Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीरत्तराध्ययनरात्र
(मूलपाठ)
प्रकाशक: श्री पुरुषादानीय पाव.श्वे.मू.जैनसंद्य वकीनंदन सोसायटी, अहमदाबाद
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર
(મૂલપાઠ)
પ. પૂગચ્છાધિપતિ શાંતમૂર્તિ આ. દેવ કૈલાસસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.ના આજ્ઞાતિ
સાધ્વીશ્રી કુસુમશ્રીજી મ.ના પાંચ આયંબિલની તપશ્ચર્યા નિમિ
પ્રકાશક 5 શ્રી પુરૂષાદાનીય પાર્શ્વનાથ વે મૂ. જૈન સેવા
દેવકીનંદન સેસાયટી, અમદાવાદ
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિ. સંવત ૨૦૪૦
સને ૧૯૮૪
પ્રતિ ૧૦૦૦ પ્રાપ્તિસ્થાન શ્રી પુરુષાદાનીય પાર્શ્વનાથ વે. મૂ. જૈન સંઘ
દેવકીનંદન સોસાયટી, સેન્ટઝેવીયર્સ હાઈસ્કુલ રોડ,
અમદાવાડ.
ક
મrror
સુદ્રક. પંડિત મફતલાલ ઝવેરચંદ ગાંધી નયન પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ કા. ૨. ૬૧ ગાંધીરોડ, ઢીંકવાવાડી અમદાવાદ–૧ :
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સીમંધર સ્વામિ ભગવાન
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશકીય નિવેદન
ગચ્છાધિપતિ શાંતમૂર્તિ આચાર્ય દેવ શ્રી કૈલાસસાગર સૂરીશ્વરજી મ.સા.ના આજ્ઞાવતી પ. પૂ. સાધ્વીશ્રી કુસુમ શ્રીજી મહારાજની પાંચસા આય'ખિલની તપશ્ચર્યાની પૂર્ણાહૂતિ નિમિત્તે આ ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર પ્રકાશિત કરતાં ખુબ આનંદ અનુભવીએ છીએ.
ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર આપણા પરમપાવન આગમગ થા પકી સુંદર વૈરાગ્યથી ભરપુર ઉત્તમ આગમ ગ્રંથ છે.
ચાતુર્માસ રહેલ પૂ. મુનિભગવંતા આ ગ્રંથનું ચાતુર્માસ દરમિયાન ઘણી જગ્યાએ વાંચન કરે છે.
આ ગ્રંથમાં કપિલ મુનિ, નમિરાર્ષિ, હરિકેશી મુનિ વિગેરેના દૃષ્ટાન્તા તથા દશદૃષ્ટાન્ત દુલ ભ મનુષ્ય ભવ વિગેરે વિવિધ વિષયાનુ પ્રતિપાદન છે.
આ ગ્રંથ ૫૨મમ ગલરૂપ છે. જે સાધુ સાધ્વીજી ભગવંતા મૂળગ્રંથનું સ્મરણ કરતા હોય કે વાંચતા હોય તેમને આ ગ્રંથ ખુબ ઉપયાગી નીવડશે તેમ આશા રાખીએ છીએ.
પ. પૂ. ગચ્છાધિપતિ આ. દેવ કૈલાસસાગરસૂરીશ્વરજી મ.ની પ્રેરણાથી આ ગ્રંથ પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે તેમની પ્રેરણા બદલ અમે પૂ. આ. મા માનીએ છીએ.
આભાર
લિ.
શ્રી પુરુષાદાનીય પાર્શ્વનાથ શ્વે. મૂ. જૈન સંધ દેવકીનંદન સે।સાયટી અમદાવાદ
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાસ્તાવિક અગિઆર અંગ, બાર ઉપાંગ, દશપયન્ના, છ છેદ સૂત્ર, ચાર મૂળસૂત્ર, અનુગદ્વાર અને નંદીસૂત્ર એમ ૪૫ આગમગ્રંથ છે. તે પૈકી ચાર મૂળસૂત્રમાં ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર છે.
આચારાંગ, ઉત્તરાધ્યયન અને સૂયગડાંગના મૂળથેમાં કેટલાંક વાગ્યે ખુદ શ્રી મહાવીર ભગવાનના શ્રીમુખે ઉચ્ચારાયેલા હોય તેમ પુરાતત્વવિદ આગમ અભ્યાસીઓને મત છે.
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના છત્રીસ અધ્યયન એ ભગવાનની અંતિમ દેશના છે એકેક અધ્યયન વૈરાગ્યપ્રચુર આર્ષ વચન છે.
આ આગમ ગ્રંથ ઉપદેશ, દષ્ટાંત, પરિસંવાદ, આચાર, દ્રવ્યાનુયોગ એમ વિવિધ તત્વજ્ઞાનથી ભરપુર છે.
જેને લઈ કઈ મહાત્માઓ આ ગ્રંથના નિત્યપાઠી છે.
નવસ્મરણ, વીતરાગત, પંચસૂત્ર વિગેરેને કઈ મહાત્માઓ નિત્યપાઠ કરતા હોય છે તેમ આ આગમગ્રંથને નિત્યપાઠ કરનાર સંઘમાં સર્વકાળે કઈને કઈ હોય છે.
પૂ. સાડવીશ્રી કુસુમશ્રીજી મહારાજ જેમના પાંચસો આયંબિલની તપશ્ચર્યાની પૂર્ણાહુતિ નિમિત્તે આ ગ્રંથ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યા છે તે આ ગ્રંથના પ્રાયઃ નિત્યપાઠી છે.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી ૧૦૮ મહાન ગ્રંથોના અમર પ્રણેતા સ્વ-પર શાસ્ત્રવિશારદ યોગનિષ્ઠ આ. ભગવંત શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
તપશ્ચર્યા સાથે સ્મરણ કરાતાં આ ગ્રંથનું પ્રકાશન તપસ્વી સાધ્વીજી મ.ની ઈરછાનુસાર શ્રી પુરુષાદાનીય શ્રી પાર્શ્વનાથ . મૂ. જૈનસંઘ દેવકીનંદન સેસાયટી અમદાવાદ તરફથી પ્રગટ કરવામાં આવે છે.
આ સમગ્રગ્રંથ મંગલરૂપ છે. અને તે મંગલરૂપ તપની પ્રભાવના અર્થે પ્રકાશિત થતું હોવાથી આરાધક આત્માઓ તેના વાંચન સ્મરણ દ્વારા માંગલિપણાને પામે તે ભાવના.
આ ગ્રંથની ઘણું વિસ્તૃત ટીકા અનુવાદો અને વિવરણે વિવિધ સંસ્થાઓ તરફથી બહાર પડયાં છે. પરંતુ મૂળના સ્મરણદ્વારા ગ્રંથના ભાવને હૃદયમાં સ્થિર કરવા આ ગ્રંથ ઉપયોગી થશે.
સ્થિતપ્રજ્ઞ પ. પૂ. શાંતમૂતિ આચાર્યદેવ કૈલાસસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજની પ્રેરણાથી આ ગ્રંથના મુદ્રણ દરમિયાન ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રને અવગાહનને જે લાભ મળે તે બદલ તે પૂજ્યશ્રીને તથા પ્રકાશક સંસ્થાને આભાર માનું છું.
દષ્ટિદોષ, પ્રેતદોષ આદિથી કેઈ ક્ષતિ રહેવા પામી હેય તેની ક્ષમા સાથે વિરમું છું.
તા. ૧-૧૦-૮૪
પંડિત મતલાલ ઝવેરચંદ
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्र
मूरपाठ विषयानुक्रम
गाथा
पूष्ठ १-५
४८
१ विनय अध्ययन २ परीषह अध्ययन ३ चतुरंग अध्ययन ४ असंखय अध्ययन ५ अकाम मरण अध्ययन ६ खड़ागनियण्ठिज्ज अध्ययन ७ एलक अध्ययन ८ कापिलीय अध्ययन--- ९ मिप्रवज्या अध्ययन १० दुमपत्तय अध्ययन ११ बहुश्रुत अध्ययन १२ हरिकेशीमुनि अध्ययन १३ चित्रसंभूति अध्ययन १४ इक्षुकारिय अध्ययन १५ सभिक्षु अध्ययन १६ ब्रह्मचये समाधिस्थान अध्ययन १७ पापश्रमण अध्ययन
११-१२
१-१४ १५-१७ १७-१९ १५-२२ २२-२४ २४-३०
२०
३०-३३
४७
५३
३४-३० ३७-४२ ४२-४६ ४६-५१ ५१-५२ ५३-५९ ५९-६१
२१
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનપ્રભાવક ગચ્છાધિપતિ પરમપૂજ્ય આચાર્ય દેવશ્રી વિજય કૈલાસસાગરસૂરીશ્વરજી
મ. સા.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
५४
१८ संयत अध्ययन १९ मृगापुत्र अध्ययन २० महानिर्ग्रथ अध्ययन २१ समुद्रपाली अध्ययन २२ रथनेमि अध्ययन २३ श्रीकेशि गौतम अध्ययन २४ समिति अध्ययन २५ यज्ञसम्बन्धी अध्ययन २६ सामाचारी अध्ययन २७ खलुका अध्ययन २८ मोक्षमार्गगति अध्ययन २९ सम्यक्त्व पराक्रम अध्ययन ३० तपमार्ग अध्ययन ३१ चरणविधि अध्ययन ३२ प्रमादस्थान अध्ययन. ३३ कर्मप्रकृति अध्ययन ३४ लेश्या अध्ययन ३५ अणगार अध्ययन ३६ जीवाजीवविभक्ति अध्ययन
१७
६२-६७ ६७-७६ ७६-८१ ८२-८५ ८५-९० ९०-९८ ९८-१०१ १०१-१०५ १०५-११० १११-११२ ११२-११६ ११६-१३० १३१-१३४ १३४-१३६ १३६-१४७ १४८-१५० १५०-१५६ १५६-१५८ १५८-१८३
ध्ययन
२६७
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉત્તરાધ્યયન પુસ્તક છપાવા માટે દાતાઓની યાદી ૧૧૦૦-૦૦ શ્રી. ચંદ્રેશકુમાર હરખચંદ કાંકરીયા-કલકત્તા ૫૧૧-૦૦ શ્રી. સરસ્વતીબેન શાન્તીલાલ ગાંધી–સાંણદ પ૧૧-૦૦ શ્રી. રસીકલાલ કેશવલાલ મહેતા-સાણંદ પ૧૧-૦૦ શ્રી. ચંપાબેન નગીનદાસ શાહ-અડપોદરા ૫૧૧-૦૦ શ્રી. મણબેન ચુનીલાલ શાહ-અડપોદરા પ૧૧-૦૦ ૫. પૂ. ચિંતામણ શ્રીજી. મ. ના ઉપદેશથી
નીમચ સંઘ તસ્કુથી નીચ પ૧૧-૦૦ શ્રી. ઈન્દીરાબેન બાબુભાઈ પટવા-મીની સરા
એપાર્ટમેન્ટ, અમદાવાદ ૫૧૧ - ૦૦ શ્રી. નિર્મળાબેન નેમચંદભાઈ છોટાભાઈ શાહ
સાબરમતી-અમદાવાદ પ૧૧-૦૦ શ્રી. વસુબેન શાન્તીલાલ શાહ – અમદાવાદ ૫૦૦-૦૦ શ્રી. ઇન્દુબેન પુંજાભાઈ શાહ – દહેગામ ૫૦૦-૦૦ શ્રી. ભાનુબેન કરશનભાઈ કાપડીયા – મહેસાણા ૫૦૦-૦૦ શ્રી. લલિતાબેન રસિકલાલ ચેકસી – ઈલેરાર્ક
નારણપુરા, ૫૦૦-૦૦ શ્રી. વાડીલાલ છોટાલાલ શાહ – તીનગર
અમદાવાદ ૫૧૧-૦૦ શ્રી. શારદાબેન બુધાભાઈ શાહ - અમદાવાદ પ૦૦-૦૦ શ્રી. હેમાગીનીબેન કાન્તીલાલ શાહ- શીપતનગર
અમદાવાદ ૫૦૧-૦૦ શ્રી. મુકેશકુમાર શાન્તીલાલ શાહ – અમદાવાદ ૩૦૦-૦૦ એક સદગૃહસ્થ તરફથી
૯૦૦૦-૦૦
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
नमो सयणस्स भगवओ महावीरस्स
॥ श्री उत्तराध्ययनसूत्रम् ॥
॥ विणयमुयं पढमं अज्मयणं ।
संजोगाविप्पमुक्कस्स अणगारम्स भिक्खुणो। . विणयं पाउकरिस्सामि, आणुपुट्विं सुणेह मे ॥ १ ॥ अणानिदेसकरे, गुरूणमुववायकारए । इंगियागारसंपन्ने, से विणीए त्ति वुच्चइ ॥ २ ॥ आणाऽनिदेसकरे, गुरूणमणुववायकारए । पडिणीए असबुध्धे, अविणीए त्ति वुच्चइ ॥ ३ ॥ जहा सुणी पूईकन्नी, निक्कसिज्जइ सबमो । एवं दुस्सीलपडिणीए, मुहरी निकसिज्जइ ॥ ४ ॥ कणकुंडग चइत्ताणं, विट्ठ भुंजइ सूअरे । एवं सीलं चइत्ताणं, दुस्सीले रमई मिए ।५।। सुणियाभावं साणस्स, सूयरस्स नरस्स य । विणए ठविज्ज अप्पाणमिच्छतो हियमप्पणो ॥ ६ ॥ तम्हा विणयमेसिजा, सील पडिलभेज्जए । बुद्धपुत्त नियागट्ठी, न निकसिज्जह कण्हुइ ।। ७ ॥ निसते सियामुहरी, बुद्धाणं अतिए सया । अद्वजुत्ताणि सिम्खिज्जा, निरद्वाणि उ वज्जए ॥ ८ ॥
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १)
अणुसासिओ न कुप्पिज्जा, खंतिं सेविज्ज पंडिए । खुड्डेहिं सह संसगि, हासं कीडं च वज्जए ।। ९ ।। माय चंडालिये कासी, बहुयं मा य आलवे । कालेज य अहिज्जिन्त्ता, तओ झाएज्ज एगगो ॥ १० ॥ आहच चंडालियं कट्टु, न निण्हविज्ज कयाइ वि । कड कडे त्ति भासेज्जा, अकड नो कडे न्ति य ।। ११ ।। मा गलियम्सेव कसं, वयणमिच्छे पुणो पुणो । कस व दट्टुमाइणे, पावगं परिवज्जए ।। १२ ।। अणासवा थूलवया कुसीला, मिउं पि चंड पकरिंति सीसा । चित्ताणुया लहु दक्खोववेया, पसायए ते हु दुरासयं पि ॥ १३ ॥ नापुट्ठो वागरे किंचि, पुठ्ठो वा नालियं वए ।
कोहं असच्च कुव्वेना, धारेज्जा पियमप्पियं ॥ १४ ॥ अप्पा चैव दमेयव्वो, अप्पा हु खलु दुहमो । अप्पा दंतो सही होइ, अरिंस लोए परत्थ य ।। १५ ।। वर मे अप्पा दंतो, संजमेण तवेण य ।
मोहं परेहिं दम्मंतो, बंधणेहिं वहेहि य ॥ १६ ॥
पडिणीयं च बुद्धाणं, वाया अदुव कम्मुणा ।
आवी वा जह वा रहिस्सि, नेव कुज्जा कयाइ वि ॥ १७॥ न पक्खओ न पुरओ, णेव किञ्चाण पिटुओ ।
न जुंजे ऊरुणा ऊरु, सयणे नो पडिस्सुणे ।। १८ ।।
नेव पल्हत्थियं कुब्जा, पक्खपिंड च सजए । पाए पसारिए बावि, न चिट्ठे गुरूणंतिए । १९ ।।
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १ )
आयारिएहि वाहिस्तो, तुसिणीओ न कयाइ वि ! पसायवेही नियागट्ठी, उवचिट्ठे गुरु सया ।। २० ।। आलवंते लवंते वा, न निसीएज कयाइ वि । चइऊणमासणं धीरो, जओ जं तं पडिस्सुणे ॥ २१ ॥ आसणगओ न पुच्छेज्जा, नेव सेज्जागओ कया । आगमुक्कुडुओ संतो, पुच्छिज्जा पंजलीउडो ॥ २२ ॥ एवं विणयजुत्तस्स, सुयं अथ च तदुभयं । पुच्छमाणस्स सीसस्स, वागरेज्ज जहासुयं ।। २३ ।। मुस परिहरे भिक्खू, नय ओहारिणि वए । भासादास परिहरे, मायं च वज्जए सया ।। २४ ।। न लवेज्ज पुट्ठो सावज्ज, निरहूं न मम्मयं । अप्पाणट्ठा परट्ठा वा, उभयस्संतरेण वा ॥ २५ ॥ समरेसु अगारेसु, संधीसु य महापहे । एगो एगियिए सद्धिं, नेव चिट्ठे न स'लवे ||२६|| जं मे बुद्धाणुसासंति, सीएण फरुसेण वा । मम लाभो त्ति पेहाए, पयओ तं पडिस्सुणे ।। २७ अणुसासणमोवायं दुक्कडस् य चोय | हियं तं मण्णई पण्णा, वेस होइ असाहुणेो ॥२८॥ हियं विगयभया बुद्धा, फरुसं पि अणुसासणं । वेस तं होइ मूढाणं, खंति सोहिकरं पयं ||२९|| आसणे उवचिट्ठेज्जा अणुच्चे अक्कु थिरे । अप्पुट्टाई निरुठ्ठाई, निसीएज्जा पकुक्कुए ||३०|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
४ . उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १) कालेण निक्खमे भिक्खू , कालेण य पडिकमे । अकालं च विवज्जित्ता, काले कालं समायरे ॥३१॥ परिवाडीए न चिटेजा, भिक्खू दत्तेसणं चरे । पडिरूवेण एसित्ता, मियं कालेण भक्खए ।॥३२॥ नाइदूरमणासन्ने, नन्नेसिं चक्खुफासओ । एगो चिद्विज भत्तठ्ठा लंधित्ता तं नइक्कमे ॥३३॥ नाइउच्चेव न नीए वा, नासन्ने नाइदूरओ । फासुयं परकडं पिंड, पडिगाहेज संजए ॥३४॥ अप्पपाणऽपबीयम्मि, पडिच्छन्नम्मि संवुडे । समयं संजए भुजे, जयं अपरिसाडियं ।।३५।। सुकडि त्ति सुपकि त्ति, सुच्छिन्ने सुहडे मडे । मुणिटिए सुलंद्धि त्ति, सावज वजए मुणी ॥३६।। रमए पंडिए सासं, हयं भदं व वाहए । बाल सम्म सासंतो, गलियस्सं व वाहए ॥३७॥ खड्डुया मे चवेडा मे, अक्कोसा य वहा य मे । कल्लाणमणुसासंतो, पावदिदि त्ति मन्नई ॥३८।। पुत्तो मे भाय नाइत्ति साहू कल्लाण मन्नइ । पावदिदि उ अप्पाण, सासं दासि त्ति मन्नइ ॥३९॥" न कोबए आयरिय, अप्पाण पि न कोवए । बुद्धोवघाई न सिया, न सिया तोत्तगवेसए ॥४०॥ भावरिय कुवियं 'नच्चो. पत्तिएण पसायए । विजावेज्ज पंजलीउडो, वएज न पुण त्ति य ॥ ४१ ॥
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १ )
"
!
धम्मज्जियं च ववहार बुद्धेहीयरियं सया । समायर तो बबहार गरह नाभिगच्छइ ॥४२॥ मणोगय वक्कग, जाणित्तायरियस्स उ । तं परिगिज्झ वायाए, कम्मुणा उत्रवायए ॥ ४३ ॥ विसे अचाइए निच्च खिप्पं हवई सुबोइए । मोबइट्ठ सुकय, किच्चाई कुब्बई सया ॥४४॥ नच्चा नमइ मेहावी, लोए किन्ती से जायइ । वई किच्चाणि सरणं, भूयाणं जगइजहा ||४५॥ पुज्जा जस्स पसीयति, संबुद्धा पुव्वस थुया । पसन्ना लाभइस्सति, विल अट्ठियं सुयं ॥४६॥ स पुज्जत्थे सुविणीयस सए, मणोरुई चिट्ठइ कम्मसंपया । तवासमायारिसमाहिस वुडे, महज्जुई पं च वयाई पालिया । ४७ ।। स देवगंधब्बमणुस्स पूइए, चइत देह मलप कपुव्वयं । सिद्धे बा हवई सासए, देवे वा अप्परए महिट्टिए ||४८|| न्ति बेमि ॥
इति विणयसुग्र णाम पढमं अज्झयण समत्तं ॥ १॥
,
|| अह दुइ परीसदझयण
सुयं मे आउस तेण भगवया एवमक्खायं । इह खलु बावीस परीसहा, समणेण भगवया महावीरेण कासवेण षवेइया ।
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्सराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २) मे भिक्खू सोच्चा नचा जिच्चा अभिभूय भिक्खायरियाए परिन्वयतो पुट्ठो नो विहण्णेजा ॥ कयरे ते खलु वावीस परीसहा समणेणं भगवया महावीरेणं कासवेणं पवेइया ?। जे भिक्खू सोच्चा नच्चा अभिभूय भिक्खायरियाए परिव्वयंवो पुट्ठो नो विहण्णेज्जा ? इमे खलु ते बावीस परीसहा समणेणं भगवया महावीरेण कासवेणं पवेइया । जे भिकखू सोच्चा नच्चा जिचा अभिभूय भिक्खायरियाए परिव्ययंतो पुट्ठो नो विहणेज्जा; तं जहा-दिगिच्छापरीसहे ॥१॥ पिवासापरीसहे ॥२॥ सीयपरोसहे ॥३।। उसिणपरीसहे ॥४॥
समसयपरीसहे ॥५।। अचेलपरीसहे ॥६।।अरइपरीसहे ॥७॥ इत्थीपरीसहे ॥८॥चरियापरीसहे।।९।। निसीहियापरीसहे॥१०॥ मेजापरीसहे ॥११॥ अकोसपरीसहे ॥१२॥वहपरीसहे ॥१३॥ मायणापरीसहे ॥१४॥अलाभपरीसहे ॥१५॥रोगपरीसहे।।१६।। घणफासपरीसहे। ॥१७॥ जलपरीसहे ॥१८॥ मकारपुरकारपरीसहे ॥१९। पन्नापरीसहे ॥२०॥ अन्नाणपरीसहे ॥२१॥ दसणपरीसहे ॥२२॥ परीसहाणं पविभत्ती, कासवेणं पहेइया । तं मे उदाहरिस्सामि, आणुपुवि सुणेह मे ॥१॥ दिगिछापरीगए देहे, तवस्सी भिक्खू थामवं । न लिंदे न जिंदावए न पए न पयावए ॥२॥
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २)
कालीपव्वंग संकासे, किसे धमणिसंतए । मायने असणपाणस्स, अदीणमणसो चरे ॥३॥ तओ पुट्ठो पिवासाप, दोगुछी लज्जसंजए । सीओदगं न सेबिज्जा, विग्रहस्सेसणं चरे ||४|| छिन्नावसु पंथेसु आउरे सुपिवासिए । परिसुक्क मुद्देऽदीणे, तं तितिक्खे परीसहं ॥५॥ परंतं विरय लहं, सीयं फुसइ एगया । नाइवेलं मुणी राच्छे, सोच्चा णं जिणसासणं ॥ ६ ॥ न मे निवारण अत्थि, छवित्ताण न विज्जई । अह तु अग्गिं सेवामि, इह भिक्खू न चिंता ॥७ सिरियावेण परिदाहेण तज्जिए ।
,
धिंसु वा परिदावेण सायं ना परिदेवए ||८|| उाभितत्तो मेहावी, सिणाणं नो वि पत्थए ।
गाय ना परिसि चेज्जा, न वीएज्जा य अप्पय ॥९॥
पुट्ठो य द समसएहि, सम एव महामुनी ।
.
नागो संगामसीसे वा; सूरो अभिहणे परं ॥ १०॥ न सतसे न वारेज्जा; मण पि न पओसए । उवे न हणे पाणे, भुंजते मंससेाणियं ॥११॥ परिजुष्णेहिं वत्थेहिं, होक्खामि ति अचेल । अदुवा सचेले होक्खामि ; इइ भिक्खू न चिंतए || १२ || एगयाऽचेलए होइ, सचेले आवि एगया ।
एयं धम्महिय नच्चा, नाणी न परिदेवए, ॥१३॥
9.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययन सूत्रम् (अध्ययनं २)
गामाणुगाम रीयत', अणागार अकिंचण । अरई अणुप्पविसेज्जा, त तितिक्खे परीसह ॥१४॥ अरई पिट्ठाओ किच्चा, विरए आयरक्खिए । धम्मारामे निरारंभे, उबसतो मुणी बरे ॥१५।। मंगो एस मणूस्साणं, जाओ लोगम्मि इत्यिो । जस्स एया परिन्नाया, सुकडं तस्स सामण्णं ॥१६॥ एयमादाय मेहावी, पकभुया उ इत्थीओ, । नो ताहि विणिहन्नेज्जा चरेजत्तगवेसए ॥१७॥ एग एव चरे लाढे, अभिभूय परीसहे । गामे वा नगरे वावि, निगमे वा रायहाणिए ॥१८॥ असमाणो चरे भिक्खू, नेव कुज्जा परिग्गह। असं सत्तो गिहत्येहिं, अणिएओ परिव्वए ।।१९।। सुसाणे सुन्नागारे वा, रूक्खमूले व एगओ । अकुकुओ निसीएज्जा. न य वित्तासए पर ॥२०॥ तत्थ से चिट्ठमाणस्स उबसग्गाभिधारए । . संकाभीओ न गछेज्ज, उद्वित्ता अनमासणं ॥२१॥ उच्चावयाहिं सेजाहि, तवस्सी भिकखू थामवं । नाइवेलं विहन्निज्जा पावदिट्टी विहन्नइ ॥२२।। पइरिक्कुवरलयं लद्धं, कल्लाणमदुव पावगं । किमेगराइं करिस्स, एवं तत्थऽहियासए ॥२३॥ अक्कोसेज परे भिक्खु, न तेसिं पडिजले । सरिसो होइ बालाणं, तम्हा भिक्खू न संजले ॥२४॥
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २ )
सोचाणां फरुसा भामा, दारुणा गामकंटगा । तुसिणीओ उवेहेज्जा, न ताओ मणसी करे ||२५||
इओ न संजळे भिक्खू, मणपि न पओसए ।
"
तितिक्खं परमं नच्चा, भिक्खू धम्मं विचितए ||२६|| समणं संजय दंतं, हणेज्जा कोइ कत्थई । नत्थि जीवस्स नासुत्ति, एवं पेहेज्ज संजए ||२७|| दुः खलु भो निञ्च, अणगारस्स भिक्खुणा । - सव्वं से जाइयं होइ, नत्थि किंचि अजाइअ ||२८| -गोयरग्गपविट्ठस्स, पाणी नो सुप्पसारए । -सेओ अगारवासुक्ति, इइ भिक्खू न चिंतए ||२९|| परेसु घासमेसेज्जा भोयणे परिणिट्टिए । उद्धे पिंडे अलद्धे वा, नाणुतप्पिज्ज पंडिए ||३०|| अज्जेवाहं न लब्भामि, अवि लाभो सुवे सिया । जो एवं पडिसंचिक्खे, अलाभो तं न तज्जए ||३१|| नच्चा उप्पइयं दुक्खं बेयणाए दुहट्टिए । अदोणो ठावए पन्नं, पुट्ठो तत्थहियास ||३२|| तेगिच्छं नाभिनंदेज्जा; संचिक्खत्तगवेसए ।
एवं खु तस्स सामण्णं, जं न कुज्जा न कारवे ॥ ३३॥ अचेलगस्स लूहस्स, संजयस्स तवस्सिणो ।
तणेसु सयमाणस्स, हुज्जा गायविराहणा || ३४॥ आयवस्स निवारण, अउला हवइ बेयणा । एवं नच्चा न सेवंति, तंतुजं तमतज्जिया ||३५||
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २) किलिन्नगाए मेहावी, पकेण व रएण वा । धिंसु वा परियावेण, सायं नो परिदेवए ॥३६।। वेएज निजरापेही, आरियं धम्ममणुत्तर । जाव सरीरभेउ त्ति, जल्ल कारण धारए ॥३७॥ अभिवायणमब्भुट्ठाणं, सामी कुज्जा निमंत्रणं । जे ताई पडिसेवंति, न तेसिं पीहए मुणी ॥३४॥ अणुक्कसाई अप्पिछे, अन्नाएसी अलोलुए। रसेसु नाणुगिज्झेज्जा, नाणुतप्पेज्ज पनवं ॥३९।। से नूणं मए पुवं, कम्माऽणाणफला कडा । जेणाहं नाभिजाणामि, पुट्ठो केणइ कण्हुइ ॥४०॥ अह पच्छा उइज्जति, कम्मऽणाणफला कडा । एबमासासि अपाण, नजा कम्मविवागय ॥४१।। निरगम्मि विरओ, मेहुणाओ सुसंवुडो । जो सक्ख नाभिजाणामि, धम्म कल्लाणपावगं ॥४२॥ तबोवहाणमादाय, पडिम पडिवज्जओ । एवं पि विहरओ मे, छउमं न निधट्टइ ॥४॥ नत्थि नूणं परलोए, इढि वावि तवस्सियो । अदुवा वंचिओमित्ति, इइ भिक्खू न चिंतए ॥४४।। अभू जिणा अस्थि जिणा, अदुवावि भविस्सई । मुमते एबमासु, इइ भिक्खू न चिंतए ॥४५।। एए परीसहा सब्बे, कासवेण पवेइया । जे भिक्खू न विहणेज्जा, पुट्ठो केणइ कण्हुई ॥४६।। त्ति बेमि ।। इति दुइ परीसहज्झयणं समत्तं ॥२॥
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् ( अध्ययन ३)
।। अह तइअं चाउरंगिय अज्झयणं ॥
चत्तारि परमंगाणि दुलहाणिह जतुणा । माणुसतं सुई सखा, संजमम्मि य वीरियं ॥१॥ समावन्नाण संसारे, नाणागुत्तासु जाइसु । कम्मा नाणाविहा कट्टु, पुढे। विस्संभिया पया ||२|| गया देवलेासु, नरएस वि एगया । एगया आसुरं काय, आहाकम्मेंहिं गच्छइ ॥३॥ एगया खत्तिओ होइ, तओ चंडालबुक्कसे । । तओ कीडपयंगो य, तओ कुंथुपिवीलिया ||४|| एवमावट्टजाणींसु, पाणिणो कम्मकिव्विसा । न निविज्जति संसारे, सव्त्रद्वेस व स्खत्तिया ॥ ५ ॥ कम्मसंगेहि संमूढा दुक्खिया बहुवेयणा । आमाणुसासु जोणीसु, विणिहम्मंति पाणिणा || ६ || कम्माणं तु पहाणार, आणुपुठवी कयाइ उ । जीवा सोहिमणुप्पत्ता, आययंति मणुश्ययं ॥ ७ ॥ माणुस विग्गहं लद्ध, सुई धम्मस्स दुल्लहा । जं सोचा पडिवज्जति तवं खंतिमहिंसयं ॥ ८ ॥ आहच्च सवणं लछु, सद्धा परमदुल्ला | सोचो आउयं मगं, बहवे परिभस्सइ ||९||
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३)
"
सुइ च लद्ध सद्ध च वीरियं पुण दुल्लहं । बहवे रायमाणा वि, नो य णं पडिवज्जए ||१०|| माणुसत्तम्मि आयाओ, जो धम्मं सोच सह । तबस्सी वीरियं लद्ध, संकुडे निजुणे रयं ॥ ११ ॥ सोही उज्जुअभूयस्स, धम्मो सुद्धा चिट्ठर । णिव्वाणं परमं जाइ, घयसित्ति व्व पावए ||१२|| विगिंच कम्मुणा हेउ नर्स संचिणु संतिए । सरीर पाढवं हिच्चा, उड़ढ पक्कमई दिशं ॥१३॥ विसालिसेहिं सीलेहिं, जक्खा उत्तर उत्तरा । महासुका व दिप्पंता मन्नता अपुणचयं ॥ १४ ॥ अप्पिया, देवकामाण, कामरूवविउत्रिणो । उकप्पेसु चिट्ठति, पुब्वा वाससया बहु ।। १५ ।। तत्थ ट्ठिच्चा जहाठाणं, जक्खा आउकखए चुया । उवेति माणुस जोणिं. से दस गेऽभिजायए ।। १६ ।। खेतं वत्युं हिरण्णं च, पसवा दासपोरुसं । चत्तारि कामखंधाणि, तत्थ से उववज्जइ ॥ १७ ॥ मित्त नायव होइ, उच्चागोए य वण्णवं । अपायंके महापन्ने, अभिजाए जसो बले ।। १८ ।। भोचा माणुस्सए भोए, अप्पडिरूवे अहाउयं । पुचि विसुद्धसद्धम्मे, केवल बोहि बुज्जिया ।। १९ ।। चउरंग दुल्लह मच्चा. संजम पडिवज्जिया । तवसा धुयकम्म से सिद्धे हवइ सासए ॥ २० ॥
त्ति बेमि ॥ इति चाउर गियं णाम तइअं अज्झयणं समत्तं ॥३॥
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ४)
॥ आ चउत्थं असंखयं अज्झयणं
अस खयं जीविय मा पमायए, जरोवणीयस्स हु नत्थि ताण । एंअं विजाणाहि जणे पमत्ते, किण्णु विहिंसा अजया गहिति॥१॥ जे पावकम्मेहिं धण मणूसा, समाययाती अमई गहाय । पहाय ते पासपयट्टिए नरे, वेराणुबद्धा नरय उवेति ॥ २॥ तेणे जहा संधिमुहे गहीए, सकम्मुणा किच्चइ पावकारी । एवं पया पेश्च इहं च लोए, कडाण कम्माण न मुकखु अस्थि ॥३॥ संसारमावन्न परस्स अट्ठा, साहारण ज च करेइ कम्म । कम्मस्स ते तस्स उ वेयकाले, न बंधवा बंधवयं उति ॥४॥ वित्तण ताण न लभे पमत्ते, इमम्मि लोए अदुवा परत्था । दीवप्पणदेव अण तमोहे, नेयाउय दट्ठमट्ठमेव ॥५॥ सुत्तेसु याबी पडिबुद्धजीवी, न वीससे पंडिए आसुपन्ने । घोरा मुहुत्ता अवलं सरीरं, भारूंडपक्खी व चरऽप्पमत्ते ॥६॥ परे पयाई परिस कमाणो, जौं किंचि पास इह मन्नमाणो । लाभतरे जीविय वुहइत्ता, पच्छा परिन्नाय मलावधंसी ॥७॥ छदं निरोहेण उवेह मोकूल, आसे जहा सिविख्यषम्मधारी । पुवाई वासाई चरऽपमत्तो, तम्हा मुणी खिप्पभुवेइ मुक्ख। ८।
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अभ्ययन ४) स पुब्बमेव न लभेज पच्छा, एसोधमा सासयवाइयाण । विसीयई सिढिले आउयम्मि, कालोवणीए सरीरस्स भेए ।। ९॥ सिप्प न सकेइ विवेगमे, तम्हा समुट्ठाय पहाय कामे । समिच लोय समया महेसी, अप्पाणुरक्खी चर अप्पमत्ते ॥१०॥ मुह मुहूं मोहगुणे जयंत अणेगरूवा समण चरत । फासा फुसती असमंजस च, त तेसिं भिक्खू मणसा पउस्से ।११। मंदा य फासा बहुलाहणिज्जा, तहप्पगारेसु मण न कुज्जा । रखिज काहं विणएज माणं, मायं न सेवेज पयहिज्ज लोह ॥१२॥ जे मखया तुच्छपरप्पवाई, ते पिज्जदोसाणुगया परज्झा । एए अहम्मे त्ति दुगुछमाणा, पंखे गुणे जाव सरीरभेओ ॥१३॥ ति बेमि ॥ इति असंखयं णाम चउत्थ-अज्झयण समत्तं ॥ ४ ॥
अह अकाममरणिय पंचम अज्झयण । अण्णव सि महाहंसि, एगे तिण्णे दुरुतरे । तत्व एगे महापण्णे, इम पण्हमुदाहरे ॥ १ ॥ संति मे य दुवे ठाणा, अक्खाया मरणंतिया । अकाममरणं चेव, सकाममरणं तहा ।। २ ।। बालाण अकाम तु, मरणं असई भवे । पंडियाणं सकाम तु, उक्कोसेणं सइ भवे ॥ ३ ॥ वत्थिम पढम ठाणं, महावीरेण देसियं । कामगिद्धे नहा बाले, मिस कराइ कुबह ॥ ४ ॥
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ४)
जे गिद्धे कामभोएसु, एगे कूडाय गच्छइ । न मे दिठू परे लोए, चक्खूदिट्ठा इमा रई ॥ ५ ॥ हत्थागया इमे कामा, कालिया जे अणागया । को जाणइ परे लाए, अत्थि वा नत्थि वा पुणे ॥ ६ ॥ जणेण सद्धिं होक्खामि, इइ बाले पगब्भइ । .. काभभोगाणुराएण', केस सपडिवज्जई ॥ ७ ॥ तओ से दंड समारभई, तसेसु थावरेसु य । अट्ठाए य अणट्ठाए, भुयग्गाम विहिंसइ ॥ ८ ॥ हिंसे बाले मुसावाई, माइले पिसुणे सढे । .. भुजमाणे सुर मस, सेयमेयं ति मन्नइ ॥ ९ ॥ कायसा वायसा मत्ते, वित्ते गिद्धे य इत्थिसु । दुहओ मलं संचिणइ, सिसुणागु व्व मट्टियं ॥ १० ॥ तओ पुठ्ठी आय केग, गिलाणो परितप्पइ । पभीओ परलोगस्स, कम्माणुप्पेहि अप्पणी ॥ ११ ।। सुया मे नरए ठाणा, असीलाणं च जा गइ । बालाणं कूरकम्माणं, पगाढा जत्थ वेयणा ॥ १२ ।। तत्योववाइय ठाणं, जहा में तमणुस्सुयं । अहाकम्मे हिं गच्छतो, सेो पच्छा परितप्पइ ॥ १३ ॥ जहा सागडिओ, जाणं, समं हिच्चा महापहं । बिसम मग्ग ओइण्णा, अक्खे भग्गम्भि सोयइ ॥ १४ ॥ एवं धम्म विउकम्म, अहम्म पडिवज्जिया । बाले मच्चुमुह पत्ते, अक्खे भग्गे व सोयइ ॥ १५ ॥
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६.
उत्तराध्ययन सूत्रम् (अध्ययनं ४ )
१७ ॥
तओ से मरण'तम्भ बाले संतसई भया । अकाममरणं मरई. धुत्ते व कलिणा जिए ।। १६ ।। एयं अकाममरणं वालाणं तु पवेइयं । एतो सकाममरणं, पंडियाणं सुणेह मे ॥ मरणं पि सपुष्णाणं, जहा मेऽयमणुस्सु । विप्पसण्णमणाघाय, संजयाणं वसीमओ ॥ १८ ॥ न इमं सब्वेसु लिक्खुसु न इमं सव्वेसु ऽगारि । नाणासीला अगारत्था विरामसीला य भिक्खुणा ||१९|| संति एगेहिं भिकखहिं, गोरत्था संजमुत्तरा । गारत्थेहि य सव्वेहिं, साहबो संजमुत्तरा ||२०|| चीरायिणं नगिणिणं, जडी संघाडिमुडिणं । एयाई वि न तायति, दुस्मीलं परियागयं ॥२१॥ पिंडालए व्व दुस्साल, नरगाओ न मुच्चइ | भिक्खाए वा गिहत्थे वा, सुव्त्रए कम्मई दिवं ||२२|| अगारि सामाई अंगाई, सड्डो कारण फास | पोसहं दुहओ पक्खं, एगराय न हाव ॥२३॥ एवं सिकखासमावन्ने, गिहिवासे वि सुव्वए । मुबई छविपव्वाओ, गच्छे जक्लोगयं ॥२४॥ अह जे संवुडे भिक्खू, दो अन्नयरे सिया । गव्वदुक्खपहीणे वा, देवे वावि महिटिए ||२५|| उत्तराइ विमेाहाइ, जुईमंताऽणुपुव्वसा । समाईण्णाई जस्खेहि, आवासाइ जसंसिणा ||२६||
".
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ५)
अहुणोववन्नसंकासा, मुज्जो अच्चिमालिप्पभा ॥२७॥ ताणि ठाणाणि गच्छति, सिक्खित्ता संजमं तवं । भिक्खोए वा गिहित्थे वा, जे संति पडिनिव्वुडा ॥२८॥ तेसिं सोचा सपुज्जाण, सजयाणं वुसीमओ । न संतसंति मरणते, सीलवंता बहुस्सुया ॥२९॥ तुलियो विसेसमादाय, दया धम्मस्स खतिए । विप्पसीएज्ज मेहाकी, तहाभूएण अप्पणा ॥३०॥ तओ काले अभिप्पए, सदी तालिसमंतिए । विणएज्ज लोमहरिसं, भेय देहस्स कंखए ॥३१॥ अह कालंमि संपत्ते, आघायाय समुस्सयं । सकामभरणं मरइ, तिहमन्नयरं मुणी ॥३२॥ चि बेमि ॥
इति अकाममरणिज पंचमं अज्झयणं समत्तं ॥५॥
॥ अह खुड्डागनियंठिज छठं अज्झयणं ।
जावंतऽविज्जापुरिसा, सव्वे ते दुक्खसंभवा । लुप्पंति बहुसो मूढा, संसारंमि अणंतए ॥१॥ समिक्ख पंडिए तम्हा, पासजाईपहे बहू । अप्पणा सच्चमेसिज्जा, मित्तिं भूएसु कप्पए ॥२॥
उत्त. २
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ६)
माया पिया न्हुसा भाया. नालं ते मम ताणाय, लुप्पंतस्स सकम्मुणा || ३ || एयम सपेहाए, पासे समियदसणे ।
छिंद गेद्धिं सिहं च, न कखे पुव्वसथवं ||४|| गवासं मणिकुंडलं, पसवो दासपारुस । सव्वमेय चइत्ताणं, कामरूवी भविस्ससि ||५|| थावरं जंगमं चेब, धणं धन्न उबक्स्वरं । पच्चमाणस्स कम्मेहिं, नालं दुक्खाओ माय || ६ || अज्झत्थं सम्बओ सव्वं, दिस्स पाणे पियायए । न हणे पाणिणो पाणे, भयवेराओ उवरए ॥७॥ आयाणं नरयं दिस्स नायएज्ज तणामवि । दोगुंछी अप्पणो पाए, दिन भुजेज्ज भोयण ||८|| इहमेगे उ मन्नंति, अप्पञ्चकृखाय पावगं । आयरिय विदिताण, सव्वदुक्खाण मुच्चइ ||९|| भणता अकरेता य, बंधमोक्खपइण्णिणो । वायाविरिय मेरोण, समासासेति अप्पयं ||१०|| न चिन्ता तायए भासा, कुओ विज्जाणुसासणं विसन्ना पावकम्मेहि, बाला पंडियमाणो ||११|| जे केइ सरीरे सत्ता, वण्णे रूवे य सव्बसो । मणसा कायवणं, सव्वे वे दुक्खसंभवा ||१२|| आवन्ना दोहमद्धाण, संसारंमि अनंतए । तन्हा सव्वदिसं पस्सं, अप्पमतो परिव्व ॥ १३॥
૪
भज्जा पुता य ओरसा ।
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
. उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ६)
बहिया उइढामादाय, नाऽवकंखे कयाइ षि । पुवकम्मक्खयढाए, इमं देहं समुद्धरे ॥१४॥ . विविच्च कम्मुणो हेउ, कालकंखी परिव्वए । मायं पिंडस्स पाणस्स, कड लद्धण भक्खए ॥१५॥ सन्निहि च न कुव्विज्जा, लेवमायाए संजए । पक्खीपत्तं समादाय, निरवेक्खो परिव्वए ॥१६॥ एसणासमिओ लज्जू, गामे अणियओ चरे । अप्पमत्तो पमत्तेहिं, पिंडवायं गवेसए ॥१७॥ एवं से उदाहु अणुत्तरनाणी, अणुत्तरदसी अणुत्तरनाणदसण धरे अरहा नायपुत्ते, भगवं वेसालिए बियाहिए त्ति बेमि ॥१८॥ इति खुड्डागनियंठिज्जणाम छठ्ठ अज्मयणं समत्तं ॥६॥
॥ अह एलयं सत्तम अज्झयणं । जहाऽएस समुहिस्स, कोइ पोसेज्ज एलयं ।
औरण जवस देजा, पासेज्जा वि सयंगणे ॥१॥ तओ से पुढे परिवूढे, जायमेए महोदरे । पीणिए विउले देहे, आएस परिकंखए ॥२॥ जाव न एइ आएसे, ताव जीवइ सो दुही । अह पत्तमि आएसे, सीसं छेत्तूण भुज्जइ ॥३॥ जहा से खलु उरब्भे, आएसाए समीहिए । एवं बाले अहम्मिटे, ईहई नरयाउय ॥४॥
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ७)
हिंसे बाले मुसावाई, अद्धामि विलोवए । अन्नदत्तहरे तेणे, माई कं नु हरे सढे ॥५॥ इत्थीविसयगिद्धे य, महारंभपरिग्गहे । भुंजमाणे सुरं मंसं, परिवृढे परंदमे ||६|| अयकक्करभोई य, तु दिल्ले चियलोहिए । आज्यं नरए कंखे, जहाएस व एलए ||७|| आसणं सयण जाण, वित्त कामाणि भुंजिया । दुस्साहडं धणं हित्रा, बहु संचिणिया रयं ॥८॥
ओ कम्मगुरू अंतू, पच्चुपपन्नपरायणे ।
२०
अए व्व आगयाए से, मरणंतंमि सोयइ ॥ ९॥ तओ आउषरिक्खीणे, चुया देहा विहिंसगा । आसुरीयं दिसं बाला, गच्छति अवसा तमं ॥ १० ॥ जहा कागणिए हेउ, सहस्स हाई नरो । अपच्छं अंबगं भोच्चा, राया रज्जं तु हार ||११|| एवं माणुस्सा कामा, देवकामाण अंतिए । सहस्सगुणिया भुज्जो, आउ कामा य दिव्विया ||१२|| अणेगवासानउया, जा सा पन्नवओ ठिई । जाणि जीयंति दुम्मेहा, ऊणवासस्याउ ॥ १३॥ जहा य तिन्नि वाणिया, मूलं घेत्तूण निग्गया । एगोऽत्r लहए लाभ, एगो मूलेण आगओ ॥ १४ ॥ एगो मूलं पि हारिता, आगओ तत्थ वाणिओ । बवहारे व एसा, एवं धम्मे विवाह || १५ |
A
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् ( अध्ययनं ७ )
माणुसत्तं भवे मूलं, लाभो देवराई भवे । मूलच्छेएण जीवाणं, नरगतिरिक्खत्तणं धुवं ॥१६॥ दुहओ गई बालस्स, आवई वहमूलिया । देवत्तं माणुसत्तं च, जं जिए लालयासढे ।। १७ ।। ओजिए सइ होइ, दुविह दोग्गइं गए । दुल्लहा तस्स उम्मुग्गा, अद्धाए सुइरादवि ।। १८ ।। एवं जियं सपेहाए, तुलिया बालं च पंडियं । मूलिय ते पवेसंति, माणुस जाणिमेंति जे ॥ १९ ॥ मायाहिं सिक्खाहिं, जे नरा गिहिसुव्वया । वेति माणुस जाणं, कम्मसच्चा हु पाणिणो ॥ २० ॥ जेसिं तु विउला सिक्खा, मूलियं ते अइच्छिया । सोलवंता सवीसेसा, अदीणा जंति देवयं ॥ २१ ॥ एवमद्दीण भिक्खु, आगारिं च वियाणिया । कण्णु जिचमेलिक्ख, जिच्चमाणे न संविदे ।। २२ ।। जहा कुसग्गे उदग, समुद्देण सम मिणे । एवं माणुसगा कामा, देवकामाण अतिए || २३ || कुसग्गमेत्ता इमे कामा, संनिरुद्धमि आउए । कस्स हेउ पुराकाउं, जोगक्खेम न संविदे ॥ २४ ॥ इह कामाणियदृस्स, अत्तट्टे अवरज्झइ |
सच्चा नेयाज्यं मग्गं, जं भुज्जो परिभस्सइ ।। २५ ।।
✓
इह कामानियदृस्स, अत्तट्ठे नावरज्झइ ।
पूइदेहनिरेहेणं, भवे देवि त्ति मे सुयं ॥ २६ ॥
२१
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ७)
इडी जुई असो वण्णा, आउ सुहमणुत्तरं । भुज्जो जत्थ मणुस्सेसु, तत्थ से उववज्जइ ॥ २७ ॥ बालस्स पस्स बालत्त, अहम्मं पडिवजिया । चिच्चा धम्म अहम्मिटे, नरए उववज्जइ ॥ २८ ॥ धीरस्स पस्स धीरत्तं, सच्चधम्माणुवत्तिणो । चिच्चा अधम्म धम्मिठे, देवेसु उववज्जइ ॥ २९ ॥ तुलियाण बालभावं, अबालं चेव पंडिए । चइऊण बालभावं, अबालं सेवए मुणी ॥ ३० ।। त्ति बेमि ॥ इति एलयं णाम सत्तमं अज्झयणं समत्तं ॥७॥
॥ अह काविलीयं अहमं अज्झयणं ।
अधुवे असासयम्मी, संसारम्मि दुक्खपउराए । किं नाम होज तं कम्मयं, जेणाहं दुग्गई न गच्छेज्जा ॥ १ ॥ विजहित्तु पुव्वसंजोग, न सिणेहं कहिंचि कुव्वेजा । असिणेहसिणेहकरेहिं, दोसपओसेहि मुच्चए भिक्खू ॥ २ ॥ तो नाणदसणसमग्गो, हियनिस्सेसाए सव्वजीवाणं । तेसिं विमोक्खणढाए, भासई मुणिवरो विगयमोहो ॥ ३ ॥ सव्वं गंधं कलहं च, विप्पजहे तहाविहं भिक्खू । सव्वेसु कामजाएसु, पासमाणो न लिप्पई ताई ॥ ४ ॥ भोगामिसदोसविसन्ने, हियनिस्सेयसबुद्धिबोच्चत्थे । वाले य मंदिए मूढ़े, बज्झई मच्छिया व खेलम्मि ॥५॥
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
उसराध्ययनसूत्रम् (अभ्ययनं ८)
दुपरिचया इमे कामा, नो सुजहा अधीरपुरिसेहिं । अह संति सुव्वया साहू, जे तरंति अतरं वणिया वा ।। ६ ।। समणानुएगे बदमाणा, पाणवहं मिया अयाणंता । मंदा निरयं गच्छंति, बाला पावियाहिं दिठ्ठीहिं ॥ ॥ न हु पाणवहं अणुजाणे, मुच्चेज्ज कयाइ सव्वदुक्खाणं । एवारिएहिं अक्खाय, जेहिं इमो साहुधम्मो पन्नत्तो ।। ८ ।। पाणे य नाइवाएजा, से समीए त्ति वुच्चई ताई। तओ से पावयं कम्म, निजाइ उदगं व थालाओ ॥ ९ ॥ जगनिस्सिएहिं भूएहिं, तसनामें हिं थावरेहिं च । नो तेसिमारमे दंड, मणसा वयसा कायसा चेव ॥ १० ।। सुद्धसणाओ नच्चाणं, तत्थ ठवेज भिक्खू अप्पाणं । जायाए धासमेसेज्जा, रसगिद्धे न सिया भिक्खाए ॥ ११ ॥ पंताणि चेव सेवेजा, सीयपिंड पुराणकुम्मासं । अदु वक्कसं पुलागं वा, जवणट्ठाए निसेवए मंधुं॥ १२ ।। जे लक्खणं च सुमिण, अंगविजं च जे पांजति । न हु ते समणा वुच्चंति, एवं आयरिएहिं अक्खाय ।।१३।। इहजीवियं अणियमेत्ता, पब्भठ्ठा समाहिजोएहि । ते कामभोगरसगिद्धा, उववज्जंति आसुरे काए ॥ १४ ॥ तत्तो वि य उव्वट्टित्ता, संसारं बहुं अणुपरियड ति । बहुकम्मलेवलित्ताणं. बोही होइ सुदुल्लहा तेसि ॥ १५ ॥ कसिणं पि जो इमं लोय, पडिपुणं दलेज्ज इक्कस्स । तेणावि से न संतुस्से, इइ दुप्पूरए इमे आया ॥ १६ ॥
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ८)
जहा लाहो तहा लोहो, लाहा लोहो पवड्ढइ । दोमासकयं कजं, कोडीए वि न निट्ठियं ॥ १७ ॥ नो रक्खसीसु गिज्झेज्जा, गंडवच्छासुऽणेगच्चित्तासु । जोओ पुरिसं पलोभित्ता, खेल्लति जहा व दासेहि ॥ १८ ॥ नारीसु नोवगिज्झेज्जा, इत्थी विप्पजहे अणगारे । धम्मं च पेसलं नच्चा, तत्थ ठविज्ज भिक्खू अप्पाणं ॥१९।। इइ एस धम्मे अक्खाए, कविलेणं च विसुद्धपन्नेणं । तरिहिति जे उ काहि ति, तेहिं आराहिया दुवे लोगे ॥२०॥ त्ति बेमि ।। इति काविलीयं णाम अट्ठमं अज्झयणं समत्तं ॥८॥
॥ अह नमिपवज्जा णवमं अज्झयणं ।।
चइऊण देवलोगाओं, उववन्ना माणुसम्मि लोगमि । उवसंतमोहणिज्जो, सरई पोराणिय जाय ।। १ ।। जाई सरित्तु भयवं, सहसंबुद्धो अणुत्तरे धम्मे । पुत्तं ठवेत्त रज्जे, अभिणिक्खमई नमी राया ।। २ ।। सो देवलोगसरिसे, अतेउरवरगओ वरे भोए । । भुजित्तु नमी राया, बुद्धो भोगे परिचयइ ॥ ३ ।। मिहिलं सपुरजणवयं बलमोरोहं च परियणं सव्वं । चिच्चा अभिनिवखंतो, एगंतमहिड्ढिओ भयवं ॥ ४ ॥ कोलाहलसंभूयं, आसी मिहिलाए पव्वयंतमि । तइया रायरिसिमि, नमि मि अभिणिक्खमंतमि ।। ५ ।।
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ९)
२५
अब्भुट्रियं रायरिसि, पव्वज्जाठाणमुत्तमं । सक्को माहण वेसेणं, इम्मं वयणमब्बवी ॥ ६ ॥ किण्णु भो अज्ज मिहिला, कोलाहलगसंकुला । सुव्वंति दारणा सहा, पासाएसु गिहेसु य ॥ ७ ॥ एयम? निसामित्ता, हेउकारणचोइओ। तओ नमी रायरिसी, देवे द इणमब्बवी ॥ ८ ॥ मिहिलाए चेइए वच्छे, सीयच्छाए मणोरमे ।। पत्तपुफ्फफलोवेए, बहूणं बहुगुणे सया ॥ ९ ॥ वारण हीरमाणमि, चेइयंमि मणोरमे । दुहिया असरणा अत्ता, एए कंदति भी खगा ॥ १० ।। एयमट्ठ निसामित्ता, हेउकारणचोइओ । तओ नमि रायरिसि, देवि दो इणमब्ववी ॥ ११ ॥ एस अग्गी य वाऊ य, एय डज्झइ मंदिरं ।। भयवं अंतेउरं तेणं, कीस णं नोवपेक्खह ॥ १२ ॥ एयमट्ठ निसामित्ता, हेऊकारणचाइओ । तओ नमी रायरिसी, देवेंद इणमब्बवी ।। १३ ॥ सुहं बसामा जीवामा, जेसि मो नत्थि किंचण । मिहिलाए डझमाणीए, न मे डज्झइ किंचणं ॥ १४ ।। चत्तपुत्तकलत्तस्स, निव्वावारस्स भिक्खुणो । पियं न विज्जइ किचि, अप्पियं पि न विज्जइ ॥ १५ ॥ बहुं खु मुणिणो भई, अणगारस भिक्खुणा । सबओ विष्पमुक्कस्य, एगंतमणुपरसओ ॥ १६ ।।
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ९)
एयमलृ निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ । तओ नमि रायरिसिं, देविदा इणमब्बवी ॥ १७ ॥ पागारं कारइत्ताणं, गोपुरट्टालगाणि य । उस्सूलगसयग्घीओ, तआ गच्छसि खत्तिया ॥ १८ ॥ एयमलृ निसामित्ता, हेजकारणचाइओ । तओ नमी रायरिसी, देविंद इणमब्बवी ॥ १९ ॥ सद्ध नगरं किच्चा, तवसंवरमग्गलं । खंती निउणपागारं, तिगुत्तं दुप्पधसयं ।। २० ॥ धणु परक्कम किचा, जीवं च इरियं सया । धिईच केयणं किच्चा; सच्चेण पलिमथए ॥ २१ ॥ तवनारायजुत्तेण, भित्तूण कम्मकंचुयं । मुणी विगथसंगामो, भवाओ परिमुच्चए ॥ २२ ॥ एयमढ़ निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ । तओ नमि रायरिसिं, देविंदा इणमब्बवी ॥ २३ ॥ पासाए कारइत्ताणं, बद्धमाणगिहाणि य । वालग्गपोइयाओ य, तओ गच्छसि खत्तिया ॥ २४ ।। एयमलै निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ । तओ नमी रायरिसी, देविद इणमब्बवी ॥ २५ ॥ संसयं खलु सो कुणई, जो मग्गे कुणइ घरं । जत्थेव गंतुमिच्छेज्जा, तत्थ कुम्वेज सासयं ॥ २६ ॥ एयमढें निसामित्ता, हेउकारणचोइओ। तओ नमिं रायरिसिं, देविंदो इणमब्बवी ॥ २७ ॥
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्य्यनं ९ )
आमोसे लामहारे यय गंठिभेए य तक्करे ।
नगरस्स खेभं काऊण, तओ गच्छसि खत्तिया ।। २८ ॥ एयमठ्ठे निसाभित्ता, हेऊकारणचोइओ ।
तओ नमी रायरिसी, देवेदं इणमब्बवी ।। २९ ।। अस तु मणुस्सेहिं, मिच्छा दंडो पजुज्जइ । अकारिणोऽत्थ बज्झति, मुच्चइ कारओ जणो ॥ ३० ॥ एमट्ठे निसामित्ता. हेऊकारणचोइओ । तओं नमिं रायरिसिं, देविंदा इणमब्बवी ॥ ३१ ॥ जे केइ पत्थिवा तुज्झ, नानमंति नराहिवा । वसे ते ठावइत्ताणं, तओ गच्छसि खत्तिया ।। ३२ ।। एयम निसामित्ता, ऊकारणचोइओ |
तओ नमी रायरिसी, देवेंदं इणमब्बवी ॥ ३३ ॥ जो सहस्सं सहस्साणं, संगामे दुज्जए जिणे । एगं जिणेज्ज अप्पाणं, एस से परमो जओ || ३४ || अप्पाणमेव जुज्झाहि, किं ते जुज्झेण बज्झओ । अप्पाणमेवमप्पाणं, जइत्ता सुहमेहए ।। ३५ ।। पंचि दियाणि कोहं, माणं मायं तहेव लोहं च । दुज्जयं चेव अप्पाणं, सव्वं अप्पे जिए जियं ॥ ३६ ॥ एयम निसामित्ता, ऊकारणचाइओ ।
तओ नमि रायरिसिं, देविदेो इणमब्बबी || ३७ ॥
जइत्ता विउले जन्ने, भाइत्ता समणमाहणे ।
दत्ता भोच्चा य जिट्ठा य, तओ गच्छसि खत्तिया ।। ३८ ।।
२७
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
२८
उत्तराध्ययन सूत्रम् (अध्ययनं ९)
एयमदु निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ । तओ नमी रायरिसी, देवेंदं इणमब्बवी ॥ ३९ ॥ जो सहस्सं सहस्साणं, मासे मासे गवं दए । तस्सा वि संजमो सेओ, अदितस्स बि किंचण ॥ ४० ॥ एयमढ़ निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ । तओ नमि रायरिसि; देक्दिो इणमब्बबी ।। ४१ ।। घोरासमं चइत्ताणं, अन्नं पत्थेसि आसमं । इहेव पोसहरओ, भवाहि मणुयाहिवा ।। ४२ ।। एयम? निसामित्ता, हेऊकारणचाइओ । तओ नमी रायरिसी, देवेंदं इणमब्बवी ॥ ४३ ॥ मासे मासे तु जो बाला, कुसग्गेण तु मुंजए । न सेो सक्खायधम्मस्स, कलं अग्घइ सोलसिं ।। ४४ ।। एयम? निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ । तओ नमि रायरिसिं, देवि दा इणमब्बवी ।। ४५ ।। हिरणं सुवणं मणिमुत्त, कंसं दूसं च वाहणं ।। कोसं वडढावइत्ताणं, त्तओ गच्छसि खत्तिया ॥ ४६ ॥ एयम8 निसामित्ता, हेऊकारणचाइओ । तओ नमी रायरिसी, देवेंदे इणमब्बवी ॥ ४७ ।। सुवण्णरुपस्स ऊ पञ्बया भवे, सिया हु केलाससमा असंखया । नरस्स लुद्धस्स न तेहिं किंचि,
इन्छा उ आगाससमा अणंतिया ॥४८॥
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ९)
पुढवी साली जवा चेव, हिरण्णं पसुभिस्सह । पडिमुण्णं नालमेगस्स, इइ विजा तवं चरे ॥ ४९ ॥ एयमठु निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ । तओ नमि रायरिसि, देविदा इणमब्बवी ॥ ५० ॥ अच्छेरयममुदए, भोए चयसि पत्थिवा । असंते कामे पत्थेसि, संकप्पेण विहन्नसि ॥ ५१ ॥ एयमढे निसामित्ता, हेऊकारणचाइओ । तओ नमी रायरिसी, देवे द इणमब्बवी ॥ ५२ ।। सल्लं कामा विसं कामा कामा आसीविसोवमा । कामे य पत्थेमाणा, अकामा जंति दोग्गइं ॥ ५३ ॥ अहे वयइ काहेणं, माणेणं अहमा गई । माया गई पडिग्धाओ लाभाओ दुहओ भयं ॥५४ ।। अवउझिऊण माहणरुवं, विरूविउण इंदत्तं । वंदइ अभित्थुणता, इमाहि महुराहि वगृहि ॥ ५५ ॥ अहो ते निजिओ कोहो, अहो माणो पराजिओ । अहो निरकिया माया, अहो लोभो वसीकओ ॥५६॥ अहो ते अन्नवं साहु, अहो ते साहु महवं । अहो ते उत्तमा खंती, अहो ते मुत्ति उत्तमा ॥ ५७ ।। इह सि उत्तमा भंते, पच्छा होहिसि उत्तमा । . लागुत्तमुत्तमं ठाणं, सिद्धिं गच्छसि नीरओ ॥५८ ॥ एवं अभित्थुणतो, रायरिसिं उत्तमाए सद्धाए । पायाहिण करेंतो, कुणो पुणो वंदई सक्को ॥ ५९॥
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
३०
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ९)
तो वंदिऊण पाए, चकंकुसलक्खणे मुणिवरस्स । आगासेऽणुप्पइओ, ललियचल कुंडलतिरीडी ॥ ६० ॥ नमी नमेइ अप्पाणं, सक्खं सक्केण चाइओ । चइऊण गेहूं च वेदेही, सामण्णे पज्जुवट्टिओ ॥ ६१ ॥ एवं करेति संबुद्धा, पंडिया पवियक्खणा । विणियति भोगेसु, जहां से नमी रायरिसि ॥ ६२ ॥ त्ति बेमि ॥
इति नमिपव्वज्जा णाम नवमं अज्झयणं समत्तं ॥ ९ ॥
॥ अह दुमपत्य दसमं अज्झयणं ॥
दुमपत्तए पंडुयए जहा, निवडइ राइगणाण अच्चए । एवं मणुयाण जीवियं, समयं गोयम मा पमाय ॥ १ ॥ कुसग्गे जह ओस बिंदुए, थावं चिठ्ठइ लंबमाणए । एवं मणुयाण जीवियं, समयं गोयम मा पमायए || २ || इइ इत्तरियम्मि आउए, जोवियए बहुपच्चवायए । विहणाहि रयं पुरे कडं, समयं गोयम मा पमायए || ३ || दुल्ल खलु माणुसे भवे, चिरकालेण वि सव्वपाणिण । गाढा य विवाग कम्मुणा, समयं गोयम मा पमायए ||४|| पुढविकायम गओ उक्कोस जीवो उ संबसे ।
काल संखाईयं; समय गोयम मा पमायए ।। ५ ।।
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १०) ३१ काउकायमइगओ, उक्कोस जीवो उ संवसे । कालं" संखाईय, समय गोयम मा पमायए ॥ ६ ॥ तेउकायमइगओ, उक्कोसं जीवो उ संवसे । काल संखाईयं, समय गोयम मा पमायए ॥ ७॥ वाउक्कायमइगओ, उक्कोस जीवो उ संवसे । काल संखाईयं, समय गोयम मा पमायए ॥ ८ ॥ वणस्सइकायमइगओ उक्कोसं जीबो उ संवसे । कालमणतदुरंतयं, समय गोयम मा पमायए ॥ ९॥ बेइंदियकायमइगओ, उक्कोसं जीवो उ संवसे । काल संखिज्जसन्नियः समयं गोयम मा पमायए ॥ १० ॥ तेइंदकायमइगओ, उक्कोसं जीवो उ संवसे । काल संखिन्नसन्निय, समय गोयम मा पमायए ॥११॥ चउरिदियकायमइगओ, उक्कोसं जीवो उ सवसे । काल संखिज्जसन्निय, समय गोयम मा पमायए ॥ १२ ॥ पंचिंदियकायमइगओ, उक्कोसं जीवो उ सवसे । सत्तटुभवगहणे, समय गोयम मा पमायए ॥ १३ ॥ देवे नेरइए यमइगओ, उक्कोसँ जीवो उ संवसे । इक्केकभवगहणे, समयं गोयम मा पमायए ॥ १४ ॥ एवं भवसंसारे, संसरइ सुहासुहेहि कम्मेहिं । जीवो पमायबहुलो, समयं गोयम मा पमायए ।। १५ ।। लद्धण वि माणुसत्तणं, आयरिअत्तं पुणरावि दुल्लह । बहबे दसुया मिलक्खुया, समय गोयम मा पमायए ।।१६।।
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १० )
लडूण व आरियत्तणं, अहीण पंचेंदियया हु दुल्लहा । विगलिंदियया हु दीसई, समय गोयम मा पमायए || १७ || अहीण पंचेंद्रियन्तं पि से लहे, उत्तमधम्मसुई हु दूल्हा | कुतित्थिनिसेवए जणे, समयं गोयम मा पमायए ।। १८ ।। लधूण वि उत्तमं सुई, सद्दहना पुणरावि दुल्लहा । मिच्छत्तनि सेवए जणे, समयं गोयम मा पमायण । १९ ।। धम्मं बिहु सद्दहंतया, दुल्लहया काएण फासया । इह कामगुणेहि मुच्छिया, समयं गोयम मा पमाय ||२०|| परिजूरइ ते सरीरय, केसा पंडुरया हवंति ते ।
से सायबले य हायई, समय गोयम मा पमायए ||२१|| परिजूरइ ते सरीरय, केसा पंडुरया हवंति ।
से खुब म हायई, समय गोयम मा पमाय ||२२|| परिजूरइ ते सरीरय, केसा पंडुरया हवंति ते ।
से घाबले यहाय, समय गोयम मा पनाय ||२३|| परिजूरइ ते सरीरय, केसा पंडुरया हवंति ते । से जिन्भवले य हायई, समय गोयम मा पमायए ||२४|| परिजूरइ ते सरीरय, केसा पंडुरया हवंति । से फसवले य हायई, समय गोयम मा पमायए ||२५|| परिजूरई ते सरीरयं, केसा पंडुरया हवंति
से सव्वबले य हायई, समय गोयम मा पमायए ||२६|| अरई गंड विसूइया, आर्यका विविहा फुसति ते । बिहss विद्धसइ ते सरीरय, समय गोयम मा पमाय ||२७||
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययमसूत्रम् (अध्ययनं १०) ३३ वोच्छिद सिणेहमप्पणो, कुमुयं सारइयं पाणिय । से सव्वसिणेहवज्जिए, समय गोयम मा पमायए ॥ २८ ॥ चिच्चाण धण' च भारिय, पव्वइओ हि सि अणगारियौं । मा वंतं पुणो वि आइए, समथं गोयम मा पमायए ॥२९॥ अवउज्झिय मित्तबंधव, विउलं चेव घणोहसंचयं । मा त बिइयं गवेसए, समय गोयम मा पमयाए ॥३०॥ न हु जिणे अज दिस्सई, बहुमए दिस्सइ मग्गदेसिए । संपइ नेयाउए पहे, समय गोयम मा पमायए ॥३१॥ 'अवसोहिय कंटगा पह, ओइण्णो सि पहं महालय । गच्छसि मग्गं विसोहिया, समय गोयम मा पमायए ॥३२॥ अबले जह भारवाहए, मा मम्गे विसमे वगाहिया । पच्छो पच्छाणुवावए, समय मोयम मा पमायए ॥३३॥ तिण्णो हु सि ज्यावं महं किं पुष चिटुसि तीरमागओ। . अमितुर पारं गमित्तए, समयं मोयम मा पमायए ॥३४॥ अकलेवरसेणिमूसिया, सिद्धिं गोयम लोय गच्छसि । खेम च सिवं अणुत्तरं, समय गोयम मा पमायए ॥३५॥ बुद्धे परिनिब्बुडे चरे, गामगए नगरे व संजए । संतीमग्गं च बूहए, समय गोयम मा पमावए ॥३६॥ बुद्धस्स निसम्म भासिय, सुकहियमद्वपभोवसोहिय । रागं दोसं च छिदिया, सिद्धिगई गए गोयमे ॥३०॥ त्ति बेमि ॥ ॥ इति दुमपत्तयं णाम दसम अज्झयणं समत्त ॥१०॥
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४ .
.उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं. ११)
॥ अह बहुस्सुयं एगारसं अज्झयणं ।। . . संजोगा विप्पमुक्कस्स, अणगारस्स भिक्खुणो । आयारं पाउकरिस्सामि, आणुपुविसुणेह मे ॥ १ ॥ जे यावि होइ निविज्जे, थद्धे लुद्ध अणिग्गहे। अभिक्खणं उल्लवई, अविणीए अबहुस्सुए ॥ २ ॥ अह पंचहि ठाणेहि, जेहिं सिक्खा न लब्भई । थंभा माहा पमाएणं, रोगेणालस्सएण य ॥ ३ ॥ अह अट्टहि ठाणेहि, सिक्खासीले त्ति वुच्चई । अहस्सिरे सया दंते, न य मम्ममुद्राहरे ॥ ४ ॥ नासीले न विसीले, न सिया अइलोलुए । अकोहणे सच्चरए, सिक्खासीले त्ति वुच्चई ॥ ५ ॥ अह चउद्दसहि ठाणेहि , वट्टमाणे उ संजए । . . . . अविणीए वुच्चई सो उ, निव्वाणं च न गच्छइ ॥ ६ ॥ अभिक्खणं कोही हवइ, पबंध च पकुव्वइ । मेत्तिजमाणो वमइ, सुयं लभ्रूण मज्जइइ ॥ ७ ॥ .. अवि पावपरिक्खेची, अवि मित्तेसु कुप्प । सुप्पियस्सावि मित्तस्स, रहे भासइ पावयं ॥ ८ ॥ पइन्नवाई दुहिले, थद्धे लुद्धे अनिग्गहे। असंविभागी अवियत्ते, अविणीए त्ति वुचई ॥ ९ ॥ अह पन्नरसहि ठाणेहिं, सुविणीए त्ति वुच्चई । नीयावत्ती अचवले, अमाई अकुऊहले ॥ १० ॥
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
३५
.. उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ११) अप्पं च अहिक्खिवइ, पबंधं च न कुव्वई । मेत्तिज्जमाणो भयई, सुयं लदु न मजई ॥ ११ ॥ . न य पावपरिक्खेवी, न य मित्तेसु कुप्पई । अप्पियस्सावि मित्तस्स, रहे कल्लाण भासई ॥ १२ ।। कलहडमरवज्जिए, बुद्धे अभिजाइगे । हिरिमं पडिसलीणे, सुविणीए त्ति वुचई ॥ १३ ॥ : वसे गुरुकुले निच, जोगवं उवहाणवं । पियंकरे पियवाई, से सिक्खं लडुमरिहई ॥ १४ ॥ जहा संखम्मि पयं, निहिय दुहओ वि विरायइ । एव बहुस्सुए भिक्खू, धम्मो कित्ती तहा सुयं ॥१५॥ जहा से कंबोयाण, आइण्णे कथए सिया । . आसे जवेण पवरे, एवं हवइ बहुस्सुए ॥ १६ ।। जहाइण्णसमारूढे, सूरे दृढपरक्कमे । .. उभओ नंदिघोसेणं, एवं हवइ बहुस्सुए ।। १७ ॥ जहा करेणुपरिकिण्णे, कुंजरे सद्विहायणे । : बलवंते अप्पडिहए, एवं हवइ बहुस्सुए ॥ १८ ॥ जहा से तिक्खसिंगे, जायखधे विरायई । वसहे जूहाहिवई, एवं हवइ बहुस्सुए ॥ १९ ॥ जहा से तिक्खदाढे, उदग्गे दुप्पहंसए । : . . . सीहे मियाण पवरे, एवं हवइ बहुस्सुए ॥ २० ॥... जहा से वासुदेवे, संखचक्कगदाधरे ।... अप्पडिहयबले जोहे, एवं हवइ बहुस्सुए, ॥ २१ ॥.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूजम् (अध्ययन ११) जहा से चाउरते, चकवट्टी महिए । चोदसरयणाहिवई, एव हवइ बहुस्सुए ॥ २२ ।। जहा से सहस्सक्खे, वजपाणी पुरंदरे । सक्के देवाहिवई, एवं हवइ बहुस्सुए ॥ २३ ॥ जहा से तिमिरविद्धंसे, उचिटुंते दिवायरे । जलंते इव सेएण, एवं हवइ बहुस्सुए ॥ २४ ॥ जहा से उडुवई चंदे, नक्खत्तपरिवारिए । पडिपुण्णे पुण्णमासीए, एवं हवइ बहुस्सुए ॥ २५ ॥ जहा से सामाइयाणं, कोडागारे सुरक्खिए । नाणाधनपडिपुण्णे, एवं हवइ बहुस्सुए ॥ २६ ॥ जहा सा दुमाण पवरा, जम्बू नाम सुदंसणा । आणाढियस्स देवस्स, एवं हवइ बहुस्सुए ॥ २७ ॥ जहा सा नईण पवरा, सलिला सागरंगमा । सीया नीलवंतपक्हा, एवं हवइ बहुस्सुए ॥२८॥ जहा से नगाण पवरे, सुमहं मंदरे गिरि । नाणोसहिपज्जलिए, एवं हवइ बहुस्सुए. ॥ २९ ॥ जहा से सयंभूरमणे, उदही अक्खओदए । नाणारयणपडिपुण्णे, एवं हवइ बहुस्सुए ॥३०॥ समुद्गंभीरसमा दुरासया, अचक्किया केणइ दुप्पहंसया । सुयस्स पुण्णाविउलस्स नाइणो, खवित्त कम्मं गइमुत्तमं गया ॥३१॥ तम्हा सुयमहिडिजा, उत्तमट्ठगवेसए । जेणप्पाणं परं चैव, सिद्धिं संपाउणेज्जासि ॥१२॥
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १२) त्ति बेमि ॥ इति बहुस्सुयणाम एगारसं अज्झयणं समत्तं ॥११॥
॥ अह हरिएसिज्ज बारह अज्झयण ॥ सोवागकुलसंभूओ, गुणुत्तरधरो मुणी । हरिएसबला नाम, आसि भिक्खू जिईदिओ ॥१॥ इरिएसणभासाए, उच्चारसमितीसु य । जओ आयाणनिक्खेवे, संजओ सुसमाहिओ ।। २ ॥ मणगुत्तो, वयगुत्तो, कायगुत्ता जिइदिओ । भिक्खट्ठा बंभइजम्मि, जन्नवाडमुवढिओ ॥३॥ तं पासिऊणं एजत, तवेण परिसोसियं । पंतोवहिउबगरणं, उनहसंति अणारिया ॥४॥ जाईमयपडियद्धा, हिंसगा अजिइंदिया । अबभचारिणो बाला, इम वयणमब्बवी ॥५॥ कयरे आगच्छई दित्तरूवे, काले विगसले फोकनासे । ओमचेलए पंसुपिसायभूए, संकरदूस परिहरीय कंठे ॥ ६ ॥ कयरे तुम इय अदं सणिज्जे, काए व आसाईहमागओ सि । ओमचेलगा पसुपिसायभूया, गच्छ क्खलाहि किमिहं
ठिओ सि ॥ ७ ॥ जक्छा तहिं तिदुगरुक्खवासी, अणुकंपओं तस्स महामुणिस्स । पच्छायइत्ता नियगं सरीरं, इमाई वयणाईमुदाहरित्था ॥८॥ समणो अहं संजओ बंभयारी, विरओ धणपयणपरिग्गहाओं । परप्पवित्तस्स उ मिक्खकाले, अवस्स अट्ठा हमामोमि ||
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
.: उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १२)
वियरिज्जइ खज्जइ भुज्जइ, अन्न पभूयं भवयाणमेयौं । जाणाहि मे जायणजीविणो त्ति, सेसावसेस लभऊ तवस्सी ॥१०॥ उवक्खड भोयण माहणाणं, अटियं सिद्धमिहेगपक्खं । न ऊ वयं एरिसमन्नपाणं, दाहामु तुझकिमिहं ठिओ सि ॥११॥ थलेसु बीयाइ ववंति कासगा, तहेव निन्नेसु य आससाए । एयाए सद्धाए दलाहि मज्ज्ञ', आराहए पुण्णमिणं खु खित्तं ।।१२।। खेत्ताणि अम्ह विइयाणि लोए, जहिं पकिण्णो विरुह ति पुण्णा । जे माहणो जाइविज्जोववेया, ताई तु खेत्ताइ सुपेसलाई ॥१३।। कोहो य माणो य वहा य जेसिं, मोस अदत्तं च परिग्गहौं च । ते माहणा जाइविज्जाविहूणा, ताई तु खेत्ताइ सुपावयाई ॥१४॥ तुब्भेत्थ भो भारधरा गिराणं, अद्भुन जाणाह अहिज्ज वेए । उच्चावयाई मुणिणो चरंति, ताई तु खेत्ताइ सुपेसलाई ॥१५॥ अज्झावयाणं पडिकलभासी, पभाससे किं तु सगासि अम्ह। अवि एतं विणस्सउ अन्नपाणं, न य णं दाहामु तुमं नियंठा ।।१६।। समितीहि मज्झ सुसमाहियस्स. गुत्तीहि गुत्तस्स जितिदियस्स । जइ मे न दाहित्थ अहेसणिज, किमित्थ जन्नाण लहित्थ
. लाह ॥ १७ ॥ के एत्थ खत्ता उवजोइया वा, भज्झावया वा सह खंडिएहि । एयौं तु दंडेण फलेण हता, कंठम्मि घेत्तूण खलेज जो णं ॥१८॥ भज्झावयाणं वयणं सुणेत्ता, उद्धाइया तत्थ बहू कुमारा । दडेहि वित्तेहि कसेहि चेव, ममागया इसितालयति ॥१९॥
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्सराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १२) ३९ रनो नहिं कोसलियस्स धूया, भह त्ति नामेण अणिदियगी । तं. पासिया संजय हम्ममाणं, कुद्धे कुमारे परिनिव्ववेइ ।।२०।। देवाभिओगेण निओइएण, दिना मु रत्ना मणसा न झाया । नरिंददेविंदभिवंदिएण, जेणामि वंता इसिणा स एसो ॥२१॥ एसो हु सो उग्गतवो महप्पा, जितिदिओ संजओ बभयारी । नो मे तया नेच्छइ दिजमाणिं, पिउणा सय कोसलिएण रन्ना
॥२२॥ महाजसो एस महाणुभावो, घोरब्वओ घोरपरक्कमो य । मा एयं हीलेह अहीलणिज्ज', मा सब्बे तेएण भे निदहेजा
॥ २३ ॥ श्याइ तीसे वयणाइ सोचा, पत्तीइ भदाइ.सुहासियाई । इसिस्स वेयावडियट्टयाए, जक्खा कुमारे विणिवारयति
॥ २४ ॥ ते धोररूवा ठिय अंतलिक्खेऽसुरा तहिं तं जण तालयंति । ते भिन्नदेहे रूहिरं वमते, पासित्तु भद्दा इणमाहु भुज्जो
॥ २५ ॥ गिरि नहेहि खणह, अयं दंतेहि खायह । जायतेह पाएहि हणह, जे भिक्खु अवमन्नह ॥ २६ ॥ आसीविसो उम्गतवो महेसी, घोरव्वओं घोरपरकमो य । भगणि व पक्खद पयंगसेणा, जे भिक्खुयं भक्तकाले वह
॥ २७ ॥
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (मध्ययन १२)
सीसेण एवं सरणं उवेह, समागया सव्वजणेण तुम्भे । जइ इच्छह जीवियं वा धणं वा लोग पि एसो कुविओ
डहेज्जा ॥ २८ ॥ अवहेडिय पिटिसउत्तमंगे, पसारिया बहु अकम्मचे? ।। निज्झेरियच्छे गहिरं वमंते, उद्धमुहे निग्गयजीहनेत्ते ॥ २९ ॥ ते पासिया खडियकभूए, विमणो विसण्णो अह माहणो सो। इसि पसाएइ सभारियाओ, हीलं च निदं च खमाह भंते
वालेहि मूढेहि अयाणएहि', जं हीलिया तस्स खमाह भंते । महप्पसाया इसिणो हवंति, न हु मुणी कोवपरा हवंति
पुव्वि च इण्हि च अणागय च, मणप्पदोसो न मे अस्थि कोइ । जक्खा हु वेयावडियं करें ति, तम्हा हु एए निहया कुमारा
अत्यं च धम्म च वियाणमाणा, तुब्भे न वि कुप्पह भूइपन्ना । तुभ तु पाए सरण उवेमो, समागया सव्वजणेण अम्हे
अच्चेमु ते महाभाग, न ते किंचि न अच्चिमो । . भुंजाहि सालिमं करं, नाणावंजणसंजुयं ॥ ३४ ॥ इमं च मे अस्थि पभूयमन्त्र, तं भुजसू अम्ह अणुग्गहडा । बाट ति पडिच्छई मसपाण, मासस्स ऊ पारणए महप्पा
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १२) ४१ तहियं गंधोदयपुप्फवास, दिव्वा तहि वसुहारा य बुढा । पहयाओ दुदुहीओ सुरेहि, आगासे अहो दाणं च घुट्ठः
सक्ख खु दीसइ तवोविसेसो, न दीसई जाइविसेस कोई । सोवागपुत्तं हरिएससाहुं, जस्सेरिसा इट्टिमहाणुभागा ॥३७॥ किं माहणा जोइसमारभंता, उदएण साहिं बहिया विमग्गह । जं मग्गहा वाहिरियं विसोहिं, न तं सुदिट्ठ कुसला वयंति ॥३८॥ कुसं च भूव तणकट्ठमग्गिं, साय च पायं उदगं फुसंता । पाणाइ भूयाइ विहेडयंता, भुज्जो वि मंदा पगरेह पावं ॥३९।। कहं च रे भिक्खु वयं जयामो, पावाइ कम्माइ पुणोल्लयामो । अक्खाहि नो संजय जक्खपूइया, कहं सुजटुं कुसला वयति ॥४०॥ छज्जीवकाए असमारभंता, मोसं अदत्तं च असेवमाणा । परिग्गहं इथिओ माणमाय, एय परिन्नाय चरंति देता ॥४१॥ सुसंवुडो पंचहिं संवरेहिं, इह जीविय अणवक खमाणो । वोसटुकाओ सुइचत्तदेहो, महाजय जयति जन्नसिटु ॥४२।। के ते जोई के व ते जोइठाणे, का ते सुया किं व ते कारिसंगं । एहा य ते कयरा संति भिक्खू, कयरेण होमेण हुणासि जोई॥४३।। तवो जोई जीवो जोइठाणं, जोगा सुया सरीर कारिसंगं । कम्मेहा संजमजोगसंती, होम हुणामि इसिणं पसत्थं ॥४४॥ के ते हरए के य ते सतितित्थे, कहिं सिणाओ व रयं जहासि । आइक्ख नो संजय जक्खपूइया, इच्छामो नाउ भवओ सगासे
. ४५
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १३) धम्मे हरए बंभे सतितित्थे, अणाविले असपसन्नलेसे । जहिं सिणाओ विमलो विसुद्धो, सुसीइभूओ पजहामि दोसं
॥४६॥ एय सिणाणं कुसलेहि दिटुं, महासिणाणं इसिणं पसत्थं । जहिं सिणाया विमला विसुद्धा, महारिसी उत्तमं ठाणं पत्त
॥४७॥ त्ति बेमि ।। इति हरिएसिज्जणाम बारहं अज्झयणं समत्तं ॥१२॥
॥ अह चित्तसंभूइज्जं तेरहम अज्झयणं । जाईपराजइओ खलु, कासि नियाणं तु हथिणपुरम्मि । चुलणीए बंभदत्तो, उववन्नो पउमगुम्माओ ।। १ ।। कंपिल्ले संभूओ, चित्तो पुण जाओ पुरिमतालम्मि । सेट्ठिकुलम्मि विसाले, धम्म सेोऊण पव्वइओ ॥२।। कपिल्लम्मि य नयरे, समागया दो वि चित्तसंभूया । सुहदुक्खफलविवागं, कहति ते एक्कमिकरस ॥ ३ ॥ चकवट्टी महिड्ढीअ , बभदत्तो मःणे । भायर बहुमाणेणं, इम वयणमब्बवा ।।४।। आसीमो भायरो दो वि, अन्नमन्नवसाणुगा । अन्नमन्त्रमणूरत्ता, अन्नमन्नहितेसिणो ॥५॥ दासा दसण्णे आसी, मिया कालिंजरे नगे । इंमा मयंगतीरे, सोवागा कासिभूमिए ॥६॥
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १३) देवा य देवलागम्भि, आसि अम्हे महिइढिया । इमा नो छविया जाई. अन्नमन्नण जा विणा ॥७॥ कम्मा नियाणपयडा, तुमे राय विचिंतिया । तेसिं फलविवागेण, विप्पआगमुवागया ॥ ८॥ सच्चसायप्पगडा, कम्मा मए पुरा कडा । ते अज परिमुंजामो, किं तु चित्त वि से तहा ॥९॥ सव्वं सुचिण्णं सफल नराण, कडाण कम्माण न मोक्खा अस्थि । अत्थेहि कामेहि य उत्तमेहिं, आया ममं पुण्णफलोववेए ॥१०॥ जाणाहि संभूय महाणुभाग, महिद्वियं पुण्णफलोववेयं । चित्तं पि जाणाहि तहेव राय, इड्डी जुई तस्स वियप्पभूया ॥११॥ मत्हथरूवा वयणप्पभूया, गाहाणुगीया नरसंघमज्झे । जं भिक्खुणो सीलगुणोववेया, इहं जयंते समणो मि जाओ
॥ १२ ॥ उच्चोयए महु कक्के य बंभे, पवेइया आवसहा य रम्मा । इमं गिहं चित्त धणप्पभूय, पसाहि पंचालगुणेववेय' ॥१३॥ नट्टेहि गीएहि य वाइएहिं, नारीजणाहिं परिवारयतेो । भुजाहि भोगाइ इमाइ भिक्खू, मम रोयई पव्वज्जा हु दुक्ख
॥१४॥ तं पुव्वनेहेण कयाणुरागं, नराहिवं कामगुणेसु गिद्ध । . चम्मस्सिओ तस्स हियाणुपेही, चिसो इमं वयणमुदाहरित्या
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययन सूत्रम् (अध्ययनं १३) सव्व विलवियं गीय, सव्व नट्ट विडंलिय । सव्वे आभरणा भारा, सव्वे कामा दुहावहा ॥ १६ ॥ बालाभिरामेसु दुहावहेसु, न त सुहं कामगुणेसु राय । विरत्तकामाण तवोहणाण, भिक्खुण सीलगुणे रयाण ॥१७।। नरिंद जाई अहमा नराण', सोवागजाई दुहओ गयाण । जहिं वयं सव्वजणस्स वेस्सा, वसी य सेोवागनिवेसणेसु ॥१८॥ तीसे य जाईइ उ पावियाए, वुच्छामु सोवागनिवेसणेसु । सव्वस्स लोगस्स दुगंछणिज्जा, इह तु कम्माइ पुरे कडाई ।।१९।। सेो दाणि सिं राय महाणुभागो, महिइढिओ पुण्णफलोबवेआ । चइत्तु भेोगाइ असासयाई, आदाणहेउ अभिणिक्खमाहि ॥२०॥ इह जीविए राय असासयम्मि, धणिय तु पुण्णाइ अकुब्वमाणो । से सोयई मच्चुमुहोवणीए, धम्म अकाऊण परम्मि लोए ।।२१॥ जहेह सीहो व मियं गहाय, मच्चू नर नेइ हु अंतकाले । न तस्स माया व पिया व भाया, कालम्मि तम्मंसहरा भवंति
॥२२॥ न तस्स दुक्ख विभयंति नाइओ, न मित्तवरगान सुया न बधवा । एक्को सय पञ्चणुहाइ दुक्ख, कत्तारमेव अणुजाइ कम्म ॥२३॥ चेचा दुपयं च चउप्पयं च, खेत्तं गिहं धणधनं च सव्वं । सकम्मबीओ अवसो पयाइ, पर' भवं सुंदर पावर्ग वा ॥२४॥ त एक तुच्छसरीरंग से, चिईगय दहिय उ पावगेणं । भजा य पुत्तावि य नायओ य, दायारमन्न अणुसंकमति ।
॥ २५॥
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १३) ४५ उवणिजई जीवियमप्पमाय, वण्णं जरा हरइ नरस्स राय । पंचालराया वयण सुणाहि, मा कासि कम्माइ महालयाई ॥२६॥ अहं पि जाणामि जहेह साहू, ज मे तुम साहसि वक्कमेयं । भोगा इमे संगकरा हवंति, जे दुजया अजो अम्हारिसेहिं ॥२७॥ हत्थिणपुरम्मि चित्ता, द₹ण नरवई महिडिय। कामभोगेसु गिद्धेण, नियाणमसुह कड ॥२८॥ तस्स मे अपडिकंतस्स, इम एयारिस फलं । जाणमाणो वि ज धम्म', कामभागेसु मुच्छिओ ॥२९॥ नागो जहा पंकजलावसन्नो, दुछु थलं नामिसमेई तीर । एवं वय कामगुणेसु गिद्धा, न मिक्खुणो मग्गमणुव्वयामो अच्छइ कालो तर ति राइओ, न यावि भोगा पुरिसाण निया। उविच्च भोमा पुरिस चयंति, दुम जहा वीणपाल व पकाली
॥३१॥ जइ तसि भोगे चइडं असत्तो, अन्जाइ कम्माइ करेहि राय । धम्मे ठिआ सव्वपयाणुकंपी, तो होहिसि देवो इओ विउन्ची
॥३२॥ न तुज्झ भोगे चइऊण बुद्धी, गिद्धो सि आरंभपरिग्गहेसु । माह कओ एत्तिउ विप्पलावा, गच्छामि राय आमंतिओ सि
॥३३॥ पंचोलराया वि य ब भदत्तो, साहुस्स तस्स वयणं अकाउं। अणुत्तरे भुजिय कामभोगे, अणुत्तरे सेो नरए पविट्ठो ॥३४॥
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अभ्ययन १४) चित्तों वि कामेहि विरत्तकामी, उदग्गचारित्ततवो महेसी । अणुत्तर संजम पालइत्ता, अणुत्तर सिद्धिगइ गओं ॥३५॥ त्ति बेमि ॥ इति चित्तसंभूइज्जणाम तेरहम अज्झयण समत्तं
॥१३॥
॥ अह उमुयारिज चोदहमं अज्झयणं ॥ देवा भवित्ताण पुरे भवम्भी, केई चुया एगविमाणवासी । पुरे पुराणे उसुयारनामे, खाए समिद्धे सुरलोगरम्मे ॥ १ ॥ सकम्मसेसेण पुराकहणं, कुलुसुदग्गेसु य ते पसूया । निविण्णसंसारभयो जहाय, जिणिंदमग्ग सरणं पवन्ना ॥२॥ पुमत्तमागम्म कुमार दो वी, पुरोहिओ तस्स जसा य पत्ती । विसालकित्ती य तहोसुयारो, रायस्थ देवी कमलावई य ॥३॥ जाईजरामच्चुभयाभिभूया, बहि विहाराभिनिविचित्ता । . . संसारचक्कस्स विमोक्खणडा, दट्टण ते कामगुणे विरत्ता ॥४॥ पियपुत्तगा दोन्नि, वि माहणस्स, सकम्मसीलस्स पुरोहियस्स । सरित्तु पोराणिय तत्थ जाई, तहा सुचिण्णं तवसंजम च ॥५॥ ते कामभोगेसु असज्जमाणा, माणुस्सएसु जे यावि दिब्वा । मोक्खाभिकंखी अभिजायसङ्घ, तायं उवागम्म इमं उदाहु ।।६।। असासय द? इम विहार वहु अंतरायन य दीहमाउं तम्हा गिहंसि न रई लभामो, आमतयामो चरिस्सामु माण
॥ ७ ॥
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १४) अह तायगो तत्थ मुणीण तेसिं, तवस्स वाघायकर वयासी । इम वयं वेयविओ वयंति, जहा न हाई असुयाण लोगो ॥८॥ अहिज्ज वेए परिविस्स विप्पे, पुत्ते परिठ्ठप्प गिहंसि जाया । भौच्चाण भोए सह इत्थियाहिं, आरणगा हाह मुणी पसत्था ।।९॥ सोयरिंगणा आयगुणि धणेण, माहाणिला पज्जलणाहिएण । संतत्तमाच परितप्पमाण, लालप्पमाण बहुहा बहुं च ॥१०॥ पुरोहिय त कमसेो ऽणुणत, निमंतयत च सुए धणेण । जहकम कामगुणेहि चेव, कुमारगा ते पसमिक्ख वक्कं ॥११॥ वेया अहीया न भवति ताण', भुत्ता दिया निति तमतमेण । जाया य पुत्ता न हवति ताणं, को णाम ते अणुमन्नेज एय
॥१२॥ खणमेत्तसेोक्खा बहुकालदुक्खा, पगामदुक्खा अणिगामसोक्खा। संसारमोक्खस्स विपक्खमूया, खाणी अणत्थाण उ कामभोगा
॥१३॥ परिव्वय ते अनियत्तकामे, अहो य राओ परितप्पमाणे । अन्नप्पमत्ते धणमेसमाणे, पप्पोत्ति मच्चु पुरिसे जर च ॥१४॥ इम च मे अस्थि इमच नत्थि, इमच मे किच्च इम अकिच्च। त एवमेव लालप्पमाण, हरा हरति त्ति कह पमाए |॥१५॥ धण पभूय सह इत्थियाहिं, सयणा तहा कामगुणा पगामा । तव कए तप्पइ जस्स लोगो, त सव्वसाहीणमिहेव तुम
॥१६॥
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १४ )
धणेण किं धम्मधुराहिगारे, सयणेण वा कामगुणेहि चेव । समणा भविस्सामु गुणाधारी, बहिंविहारा अभिगम्म भिक्ख
॥१७॥
जहा य अग्गी अरणी असतो, खीरे घय तेल्लमहा तिलेसु । एमेव ताया सरीर'सि सत्ता, संमुच्छई नासइ नावचिट्ठे || १८ || नाइदियग्गेज्झ अमुत्तभावा, अमुत्तभावा वि य होइ निच्चों । अज्झत्थहेउ निययस्स बांधों, सौंसारहेउ' च वयति ब'ध' ।। १९।। जहा वयं धम्ममजाणमाणा, पाव पुरा कम्ममकासि मोहा । ओखब्भमाणा परिरक्खियता, त नेव भुज्ज वि समायरामों
॥२०॥
अमाहयम्मि लोगम्मि सव्वओ परिवारिए । अमोहाहिं पडतीहिं, गिद्द सि न रई लभे ॥२१॥ के अब्माओं लोगो, केण वा परिवारिओं । का वा अमाहा वुत्ता, जाया चिंतावरो हुमे ।। २२ ।। मच्चुणाऽब्भाहओ लोगो, जराए परिवारिओं । अमाहा रयणी /त्ता, एवं ताय बिजाणह ॥ २३ ॥ जा जा वच्चइ रयणी, न सा पडिनियत्तई । अहम् कुणमाणस्स, अफला जंति राइओ ||२४|| जा जा बच्चइ रयणी, न सा पडिनियत्तई । धम्म ं च कुणमाणस्स, सफला जति राइओं ।। २५ ।। एमओ संबसित्ताणं, दुहओं सम्मत्तस जुया ।
पच्छा जाया गमिस्सामों, भिक्खमाणा कुल कुले ।। २६ ।।
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययन सूत्रम् (अध्ययन १४ )
जसत्थि मच्चुणा सक्ख, जस्स वत्थि पलायणं । जो जाणइ न मरिस्सामि, सो हु कखे सुए सिया ।। २७ ।। अज्जेव धम्मं पड़िवज्जयामा, जहिं पवन्ना न पुणभवामा । अणागय नेव य अत्थि कि'ची, सद्धाखम णे विणइत्तु राग ॥२८॥ पहीणपुत्तस्स हु नत्थि वासो, वासिट्ठि भिक्खायरियाइ कालो । साहाहि रुक्खा लहई समहि, छिन्नाहि साहाहि तमेव खाणु ।। २९ ।। पंखाविणा व जव पक्खी, भिचविहीणो व्व रणे नरिंदा । विवन्नसारे। वणिओ व्वं पाए, पहीणपुत्तो मि तहा अहं पि ॥ ३० ॥ सुसंभिया कामगुणा इमे ते, संपिंडिया अग्गरसप्पभूयां 1. भुजामु ता कामगुणे पगाम, पच्छा गमिस्सामु पहाणमग्ग ॥३१॥ भुत्ता रसा भाइ जहाइ णे वओ, न जीवियट्ठा पजहामि भए । लाभौं अलाभ ं च सुह ं च दुक्खं, संचिक्खमाणो चरिस्सामि माण ||३२|| माहू तुमं सोयरियाण संभरे, जुण्णा व हंसे। पडिसेात्तगामी । भुंजाहि भोगाइ मए समाणं, दुक्खं खु भिक्खायरियाविहारा
४९
||३३|| जहा य भाई तय भुयंगो, निम्मायणि हिच्च पलेइ मुत्तो । एमेव जाया पयहति भाए, ते ह कह नाणुगमिस्समेक्कों ||३४|| छिंदित्तु जाल अबलं व रोहिया, मच्छा जहा कामगुणे पहाय । रेयसीला तवसा उदारा, धीरा हु भिक्खायरियं चरति ॥ ३५ ॥
४
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
५० उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ५४) नहेब कुचा समइक्कम ता, तयाणि जालाणि दलित्तु हसा । पले ति पुत्ता य पई य मझ, ते ह कह नाणुगमिस्समेक्का ॥३६।। पुरोहिय त ससुयं सदार, सोच्चा ऽभिनिक्खम्म पहाय भाए । कुडुबसारं विउलुत्तमं च, राय अभिक्ख समुवाय देवी ॥३७।। वतासी .पुरिसो राय, न सो होइ पस'सिओ । माहणेण परिच्चत्त', धणं आदाउमिच्छसि ॥३८॥ संन्वन जइ तुह, सव्वं वावि धणं भवे । सव्वं पिते अपज्जतं, नेव ताणाय त तव ॥१९॥ मरिहिसि सय जया तया वा, मणेारमे कामगुणे पहाय । एको हुधिसो नरदेव ताण, न विज्जई अन्नमिहेह किंचि ॥४०॥ बाहोरम पंकिखणि पंजरे वा, संताणछिन्ना चरिस्सामि माणं ।
अकिंचणा उज्जुकडा निरामिसा, परिग्गहारंभनियत्तदासा ॥४१।। 'वरिगणों जहा रण्णे, डज्झमाणेसु जंतुसु ।
अन्ने सत्ता पमायति, रागदोसवस गया ॥४२॥ एवमेव वयं मूढा, कामभोगेसु मुच्छिया । डज्झमाणं न बुज्झामा, रागहोसग्गिणा जगं ॥४३॥ भोगे भाच्चा वमित्ता य, लहुभूयविहारिणी । आमायमाणा गच्छति, दिया कामकमा इव ॥४४॥ इमे य बद्धा फंदति, मम हत्थज्जमागया । वयं च सत्ता कामेसु, भविस्सामा जहा इमे ॥४५।। सामिस कुललं दिस्स, बज्झमाण निरामिस । आमिस सव्वमुज्झित्ता, विहरिस्सामा निरामिसा ॥४६।।
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययन सूत्रम् (अध्ययनं १४)
|
गिद्धो मे उनच्चाण ं, का सार उरगो सुवणपासे व्व, संकमाणा तणु चरे ॥४७॥ नागो व् बघणं छित्ता, अप्पणो वसहि वए । एयं पच्छ महाराय उसुवारि ति मे सुयं ॥ ४८ ॥ चइत्ता विउल रज्ज', कामभेोगे यदुच्चए | निब्बिसया निरामिसा निन्नेहा निष्परिगहा ||४९ | सम्म धम्म वियाणित्ता, चच्चा कामगुणे वरे । तत्र' पगिज्झहक्खाय', घोर घोरपरक्कमा ॥५०॥ एवं ते कमसेो बुद्धा, सव्वे धम्मपरायणा । जम्ममच्चुभउब्बिग्गा, दुक्खस्स तगवेसिणों ॥ ५१|| सासणे विगयमाहाण, पुव्विं भावणभाविया | अचिरेणेव कालेण, दुक्खस्स तमुवागया || ५२|| राया सह देवी, माहणा य पुरोहिओं ।
माहणी दरगा चैव सव्वे ते परिनिव्वुडा || ५३ ॥
9
त्ति बेमि ।। इति उसुयारिज्ज' नाम चाद्दहम अज्झयण' समत्त
।।१४।।
,
५१
|| अह सभिक्खू पंचद अज्झयण ॥
मो' चरिस्सामि समिच्च धम्म, सहिए उज्जुकडे नियाणछिन्ने । संथव जहिज्ज अकामकामें, अन्नायएसी परिव्वएस भिक्खू
॥१॥
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
५२ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १५) राआवरय चरेज लाढे, विरए वेयवियायरक्खिए । पन्ने अभिभूय सव्वदंसी जे कम्हि वि न मुच्छिए स भिक्खू ॥२॥ अक्कोसवह विइत्तु धीरे, मुणी चरे लाढे निश्चमायगुत्ते । अध्यागमणे अस पहिडे, ने कसिण अहियासए स भिक्खू ।।३।। पस सेयणासण भइत्ता, सीउण्ह विविहं च दंसमसगं । अव्वगोमणे असंपहिढे, जे कसिणं अहियासए स भिक्खू ।।४।। ना सवइमिच्छई न पूय', नो य वंदणग कुओ पसस । से बना सूचए तबस्सी, सहिए आयगवेसए स भिक्खू ॥५॥ जेण पुण जहाइ जीविय, माह वा कसिण नियच्छई। नरनारि पज़हे सया तवस्सी, न य काऊहल उवेइ स भिक्खू
॥६॥ छिन्नं सर भाममंतलिक्ख, सुमिण लक्खणदंडवत्थुविज्ज । अगर्वियार सरस्स विजय, जे विज्जाहि न जीवइ स भिक्खू
॥७॥ मंतं मूल विविह वेज्जचिंत', वमणविरेयणधूमणेत्तसिणाण । आउरे सरणं तिगिच्छियौं च, त परिन्नाय परिव्वए स भिक्ख
॥८॥
खत्तियगणउग्गरायपुत्ता, माहणभाइय विविहा य सिप्पिणा । ना तेसिं वयइ सिलेागपूय, त परिन्नाय परिव्वए स भिक्खू
॥९॥ गिहिणा जे पव्वइएण दिठ्ठा, अप्पवइएण व संथुग हविज्जा । तेसिं इहलाइयफलट्ठा, जो सथव न करेइ स भिक्ख ॥१०॥
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १५) ५३ सयणासणपाणभायणं, विविहीं खाइमसाइम परेसिं । अदए पडिसेहिए नियंठे, जे तत्थ न पउम्सई स भिक्खू ॥११॥ ज' किंचि आहारपाणजाय विविह', खाइमसाइम परेसिं लध्धु। जो त तिविहेण नाणुक पे, मणवयकायसुस वुडे स भिक्खू
॥१२॥ आयामगं चेव जवोदणं च, सीय सेोवीरच जवादगं च । न हीलए पिंड नीरसतु, पंतकुलाई परिव्वए स भिक्खू ।।१३।। सद्दा विविहा भवंति लाए, दिव्वा माणुस्सगा तिरिच्छो । भीमा भयभेरवा उराला, जो सोच्चा न विहिज्जई स भिक्खू
॥१४॥ वाद विविह समिच्च लाए, सहिए खेयाणुगए य कोवियप्पा । पन्ने अभिभूय सव्वदंसी, उवसंते अविहेडए स भिक्खू ।।१५।। असिप्पजीवी अगिहे अमित्ते, जिइदिए सव्वओ विप्पमुक्को । अणुक्कसाई लहुअप्पभक्खी, चिच्चा गिह एगचरे स भिक्खू
॥१६॥ त्ति बेमि ।। इति सभिक्खू णाम पंचदह अज्झयणं समत्त ।।
॥ अह बंमचेरसमाहिठाणा सोलसम अज्झयण ।।
सुयं मे आउस तेण भगवया एवमक्खाय । इह खलु थेरेहि भगवंतेहिं दस बभचेरसमाहिठाणा पन्नत्ता, जे भिक्खू सेोच्चा निसम्म संजमबहुले सवरबहुले समाहि
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
५४ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १६) बहुले गुत्ते गुत्तिदिए गुत्तबंभयारी सया अप्पमत्ते विहरेज्जा । कयरे खलु ते थेरेहिं भगवंतेहिं दस बभचेरसमाहिठाणा पन्नत्ता, जे भिक्खू सोच्चा निसम्म सजमबहुले सवरबहुले समाहिबहुले गुत्ते गुत्तिदिए गुत्तब भयारी सया अप्पमत्ते विहरेज्जा ।। इमे खलु ते थेरेहिं भगवंतेहिं दस बंभचेरठाणा पन्नत्ता, जे भिक्खू सोच्चा निसम्म सजमबहुले सवरबहुले समाहिबहूले गुत्ते गुत्तिदिए गुत्तब भयारी सया अप्पमत्ते विहरेज्जा । त जहा-विवित्ताई सयणासणाई सेवित्ता हवइ से निग्गंथे । नो इत्थीपसुपंडगसंसत्ताई सयणासणाई सेवित्ता हवइ से निग्गंथे । तं कहमिति चे, आयरियाह । निग्गंथस्स खलु इस्थिपसुपड. गस सत्ताई सयणासणाई सेवमाणस्स बभयारिस्स बंभचेरे सं का वा कंखा वा विइगिच्छा वा समुप्पज्जिज्जा, भेद का लभेज्जा, उम्माय वा पाउणिज्जा, दीहकालिय वा रोगायक हवेज्जा, केवलिपन्नत्ताओं धम्माओं भंसेज्जा । तम्हा नो इत्थिपसुपडगसंसत्ताई सयणासणाई सेवित्ता हवइ से निग्गगे ॥१॥ नो इत्थीण' कह कहित्ता हवइ से निग्ग थे । त कहमिति चे, आयरियाह । निग्गथस्स खलु इत्थीण' कह कहेमाणस्स बभयारिस्स बभचेरे सका वा कंखा वा विइगिच्छा वा समुप्पज्जिज्जा, भेदं वा लभेज्जा, उम्माय वा पाउणिज्जा, दीहकालिय वा रोगायक हवेज्जा, केवलिपन्नत्ताओ धम्माओं भंसेज्जा । तम्हा नो इत्थीण कह कहेज्जा ।।२।।
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १६)
ना इत्थी सद्धिं सन्निसेज्जागए विहरित्ता हवइ से निथे । त कहमिति चे, आयरियाह । निम्गंथस्स खलु इत्थीहिं सद्धिं सन्निसेज्जागयरस बभयारिस्स बंभचेरे संका वा कंखा वा विइगिच्छा वा समुप्पज्जिज्जा, भेद वा लभेज्जा, उम्मायं वा पाउणिज्जा, दीहकालिय वा रोगायक हवेज्जा, केवलिपन्नत्ताओं धम्माओ भंसेज्जा । तम्हा खलु निम्गंथे इत्थीहिं सद्धिं सन्निसेज्जागए विहरेज्जा ||३|| ना इत्थी इ' दियाइ मणेाहराइ' मणोरमाइ अलाइत्ता निज्झाइत्ता Tas से निथे ।
त कहमिति चे, आयरियाह ।
fairte खलु इत्थीण इंदियाई मणेोहराइ' मणोरमाइ आलाएमाणस्स निज्झायमाणस्स ब भयारिस्स बभचेरे सका वा विगच्छा वा समुप्पज्जिज्जा, भेद वा लभेज्जा, उम्माय वा पाणिज्जा, दीहकालिय वा रोगायक हवेज्जा, केवलि - पन्नत्ताओं धम्माओ भंसेज्जा ।
५५
तम्हा खलु ना निग्गथे इत्थीण इंदियाई मणोहराइ मणोरमाइ आलोएज्जा निज्झाएज्जा ॥ ४ ॥
ना निग्गथे इत्थीण कुडतर सिवा दूसंतर सिवा भित्तांतर सि वा कुइयसद्दं वा रुइयसद्दं वा गीयसद्द वा हसियसद्द वा थसिद्द तो दियस वा विलवियस वा सुणेत्ता हत्रइ से निग्थे । तं कहमिति चे आयरियाह । निस्स खलु इत्थीणं कुडुतरंसि वा भित्तांतर सि वा कुइय सह
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
५६ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १६) वा रूइयसदं वा गीयसदं वा हसियसई वा थणिसह का विलवियस वा गीयसदं वा हसियस वा थणियसह वा विलवियस वा सुणेमाणस्स बभयारिस्स बभचेरे संका वा फखा वा विइगिच्छा वा समुपज्जिज्जा, भेद वा लभेज्जा, उम्माय वा पाउणिज्जा, दीहकालिय वा रोगायक हवेज्जा केवलिपन्नत्त.ओ धम्माओ भसेज्जा । तम्हा खलु ना निग्गंथे इत्थीणं कुड्डतरसि वा संतरसि वा भित्ततरसि वा कुइयस वा रूइयसह वा गीयसब वा हसिय सदं वा थणिय संदं वा कंदिय सदं वा विलविय सदं वा सुणेमाणे विहरेज्जा ॥५॥ नो निग्गथे इत्थीण' पुबरय पुत्रकीलिय अणुसरित्ता हवइ से निग्गथे । त कहमिति चे, आयरियाह । निग्गथस्स खलु इत्थीण पुव्वरय अणुसरेमाणस्स बंभयारिस्स बभचेरे संको वा कंखा वा विइगिच्छा वा समुपजिज्जा, भेद वा लभेज्जा, उम्माय वा पाउणिज्जा, दीहकालिय वा रोगायक हवेजा, केवलिपन्नत्ताओ धम्माजो भसेजा। तम्हा नो इत्यीण निगथे पुव्वरय पुव्वकीलिय अणुसरेज्जा ॥६॥ ना निग्गाथे पणीय आहार आहरित्ता हवइ से निग्ग थे । तं कहमिति चे, आयरियाह । निग्गथस्स खलु पणीय आहार आहारेमाणस्स बभयारिस्स बभचेरे संका वा कखा वा विइगिच्छा वा समुप्पजिज्जा, भेदं वा लभेजा,
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १६) ५७ उम्माय वा पाउणिज्जा, दीहकालिय वा रोगायक हवेज्जा, केवलिपन्नत्ताओ धम्माओ भ सेज्जा । तम्हा ना निग्गथे पणीय आहारं आहारेज्जा ।।७।। नो अइमायाए पाणभोयण आहारेत्ता हवइ से निग्ग थे । त कहमिति चे, आयरियाह । निग्गथरस खलु अइमायाए पाणभोयण आहारेमाणस्स बभयारिरस बभचेरे सका वा कंखा वा विइगिच्छा वा समुप्पजिज्जा, भेद वा लभेजा, उम्माय वा पाउणिज्जा, दीहकालिय वा रोगायक हवेज्जा, केवलिपन्नत्ताओ धम्माओ भसेज्जा, तम्हा खलु ना निग्गथे अइमायाए पाणभोयणं आहारेज्जा ।।८।। नो विभूसाणुवादी हवइ से निग्गथे । त कहमिति चे, आयरियाह । विभूसायत्तिए भूसियसरीरे इत्थिजणस्स अभिलसणिज्जे हवइ । तओ णं इत्थिजणेण अभिलसिज्जमाणस्स बभचेरे संका वा कं खा वा विइगिच्छा वा समुप्पजिज्जा, भेद वा लभेज्जा, उम्माय वा पाउणिज्जा, दीहकालियं वा रोगायक हवेज्जा, केबलिपन्नत्ताओ धम्माओ भंसेज्जा । तम्हा नो विभूसाणुवादी हविज्जा ।।९।। नो सदरूवरसगधफासाणुवादी हवइ से निग्ग थे । तं । कहमिति चे, आयरियाह । निग्गथरस खलु सदरूवगंधफासाणुवादिस्स बभयारिस्स बभचेरे संका वा क खा वा विइगिच्छा वा समुपजिजा, भेदं वा लभेज्जा, उम्मायं वा पाउणिज्जा. दीहकालिय वा रोगारंक हवेज्जा, केवलिपन्नत्ताओ
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
५८ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १६) धम्माआ भंसेज्जा । तम्हा खलु ना सदरूवरसगंधफासाणुवादी हवेज्जा से निग्गथे। दसमे बभचेरसमाहिठाणे हबइ ।।१०।। भवति इत्थ सिलोगा । तं जहा जं विवित्तमणाइण्णं, रहियं इत्थिजणेण य । बभचेरस्स रकखडा, आलयं तु निसेवए ।। १ ।। मणपल्हायजणणी, कामरागविवणी । बभचेररओ भिक्ख, थीकह तु विवज्जए ॥ २ ॥ सम च संथवं थीहिं, संकह च अभिक्खणं । बभचेररओ भिक्खू. निच्चसो परिवज्जए ॥ ३ ॥ अंगपञ्चगसंठाण, चारूल्लवियपेहिय । बभचेररओ थीण', चक्खुगिझ विवजए ।। ४ ।। कूइय रुइय' गीयं, हसिय थणियक दियौं । बभचेररओ थीण, सोयगेझ विवज्जए ।। ५ ।। हासं किड्ड रई दपं. सहसावित्तासियाणि य । बभचेररओ थीणं, णो णुचिंते कयाइ वि ॥ ३ ॥ पणीयं भत्तपाणं तु. खिप्प मयविवढणं । बभचेररओ भिक्खू, निच्चसो परिवज्जए ॥ ७ ॥ धम्मलद्ध मियं काले, जत्तत्थं पणिहाणवं । नाइमत्तं तु भुजिज्जा, बभचेररओ सया ।। ८ ।। विभूसं परिवज्जेजा, सरीरपरिमंडणं ।
गंभचेररओ भिक्खु, सिंगारत्थं न धारए ॥ ९ ॥ . सरे मवे य गंधे य, रसे फासे तहेव य ।
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्यनसूत्रम् (अध्यननं १६) पंचबिहे कामगुणे, निच्चसा परिवजए ॥ १० ॥ आलओ थीजणाइण्णा, थीकहा य मोरमा । संथवा चेव नारीणं, तासिं इंदियदरिसणं ।। ११ ।। कूड़यं रूइयं गीय, हासभुत्तासियाणि य । पणीय भत्तपाणं च, अइमायं पाणभायणं ।। १२ ।। गत्तभूसणमिट्ठ च, कामभोगा य दुजया । नरस्सत्तगवेसिस्स, विसं तालउड जहा ॥ १३ ॥ दुज्जए कामभोगे य, निच्चसो परिवज्जए । संकाथाणाणि सव्वाणि, वज्जेज्जा पणिहाणवं ॥ १४ ।। धम्मारामे चरे भिक्खू, धिइम धम्मसारही । धम्मारामे रते दते, बभचेरसमाहिए ॥ १५ ।। देवदाणवगंधव्वा, जक्खरक्खसकिन्नरा । बंभयारिं नम मंति, दुक्कर जे कर ति त ॥ १६ ।। एस धम्मे धुवे निच्चे, सासए जिणदेसिए । सिद्धा सिझति चाणेण, सिज्झिस्संति तहावरे ॥ १७ ॥ त्ति बेमि ॥ इति बांभचेरसमाहिठाणा णाम सेोलसमं अज्झयणं समत्तं ।।१८।।
॥ अह पावसमणिज्ज सत्तदहं अज्झयण ॥
जे केइ उ पव्वइए नियठे, धम्म सुणित्ता विणओववन्ने । गुदुल्लह लहिउ बोहिलाभ, विहरेज्ज पच्छा य जहासुहंतु ॥१॥
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्यनसूत्रम् (अध्यनन १७) सेज्जा दढा पाउरणम्मि अत्यि, उप्पज्जई भोतु तहेव पाउं । जाणामि ज वट्टइ आउसो त्ति, किं नाम काहामि सुएण भंते ॥ २ ॥ ... जे केई पव्वइए, निहासीले पगामसेो । .. भोच्चा पेच्चा सुहं सुवइ, पावसमणे त्ति वुच्चई ॥ ३ ॥ आयरियउवज्झाएहिं, सुयं विणयं च गाहिए । ते चेव खिसई बाले, पावसमणे त्ति वुच्चई ॥ ४ ।। आयरियउवज्झायाण, सम्म न पडितप्पइ । अपडिपूयए थद्धे, पावसमणे त्ति वुच्चई ।। ५ ।। संमद्दमाणी पाणाणि, वीयोणि हरियाणि य । असंजए संजयमन्नमाणा, पावसमणे त्ति वुच्चई ॥ ६ ॥ संथार फलगं पीढ, निसेज्ज पायकंवल । अप्पमजियमारुहइ, पावसमणे त्ति वुच्चई ॥ ७ ॥ दवदवस्स चरई, पमत्ते य अभिक्खणं । उल्लंघणे य चंडे य, पावसमणे त्ति वुच्चई ।। ८ ।। पडिलेहेइ पमत्ते. अवउज्झइ पायकं बलं । पडिलेहा अणाउत्ते, पावसमणे त्ति वुच्चई ॥ ९ ॥ पडिलेहेइ पमत्ते, से किंचि हु निसामिया । गुरुपारिभावए निच्चं, पावसमणे त्ति वुच्चई ।। १० ।। बहुमाई य मुहरी, थद्धे लुद्धे अणिग्गहे । असंविभागी अवियत्ते, पावसमणे त्ति वुच्चई ।। ११ ।।
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्यनसूत्रम् (अध्ययन १७)
विवाद' च उदीरेs, अहम्मे अत्तपन्ना |
gग्गहे कलहे रत्ते, पावसमणे ति वुच्चई ॥ १२ ॥ अथिरासणे कुकुइ, जत्थ तत्थ निसीयई । आसणम्मि अणाउत्ते, पावसमणेत्ति वुच्चई ।। १३ ।। ससरक्खपाए सुवइ, सेज्ज' न पडिलेहइ । संथारए अणाउत्ते, पावसमणेति वच्चई || १४ || दुद्धदहीविगईओ, आहारेई अभिक्खणं । अरएय तवाकम्मे, पावसमणे त्ति वुच्चई ||१५|| अत्यंतम्मि य सूरम्मि, आहारेइ अभिक्खणं । चोइओ पडिचाएइ, पावसमणेत्ति वुच्चई ||१६|| आयरियपरिचाई, परपासंड सेवए ।
६१
गाणंगणिए दुब्भूए, पावसमणेति बुच्चइ ||१७| सयं गेहं परिचज्ज, पर गेहंसि वावरे । निमित्तेण य ववहरइ, पावसमणे ति चुच्चई ||१८|| सन्नाइपिंड जेमेइ, नेच्छई सामुदाणियं । गिहिनिसेजं च वाइ, पावसमणेत्ति वुच्चई ॥ १९ ॥ एयारिसे पंचकुसीलसंवुडे, रूबंधरे मुणिपवराण हेट्ठिमे । अयंसि लाए विसमेव गरहिए, न से इह नेव परत्थलोए ||२०|| जे वज्जए एते सया उदासे, से सुव्वए होइ मुणीण मज्झे । अयंसि लाए अमय व पूइए, आराहए लोगमिण तहा पर ||२१|| ति बेमि ॥ इति पात्रसमणिज्ज' णाम सत्तदहं अज्झयणं समत्तं ||१७|
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
६२ उत्तराध्यनसूत्रम् (अध्ययन १८)
॥ अह संजइज्जं अट्ठारहमं अज्झयणं ॥ . कंपिल्ले नयरे राया, उदिण्णबलवाहणे । नामेणं संजए नाम, मिगव्वं उवणिग्गए ॥ १ ॥ हयाणीए गयाणीए, रहाणीए तहेव य ।। पायत्ताणीए महया, सव्वओ परिवारिए ॥ २ ॥ मिए छभित्ता हयगओ, कंपिलुज्जाण केसरे । भीए संते मिए तत्थ, वहेइ रसमुच्छिए ॥ ३ ॥ . अह केसरम्मि उज्जाणे, अणगारे तवोधणे । सज्झायज्झाणसंजुत्ते, धम्मज्झाणं झियायइ ॥ ४ ॥ अप्फोवमंडवम्मि, झायइ क्खवियासवे । तस्सागए मिगे पास, वहेई से नराहिवे ॥ ५ ॥ अह आसगओ राया, सिग्धमागम्म सो तहिं । हए मिए उ पासित्ता, अणगारं तत्थ पासई ॥ ६ ॥ अह राया तत्थ संभंतो, अणगारो मणा हो । मए उ मंदपुण्णेणं, रसगिद्धेण घण्णुणा ॥ ७ ॥ आसं विसज्जइत्ताण, अणगारस्स सो निवो । विणएण वंदए पाए, भगव एत्थ मे खमे ॥ ८ ॥ अह मोणेण सो भगव, अणगारे झाणमस्मिए । रायाण न पडिमंतेइ, तओ राया भयद्दुओ ॥ ९ ॥ संजओ अहमम्मीति, भगव वाहराहि मे । कुद्धे तेएण अणगारे, डहेज्ज नरकोडिओ ॥ १० ॥
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्यनसूत्रम् (अध्ययन १८ )
अभओ पत्थिवा तुम्भ, अभयदाया भवाहि य । अणिच्चे जीवलागम्मि, किं हिंसाए पसज्जसी ।। ११ ।। जया सव्वं परिच्चज्ज, गंतव्वमवसस्स ते ।
६३
अणिच्चे जीवलेोगम्मि, किं रज्जम्मि पसज्जसी ।। १२ ।। जीवियं चैव रूवं च विज्जुसंपायचंचलं । जत्थ तं मुज्झसी राय, पेञ्चत्थ' नावबुज्झसे ।। १३ ।। दाराणि य सुया चेव, मित्ता य तह बंधवा | जीवंतमणुजीवंति, मयं नाणुव्वयति य ॥ १४ ॥ नीहरंति मय पुत्ता, पितर परमदुक्खिया । पितरो वि तहा पुत्ते, बंधू राय तवं चरे ॥ १५ ॥ तओ तेणज्जिए दव्वे, दारे य परिरक्खिए । कीलतिऽन्ने नरा राय, हठ्ठतुडुमलंकिया ।। १६ ।। तेणावि जं कय कम्म, सुह वा जइ वा दुह । कम्मुणा तेण संजुत्तो, गच्छई उपर भव ।। १७ ।। सोऊण तस्स सो धम्मं, अणगारस्स अंतिए । महया संवेगनिव्वेद, समावन्नो नराहिव ।। १८ ।। संजओ चइउं रज्जौं, निक्खता जिणसासणे । गद्दभास्सि भगवओ, अणगारस्स अतिए ॥। १९ ॥ चिच्चा रहे पव्त्रइए, खत्तिए परिभासइ । जहा ते दासई रूवं, पसन्नं ते तहा मणा ॥ २० ॥ किंनामे किंगो, कस्सीए व माहणे ।
