Book Title: Jain Sahitya Sambandhi Lekhono Sangraha
Author(s): Jain Dharma Prasarak Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005198/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta sAhitya saMbaMdhI lakhono saMgraha. prasiddha ka7. - zrI jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara. nal Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMbaMdhI lekhone saMgraha. bhAvanagara khAte bharAyelI sAtamI gujarAtI sAhitya pariSadamAM jeno lekha rara AvelA hatA. temAMthI thoDA vaMcAyelA ane tenA riporTamAM 12 lekha chapAyelA che. tenI se nakale vadhAre kaDhAvelI che. te pAkA puThAthI baMdhAvI che. temAM nIce jaNAvelA lekho che, te dareka bahuja upayogI che. - lekhaka phatehacaMda kapUracaMda lAlana. . . jaina sAhityanI hitAvaha dizA." .. .... pRSTha 28 1 paMDita sukhalAlajI. .... .... .. 1 thI 12 "jena nyAyane kamika vikAsa." ... 2 zAha, kuMvarajI ANaMdajI .... .... 13 thI 28 karmasaMbaMdhI jena sAhitya." . 3 zA. pulacaMda harIcaMda. . . bapAzcAtya vidvAne ne jaina sAhitya. 4 munirAjazrI nyAyavijayajI. ... ... jena kavio" ... 5 munirAjazrI nyAyavijayajI .... jaina dAnavIra" ... 6 munirAjazrI nyAyavijayajI jena maMtrIe" .... .... 7 munirAjazrI nyAyavijayajI .... jaina rAjAo" ... ... .. 8 gAMdhI vallabhadAsa tribhuvanadAsa. bhAvanagara. .... "jana rAsAo " .... ... ... 9 munirAjazrI nyAyavijayajI .. ... ... ... jaina bhUgoLa" . .. . . 10 . rA. maNilAla mohanalAla pAdarAkara ... ... ...... 115 zrImadda devacaMdrajI" .... .... .... .... * 11 rA. rA. mehanalAla dalIcaMda dezAI-muMbaI. .. 141 thI 170 kavivara samayasuMdara" .... .... ..... upara pramANenA lekhe phorama 25 mAM samAyelA che, chatAM kImata bahu juja rAkhI che. tarata maMgAvaze teja maLaze. kiMmata mAtra bAra AnA. pisTeja cAra AnA. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 0007 GE sAtamI gujarAta sAhitya pariSadanA jaina vibhAganA adhyakSa zrIyuta paMDita phattecaMda kapUracaMda lAlananuM (c) bhASaNa - jena sAhityanI hitAvaha dizA. '0 SIL Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtamI gujarAta sAhitya pariSadanA jaina vibhAganA adhyakSa zrIyuta paMDita phattehacaMda karacaMda lAlananuM bhASaNa. jaina sAhityanI 9 hitAvaha dizA. yo vizvaM vedavedyaM jananajalanidhe ginaH pAradRSyA, pUrvAparyAviruddhaM vacanamanupamam niSkalaMkaM yadIyam; taM vaMde sAdhuvaMdyaM sakalaguNanidhiM dhvastadoSadviSantam, buddhaM vA varddhamAnaM zatadalanilayaM kezavaM vA zivaM vAM. 1 bodhAgAdhaM supadapadavInIrapUrAbhirAmam, jiivaa'hiNsaa'virllhrisNgmaagaahdehm| cUlAvelaM gurugamamaNisaMkulaM dUrapAram, sAraMvIrAgamajalanidhi sAdaraM sAdhu seve. 2 1-jemanA jJAne jANavA yogya samagra vizvane jANyuM che, jeonA darzane saMsArarUpa mahAsamudrane pAra dIThe che, jemanuM pravacana ( Agama ) pUrvApara avirUddha che, anupama che, ne niSkalaMka che, jeo sAdhujanone paNa vaMgha che, sakaLa guNanA bhaMDAra che, doSarUpa zatrane nAza karanAra che, evA keipaNa purUSavizeSane huM vaMdana karuM chuM. pachI joIe te te buddha che, vadhamAna che, brahmA che, viSNu che, ke mahAdeva hai. 2-jema samudra athAga heya che tema aparimita jJAnavALA jinAgama paNa athAga che. jaLanI atizayatAne lIdhe jema samudra suMdara lAge che, tema lalita padonI racanAne laIne Agama paNa suMdara lAge che. uparAuparI mejAe uDatA hovAthI samudramAM praveza karavo kaThaNa lAge che, tema jIvadayA saMbaMdhI sama vicArothI jinAga paripUrNa hovAthI temAM ekadama praveza kare kaThaNa lAge che. samudramAM moTA meTA taTa heya che tema AgamamAM paNa moTI moTI cUlikAo --pUravaNI hoya che. samudramAM ratna-motI ane paravALA jevI vastuo che tema AgamamAM uttama gama-AlAvA (arthAt anekArtha bodhavALA sadaza pATha ). hoya che. samudranI jema Agamane pAra pAma-arthAta te saMpUrNa rIte samajavuM atyaMta kaThiNa hoya che. evA AgamatI huM bhakti tathA vidhipUrvaka sevA kare che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) zrIyut paMDita lAlananuM bhASaNuM. sAhityarasika Atmapriya suzIla mhenA ane sujJa bAMdhavA ! samAjasevA ane jJAnasevA karavA jeTaluM mArAmAM baLa he ke DahApaNa hA yA na ha| paNa mArA aMtarane te atyaMta priya che; eTalA mATe jyAre A pariSadanA vidvAna maMtrIe taraphathI pariSadanA jaina vibhAganuM pramukhapada svIkAravAnA Adeza AbyA tyAre mane mArI ayeAgyatAnu` sapUrNa bhAna heAvA chatAM meM te Adeza zirasAvadya karyAM. eTaluMja nahIM paNa sAhityanA kSetramAM mane sevA karavAnI eka alabhya tarka ApI te mATe teja vakhate meM temane aMta:karaNa pUrvaka upakAra mAnyo. atyAre pharIthI vANIthI e upakAra huM vyakta karU chuM. vakatRtvakaLAne apanAvavA je kAMi me zrama lIdhA che tevA lekha lakhavAnA prayatna na thavAthI svAnubhavadaNanA du:khada prasaga ane yAda AvyA vinA rahetA nathI. phruTaneTamAM rahela pramAdane lai mhAro samAja mhArA Azayane samajI zakayA nahIM. jAte mUttipUjaka, zraddhAe mUttipUjaka ane mUrtidvArA prabhupUjanamAM kevA AnaMda rasa levAya che tevAM bhASaNA ApavA chatAM ane e mArA lekha mArA Azayane bIlakula sa Mdigdha na karatA hovAthI huM hajIpaNa e lekhanI dhIrajapUrvaka phuTaneTa vAMcI javAnI bhalAmaNa karU to mane kSamA thaze. eTalu kahI A lekhanA zabdo karatAM Azayapara vizeSa lakSa ApavAnI sujJa zrotA janeAne prArthanA karI A lekha vAMcavA prAraMbha karU chuM. jainAnu vADmaya sAhitya--jainAnA vADmaya sAhitya upara huM jyAre vicAra karU chuM tyAre mane ema lAge che ke jJAna eka evI pavitra pUrNa ane adbhuta vastu che ke zabdamAM AvatAM tenI pavitratA vadhavAne badale kaMika nyUna thatI hAya ane lipimAM utaratAM to tethI paNa vizeSa nyUna thatI hoya. zrI tIrthaMkaronA upadeza viSe digaMbara sapradAyanA evA mata che ke tIrthaMkaro mAtra 3 nAja dhvani kare che ane temanA mukhya ziSyA tene bhAva samajI vANImAM upadeza Ape che. zvetAMbara saMpradAya evA mata dharAve che ke zrI tIrthaMkara prabhue pAtAnA gaNadharone utpAda thaya ne dhruva ( utpatti vyaya, ane sthiti) e prakAranItripadImAM upadeza Apeche ane gaNadharo tene zabdamAM guMthe che. A rIte vADmayanI pavitratA cheka mahAvIrathI mAMDIne i. sa. nA pAMcamA 1 dhvanimaya 2 vAGamaya 3 lekhamaya, 4 mudrAmaya. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hatAvaha dizA. (3) chaThThA saikA sudhI rahI pachI jema jema smRtibhraMza thavA lAgyo tema tema gaNadharo ane zrutakevaLIe vigerenA upadezelA pATha bhUlAvA lAgyA. e samaye eka evI kathA che ke' eka veLA eka munizrIe kAna upara haLadaranA gAMThIyA rAkhelA te pAchA vAparavA bhUlI gayA; tethI samajAyu ke have smRtibhraMza thavA lAgyA che.' eTale tyAra pachI jJAnane pustakArUDha karavAnu hatu ane saghaLA jaina zramaNAe te bula rAkhyuM. pachI mathurAmAM saiA prathama munirdhAraSada maLI ane je je munione pATha yAda hatA, te te temaNe lakhAvyA. A rIte vADmaya sAhitya hatuM te graMthasAhityanu svarUpa pAmyu'. tyArapachI zrI devavidha kSamAzramaNa surinA pramukhapaNA nIce vadhabhIpuramAM bIjI munipariSada maLI, ane te vakhate paNa pahelAnI jema vAmaya sAhitya graMthArUDha thayuM. mathurAnI sAhitya sacaiAjanAne mAdhurI vAMcanA ane vallabhIpuranI sAhitya sayeAjanAne vallabhI vAMcanA tarIke jaina sAhityamAM oLakhAvavAmAM Ave che. tyArapachI vidvAna jainAcAryAe anekAneka viSaya viSe graMtho lakhyA ane tenA pracAra karyAM. e bhUtakALanA prasaMgane cheADI have ApaNe vamAna upara AvIe. AjathI lagabhaga 40 ke 50 varSa upara jaina sAhityane chapAvI mahAra pADavAnA prayatna thayA, tyAre jeA paraMparAnI pavitratAne sAcavI rAkhavA utsuka hatA temanA taraphathI tenA virodha karavAmAM AvyA; kAraNa ke teo ema mAnatA hatA ke ema thavAthI vADmayanI pavitratA nahIM jaLavAya. paraMtu kALabaLe peAtAnuM kAma karyu ane Aje paNa karyuM` jAya che. eTalu' / nirvivAda che ke vADmaya sAhitya karatAM lekhana sAhitya vizeSa pracAra pAme che ane hastalikhita sAhitya karatAM mudrita thayelu sAhitya bahoLA pramANamAM vaMcAya che. smRti zaktino anAdara karI jaDa sAdhanAno Azraya levA e eka prakAranu parAvalaMbana teA cheja, paNa je vakhate smRtibhraMza vadhatA jatA hAya, te vakhate smRtine sahAyaka thAya tevA sAdhanAnA upayoga na karavA te kadAcahuja lekhAya ane evA kadAgraha anekAMta matanA upAsakeAne te khIlakula zAbhAspada na gaNAya. prasaMgopAta huM mArA para parApriya ane pratipriya pUjya munivaro ane grahasthAne sUcanA karavAnI rajAlau chuM ke have vizeSa smRtibhraMza na thAya eTalA mATe graMthane phaLavistAra vadhAravAnA tathA jInA-upayAgI prathAnA uddhAra karavAnA ApaNe bane teTalA prayatna karavA joe. jaina sAhityanA vistAra mApavA e sahuja nathI. jainAcAryoe tene cAra bhAgamAM vaheMcI nAMkhyuM che. (1) dravyAnuyAga (2) gaNitAnuyAga (3) cira Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) zrIyuta paMDita lAlananuM bhASaNa. tAnuga ane (4) caraNakaraNAnuyoga. A cAre anuyAgamAM cAra vedanI peThe jaina sAhitya jIve che ane jIvaze. vizvanA sAhityamAM hiMdanA sAhityanuM sthAna kyAM che ane hiMdanA sAhityamAM jaina sAhityanI jagA kaye sthaLe che te AlekhavAne prayatna kare e mArI zakitanI bahAra che; tathApi jene sAhitya jeTaluM prakaTa thaI zakayuM che. ane aprakaTa raheluM prakaTa thAya to hiMda sAhityanuM gaurava keTaluM vadhe ane tethI vizvanA sAhityamAM kevuM mane abhivardhana thAya e dAkhavavA yathAzakti prayatna karIza. mAnavasRSTinI unnati ke avanati tenI vicAranI kakSA upara AdhAra rAkhe che. jevA vicAra manuSya prakaTa kare che te te thAya che. ucca vicAranA bhraSTA pratibhAzALI vidvajjane che ane temanI graMthasuSTi tathA vyAkhyAnasUSTinA upajIvI mAnavajI jevI sRSTimAM rahe che tevA bane che. jaina-sAhitya zodhakheALane viSaya-AnaMdanI vAta che ke bAddhasAhityanA jeTaluM nahIM paNa keTaleka aMze jainasAhitya paNu dvasAhityanI peThe pAzcAtya dezamAM ne hiMdamAM paNa have zedhakhoLane viSaya thaI Adara pAmavA lAgyuM che. vedabAhya paNa AryadarzanamAM gaNatA buddha bhagavAna keNa hatA ? ane haiddha dharma ke che? ema ja pUchavAmAM Ave te sau kaI samaju uttara Ape ke buddha mahArAja eka mahAna dharmanA utpAdaka hatA ane e dharmanuM mukhya lakSya nirvANaprApti che. e nirvANa AkhA maMDaLanA sarva para anukaMpA rAkhI vartavAthI prApta thAya che. buddha bhagavAnanA svargArahaNa pachI emanA upadezelA dharme mAtra be eka saikAmAMja hiMdane dharmamahimA vistArI mUkyo, eTaluM ja nahi paNa pitAnI vijayapatAke pUrva eziyAnA jApAna, cIna ne pAsIphIka mahAsAgaranA dvipa, ne sebIrIyA upara paNa pharakavI. buddha dharmanuM sAhitya hAla te te dezamAM yuropamAM ane temAM paNa jarmanImAM vizeSa che. jena koNa che? ane jinadharma che? e prazna vidvajanene pUchavAmAM Ave te tene manamAnate uttara A dezamAM bahu thoDA ApI zake. yuropa amerikAmAM te viSayanA abhyAsIe hevAthI te praznano uttara ApanArA keI kaI maLe che. ApaNI dhamaprakRti ane saMskAranA pramANamAM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. ApaNe A dezanA vidvAna ane zidhake pAse jina dharma ane jenadananA saMbaMdhamAM ghaNuM AzA rAkhI zakIe. ApaNe e AzA saMpUrNapaNe kema na phaLI? e prazna vicAravAnuM mane mana thAya che. bauddhadharme je dayAne upadeza karyo che, tenA karatAM jinadharma zuM keda paNa prakAre nyUna upadeza karyo che ? buddha bhaga vAnanA jIvana karatAM jinabhagavAnanuM jIvana zuM kei paNa prakAre mAnavakalyANamAM pachAta che ? mane te lAge che ke jenadharmano sAhitya sarva karatAM uccatara ane upakAraka che, mAtra tene adyAvadhi je joIe te prakAza ane pracAra nathI thayo. Aje hiMdanI saMskRti para tene a5tara vistAra paNa ke mahatvane bhAga bhajavI rahyo che ane hiMdanA dharmo tathA nItibaMdhAraNe para vizeSa karI te kevI asara karI rahyo che, temaja kaLa ne