________________
અન્વીયમાનાભિધાન-અભિધીયમાનન્વયવાદ 110. ગયા તું વાઘોવૃત્તિ: શ્ચિત કૃતા – કન્વીયમાનામવાનમ્ , अभिधीयमानान्वयश्चेति । साऽपि न हृदयङ्गमा ।
न हि द्वे अनुभूयेते क्रिये एते पृथस्थिते ।
अभिधानक्रिया चान्या वाच्यस्था चान्वयक्रिया ॥ ते हि क्रमेण वा स्यातां युगपद्वा ? क्रमपक्षे पूर्वमन्वयक्रिया चेत् , तदिदमन्विताभिधानमेव, नान्वीयमानाभिधानम् । पूर्व चेदभिधानक्रिया, सोऽयमभिहितान्वय एव, नाभिधीयमानान्वयः । युगपत्त क्रियाद्वयसंवेदनं नास्ति, अर्थगतायाः क्रियायाः शब्दप्रयोगकालेऽनुपलम्भात् ।
अभिधानक्रियैवैका तदभिज्ञैः परीक्ष्यते ।
अन्वीयमानताऽर्थानामभिधानाद्विना कुतः १ ॥ गौः शुक्ल इति जातिगुणयोरेकद्रव्यसमवेतयोरपि शब्दमन्तरेण कुतोऽन्वयमवगच्छामः ।
। उक्तेनूतनतैवेयं न पुनर्वस्तु नूतनम् ।
न चात्रापि निवर्तन्ते दोषाः पक्षद्वयस्पृशः ॥ 170. કોઈકે આ બીજે મત જણાવ્યું છે કે, અન્ય પદાર્થ સાથે અન્વય પામતા પદાર્થનું અભિધાન પદ કરે છે અને પ વડે અભિધાન પામતા પદાર્થોને અન્યાય થાય છે. [અન્ય પદાર્થ સાથે અન્વય પામતે પદાર્થનું અભિધાન ૫૦ કરે છે એમ માનતાં અન્વિત પદાર્થના અભિધાનના પક્ષમાં પદાર્થો યત્તાઅનવધારણ અને પદાન્તરોચ્ચારણફલ્ય વગેરે જે દે છે તે દેવોને અવકાશ રહેતું નથી અને પદે વડે અભિધાન પામતાં પદાર્થોને અન્યાય થાય છે એમ માનતાં અભિહિત પદાર્થોને અવયના પક્ષમાં વાક્યર્થ અશાબ બની જવાને જે દોષ છે તે દેવને અવકાશ રહે નથી.] પરંતુ આ મત હૃદયને રુચે એ નથી કારણ કે આ બે ક્રિયાઓ જુદા જુદા સ્થાને રહેલી અનુભવાતી નથી-અભિધાનયિા વાચસ્થા અને અન્વયક્રિયા વાસ્થા . આ બે ક્રિયાઓ કાં તે કમથી થાય કાં તે યુગપત થાય. કમપક્ષમાં જે પ્રથમ અન્વયકિયા થ ય છે એમ કહે છે તે અનિતાભિધાન જ થયું, અન્વય પતાનું અભિધાન ન થયું. જે પહેલાં અભિધાનક્રિયા થાય છે એમ કહે છે તે અભિહિતાન્વય જ થયે, અભિધાન પામતાને અન્યય ન થયો. બે ક્રિયાઓને યુગપત અનુભવ થતો નથી કારણ કે પદાર્થગત ક્રિયાને અનુભવ પદપ્રયોગકાળે થતું નથી. ભાષાશાસ્ત્રીઓ એક અભિધાનક્રિયાની જ પરીક્ષા કરે છે અભિધાન વિના પદાર્થોને અન્વય ક્યાંથી [ 3 ત થાય ] ? “શલ ગાય' એમ એક દ્રવ્યમાં સમવાયસંબંધથી રહેલા ગોત્વજાતિ અને શુકલગુણ એ બેને અવય શબ્દ વિના આપણે ક્યાંથી જાણીએ ? | મનમાં કેવળ કહેવાની રીત જ નવી છે, પણ વસ્તુ નવી નથી. અહીં પણ [અન્વિતાભિધાન અને અભિહિતાન્વય] એ બંને પક્ષોને સ્પર્શતા દેવો દૂર થતા નથી.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