कह पडियरसी बुध्धे, कहं विणीए त्ति वुच्चसी ॥ २१ ॥
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
६४ उत्तराध्यनसूत्रम् (अध्ययन १८) संजओ नाम नामेण, तहा गोत्तेण गोयमा । गद्दभाली ममायरिया, विजाचरणपारगा ॥ २२ ।। किरियं अकिरियं विणयं, अन्नाणं च महामुणी । एएहिं चउहिं ठाणेहिं, मेयन्ने कि पभासई ॥ २३ ॥ इइ पाउकरे वुध्धे, नायए परिणिव्वुए । बिज्जाचरणसंपन्ने, सच्चे सच्चपरक्कमे ॥ २४ ॥ पडंति नरए धोरे, जे नरा पावकारिणों । दिव्यं च गई गच्छंति, चरित्ता धम्ममारियं ।। २५ ॥ मायावुइयमेयं तु, मुसाभासा निरस्थिया । संजममाणो वि अहं, वसामि इरियामि य ॥ २६ ॥ सव्वेते विइया मझ, मिच्छादिट्ठी अणारिया । विज्जमाणे परे लाए, सम्मं जाणामि अप्पगं ॥ २७ ॥ अहमासि महापाणे, जुइमं वरिससओवमे । जा सा पालीमहापाली, दिव्वा वरिससओवमा ।। २८ ।। से चुए बंभलेोगाओ, माणुसं भवमागए । अप्पणो य परेसिं च, आउ जाणे जहा तहा ॥ २९ ॥ नाणारुइं च छद च, परिवज्जेज्ज संजए । अणद्वा जे य सव्वत्था, इइ विज्जामणुसंचरे ।। ३० ।। पडिकमामि पसिणाणं, परमंतेहि वा पुणो । अहो उदिए अहोराय, इइ विज्जा तवं चरे ॥ ३१ ॥ जं च मे पुच्छसी काले, सम्म सुध्धेण चेयसा । ताई पाउकरे बुद्धे, तं नाणं जिणसासणे ।। ३२ ।।
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्यनसुत्रम् (अध्यनन १८ )
किरिय च यई धीरे, अकिरीयं परिवज्जए । दिट्ठीए दिट्ठीसंपन्ने, धम्मं चरसु दुच्चरं ॥ ३३ ॥ एयं पुण्णपयं सेोच्चा, अत्थधम्मेावसोहियं ।
भरा व भारहं वासं, चेच्चा कामाइ पव्व ॥। ३४ ।। सगरे। वि सागरत, भरहवास नराहिवा ।
इस्सरियं केवल हिच्चा, दयाइ परिनिव्वुडे ॥ ३५ ॥ चइत्ता भारहं वास, चकवट्टी महओ । पव्वज्जमब्भुवगओ, मघवं नाम महाजसेा ॥ ३६ ॥ सर्णकुमारो मणुस्सिदा, चकवट्टी महढिओ । पुत्तं रज्जे ठवेऊणं, सेा वि राया तवं चरे ॥ ३७ ॥ चइत्ता भारहं वासुं, चक्कवट्टी महड्रिढओ । संति संतिकरे लाए, पत्तो गमणुत्तर ॥ ३८ ॥ इक्खागरायवसभा, कुंथू नाम नरीसरो । विक्खायकित्ती भगवं, पत्ता गइमणुत्तर ं ॥ ३९ ॥ सागरांत चइत्ताणं, भरहं नरवरीस। | अरा य अरयं पत्तो पत्तो गइमणुत्तरं ॥ ४० ॥ चईत्ता विउल रज्ज चइत्ता बलवाहणं । चइत्ता उत्तमे भए, महापउमे तवं चरे ॥ ४१ ॥ एगच्छत्तं पसाहित्ता, महि माणनिसूरणो । हरिसेणो मणुस्सिंदा, पत्तो गइमणुत्तरं ॥ ४२ ॥ अनिओ रायसहस्सेहि, सुपरिच्चाई दमं चरे 1
६५
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
६६ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १८) जयनामो जिणक्खाय', पत्तो गइमणुत्तर ॥ ४३ ॥ दसण्णरज्ज मुदिय, चइत्ताण मुणी चरे । दसण्णभद्दो निक्खतो, सक्ख सक्केण चोइओ ॥ ४४ ॥ नमी नमेइ अप्पाण, सक्ख सक्केण चोइओ । चइऊण गेह वइदेही, सामण्णे पज्जुवढिओ ॥ ४५ ॥ करक डु कलिगेसु, पंचालेसु य दुम्मुहो । . . नमी राया विदेहेसु, गंधारेसु य नग्गई ॥ ४६ ।। एए नरिंदवसभा, निक्खता जिणसासणे । पुत्ते रज्जे ठवेऊण, सामण्णे पज्जुवटिया ॥ ४५ ॥ सोवीररायवसभा, चइत्ताण मुणी चरे । उदायो पव्वइओ, पत्तो गइमणुत्तरं ॥ ४८ ॥ तहेव कासीराया, सेओसञ्चपरक्कमे । कामभोगे परिवज्ज, पहणे कम्ममहावणं ॥ १९ ॥ तहेव विजओ राया, अणठ्ठाकित्ति पवए । रज्जतु गुणसमिद्धं, पयहित्तु महाजसो ॥ ५ ॥ तहेवुग्गं तवं किच्चा, अव्वक्खित्तेण चेयसा । महन्बलो रायरिसी, आदाय सिरसा सिरिं ॥ ५१ ॥ कहं धीरा अहेऊहिं, उम्मत्तो व महिं चरे । एए विसेसमादाय, सूरा दढपरकमा ॥ ५२ ।। अच्चंतनियाणखमा, सच्चा मे भासिया वई ।। अतरिंसु तांतेगे, तरिस्संति अणागया ॥ ५३ ॥ कहिं धीरे अहेऊहिं, अत्ताणं परियावसे ।
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १९) सव्वसंगविनिम्मुक्के, सिद्धे भवइ नीरए ॥ ५४ ॥ त्ति बेमि ॥ इति संजइज्ज णाम अट्ठारहम अझयणं समत्तं ॥ १८ ॥
॥ मियापुत्तीयं एगूणवीसइम अज्झयणं ।। सुग्गीवे नयरे रम्मे, काणणुज्जाणसाहिए । राया बलभदि त्ति, मिया तस्सग्गमाहिसी ॥ १ ॥ सेसिं पुत्त बलसिरि, मियापुत्ते त्ति विस्सुए। अम्मापिऊण दइए, जुवराया दमोसरे ॥ २ ॥ नंदणे सो उ पासाए. कीलए सह इथिहिं । देवे दोगुदगे चेव, निच्च मुइयमाणसो ॥ ३ ॥ मणिरयणकोट्टिमतले, पासायालायणठ्ठिओ । आलाएइ नगरस्स, चउक्कत्तियचच्चरे ॥ ४ ॥ अह तत्थ अइच्छतं, पासई समणसंजयं ।। तवनियमसंजमधरं, सील गुणआगरं ॥ ५ ॥ तं देहई मियापुत्ते, दिट्ठीए अणिमिसाए उ । कहिं मन्नेरिस रूवं, दिद्वपुव्वं मए पुरा ॥ ६ ॥ साहुस्स दरिसणे तस्स, अज्झवसाणम्मि साहणे । ' मोहंगयस्स संतस्स, जाईसरणं समुप्पन्नं ॥ ७ ॥ जाईसरणे समुप्पन्न, मियापुत्ते महिडिए । .. सरई पोराणिय जाई, सामण्णं च पुरा फयं ॥ ८ ॥
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
६८ उत्तराध्यनसूत्रम् (अध्ययन १९) विसएहि अरज्जतो, रज्जतो संजमम्मि य । अम्मापियरमुवागम्म, इमं वयणमब्बवी ॥ ९ ॥ सुयाणि मे पंच महव्वयाणि, नरएसु दुक्खं च तिरिक्खजोणिसु । निविण्णकामा मि महण्णवाओ, अणुजाणह पव्वइस्सामि अम्मा ॥ १० ॥ अम्म ताय मए भोगा, भुत्ता विसफलोवमा । पच्छा कडुयविवागा, अणुबंधदुहावहा ॥ ११ ॥ इमं सरीरं अणिच्चा, असुई असुइसंभवं ।। असासयावासमिणं, दुक्खकेसाण भायणं ॥ १२ ॥ असासए सरीरम्मि, रई नेविलभामहं । पच्छा पुरा व चइयव्वे, फेणबुब्बुयसन्निभे ॥ १३ ॥ माणुसत्ते असारम्मि, वाहीरोगाण आलए । जरामरणपत्थम्मि, खणं पि न रमामहं ॥ १४ ॥ जम्म दुक्खं जरा दुक्ख. रोगाणि मरणाणि य । अहो दुक्खो हु संसारो, जत्थ कीसंति जतवा ॥ १५ ॥ खेत्तं वत्थु हिरण्णं च, पुत्तदारं च बंधवा । चइत्ताण इमं देहं, गंतव्वमवसस्स मे ॥ १६ ॥ जह किंागफलाण, परिणामा न सुदरो । एवं भुत्ताण भोगाणं, परिणाम न सुंदरो ॥ १७ ॥ अद्धाण जो महंत तु, अप्पाहेओ पवज्जई । गच्छतो सो दुही होइ. छहातण्हाए पीडिओ ॥ १८ ॥
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १९) ६९ एवं धर्म अकाउण, जो गच्छइ परं भवं । गच्छंतो सेा दुही हाइ, वाहीरोगेहि पीडिओ ॥ १९ ॥ अद्धाण जो महंत तु, सपाहेओ पवजई ।। गच्छलो सो सुही होइ, छुहातन्हाविवजिओ ॥ २० ॥ एवं धम्म पि काऊण, जो गच्छइ परं भवं । . गच्छंतो सो सुही हेाइ, अप्पकम्मे अवेयणे ॥ २१ ॥ जहा गेहे पलित्तम्मि, तम्स गेहस्स जो पहू । सारभंडाणि नीणेइ, असारं अवउज्झइ ॥ २२ ॥ एवं लाए पलित्तम्मि, जरोए मरणेण य । अप्पाण' तारइस्सामि, तुब्भेहिं अणुमनिओ ॥ २३ ॥ तं बेति अम्मापियरी, सामण्ण पुत्त दुच्चर । .. गुणाणं तु सहस्साई, धारेयब्वाई भिक्खुणा ॥ २४ ॥ समया सव्वभूएसु, सतूमित्तेसु वा जगे । पाणाइपायविरई, जावज्जीवाए दुक्कर ॥ २५ ॥ निच्चकालप्पमत्तेण, मुसावायविवज्जण । भासियव्वं हिय सच्च, निच्चाउत्तेण दुक्कर ॥ २६ ॥ दंतसोहणमाइस्स, अदनस्स विवज्जण । अणवज्जेसणिज्जस्स, गिण्हणा अवि दुक्कर ।। २७ ।। विरई अबंभचेरस्स, कामभेगरसन्नुणा । उग्ग महव्वयं बभ, धारेयव्वं सुदुक्कर ॥ २८ ।। धणधन्नपेसवग्गेसु, परिग्गहलिवज्जण । सव्वारंभपरिच्चाओ, निममत्तं सुदुक्कर ॥ २९ ॥
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १९ )
चव व आहारे, राईभायणवज्जणा | सन्निही संचओ चैव वज्जेयव्वा सुदुक्कर ।। ३० ।। छुहा तहा य सीउन्ह, द समसगवेयणा । अक्कोसा दुक्खसेज्जा य, तणफासा जल्लमेव य ॥ ३१ ॥ तालणा तज्जणा चेव, वहब'धपरीसहा
७०
दुक्ख भिक्खायरिया, जायणा य अलाभया ॥ ३२ ॥ कावेाया जा इमा वित्ती, केसले ओ य दारुणा । दुक्ख बभव्वयं घोर, धारेउ य महत्पणेो ॥ ३३ ॥ सुहाइओं तुम पुत्ता, सुकुमाला सुमज्जिओ । न हुसी पभू तुम पुत्ता, सामण्णमणुपालिया ॥ ३४ ॥ जावज्जीवमविस्सामा, गुणाण तु महन्भरा | गुरु उ लेहिभारु व्व, जो पुत्ता होइ दुव्वहे। ॥ ३५ ॥ आगासे गंगसेाउ व्व पडिसोओ व्वदुत्तरे । बाहाहि सागरा चैव तरियव्वा गुणेोदही ॥ ३६ ॥ वालुयाकवला चेव, निरस्साए उस जमे । असिधारागमणं चेव, दुक्कर चरिउ तवेा ॥ ३७ ॥ अही वेगंतदिट्टीए, चरिते पुत्त दुक्करे ।
"
,
जवा लोहमया चैव चावेयव्वा सुदुक्कर ॥ ३८ ॥ जहा अग्गिसिहा दित्ता, पाउ होइ सुदुक्करा । तहा दुक्कर करेउ जे, तारुण्णे समणत्तणं ॥ ३९ ॥ जहा दुक्खवं भरेउ जे, होइ वायरस कत्था । तहा दुक्ख करेउ जे, कीवेणं समणत्तणं ॥ ४० ॥
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १९ )
जहा तुलाए तालेउ, दुक्करो मंदरा गिरी । तहा निहुयनीसंक दुक्करं समणत्तणं ॥ ४१ ॥ जहा भुयाहि तरिउ, दुक्कर रयणायरो | तहा अणुवसंतेणं, दुक्कर' दमसागरो ॥ ४२ ॥ भुज माणुस्सए भोगे, पंचलक्खणए तुमं । भुत्तभोगी तओ जाया, पच्छा धम्मं चरिस्ससि ॥ ४३ ॥ से बेइ अम्मापियरो, एवमेय जहा फुड इहलाए निष्पिवासरस, नत्थि किंचि वि दुक्कर ४४ सारीर माणसा चैव, वेयणाओं अनंतसेा । म सोढाओ भीमाओ, असई दुक्खभयाणि य ॥ ४५ ॥ जरामरणक तारे, चाउर ते भयागरे ।
म ढाणि भीमाणि, जम्माइ मरणाणि य ॥ ४६ ॥ जहा इहं अगणी उण्हे, इत्तोडणंतगुणे तहि ।
नर वेयणा उन्हा, अस्साया वेइया मए ॥ ४७ ॥ महा इहं इमं सीयं, इत्तोडणंतगुणे तहिं । नरएस वेयणा सीया, अम्साया वेइया मए ॥ ४८ ॥ कंद तो कंदुकुभीसु, उड्ढपाओं अहोसिरो । हुयासणे जलतम्मि, पक्कपुव्वा अणतसेो ॥ ४९ ॥ महावग्ग' कासे, मरुम्मि वइखालुए । कलंबवालुयाए य, दड्ढपुव्वा अणतसेो ॥ ५० ॥ र संतो कंदुकुंभीसु. उडूढ बद्धो अबधवा करवत्तकरकयाईहि, छिन्नपुब्वा अणतसेो ॥ ५१ ॥
*
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
७२ उत्तराध्यनसूत्रम् (अध्यननं १९) अइतिक्खकटगाइण्णे, तुगे सिबलिपायवे । खेवियं पासबद्धणं, कड्ढोंक ड्ढाहि दुक्कर ॥ ५२ ।। महाजतेसु उच्छू वा, आरसंतो सुभेरवं । पीडिओ मि सकम्मे हि, पावकम्मा अणंतसो ॥ ५३ ।। कुवंतो कोलसुणएहिं, सामेहिं सबलेहि य ।। पाडिओ फालिओ छिन्ना, विष्फुरता अणेगसो ॥ ५४ ॥ असीहि अयसिवण्णा हिं, भल्लीहिं, पट्टिसेहि य ।। छिन्नो भिन्नो विभिन्नो य, ओइण्णो पावकम्मुणा ।। ५५ ॥ अवसो लोहरहे जुत्तो, जलेते समिलाजुए । चोइओ तुत्तजुत्तेहि, रोझो वा जह पाडिओ ।। ५६ ॥ हुयासणे जलंतम्मि, चियासु महिसो विव । दड्ढो पक्को य अवसो, पावकम्मेहि पाविओ ।। ५७ ।। बला संडासतुडेहिं, लेाहतुडेहि पक्खिहिं । विलुत्तो विलवतो हैं, ढंकगिद्धेहि गंतसो ।। ५८ ।। तण्हाकिल'तो धावतो, पत्तो वेयरणिं नदि । जलं पाहिं ति चिंतता, सुरधाराहिं विवाइओ ॥ ५९ ।। उण्हाभितत्तो संपत्तो, असिपत्त महावण । असिपत्तेहिं पड़तेहिं, छिन्नपुव्वो अणेगा ।। ६० ॥ मुग्गरेहिं मुसुढीहिं, सूलेहिं मुसले हि य । गयास भग्गगत्तेहिं, पत्तं दुक्ख अणतसा ।। ६१ ।। खुरेहिं तिक्खधारेहि, छुरियाहिं कप्पणीहि य । कप्पिओ फालिओ छिन्नो, उक्वित्तो य अणेगसो ॥ ६२ ॥
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं १९) पासेहिं कूडजालेहि, मिओ वा अवसो अहं । वाहिओ बद्धरूद्धा वा, बहुसो चेव विवाइओ ॥ ६३ ॥ गलेहिं मगरजालेहिं, मच्छो वा अवसो अहं । उल्लिओ फालिओ गहिओं, मारिओ य अणतसो ॥ ६४ ॥ वीदंसएहिं जालेहिं, लेप्पाहि सउणो विव । गहिओं लग्गो बद्धो य, मारिओं य, अणतसे ॥ ६५ ॥ कुहाडफरसुमाईहि, वडूढईहिं दुमो विव । कुट्टिओ फालिओ छिन्नो, तच्छिओ य अणतसे ॥ ६६ ॥ चवेडमुट्ठिमाईहिं, कुमारेहिं अय पिव । ताडिओ कुट्टिओ भिन्नो, चुण्णिओ य अणतसो || ६७ ॥ तत्ताई तबलोहाई, तउयाई सीसयाणि य । पाइओ कलकलंताई', आरसता सुभेख ॥ ६८ ॥ तुहं पियाई मंसाई, खंडाई सोल्लगाणि य । खाविओ मिसम साई, अग्गिवण्णाइऽणेगसो ॥ ६९ ॥ तुहं पिया सुरा सीहू, मेरओ य महूणि य । पाइओ मि जलतीओ, वसाओ रूहिराणि य ॥ ७० ।। निच्च भीएण तत्थेण, दुहिएण वहिएण य । परमा दुहसंबद्धा, वेयणा वेदिता मए ।। ७१ ॥ तिब्वचंडप्पगाढाओ, घोराओ अइदुरसहा । महब्भयाओ भीमाओ, नरएसु वेदिता मए । ७२ ॥ जारिसा माणुसे लाए, ताया दीसंति वेयणा । एत्तो अणंतगुणिया, नरएसु दुक्खवेयणा ।। ७३ ॥
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन १९) सव्वभवेसु अस्माया, वेयणा वेदितो मए । निमेसंतरमित्त पि ज साता नत्थि वेयणा ।। ७४ ।। तं बिंतम्मापियरो, छ देणं पुत्त पव्वया । नवर पुण सामण्णे, दुक्ख निप्पडिकम्मया ॥ ७५ ॥ से बेइ अम्मापियरो. एवमेय जहा फुड । पडिकम को कुणइ, अरण्णे मियपक्खिणं ॥ ७६ ।। एगभूए अरण्णे व. जहा उ चरई मिगे । एवं धम्म चरिस्सामि, स जमेण तवेण य ।। ७७ ।। जया मिगरस आय को, महारण्णम्मि जाई । अञ्चत रुक्खमूलम्मि, को ण ताहे तिगिन्छई ॥ ७८ ।। को वा से ओसह देइ, को वा से पुच्छई सुहं । को से भत्तं च पाण वा, आहरित्तु पणामए ॥ ७९ ॥ जया य से सुही होइ, तया गच्छइ गोयर। . भत्तपाणस्स अट्ठाए, वल्लराणि सराणि य ॥ ८० ॥ खाइत्ता पाणिय पाउ, वल्लरेहिं सरेहि य । मिगचारियं चरित्ताण, गच्छई मिगचारियं ॥ ८१ ॥ एवं समुट्टिओ भिक्खू, एवमेव अणेगए । मिगचारिय चरित्ताण', उड्ढ पक्कमई दिस ॥ ८२ ।। जहा मिए एग अणेगचोरी, अणेगवासे धुवगोयरे य । एवं मुणी गोयरिय पविटे, ना हीलए ना वि य
खिसएन्जा ।। ८३ ॥ मिगचारिय चरिस्सामि, एवं पुत्ता जहासुह।
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्यनसूत्रम् (अध्ययन १९) ७५. अम्मापिईहि गुनाओ, जहाइ उवहि तहा ॥ ८४ ॥ 'मियचारिय चरिस्सामि, सव्वदुक्खविमोक्खणि । तुब्भेहि अब्भणुनाओ, गच्छ पुत्त जहासह ॥ ८५ ॥ एवं सेो अम्मापियरो, अणुमाणित्ताण बहुविहौं । ममत्त छिदई ताहे, महानागो व्व कचुकं ॥ ८६ ॥ इड्ढी वित्तं च मित्ते य, पुत्तदार च नायओ। रेणुय व पडे लग्ग, निद्धणित्ताण निग्गओ ॥ ८७ ।।. पंचमहब्धयजुत्तो, पचहि समिओ तिगुत्तिगुत्तो य । सभितरबाहिरओ, तवाकम्मम्मि उज्जुत्ता ।। ८८ ॥ निम्ममा निरहंकारा, निस्सगो चत्तगारवा । ममो य सव्वभूएसु, तसेसु थावरेसु य ॥ ८९ ॥ लाभालाभे पहे दुक्खे, जीविए मरणे तहा । समा नि दापससासु, तहा माणावमाणओ ॥ ९० ॥ गारवेसु, कसाएसु दंडसल्लभएसु य । नियत्तो हासोगाओ, अनियाणो अबधणी ॥ ९१ ।। अणिस्सिओ इह लाए, परलोए अणिस्सिओ । बासीच दणकप्पो य, असणे अणसणे तहा ।। ९२ ॥ अप्पसत्थेहिं दारेहिं, सव्वओं पिहियासवे । अज्झप्पज्झाणजोगेहिं, • पसत्थदमसासणे ॥ ९३ ।। एवं नाणेण चरणेण, दसणेण तवेण य ।। भावणाहि य सुद्धाहिं, सस्म भावेत्तु अप्पयं ॥ ९४ ।। बहुयाणि उ वासाणि. सामण्णमणुपालिया ।
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
७६
उत्तराध्यनसूत्रम् (अध्ययन २० )
"
मासिएण उ भत्तेण सिद्धिं पत्तो अणुत्तर ।। ९५ ।। एवं करंति संबुद्धा, पंडिया पवियक्खणा । विणिअट्टति भोगे, मियापुत्ते जहामिसी ।। ९६ ।। महापभावस्स महाजसस्स, मियाइ पुत्तरस निसम्म भासिय' । तव पहाण चरिय च उत्तम, गइप्पहाण च
तिलोगविस्सुत ।। ९७ ।। 'वियाणिया दुक्खविद्धण धणं, ममत्तबंध च महाभयावह । सुहावह धम्मधुर अणुत्तर, धारेज्ज निव्वाणगुणावह
मह ।। ९८ ।। त्ति बेमि ॥ इति मियापुत्तीय णाम एगुणवीसइमं अज्झयणं समत्तं ।। १९ ॥
|| अह महानियंठिज्जं वीसइमं अज्झयणं ॥ सिद्धाण नमो किच्चा, संजयाण च भावओ । अत्थधम्मगइ तच्च, अणुसट्ठि सुणेह मे ॥ १ ॥ पभुयरयणो राया, सेणिओ मगहाहिवा । 'विहारजत्त' निज्जाओ, मंडिकुच्छिसि चेइए || २ || नाणादुमलता इण्णं, नाणापक्खिनिसेवियं । नाणाकुसुम संछन्नं, उज्जाणं नंदणावमं ॥ ३ ॥ तत्थ सो पासई हुं, संजय सुसमाहियौं । निसिन्नं रुक्खमूलम्मि, सुकुमालं सुहाइयां ॥ ४ ॥
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २०)
तस्स रूव तु पासित्रा, राइणो तम्मि संजए । अच्चंतपरमेा आसी, अउला रूवविम्हओ ॥ ५ ॥ अहो वो अहो रूव, अहो अज्जस्स सोमया । अहो ती अहो मुत्ती, अहो भोगे असंगया ॥ ६ ॥ तस्स पाए उ वंदित्ता, काऊण य पयाहिणं । नाइदूरमणासन्ने, पंजली पडिपुच्छई ॥ ७ ॥ तरुणो सि अज्जा पव्वइओ, भोगकालम्मि संजया । उवद्विओ सि सामण्णे, एयमट्ठ सुणेमि ता ।। ८ ।। अणाहा मि महाराय, नाहा मज्झ न विज्जई | अनुकंपगं सुहिं वावि, कंचि नाभिसमेमहं ॥ ९ ॥ तओ सो पहसिओ राया, सेमिओ मगहाहिबा | एवं ते इढिमंतस्स कहं नाहो न विज्जई ॥ हामि नाहा भयंताणं, भोगे भुंजाहि संजया । मित्तनाईपरिवुढा, माणुस्स खु सुदुल्लाह ॥ ११ ॥ अपणा व अणाहो सि, सेणिया मगहाहिवा | अपणा अणाहा संता, करस नाहेा भविस्ससि ।। १२ ।। एवं वृत्तो नरिंदा सा, सुसंभता सुविम्हिओ । वयणं अस्सुपुव्वं, साहुणा विम्हयन्नओ ॥ १३ ॥ अस्सा हत्थी मणुस्सा मे, पुर अतेउर च में । भुजामि माणुसे भागे, आणा इस्सरियं च मे ।। १४ ।। एरिसे संपयग्गम्मि, सव्वकामसमप्पिए ।
१० ॥
कह अणाो भवइ, मा हु भंते मुसं वए ।। १५ ।।
Hi
७७
.."
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २०) न तुम जाणे अणाहस्स, अत्थं पुत्थं च पत्थिवा ।। जहा अणाही भवई, सणाहो वा नराहिवा ॥ १६ ॥ सुणेह मे महाराय, अव्वक्खित्तेण चेयसा । जहा अणाही भवई, जहा मेयं पवत्तिन ॥ १७ ॥ कोसंबी नाम नयरी, पुराण पुरभेयणी । तत्थ आसो पिया मज्ज, पभूयधणसंचओ ॥ १८ ॥ पढमे वए महाराय अउला मे अच्छिवेयणा । अहोत्था विउलो दाहा, सव्वंगेसु य पत्थिवा ॥ १९ ॥ सत्य जहा परतिक्ख, सरीरविवरंतरे । आवीलिज्ज अरी कुद्धो, एवं मे अच्छिवेयणा ॥ २० ॥ तिय मे अंतरिच्छ च, उत्तमंगं च पीडई । इंदासणिसमा घोरा. वेयणा परमदारुणा ॥ २१ ॥ उवट्ठिया मे आयरिया, विज्जामंततिगिच्छया । अधोया सत्थकुसला, मंतमूलविसारया ॥ २२ ॥ ते मे तिगिच्छ कुवंति, चाउप्पाय जहाहियौं । न य दुक्खा विमायंति, एसा मज्झ अणाहया ॥ २३ ॥ पिया मे सव्वसारं पि, दिज्जा हि मम कारणा । न य दुक्खा विमाएइ, एसा मज्झ अणाहया ॥ २४ ॥ . माया य मे महाराय, पुत्तसेोगदुहट्टिया । न य दुक्खा विमोएइ. एसा मज्झ अणाहया ॥ २५ ॥ भायरो मे महाराय, सगा जेट्टकणिटुगा । न य दुक्खा विमायंति, एसा मज्झ अणाहया ॥ २६ ॥
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २.) ७९ भइणीओ मे महाराय, सगा जेटुकणिदगा । न य दुक्खा विमोयति, एसा मज्झ अणाहया ॥ २७ ।। भारिया मे महाराय, अणुरत्ता अणुव्वया । अंसुपुण्णेहिं नयणेहि, उर मे परिसिंचई ॥ २८ ॥ अन्नं पाणं च पहाणं च, गंधमल्लविलेवण ।। मए नायमनाय वा, सा बाला नेव भुजई ।। २९ ।। खणं पि मे महाराय, पासाओ मे न फिट्टई । न य दुक्खा विमाएइ. एसा मज्झ अणाहया ॥ ३० ॥ तओ हं एवमाहंसु, दुक्खमा हु पुणे पुणेा । वेयणा अणुभविउ जे, संसारम्मि अणतए ॥ ३१ ॥ सईच जइ मुच्चेजा, वेयणा विउला इओ । खतो तो निरार भो, पव्वए अणगारियं ॥ ३२ ॥ एवं च चिंतइत्ताणं, पसुत्ता मि नराहिवा । परियतंतीए राईए, वेयणा मे खयं गया ।। ३३ ।। तओ कल्ले पभायम्मि, आपुच्छित्ताण ब धवे । खंतो द तो निगरा, पन्चइआऽणगारियं ॥ ३४ ॥ तो हं नाहो जाओ, अप्पणो य परस्स य । सव्वे सिं चेव भूयाणं, तसाण थावराण य ॥ ३५ ॥ अप्पा नई वेयरणी, अप्पा मे कूडसामली । अप्पा कामदुहा घेण् , अप्पा मे नंदण वण ॥ ३६ ।। अप्पा कत्ता विकत्ता य, दुक्खाण य सुहाण य । अप्पा मित्तममित्तं च, दुप्पट्ठियसुपढिओ ॥ ३७ ॥
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्यनसूत्रम् (अध्यनन २०) इमा हु अन्ना वि अणाहया निवा, तमेगचित्तो निहुओ सुणेहि । निय ठधम्म लहियाण वी जहा, सीयंति एगे बहुकायरा
नरा ॥ ३८ ।। जो पव्वइत्ताण महव्वयाई, सम्मं च नो फासयई पमाया । अनिग्गहप्पा य रसेसु गिद्धे, न मूलओ छिन्नइ
बधणं से ॥ ३९ ॥ आउत्तया जस्स य नत्थि काइ, इरियाए भासाए तहेसणाए । आयाणनिकखेवदुगुछणाए, न धीरजायं अणुजाई
मग्गं ।। ४० ॥ चिर पि से मुडरुई भवित्ता, अथिरव्वए तवनियमेहि भट्टे । चिर पि अप्पाण किलेसइत्ता, न पारए हाइ हु
. संपराए । ४१ ॥ पुल्ले व मुट्ठी. जह से असारे, अयंतिए कूडकहावणे वा । राढामणी वेरूलियप्पगासे, अमहग्धए हाइ य जाणएसु ।। ४२ ॥ कुसीललिंग इह धारइता, इसिज्झयं जीविय बूहइत्ता । असंजए संजयलप्पमाणे, विणिग्यायमागच्छइ से
चिरं पि ॥ ४३ ।। विसं तु पीयं जह कालकूडं, हणाइ सत्थं जह कुग्गहीयं । एसो वि धम्मो विसओववन्नो, हणाइ वेयाल
इवाविवन्नो ॥ ४४ ॥ जे लकखणं सुविण पजमाणे, निमित्तकोऊहलसंपगाढे । कुहेडविजासवदारजीवी, न गच्छई सरणं तम्भि काले ॥ ४५ ॥
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २०) ८१ तमं तमेणेव उ से असीले, सया दुही विपरियामुवेइ । संघावई नरगतिरिक्खजोणि, माणं विराहेत्तु असाहुरूवे ॥४६॥ उद्देसियं कीयगड नियागं, न मुचई किच अणेसणिज । अग्गी विवा सव्वभक्खी भवित्ता, इत्तो चुए गच्छइ कठ्ठ
पावं ॥ ४७ ॥ न तं अरी के ठछेत्ता करेइ, ज से करे अप्पणिया दुरप्पया । से नाहई मच्चुमुह तु पत्ते, पच्छाणुतावेण दयाविहूणो ॥ ४८ ॥ निरट्ठिया नग्गरुई उ तस्स, जे उत्तम8 विवज्जासमेइ । इमे वि से नत्थि परे वि लाए, दुहओ वि से झिजइ
तत्थ लाए ॥ ४९ ।। एमेव हा छंदकुसीलरूवे, मग्गं विराहेत्तु जिणुत्तमाण । कुररी विवा भोगरसाणुगिद्धा, निरटुसाया परियावमेइ ।। ५० ॥ सोच्चाण मेहावि सुभासियं इमं, अणुसासण नाणगुणाववेयं । मग कुसीलाण जहाय सव्व', महानियंठाण वए पहेण ॥५१॥ चरित्तमायारगुणन्निए तओ, अणुत्तर संजम पालियाण । निरासवे संखवियाण कम्म. उवेइ ठाण विउलुत्तमं धुवं ।। ५२ ॥ एवुग्गदते वि महातवाधणे, महामुणी महापइन्ने महायसे । महानियंठिजमिण महासुर्य, से कहेई महया वित्थरेण ॥५३॥ तुट्ठो य सेणिआ राया, इणमुदाहु कयंजली । अणाहत्तं जहाभूय, सुटु मे उवद सियं ॥ ५४ ।। तुझ सुलद्धं खु मणुस्सजम्म, लाभा सुलद्धा य तुमे महेसी।
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
८२
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २१) तुब्भे सणाहा य सबंधवा य, जं भे ठिया मग्गे
जिणुत्तमाणं ॥ ५५ ॥ तं सि नाही अणाहाण', सव्वभूयाण संजया । . खामे मि ते महाभाग, इच्छामि अणुसासि ॥ ५६ ॥ पुच्छिऊण मए तुभ, झाणविग्घाआ जो कओ ।। निमंतिया य भोगेहि, तं सव्वं मरिसेहि मे ।। ५७ ॥ एवं थुणित्ताण स रायसीहो, अणगारसीह परमाइ भत्तीए । सआरोहा सपरियणा सबंधवा, धम्माणुरत्तो विमलेण
__ चेयसा ॥ ५८ ॥ ऊससियरामकूवा, काऊण य पयाहिणं । अभिवंदिऊण सिरसा, अइयाआ नराहिवा ॥ ५९ ॥ इयरो वि गुणसमिद्धा तिगुत्तिगुत्तो तिदडविरओ य । विहग इव विप्पमुक्को, विहरइ वसुहं विगयमाहो ॥ ६० ॥ त्ति बेमि ॥ महानियंठिन्जं णाम वीसइमं अज्झयणं समत्तं ॥ २० ।।
॥ अह समुद्दपालीयं एगवीसइमं अज्झयणं । चपाए पालिए नाम; सावए आसि वाणिए । महावीरस्स भगवओ, सीसे सो उ महप्पणी ॥१॥ निग्गंये पावयणे, सावए से वि कोविए । पोएण ववहरते, पिहुंढ नगरमागए ॥२॥
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २१) पिहुंडे ववहरंतस्स, वाणिओ देइ 'धूयर । त ससत्त पइगिज्झ, सदेसमह पत्थिओ ॥३॥ अह पालियस्स घरणी, समुइंमि पसुवती । अह बालए तहिं जाए. समुद्दपाल त्ति नामए ॥४॥ खेमेण आगए चंप, सावए वाणिए घर । संवड्ढई तस्स घरे, दारए से सुहाइए ।।५।। चावत्तरी कलाओ य, सिक्खई नीइकोविए । जोव्वणेण य संपन्ने, सुरूवे पियद सणे ॥६॥ तस्स रुववई भज्ज, पिया आणेइ रूविणि । पासाए कीलए रम्मे, देवो दोगुंदओ जहा ॥७॥ अह अन्नया कयाइ, पासायालायणट्ठिओ । वज्झमडणसोभाग', वज्झ पासइ वज्झग ॥८॥ तं पासिऊण संवेग, समुद्दपालो इणमब्बवी । अहो ऽसुभाण कम्माण, निज्जाणं पावग इमं ॥ ९ ॥ संबुद्धो से तहिं भगव', परमसंवेगमागओ। आपुच्छम्मापियरी, पव्वए अणगारियं ॥ १० ॥ जहित्तु ऽसगंथमहाकिलेस, महतमोहं कसिण भयावह । परियायधम्म च ऽभिरोयएज्जा, वयाणि सीलाणि
___ परीसहे य ॥११॥ अहिंससच्च च अतेणय च, तत्तो अबभं अपरिग्गह च । पडिवज्जिया पंच महव्वयाणि, चरिज्ज धम्म जिणदेसिय
विद् ॥ १२॥
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
८४
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्यनन २१ )
सव्वेहि भूएहि दयाणुकंपे, खं तिक्खमे संजयबंभयारी | सावज्जजेागं परिवज्जयंता, चरिज्ज भिक्खू सुसमाहिइ दिए || १३|| काले काल विहरेज्ज रट्टे, बलाबल जाणिय अपणाय । सीहा व सद्देण न संतसेज्जा, वयजोग सुच्चा न
असच्चमाहु ॥ १४ ॥ उवेहमाणो उ परिव्वज्जा, पियमप्पियं सव्व तितिक्खएज्जा । न सव्व सव्वत्थऽभिरायएज्जा, न यावि पूयं गरह च
संजए ।। १५ ।।
अगछदा इह माणवेहिं, जे भावओ संपगरेइ भिक्खू । भयभेरवा तत्थ उइति भीमा, दिव्वा मणुस्सा अदुवा तिरिच्छा ।। १६ ।। परीसहा व्विसहा अणेगे, सीयंति जत्था बहुकायरा नरा | से तत्थ पत्ते न वहिज्ज भिक्खू, सौंगामसीसे इव
नागराया ।। १७ ।।
/
सीओसिणा समसा य फासा, आयंका विविहा फुसति देहं । अकुक्कुओ तत्थ Sहियासएज्जा, रयाइ खेवेज्ज पुरे
कया ।। १८ ।। पहाय रागं च तव दास, मोह' च भिक्खू सतत विक्खणे । मेरु व्व वाण अकंपमाणा, परीसहे आयगुत्ते सहेजा ||१९|| अन्नए नावणए महेसी, न यावि पूयं गरह च संजए । स उज्जभाव पडिवज्ज सजए, निव्वाणमग्गं विरए उबेइ ||२०|| अरइरइसहे पहीणस थवे विरए आयहिए पहाणव ।
د
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २२) ८५ परमट्टपएहिं चिठ्ठई, छिन्नसोए अममे अकिंचणे ॥ २१ ॥ विवित्तलयणाइ भएज्ज ताई, निरोवलेवाई असंबडाई । इसीहि चिण्णाइ महायसेहिं, काएण फासेज परीसहाई ॥२२॥ सन्नाणनाणावगए महेसी, अणुत्तर चरिउ धम्मसंचय । अणुत्तरे नाणधरे जस सी, ओभासई सूरिए वतलिक्खे ॥२३॥ दुविह खवेऊण व पुण्णपाव, निरंगणे सव्वओ विष्पमुक्के । तरित्ता समुदं व महाभवाघ, समुद्दपाल अपुणागमं गए ॥२४॥ त्ति वेमि ।। इति समुद्दपालीय णाम एगवीसइम अझयण
समत्त ॥२१॥
॥ अह रहने मिज्ज बावीसइमं अज्झयण ॥ सोरियपुर मि नयरे, आसि राया महि ढिए । वसुदेवो त्ति नामेणं, रायलक्खणसंजुए ॥ १ ॥ तस्स भज्जा दुवे भासी, रोहिणी देवई तहा । तासिं दाण्हं दुवे पुत्ता इट्ठा रामकेसवा ॥ २ ॥ सोरियपुरंमि नयरे, आसि राया महिढिए । समुद्दविजए नामं, रायलक्खणसंजुए ॥ ३ ॥ तस्स भज्जा सिवा नाम, तीसे पुत्तो महायसो । भगवं अरिद्वनेमि त्ति, लोगनाहे दमीसरे ॥ ४ ॥ सोऽरिद्वनेमिनामी उ, लकणस्सरसंजुओ । अट्ठसहस्सलक्खणधरो, गोयमो कालगच्छवी ॥ ५ ॥
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २२ )
वज्जरिसहसंघयणा, समचउर से झसोयरा । तस्स रायमईकन्नं, भज्ज जायइ केरूवा ॥ ६ ॥ अह सा रायवरकन्ना, सुसीला चारुपेहणी | सव्बलक्खणसंपन्ना, विज्जुसायामणिप्पभा ॥ ७ ॥ अहाह जणओ तीसे, वासुदेव महिइढियं । इहागच्छऊ कुमारेरा, जा से कन्न दलामहं ।। ८ ।। सव्वासहीहि हविअ, कयको उयमंगला | दिव्वजुयलपरिहिओ, आभरणेहिं विभूसिओ ॥ ९ ॥ मत्तं च गंधहत्थि, वासुदेवस्स जेट्टगं । आरुढेा साहए अहियं, सिरे चूडामणी जहा ।। १० । अह ऊसिएण छत्तेण, चामराहिय सोहिए । दसारचक्केण य सेो, सव्वओ परिवारिओ ।। ११ ।। चउर गिणीए सेणाए, रइयाए जहक्कमं ।
तुरियाण सन्निनाएण, दिव्वेण गगणं फुसे ।। १२ ।। एयारिसाए इढीए, जुत्तीए उत्तमाइ य । नियगाओं भवणाओं, निज्जाओ वन्हिपुंगव ।। १३ ।। अह से तत्थ निज्जतो, दिस्स पाणे भय हुए । वाडेहिं पंजरेहिं च सन्निरुद्धे सुदुक्खिए ।। १४ ।। जीवितं तु संपत्ते, मंसट्टा भक्खियव्वए । पासेत्ता से महापन्ने, सारहिं इणमब्बवी ॥ १५ ॥ कस्स अट्ठा इमे पाणा, एए सव्वे सुहेसि । वाडेहिं पंजरेहिं च, सन्निरुद्धा य अच्छहिं ॥। १६ ।।
८६
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराभ्ययनसूत्रम् (अध्ययन २२)
८७
अह सारही तओ भणइ, एए भद्दा उ पाणिणो । तुझ विवाहकन्जंमि, भायावेउ बहु जणं ॥ १७ ॥ सेोऊण तस्स वयण, बहुपाणिविणासणं । चिंतेइ से महापन्नो, साणुकोंसो जिए हिओ ॥ १८ ॥ जइ म झ कारणा एए, हम्मति सुबहू जिया । न मे एयं तु निस्सेस, परलोगे भविस्सई ॥ १९ ॥ सो कुडलाण जुयल, सुत्तगं च महायसे । । आभरणाणि य सव्वाणि, सारहिस्स पणामए । २० ।। मणपरिणामे य कए, देवा य जहाइयं समोइण्णा । सम्बढिइ सपरिसा. निक्खमणं तस्स काउंजे ॥ २१ ॥ देवमणुस्सपरिवुडो, सीयारयणं तओ समरूढा । निक्समिय बारगाओ, रेयययंमि ढिओ भगवं ॥ २२ ॥ उजाणं संपत्ता, ओइण्णा उत्तमाउ सीयाओ । साहस्सीइ परिवुडो, अह निक्खमई उ चित्ताहिं ॥ २३ ॥ अह से सुगंधगांधिए. तुरियौं मउकुचिए । सयमेव लुचई केसे, पंचमुट्ठीहिं समाहिओ ॥ २४ ।। वासुदेवो य ण भणइ, लुत्तकेसं जिइंदियं । इच्छियमणारहं तुरियं. पावसू तं दमीसरा ॥ २५ ॥ नाणेण द सणेणं य, चरित्तेण तहेव य ।। खंतीए मुत्तीए, वड्ढमाणा भवाहि या ॥ २६ ॥ एवं ते रामकेसवा, दसारा बहू जणा । अरिद्रणेमि वंदित्ता, अभिगया बारगापुरि ॥ २७ ॥ .