vijJAna, sAhitya ne bhASA vigeremAM nigUDhabhAve rahyo rahyo kevAM mIThAM ne madhura phaLe upajAvI zake che te sarva ke udAra hRdayane jANavA yogya che. buddhadharmanA prabhAva vistArane eka kALe ghaNA sArA sago hatA. paraMtu, temanuM sAhitya racAya ne vistare te pUrve, eTale ke AThamA saikAmAM buddhadharma hiMdabhUmiparathI palAyana thaI gayA. jenadharma tene sahayogI hovA chatAM hiMdamAM ja TakI rahyo ane AryasaMskRtinI pratyeka zALAmAM praveza karI, ne ja rasa ane baLa preryA. jainadharma anusaranArA jenenA be vibhAga thayA. digaMbara ne vetAMbara. digaMbara saMpradAyanA adhyAtmagraMthe sAthe mane thaDe paricaya thayuM che, ke keI graMthapara manana karI vivecano paNa lakhyAM che, paraMtu svAbhAvika rIte ja vetAMbara sAhityane mane vadhAre anubhava che. jainasAhityamAM ziramaNirUpe zrI jinAgAma che. je jinAgama "vetAMbara saMpradAya mAne che te ja nAmavALA graM digabara paNa mAne che. paraMtu nAma eka hovA chatAM banne graMthomAM vastu te bhinna ja hoya che. digabaronuM mAnavuM evuM che ke zrI tIrthakaronA upadeze ane Agane te kyAranoe virada thaI gaye che. sUtra-adhikAra-hiMduonA moTA bhAganI evI mAnyatA che ke vedane adhikAra abrAhmaNe ke strIone nathI; tema zvetAMbara saMpradAyamAM je varga darAvAsInA upanAmathI oLakhAya che temanI evI mAnyatA che ke munivaga si vAyanA gRhastha evAM strI-purUSane jinAme vAMcavAne ke bhaNavAno adhikAra nathI. munivargamAM paNa sAdhvIjIone amuka aMze e adhikAra nathI. jinA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) zrIyuta paMDita lAlananuM bhASaNa. gamonA lagabhaga badhA viSayo upara pUrvAcAryoe prakaraNa graMtha lakhyA che tethI jinAgamanI khoTa ghaNe aMze pUrI paDe che. vetAMbara saMpradAyamAM je varga sthAnakavAsInA upanAmathI oLakhAya che teo 84, 63 ke 45 AgamasUtromAMnA mAtra kara ne mAne che ane sAdhu, sAdhvI ke zrAvaka, zrAvikAne sarvane vAMcavAbhaNavAnI chuTa Ape che. sthAnakavAsI saMpradAyamAM prakaraNa graMtha ke jenA viSayo sava ke sahelAithI samajI zake tevI zailIthI lakhAyA che tene bahu pracAra nathI. teo phara sUtro zivAya tenI TIkA vigerene ke anya graMthane mAnatA nathI-svIkAratA nathI. kaMcanazrIne mahimA-amArA paramapUjya AcAryo kevaLa-jJAnazrIthI ja vizeSa karIne bhatA, ane amAro jenavargane moTe bhAga jJAnazrIne ja pUjanAre gaNAya che, chatAM Aje amArA jenasamAjamAM kaMcanazrIne mahimA vadhI paDyo che; ane tethI jJAnane ratnAcaLa mATe bhAge upekSita rahyo che. ane mArA badhA sumAM AcAra sUtro para mane vizeSa bhakita hovAthI munionA AcArane darzAvanArUM zrI AcArAMga sUtra ane zrAvakanA AcArane darzAvanArUM zrI upAzaka dazA sUtra mArA jevA jANavAmAM AvyAM che. amArA Adarza purUSa zrI mahAvIranuM caritra havAsamAM ane munipaNamAM kevuM uttamattama hatuM tene khyAla te sUtro uparathI Abehuba AvI zake che. viSayAMtara nahIM paNa vistArabhayathI kaMpita dadaya hovA chatAM, zrI vIre svabaLe kevaLajJAna saMpAdana karI svacaritrathI svAvalaMbanane pATha mAnavajAtane ke zIkhavyuM? e kahevAnI lAlaca huM rokI zakato nathI. te mATe AcArAMga sUtranA ra4 mA ane dhyayanamAMthI huM DuM avataraNa ahIM TAMku chuM: bhagavAna mAgazara vadi 10 nA suvrata nAmanA dina, vijaya muhU, chellA pahora, pANI vagarane be upavAsa, sahastravAhinI caMdraprabhA nAmanI zibikApAlakhI upara caDI, deva, manuSya tathA asuronI parSadAo sAthe cAlatAM cAlatAM kSatriyakaMDapuranA madhyamAM thaine jyAM jJAtavanakhaMDa nAme ughAna hatuM tyAM AvyA. AvIne bhUmithI eka hAtha ucI zibikA sthApI. pachI dhIme dhIme temAMthI utaryA. utarIne dhIme dhIme pUrvAbhimukhe siMhAsana upara besI AbharaNa alaMkAra utAravA lAgyA. zaka gadahAsane rahI sada vastramAM AbharaNa -alaMkAra grahaNa karyA. to tamane majAvuM mAre nahi ALei tyArepachI zramaNa bhagavAna mahAvIre jamaNA hAthathI jamaNI taraphane-ane vALa vAE DAbA hAthathI DAbI taraphane paMrapu istro -paMcamuSTi lonca karyo. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. ( 7 ) zakradevendre te vALa ratnanA thALamAM grahaNa karI, kSIrasamudramAM pahoMcADyA. prabhunA khabhA upara eka vajra mukayuM. A pramANe bhagavAne lAca karyA pachI no siddhA-zrI siddhane namaskAra karyA. pachI mi samArca-huM sAmAyika-samAdhiyogamAM rahIza, bhArA zuddha svarUpamAM rahIza, manvaM maiM sahaLinuM vAvajanma-mAre koi paNa prakAranuM pApakarma karavu nahIM; e rIte bhagavAne sAmAyika cAritra levAnI pratijJA karI. tuja bhagavAnane mana:paryAvajJAna utpanna thayu, arthAt sa koInA manAbhAva temane dekhAvA lAgyA. pravrajyA lIdhA pachI bhagavAna potAnA mitra, jJAtijanA tathA sagAsaMbaM dhIenI AjJA lai pAte tyAMthI anyatra javA cAlyA. ane evA abhigraha lIdhA ke:-- 1 muja AtmavikAsa karIza sadA, hara eka paLa dharI tatparatA: muja sAdhya viSe yadi kAMThe naDe, mana vAca zarIra taNIja jarI, prakRti dUra karIza vaLI, basa jIvasaTosaTa yatna karI, prabhunA sAdhanakALanA keTalAka nizcayA paNa jANavA jevA che: ( 1 ) parasahAyanI apekSA na rAkhatAM peAtAnA ja vIrya thI jJAna prApta karI meAkSa meLavavuM; kAraNake AtmajJAna prApta karavAmAM AtmabaLaja upayogI che. 39 ( 2 ) je kaMI upasargA eTale ke deva-dAnava ke mAnavakRta vighno ke kalezA AvI paDe temaja pirasahA-negika ApattiA AvI paDe temAMthI nAsI chuTavAnA bIlakula prayatna na karavA. kAraNa ke upasargo ane pirasahe| sahuna karavAthIja pApaka nA kSaya thAya che, cittanI zuddhi thAya che. du:kha mAtra pApakama nu phaLa che. phaLa bhogavavAnI kAyaratAvALA prANIo temAMthI bacavA prayatna to kare che, paNa tenu pariNAma e Ave che ke AjanuM du:kha mAtra AvatI kAla upara ThelAya che. jeA zAMta ane himmatathI potAnA pApakarmonA paripAkarUpa du:khane veDhe che te ja peAtAnuM AtmabaLa khIlavavAvALAM bhAgyazALI thAya che. zrI mahAvIra prabhunuM caritra, manuSyone mATe eka Adarza caritra che. jenemAM jee munivanA nAmathI prasiddha che, te mhoTa bhAge temanA Adarza caritrane ja anusare che ane dIkSA letI vakhateja evI pratijJA kare che ke naimi mate sAmAahe bhagavAna ! huM Atma svarUpamAM-paramAtmasvarUpamAM sthira rahIza, mantra sAvana oruM paha<Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) zrIyut paMDita lAlananuM bhASaNa. AdhyAtmika sAhityanA abhyAsIo hirAtmA, aMtarAtmA ane parmAtmAnI vAta te sArI peThe jANatA hurA. jainasiddhAMte ThAma hAma nAkhata vagADIne jAhera karyu che ke pratyeka jIva pAtAnA nazIne-sadbhAgyane ke durbhAgyanA vidhAyaka che. pAtAnI kRtithI ja te pAtAne mATe naraka race che athavA narakamAM utarI paDe che ane pAtAnI kRtithIja uMcAmAM uMcA svarga upara ArahaNa karI zake che; eTaluMja nahIM paNa AtmabaLe ka jALane chedI nAMkhI sakaLa saMsArasamudranI pelI pAr evA meAkSane-mahA Anadrumaya sthitine-pAmI zake che. vastuta: jainadraSTie manuSya ke itara prANIonA niyatA potAnI ja aMdara rahela dhara-AtmA che; arthAt pAtAnA sivAya bIjI koi nathI. A rIte jainadarzana purUSAkAra ke AtmabaLavAdI che. yajJamAM pazunA alidAnathI ke koi eka tAraNahAranA bhAgathI jenA pAtAnI mukti thaze ema mAnatA nathI. pAtAne janma janmAMtaranI sAMkaLe bAMdhanAra athavA cheDanAra jA koi hAya to te pAtAnA ja AtmA che. jaina sAhatya, kharU jotAM, paca kAraNanA svIkAra karavA chatAM mukhyata: AtmabaLa athavA AtmaprabhAva chatAvanArU' sAhitya che. jaina sAhityanA AtmA ja svAvalaMbana che ema kahu tA atirAyAkti nahIM gaNAya. jemanA sAhityamAM, AcAramAM ne vicAramAM AvA purUSAkAra, svAvalaMbana bharyAM heAya evA jainasamAja kevaLa ekAMte kavAdI gaNAi jAya athavA tA temanApura evA AkSepa lAvavAmAM Ave e zu samayanI ja bAlahArI nathI ? kama prathAnA abhyAsI sahelAithI joI zake ema che ke jo karmanA artha nasIba ke evA ja kai thatA hAya to jIva tene jItI zake nahIM ane jo jItI na zake te te jina ke jaina zI rIte thai zake ? huM jeTaluM joine vicArI zakayA