________________
૧૨
વ્યાકરણની વેદાંગતા બાબત શંકા वेदस्येति दुराशैव । प्रकरणविशेषपाठे तु तयोस्तदुपयोगादेव न सार्वत्रिकी नियमार्थतेति सवेथा न व्याकरणे तन्मूलत्वम् ।
198. કોઈ અમુક સંદર્ભમાં ન કહેવાયેલા અને છતાં સંભળાતા “સાધુ શબ્દો વડે બોલવું જોઈએ, અસાધુ શબ્દ વડે નહિ” એ બે વિધિનિષેધની સ્થિતિ મુશ્કેલ હોઈ, તેમના મૂળ તરીકે પ્રમાણભાવ પામેલી વ્યાકરણસ્મૃતિ વેદનું અંગપણું પામશે એવી આશા બેટી જ છે. જે તે વિધિનિષેધ અમુક પ્રકરણવિશેષમાં પતિ હય તે તેમને ત્યાં જ ઉપયોગ હેઈ તેમની સાર્વત્રિક નિયમાર્થતા નથી, એટલે વ્યાકરણ તેમનું મૂળ સર્વથા નથી.
199. વાદ તëિ “નાબ: પટો વેદોડવો પર તિ વિશે શિક્ષાकल्पसूत्रनिरुक्तच्छन्दोज्योतिःशास्त्रवत् व्याकरणमपि वेदाङ्गत्वादध्येतव्यमित्यवगम्यते। नैतदप्यस्ति, शिक्षादीनामितरेतरसाध्यासंकीर्णविविधविध्यपेक्षितवेदोपकारनिवर्तकत्वेन तदङ्गता सुसङ्गता । व्याकरणस्य तु सुदूरमपि धावनप्लवने विदधतः साधुशब्दप्रयोगनियमद्वारकमेव तदङ्गत्वं सम्भाव्यते, न मार्गान्तरेण । स च नियमो दुरुपपाद इति दर्शितम् । अतो नाङ्गान्तराणि स्पर्धितुमर्हति व्याकरणम् ।
199. જો કોઈ કહેશે કે, તે પછી અકારણ વિના છ અંગોવાળો વેદ ભણે જોઈએ અને જાણવો જોઈએ એ વિધિમાંથી, શિક્ષા, કલ્પ, નિરુક્ત છંદ અને તિકશાસ્ત્રની જેમ વ્યાકરણ પણ વેદનું અંગ હઈ ભણવું જોઈએ એ જ્ઞાત થાય છે, તો તે પણ બરાબર નથી. [ તેનું કારણ જણાવીએ છીએ.] જે વિધિઓના એકબીજાનાં સાથો અસંકીર્ણ છે. એવી. વિધિઓ જેની અપેક્ષા રાખે છે તે વેદપકાર શિક્ષા વગેરે કરતા હોવાને કારણે શિક્ષા વગેરેનું વેદાંગત સુસંગત છે. વ્યાકરણ ભલે સુદૂર સુધી દેડકૂદ કરે તે પણ સાધુ શબ્દપ્રયોગનિયમ દ્વારા જ તેનું વેદાંગત્વ સંભવે બીજી કોઈ રીતે સંભવે નહિ. અને તે નિયમ તે દુર્ઘટ છે એ અમે દર્શાવ્યું છે. તેથી વ્યાકરણ બીજાં વેદાંગ સાથે સ્પર્ધા કરવાને લાયક નથી.
200. निष्कारणषडङ्गवेदाध्ययनविधौ च निष्कारणग्रहणं यथा प्रयोजनशैथिल्यं सूचयति न तथा प्रयोजनवत्ताम् । श्रुतिलिङ्गाद्यत्वप्रमाणापेक्षया षडङ्गता वर्णयिष्यते ।
200. કારણ વિના છ અંગવાળા વેદના અધ્યયનના વિધિવાક્યમાં “નિષ્કારણ (= કારણ વિના) ' શબ્દ જેટલું પ્રોજનશૈથિલ્ય સુચવે છે તેટલું પ્રજનવત્વ સૂચવતું નથી. વેદના અંગરૂપ શ્રુતિ, વગેરે પ્રમાણેની અપેક્ષાએ વેદની પડંગતા હવે પછી વર્ણવીશું.
201. एतेन "तस्माद् ब्राह्मणेन न म्लेच्छित वै नापभाषित वै म्लेच्छो ह वा एष यदपशब्दः” इति, “एकः शब्दः सम्यक्प्रयुक्तः स्वर्गे लोके कामधुग्भवति" इति, 'आहिताग्निरपशब्दं प्रयुज्य प्रायश्चित्तीयां सारस्वतीमिष्टिं निर्वपेत्"
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
