Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand

Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal

Page 37

પ્રભાવિત રહી. જ્યારે અપરાધીને “હાકહેવાથી કામ ન ચાલતું ત્યારે જરા ઊંચા સ્વરમાં “મા” કહેવામાં આવતું અર્થાત્ “નહિ કરો.' એનાથી લોકો અપરાધ કરવાનું છોડી દેતા. આ “મા”કાર નીતિ કહેવાઈ, જે ત્રીજા અને ચોથા કુળકર સુધી પ્રભાવિત રહી. સમયની રૂક્ષતા અને સ્વભાવની કઠોરતાના કારણે જ્યારે બહા'કાર અને “મા”કાર નીતિનો પ્રભાવ ઓછો થવા લાગ્યો, તો ‘ધિક્કાર નીતિનો આવિર્ભાવ થયો, જે પાંચમા, છઠ્ઠા અને સાતમા કુળદરના સમયમાં ચાલતી રહી.
( કુળકર : એક વિશ્લેષણ ) અવસર્પિણી કાળના ત્રીજા આરાના પાછલા ત્રીજા ભાગમાં જ્યારે ભૂમિની ફળદ્રુપતા ઓછી થવા લાગી તો કલ્પવૃક્ષોનાં ફળોના ઉત્પાદનમાં પણ ઘટ આવવા લાગી. એ સમયે માત્ર કલ્પવૃક્ષો ઉપર આશ્રિત રહેનારા લોકોએ વૃક્ષો ઉપર સ્વામિત્વ ભાવનાને લઈ અરસપરસમાં વિવાદ કરવા લાગ્યા. જ્યારે આ વિવાદ વ્યાપક ક્લેશનું રૂપ ધારણ કરવા લાગ્યો ત્યારે અવ્યવસ્થા ફેલાવા લાગી, તો લોકોએ સાથે મળીને વિવાદને શાંત કરી વ્યવસ્થા બનાવી રાખવા માટે કોઈ વિશિષ્ટ પ્રતિભાશાળી વ્યક્તિને પોતાના નેતાના રૂપમાં સ્વીકાર કર્યા. એવા કેટલાંયે કુળ બન્યા અને કુળની વ્યવસ્થા કરનારી એ વ્યક્તિને કુળકર કહેવામાં આવી. કુળકારોની વ્યવસ્થા અને કાર્યક્ષેત્રની દૃષ્ટિથી મતૈક્ય હોવા છતાં પણ કુળકરોની સંખ્યા સંબંધમાં શાસ્ત્રોમાં મતભેદ છે. “જૈનાગમ-સ્થાનાંગ, સમવાયાંગ અને ભગવતી તથા આવશ્યક ચૂર્ણિ અને આવશ્યક નિર્યુક્તિ'માં ૭-૭ કુળકર બતાવવામાં આવ્યા છે. જેમકે - (૧) વિમલવાહન, (૨) ચક્ષુષ્માન, (૩) યશોમાન, (૪) અભિચંદ્ર, (૫) પ્રસેનજિત, (૬) મરુદેવ અને (૭) નાભિ. પરંતુ “મહાપુરાણ'માં ચૌદ અને “જંબુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિ'માં પંદર કુળકર બતાવવામાં આવ્યા છે.
જબૂદીપપ્રજ્ઞપ્તિ'માં પઉમચરિયંનાં ૧૪ નામોની સાથે ઋષભને જોડીને ૧૫ કુળકર બતાવ્યાં છે, જે અપેક્ષાએ સંખ્યાભેદ હોવા છતાં પણ બાધક નથી. ૧૪ કુળકરોમાં પ્રથમના ૬ અને ૧૧મા ચંદ્રાભને છોડીને શેષ ૭ નામ “સ્થાનાંગ” અનુસાર જ છે. સંભવ છે પ્રથમ ૬ કુળકર, જે [ ૩૨ 9999999999999999] જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ |