Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutanga Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
समयार्थबोधिनी टीका प्र० श्रु० अ० १ बन्धस्वरूपनिरूपणम्
"
वचनात् । ' बुध्येत ' इति पदेन सर्वप्रथमतो ज्ञानमेव प्रतिपादितं त्रोटयेदिति पदेन तु क्रिया प्रोक्ता, केवलं ज्ञानस्य कार्याक्षमत्वात् । येन केनापि प्रकारेण जीवाजीवादिसकलपदार्थानां ज्ञानमर्जनीयमिति ज्ञानसंपादनायोपदेशः कृतः । ज्ञानं च सविषयकम् नहि विषयमन्तरा ज्ञानं निरूपयितुं शक्यम्, ज्ञानरूपक्रियायाः सविषयरूपसकर्मकतया कर्मनिरूपणाधीननिरूपणकत्वात् यथा गमनादि क्रिया न गन्तव्यादि निरूपणं विना सम्भवतीत्यत आह - " बंधणं परिजाणिया" इति । बन्धनम् = आत्मप्रदेशानां पुद्गलानां च क्षीरोदकवत् परस्पराश्लेषणम्, अथवा बध्यते = परतन्त्री क्रियते आत्माऽनेन तद् बन्धनम् । तादृशबन्धनं च ज्ञानावरणीयादिकमष्टप्रकारकं कर्म । अथवा ज्ञानावरणीयाद्यष्टविधकर्मणां कारणं मिथ्यात्वाऽविरत्यादिकमेव बन्धनपदवाच्यम् । तचतुर्विधं प्रकृति- स्थिस्य-नुभागकथन किया गया है, क्योंकि अकेला ज्ञान कार्य करने में समर्थ नहीं होता । जिस किसी प्रकार से सम्भव हो, जीव अजीव आदि पदार्थों का ज्ञान प्राप्त करना चाहिये इस प्रकार ज्ञान सम्पादन के लिये उपदेश किया गया है ।
१७
ज्ञान का कुछ न कुछ विषय अवश्य होता है। विषय के विना ज्ञान का निरूपण होना शक्य नहीं है । ज्ञानरूप क्रिया सकर्मक है, अतएव उस का निरूपण कर्म (विषय) के निरूपण के अधीन है । जैसे-गमन आदि क्रिया का गन्तव्य आदि के विना संभव नहीं है । इसी कारण यहां कहा है “बंधणं परिजाणिया" आत्मप्रदेशों का और कर्मपुलों का दूध और पानी की भाँति एकमेक हो जाना बन्धन कहलाता है । अथवा जिसके द्वारा आत्मा परतंत्र बना दिया जाय वह बन्धन कहलाता है। ज्ञानावरणीय आदि आठ प्रकार के कर्म ही इस प्रकार के बन्धन हैं । या ज्ञानावरणीय आदि आठ આવ્યું છે, કારણ કે એકલું જ્ઞાનજ કાર્ય કરવાને સમર્થ હેાતુ નથી. તેથી જે જે રીતે શકય હાય, તે તે રીતે જીવ, અજીવ આદિ પદાર્થાનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવુ જોઇએ. આ પ્રકારે અહીં જ્ઞાન સપાદન કરવાના ઉપદેશ આપવામાં આવ્યે છે.
જ્ઞાનના કોઈને કોઈ વિષય અવશ્ય હેાય છે. વિષયના સદ્ભાવ વિના જ્ઞાનનુ નિરૂપણુ થવું શક્ય નથી. જ્ઞાનરૂપ ક્રિયા સકક છે, તેથી તેનુ નિરૂપણ કમ (વિષય) ના નિરૂપણને આધીન છે. જેમકે........ગમન આદિ ક્રિયા ગન્તવ્ય આદિના સદ્ભાવ विना सलवी शती नथी. मेन अरणे सहीं मेषु उडेवामां आव्यु छेडे "बंधणं परिजाणिया " दूध अने पाणीनी प्रेम आत्मप्रदेशीनु भने उभयुगसोनु मे भीलनी સાથે સંયુક્ત થઈ જવુ તેનું નામ અન્ધન છે. અથવા જેના દ્વારા આત્માને પરાધીન કરી નાખવામાં આવે છે તેનુ નામ બન્ધન છે. જ્ઞાનાવરણીય આદિ આઠ પ્રકારનાં કર્માંજ આ પ્રકારના અન્ધના રૂપ છે. અથવા-જ્ઞાનાવરણીય આદિ આઠ પ્રકારનાં કર્મોના કારણભૂત
सू. ३
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૧