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
८८ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २२) सोऊण रायकन्ना, पव्वज्ज सा जिणस्स उ । नीहासा य निराणंदा, सोगेण उ समुत्थिया ।। २८ ।। राईमई विचितेइ, धिरत्थु मम जीवियं । जा हं तेण परिच्चत्ता, सेयं पव्वइउ मम ।। २९ ।। अह सा भमरसन्निभे, कुच्चफणगसाहिए । सयमेव लुचई केसे, धिइमंता ववस्सिया ॥ ३० ॥ वासुदेवा य गं भणइ, लुत्तकेस जिईदियं ।। संसारसागर घोरं, तर कन्ने लहु लहुं ॥ ३१ ।। सा पव्वइया संती, पव्वावेसी नहिं बहु । सयण परियण चेव, सीलवंता बहुस्सुया ।। ३२ ।। गिरि रेवतयं जती, वासेणुल्ला उ अंतरा । वासते अंधयारंमि, अंतो लयणस्स सा ठिया ।। ३३ ।। चीवराई विसारंती, जहा जाय त्ति पासिया । रहनेमी भग्गचित्तो, पच्छा दिवो य तीइ वि ।। ३४ ।। भीया य सा तहिं दट्ठः, एगते संजय तय । बाहाहिं काउ संगोप्फ, वेवमाणी निसीयई ॥ ३५ ॥ अह सो वि रायपुत्तो, समुद्दविजय गओ । भीय पवेविय द8, इम वक उदाहरे ॥ ३६ ।। रहनेमी अहं भदे, सुरूवे चारुभासिणि ।। मम भयाहि सुयणु, न ते पीला भविस्सई ॥ ३७ ।। एहि ता भुजिमा भोए, माणुस्स खु सुदुल्लह । भुत्तभोगी पुणो पच्छा, जिणमग्ग चरिस्समा ॥ ३८ ।।
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २२) ८९ दठुण रहनेमि त, भग्गुज्जोयपराजियौं । राईमई असंभता, अप्पाण संवरे तहिं ।। ३९ ।। अह सा रायवरकन्ना, सुट्ठिया नियमव्वए । जाई कुल च सील च, रक्खमाणी तय वए ॥ ४० ॥ जइ सि रूवेण वेसमणो, ललिएण नलकूवरो । तहा वि ते न इच्छामि, जह सि सक्ख पुरंदरो ॥ ४१ ।। पक्खंदे जलिय जोई, धूमकेउ दुरासय । नेच्छति वंतय भुत्तं, कुले जाया अगंधणे ॥ ४२ ॥ धिरत्थु ते ऽजमोकामी, जो त जीवियकारणा । वंत इच्छसि आवेठ, सेयं ते मरण भवे ॥ ४३ ॥ अहं च भोगरायस्स, तं च सि अधगवण्हिणो । मा कुले गंधणा होमा, संजम निहुओ चर ॥ ४४ ।। जइ त काहिसि भाव, जा जा दिच्छसि नारिओ । वायाइद्धो व्व हडो, अद्विअप्पा भविस्ससि ॥ ४५ ॥ गोवाला भंडबालो वा, जहा तहव्वणिस्सरो । एवं अणिस्सरो त पि, सामण्णस्स भविस्ससि ।। ४६ ।। तीसे सो वयण सेोच्चा, संजयाए सुभासिय' । अंकुसेण जहा नागो, धम्मे संपडिवाइओ ॥ ४७ ॥ कोह माण निगिहित्ता. माय लाभं च सव्वसेो । इंदियाई वसे काऊ, अप्पाण उबसंहरे ।। ४८ ।। मणगुत्तो वयगुत्तो, कायगुत्तो जिइंदिओ । सामण्णं निच्चल फासे, जावज्जीव दढव्यओ ।। ४९ ॥
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २३ )
उग्गं तव चरिनाण, जाया दाणि वि केवली । सब्वौं कम्मं खवित्ताणं, सिद्धिं पत्ता अणुत्तरं ॥ ५० ॥ एवं करंति सबुद्धा, पंडिया पवियक्खणा । विनियति भोगेसु, जहा सेो पुरिसेोत्तमेो ॥ ५१ ॥ त्ति वेमि ।
इति रहनेमिज्ज णाम बावीसइमं अज्झयणं समत्तं ।। २२ ।
&
॥ अह के सिगोयमिज्ज तेबीसइम अज्झयण ||
जिणे पासित्ति नामेण, अरहा लागपूइओ । संवुद्धप्पा य सव्वन्नू, धम्मतित्थयरे जिणे ॥ १ ॥ तस्स लागपईवरस, आसि सीसे महायसे | केसी कुमारसमणे, विज्जाचरणपारगे ॥ २ ॥ ओहिनाणसुए बुद्धे, सीससंघसमाउले | गामाणुगामं रीयंते, सावत्थि पुरमागए ॥ ३ ॥ बिंदु नाम उज्जाणं, तम्मी नगरमंडले | फासुए सिज्जस थारे, तत्थ वासमुबागए ॥ ४ ॥ अह तेणेव कालेणं, धम्मतित्थयरे जिणे । भगव वद्धमाणित्ति, सव्वलेोगस्मि विस्सुए || ५ | तस्स लागपईवस्स, आसि सीसे महायसे ।
भगव गोयमे नाम, विज्जाचरणपारए || ६ ||
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २३ )
बारस ंगविऊ बुद्धे, सीसस घसमाउले । गामाणुगाम रीयते, से वि सावत्थिमागए || ७ || कोट्टगं नाम उज्जाणं, तम्मी नगरम डले । फासुए सिज्जसंथारे, तत्थ वासमुवागए ।। ८ ।। केसी कुमारसमणे, गाय में य महायसे । उमओ व तत्थ विहारिंसु, अल्लीणा सुसमाहिया ॥ ९ ॥ उभओ सीसस घाण, संजयाणं तवस्सिण | तत्थ चिंता समुत्पन्ना, गुणव ताण ताइन ।। १० ।। केरिसा वा इमेा धम्मा, इमा धम्मा ब केरिसा । आयरधम्मपणिही, इमा वा सा व केरिसी ॥ ११ ॥ चाउज्जामा य जो धम्मा, जो इमो पंचसिक्खिओ । देसिओ वद्धमाणेण, पासेण य महामुनी ।। १२ ।। अचेलओ य जो धम्मा, जो इमे संतरुत्तरे | एगकज्जपवन्नाणं, विसेसे किं नु कारणं ॥ १३ ॥ अह ते तत्थ सीसाण, बिन्नाय पवितक्किय । समागमे कयमई, उभओ के सिगोयमा ।। १४ ।। गोयमे पडिरुवन्नू, सीसस ंघसमाउले । जे कुलमवेक्खतो, तिंदुयं वणमागओ ॥ १५ ॥ केसी कुमारसमणे, गोयम दिस्समागयं । पडिव पडिवत्ति, सम्म स पडिवज्जई ॥ १६ ॥ पलाल फासूयं तत्थ, पंचमं कुसतणाणि य । गोयमस्स निसेज्जाए, खिप्पं संपणामए ॥ १७ ॥
९१
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
९२. उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २३) केसी कुमारसमणे, गोयमे य महायसे ।। उभओ निसण्णा सोहति, चंदसूरसमप्पभा ॥ १८ ।। समागया बहू तत्थ, पासडा कोउगा मिया । गिहत्वाण च णेगाओ, साहस्सीओ समागया ॥ १९ ॥ देवदाणवगंधव्वा, जक्खरक्खसकिन्नरा । अदिस्साण च भूयाण, आसी तत्थ समोगमो ।। २० ।। पुच्छामि ते महाभाग, केसी गोयममव्बवी । तओ केसिं बुवंत तु, गोयमो इणमब्बवी ॥ २१ ॥ पुच्छ भने जहिच्छते, केसी गोयममबवी । तओं केसी अणुनाए, गोयम इणमव्ववी ।। २३ ।। चाउज्जामो इमो धम्मो, जो इमो पंचसिक्खिओ । देसिओ वद्धमाणेण, पासेण य महामुणी ॥ २३ ॥ एगकज्जपवन्नाण, विसेसे किं नु कारण । धम्मे दुविहे मेहावि, कह विप्पच्चओ न ते ॥ २४ ।। तओ केसिं बुवतं तु, गोयमो इणमब्बवी । पन्ना समिक्खए धम्मतत्तं तत्तविणिच्छियौं । २५ ।। पुरिमा उन्जुजडा उ, वंकजडा य पच्छिमा । मज्झिमा उजुपन्ना उ, तेण धम्मे दुहा कए ।। २६ ॥ पुरिमाण दुव्विसेोझो उ, चरिमाण दुरणुपालओ । कप्पो मज्झिमगाणं तु, सुब्बिसोझो सुपालओ ।। २७ ॥ साहु गोयम पन्ना ते, छिन्नो मे ससओं इमो । अन्नों वि ससओ मज्झ, त मे कहसु गोयमा ।। २८ ॥
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २३) ९३ अचेलगो य जो धम्मा, जो इमो सतरुत्तरो । देसिओ वद्धमाणेण, पासेण य महाजसा ॥ २९ ॥ एगकज्जपवन्नाणं, विसेसे किं नु कारण । लिंगे दुविहे मेहावी, कह विप्पच्चओ न ते ॥ ३० ॥ केसिमेव बुवाण' तु, गोयमा इणमब्बवी । विन्नाणेण समागम्म, धम्मसाहणमिच्छियं ॥ ३१ ॥ पञ्चयत्थं च लोगस्स, नाणाविहविगप्पणं । जत्तत्थ गहणत्थं च, लोगे लिंगपओयण ॥ ३२ ॥ अह भवे पइन्ना उ, मक्खिसब्भूयसाहणा । नाण च दसण' चेव, चरित्त चेव निच्छए ॥ ३३ ॥ साहु गोयम पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमेो । अन्नो वि संसओ मज्झ, तं मे कहसु गोयमा ॥ ३४ ॥ अणेगाण सहस्साण, मज्झे चिट्ठसि गोयमा । ते य ते अहिगच्छंति, कह ते निजिया तुमे ।। ३५ ।। एगे जिए जिया पंच, पंच जिए जिया दस । दम्हा उ जिणित्ताण', सव्वसत्तू जिणामह ॥ ३६ ।। सत्त य इइ के वुत्ते केसी गोयममब्बवो । कसिमेवं बुवंत तु, गोयमा इणमब्बवी ॥ ३७ ।। एगप्प अजिए सत्त, कसाया इंदियाणि य । ते जिणित्ता जहानाय, विहरामि अहं मुणी ॥ ३८ ॥ साहु गोयम पन्ना ते, छिन्नो मे ससओ इमो । अन्नो वि संसओ मज्झ, तं मे कहसु गोयमा ॥ ३९ ॥
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
९४ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २३) दीसंति बहवे लाए, पासबद्धा सरोरिणी ।। मुक्कपासो लहुब्भूओ, कह तं विहरसी मुणी ॥ ४० ॥ ते पासे सव्वसो छित्ता, निहतूण उवायओ । मुक्कपासो लहुन्भूओ, विहरामि अहं मुणी ॥ ४१ ॥ पासा य इइ के वुत्ता कसी गोयममब्बवी । केसिमेवं बुवंत तु, गायमा इणमब्बवी ॥ ४२ ॥ रागद्दोसादओ तिव्वा, नेहपासो भयंकरो । ते छिदित्ता जहानाय, विहरामि जहक्कम ॥ ४३ ॥ साहु गोयम पन्ना ते. छिन्नो मे संसओ इमो । अन्नो वि संसओ मज्झ, तं मे कहसु गोयमा ॥ ४४ ॥ अताहिययस भूया, लया चिटुइ गोयमा । फलेइ विसभक्खाणि, सा उ उद्धरिया कहं ॥ ४५ ॥ त लयं सव्वसो छित्ता, उत्तरित्ता समूलियं । विहरामि जहानायं, मुक्को मि विसभक्खणं ॥ ४६ ।। लया य इइ का वुत्ता, केसी गोयममब्बवी । केसिमेवं बुवंत तु, गोयमो इणमब्बवो ॥ ४७ ॥ भवतण्हा लया वुत्ता, भीमा भीमफलादया । तमुद्धिच्चा जहानायं, विहरामि जहासुहं ॥ ४८ ॥ साहु गोयम पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो । अन्नो वि संसओ मज्झ, तं मे कहसु गोयमा ॥ ४९ ॥ संपन्जलिया घोरा, अग्गी चिट्ठइ गोयमा । जे डहति सरीरत्था, कहं विज्झाविया तुमे ॥ ५० ॥
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २३) ९५ महामेहप्पसूयाओ, गिज्झ वारि जलुत्तमं ।। सिंचामि सययं देहं, सित्ता नो व डहति मे ॥ ५१ ।। अग्गी य इइ के वुत्ता, केसी गोयममब्बवी । केसिमेवं बुवंत तु, गोयमा इणमब्बवी ।। ५२ ।। कसाया अग्गिणो वुत्ता, सुयसीलतो जल । सुयधाराभिहया संता, भिन्ना हु न डहति मे ॥ ५३ ॥ साहु गोयम पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो । अन्नो वि संसओ मज्झ, त मे कहसु गोयमा ॥ ५४ ।। अयं साहसिओ भीमो, दुटुस्सो परिधावई । जसि गोराम आम्ढो, कह तेण न हीरसि ।। ५५ ।। पधावंत निगिण्हामि, सुयरस्सीसमाहियं ।। न में गच्छइ उम्मग्ग, मग्गं च पडिवज्जई ॥ ५६ ॥ आसे य इइ के वुत्ते, केसी गोयममब्बवी । केसिमेवं बुवंत तु, गोयमो इणमब्बवी ॥ ५७ ॥ मणो साहसिओ भीमो, दुवस्सो परिधावई ।। तं सम्मं तु निगिण्हामि, धम्मसिक्खाइ कथग ॥ ५८ ॥ साहु गोयम पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो । अन्नो वि संसओ मझ, तं मे कहसु गोयमा ॥ ५९ ॥ कुप्पहा बहवो लोए. जेहिं नासंति जतुणो । अद्धाणे कह वट्टते, तं न नाससि गोयमा ॥ ६० ॥ जे य मग्गेण गच्छति. जे य उम्मग्गपट्ठिया । ते सव्वे बेइया मज्झं, त न नस्सामह मुणी ॥ ६१ ॥
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
९६
उत्तराध्ययन सूत्रम् (अध्ययन २३)
मग्गे य इइ के वुत्ते, केसी गोयममब्बवी । केसिमेवं बुवंत तु, गोयमो इणमब्बवी ।। ६२ ।। कुष्पवयणपासंडी, सव्वे उम्मग्गपट्टिया |
सम्मग्ग' तु जिणक्खायं, एस मग्गे हि उत्तमे ।। ६३ ।। साहु गोयम पन्ना ते, छिन्ना मे संसओ इमो । अन्न व संसओ मज्झ तं मे कहसु गोयमा ।। ६४ ।। महा उगवेगेण, वुज्झमाणाण पाणिणं ।
"
सरणं गई पइट्टा य, दीवं कं मन्नसी मुणी ॥ ६५ ॥ अत्थि एगो महादवा, वारिमज्झे महालओ । महाउद्वेगस्स, गई तत्थ न विज्जई ॥ ६६ ॥ दीवे य इइ के वुत्ते, केसी गोयममब्बवी । केसिमेवं बुवंत तु, गोयमो इणमब्बवी ।। ६७ ।। जरामरणवेगेणं, वुज्झमाणाण पाणिणं ।
धम्म दीवा पट्टा य, गई सरणमुत्तमं ।। ६८ ।। साहु गोयम पन्ना ते, छिन्नो में संसओ इमो । अन्ना त्रि संसओ मज्झ, त मे कहसु गोयमा ।। ६९ ।। अण्णवंसि महाहंसि, नावा विपरिधावई ।
जंसि गोयममारूढा, कह पार गमिस्ससि ।। ७० ।।
जा उ अस्साविणी नावा, न सा पारस्स गामिणी । जा निरस्साविणी नावा, सा उ पारस्स गामिणी ।। ७१ ।। नावा य ईइ का वुत्ता, केसी गोयममब्बवी । केसिमेव बुवंत तु, गोयमो इणमब्बवी ।। ७२ ।।
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २३)
सरीरमाहु नाव त्ति, जीवे वुच्यइ नाविओ। . संसारा अण्णवो वुत्तो, जौं तरंति महेसिणा ।। ७३ ॥ साहु गोयम पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो । अन्नो वि संसओ मझ, त में कहसु-गोचमा ॥ ७४ ॥ अंधयारे तमोघोरे, बहू चिट्ठति पाणिणा ।.. को करिस्सइ उज्जायं, सबलायम्मि पाणिणं ।। ७५ ॥ उग्गओ विमलो भाणू , सव्वलोयपभंकरो । सो करिस्सई उज्जोय, सबलायम्मि पाणिणं ।। ७६ ॥ भाणू य इइ के वुत्ते, केसी गोयममव्ववी । केसिमेवं बुवंत तु, गोयमो इणमब्बवी ॥ ७७ ॥ उग्गओ खीणसंसारो, सब्वन्नू जिणभक्खरा । सो करिस्सइ उज्जोय, सव्वलायम्मि पाणिणं ।। ७८ ।। साहु गोयम पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो । अन्ना वि संसओ मज्झ, त मे कहसु गोयमा ।। ७९ ।। सारीरमाणसे दुक्खे, बज्झमाणाण. पाणिणं । खेम सिवमणाबाह, ठाण किं मन्नसी मुणी ।। ८० ।। अस्थि एग धुवट्ठाण, लेोगग्गम्मि दुरारुह । जत्थ नत्थि जरा मच्चू, वेयणा वाहिणी तहा ।। ८१ ॥ ठाणे य इइ के कुत्ते, केसी गायममब्बवी । केसिमेव बुवंततु, गोयमो इणमब्बवी ।। ८२ ।। निव्वाण' ति अबाह ति, सिद्धी लोगगमेव य ।
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
९८ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २३) खेम सिवं अणाबाह, जौं चरंति महेसिणो ॥ ८३ ॥ त ठाणं सासयं वास, लोयग्गम्मि दुरारुह । ज संपत्ता न सोयति, भवाहतकरा मुणी ॥ ८४ ॥ साहु गोयम पन्ना ते, छिन्नो मे संसओ इमो । नमो ते ससयातीत, सव्वसुत्तमहोयही ॥ ८५ ।। एवं तु संसए छिन्ने, केसी घोरपरक्कमे । अभिवंदित्ता सिरसा, गोयम तु महायस ॥ ८६ ॥ पंचमहव्वयधम्म, पडिवज्जइ भावओ । पुरिमस्स पच्छिमम्मि, मग्गे तत्थ सुहावहे ॥ ८७ ॥ केसी गोयमओ निच्चं, तम्मि आसि समागमे ।। सुयसीलसमुक्कसो,, महत्थत्थविणिच्छओ ॥ ८८ ॥ तोसिया परिसा सव्वा, सम्मंग समुवटिया । संथुया ते पसीयतु, भयवं केसिगोयमे ॥ ८९ ॥ त्ति बेमि । केसिगोयमिज्जणाम तेवीसइमं अज्झयणं समत्तं ॥ २३ ॥
. ॥ अह समिइओ चउवी सइमं अज्झयणं । अट्ठ पवयणमायाओ, समिई गुत्ती तहेव य । पंचेव य समिईओ, तओ गुत्तीओ आहिया ॥ १ ॥ इरियाभासेसणादाणे, उच्चारे समिई इय । मणगुत्ती वयगुत्ती, कायगुत्ती य अट्ठमा ॥ २ ॥
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २४ )
/
|
एयाओ अट्ठ समिईओ, समासेण वियाहिया | दुवालस' गजिणक्खाय', मायं जत्थं उ पवयणं ॥ ३ ॥ आलंबणेण कालेण, मग्गेण जयणाय य । चरकारणपरिसुद्धं, सजए इरियं रिए ॥ ४ ॥ तत्थ आलंबणं नाणं, दसणं चरण तहा | काले य दिवसे वुत्ते, मगे उप्पहवज्जिए ॥ ५ ॥ दव्वओ खेत्तओ चेव, कालओ भावओ तहा जयणा चउव्विहा वुत्ता, तं मे कित्तयओ सुण ॥ ६ ॥ दव्वओ चक्खुसा पेहे, जुगमित्तं च खित्तओ । कालओ जाव रोइज्जा, उवउत्ते य भावओ ।। ७ ।। इंदियत्थे विवज्जित्ता, सज्झायं चेव पंचहा । तम्मुत्ती तप्पुरक्कारे, उवउत्ते रियं रिए ॥ ८ ॥ कोहे माणे य मायाए, लोभे य उवउत्तया । हासे भए मोहरिए, एयाई अट्ठ ठाणाई, परिवज्जित्तु संजए । असावज्ज मियं काले, भास भासिज्ज पन्नवं ।। १० ।। गवसणाए गहणे य, परिभोगेसणाय य ।
विकहासु तहेव य ॥ ९ ॥
आहारे वहिसेज्जाए, एए तिन्नि विसोहए ।। ११ ।। उम्गमुप्पायण पढमे, बीए सोहेज्ज एसणं । परिभायम्मि चक्क, विसेाहेज्ज जयं जई ।। १२ ।। ओह वहावग्गहियं भौंड तु दुविहं मुणी । गिता निक्खवंता वा, पउंजेज्ज इमं विहिं ॥ १३ ॥
९९
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०० उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २४) चक्खुसा पडिलेहित्ता, पमज्जेज जयं जई । आइए निक्खिवेज्जा वा, दुहओ वि समिए सया ॥१४॥ उच्चारं पासवणं, खेल सिंघाणजल्लियं । आहारं उवहिं देह, अन्नं वावि तहाविह ॥ १५ ॥ अणावायमसलाए, अणावाए चेव होइ सलाए । आवायमसलाए, आवाए चेव सलाए ॥ १६ ॥ अणावायमसलाए, परस्सणुवघाइए । समे अज्झुसिरे यावि, अचिरकालकम्मि य ।। १७ ।। वित्थिण्णे दूरमोगाढे, नासन्नं विलवज्जिए । तसपाणबीयरहिए, उच्चाराईणि वासिरे ।। १८ ।। एयाओ पंच समिईओ, समासेण वियाहिया । एत्तो तओ य गुत्तीओ, वाच्छामि अणुपुब्वसा ।। १९ ।। सच्चा तहेव मासा य, सच्चमोसा तहेव य । चउत्थी असच्चमोसा य, मणगुत्तीओ चउव्विहा ।। २० ।। संरंभसमारंभे, आरभे य तहेव य । मण पवत्तमाणं तु, नियत्तेन्ज जयं जई ॥ २१ ॥ सच्चा तहेव मासा य, सच्चमासा तहेव य । चउत्थी असच्चमोसा य, वइगुत्ती चउव्विहा ॥ २२ ॥ संरभसमारंभे, आरंभे य तहेव य । वयं पवत्तमाणं तु, नियत्तेज जयं जई ।। २३ ।। ठाणे निसीयणे चेव, तहेव य तुयट्टणे । उल्लंघणपल्लघणे, इंदियाण य जुजणे ।। २४ ।।
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २६) १०१ संरभसमारभे, आरभे य तहेव य । कायं पवत्तमाणं तु, नियत्तेज जयं जई ॥ २५ ॥ एयाओ पंच समिइओ, चरणस्स य पवत्तणे । गुत्ती नियत्तणे वुत्ता, असुभत्थेसु सचसो ॥ २६ ॥ एसा पवयणमाया, जे सम्मं आयरे मुणी । सो खिप्पं सव्वसंसारा, विप्पमुच्चइ पडिए ॥ २७ ॥ त्ति बेमि ।। इति समिईओ चवीसइम अज्झयण समत्तं ।। २४ ॥
॥ अह जन्मइन पंचवीसइम अज्झयणं ।
माहणकुलसंभूओ, आसि विप्पो महायसो । .. . जायाई जमजन्नम्मि, जयघासे त्ति नामओ ।। १ । । इंदियग्गामनिग्गाही, मग्गगामी महामुणी । गामाणुग्गाम रीवंतो, पत्तो वाणारसिं पुरि ।। २ ॥ वाणारसीए बहिया, उज्जाणम्मि मारमे । फोसुए सेज्जसंथारे, तत्थ वासमुवागए ।। ३ ।। अह तेणेव कालेणं, पुरीए तत्थ माहणे । विजयघासे त्ति नामेण. जन्नं जयइ वेयवी ॥ ४ ॥ अह से तत्थ अणगारे, मासक्खमणपारणे । विजयघोसस्स जन्नम्मि, मिक्खमट्ठा उवट्ठिए ॥ ५ ॥
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०२ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २५) समुवट्टियं तहिं सतं, जायगो पडिसेहए । न हु दाहामि ते भिक्ख, भिक्खू जायाहि अन्नओ ॥ ६ ॥ जे य वेयविऊ विप्पा, जन्नट्ठा य जिईदिया । जासंगविऊ जे य, जे य धम्मस्स पारगा ॥ ७ ॥ जे समत्था समुद्धत्तु, परमप्पाणमेव य ।। तेसिं अन्नमिण देयं, भो भिक्खू सब्वकामियं ॥ ८ ॥ सेो तत्थ एव पडिसिद्धो, जायगेण महामुणी । न वि रुट्ठो न वि तुट्ठो, उत्तमढगवेसओ ॥ ९ ॥ नन्नटुं पाणहेउवा, नवि निव्वाहणाय वा । तेसिं विमोक्खनढाए, इणं वयणमब्बवी ॥ १० ॥ नवि जाणसि वेयमुहं, नवि जन्माण ज मुह ।। नक्खत्ताण मुहं जंच, जौं च धम्माण वा मुहं ।। ११ ।। जे समत्था समुद्धत्त, परमप्पाणमेव य । न ते तुम वियाणासि. अह जाणासि तो भण ॥ १२ ॥ तस्सक्खेवपमेक्खि तु, अवयंतो तहिं दिओ । सपरिसा पंजली हाउ, पुच्छई तं महामुणिं ॥ १३ ॥ वेयाण च मुह बूहि, बूहि जन्नाण जौं मुह । नक्खत्ताण मुह बूहि, बूहि धम्माण वा मुह ।। १४ ।। जे समत्था समुद्धत्त, परमप्पाणमेव य । एयं में संसयं सव्वं, साहू कहसु पुच्छिओ ॥ १५ ॥ अग्गिहुत्तमुहा वेया, जन्नट्ठी वेयसा मुह । नक्खत्ताण मुह चंदो, धम्माण कासवो मुह ॥ १६ ॥
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् ( अध्ययन २५ )
जहा चंद गहाईया, चिट्टंती पंजलीउडा | वंदमाणा नसता, उत्तमं मणहारिणा ।। १७ ।। अजाणगा जन्नवाई, विज्जामाहणसंपया । गूढा सज्झायतवसा भासच्छन्ना इवग्गिणो ॥ १८ ॥ जो लाए बंभणा वृत्तो, अग्गी व महिओ जहा । सया कुसलस दिट्ठ, तं वयं बूम माहणं ।। १९ ।। जो न सज्जइ आगंतु, पब्वयंता न सोयई । रमइ अज्जवयणम्मि, तं वयं बूम माहणं ।। २० ।। जायरूवं जहामिट्ठ, निद्भुतमलपावगं । रागदासभयाईयं, तं वयं बूम माहणं ॥ २१ ॥ तवस्सियं किस दंत, अवचियमंससोणियं ।
सुव्वय पत्तनिव्वाण, तं वयं बूम माहणं ।। २२ ।। तसपाणे वियाणेत्ता, संगहेण य थावरे |
१०३
,
जो न हिंसइ तिविहेण तं वयं बृम माहणं ।। २३ ।। कोहा वा जइ वा हासा, लोहा वा जई वा भया ।
मुस न वयई जो उ, त वयं बूम माहणं ॥ २४ ॥ चित्तमतमचित्तं वा, अप्पं वा जइ वा बहु ! न गिन्हई अदत्तं जे, तं वयं बूम माहणं ॥ २५ ॥ दिव्वमाणुसतेरिच्छं, जो न सेवइ मेहुणं ।
मणसा कायवण, तं वयं बूम माहणं ॥ २६ ॥ जहा पाम जले जायें, नावलिप्पs वारिणा ।
एवं अलित्तं कामेहिं, तं वयं बूम माहणं ।। २७ ।।
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०४ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २५) अलोलुय मुहाजीविं, अणगार अकिंचन । असं सत्त मिहत्थेसु, त वयं बूम माहण ॥ २८ ॥ जहित्ता पुव्यसंजोग', नाइसंगे य बंधवे । जो न सज्जइ भोगेसु त वय वूम माहण' ।। २९ ।। पसुबंधा सव्यवेया. य, जट्ठच पावकम्मुणा । । न तं तायति दुस्सीलं, कम्माणि बलवंति हि ॥ ३० ॥ न वि मुडिएण समणा, ओंकारेण न बभणी । न मुणो रण्णवासेण, कुसचीरेण तावसो ॥ ३१ ।। समयाए समणो हाइ, बभचेरेण बभयो । नाणेण उ मुणी हाइ, तवेण हाइ तावसो ॥ ३२ ॥ कम्मुणा बभणा हाइ, कम्मुणा होइ खत्तिओ। वइसो कम्मुणा हाइ, सुदो हवइ कम्मुणा ॥ ३३ ॥ एए पउकरे बुद्धे, जेहिं हेाइ मिणायओ। सब्वकम्मविनिम्मुक्क, तं वयं बूम माहणं ॥ ३४ ॥ एवं गुणसमाउत्ता, जे भवंति दिउत्तमा । ते समत्था उ उद्धत्तु, परमप्पाणमेव य ।। ३५ ॥ एवं तु ससए छिन्ने, विजयघोसे य माहणे । समुदाय तयं त तु, जयघोस महामुणिं ॥ ३६ ॥ तुढे य विजयघोसे, इणमुदाहु कयंजली । माहणत्त जहाभूय, सुट्ट मे उबदसिय ।। ३७ ।। तुम्भे जइया जन्नाणं, तुम्भे वेयविऊविऊ । जोइसंगविऊ तुम्भे, तुम्भे धम्माण पारगा ।। ३८ ।।
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २६) १०५ तुब्भे समत्था उद्धत्तु, परमप्पाणमेव य । तमणुग्गह, करेहम्ह, भिक्खेण भिक्खु उत्तमा । न कज मज्झ भिक्खेण. खिप्प निक्खमसू दिया । मा भमिहिसि भयावट्टे. घोरे संसारसागरे । ४० ।। उबलेवा होइ भोगेसु, अभागी नावलिप्पइ । भागी भमइ संसारे, अभागी विप्पमुच्चई ॥ ४१ ॥ उल्लो सुक्को य दो छूटा, गोलया मट्टियामया । दो वि आवडिया कुड्ड, जो उल्लो सेो ऽत्थ लग्गई ।। ४२ ।। एवं लग्गति दुम्मेहा, जे नरा कामलालसा । विरत्ता उ न लग्गति, जहा से सुक्कगोलए ।। ४३ ।। एवं से विजयघोसे, जयधोसस्स अंतिए 1 . अणगारस्स निक्खतो, धम्म सेोच्चा अणुत्तर ॥ ४४ ॥ खवित्ता पुनकम्माइं, संजमेण तवेण य । जयघोसविजयघोसा, सिद्धिं . पत्ता अणुत्तर ।। ४५ ।। त्ति बेमि ।। इति जन्नइन्ज णाम पंचवीसइम . अझयण' समत्त ।। २५ ।।..
।। अह सामायारी छब्बीसइमं अज्झयण ।। सामायारिं पवक्खामि, सव्वदुक्खविमोक्खणिं । जौं चरित्ताण निग्गंथा, तिण्णा संसारसागर ।। १ ।।
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०६ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २६) पढमा आवस्सिया नाम, बिइया य निसीहिया । आपुच्छणा य तइया, चउत्थी पडिपुच्छणा ॥ २ ॥ पंचमी छंदणा नाम, इच्छाकारो य छटुओ । सत्तमो मिच्छकारो उ, तहक्कारा य अट्ठमो ॥ ३ ॥ अब्भुट्ठाणं च नवमः, दसमी उपसंपदा । एसा दसंगा साहूण, सामायारी पवेइया ।। ४ ।। गमणे आवस्सिय कुजा, आणे कुज्जा निसीहियं । आपुच्छणा सयंकरणे, परकरणे पडिपुच्छणा ।। ५ ।। छदणा दव्वजाएण'; इच्छाका। य सारणे । मिच्छाकारा य निंदाए, तहकारी पडिस्सुए ॥ ६ ॥ अब्भुट्ठाण गुरुपूया, अच्छणे उवसंपदा । एवं दुपंचसंजुत्ता, सामायारी पवेइया ।। ७ ।। पुग्विल्लम्मि चउन्माए, आइञ्चम्मि समुट्ठिए । भंडयौं पडिलेहित्ता, वंदित्ता य गुरुं तओ ॥ ८ ॥ पुच्छिज्ज पंजलिउडा, किं कायव मए इह । इच्छ निओइउ भते, वेयॉवच्चे व सज्झाए ॥ ९ ॥ वेयावच्चे निउत्तेण, कायव्व अगिलायओ । सज्झाए वा निउत्तेण, सव्वदुक्खविमोक्खणे ।। १० ।। दिवसस्स चउरो भागे, भिक्खू कुज्जा वियक्खणो । तओ उत्तरगुणे कुज्छा, दिणभागेसु चस्सु वि ।। ११ ।। पढम पारिसि सज्झाय, बीय झाण झियायई । तइयाए भिक्खायरिय, पुणो चउत्थीइ सज्झायं ॥ १२ ।।
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २६)
आसाढे मासे दुपया, पासे मासे चउपया । चित्तासेासु मासेसु, तिप्पया हवइ पोरिसी ॥ १३ ॥ अंगुलं सत्तर तेण पक्खेण च दुअंगुलं । वड्ढए हायए वावि. मासेण चउरंगुलं ॥ १४ ॥ आसाढ बहुलपक्खे, भद्दवए कत्तिए य पासे य । फग्गुणवाइसाहेसु य, बोद्धव्वा ओमरत्ताओ ।। १५ ।। जेट्ठामूले आसाढसावणे, छहिं अंगुलेहिं पडिलेहा । अहिं वीयतयम्मि, तइए दस अट्ठहिं चउत्थे ।। १६ ।। रत्तिं पिचउरा भागे, भिक्खू कुज्जा वियक्खणो । तओ उत्तरगुणे कुज्जा, राइभाएसु चउसु वि ।। १७ ।। पढमं पारिसि सज्झायं वित्तिय झाणं शियायई । तइयाए निमक्खि तु, चउत्थी भुज्जेा वि सज्झाय ॥ १८ ॥ ज' नेइ जया रतिं, नक्खत्तं तम्मि नभचउभाए । संपत्ते विरमेज्जा, सज्झायं पओसकालम्मि ॥ १९ ॥ तमेव य नक्खत्ते, गयणचउवभागसा वसे सम्मि | वेरत्तिय पि काल, पनिलेहित्ता मुणी कुज्जा ।। २० ।। पुव्विलम्मि चउभाए, पडिलेहित्ताण भंडयं । गुरु वंदित सज्झाय, कुज्जा दुक्खविमोक्खणं ।। २१ ।। पोरिसीए चउभाए, वंदित्ताण तओ गुरु । अपडिक्कमित्ता कालस्स, भायणं पडिलेहए ।। २२ ।। मुहपोत्तिं पडिलेहित्ता, पडिले हिज्ज गोच्छ । गोच्छगल - इयंगुलिओ, वत्थाई पडिलेहए ॥ २३ ॥
१०७
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०८ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २६) उड्ड थिर अतुरिय', पुव्वं ता वत्थमेव पडिलेहे । तो बिइय पम्फाडे, तइयं च पुणो पमजिज्ज ॥ २४ ॥ अणच्चाविय अवलिय, अणाणुबंधिममोसलिं चेव । छप्पुरिमा नव खोडा, पाणीपाणिविसेोहण ।। २५ ॥ आरभडा सम्मदा, वज्जेयव्वा य मासली तइया । पाफोडणा चउत्थी, विक्खित्ता वेइया छट्ठी ।। २६ ।। पसिढिलपलंबलोला, एगो मेसा अणेगरूवधुणा । कुणइ पमाणिपमाय, संकियगणणावगं कुज्जा ।। २७ ।। अणूणाइरित्तपडिलेहा, अविवच्चासा तहेव य । पढमं पय पसत्थं, सेसाणि य अप्पसत्थाई ।। २८ ।। पडिलेहणं कुणतो, मिहेोकह कुणइ जणवयकह वा । देइ व पच्चक्खाण , वाएइ सयं पडिच्छइ वा ।।२९।। पुढवी आउक्काए, तेऊ वोऊ-वणस्सइ तसाण । पडिलेहणापमत्तो, छह पि विराहओ हेाइ ।। ३० ।। पुढवी-आउक्काए, तेऊ-वाऊ बणस्सइ-तसाण । पडिलेह-णाआउत्तो, छह संरक्खओ होइ ।। ३१ ।। तइयाए पारिसीए, भत्त पाण गवेसए । छह अन्नयराए, कारणम्मि उवट्ठिए । ३२ ।। वेयण-वेयावच्चे, इरियडाए य संजमठ्ठाए । तह पाणवत्तियाए, छटुं पुण धम्मचिंताए ।। ३३ ।। निग्णथो धिइमतो, निग्गथी वि न करेज्ज छहिं चेव । थाणेहि उ इमेहि, अणइक्कमणाइ से हाइ ॥ ३४ ।।
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २६) १०९ आयके उबसग्गे, तितिक्खया बभचेरगुत्तीसु । पाणिदया तवहेउ', सरीवाच्छेयणढाए ॥ ३५ ।। अवसेसं भंडग गिज्झ, चक्खुसा पडिलेहए । परमद्धजोयणाओ, विहार विहरे मुणी ॥ ३६ ॥ चउत्थीए पोरिएसी, निक्खिवित्ताण भायण । सज्झायं च तओ कुज्जा, सव्वभावविभावण ॥ ३७ ॥ पारिसीए चउभाए, वंदित्ताण तओ गुरु । पडिक्कमित्ता कालस्स, सेन्जतु पडिलेहए ।। ३८ ।। पासवणुच्चारभूमिं च, पडिलेहिज्ज जय जई । काउस्सग तओ कुज्जा, सव्वदुक्खविमोक्खण ॥ ३९ ।। देवसिय च अईयार, चिंतिज्जा अणुपुव्वसो । नाणंमि दसणे चेव, चरित्तम्मि तहेव य ॥ ४० ॥ पारियकाउस्सग्गा, वदित्ताण तओ गुरु । .. देसियं तु अईयार, आलाएज्ज जहक्कम ॥ ४१ ।। पडिक्कमित्तु निस्सल्लो, वंदित्ताण तओ गुरु । काउस्सग्ग तओ कुज्जा, सव्वदुक्खविमोक्खण ।। ४२ ।। पारियकाउस्सग्गा, वदित्ताण तओ गुरु । थुइमंगलं च काऊण, कालं संपडिलेहए ।। ४३ ।। पढमं पारिसि सज्झाय, बितिथं झाण झियायई । तइयाए निदमोक्खं तु, सज्झाय तु चउत्थिए । ४४ ।। पारिसीए चउत्थीए, काल तु पडिलेहिया । सज्झाय तु तओ कुज्जा, अबोहतो असंजए ॥ ४५ ॥
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
११० उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्यनन २६) पोरिसीए चउन्माए, वंदिऊण तओ गुरु । पडिक्कमित्तु कालस्स, काल तु पडिलेहए ॥ ४६ ॥ आगए कायवास्सग्गे, सव्वदुक्खविमोक्खणे । काउस्सग्ग तओ कुज्जा, सव्वदुक्खविमोक्खण ॥ ४७ ॥ राइयं च अईयार, चिंतिज्ज अणुपुव्वा । नाणंमि दसणमि य, चरित्तमि तवमि य ॥ ४८ ॥ . पारियकाउस्सग्गो, वदित्ताण तओ गुरु । राइयं तु अईयार', आलोएज्ज जहक्कम ।। ४९ ।। पडिक्कमित्तु निस्सल्लो, वदित्ताण तओ गुरु । काउस्सग्ग तओ कुज्जा, सव्वदुक्खविमोक्खण ॥ ५० ॥ किं तव पडिवज्जामि, एव तत्थ विचिंतए । काउस्सग्ग तु पारित्ता, वदई य तओ गुरु ॥ ५१ ॥ पारियकाउस्सग्गो, वंदिनाण तओ गुरु । तवं तु पडिवज्जेज्जा, कुज्जा सिद्धाण संथव ॥ ५२ ॥ एसा सामायारी, समासेण वियाहिया ।। जौं चरित्ता बहू जीवा, तिण्णा संसारसागर ॥ ५३ ॥ त्ति बेमि ॥ इति सामायारी णाम छव्वीसइम अज्झयण समत्तं ।। २६ ।।
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २७)
|| अह खलुंकिज्ज सत्तवीसइमं अज्झयणं ॥
थेरे गणहरे गग्गे, मुणी आसि विसारए । आइण्णे गणिभावम्मि, समाहिं पडिसंघए ।। १ ।। वहणे वहमाणस्स, कतार अइवत्तई । जोगे वहमाणस. संसार अइवत्तई ॥ २ ॥ खलु के जो उ जाएइ, विहम्माणो किलिस्सई । असमाहिं च वेएइ, तात्तओ से य भज्जई ॥ ३ ॥ एग डसइ पुच्छम्मि, एग बिंधइ ऽभिक्खणं । एगो भजइ समिल, एगो उप्पहपट्टिओ ॥ ४ ॥ एगो पडइ पासेण, निवेसइ निवज्जई । उक्कुहइ उप्फडइ, सढे बालगवी वए ।। ५ ।। माई मुद्धेण पडइ, कुद्धे गच्छे पडिप्पहं । मयलक्खेण चिट्ठई, वेगेण य पहावई ॥ ६ ॥ छिन्नाले छिंदई सेलिं, दुर्द्दता भंजए जुगं । सेविय सुस्सुयाइत्ता, उज्जहित्ता पलायए ।। ७ ।। खलुका जारिसा जाज्जा, दुस्सीसा वि हु तारिसा । जोइया धम्मजाणम्मि, भज्जती धिइदुब्बला ।। ८ ।। इड्ढीगारविए एगे, एगे ऽत्थ रसगारवे । सायागारविए एगे, एगे सुचिरकोहणे ॥ ९ ॥ भिक्खालसिए एगे, एगे ओमाणभोरुए ।
थद्धे एगे अणुसासम्मी, हेऊहिं कारणेहि य ॥ १० ॥
१११
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
११२ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २८) सो वि अंतरभासिल्लो, दासमेव पकुव्वई । आयरियाणं तु वयणं, पडिकूलेइ ऽभिक्खणं ।। ११ ॥ न सा ममं वियाणाइ, न वि सा माझ दाहिई । निग्गया हेाहिई मन्ने, साहू अन्नो ऽत्थ वच्चउ ।। १२ ।। पेसिया पलिउच ति, ते परियति समंतओ । रायवेडिं च मन्नता, करें ति भिउडि मुहे ।। १३ ॥ वाइया संगहिया चेव, भत्तपाणेण पोसिया । जायपक्खा जहा हंसा, पक्कमति दिसो दिसि ।। १४ ॥ अह सारही विचिंतेइ, खलु केहिं समागओ । किं मज्झ दुट्टसीसेहिं, आपा मे अवसीयई ।। १५ ।। जारिसा मम सीसाओ, तारिसा गलिगदहा । गलिगइहे जहित्ताणं, दढं पगिण्हई तवं ।। १६ ।। मिउमदवसंपन्नो, गंभीरा सुसमाहिओ । विहरइ महिं महापा, सीलभूएण अपणा ।। १७ ।। त्ति बेमि ।। इति खलु किज्जणाम सत्तवीसइम अज्झयण समत्तं ।। २७॥
॥ अह मोक्खमग्गगई अट्ठ वीसइमं अज्झयणं ।
मोक्खमग्गगई तच्च, सुणेह जिणभासिय । चउकारणसंजुत्तं, नाणदसणलक्खणं ।। १ ।।
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २८) ११३ नाणं च दसणं चेव, चरितं च तवा तहा । एस मग्गो त्ति पन्नत्तो, जिणेहि वरदं सिहि ॥ २ ॥ नाण च दंसणं चेव, चरित्त च तवो तहा । एयमग्गमणुप्पत्ता, जीवा गच्छंति सोग्गई ॥ ३ ॥ तत्थ पंचविह नाणं, सुयं आभिनिबोहियं ।
ओहिनाणं तु तइयं, मणनाणं च केवलं ॥ ४ ॥ एयं पंचविहौं नाणं, दव्वाण य गुणाण य । पज्जवाण य सव्वेसिं, नाणं नाणीहि दसियं ॥ ५ ॥ गुणाणमासओ दब्व, एगदव्वस्सिया गुणा । लक्खणं पज्जवाण तु, उभो अस्सिया भवे ॥ ६ ॥ धम्मो अहम्मो आगास, कालो पुग्गल-जंतवो । एस लोगो त्ति पन्नत्तो, जिणेहिं वरदं सिहि ॥ ७ ॥ धम्मो अहम्मो आगासं, दव्वं इक्विकमाहियं । अणंताणि य व्वाणि; कालो पुग्गलजंतवो ॥ ८ ॥ गइलक्खणी उ धम्मो. अहम्मो ठाणलक्खणा । भायण सव्वदव्वाण'; नह ओगाहलक्खण ॥ ९ ॥ वत्तणालक्खणो कालो, जीवो उवओगलक्खणा । नाणेणं दसणेणं च, सुहेण य दुहेण य ।। १० ।। नाणं च दसणं चेव, चरित्तं च तवो तहा । वीरियं उवओगो य, एय जीवस्स लक्खणं ॥ ११ ॥ सबंधयार उज्जाओं, पहा छाया तवो इ वा ।
HARIHAR
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
११४
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २८ )
वण्णरसगंधफासा, पुग्गलाणं तु लक्खणं ।। १२ ।। एगत्तं च पुहत्त च, संखा संठाणमेव य । संजोगा य विभागा य, पज्जवाणं तु लक्खणं ।। १३ ।। जीवाजीवा य बांधा य, पुण्णं पावाऽसवो तहा । संवरा निज्जरा मोक्खा, संतेए तहिया नव || १४ || तहियाणं तु भावाणं, सब्भावे उवएसण ।
भावेण सद्दहंतस्स, सम्मत्तं तं वियाहियं ।। १५ ।। निसग्गुवएसरुई, आणरुई सुत्त - बीयरुइमेव ।
अभिगम - वित्थाररुई, किरिया - संखेव धम्मरुई ।। १६ ।। भूयत्थेणाहिगया, जीवाजीवा य पुण्णपावं च । सहसम्मुइँयासव संवरा य रोएइ उ निस्सग्गो ।। १७ ।। जो जिणदिट्ठे भावे, चउव्विहे सद्दधाईं सयमेव । एमेव नन्नहन्ति व, स निसग्गरुइ त्ति नायव्वा ॥ १८ ॥ एए चेव उ भावे, उबट्ठे जो परेण सद्दधई । छउमत्थेण जिर्णेण व, उवएसरुइ त्ति नायव्वा ।। १९ ।। रागो दासो महो, अन्नाणं जस्स अवगयं होइ । आणा रायता, सो खलु आणारुई नाम ।। २० ।। जो सुतमहिज्जता, सुएण ओगाहई उ सम्मतं । अगेण बाहिरेण व सेो सुत्तरुई त्ति नायव्वे ।। २१ ।। एगेण अगाइ, पयाइ जो पसरई उ सम्मत्तं । उदए व्व तेल्लबिंदू, सो बीयरुई त्ति नायव्वा ।। २२ ।। सो होइ अभिगमरुई, सुयनाणं जेण अत्थओ दिट्टं ।
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्यनन २८) ११५ एक्कारस अंगाई, पइण्णग दिठ्ठिवाओ य ॥ २३ ॥ दन्वाण सम्वभावा, सब्वपमाणेहि जस्स उवलद्धा । सव्वाहिं नविहीहिं, विथाररुइ त्ति नायव्वा ॥ २४ ।। दसणनाणचरित्ते, तवविणए सच्चसमिइगुत्तीसु । जो किरियाभावरुई, सेा खलु किरियारुई नाम ।। २५ ॥ अणिभिग्गहियकुदिठ्ठी, सखेवरुई त्ति हाई नायव्वा । अविसारओ पवयणे, अणभिग्गहिआ य सेसेसु ॥२६॥ जो अस्थिकाय धम्म, सुयधम्म खलु चरित्तधम्म च । सदहई जिणाभिहिय, सेो धम्मरुई त्ति नायव्वो ॥ २७ ॥ परमत्थसंथवो वा, सुदिट्ठपरमत्थसेवण वा वि । बावन्नकुदसणवज्जणा य सम्मत्तसद्दहणा ॥ २८ ॥ . नस्थि चरित्तं सम्मत्तविहूण, दसणे उ भईयव्वं । सम्मत्तचरित्ताई, जुगव पुव्वं च सम्मत्त ॥ २१ ॥ नादु'सणिस्स नाण, नाणेण विणा न हुंति चरणगुणा । अगुणिस्स नत्थि मोक्खा, नत्थि अमोक्खस्स निव्वाण ॥३०॥ निस्स किय-निक खिय निव्वितिगिच्छा अमूढदिट्ठी य । उववूह-थिरीकरणे, वच्छल्ल पभावणे अठ्ठ ॥ ३१ ॥ सामाइयत्थ पढम, छेआवट्ठावणं भवे बीयौं । परिहारविसुद्धीयं, सुहुमं तह स परायं च ॥ ३२ ॥ अकसाय-अहक्खाय', छउमत्थस्स जिणस्स वा । एवं चयरित्तकर, चारित्तं हाइ आहियं ॥ ३३ ॥ तवो य दुविही वुत्तो, बाहिरब्भतरो तहा ।
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
११६ - उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९) बाहिरी छव्विहो वुत्तो, एमेवभतरो तवो ।। ३४ ॥ नाणेण जाणई भावे, दसणेण य सद्दहे । चरित्तेण य गिण्हाई, तवेण परिसुज्झई ॥ ३५ ।। खवेत्ता पुव्वकम्माई, सजमेण तवेण य । सव्वदुक्खपहीणद्वा, पक्कमत्ति महेसिणी ।। ३६ ।। त्ति बेमि ।। ईति मक्खिमग्गगई णाम अट्ठावीसइम अज्झयणं समत्त ॥ २८ ॥
॥ अह सम्मत्तपरकम एगुण ती सइम अज्झयण ।
सुय मे आउसं तेण भगवया एवमक्खाय । इह खलु सम्मत्तपरकमे नाम अज्झयणे समणेण भगवया महावीरेण कासवेण पवेइए, ज सम्म सदहित्ता पत्तइत्ता रोयइत्ता फासित्ता पालइत्ता तीरित्ता कित्तइत्ता सोहइत्ता आराहित्ता आणाए अणुपालईत्ता बहवे जीवा सिझति बुज्झति मुच्चति परिनिव्वायंति सव्वदुक्खाणमंतं करें'ति । तस्स णं अयमद्वे एवम्माहिज्जइ, तं जहा-संवेगे १ निव्वेए २ धम्मसद्धा ३ गुरुसाहम्मियसुस्सूसणया ४ आलोयणया ५ निंदणया ६ गरहणया ७ सामाईए ८ चउव्वी सत्थए ९ वदणे १० पडिकमणे ११ काउस्सग्गे १२ पच्चक्खाणे १३ थवथुईमंगले १४ कालपडिलेहणया १५ पायच्छित्तकरणे १६
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९ )
खमावयणया १७ सज्झाए १८ वायणया १९ पडिपुच्छणया २० पडियट्टणया २१ अणुप्पेहा २२ धम्मका २३ सुत्तस्स आराहणया २४ एगग्गमणसंनिवेसणया २५ संजमे २६ तवे २७ वादा २८ सुहसाए २९ अपडिबद्धया ३० विचित्तसयणासण सेवणया ३१ विणियदृणया ३२ संभोगपच्चक्खाणे ३३ उवहिपच्चक्खाणे ३४ आहारपच्चक्खाणे ३५ कसायपच्चक्खाणे ३६ जोगपच्चक्खाणे ३७ सरीरपच्चक्खाणे ३८ सहापच्चक्खाणे ३९ भत्तपच्चक्खाणे ४० सन्भावपच्चक्खाणे ४१ पडरूवणया ४२ वेयावच्चे ४३ सव्वगुणसंपुष्णया ४४ वीरागया ४५ खंती ४६ मुत्ती ४७ महव्वे ४८ अज्जवे ४९ भावसच्चे ५० करणसच्चे ५१ जोगसच्चे ५२ मणगुतया ५३ वयगुत्तया ५४ कायगुत्त्या ५५ मणसमाधारणया ५६ वयसमाधारणया ५७ कायसमाधारणया ५८ नाणसंपन्नया ५९ द सणसंपन्नया ६० चरित्तसंपन्नया ६१ साई दियनिग्गहे ६२ चक्खिदिनिग्गहे ६३ घाणिदियनिग्गहे ६४ जिब्भिदियनिग्गहे ६५ फासिंदियनिग्गहे ६६ कोह विजए ६७ माणविजए ६८ मायाविजए ६९ लोहविजए ७० पेज्जदासमिच्छादसणविजए ७१ सेलेसी ७२ अकम्मया ७३ ॥ संवेगेण भरते जीवे किं जणयइ ? संवेगेण अणुत्तर धम्मसद्धं जणयइ, अणुत्तरा
धम्मसद्धाए संवेगं हव्वमागच्छइ, अताधिकोमाणमायालाभे खवेइ, कम्म न बधइ,
११७
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
११८ उत्ताध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९) तप्पञ्चइयं च ण मिच्छत्तविसोहिं काऊण दसणाराहए भवइ, दसणविसाहीए य ण विसुद्धाए अत्थेगई तेणेव भवग्गहणेण' सिज्झई । सोहीए य ण विसुद्धाए तच्च पुणो भवग्गहण नाइक्कमइ ॥१॥ निव्वेएण भते जीवे किं जणयइ ? । निव्वेएण दिव्वमाणुसतेरिच्छिएसु कामभोगेसु निव्वेय हव्वमागच्छइ, सव्वविसएसु विरज्जइ, सव्वविसएसु विरज्जमाणे आरंभपरिचाय करेइ, आरंभपरिच्चाय करेमाणे संसारमग्ग वाच्छिदइ, सिद्धिमग्ग पडिवन्ने हवइ ॥ २ ॥ धम्मसद्धाए ण भते जीवे किं जणयइ ? धम्मसद्धाए ण सायासोक्खेसु रज्जमाणे विरज्जइ, आगारधम्म च ण चयइ, अणगारिए ण जीवे सारीरमाणसाण दुक्खाण छेयणभेयणसंजोगाईण वोच्छेय करेइ, अव्वाबाह च 'सुह निव्वत्तेइ ॥ ३ ॥ गुरुसाहम्मियसुस्सूसणाए ण भते जीवे किं जणयइ ? गुरुसाहम्मियसुस्सूसणाए ण विणयपडिवत्तिं जणयइ, विणयपडिवन्ने य ण जीबे अणच्चासायणसीले नेरईयतिरिक्खजोणियमणुस्सदेवदुग्गईओ निरु भइ, वण्णसं जलणभत्तिबहुमाणयाए मणुस्सदेवगईओ निबघइ, सिद्धिं सोग्गई च विसाहेइ, पसत्थाइच ण विणयमूलाई सव्वकज्जाइ साहेइ,
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्ताध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९ )
अन् य बहवे जीवे विणिइत्ता भवइ ॥ ४ ॥ आलोयणाए ण भंते जीवे किं जणयइ ? आलोयणाए ण मायानियाणमिच्छाद सणसल्लाण माक्खमग्गविग्धाणं अनंतस सारब घणाण उद्धरण करेइ, उज्जुभाव' च जणयइ, उज्जुभावपडिवन्ने य णं जीवे अमाई इत्थीवेयन सगवेयं च न बधइ, पुव्वबद्धं च णं निज्जरेइ ॥ ५ ॥ निंदणयाए ण भते जीवे किं जणयइ ? निंदणयाए णं पच्छाणुताव जणयइ, पच्छाणुतावेणं विरज्जमाणे करणगुणसेटिं पडिवज्जइ, करणगुण सेढी पडिवन्ने य णं अणगारे मोहणिज्ज कम्म
११९
उग्घाएइ ।। ६ ॥
गरहणयाए णं भंते जीवे किं जणयइ १
गरहणयाए अपुरेक्कार' जणयइ,
अपुरेक्कारगए णं जीवे अप्पसत्थेहिंता जोगेहिंता नियत्ते, पसत्थे य पडिवज्जइ, पसत्थजेोगपडिवन्ने य णं अणगारे अणतघाइपज्जवे खवेइ ।। ७ ।।
सामाइएणं भते जीवे किं जणयइ ?