cheM. te parathI mane to emaja lAgyu` che ke peAtAnA bhAgyanA pArA huM tyAga karuM chuM, tavika vidyu" mana, vacana ane kAyAnA yAgathI krAi pazu pApa kArya na minAami katamapi annana samaJrif, karUM nI, karAvuM nahIM, karanArane anumedana ApuM nahIM. A niyama yAvatvana pALIza- nAjhIvAna pannuthAnAmi ane Ama karatAM bhUluM te turtaja parikramAmi mAtra zuddha svarUpamAM pAchA krUM, ane saAE nivAmi-e vRttine nirdu, gurUsAkSIe niyAmiMga, appALa jottirAgni ane dehAtmabhAvane sarvathA tyAga karuM chuM. Ama munie jIvana paryaMta ane zrAvake zvetAnA nityakarma mAM AchAmAM ochuM e ghaDI ke eka murtta paMta sAmAyika, yoga ke samAdhi myAna kare che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) jaina sAhityanI hitAvaha dizA. vidhAyaka ke sR pitAne ja mAnavAmAM jena siddhAMta bIjA badhA karatA agraNI che. jenAgamanuM rahasya * dUrapAra -bahu dUravartI che ema kahevAmAM zrI haribhadrasUrijI jainasiddhAMtanA abhyAsIone hRdayane ja paDagho pADI rahyA hoya ema mane lAge che. vizvavidyA- pratyeka jIvamAM keTalIka zaktio svAbhAvikapaNe ja rahelI hoya che. jenasiddhAMta tene "patie" (Capacities) nA nAmathI oLakhAve che. cetanya potAnI AMtara ke uccatara zaktione chupAvI-chadha rAkhI-e paryApti ke bAhyazaktivaDe A vidhaprakRtimAMthI pudgalanA skane AkarSI, teno rasa karI, ( AhAra paryAptithI ) pitAnI zarIra racanA karI, ( zarIra paryAmi ) dandriyo (Idriya paryApti) ghaDI, eka kuzaLa zilpakAra athavA vizvakamanI peThe, prANa sajI, ( dhAsozvAsa paryApti ) bhASA ( bhASAparyApti ) ane mananI ( mana:paryApti ) paNa racanA karI zake che. dAkhalA tarIke vRkSamAM raheluM caitanya pote ja potAnI zakti vaDe, pitAnI AsapAsa rahelA prakRti samudramAMthI pula paramANunA skaMdhane AkarSI-grahI evuM rUpa Ape che ke jethI ApaNe tene vRkSarUpe oLakhI zakIe chIe. e rIte vRkSamAM raheluM citanya ja vRkSane sUchA, vidhAtA athavA niyAmaka che, ane eja cetanya pitAnI vikasita zakitanA pramANamAM bIjI unnata zarIraracanAo paNa karI zake che. tevI ja rIte jaLa, agni, vAyu, parvata, pRthvI, vanaspati, jaMtu, pazu, pakSI, jaLacara, sthaLacara, manuSya, nAraka, caMdra, sUrya ane deva vigere dehane sRSTAvidhAtA paNa jIva pote ja che. citrakAra potAnI kalpanA ane manobhAvane vyakta karavA nAnA prakAranA citro Alekhe che, tema chavarUpI citrakAra paNa prakRtipaTa para pitAnI nAmakarmarUpI zaktivaDe nAnA prakAranA citro race che. AthI spaSTa thaze ke cetanya pitAnI zakti para ja nirbhara rahevAvALuM che. aMta zakti prabhAva-jema bAhya zaktithI-paryAptithI citanya pitAnI bAhya zarIraracanA karI le che tema aMta:zakti kivA aMtarAtmAthI pitAnA AMtara guNene paNa vikAsa kare che. te eTale sudhI ke potAnuM pUrNa saccidAnaMda svarUpa pote ja prakaTAve che. e bhAvanA udgArothI jainasAhitya paripUrNa che. ApanAmAMthI kadAca keTalAkae zrIpALa-mayaNAsuMdarInA caritranuM vAMcana karyuM haze; athavA te te caritra parathI sva. DAhyAbhAI dhoLazAjIe raceluM vINAvelI nATakanuM vastu joyuM ke sAMbhaLyuM haze. amAre jenasamAjamAM to varSamAM be vAra zrIpALarAjAnA rAsane pATha thAya che. e AkhA caritramAM sva Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) zrIyuta paDita lAlananuM bhASaNa. karmavAda athavA AtmabaLane ja siddhAMta prarUpavAmAM AvyuM che. A prakAranuM kathA sAhitya temaja tAtvika sAhitya to saMpUrNapaNe bahAra Ave ane tene pUrepUre pracAra thAya te janatAne keTaluM lAbha thAya ? ahiMsA prabhAva-AtmabaLanI jema ahiMsAnA siddhAMtane paNa jenee ke apanAvyo che te vAta have gujarAtanI prajAne navesarathI kahevAnI kaMI jarUra na hoya. jIvavuM ne jIvavA devuM, maravuM paNa mAravuM nahIM e amArI mULa bhAvanA che. pratyeka jIvanI sAthe darzanApage abheda ane jJAnepage samabhAva-pahelAthI ekatA ane bIjAthI vidhavidha paNa samatA, ema janadharmanA siddhAMta ThAma ThAma upadezI rahyAM che. jainasAhityarUpI samudramAMthI