सामाइएणं सावज्जजेागविरई जणयइ ॥ ८ ॥ चउव्वीसत्थणं भते जीवे किं जणयइ ? च० दंसणविसोहि जणयइ || ९ || वंदणणं भते जीवे किं जणयइ ?
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२०
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९ )
च'० नीयागोयं कम्म खवेइ, उच्चागोयं कम्म निबंध, सोहग्गं णं अपरिहयं आणाफलं निव्वत्तेइ, दाहिणभावं च णं जणयइ ।। १० ।।
पडिक्कमणेण भंते जीवे किं जणयइ ?
प० वयछिद्दाणि पिइ, पिहियछिद्दे पुण जीवे निरुद्धासवे असबलचरिते अट्ठसु पवयणमायासु उवउत्ते अपुहत्ते सुपहिए विहरई ।। ११ ।।
काउसण भरते जीवे किं जणयइ ?
का० तीयपडुप्पन्नपायच्छित्तं विसेोहेइ, विसुद्धपायच्छित्ते य जीवे निव्वुयहियए ओहरियभरो व्व भारवहे पसत्थज्झाणावगए सुह सुहेण विरइ || १२ || पच्चकखाणेण भते जीवे किं जणयइ ?
प० आसवदाराई निरु भइ, पच्चक्खाणेण इच्छानि राह जणय, इच्छानिराह गए य णं जीवे सव्वदव्वेसु विणीयतहे सीइभूए विहरइ ||१३||
थवथुइम गण भंते जीबे किं जणयइ ?
थ० नाद सणचरित्तबोझिलाभं जणयइ,
नाद सणचरितब हिलाभस पन्ने य णं जीवे अंतकिरिय कपरिमाणाववत्तिगं आराहणं आहेइ || १४ || कालपडिलेहणयाए णं भंते जीवे किं जणयइ ? का० नाणावर णिज्जं कम्मं खबेइ ||१५|| पायच्छिनकरणेणं भंते जीवे किं जणयइ ?
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२१
उत्ताध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं २९)
पा० पावकविसोहिं जणयइ, निरइयारे वावि भवइ, सम्म चणं पायच्छित्तं पडिवज्जमाणे मग्गं च मग्गफल च विसोहेइ, आयारं च आयारफलं च आराहेइ || १६ || माया णं भंते जीवे किं जणयइ ?
ख० पल्हायणभावं जणयइ, पल्हायणभावमुवगए य सव्वपाणभूयजीवसत्तेसु मेत्तीभावमुप्पाएर मेत्तीभावमुवगए. यावि जीवे भावविसे। हिं काऊण निव्भए भवइ ||१७|| सज्झाएण भते जीवे किं जणयइ ?
स० नाणावर णिज्जं कम्म खवेइ ॥ ५८ ॥ वायणाए णं भते जीवे किं जणयइ ?
वा० निज्जर जणयइ, सुयरस य अणासायणाए वट्टए, सुयरस अणु० अणासायणाए वट्टमाणे तित्थधम्म अवलंबइ, तित्थधम्म ं अवलंबमाणे महानिज्जरे महापज्जवसाणे भवइ ||१९|| पडिपुच्छणयाए णं भंते जीवे किं जणयइ १ प० सुत्तत्थतदुभयाई विसेाहेइ । कखामाहणिज्ज कम्मं वाच्छिद ।। २० ।। परियहणाए णं भते जीवे किं जणयइ १
प० वंजणाई जणयइ, वंजणलद्धिं च उपाएइ ।। २१ ।। अणुप्पेहाए णं भते जीवे किं जणयइ १
अ आउयवज्जाओ सत्तकम्म पगडीओ धणियबांधणबद्धाओ सिढिलब'धणबद्धाओ पकरेइ, दीहकालट्ठिइयाओ
कालइयाओ पकरेइ, तित्राणुभावाओ मंदाणुभावाओ
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२२ उत्ताध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९) पकरेइ, बहुपएसग्गाओ अप्पपएसग्गाओ पकरेइ, आउयं च णं कम सिया बधइ, सियो नो बधइ । असायावेयणिज्ज च णं कम्म ना भुज्जो भुज्जो उवचिणाइ, अणाइयं च णं अणवदग्गं दीहमद्धं चाउरतं संसारकंतार खिप्पामेव वीइबयइ ॥ २२ ॥ धम्मकहाए ण भते जीवे किं जणयइ ? ध. निज्जर जणयई, धम्मकहाए ण पवयणं पभावेई, पवयणपभावेणं जीवे आगमेसस्स भद्दत्ताए कम निबधइ ॥ २३ ॥ सुयस्स आराहणयाए ण भते जीवे किं जणयइ ? सु० अन्नाणं खवेइ, न य संकिलिस्सइ ।। २४ ।। एगग्गमणसंनिवेसणया ए ण भते जीवे किं जणयई ? ए० चित्तनिराहं करेइ ॥ २५ ॥ संजमएणं भते जीवे किं जणयइ ? स० अणण्हयत्त जणयइ ॥ २६ ॥ तवेणं भंते जीवे कि जणयइ ? तवेणं वादाण जणयइ ॥ २७ ॥ वोदाणेणं भते जीवे किं जणयइ ? वा० अकिरिय जणयइ अकिरियाए भवित्ता तओ पच्छा सिज्जइ, बुझइ मुच्चइ परिनिव्वायइ, सव्वदुक्खाणमत करेइ ॥ २८ ।। सुहसाएणं भते जीवे किं जणयइ ?
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्ताध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९) १२३ सु० अणुस्सुयत्तं जणयइ, अणुस्सुयाए णं जीवे अणुकंपए अणुब्भडे विगयसेोगे चरित्तोहणिज्ज कम खवेइ ॥ २९॥ अप्पडिबद्धयाए णं भते जीवे किं जणयइ ? अ० निस्संगत्त जणयई ? निस्सगत्तेणं जीवे एगे एगग्गचित्ते दिया य राओ य असज्जमाणे अपडिबद्धे यावि विहरइ ॥३०॥ विवित्तसयणासणयाए णं भते जीवे किं जणयइ ? वि० चरित्तगुत्तिं जणयइ, चरित्तगुत्ते य णं जीवे विवित्ताहारे दढचरित्ते एग तरए मोक्खभावपडिवन्ने-अट्टविहकम्मगंठिं निज्जरेइ ॥ ३१ ॥ विनियट्टयाए णं भते जीवे किं जणयइ ? वि० पावकम्माणं अकरणयाए अब्भुटेइ, पुव्वबद्धाण य निज्जरणयाए त नियत्तेइ, तओ पच्छा चाउरतं संसारकतार वीइवयइ ।। ३२ ।। संभोगपञ्चक्खाणेणं भते जोवे किं जणयइ ? सं० आलबणाई खवेइ. निरालबणस्स य आयतट्ठिया योगा भवंति । सएणं लाभेणं संतुस्सइ, परलाभ ना आसादेइ, परलाभ ना तक्केइ, ना पीहेइ, नॉ पत्थेइ, नो अभिलसई, परलाभ अणस्सायमाणे अतक्केमाणे अपीहमाणे अपत्थेमाणे अणभिलस्समाणे दुच्च सुहसेज्ज उवसंपज्जित्ता ण विहरइ ।। ३३ ॥ उवहिपञ्चक्खाणेण भते जीवे किं जणयइ ?
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२४ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९) उ० अपलिमथ जणयइ, निरूवहिए णं जीवे निकखी उवहिमंतरेण य न संकिलिस्सई ॥ ३४ ॥ आहारपञ्चक्खाणेणं भते जीवे कि जणयइ ? आ० जीवियासंसप्पओगं वोच्छिदइ, जीवियासंसप्पओगं वोच्छिदित्ता जीवे आहारमतरेणं न संकिलिस्सइ ॥ ३५ ।। कसायपञ्चक्खाणेण भते जीवे किं जणयइ ? क° वीयरागभावं जणयइ, वीयरागभावपडिवन्ने वि य ण जीवे समसुहदुक्खे भवइ ॥ ३६ ।। जोगपञ्चक्खाणेण भते जीवे किं जणयइ ? जो० अजोगत्तं जणयइ, अजोगी ण जीवे नवं कम्म न बधइ, पुव्वबद्धं निजरेइ ॥ ३७ ।। सरीरपञ्चक्खाणेण भते जीवे किं णजयइ ? स सिद्धाइसयगुणकित्तण निव्वत्तेइ, सिद्धाइसयगुणसंपन्ने यण जीवे लोगग्गमुवगए परमसुही भवइ ।। ३८ ।। सहायपञ्चक्खाणेण भते जीवे किं जणयइ ? स. एगीभावं जणयइ, एगीभावभूए वि य ण' जीवे एगग्ग भावे माणे अप्पझझे अप्पकलहे अप्पकसाए अप्पतुम तुमे संजमबहुले संवरबहुले समाहिए यावि भवइ ॥ ३९ ॥ भत्तपञ्चक्खाणेण भते जीवे किं जणयइ ? भ० अणेगाई भवसयाई निरू भइ ।। ४० ॥ सम्भावपञ्चक्खाणेण भते जीवे किं जणयइ ? स० अनियट्टि जणयइ, अनियट्टिपडिवन्ने य अणगारे चत्तारि
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९) १२५ केवलिकम्म से खवेइ, त जहा-वेयणिज्ज आउयं नाम गोय; तओ पच्छा सिज्झइ बुज्झइ मुच्चइ परिनिब्वायइ सव्वदुक्खाणमत करेइ ॥ ४१ ॥ पडिरुवयाएण' भते जीवे किं जणयइ ? प० लाघवियं जणयइ, लघुभूए णं जीवे अप्पमत्ते पागडलिंगे पसत्थलिंगे विसुद्धसंमत्ते सत्तसमिइसमत्ते सव्वपाणभूयजोवसत्तेसु वीससणिज्जरुवे अपडिलेहे जिइंदिए विउलतवसमिईसमन्नागए यावि भवइ ॥ ४२ ॥ वेयावच्चेण भते जीवे किं जणयइ ? वे तित्थयरनामगोत्तं कम निबधइ ॥ ४३ ॥ सव्वगुणसंपन्नयाए ण भंते जीवे किं जणयइ ? स० अपुणरावत्तिं जणयइ, अपुणरावत्ति' पत्तए य ण जीवे सारीरमाणसाण दुक्खाण ना भागी भवइ ॥ ४४ ।। वीयरागयाए ण भंते जीवे किं जणयइ ? वी० नेहाणुबधणाणि तण्हाणुबधणाणि य वोच्छिदइ, मणुन्नामणुन्नेसु सद्द-फरिस-रूव-रस-गधेसु चेव विरज्जइ ।। ४५ ।। खतीए ण भते जीवे किं जणयइ ? ख. परीसहे जिणइ ॥ ४६ ॥ मुत्तीए ण भते जीवे किं जणयइ ? मु० अकिंचण जणयइ, अकि चणे य जीवे अत्थलोलाण पुरिसाण अपत्थणिज्जो भवइ ॥ ४७ ॥ अजवयाए ण भंते जीवे कि जणयइ ?
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९) अ. काउज्जुययं भावुज्जुययं भासुज्जुयय अविसवायण जणयइ, अविसवायणसंपन्नयाए ण जीवे धम्मस्स आराहए भवइ ॥ ४८ ॥ मद्दवयाए ण भते जीवे कि जणयइ ? म. अणुस्सियत्त जणयइ, अणुस्सियत्तेण जीवे मिउमद्दवसंपन्ने अट्ठ भयट्ठाणाई निट्ठावेइ ॥ ४९ ॥ भावसच्चेण भते जीवे कि जणयइ ? भा० भावविसोहिं जणयइ, भावविसाहिए वट्टमाणे जीवे
अरहंतपन्नत्तस्स धम्मस्स आराहणयाए अब्भुटेइ, अरहंतपन्नत्तस्स 'धम्मस्स आराहणयाए अब्भुद्वित्ता परलोगधम्मस्स आराहए भवइ ॥ ५० ॥ करणसच्चेण भते जीवे कि जणयह १ क० करणसत्ति जणयइ, करणसच्चे वट्टमाणे जीवे जहा वाई तहा कारी यावि भवइ ॥ ५१ ॥ जोगसच्चेणं भते जीवे कि जणयइ ? जो० जोग विसाहेइ ॥ ५२ ॥ मणगुत्तयाए ण भंते जीवे कि जणयइ ? म० जोवे एगग्ग जणयइ, एगग्गचित्ते ण जीवे मणगुत्ते संजमाराहए भवइ ॥ ५३ ॥ वयगुत्तयाए ण भंते जीवे किं जणयइ ? व० निम्वियारत्त जणयइ, निव्वियारे ण जीवे वइगुत्ते अज्झप्पजोगसाहणजुत्ते यावि विहरइ ॥ ५४ ॥
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२७
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९)
कायगुत्तयाए णं भंते जीवे किं जणयइ ? का० संवर जणयइ, संवरेण कायगुत्ते पुणे पावासवनिराह करेइ ।। ५५ ।। मणसमाहारणयाए णं भते जीवे किं जगयई ? म० एगग्ग जणयई, एगग्ग जणइत्ता नाणपज्जवे जणयई नाणपज्जवे जणइत्ता समत्त विसोहेई मिच्छत्तं च
निज्जरेइ ।। ५६ ।। वयसमाहारणयाए भंते जीवे किं जणयहूँ ?
व' वयसामहारणदंसणपज्जवे विसाहेइ. वयसाहारणदंसणपज्जवे विसाहित्ता सुलह बोहियत्त निव्वत्तेइ, दुल्लहबाहियत्त' निज्जरेइ ॥ ५७ ॥
कायसमाहारणया णं भंते जीवे किं जणयइ ? का ० चरित्पज्जबे विसोहेइ, चरित्तपज्जवे विसेोहित्ता अहक्खायचरित' विसाहेइ, अहक्खायचरित्त विसेोहेत्ता चत्तारि केवलिकम्मंसे खवेइ, तओं पच्छा सिज्झइ बुज्झइ, मच्चइ परिनिव्वायइ सव्वदुक्खाणभंत करेइ ।। ५८ ।। नाणसंपन्नयाए णं भंते जीवे किं जणयइ ? ना० जीवे सदभावाहिगमं जणयइ नाणस पन्ने णं जीवे चाउरंते संसारकंतारे न विणस्सइ. जहा सुई ससुत्ता न विणस्सइ तहा जीवे ससुत्ते संसारे न विणस्सइ, नाणविणयतवचरितजेागे संपाउणइ ससमयपर समयविसार ए य असं घायणिज्जे भवइ ।। ५९ ।।
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२८ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९) दसणसपन्नयाए णं भंते जीवे किं जणयइ ? दं० भवमिच्छत्तछेयणं करेइ, परं न विज्झायइ । परं अविज्झाएमाणे अणुत्तरेणं नाणदसणेण अपाण' सजोएमाणे सम्मं भावेमाणे विहरइ ।। ६० ।। चरित्तसंपन्नयाए ण भते जोबे किं जणयइ ? च० सेलेसीभावं जणयइ, सेलेसिं पडिवन्ने य अणगारे चत्तारि केवलिकम्म से खवइ, तओ पच्छा सिज्झइ बुज्ज्ञई मुच्चइ सव्वदुक्खाणमंत करेई ॥ ६१ ॥ साई दियनिग्गहेणं भते जीवे किं जणयइ ? । सेो मणुन्नामणुन्नेसु सद्देसु रागदासनिग्गह जणयई, तप्पच्चईयं कम्मं न वधई, पुव्वबद्धं च निजरेई ।। ६२ ।। चक्खिदियनिग्गहेण भते जीवे किं जणयह ? च० मणुन्नामणुन्नेसु रुवेसु रागदासनिग्गहं जणयई, तप्पच्चईयं कम्म न बंधई, पुव्वबद्धं च निजरेई ।। ६३ ।। घाणिंदियनिस्गहेणं भते जीवे किं जणयई ? घा० मणुन्नामणुन्नेसु गंधेसु रागदोसनिग्गह जणयई, तप्पच्चइयं कम्मं न बंधई, पुवबद्धं च निज्जरेई ।। ६४ ॥ जिभिदियनिग्गहेणं भंते जीवे किं जणयई ? जि० मणुन्नामणुन्नेसु रसेस रागदासनिग्गह जणयई, तप्पच्चईयं कम्म न बधई, पुव्वबद्धं च निजरेई ।।६५ ॥ फासिंदियनिग्गहेणं भंते जीवे किं नणयई ? फा० मणुनामणुन्नेसु फासेसु रागदोसनिग्गह जणवई,
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९)
१२९ तप्पच्चईयं कम्मन बंधई, पुवबद्ध च निज्जरेई ॥ ६६ ॥ कोहविजएणं भंते जीवे किं जणयई ? को खतिं जणयई, कोहवेयणिज्ज कम्म न बंधई, पुब्वबद्ध च निज्जरेहे ॥ ६७ ॥ माणविजएणं भंते जीवे किं जणयई ? मा० मद्दवं जणयहे, माणवेयणिज्ज कम न बंधई, पुव्वबद्धं च निजरेई ॥ ६८ ॥ मायाविजएण भंते जीवे किं जणयइ ? मा० अज्जवं जणयइ, मायावेयणिज्ज कम्म न बंधई, पुव्वबद्धं च निज्जरेइ ॥ ६९ ॥ लोभविजएण भते जीवे किं जणयइ ? लो० संतोस जणयई, लेाभवेयणिज्ज कम्मन बधइ, पुव्वबद्धं च निज्जरेइ ॥ ७० ॥ पिज्जदासमिच्छादसणविजएणं भंते जीवे कि जणयई ? पि० नाणदसणचरित्ताराहणयाए अब्भुटेइ । अट्ठविहस्स कम्मस्स कम्मगठिविमायणयाए तप्पढमयाए जहाणुपुबीए अट्ठवीसइविह मोहणिज कम्म उग्घाएइ, पचविह नाणावरणिज्ज, नवविह दंसणावरणिज्ज', पंचविह अंतराइयं, एए तिन्नि वि कम्म से जुगव खवेई, तओ पच्छा अणुत्तरं कसिणं पडिपुण्ण निरावरण वितिमिर विसुद्ध लोगालोगप्पभाव केवलवरनाणदं सण
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३० उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन २९) समुपादेइ, जाव सजोगी भवइ, ताव ईरियावहिय कम्म निबंधइ सुहफरिस दुसमयठिइय, त पढमसमए बद्ध, विइयसमए बेइय, तइयसमए निजिण्णं; त बद्धं पुढे उदीरियं वेइयं निज्जिण, सेयाले य अकम्म चावि भवई ।। ७१ ॥ अह भाउय पालइत्ता अंतोमुहुत्तद्धावसेसाउए जोगनिरोह करेमाणे सुहुमकिरियं अप्पडिवाइं सुक्कझाणं झायमाणे तप्पढमयाए मणजोग निरू भई, वइजोग निरु भई, कायाजोगं निरूंभई, आणपाणनिराहं करेई, ईसि पंचरहस्सक्खरुच्चाणटाए य ण अणगारे समुच्छिन्नकिरियं अनियट्टिसुक्कझाण झियायमाणे वेयणिज्ज आउयं नाम गोत्त' च एए चत्तारि कम्मंसे जुगवं खवेई ।। ७२ ॥ तओ ओरालियतेयकम्माई सव्वाहिं विप्पजहणाहिं विष्पजहित्ता उज्जुसेढिपत्ते अफुसमाणगई उड्ढे एगसमएण अविग्गहेण तत्थ गता सागारावउत्ते सिज्झई बुज्झई जाव अंतं करेई ॥ ७३ ॥ एस खलु सम्मत्तपरकमस्स अन्झयणस्स अटे समणेण भगवया महावीरेण आघविए पन्नविए परुविए द सिए उवदसिए ॥ ७४ ॥ त्ति बेमि ॥ इति सम्मत्तपरक्कमे णाम एगोणतीसइम' अज्झयण समत्त ॥ २९ ॥
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ३० ) || अह तवमग्गं तीसइमं अज्झयणं ॥
१३१
जहा उ पावग ं कम्म रागदाससमज्जियं । खवेई तवमा भिक्खु, तमेगग्गमणेो सुण ॥ १ ॥ पाणवहमुसावायाअदत्तमेहुणपरिग्गहा विरओ । राईभायणविरओ, जोवा भवइ अणासवो ॥ २ ॥ पंचसमिओ तिगुत्तो अकसाओ जिइंदिओ । अगारवो य निस्सल्लो, जीवो होइ अणासवो ॥ ३ ॥ एएसिं तु विवच्चासे, रागदाससमज्जियं ।
वई य जहा भिक्खू तं मे एगमणो सुण ॥ ४ ॥ जहा महातलायस्स, सन्निरुद्धे जलागमे । उस्सिंचणाए तवणाए, कमेणं सासणा भवे ।। ५ ।। एवं तु संजयस्सावि, पावकम्मनिरासवे । भवकाडीसचियं कम्म, तवसा निज्जरिज्जइ || ६ || सो तवो दुविद्दा वृत्तो, बाहिरब्भत। तहा । बाहिरो छव्वि । वृत्तो, एवमब्भतरा तवो ।। ७ ।। अणसणमूणायरिया, भिक्खायरिया य रसपरिच्चाओ । कायकिलेसेा संलीणया य बज्झो तवो हेोई ॥ ८ ॥ ईत्तरिय मरणकाला य, अणसणा दुविहा भवे । ईत्तरिय सावकखा, निरखकखा उ बिइज्जिया ।। ९ ।। जो सो ईत्तरियतवो, सो समासेण छव्बिहो ।
सेढितवा पसरतवो, घणा य तह होइ वग्गों य ।। १० ।।
"
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३२
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३०)
तत्तो य वग्गवग्गो, पचमा छट्टओ पईण्णतवो । मणइच्छियचित्तत्थो, नायव्वो होइ इत्तरिओ ।। ११ ।। जा सा अणसणा मरणे, दुविहा सा वियाहिया । सवियारमवियारा, कायचिट्ठ पई भवे ।। १२ ।। अहवो सपरिकम्मा, अपरिकम्मा य आहिया । नीहारिमनीहारी, आहारच्छेओ दासु वि ।। १३ ।। ओमायरण पंचहा, समासेण विहाहियं । दव्वओ खेत्तकालेण ं, भावेण पज्जवेहि य ॥ १४ ॥ जो जस्स उ आहारा, तत्तो ओमं तु जो करे । जहन्नेणेगसित्थाई, एवं दव्वेण ऊ भवे ।। १५ ।। गामे नगरे तह रायहाणिनिगमें य आगरे पल्ली । खेडे कब्बडदाणमुहपट्टणम बसबाहे ।। १६ ।। आसमपए विहारे, सन्निवेसे समायघेासे य । थलि सेणाखधारे, सत्थे संवट्टकोट्टे य ।। १७ ॥ वोडेसु व रत्थासु व, घरेसु वा एवमित्तियं खेत्तं । कप्पइ उ एवमाई, एवं खेत्तेण ऊ भवे ।। १८ ।। पेडा य अपेडा, गोमुत्तिपयंगवीहिया चेव । सं' बुक्कावट्टाय पच्चा गया छट्टा ।। १९ ।। दिवसस्स पोरुसीणं, चउण्ह पि उ जत्तिओ भवे कालो । एवं चरमाणो खलु, कालोमाणं मुणेयव्वं ॥। २० ।। अहवा तइयाए पोरिसीए ऊणाइ घासमेसता । चभागूणाए वा, एव काले ऊ भवे ॥ २१ ॥
1
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३०) १३३ इत्थी वा पुरिसो वा, अलंकिओ वा नलंकिओ वा वि । अन्नयरवयत्थो वा, अन्नयरेणं व वत्थेणं ॥ २२ ॥ अन्नेण विसेसेणं, वण्णेण भावमणुमुयते उ । एवं चरमाणो खलु, भावोंमाण मुणेयव्व ॥ २३ ॥ दव्वे खेत्ते काले, भावभ्मि य आहिया उ जे भावा । एएहि ओमचरओ, पज्जवचरओ भवे भिक्खू ॥ २४ ॥ अट्टविहगोयरग्ग तु, तहा सत्तेव एसणा ।। अभिग्गहा य जे अन्ने, भिक्खायरियमाहिया ।। २५ ॥ खीरदहिसप्पिमाई, पणीयं पाणभायणं । परिवज्जणं रसाणं तु, भणिय रसविवज्जणं ॥ २६ ॥ ठाणा वीरासणाईया, जीवस्स उ सुहावहा । उग्गा जहा धरिजंति, कायकिलेस तमाहिय ॥ २७ ॥ एगतमणावाए, इत्थीपसुविवज्जिए । सयणासणसेवणया, विवित्तसयणोसणं ।। २८ ।। एसो बाहिरगतवो, समासेण वियाहिओ । अभितर तवं एत्तो, वुच्छामि अणुपुव्वसो ॥ २९ ॥ पायच्छित्तं विणओ, वेयावच्च तहेव सज्झाओ । झाणं च विओसग्गो, एसो अभितरो तवो ॥ ३० ॥ आलोयणारिहाईयं, पायच्छित्तं तु दसविहं । ज भिक्खू वहई सम्म, पायच्छित्तं तमाहियं ॥ ३१ ॥ अब्भुट्ठाणं अंजलिकरणं. तहेवासणदायणं । गुरुभत्तिभावसुस्स्सा, विणओ एस वियाहिओ ॥ ३२ ॥
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३४ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३१) आयरियमाईए, वेवावच्चम्मि दसविहे ।। आसेवणं जहाथाम, वेयावच्च तमाहिय ।। ३३ ।। वायणा पुच्छणा चेव, तहेव परियट्टना । अणुपेहा धम्मकहा, सज्झाओ पंचहा भवे ।। ३४ ।। अट्टरुदाणि वज्जित्ता, झाएज्जा सुसमाहिए । धुम्मसुक्काई झाणाई, झाण तं तु बुहावए ॥ ३५ ॥ सयणासणठाणे वा, जे उ भिक्खू न वावरे । कायस्स विउस्सग्गो, छट्ठो सो परिकित्तिओ ।। ३६ ।। एवं तवं तु दुविहं, जे सम्मं आयरे मुणि । सो खिप्प सव्वसंसारा, विप्पमुच्चई पंडिओ ॥ ३७ ।। त्ति बेमि ॥ इति तवमग्ग णाम तीसइम अज्झयण समत्तं ॥ ३० ॥
॥ अह चरणविही एगतीसइमं
अज्झयणं ।।
चरणविहिं पवक्खामि, जीवस्स उ सुहावह । जं चरित्ता बहू जीवा तिण्णा मसारसागर ॥ १ ॥ एगओ विरई कुज्जा, एगओ य पवनण। असं जमे नियत्ति च, संजमे य पवत्तण ।। २ ।। रागदासे य दो पावे, पावकम्मपवत्तणे । जे भिक्खू रूभई निच्च, से न अच्छइ म डले ।। ३ ॥
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ३१) १३५ दंडाण गारवाण' च, सल्लाण च तियं तियं । जे भिक्खू चयई निच्चं, से न अच्छइ मडले ।। ४ ।। दिन्वे य जे उवसग्गे, तहा तेरिच्छमाणुसे ।। जे भिक्खू सहई सम्मं, से न अच्छइ मडले ॥ ५ ॥ विगहाकसायसन्नाण, झाणाण च दुयं तहा । जे भिक्खू वज्जई निच्च. से न अच्छइ मडले ।। ६ ।। वएसु इदियत्थेसु, समिईसु किरियासु य ।। जे भिक्खू जयई निच्च, से न अच्छई मडले ।। ७ ।। लेसासु छसु काएसु, छक्के आहारकारणे । जे भिक्खू जयई निच्च, से न अच्छइ मडले ॥ ८ ।। पिंडोग्गहपडिमासु, भयद्वाणेसु सत्तसु । जे भिक्खू जयई निच, से न अच्छइ मडले ।। ९ ।। मदेसु ब भगुत्तीसु, भिक्खुधम्मम्मि दसविहे । जे भिक्खू जयई निच्च, से न अच्छइ मडले ।। १० ॥ उवासगाणं पडिमासु, भिक्खूण पडिमासु य । जे भिक्खू जगई निच्च, से न अच्छइ मडले ।। ११ ।। किरियासु भूयगामेसु, परमाहम्मिएसु य । जे भिक्खू जयई निच्च, से न अच्छइ मडले ।। १२ ।। गाहासोलसएहि, तहा असं जमम्मि य ।। जे भिक्खू जयई निच्च, से न अच्छइ मडले ।। १३ ।। ब भमि नायज्झयणेसु, ठाणेसु अ समाहिए । जे भिक्खू जयई निच्च, से न अच्छइ मडले ।। १४ ।।
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३६
एगवीसाए सबले, बावीसाए परीसहे ।
जे भिक्खू जयई निच्च, से न अच्छइ मांडले ।। १५ ।। तेवीसाइ सूयगडे, रूवाहिए सुरेस य ।
"
जे भिक्खु जयई निच्च से न अच्छइ मंडले ।। १६ ।। पणवीसभावणासु, उद्देसेसु दसाइणं ।
जे भिक्खू जयई निच्च, से न अच्छर मंडले ॥ १७ ॥ अणगारगुणेहिं च, पगप्पम्मि तव य ।
उत्तराध्ययन सूत्रम् (अध्ययन ३२ )
जे भिक्खू जयई निच्च, से न अच्छर मंडले ।। १८ ।। पावसुयपसंगे, मोहठाणेसु चेव य ।
जे भिक्खु जयई निच्च, से न अच्छइ मंडले ॥ १९ ॥ सिद्धाइगुणजागे, तेत्तीसासायासु य ।
जे भिक्खू जयई निच्चं, से न अच्छइ मंडले ।। २० ।। इय एएस ठाणेसु, जे भिक्खू जयई सया । सिप्पं सेा सव्वसंसारा, विपमुच्चइ पंडिओ ।। २१ ।। त्ति बेमि ॥ इति चरणविही णाम एगतीसइम' अज्झणं समन्तं ॥ ३१ ॥
|| अह पमायट्ठाण बत्तीसइमं अज्झयणं ||
अच्चंतकालस्स 'समूलगरस, सब्वस्स दुक्खस्स उ जो पमाक्खा । तं भासओं मे पडिपुण्णचित्ता, सूणेह एवं तहियं हियत्थ ||१||
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३२) १३७ नाणस्स सव्वस्स पगासणाए, अन्नाणमोहस्स विवजणाए । रागस्स दोसम्स य संखएणं, एगतसोक्ख समुवेइ मेक्खि ॥२।। तस्सेस मग्गो गुरुविद्धसेवा, विवज्जणा बालजणस्स दूरा । सज्झायएगतनिसेवणा य, सुत्तत्थसंचिंतणया धिई य ॥३॥ आहारमिच्छे मियमेसणिज्ज , सहायमिच्छे निउणत्थबुद्धिं । निकेय मिच्छेन्ज विवेगजोग, समाहिकामे समणे तवस्सी ॥४॥ न वा लभेज्जा निउणं सहायं, गुणाहियं वा गुणओ समं वा । एगो वि पावाइ विवजयंता, विहरेज कामेसु असज्जमाणो |५|| जहा य अंडप्पभवा बलागा, अंड' बलागप्पभवं जहा य । एमेव मोहाययणं खु तण्हा, मेहं च तण्हाययणं वयंति ।।६।। रागो य दोसो वि य कम्मबीय, कम्मं च मोहप्पभवं वयंति । कम्मच जाइमरणस्स मूलं, दुक्ख च जाइमरणं वयंति ।।७।। दुक्ख हय जस्स न होई माहो, माहेो हओ जस्स च हेाई तण्हा । तण्हा हया जस्स न होइ लोहा, लोहा हओ जस्स न किंचणाई ।। ८ ।। राग च दासं च तहेव मेह, उद्धत्तुकामेण समूलजाल । जे जे उवाया पडिवज्जियब्वा, ते कित्तईस्सामि अहाणुव्व ।।९।। रसा पगाम न निसे वियव्वा, पाय रसा दित्तिकरा नराण । दित्त च कामा समभिवंति, दुमं जहा साउफल व पक्खी ।। जहा दवग्गी पउग्धिणे वणे, समारुओ नोवसम उवेइ । एविंदियग्गी वि पगामभोइणा, न बंभयारिस्स हियाय कस्सई ।।
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३८
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३२ )
,
विवित्तसेज्जा सणजंतियाण, ओमासणाण दमिइंदियाण । न रागसत् धरिसेई चित्तं पराइओ वाहिरिवे| सहेहिं ||१२|| जहा बिराला सहस्स मूले, न मूसगाणं वसही पसत्था । एमेव इत्थीनिलयस्स मज्झे, न बंभयारिस्स खमा निवासा || न लावण्णविलासहास, न जंपिय इंगियपेहिय वा । इत्थीण चित्त'सि निवेसइत्ता, दट्टु ववस्से समणे तवस्सी ||१४|| अदंसण चेव अपत्थण च, अचिंतण चेव अकित्तण ं च । इत्थीजणस्सारियझाणजुग्गं, हियं सया बंभवए रयाणं ॥ १५ ॥ कामं तु देवीहि विभूसियाहि न चाइया खाभइउं तिगुत्ता । तहा वि एग तहियं ति नच्चा, विवित्तवासा मुणिण पसत्था || मोक्खाभिकखस्स उ माणवरस, संसारभीरुस्स ठियस्स धम्मे | नेयारिस दुत्तरमत्थि लोए, जहित्थिओ बालमणोहराओ || १७ || एए य संगे समइकमित्ता सुदुत्तरा चेव भवंति सेसा | जहा महासागरमुत्तरित्ता, नई भवे अवि गंगासमाणा || १८ || कामाणुगिद्धिप्पभव खु दुक्ख सव्वस्स लोगस्स सवेद्गरस । जे काइयां माणसियं च किंचि, तस्संतगं गच्छइ वीयरागेो ॥ जहा य कि पागफला मणोरमा, रसेण वण्णेण य भुज्जमाणा । ते खुडुए जीविय पच्चमाणा, एओवमा कामगुणा विवागे ॥ जे इंडियाण विसया मणुन्ना, न तेसु भाव निसिरे कयाइ । नया मणुन्नेसु मण न कुज्जा, समाहिकामे समणे तस्सी || चक्रस रूवं गहणं वयति, तं रागहेउ तु मणुन्नमाहु । तं दास अमणुन्नमाहु, समा य जो तेसु स वीयरागो ||
9
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३२)
१३९. रूवरस चक्खु गहणं वयंति, चक्खुस्स रूव गहण वयति । रागस्स हे समणुन्नमाहु, दोसस्स हेउ अमणुन्नमाहु ||२३|| रूवेसु जो गिद्धिमुवेइ तिव्व, अकालिय पावइ से विणासं । रागाउरे से जह वा पयगे, आलायलाले समुवेइ मच्चुं ||२४|| जे यावि दासं समुवेइ तिव्वं, तंसि क्खणे से उ उवेइ दुक्ख । दुद्द तदासेण सण जंतू, न किंचि रूवं अवरुज्झई से ||२५|| एगतरत्ते रुइरंसि रूवे, अतालिसे से कुणई पओस । दुक्खस्स संपलमुवेई बाले, न लिप्पई तेण मुणी विरागो ||२६|| रूवाणुगासाणुगए य जीवे, चराचरे हिंसइ गरूवे । चित्तेहि ते परितावेइ बाले पीलेइ अत्तट्टगुरू किलिट्टे ||२७||
•
रुवाणुवाएण परिग्गहेण, उप्पायणे रक्खणसन्निओगे । वए विओगे य कह सुहं से, सभोगकाले य अतित्तलाभे ।। रूवे अतित्ते य परिग्गहम्मि, सत्तोवसत्तों न उबेइ तुट्ठि । अट्ठासेण दुही परस्स, लाभाविले आययई अदत्तं ||२९|| तहामिभूयस्स अदत्तहारिणा रूवे अतित्तस्स परिग्गहे य । मायामुस वड़्ढइ लाभदासा,
तत्थावि दुक्खा न विमुच्चई से ।। ३० ।।
मासस्स पच्छा य पुरत्थओ य, पओगकाले य दुही दुरंते । एवं अदत्ताणि समाययता, रूवे अतित्तो दुहिओ अणिस्सा || रूवाणुरत्तस्स नरस्स एव कत्तो सुहं होज्ज कयाइ किचि । तत्थवभागे वि किलेस दुक्ख,
:
निव्बत्तई जस्स कएण दुक्ख ।। ३२ ।।
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४०
ऊत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ३२ )
एमेव रूवम्मि गओ पओस, उवेइ दुक्खाह पर पराओ । पट्टचित्तो य चिणाइ कम्मं, जं से पुणो होइ दुह विवागे || रूवे विरत्तो मणुओ विसोगा, एएण दुक्खाहपर परेण । न लिए भवमज्झे वि संता, जलेण वा पोक्खरिणीपलासं ||३४| सायरस सद्द' गहण' वयति, तं रागहेउ तु मणुन्नमाहु | तं दास' अमणुन्नमाहु, समा य जो तेसु स वीयरागो ||३५|| सहस्स सायं गहणं वयंति, सोयरस सह गहण' वयंति । रागस्स हेउ समणुन्नमाहु, दोसस्स हेउ अमणुन्नमाहु ||३६|| सद्देसु जो गिद्धिमुवेइ तिव्वं, अकालिय पावइ से विणासं । रागाउरे हरिणमिगे व मुद्धे, सद्दे अतित्ते समुवेइ मच्चु ||३७|| जे यावि दासं समुवेइ तिव्वं, तंसि क्खणे से उ उवेइ दुक्ख । दुदंतदासेण सएण जंतू न कि चि सद् अवरुज्झई से ||३८|| एग तरते रुरसि सद्दे, अतालिसे से कुणई पओस । दुक्खस्स संपीलमुवेइ बाले, न लिप्पई तेण मुणी विरागो ||३९|| सद्दाणुगासाणुगए य जीवे, चराचरे हिंसइ गरूवे । चित्ते हि ते परतावेइ बाले, पीलेइ अतट्ठगुरू किलिट्ठ ||४०|| सहाणुत्राएण परिग्गण, उत्पायणे रकखणसन्निओगे । व विओगे य कहं सुहं से, संभोगकाले य अतित्तलाभे ।। ४१ ।। स अतित्य परिग्गहम्मि, सत्तोवसत्तो न उवेइ तुट्ठि । अतुट्टिदासेण दुही परस्स, लाभाविले आयथई अदत्तं ||४२ || तहाभिभूयस्स अदत्तहारिणो, सद्दे अतित्तस्स परिग्गहे य ।
•