niraMtara "bALa ne ja gaMbhIra nAda nIkaLI rahyo che. dharmanA nAme yajJamAM thatI pazuhiMsA ane tene jevo hiMsA na mAri-vedamAM upadezAyelI hiMsA e hiMsA ja na kahevAya evuM thatuM bacAva have hiMdusamAjamAM ghaNA cheDAjamAnatA haze. kaLikALamAM hiMsAvALA ya baMdha karavA joie-vastrau ca niveSata, evA je vacano jenetara graMthamAMthI maLI Ave che te jaina sAhityamAM prarUpAyela ahiMsA ane jainajIvanamAM utarelI AcaraNAne ja prabhAva che. e vAta have se kaI svIkAre che. e rIte eka tarapha pazuhiMsA sAme ane bIjI tarapha adha:pAta pAmelA vAtaMtra sAme jainasAhityane yuddha karavAM paDyAM che. amArA pUrvajoe pitAnA suMdara cAritryanI rAjA-mahArAjAo ane sAmAnya janatA upara paNa eTalI sarasa rIte chApa pADI hatI ke Aje ame jene mahAjananA gauravabharyA nAmathI oLakhAIe chIe. dayA ane prANusevA e amAro vAraso lekhAya che. ane e vArase sAva niSphaLa gayo che ema paNa zI rIte kahevAya ? amAre ahiMsAvAdanA pratApe jeneprajAmAMthI kaI khunI te bhAgye ja jaDe, mAMsAhArI ke zIkArI keI jena heI ja na zake. kedakhAnAnA sarakArI rIpArTInA AdhAre paNa phojadArI gunhAnuM pramANu bIjI samAje karatAM jenasamAjamAM atyaMta hAnuM hoya che. ema chatAM hiMsAthI raMgAyelAM rezamI vastro ane saMcAmAM banelAM kapaDAM vAparavAne rIvAja jenasamAjamAM vadhI paDyo e durbhAgyanI vAta che. 1 mAdA no pATha-japa karanAra pAchaLathI brAhmaNo gaNAyA evI eka vicAra praNAlI che. brAhmaNa ane jene vacce vicArabheda hevA chatAM, saddabhAge evo susaMpa sthapAyo che ke hAlamAM jenA maMdiromAM moTe bhAge brAhmaNa pUjArIo ja hoya che. " hastinA tALamAM pi " vALa vArtA have kaI yAda paNa nathI karatuM, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha diyA. (11) . sthApatyakaLA - cAritrya e jIvanano pAyo che. e cAritrya upara jenasAhitya ke prabhAva vistAryo che e meM TuMkamAM kahyuM. paraMtu te sivAya ja sAhitya, sAhityanI bIjI ghaNI zAkhA-prazAkhAomAM rasa bharyo che. mane A prasaMge mArA jarmana vidvAna mitra proharmana jekabano eka prasaMga yAda Ave che. pro. jekebI ane huM gujarAta ane rAjaputANAnA derAmAM pravAsa karatAM karatAM pATaNa pahoMcyA ane tyAM jenabhaMDAramAMnA tADapatra para temaja bIjA kAgaLapara suMdara akSaroe lakhelA zrI jaina sAhitya devInAM darzana karyA. meM mArI bhakitakasumAMjalI premAkRvaDe samapIM. te vakhate amane zrI hiMmatavijayajI nAmanA eka sthApatyavidyAmAM niSNAta yativayane sahaja samAgama thaye. mahArA vRddha mitra-che- jekebIe mane namra svaramAM pUchayuM ke -"bhAI A yativarya mane pitAne ziSya banAvI temanI caraNasevA karavAnI taka na Ape?" je sthApatyakaLA eka vAra jene prajAnA pratApe unnatinI Toce pahoMcI hatI te kaLA vize Aje gaNyAgAMThayA jene ja rasa letA jaNAya che. jaina maMdiranI svacchatAnI pAzcAtya para asara ne kaLApUjA-- gujarAtane zilpakaLA ane sthApatyakaLAthI samRddha karavA jenee lAkho rUpiyA kharcA che. jene maMdira ane gRharAsaranI svachanA joI mArA mitra pela rIzAra, pro. hamana jekebI tathA DaoN. epha. Dabalyu thomsa mugdha thayAnuM meM jANyuM che. mAtra gujarAtamAM ja nahIM paNa hiMdanA judA judA prAMtamAM paNa jenee pitAnI kaLApUjAnI bhAvanA sArthaka karavA prAsAda, paiSadhazALAe ane tIrthakSetrane bane teTalAM manahara banAvyAM che. kaThaNamAM kaThaNa Arasa pattharamAM puSpanI mRdutA jevI hoya te AbunA jaina maMdironI ekavAra mulAkAta laI Avaze. ema kahevata che ke eka zrI AdIzvaranA maMdiramAM vimaLazAe (Abu para) ogaNuza karoDa rUpiyA kharcA che; ane neminAthanA maMdiramAM vastupALa tejapALe karoDa rUpiyA kharacyA che. mahipura rAjyamAM AvelA digabara AmnAyamAM manAtA zravaNa belagulanI zrI gomadharanI pratimAjI paNa bhavyatAne eka ucAmAM uce namune che. e pratimAjI lagabhaga eka hajAra varSathI e sthaLe che. tenI ucAI aThThAvana phITanI che. rirabhAgathI te kAna sudhI cha phITa ane cha iMca che. jaina samAjanI kaLApUjAne Apane