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३२). १४१ मायामुसं वडूढई लोभदोसा, तत्थावि दुक्खा न विमुच्चई से ॥ ४३ ॥ मोसस्स पच्छा य पुरत्थओ य, पओगकाले य दुही दुरंते । एवं अदत्ताणि समाययंता, सहे अतित्तो दुहिओं अणिस्सो ॥ सदाणुरत्तस्स नरस्स एवं, कत्तो सुह होज कयाइ किंचि । तत्थोवभोगे वि किलेसदुक्ख; निब्वत्तई जस्स कएण दुक्ख । एमेव सदम्मि गओ पओस, उवेद दुक्खोहपरंपराओ । पदुट्ठचित्तो य चिणाइ कम्म, जं से पुणो होइ दुह विवागे । सहे विरत्तो मणुओ विसेोगो, एएण दुक्खोहपर परेण । न लिप्पए भवमज्झे बि सता, जलेण वा पोक्खरिणीपलास ॥ घाणस्स गंध' गहण वयंति, तं रागहेउ तु मणुन्नमाहु । तं दोषहेउ अमणुन्नमाहु, समो य जो तेसु स वीयरागो ।। ४८।। गंधस्स धाणं गहणं वयंति, घाणस्स गंध गहणं वयंति । रागस्स हेउ समणुन्नमाहु, दोसस्स हेउं अमणुनमाहु ॥४९।। गधेसु जो गिद्धिभुवेइ तिव्वं, अकालियं पावइ से बिणास। रागाउरे ओसहगंधगिद्धे, सप्पे बिलाओ विव निक्खमंते ।।५०॥ जे यावि दासं समुवेइ तिव्वं, तंसि क्खणे से उ उवेइ दुक्खं । दुइंतदासेण सएण जंतू, न किंचि गध अवरुज्झई से ।।५१।। एगतरत्ते रुइरंसि गधे, अतालिसे से कुणई पओस । दुक्खस्स संपोलमुवेइ बाले, न लिप्पई तेण मुणी विरागो ॥५२॥ गंधाणुगासाणुगए य जीवे, चराचरे हिंसइ ऽणेगरूवे । चित्तेहि ते परितावेइ बाले, पीलेइ अत्तद्वगुरू किलिट्टे ॥५३॥
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४२ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३२) गंधाणुवाएण परिग्गहेण, उप्पायणे रक्खणसन्निओगे । वए विओगे य कह सुह से, सभागकाले य अतित्तलाभे ।।५४।। गधे अतित्ते य परिग्गहम्मि, सत्तोवसत्तो न उवेइ तुद्धिं । अतुविदेोसेण दुही परस्स, लोभाविले आययई अदत्तं ॥५५॥ तण्हाभिभूयस्स अदत्तहारिणी, गधे अतित्तस्स परिग्गहे य । मायामुसं वडूढइ लाभदासा, तत्थावि दुक्खा न बिमुच्चई से । मोसस्स पच्छा य पुरत्थओ य, पओगकाले य दुही दुरंते । एवं अदत्ताणि समाययंता, गधे अतित्तो दुहिओ अणिस्सो ।।५७।। गंधाणुरत्तस्स नरस्स एवं, कुत्तो सुह हेाज्ज कयाई किंचि । तत्थोवभागे वि किलेसदुक्खं, निब्वत्तई जस्स कएण दुक्ख ॥ ५८ ॥ एमेव गधम्मि गओ पओस, उवेइ दुक्खाहपर पराओ। पदुद्दचित्तों य चिणाइ कम्म, जौं से पुणे हाइ दुहं विवागे । गधे विरत्तो मणुआ विसोगो, एएण दुक्खोहपरंपरेण । न लिप्पए भवमज्झे वि संतो, जलेण वा पोक्खरिणीपलास ॥ जीहाए रस गहणं वयंति, त रागहे तु मणुन्नमाहु । त दासहेउ अमणुन्नमाहु, समा य जो तेसु स वीयरागो । रसस्स जीह गहण वयंति, जीहाए रस गहण वयंति । रागस्स हे समणुन्नमाहु, दासस्स हे अमणुन्नमाहु ॥६२।। रसेसु जो गिद्धिमुवेइ तिब्, अकालियं पावइ से विणासं । रागाउरे वडिसविभिन्नकाए, मच्छे जहा
आमिसभोगगिद्धे ।। ६३ ।।
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३२) १४५ जे यावि दोस समुवेइ तिव्वं, तसि खणे से र उवेह दुक्ख । दुदंतदासेण सएण जतू , न किंचि रस अवरुज्झई से ॥ एगतरत्ते रुइरंसि रसे, अतालिसे से कुणई पओस । दुक्खस्स स पीलमुवेइ वाले, न लिप्पई तेण मुणी विरागो ।। रसाणुगासाणुगए य जीवे, चराचरे हिंसइ ऽणेगरूवे । चित्तेहि ते परितावेइ वाले, पीलेइ अत्तगुरू किलिडे ।।६६।। रसाणुबाएण परिग्गहेण, उप्पायणे रक्खणसनिओगे । वए विओगे य कह सुह से, सभोगकाले य अतित्तलाभे ॥ ६७ ॥ रसे अतित्ते य परिग्गहम्मि, सत्तोवसत्तो न वेइ तुर्द्धि । अतुट्ठिदासेण दुही परस्स, लोभाविले आययई अदत्त ॥६८।। तण्हाभिभूयस्स अदत्तहारिणा, रसे भतित्तस्म परिग्गहे य । मायामुसं वढइ लाभदासा, तत्थावि दुक्खा न विमुच्चई से ॥ ६९ ॥ मोसस्स पच्छा य पुरत्थओ य; पओगकाले य दुही दुरंते । एवं अदत्ताणि समाययंतो, रसे अतित्तो दुहिओ अणिस्सो ॥ ७० ॥ रसाणुरत्तम्स नरस्स एवं, कत्तो सुह होज कयाइ किंचि । तत्थोवभागे वि किलेसदुक्खं, मिब्वत्तई जस्स कएण दुक्खं ॥ एमेव रसम्मि गओ पओस, उवेइ दुक्खाहपरंपराओ । पदुद्दचित्तो य चिणाइ कम्म, नसे पुणो होई दुई विवागे । रसे विरत्तो मणुओ विसोगा, एएण दुक्खाहपरंपरेण ।
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४४ उत्तरध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३२) ग लिप्पए भवमझे वि संतो, जलेण वा पोक्खरिणीपलास ॥ ७३ ।। कायस्स फास गहणं वयंति, त रागहेउ तु मणुन्नमाहु । त दोसहेउ अमणुन्नमाहु, समो य जो तेसु य वीयरागो । फासस्स कायं गहणं वयंति, कायस्म फासं गहणं वयंति । रागस्स हे समणुन्नामाहु, दोसस्स हेउ अमणुन्नमाहु ।। ७५ ।। फासेसु जो गिद्धिमुवेइ तिव्वं, अकालियं पावइ से विणास । रागाउरेसीयजलावसन्ने, गाहग्गहीए महिसे विवन्ने ॥ ७६ ॥ जे यावि दासं समुवेइ तिव्वं, तंसि क्खणे से उ उवेइ दुक्ख । दुद्दतदासेण सएण जंतू , न किंचि फास अवरुज्झई से ॥७७॥ एग तरत्ते रुइसि फासे, आतालिसे से कुणई पओसं । दुक्खस्स संपीलमुवेइ बाले, न लिप्पई तेण मुणी विरागा ॥७८॥ फासाणुगासाणुगए य जीवे, चराचरे हिंसइ ऽणेगरूवे । चित्तेहि ते परितावेइ बाले, पीलेइ अत्तद्वगुरू किलिट्टे ॥७९।। फासाणुवाएण परिग्गहेण, उपायणे रक्खणसन्निओगे । वए विओगे य कहं सुहं से, संभोगकाले य अतित्तलाभे ।।८।। फासे अतित्ते य परिगहम्मि, सत्तोवसत्तो न उवेइ तुढेि । अतुट्ठिदासेण दुही परस्स, लोभाविले आययई अदत्त ।।८१॥ तण्हाभिभूयस्स अदत्तहारिणा, फासे अतित्तस्स परिग्गहे य । मायामुसं वड्डइ लाभदासा, तत्थावि दुक्खा न विमुच्चई से ॥८२।। मोसस्स पच्छा य पुरत्थओ य, पओगकाले य दुही दुरते । एवं अदत्ताणि समाययतो, फासे अतित्तो दुहिओ अणिस्सो ॥८३॥
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ३२) १४५ फासाणुरत्तस्स नरस्स एवं, कत्तो सुहं होज कयाइ किंचि । तत्योवभागे वि किलेसदुक्खं, निव्वत्तई जस्स कएण दुक्ख ८४। एमेव फासम्मि गओ पओस, उवेइ दुक्खाहपर पराओ । पदुदृचित्तो य चिणाइ कम्म, जं से पुणो होइ दुह विवागे । फासे विरत्तो मणुओ विसेोगो, एएण दुक्खाहपर परेण । न लिप्पए भवमज्झे वि संतो, जलेण वा पोक्खरिणीपलास।।८६।। मणस्स भावं गहण वय ति, त रागहेतु मणुन्नमाहु । त दोसहेउ अमणुन्नमाहु, समा य जो तेसु स वीयरागो ॥८॥ भाबस्स मणं गहणं वयति, मणस्स भावं गहणं वयति । रागस्स हेउं समणुन्नमाहु, दोसस्स हेउ अमणुन्नमाहु ॥८८॥ भावेसु जो गिद्धिमुवेइ तिव्वं, अकालिय पावइ से विणासं । रागाउरे कामगुणेसु गिद्धे, करेणुमग्गावहिए गजे वा ॥८९॥ जे याविदोस समुवेइ निव्व, तसि क्खणे से उ उवेइ दुक्ख । दुइंतदासेण सएण जंतू , न किंचि भावं अवरुज्झई से ॥९०।। एगतरत्ते रुइरसि भावे, अतालिसे से कुणई पओस । दुक्खस्स सपीलमुवेइ बाले, न लिप्पई तेण मुणी विरागो । भावाणुगासाणुगए य जीवे, चराचरे हिंसइ ऽणेगरूवे । चित्तेहि ते परितावेइ बाले, पीलेइ अत्तद्वगुरू किलिटे ॥९२॥' भावणुवाएण परिग्गहेण, उप्पायणे रक्खणसन्निओगे । वए विओगे य कह सुह से. सभोगकाले य अतित्तलाभे ॥ भावे अतित्ते य परिग्गहम्मि, सत्तोवसत्तो न उवेइ तुद्धि ।
१०.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४६
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३२)
अतुट्ठिदासेण दुही परस्स, लाभाविले आययई अदत्त || १४ || तहाभिभूयस्स अदत्तहारिणो, भावे अतित्तस्स परिग्गहे य । मायामुस बड्इ लाभदासा,
,
तत्थावि दुक्खा न विमुच्चई से ।। ९५ ।। मोसस्स पच्छाय पुरत्थओ य, पओगकाले य दुही दुरते । एवं अदत्ताणि समाययता, भावे अतित्तो दुहिओ अणिस्सा || भावापुरत्तस्स नरस्स एव कत्तो सुह होज कयाइ किंचि । तत्थवभागे वि किलेसदुक्ख, निव्वत्तई जस्स कएण दुक्ख ॥। एमेव भावम्मि गओ पओस, उवेइ दुक्खाहपर पराओ । चित्तो य चिणाइ कम्मं, जं से पुणेो होइ दुह विवागे || भावे विरतो मणुओ विसोगो, एएण दुक्खोहपरंपरेण । न लिप्पए भवमज्झे वि संतो,
जलेण वा पोक्लरिणीपलास ।। ९९ ॥ एविंदियत्थाय मणस्स अत्था, दुक्खरस हेऊ मणुयस्स रागिणा । ते चैव धावं पि कयाइ दुक्ख',
न वीयरागस्स करेति किंचि ॥ १०० ॥
न कामभोगा समय' उवेति, न यावि भोगा विगई उवेति । जे तप्पओसी य परिग्गही य, सेो तेसु मोहा विगई उवेइ || कोह च माणं च तव मायं, लोह दुगुच्छ अरई रई । हासं भयं सोगपुमित्थवेयं, नपुं सवेय विविहे य भावे ॥ १०२ ॥ आवज़ाई एवमणेगरूवे, एवंविहे कामगुणेसु सत्तो । अन्य एयप्पभवे विसेसे, कारुण्णदीणे हरिमे वइस्से || १०३ ||
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३२) १४७ कप्पं न इच्छिज्ज सहायलिच्छू, पच्छाणुतात्रेण तवप्पभावं । एवं वियारे अमियप्पयारे, आवजई इंदियचोरवस्से ॥१०४॥ तओ से आयंति पओयणाई, निमज्जि मोहमहण्णवम्मि । सुहेसिणो दुक्खविणायणट्ठा, तप्पञ्चय उज्जमए य रागी ।१०५। विरज्जमाणस्स य इंदियत्था. सद्दाइया तावइयप्पगारा । न तस्स सव्वे वि मणुन्नयं वा, निव्वत्तयंती अमणुन्नयं वा ।१०६। एवं सस कप्पविकप्पणासु, संजायई समयमुवट्टियस्स । अत्थे असंकप्पयओ तओ से, पहोयए कामगुणेसु तण्हा ।१०७। स वीयरागो कयसबकिच्चो, खवेइ नाणावरणं खणेणं । तहेव जदसणमावरेई. ज चतराय पकरेइ कम्म ॥१०८।। सब तओ जाणइ पासए य, अमोहणे होइ निरंतराए । अणासवे झाणसमाहिजुत्ते, आउक्खए मोक्खमुह सुद्धे ।१०९। सो तस्स सन्वस्स दुहस्स मुक्को, जौं वाहई सयय जंतुमेय । दीहामय विष्पमुक्को पसत्था, तो होइ अतसुही कयत्थो ॥११॥ अणाइकालप्पभवस्स एसो. सव्वस्स दुक्खस्स पमक्खिमग्गो । वियाहिओ जौं समुविच सत्ता, कमेण अच्चतसुही भवंति ॥१११।। त्ति बेभि । इति पमायट्ठाणं णाम बत्तीसइम अज्झयणं समत्त ॥ ३२ ।।
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४८
ऊत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ३३)
॥ अह कम्मप्पयडी तेत्तीस
अज्झयणं ।
अट्ठ कम्माइ वाच्छामि, आणुपुवि जहाकमं । जेहिं बद्धो अयं जीवेा, संसारे परिवट्टई ॥ नाणस्सावरणिज, दंसणावरण तहा ।
१ ॥
वेयणिज्जं तहा मेहि, आउकम्मं तहेव य ॥ २ ॥ नामकम्मं च गोयं च अंतराय तव य । एवमेयाइ कम्माई, अटूव उ समासओ ॥ ३ ॥ नाणावरण पंचविह, सुयं आभिणिवे। हियं । ओहिनाणं च तइय, मणनाणं च केवलं ॥ ४ ॥ निद्दा तहेव पयला, निदानिद्दा पयलपयला य । तत्तय थी गिद्धी उ, पंचमा होइ नायव्वा ॥ ५ ॥ चक्खुमचक्खूओहिस्स, दसणे केवले य आवरणे । एवं तु नवविगप्प, नायव्वं दंसणावरणं ॥ ६ ॥ वेणीय पियदुविह, सायमसाय च आहिय । सायरस उ बहू भैया, एमेव असायस्स वि ॥ ७ ॥ मोहणिज्जं पि दुविह, दंसणे चरणे तहा । दसणे तिविह वृत्त, चरणे दुविहं भवे ॥ ८ ॥ सम्मत्तं चैव मिच्छत्त, सम्मामिच्छत्तमेव य । एयाओ तिन्नि पयडीओ, मोहणिज्जस्स दंसणे ॥ ९ ॥ चरितमेोहण कम्म, दुविह तं वियाहियं । कसायमाहणिज्ज ं तु, नोकसाय तहेव य ।। १० ।।
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३३)..... १४९ सोलसविहभेएण, कम्मं तु कसायज ।। सत्तविह नवविह वा, कम्म च नोकसायज ॥ ११ ॥ नेरइयतिरिक्खाउ, मणुस्साउं तहेव य । देवाउयं चउत्थ' तु, आउ कम्म चउव्विहं ॥ १२ ॥ नामकम्म तु दुविह', सुहमसुह च आहियं । सुभस्स उ बहू भेया, एमेव असुभस्स वि ॥ १३ ॥ गोय कम्म दुविह, उच्च नीयं च आहियं । -.. उच्च अट्टविह होइ, एवं नीय पि आहियं ॥ १४ ॥ दाणे लाभे य भोगे य, उवभागे वीरिए तहा । पंचविहम तराय, समासेण विहाहिय ॥ १५ ॥ एयाओ मूलपयडीओ, उत्तराओ य आहिया । पएसग्ग खेत्तकाले य, भावं च उत्तर सुण ॥ १६ ।। सव्वेसिं चेव कम्माण, पएसग्गमणतग । गठियसत्ताईयं, अंता सिद्धाण आहियं ॥ १७ ॥ सव्वजीवाण कम्म तु, संगहे छहिसागय । खब्बेसु वि पएसेसु, सब सव्वेण बद्धग ॥ १८ ॥ उदहीसरिसनामाण, तीसई काडिकाडीओ । उक्कोसिया टिई होइ, अंतोमुहुत्तं जहनिया ॥ १९ ॥ आवरणिजाण दुण्ह पि, वयाणिज्जे तहेव य । अंतराए य कम्मम्मि, ठिई एसा वियाहिया ॥ २० ।। उदहीसरिसनामाण, सत्तर कोडिकोडीओ। मोहनिजस्स उक्कोसा, अतोमुहुत्तं जहन्निया ॥ २१ ॥ .
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५०
तेत्तीस सागरावमा, उक्कोसेण वियाहिया ।
ठिई उ आउकम्मस्स, अतोमुहुत्तं जहन्निया ।। २२ ।। उदही सरिसनामाण, वीसई कोडिकाडीओ । नामगेोत्ताणं उक्कोसा, अठ्ठ मुहुत्ता जहन्निया || २३ || सिद्धाणणतभागो य, अणुभागा हवंति उ ।
सव्वेसु वि पएसम्म सव्वजीवे अइज्झियं ॥ २४ ॥ तम्हा एएसि कम्माणं, अणुभांगा वियाणिया । एएसि संवरे चैव खबणे य जए बुह || २५ ।। त्ति बेमि ॥ इति कम्मप्पयडी णाम तेत्तीसइम अज्झयण समन्तं ॥ ३३ ॥
9
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३४)
,
|| अह लेसझयणं णाम चोत्तीसइम अज्झयण ||
लेसझयण पवक्खामि, आणुपुवि जहक्कम । छह पि कम्मलेसाण, अणुभावे सुणेह मे ।। १ ।। नामाइ वण्ण-रस-गंध-फास-परिणामलक्खणं । ठाणं ठिई गई चाउ, लेसा तु सुणेह मे ॥ २ ॥ किण्हा नीला य काऊ य, तेऊ पम्हा तहेव य । सुक्कलेसा य छट्ठा य, नामाई तु जहक्कम ॥ ३ ॥ जीमूयनिद्धसंकासा, गवल रिट्ठगसन्निभा ।
'जनयणमिमा, किन्हलेसा उ वण्णओ ॥ ४ ॥
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३४) १५१ नीलासेोगसंकासा, चासपिच्छ समप्पभा । वेरुलियनिद्धसकासा, नीललेसा उ वण्णओं ॥ ५ ॥ अयसीपुप्फसंकासा, कोइलन्छदसन्निभा । पारेवयगीवनिभा, काउलेसा उ वण्णओ ।। ६ ॥ हिंगुलधाउसकासा, तरुणाइचसन्निभा । सुगतुंडपईवनिभा, तेओलेसा उ वण्णओ ।। ७ ।। हरियालभेयसंकासा, हलिहाभेयसमप्पभा । सणासणकुसुमनिभा, पम्हलेसा उ वण्णओ ॥ ८ ॥ सखककुंदस कासा, खीरपूरसमप्पभा । रययहारसकासा, सुक्कलेसा उ वण्णओ ॥ ९ ॥ जह कडुगतुंबगरसो, निंबरसो कडुगरोहिणिरसा वा । एत्तो वि अणंतगुणा, रसेो य किण्हाए नायव्वा ॥१०॥ जह तिगडुयस्स य रसो, तिक्खा जह हथिपिप्पलीए वा । एत्तो वि अणतगुणा, रसा उ नीलाए नायव्यो ।। ११ ।। जह तरुणबगरसो, तुवरकविट्ठस्स वावि जारिसओं । एत्तो वि अणंतगुणो, रसो उ काऊए नायव्वा ।। १२ ।। जह परिणिथंबगरसो, पक्ककविदुस्स वावि जारिसओ । एत्तो वि अणतगुणा, रसो उ तेओए नायव्वो ॥ १३ ॥ वरवारुणीए व रसा, विविहाण व आसवाण जारिसओ । महुमेरयस्स व रसा, एत्तो पम्हाए परएणं ॥ १४ ।। खज्जूरमुद्दियरसो, खोरस्सो खंडसकररसो वा । एत्तो वि अणंतगुणो, रसो उ सुक्काए नायव्वा ॥ १५ ॥
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५२ उत्तरध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३४) जह गोमढस्स गधा, सुणगमडस्स व जहा अहिमडस्स । एत्तो वि अणतगुणो, लेसाणं अप्पसत्थाणं ॥ १६ ॥ जह सुरहिकुसुमगो, गधवासाण पिस्समाणाणं । एत्तो वि अणंतगुणो, पसत्थलेसाण तिण्ह पि ॥ १७ ॥ जह करगयस्स फासो, गोजिमाए य सागपत्ताण । एनो वि अणतगुणो, लेसाण अप्पसत्थाण ।। १८ ।। जह बूरस्स व फासो, नवणीयस्स व सिरीसकुसुमाणं । एत्तो वि अणतगुणो, पसत्थलेसाण तिण्ह पि ॥ १९ ॥ तिविहा व नवविही वा, सत्तावीसइविहेक्कसीओ वा । दुसओ तेयाला वो. लेसाण होइ परिणामा ॥ २० ॥ पंचासवप्पवत्तो, तीहिं अगुत्तो छसु अविरओ य । तिव्वारंभपरिणओ, खुडो साहस्सिओ नरो । २१ ।। निद्धंधसपरिणामा; निस्संसो अजिइंदिओ। एयजोगसमाउत्तो, किण्हलेस तु परिणमे ॥ २२ ॥ ईसा अमरिस अतवो, अविजमाया अहीरिया । गेही पओसे य सढे, पमत्ते रसलोलुए ॥ २३ ॥ सायगवेसए य आरंभाओ अविरओ, खुड़ों साहस्सिओ नरो। एयजोगसमाउत्तो, नीललेस तु परिणमे ॥ २४ ॥ वंके वंकसमायारे, नियडिल्ले अणुज्जुए । पलिउचगओवहिए, मिच्छट्ठिी अणारिए । २५ ।। उप्फासगदुद्रुवाई य, तेणे यावि य मच्छरी । एयजोगसमाउत्तो, काऊलेस तु परिणमे ॥ २६ ॥
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३४) १५३ नीयावत्ती अचवले, अमाई अकुऊहले । विणीयविणए दंते, जोगवं उवहाणवं ॥ २७ ॥ पियधम्मे दढधम्मे ऽवज्जभीरु हिएसए । एयजोगसमाउत्तो, तेओलेस तु परिणमे ॥ २८ ॥ पयणुकोहमाणे य, मायालाभे य पयणुए । पसंतचित्ते दतप्पा, जोगव उवहाणव ॥ २९ ।। तहा पयणुवाई य, उवसते जिइ दिए । एयजोगसमाउत्तों, पम्हलेस तु परिणमे ॥ ३० ॥ अट्टरुहाणि वज्जित्ता, धम्मसुक्काणि झायए । पसंतचित्ते दंतप्पा, समिए गुत्ते य गुत्तिसु ॥ ३१ ॥ सरागे वीयरागे वा, उवसंते जिईदिए । एयजोगसमाउत्तो, सुक्कलेस तु परिणमे ॥ ३२ ॥ अस खिज्जाणासप्पिणीण उस्सप्पिणीण जे समया । सखाईया लोगा, लेसाण हवति ठाणाई ॥ ३३ ॥ मुहुत्तद्धं तु जहन्ना, तेत्तीसा सागरा मुहुत्तहिया । उक्कोसा हेाइ ठिई, नायव्वा किण्हलेसाए ॥ ३४ ॥ मुहुत्तद्धं तु जहन्ना, दस उदही पलियमसंखभागमभहिया । उक्कोसा होइ ठिई, नायव्वा नीललेसाए ।। ३५ ॥ मुहुत्तद्धं तु जहन्ना, तिण्णुदही पलियमसंखभाममब्भहिया । उक्कोसा हाइ ठिई, नायव्वा काउलेसाए ॥ ३६ ।। मुहुत्तद्धं तु जहन्ना, दोण्णुदही पलियमसंखभागमभहिया । उकोसा होइ ठिई. नायव्वा तेउलेसाए ॥ ३७ ॥
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५४ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३४) मुहुत्तद्ध तु जहन्ना, दस होंति य सागरा मुहुत्तहिया । उकोसा होइ ठिई, नायव्वा पम्हलेसाए ॥ ३८ ॥ मुहुत्तद्ध तु जहन्ना, तेत्तीस सागरा मुहुत्तहिया । उक्कोसा होइ ठिई, नायव्वा सुक्कलेसाए ।। ३९ ।। एसा खलु लेसाण, ओहेण ठिई वण्णिया हाई । चउसु वि गईसु एत्तो, लेसाण ठिई तु वाच्छामि ॥ ४० ॥ दस वाससहस्साई, काउए ठिई जहन्निया हाइ । तिण्णुदही पलिओवम, असंखभाग च उकोसा ।। ४१ ।। तिण्णुदही पलिओवमसंखभागो जहन्नेण नीलठिई । दसउदही पलिआंवम असंखभाग च उक्कोसा ॥ ४२ ॥ दसउदही पलिओवम असंखभाग जहन्निया होइ । तेत्तीससागरराई उकोसा, हाइ किण्हाए लेसाए ।। ४३ ॥ एसा नेरइयाण, लेसाण ठिई उ वणिया हाई । तेण पर वोच्छामि, तिरियमणुस्साण देवाणं ।। ४४ ॥ अतोमुहुत्तमद्धं. लेसाण जहिं जहिं जाउ । तिरियाण नराण वा, वज्जित्ता केवलं लेस ॥ ४५ ॥ मुहुत्तद्धं तु जहन्ना, उक्कोसा होइ पुव्वकाडोओं । नवहि वरिसेहि ऊणा, नायव्वा सुक्कलेसाए ।। ४६ ।। एसा तिरियनराणं, लेसाण ठिई उ वणि या होइ । तेण पर वाच्छामि, लेसाण ठिईउ देवाणं ॥ ४७ ॥ दस वाससहस्साई किण्हाए ठिई जहन्निया हेाइ । पलियमसंखिज्ज इमो, उक्कोसो होइ किण्हाए । ४८ ॥
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३४) १५५ जा किण्हाए ठिई खलु, उक्कोसा सो उ समयमभहिया । जहन्नेणं नीलाए, पलियमसंखं च उक्कोसा ।। ४९ ॥ जा नीलाए ठिई खलु, उक्कोसा सा उ समयममहिया । जहन्नेण काऊए, पलियमसंखच उक्कोसा ।। ५० ।। तेण पर वाच्छामि, तेउलेसा जहा सुरगाणं । भवणवइवाणमंतरजाइसवेमाणियाण च ।। ५१ ॥ पलिओवमं जहन्न', उक्कोसा सागराओ दुन्नहिया । पलियमसंखेज्जेणं, होइ भागेण तेऊए ॥५२।। दस वाससहस्साई, तेऊए ठिई जहनिया हाई । दुन्नुदही पलिओवम असंखभाग च उक्कोसा ।। ५३ ।। जा तेऊए ठिई खलु. उक्कोसा सा उ समयमब्भहिया । जहन्नेण पम्हाए, दस उ मुहुत्ताहियाइ उक्कोसा ।। ५४ ॥ जा पम्हाए ठिई खलु, उक्कोसा सा उ समयमभहिया । जहन्त्रेण सुक्काए, तेत्तीस मुहुत्तमभहिया ।। ५५ ।। किण्हा नीला काऊ, तिन्नि वि एयाओ अहमलेसाओ । एयाहि तिहि वि जोवो, दुग्गई उववज्जइ ।।५६।। तेऊ पम्हा सुक्का, तिन्नि वि एयाओ धम्मलेसाओ । एयाहि तिहि वि जीवो, सुग्गइ उवज्जइ ॥ ५७ ।। लेसाहिं सव्वाहिं, पढमे समयम्मि परिणयाहिं तु । न हु कस्सइ उबवाओ, परभवे अत्थि जीवस्स ।। ५८ ।। लेसाहिं सव्वाहि, चरिमे समयम्मि परिणयाहिं तु । न हु कस्सइ उववाओ, परभवे हाइ जीवस्स ।। ५९ ।।
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
'१५६
उत्तराध्ययनसूत्रम् ( अध्ययन ३५ )
अंतमुहुत्तम्मि गए, अंतमुहुत्तम्मि सेसए चेव । साहि परिणयाहिं, जीवा गच्छंति परलोयं ॥ ६० ॥ तम्हा एयासि लेसाणं, आणुभावे वियाणिया । अप्पसत्थाओ वज्जित्ता, पसत्थाओ ऽहिट्टिए मुणि ।। ६१ ।। त्ति बेमि ॥ इति लेसज्झयणं णाम चोत्तीसइमं अन्झयणं समत्तं ॥ ३४ ॥
|| अह अणगारज्झयणं णाम पंचतोसइमं अज्झयणं ॥
- सुह मे एगग्गमणा, मगं बुद्धेहि देसियं । जमायरंतो भिक्खु, दुक्खाणंतकरे भवे ॥ १॥ गिहवासं परिचज्ज, पवज्जामस्सिए मुणी । इमे संगे वियाणिज्जा, जेहिं सज्जति माणवा ।। २ ।। तदेव हिंसं अलियं, चोज्जं अब्भसेवणं ।
इच्छा काम च लोभ च, संजओ परिवज्जए || ३ || मणोहरं चित्तहर, मल्लधूवेण वासिय ।
· सकवाड' पंडुरूल्लोव, मणसा वि न पत्थए ॥ ४ ॥ इंदियाणि उ भिक्खुम्स, तारिसम्म उस्सए दुक्कराई निवारेउ, कामरागविणे ॥ ५ ॥ सुमाणे सुन्नगारे वा, रुक्खमूले व एगओ 'पइरिक्के परकडे वा, वास तत्थाभिराय || ६ ||
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ३५) फासुयम्मि अणाबाहे, इत्थीहि अणभिदुए। तत्थ संकप्पए वास, भिक्खू परमसंजए ॥७॥ न सय गिहाइ कुव्विज्ज, नेव अन्नेहि कारए । गिहकम्मसमारंभे, भूयाणं दिस्सए वहो ।॥ ८ ॥ तसाणं थावराणं च, सुहुमाणं बादराण य । तम्हा गिहसमारंभ, संजओ परिवज्जए ॥ ९॥ तहेव भत्तपाणेसु, पयणे पयावणेसु य । पाणभूयदयट्ठाए, न पये न पयावये ॥१०॥ जलधन्ननिस्सिया जीवा, पुढवीकदृनिस्सिया । हम्मति भत्तपाणेसु. तम्हा भिक्खू न पयावए ॥ ११ ॥ विसप्पे सव्वओ ऽधारे, बहुपाणिविणासणे । नत्थि जोइसमे सत्थे, तम्हा जोईन दीवए ॥ १२ ॥ हिरण्ण जायरूव च, मणसा वि न पत्थए । समलेटु-क चणे भिक्खू , विरए कयविक्कए ॥ १३ ।। किणतो कइओ हाइ, विकिणतो य वाणिओ । कयविक्कयम्मि वट्टतो, भिक्खू न भवइ तारिसो ॥ १४ ॥ भिक्खियव्वं न केयव्व, भिक्खुणा भिक्खवत्तिणा । कयविक्कओ महादासो, भिक्खवत्ती सुहावहा ॥ १५ ॥ समुयाण ऊछमेसिज्जा, जहासुत्तमणि दियं । . लाभालाभम्मि संतुद्रे, पिंडवाय चरे मुणी ॥१६॥ अलोले न रसे गिद्धे, अिब्भादते अमुच्छिए । न रसट्ठाए मुंजिज्जा, जवणढाए महामुणी ॥ १७ ॥
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५८ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६) अञ्चण रयण चेव, वंदण पूयण तहा । इड्ढीसक्कारसम्माण, मणसा वि न पत्थए ।॥ १८ ॥ सुकन्झाण झियाएज्जा, अणियाणे अकिंचणे । वोसटुकाए विहरेज्जा, जाव कालस्स पज्जओ ॥ १९ ॥ निज्जुहिऊण आहार', कालघम्मे उवट्टिए । जहिऊण माणुस बांदि, पहू दुक्खे पमुच्चई ॥ २० ॥ निम्ममे निरहंकारे, वीयरागो अणासवो । संपत्तो केवलं नाण, सासयं परिणिव्वुए ॥ २१ ॥ त्ति बेमि ॥ इति अणगारज्झयण णाम पंचतीसइमं अज्झयण समत्तं ॥ ३५ ॥
॥ अह जीवाजीवविभत्ती गाम छत्तीसइम अज्झयण ॥
जीवाजीवविभत्ति, सुणेह मे एगमणा इओ । ज जाणिऊण भिक्खू , सम्म जयइ संजमे ॥१॥ जीवा चेव अजीवा य, एस लाए वियाहिए । अजीवदेसमागासे, अलोगे से वियाहिए ॥२॥ दव्वओ खेत्तओ चेत्र, कालओ भावओ तहा । परूवणा तेसि भवे, जीवाणमजीवाण य ॥३॥ रूविणो चेवरुखी य, अजीवा दुविहा भवे । अरूवी दसहा वुत्ता, रूविणो य चउब्विहा ॥४॥
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६)
धम्मत्थिकाए तद्देसे तप्पएसे य आहिए । अहम्मे तस्स देसे य, तप्पए से य आहिए ॥ ५ ॥ आगासे तस्स देसे य, तप्पएसे य आहिए । अद्धासमए चेव, अरूवी दसहा भवे ॥ ६ ॥ धम्मम्मे य दो चेव, लोगमित्ता वियाहिया । लगालोगे य आगासे, समए समय खेत्तिए ॥ ७ ॥ 'धम्माधम्मागासा तिन्नि वि एए अणाइया । अपज्जवसिया चेब, सव्वद्धं तु वियाहिया ॥ ८ ॥ समय वि संतई पप्प, एवमेव वियाहिए । आएस पप्प साईए, सपज्जवसिए वि य ॥ ९ ॥ खधाय खधदेसा य, तप्पएसा तहेव य । परमाणुणा य बोधव्वा, रूविणो य बउव्विहा ।। १० ।।
गत्तेण पुहुत्तेण, खधा य परमाणुणा ।
।। १२ ।।
लोएगदेसे लाए य, भइयव्वा ते उ खेत्तओ ॥ ११ ॥ सुमा सव्वलोगम्मि, लोग से य बायरा । इत्तो कालविभागं तु, तेसिं बुच्छं चउव्चि संत पप्प ते नाईया, अपज्जवसिया विय । ठि पडुच्च साईया, सपज्जवसिया विय ।। १३ ।। असंखकालमुकोस', एक्को समओ जहन्नयं ।
अजीवाण य रुवीण, ठिई एसा बियाहिया ।। १४ ।। अण तकालमुक्कोस, मेको समओ जहन्नयं ।
अजीवाण य रूवीण, अंतरेषं विग्राहियं ।। १५ ।।
•
१५९
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६०
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६ )
वण्णओ गंधओ चेव, रसओ फासओ तहा । स ठाणओ य विन्नेओ, परिणामा तेसि पंचहा ।। १६ ।। वणओ परिणया जे उ, पंचहा ते पकित्तिया । किन्हा नीला य लोहिया, हलिद्दा सुक्किला तहा ॥ १७ ॥ गंधओं परिणया जे उ, दुविहा ते वियाहिया । सुभिगंधपरिणामा दुब्भिगंधा तहेब य ॥ १८ ॥ रसओ परिणया जे उ, पंचहा ते पकित्तिया । तित्तकडुयकसाया, अबिला महुरा तहा ॥१९॥ फासओ परिणया जे उ, अट्ठहा ते पकित्तिया । कक्खडा मउया चेव. गुरुया लहुया तहा ॥ २० ॥ सीया उन्हा य निद्धा य, तहा लुक्खा य आहिया इय फासपरिणया एए, पुग्गला समुदाहिया ।। २१ ।। संठाणओ परिणया जे उ, पंचहा ते पकित्तिया ।
परिमंडला य वट्टा य, तसा चउर समायया ।। २२ ।। वणओ जे भवे किण्हे, भइए से उगंधओ ।
7
रसओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ।। २३ ।। aणओ जे भवे नीले, भइए से उ गंधओ । रसओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ।। २४ ।। वणओ जे भवे लोहिए उ. भईए से उ गंधओं । रसओ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ।। २५ ।। वण्णओ जे भवे पीए उ, भइए से उ गंधओ । रसओ फासओं चैव, भइए संठाणओ विय
२६ ॥
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६)
वण्णओ जे भवे सुकिले भइए से उ गंधओ । रसओ फासओ चेन, भइए संठाणओ वि य ।। २७ ।। गंधओ जे भवे सुब्भी, भइए से उ वण्णओ । रसओ फासओ चेव, भइए संठाणओ विय ॥ २८ ॥ गंधओ जे भवे दुभी, भइए से उ वण्णओ | भइए संठाणओ वि य ।। २९ ।। भईए से उ वण्णओ । भइए संठाणओ विय ॥ ३० ॥
रसओ फासओ चेव, रसओ तित्तए जे उ, गंधओ फासओ चेव, रसओ कडुए जे उ, भइए से उ वण्णओ । गंधओ फासओ चेव, भइए संठाणओ विय ॥ ३१ ॥ भइए से उ वण्णओ ।
१६१
रसओ कसाए जे उ गंधआ फासओ चेव, भइए संठाणओ वि य ।। ३२ ।। रसआ अंबिले जे उ, भइए से उ वण्णओ । गंधओ फासओ चेव, भइए संठाणओ विय ॥ ३३ ॥ रसओ महुरए जे उ, भइए से उ वण्णओ । गंधओ फासओ चेव, भइए संठाणओविय ॥ ३४ ॥ फासओ कक्खडे जे उ, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए सौंठाणओ विय ॥ ३५ ॥ फासओ मउए जे उ, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए संठाणओ वि य ॥ ३६ ॥ फासओ गुरु जे उ, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चैव भइए संठाणओ विय ॥ ३७ ॥
११
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६२
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६)
फासओ लहुए जे उ, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए संठाणओ विय ॥ ३८ ॥ फासओ सीयए जे उ, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए संठाणओ वि य ।। ३९ ।। फासओ उण्हए जे उ, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए संठाणओ विय ॥ ४० ॥ फासओ निद्धए जे उ, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए संठाणओ विय ॥ ४१ ॥ फासओ लुक्खए जे उ, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए संठाणओ वि य ।। ४२ ।। परिमंडलस ठाणे, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए से फासओ विय ॥ ४३ ॥ ठाणओ भवे वट्टे, भइए से उ वण्णओं ।
गंधओ रसओ चेव, भइए से
फासओ विय ॥ ४४ ॥
ठाणओ भवे तसे, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए से फासओ विय ॥ ४५ ॥ स ठाणओ भवे चउर से, भइए से उ वण्णओ । गंधओ रसओ चेव, भइए से फासओ विय ॥ ४६ ॥ जे आययस ठाणे, भइए से उ वण्णओ ।
गंधओ रसओ चेव, भइए से फासओ विय ॥ ४७ ॥ एसा अजीवविभत्ती, समासेण वियाहिया ।
इतो जीवविभत्ति, वुच्छामि अणुपुव्वसा ॥ ४८ ॥
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६) १६३ ससारत्था य सिद्धा य, दुविहा जीवा वियाहिया । सिद्धा ऽणेगविहा वुत्ता, त' में कित्तयओ सुण ॥४९॥ इत्थी पुरिससिद्धा य, तहेव य नपुंसगा । सलिंगे अन्नलिंगे य, गिहिलिंगे तहेव य ॥५०॥ .. उक्कासेोगाहणाए य, जहन्नमज्झिमाए य ।। उड्ढे अहे य तिरिय च, समुद्दम्मि जलम्मि य ॥५१॥ दस य नपुसएसु, वीस इत्थियासु य । पुरिसेसु य अट्ठसगं, समएणेगेण सिझई ॥५२॥ चत्तारि य गिहलिंगे, अन्नलिंगे दसेव य । सलिंगेण अट्ठसयं, समएणेगेण सिज्झई ॥ ५३॥ उक्कासोगाहणाए य, सिज्झते जुगवं दुवे । चत्तारि जहन्नाए, मज्झे अछुत्तर सयं ॥ ५४॥ . चउरुडूढलाए य दुवे समुद्दे, तओ जले वीसमहे तहेव य । सय च अठुत्तर तिरियलाए समएणेगेण सिज्झई धुवं ॥५५।। कहिं पडिहया सिद्धा, कहिं सिद्धा पइट्ठिया । कहिं बांदि चइत्ताण, कत्थ गंतूण सिज्झई ॥५६ ।। आलोए पडिहया सिद्धा, लोयग्गे य पइट्ठिया । इह बोंदि चइत्ताण, तत्थ गंतूण सिज्झई ॥५७ ॥ बारसहिं जायणेहिं, सव्वटुस्सुवरि भवे । ईसिपदभारनामा उ, पुढवी छत्तसठिया ।। ५८ ।। पणयालसयसहस्सा, जोयाण तु आयया ।......... तावइयं चेव वित्थिण्णा, तिगुणो साहियपरिरओं ॥ ५९॥
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६४ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६) अट्ठजोयणबाहुल्ला, सा मज्झम्मि वियाहिया । परिहायंती चरिमते, मच्छिपत्ताउ तणुयरी ।। ६० ।। अज्जुणसुवण्णगमई, सा पुढवी निम्मला सहावेण । उत्ताणगछत्तगसठिया य, भणिया निणवरेहिं ॥ ६१ ॥ संखककुंदस कासा, पंडुरो निम्मला सुहा । सीयाए जोयणे तत्तो, लायतो उ वियाहिओ ।। ६२ ।। जोयणस्स उ जो तत्थ, कासो उवरिमा भवे । तस्स कोसस्स छब्भाए, सिद्धाणागाहणा भवे ।। ६३ ।। तत्थ सिद्धा महाभागा, लोगग्गम्मि पइट्ठिया । भवपपंचओ मुक्का, सिद्धिं वरगई गया ॥ ६४ ।। उस्सेहो जस्स जो हाइ, भवम्मि चरिमम्मि उ । तिभागहीणी तत्तो य, सिद्धाणागाहणा भवे ॥ ६५ ।। एगत्तेण साईया, अपज्जवसिया वि य । पुहुत्तेण अणाइया, अपज्जवसिया वि य ।। ६६ ।। अरूविणेा जीवघणा, नाणदसणसन्निया । अउल सुह सपन्ना, उवमा जस्स नत्थि उ ॥ ६७ ॥ लोगेगदेसे ते सव्वे, नाणदंसणसन्निया । संसारपारनित्थिण्णा, सिद्धिं वरगई गया ॥ ६८ ।। ससारत्था उ जे जीवा, दुविहा ते वियाहिया । तसा य थावरा चेव, थावरा तिविहा तहिं ॥६९ ॥ पुढवी आउजीवा य, तहेव य वणस्सई । इच्चेव थावरा तिविहा, तेसिं भेए सुणेह मे ।। ७० ॥
TAH
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६) १६५ दुविहा उ पुढवीजीवा, सुहुमा बायरा तहा । पज्जत्तमपज्जत्ता, एवमेए दुहा पुणो ।। ७१ ॥ बायरा जे उ पज्जत्ता, दुविहा ते वियाहिया । सण्हा खरा य बोधव्वा, सण्हा सत्तविहा तहिं ।। ७२ ॥ किण्हा नोला य रुहिरा य, हलिद्दा सुकिला तहा। पंडुपणगमट्टिया, खरा छत्तीसई विहा ॥ ७३ ॥ पुढवी य सक्करा वालुया य, उबले सिला य लाणूसे । अय-तज्य-तंबसीसग, रुप्प सुवण्णे य वइरे य ॥ ७४ ॥ हरियाले हिंगुलए, मजासिला सासगंजण-पवाले । अभपउलब्भवालुय, बायरकाए मणिविहाणे ॥ ७५ ।। गोमेजए य रुयगे, अके फलिहे य लोहियक्खे य । मरगय-मसारगल्ले, भुयमायग-इंदनीले य ॥ ७६ ॥ चंदण-गेरुय-हंसगब्भ, पुलए सोग धिए य बोधव्वे । चंदप्पहवेरुलिए, जलकते सूरकते य ॥ ७७ ॥ . एए खरपुढवीए, भेया छत्तीसमाहिया । एगविहमनाणत्ता, सुहुमा तत्थ वियाहिया ॥ ७८ ॥ सुहुमा सव्वलोगम्मि, लेोगदेसे य बायरा । इत्तो कालविभाग तु. तेसिं वुच्छ चउव्विह ॥ ७९ ।। संतई पाप नाईया, अपजवसिया वि य । ठिई पडुच्च साईया, सपज्जवसियां वि य ॥ ८० ।। बावीससहस्साई, बासाणुक्कोसिया भवे । आउठिई पुढवीणं, अतोमुहुत्तं जहनिया ॥ ८१ ॥
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६६
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६) असंखकालमुकोस, अंतोमुहुत्तं जहन्नगं । कायठिई पुढवीणं, त कायं तु अमुचओ ॥ ८२ ।। अणंतकालमुक्कोस, अंतोमुहुत्तं जहन्निग ।। विजढम्मि सए काए, पुढविजीवाण अंतर ।। ८३ ।। एएसिं वण्णओ चेव, गंधओ रसफासओ । संठाणदेसओ वावि, विहाणाई सहस्ससो ॥ ८४ ।। दुविहा आऊजीवा उ, सुहुमा बायरा तहा । पज्जत्तमपज्जत्ता, एवमेए दुहा पुणो ॥ ८५ ॥ बायरा जे उ पज्जता, पंचहा ते पकित्तिया । सुद्धोदए य उस्से, हरतण् महिया हिमे ।। ८६ ॥ एगविहमणाणत्ता, सुहुमा तत्थ वियाहिया । सुहुमा सव्वलेोगम्मि, लोगदेसे य बायरा ॥ ८७ ।। संतई पप्प नाईया, अपज्जवसिया वि य । ठिई पडुच्च साईया, सपज्जवसिया वि य ॥ ८८ ।। सत्तेव सहस्साई, वासाणुकोसिया भवे । आउठिई आऊण, अंतोमुहुत्त जहन्निया ।। ८९ ।। असंखकालमुक्कोस, अतोमुहुत्त जहन्नग । कायठिई आऊण', तं कायं तु अमुचओ ॥ ९० ॥ अणंतकालमुक्कोस, अतेोमुहुत्त जहन्नग । विजढम्मि सए काए, आऊजीवाण अंतर ॥ ९१ ।। एएसिं वण्णओ चेव, गंधओ रसफासओ । संठाणदेसओ वावि, विहाणाई सहस्ससो ॥ ९२ ।।
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६)
दुबिहा वणस्सईजीवा, सुहुमा बायरा तहा । पज्जत्तमपज्जत्ता, एवमेए दुहा घुणा ।। ९३ ॥ बायरा जे उ पज्जन्त्ता, दुविहा ते वियाहिया । साहारणसरीरा य, पत्तेगा य तहेव य ।। ९४ ॥ पत्तेगसरीराओ ऽणेगहा ते पकित्तिया ।
रुक्खा गुच्छा य गुम्मा य, लया वल्ली तथा तहा ॥ ९५ ॥
वलया पव्त्रगा कुहुणा, जलरुहा ओसही तहा । हरियकया बोधव्वा, पत्तेया इइ आहिया ।। ९६ ॥ सादारणसरीराओं Sणेगहा ते पकित्तिया । आलुए मूलए चेव, सिंगबेरे तहेव य ।। ९७ i हरिली सिरिली सस्सिरिली, जावई केयकदली । पलंडुलसणकंदे य, कंदली य कुडुव्वए ।। ९८ ।। लोहिणीहू य थी य, तुहगा य तव य । कण्हे य वज्जकं य, कंदे सूरणए तहा ।। ९९ ।। अस्सकण्णी य बोधव्वा, सीहकण्णी तहेव य । मुसुढी य इलिहा य, गहा एवमायओ || १०८॥ एगविह्मणाणत्ता, हुमा तत्थ वियाहिया । सुहुमा सव्वलेोगम्मि, लोगदेसे य बायरा ॥१०॥ संतइ पप्प नाईया, अपज्जवसिया वि य । ठिङ् पडुच्च साईया, सपज्जवसिया वि य ॥१०२॥ दस चेव सहस्साइ, वासाणुक्कोसिया पणगाणं वणस्सईण आऊं अतोमुहुत्त जहन्निया ॥ १०३ ॥
१६७
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६८ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६) अणंतकालमुक्कासं, अंतोमुहुत्त जहन्नग । कायठिई पणगाणं, तं कायं तु अमुचओ ॥१०४॥ असंखकालमुक्कासं, अतोमुहुत्त जहन्नग । विजढ मि सए काए, पणगजीयाण अतरं ।।०५।। एएसिं वण्णओ चेव, गधओ रसफासओ । संठाणदेसओं वावि, विहाणाई सहस्ससा ।।०६।। इच्चेए थावरा तिविहा. समासेण वियाहिया । इत्तो उ तसे तिविहे, वुच्छामि अणुपुव्वसो ०७॥ नेऊ वाऊ य बोधव्वा, ओराला य तसा तहा । इच्चेए तसा तिविहा, तेसिं भेए सुणेह मे ॥ou दुविहा तेऊजीवा उ, सुहुमा बायरा तहा । पज्जत्तमपज्जत्ता, एवमेए दुहा पुणो ॥०९॥ बायरा जे उ पज्जत्ता, गहा ते वियाहिया । इंगले मुम्मुरे अगणी, अच्चिजाला तहेव य ॥१०॥ उक्का विज्जू य बोधन्वा, णेगहा एवमायओ । एगविहमणाणत्ता, सुहमा ते वियाहिया ॥११॥ सुहुमा सव्वलेोगम्मि, लोगदेसे य बायरा । इत्तो कालविभाग तु, तेसिं वुच्छ चउव्विहं ॥१२॥ संतई पप्प नाईया, अपज्जवसिया वि य । ठिई पडुच्च साईया, सपज्जवसिया वि य ॥१३॥ तिण्णेव अहारत्ता, उक्कोसेण वियाहिया । आउठिई तेऊणं, अतोमुहुत्त जहन्निया ॥१४॥
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६) असंखकालमुक्कासं, अतोमुहुत्त जहन्नग । कायठिई तेऊण', तं कायं तु अमुचओ ॥११५।। अणंतकालमुक्कासं, अंतोमुहुत्तं जहन्नगं । विजमि सए काए, तेऊजीवाण अंतर ॥१६॥ एएसिं वण्णओ चेव, गंधओ रसफासओ । संठाणदेसओं वावि, विहाणाई सहस्ससो ॥१७॥ दुविहा वाउजीवा उ, सुहुमा बायरा तहा । पज्जत्तमपज्जत्ता, एवमेए दुहा पुणो ॥१८॥ बायरा जे उ पज्जत्ता, पंचहा ते पकित्तिया । उक्कलिया मंडलिया, घणगुजा सुद्धवाया य ॥१९॥ संवट्टगवाते वा, गहा एवमायओ । एगविहमणाणत्ता, सुहुमा तत्थ वियाहिया ॥ २० ॥ सुहुमा सव्वलेोगम्मि, एगदेसे य बायरा । । इत्तो कालविभागं तु, तेसिं वुच्छ चउब्विह ॥ २१ ॥ संतई पप्प नाईया, अपज्जवसिया वि य । ठिई पडुच्च साईया, सपज्जवसिया वि य ॥ २२ ॥ तिण्णेव सहस्साई, वासाणुक्कोसिया भवे । आउठिई वाऊणं, अंतोमुहुत्तं जहनिया ॥ २३ ॥ असंखकालमुक्कोस, अंतोमुहुत्तं जहन्नग । कायठिई वाऊणं, त कायं तु अमुचओ ॥ २४ ॥ अणतकालमुक्कोस, अंतोमुहुत्तं जहन्नयं । विजमि सए काए, बाऊजीवाण अंतर ॥ १२५ ॥
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७०
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६)
एएसिं वण्णओ चेव, गंधओ रसफासओ । संठाणदेसओ वावि, विहाणाई सहस्ससा ।। १२६ ।। ओराला तसा जे उ, चउहा ते पकित्तिया । बेइ दिय- तेइ दिय - चउरेरा-पंचिंदिया चेव ।। २७ ।। बेइ दिया उ जे जीवा, दुविहा ते पकित्तिया । पज्जत्तमपज्जता, तेसिं भेए सुणेह मे ।। २८ ।। किमिणो सामंगला चेव, अलसा माइवहिया । वासीमुहा य सिप्पीया, संखा संखणगा तहा ।। २९ ।। घल्लोयाणुल्लया चेवं तहेव य वराडगा ।
,
जलूगा जालगा चेव, चंदणा य तहेव य ॥ ३० ॥ इइ बेइ दिया एए ऽणेगहा एवमायओ |
लोगेगदेसे ते सव्वे, न सव्वत्थ वियाहिया ।। ३१ ।। संत पप्प नाईया, अपज्जवसिया वि य । ठिइ पडुच्च साईया, सपज्जवसिया वि य ।। ३२ ।। वासाई बारसा चैव, उक्केासेण वियाहिया । बेइ दियआउठिई, अतोमुहुत्त जहन्निया ॥ ३३ ॥ संखिज्जकालमुक्कासं, अंतामुहुत्त जहन्नगं । बेइ दियकायटिई, त कार्य तु अमुचभो ॥ ३४ ॥ अनंतकालमुक्कास', अंतामुहुत्त जहन्नगं । बेइ दियजीवाण, अंतर च वियाहियं ॥ ३५ ॥ एएसिं वण्णओ चेव, गंधओ रसफासओ । सठाणदेसओ वावि, विहाणाइ सहस्ससा ।। १३६ ।।
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
..
.
उत्तरध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३४) तेइ दिया उ जे जीवा, दुविहा ते पकित्तिया । पज्जत्तमपज्जत्ता, तेसिं भेए सुणेह मे ॥ १३७ ॥ कुंथुपिवीलिउहंसा, उक्ललुदेहिया तहा । । तणहारकट्ठहारा य, मालुगपत्तहारगा ॥ ३८ ॥ कापासटुिंमि जायंति, दुगा तउसमिंजगा । सदावरी य गुम्मी य, बोधव्वा इंदगाइया ॥ ३९ ॥ इंदगावगमाईया, गहा एवमायओ। ........ लोगेगदेसे ते सव्वे, न सव्वत्थ वियाहिया ॥ ४० ॥ संतई पाप नाईया, अपज्जवसिया त्रि य । .. ठिई पडुच्च साईया, सपज्जवसिया वि य ॥ ४१ ।। एगूणवन्नहारत्ता, उक्कासेण वियाहिया । तेइंदियआउठिई, अंतोमुहुत्तं जहन्निया ॥ ४२ ॥ संखिज्जकालमुक्कासं, अंतोमुहुत्त जहन्नग । तेइंदियकायठिई, त. काय तु अमुचओं ॥ ४३ ॥ अणंतकालमुक्कासं, अंतोमुहुत्तं जहन्नग । तेइंदियजीवाण, अंतरं च वियाहिया ॥ ४४ ।। एएसिं वण्णओ चेव. गधओ रसफासओ । संठाणदेसओ वावि, विहाणाई सहस्ससो ॥ ४५ ॥ चउरिदिया उ जे जीवा. दुविहा ते पकित्तिया । पज्जत्तमपज्जत्ता, तेसिं भेए सुणेह मे ॥ ४६ ।। अंधिया पोत्तिया चेव, मच्छिया मसगा तहा । भमरे कीडपयंगे य, टिंकुणे कंकणे तहा ॥ १४७ ।।
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७२ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ३६) कुक्कुडे सिंगिरीडी य, नंदावत्ते य विच्छिए । डोले भिंगारी य, विरली अच्छिवेहए ॥ १४८ ॥ अच्छिले माहए अच्छिरोडए विचित्ते चित्तपत्तए । उहिंजलिया जलकारी य, नीया तंतवगाईया ॥ ४९ ॥ इय चरिंदिया एए, ऽणेगहा एवमायओ । लोगेगदेसे ते सव्वे, सव्वत्थ वियाहिया परिकित्तिआ ॥ ५० ॥ संतई पप्प नाईया, अपज्जवसिया वि य । ठिई पडुच्च साईया, सपज्जवसिया वि य ॥ ५१ ॥ छच्चेव मासाऊ, उक्कासेण वियाहिया । चरिंदियआउठिई, अंतोमुहुत्तं जहन्निया ॥ ५२ ॥ संखिज्जकालमुक्कामं, अंतेमुहुत्तं जहन्नग । चउरिदियकाएठिई, तं कायं तु अमुचओ ॥ ५३ ॥ अणंतकालमुक्कासं, अतेोमुहुत्तं जहन्नग । चउरिदिय जीवाणं, अंतरं च वियाहियं ।। ५४ ॥ एएसिं वण्ण) चेव, गंधओ रसफासओ । संठाणदेसओ वावि, विहाणाई सहस्ससो ।। ५५ ।। पंचिंदिया उ जे जीवा, चउविहा ते वियाहिया । नेरइयतिरिक्खा य, मणुया देवा य आहिया ॥ ५६ ।। नेरइया सत्तविहा, पुढवीसु सत्तसू भवे । रयणाभसकराभा, वालुयाभा य आहिया ।। ५७ ।। पंकामा धूमाभा, तमा तमतमा तहा । इइ नेरइया एए, सत्तहा परिकित्तिया ।। १५८ ।।
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७३
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६)
लोगस्स एगदेसम्म ते सव्वे उ वियाहिया ।
,
तो कालविभाग तु वाच्छ तेसिं चव्विह ।। १५९ ।। संत पप्प नाईया, अपज्जवसिया वि य । ठिs पहुच्च साईया, सपज्जवसिया विय ॥ ६० ॥ सागरावममेग तु, डक्कोसेण वियाहिया । पढमाए जहन्जेणं, दसवाससहस्सिया ॥ ६१ ॥ तिण्णेव सागरा ऊ, उक्कोसेण वियाहिया । दोच्चाए जहन्नेणं, एग तु सागरेश्वमं ॥ ६२ ॥ सत्तेव सागरा ऊ, उक्कोसेण वियाहिया | तइयाए जहन्नेणं, तिन्नेव सागरावमा || ६३ ॥ दस सागरावमा ऊ, उक्कोसेण वियाहिया । चउत्थीए जहन्त्रेण, सत्तेव सागरावमा ॥ ६४ ॥ सत्तरस सागरा ऊ, उक्कोसेण वियाहिया । पंचमाए जहन्नेणं, दस चेव सागरावमा ।। ६५ ।। वावीस सागरा ऊ, उक्कोसेण वियाहिया । छट्ठीए जहन्नेण सत्तरस सागरावमा ॥ ६६ ॥ तेत्तीस सागरा ऊ, उक्कोसेण वियाहिया । सत्तमाए जहन्नेणं, बावीसं सागरेश्वमा ॥ ६७ ॥ जा चैव य आउठिई, नेरइयाण वियाहिया । सा तेसिं कायठिई, जहन्नुकोसिया भवे ॥ ६८ ॥ अण तकालमुक्कसं, अंतामुहुत्त जहन्नगं । विजढंमि सए काए, नेरइयाणं तु अंतर ॥ १६९ ॥
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७४ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६) एएसि वण्णओ चेव, गंधओ रसफासओ । संठाणदेसओं वावि, विहाणाइ सहस्ससो ॥ १७० ।। पंचिंदियतिरिक्खाओ, दुविहा ते वियाहिया । समुच्छिमतिरिक्खाओ, गब्भवक्क तिया तहा ।। ७१ ।। दुविहा ते भवे तिविहा, जलयरा थलयरा तहा ।। खहयरा य बोधब्वा, तेसिं भेए सुणेह मे ।। ७२ ।। मच्छा य कच्छभा य, गाहा य मगरा तहा । सुसुमारा य बोधव्वा, पंचहा जलयराहिया ।। ७३ ।। लोएगदेसे ते सव्वे, न सव्वत्थ वियाहिया । एत्तो कालविभाग, चउव्विहा ते बियाहिया ॥ ७४ ।। संतई पप्प नाईया, अपज्जवसिया वि य । ठिई पहुच्च साईया, सपज्जवसिया वि य ।। ७५ ॥ एगाओ पुवकोडीओ, उक्कोसेण वियाहिया । आउठिई जलयराण', अतोमुहुत्त जहन्निया ।। ७६ ।। पुवकोडिपुहत्त तु, उक्कोसेण वियाहिया । कायट्टिई जलयराण, अंतोमुहुत्त जहन्नग ॥ ७७ ।। अणतकालमुक्कोस, अमुहुत्त जहन्नग । विअढंमि सए काए, जलयराणं अंतरं ॥ ७८ ।। चउप्पया य परिसप्पा, दुविहा थलयरा भवे । चउप्पया चउविहा, ते मे कित्तयओ सुण ॥ ७९ ॥ एगखुरा दुखुरा चेव, गडीपयसणप्पया । हयमाइ-गोणमाइ, गयमाइसोहमाइणी ॥ १८० ॥
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ३६)
भुओरगपरिसप्पा य, परिसप्पा दुविहा भवे ।
गोहाई अहिमाई य, एक्कका ऽणेगहा भवे ॥ १८१ ॥ लाएगदेसे ते सव्वे, न सब्वत्थ वियाहिया |
3
तो कालविभाग, चउविहा ते वियाहिया ।। ८२ ।। संतइ पप्प नाईया, अपज्जबसिया वि य ।
1
'
ठिs पहुच्च साईया, सपज्जवसिया वि य ॥ ८३ ॥ पलिओ माइ तिन्नि उ, उक्कोसेण वियाहिया । आउठिई थलयराणं, अतामुहुत्तं जहन्निया ॥ ८४ ॥ पुव्वक डिपुहुत्तेण अमुत्त' जहन्निया । कायठिई थलयराणं, अंतरं तेसिमं भवे ॥ ८५ ॥ कालमणंतमुकोस, अमुहुत्त जहन्नगं । विजढ़म्मि सए काए, थलयराणं तु अंतरं ॥ ८६ ॥ चम्मे उ लामपक्खीया, तइया समुग्गपक्खिया । बिययपक्खी य बोधव्बा, पक्खिणा य चउब्विहा ॥ ८७ ।।
१७५
99
लागेगदेसे ते सव्वे, न सब्वत्थ वियाहिया | इत्तो कालविभागं तु, तेसिं वुच्छं चउव्विहं ॥ ८८ ॥ संत पप्प नाईआ, अपज्जवसिया विय । ठिइ' पहुच साईया, सपज्जवसिया वि य ॥ ८९ ॥ पलिओमस्न भागो, असंखेज्जइमेो भवे । आउठिई वहयराणं, अतामुहुत्त जहन्निया ।। ९० ।। असंखभाग पलियस्स, उक्कोसेण उ साहिया | पुव्वकाडीपुहुत्तणं, अतो मुहुत्त जहनिया ॥। १९१ ॥
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७६ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ३६) ठिई खहयराण, अंतरे तेसिमे भवे । कालं अणंतमुक्कोस, अंतोमुहुत्त जहन्नग ॥ १९२ ।। एएसिं वण्णओ चेव, गंधओ रसफासओ। सठाणदेसओं वावि, विहाणाई सहस्सा ॥ ९३ ॥ मणुया दुविहभेया उ, ते मे कित्तयओ सुण । समुच्छिमा य मणुया, गब्भवक्क तिया तहा ।। ९४ ।। गम्भवतिया जे उ, तिविहा ते वियाहिया । कम्मअकम्मभूमा य, अंतरद्दीवया तहा ॥ ९५ ।। पन्नरस तीसविहा, भेया अट्ठवीसई । संखा उ कमसा तेसिं, इइ एसा वियाहिया ।। ९६ ।। समुच्छिमाण एसेव, भेओ हाइ बियाहिओ । लोगस्स एगदेसम्मि, ते सव्वे वि वियाहिया ।। ९७ ॥ संतई पप्प नाईया, अप्पज्जवसिया वि य । ठिई पडुच्च साईया, सपज्जवसिया वि य ॥ ९८ ।। पलिओवमाउ तिन्नि वि असंखेज्जइमो भवे । आउठिई मणुयाणं, अंतोमुहत्तं जहन्निया ॥ ९९ ।। पलिओवमाई तिणि उ, उक्कासेण उ साहिया । पुचकाडिपुहुत्तण', अतोमुहुत्तं जहन्निया ॥ २०० ।। कायठिई मणुयाण, अंतर तेसिम भवे ।। अणंतकालमुक्कासं, अतोमुहुत्तं जहन्नग ॥ २०१ ।। एएसिं वण्णओ चेव, गंधओ रसफासओ । संठाणदेसओ वावि, विहाणाई सहस्ससा ।। २०२ ॥
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६)
देवा चउव्विहा वृत्ता, ते मे कित्तयओ सुण । भोमिज्जवाणमंतर जोइसवेमाणिया तहा ॥ २०३ ॥ दसहा उ भवणवासी, अट्ठहा वणचारिणा । पंचविहा जोइसिया, दुविहा वेमाणिया तहा ॥ २०४ ॥ असुरा नागसुवण्णा, विज्जू अग्गी वियाहिया | दीवेदहि दिसा वाया, थणिया भवणवासिणा ॥ २०५ ॥ पिसायभूय जक्खा य, रक्खसा किन्नरा किंपुरिसा । महोरगा य गंधव्वा, अट्ठविहा वाणमंतरा ।। २०६ ।। चंदा सूरा य नक्खत्ता, गहा तारागणा तहा । ठियाविचारिणा चैव, पंचहा जोइसालया ।। २०७ ।। बेमाणिया उ जे देवा, दुविहा ते वियाहिया । adrai य बोधव्वा, कप्पाईया तहेव य ।। २०८ ।। कप्पवगा बारसहा, सोहम्मीसाणगा तहा | सर्णकुमार - माहिंद, बंभलेोगा य लंतगा ।। २०९ ॥ महासुक्का सहस्सारा. आणया पाणया तहा । आरणा अच्चुया चेव, इइ कप्पोवगा सुरा ।। २१० ।। कप्पाईया उ जे देवा, दुविहा ते वियाहिया | गेविज्जा णुत्तरा चेव, गेविज्जा नवविहा तहिं ।। २११ ।। हेमा हेट्टिमा चेव, हेट्ठिमा मज्झिमा तहा | हेट्ठिमा उवरिमा चेव, मज्झिमा हेट्ठिमा तहा ।। २१२ ।। मज्झिमा मज्झिमा चेव, मज्झिमा उवरिमा तहा । उवरिमा हेट्टिमा चेत्र, उवरिमा मज्झिमा तहा ।। २१३ ॥ १२
१७७०
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६)
वरमा
रिमा चेव, इय गेविज्जगा सुरा । विजया वेजयंता य, जयंता अपराजिया ।। २१४ ।। सन्वत्थसिद्धगा चेव, पंचहाणुत्तरा सुरा ।
tय वेमाणिया एए ऽणेगहा एवमायओ ।। २१५ ।। लोगस्स एगदेसम्म ते सव्वे वि वियाहिया ।
9
इत्तो कालविभागं तु, तेसिं वुच्छ चउब्विहं ।। २१६ ।। संतई पप्प नाईया, अपज्जवसिया वि य । ठिs पडुच्च साईया, सपज्जवसिया वि य ।। २१७ ।। माहियं सागर एक्के, उक्कोसेण ठिई भवे । भोज्जाणं जहन्त्रेणं, दसवाससहस्सिया || २१८ ।। ( पलिओम दाऊणा, उक्कोसेण वियाहिया । असुरे दवज्जेताण, जहन्ना दस हिस्सगा | ) पलिओममेग तु, उक्कोसेण ठिई भवे । अंतराणं जहनेणं, दसवाससहस्सिया || २१९ ।। पलिओमेगं तु, वासलक्खेण साहियं । पलिओ मट्टभागो, जो इसे जहन्निया ।। २२० ।। दो चेव सागराई, उक्कोसेण वियाहिया । सोहम्मंम्मि जहन्त्रेण, एग च पलिओवमं ।। २२१ ।। सागरा साहिया दुन्नि, उक्कोसेण वियाहिया | ईसाणम्मि जन्ने, साहियं पलिओवमं ॥ २२२ ॥ सागराणि य सत्तेव, उक्कोसेण ठिई भवे ।
मणकुमारे जहनेण, दुन्नि ऊ सागरोवमा || २२३ ||
"१७८
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६) साहिया सागरा सत्त, उक्कासेण ठिई भवे । माहिदम्मि नहन्नेण, साहिया दुन्नि सागरा ॥ २२४ ॥ दस चेव सागराई, उक्कासेण ठिई भवे । बंभलाए जहन्नेण', सत्त ऊ सागरोवमा ॥ २२५ ।। चउदस सागराई, उक्कोसेण ठिई भवे । लंतगम्मि जहन्नेण', दस ऊ सागरावमा ॥ २२६ ।। सत्तरस सागराई, उक्कासेण ठिई भवे । महोसुक्के जहन्नेण, चउदस सागरोवमा ॥ २२७ ।। अद्वारस सागराई, उक्कासेण ठिई भवे । सहस्सारम्मि जहन्नेण', सत्तरस सागरोवमा ॥ २२८ ।।. सागरा अउणवीस तु, उक्कासेण ठिई भवे । आणयम्मि जहन्नेण', अट्ठारस सागरोवमा ॥ २२९ ।। बीसं तु सागराई, उक्कोसेण ठिई भवे । आणयम्मि जहन्नेग, सागरा अउणवीसई ॥ २३० ।। सागरा इक्कवीसं तु, उक्कासेण ठिई भवे । आरणम्मि जहन्नेण, वीसई सागरोवमा ॥ २३१ ॥ बावीसा सागराई, उक्कासेण ठिई भवे ।। अच्चुयम्मि जहन्नेण, सागरा इक्वोसई ॥ २३२ ।। तेवीस सागराई, उक्कासेण ठिई भवे । पढमम्मि जहन्नेण, बावीसं सागरावमा ।। २३३ ।। घउवीस सागराइ', उक्कोसेण ठिई भवे । बिइयम्मि जहन्नेण, तेवीसं सागरावमा ॥ २३४ ॥
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८०
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ३६ )
' पणवीस सागराई, उक्कासेण ठिई भवे । तयम्मि जहन्ने, चउवीसं सागरावमा ॥ २३५ ॥ छवीस सागराई, उक्केासेण ठिई भवे ।
उत्थम्मि जहन्ने, सागरा पणुवीसई ॥ २३६ ॥ सागरा सत्तवीसं तु, उक्कोसेण ठिई भव : पंचमम्मि जहन्ने, सागरा उ छवीसई ॥ २३७ ॥ सागरा अट्ठवीसं तु, उक्केासेण ठिई भवे । छट्ठम्मि जहन्नेणं, सागरा सत्तवीसई || २३८ ।। सागरा अउणतीसं तु, उक्कोसेण ठिई भवे । सत्तमम्मि जहन्त्रेण, सागरा अट्ठवीसई ॥ २३९ ॥ तीसं तु सागराई, उक्केासेण ठिई भने । अट्ठमम्मि जहनेण ं, सागरा अउणतीसई ॥ २४० ॥ - सागरा इक्कतीसं तु, उक्कोसेण ठिई भवे । नवमम्मि जहन्त्रेण, तीसई सागरेश्वमा ॥ २४९ ॥ तेत्तीसा सागराई, उक्केासेण ठिई भवे ।
उसु पि विजयाईसु, जहन्नेणेक्कत्तीसई ॥ २४२ ॥ अजहन्नमणुकोसा, तेत्तीसं सागरावमा । महाविमाणे सट्टे, ठिई एसा वियाहिया ॥ २४३ ॥ जा चेव उ आउठिई, देवाण तु वियाहिया । सा तेसिं कायठिई, जहन्नमुक्का सिया भवे ॥ २४४ ॥ अणंतकालमुक्कास', अतमुत्तं जहन्नगं ।
विजमि सए काए, देवाण हुज्ज अंतर ।। २४५ ।।
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययन ३६) १८१ एएसिं वण्णओ चेव, गंधओ रसफासो । संठाणदेसओ वावि, विहाणाई सहस्ससो ॥ २४६ ।। संसारत्था य सिद्धा य, इय जीवो वियाहिया । रुविणो चेवरूवी य, अजीवा दुविहा वि य ॥२४७ ।। (अणंतकालमुक्कोस, वासपुहुत्तं जहन्नगं । आणयाईण कप्पाण, गेविज्जाणं तु अंतर संखिज्ज सागरकोसं, वासपुहुत्त जहन्नगं । अणुत्तराण य देवाण अन्तर तु वियाहिया ।) एय जीवमजीवे य, सेोच्चा सद्दहिऊण य । मवनयाणमणुमए, रमेज्ज संजमे मुणी ।। २४८ ॥ तओ बहूणि वासाणि, सामण्णमणुपालिय । इमेण कम्मजोगेण, अप्पाण संलिहे मुणी ॥ २४९ ॥ बारसेव उ वासाइ, संलेहुक्कोसिया भवे । संवच्छरमझिमिया, छमासा य जहन्निया ।। २५० ॥ पढमे वासचउक्क मि, विगई-निज्जूहण करे । बिईए वासचउक्कम्मि, विचित्त तु तव चरे ॥ २५१ ।। एगंतरमायाम, कटु संवच्छरे दुवे ।। तओ संवच्छरद्धं तु, नाइ विगिट्ठ तु तव चरे ।।२५२॥ तओ संवच्छरद्धं तु, विगिट्ठ तु तव चरे । परिमियं चेव आयाम, तमि संवच्छरे करे ॥ २५३ ।। कोडीसहियमायाम, क संवच्छरे मुणी । मासद्धमासिएण तु, आहारेण तव चरे ॥ २५४ ॥
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८२ उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ३६) के दप्पमाभिओगं च, किग्विसियं मोहमासुरत्त च । एयाउ दुग्गईआ, मरणम्मि विराहिया होति ।। २५५ ।। मिच्छादसणरत्ता सनियाणा उ हिंसगा। इय जे मरन्ति जीवा तेसि' पुण दुल्लहा बोही ॥२५६।। सम्मट्ठसणरत्ता अनियाणा सुक्कलेसमेोगाढा । इय जे मरन्ति जीवा तेसि सुलहा भवे बाही ॥२५७॥ मिच्छादसणरत्ता सनियाणा कण्हलेसासमोगाढा । इय जे मरन्ति जीवा तेसि पुण दुल्लहा बाही ॥२५८।। जिणवयणे अणुरत्ता जिणवयण करेन्ति भावेण । अमला अस किलिट्ठा ते हेान्ति परित्तसंसारी ॥२५९।। बालमरणाणि बहसो अकाममरणाणि चेव य बहूणि । मरिहिन्ति ते वराया जिणवयण' जे न याणन्ति ॥२६॥ बहुआगमविन्नाणा समाहिउप्पायगा य गुणगाही । एएण कारणेण अरिहा आलोयण सोउं ॥२६१।। कन्दप्पककुयाई तह सीलसहावहसणविगहाई। विम्हावेन्तो वि पर कन्दप्प भावण कुणइ ॥२६२।। मन्ताजाग का भूईकम्म च जे पउञ्जन्ति । साय-रस-इढिहेउ अभिओग भावण कुणइ ।।२६३।। नाणस्स केवलीण धम्मायरियस्स सङ्घसाहण माई अवण्णवाई किबिसियं भावण कुणई ॥२६४।। अणुबद्धरोसपसरो तह य निमित्तमि हाई पडिसेवी । एए हिं कारणेहि आसुरिय भावण कुणइ ॥२६५ः।
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तराध्ययनसूत्रम् (अध्ययनं ३६) १८३ सत्यगहण विसभक्खण च जालण व जलपवेसी य । आणायारभण्डसेवी जम्मणमग्णाणि बन्धन्ति ॥२६६॥ इय पाउकरे बुद्धे नायए परिनिव्वुए । छत्तीस उत्तरज्झाए भवसिद्धीयसम्मए ॥२६॥
त्ति बेमि ॥
॥ जीवाजीवविभत्ती णाम छत्तीस अज्झयण सम्मत्त ।
॥ श्री उत्तराज्झयणं सम्मत्तं ॥
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ iTEETHHHHETTEERIT TET म धम्मं च कुणमाणस्त सफला जति राईओ | ઉત્તરા. ઍધ્ય. 14 ગાથા 25 કે જીવનમાં ધર્મ કરનારાની જ રાત્રિ સફલ સમજવી. म चत्तारि परमङ्गाणि दल्लहाणीह जन्तुणा, माणुसतं सुई सद्धा संजमम्मि य वीरिय // 1 // | ઉત્તરા. અધ્ય. 3 ગાથા 1 આ સંસારમાં જીવને મનુષ્યભવ, ધર્મ શ્રવણ, ધર્મ ઉપર શ્રદ્ધા અને સંયમ પ્રાપ્તિ દુર્લભ છે. कडाण कम्माण न मुक्ख अस्थि ઉત્તરા, અધ્ય. 4 ગાથા 3 કરેલી કમનો ભેગવ્યા વિના છુટકારો નથી. मलाहा लोहे। पव ઉત્તરા. અધ્ય. 8 ગાથા 17 * લાભ થાય તેમ લાભ વધે છે, म 'इच्छा उ आगाससमा अणन्तिआ' ઉત્તરા. અધ્ય 9 ગાથા 48 ઈચ્છાઓ આકાશ જેટલી અનંત છે જે કોઈ દિવસ પુરી થતી નથી. BEFFFFFEREFFEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE એમ. બાબુલાલ પ્રિન્ટરી રતનપોળ, ફતભાઈની હવેલી, અમદાવાદ,