eTalA parathI ja khyAla AvI zakaze. leka prakAzaJain Encyclopaedia-jaina sAhityanA vizALa kSetramAM bhipajIvI-nigraMtha-tyAgI munivaree zA zA sAhityarane veryA che? tenuM varNana eka klAkamAM te zuM paNa trIsa divasa sudhI eka eka kalAka kahevAmAM Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) zrIyuta paMDita lAlananuM bhASaNa. Ave to paNuM pUruM na thAya. huM mAtra lokaprakAza tarapha ja ApanI draSTi AkarSa" , Apane lAgaze ke Encyclopaedia no vicAra eka kALe pUrvAcAne jarUra hovo joIe. zrI hemAcArya-jana sAhityamAM cakravartI samA prabhAvazAlI kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryanA asAdhAraNa sAmarthya ane pratibhA viSe Ape avazya kaMIka sAMbhaLyuM haze. ema kahevAmAM Ave che ke e ekaja AcAryuM sADAtraNa karoDa jeTalI kaleka saMkhyA jaina pravacana mAtAnA caraNakamaLamAM dharI dIdhI che. sAhitya, vijJAna, darzana, itihAsa, bhUgoLa, jyotiSa ke rAjanItine evo eka paNa viSaya nathI ke jene zrI hemacaMdrAcAryuM na visAvyuM hoya. De. kIlornanA lakhavA pramANe temane aSTAdhyAyI" nAmane vyAkaraNa graMtha pANinInI "aSTAdhyAyI ' sAthe spardhA kare che. { juo, jarmanInuM eArIanTala rIvyu. ) temanA abhidhAna ciMtAmaNi ane dezI nAmamALA vigere ke, temanI chaMdazAstra ane alaMkArazAstra viSenI racanAo, temanuM tripachI zalAkApurUSa caritra, temanA nyAyazAsa, jyotiSazAstra, takazAstra, dharmazAsa, ahaMnnIti jevA kAyadA zAstra vigere viSayanA graMtha tarapha ApanI sanI draSTi AkarSa chuM. keganA viSaya uparanuM temanuM yogazAsa, vAdanA viSaya uparanuM vAdazAstra, bhaktibhAvabharyA temanAM saMskRta stotro ane pANinI muninI jema dhAtupATha, gaNapATha, liMgAnuzAsana, uNAdipATha vigere graMthe paNa vidvajanane Azcarya pamADe evAM che. dvAzraya nAmanuM temanuM eka kAvya gujarAtanI aitihAsika sAmagrI gaNAya che. e kAvya bhaTTakAvyanI spardhA kare che. tene eka artha gujarAtanA mahArAjA siddharAjane lAgu paDe che ane bIjo artha pote racelI vyAkaraNa viSayaka aSTAdhyAyIne lAgu paDe che. bhASA-jena lekhakoe kevaLa saMskRta ke prAkRta sAhityaja nathI kheDyuM, paNa mAgadhI, ardhamAgadhI, apabhraMza, junI mahArASTrIya bhASA, hiMdI, junI gujarAtI ane pazIyana bhASAmAM paNa pitAnuM sAhitya lakhyuM che. tAmIla ane kAnaDI bhASAmAM digaMbara jaina sAhitya pracUra pramANamAM maLI Ave che ema brITIza myujhIyamanA erIyaMTala DIpArTameMTanA lAibrerIyana Do. bAne mane kahyuM hatuM. A bhASAmAM prAthane paricaya aMgrejI jena gejheTa dvArA tenA vAcakene thaye haze. ItihAsa-Deva bhaMDArakara, ke. pITarasana, mekejI, barakelibUka, Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhityanI hitAvaha dizA. (13) kolhAna tathA Do. gerIne vigere vidvAnoe jainasAhityanA saMzodhanane lagatA je rIperTo bahAra pADyA che te jainanuM aitihAsika sAhitya keTaluM agAdha che tene aco khyAla Ape che. jemane bahu avakAza na hoya teo A rIporTI joI javAnI takalIpha leze te paNa temAMthI temane ghaNuM navuM jANavAnuM maLI Avaze. temAM mULa graMtha, graMthane viSaya, graMthanuM pramANa, graMthanI zailI ane bhASA tathA chevaTe graMthanI prazastio paNa ApavAmAM AvI che. te parathI graMtha racAyAnA kALanI tathA graMthakartAnI temaja temanA pUrva purUSanI paNa saMkSipta mAhitI maLI rahe che. jenagurUonI pAvalI ke je lagabhaga chellA aDhI hajAra varSanI maLe che te paNa itihAsapremIone mATe eka agatyanuM sAdhana che. pustaka bhaMDAra-pATaNamAM cheprAcIna graMtha bhaMDAra che, amadAvAdamAM be, jesalamIra, khaMbhAta, lIMbaDI, kacchanuM kAzIrUpa keDAya vigere sthaLe eka eka ane muMbaImAM dazA ozavALano tathA digabara baMdhuone maLI che, temaja (punA) DakanakelejamAM rAdhanapuramAM ane jAmanagaramAM junAM jaina graMthanA bhaMDAra che. lipi kaizalya-junA jaina sAhityanuM lipikezalya paNa jarA meha pamADe tevuM che. lahiyAoe e sAhitya tADapatro para, dezI kAgaLa para, temaja zIlAlekha upara utAravAnA yatna kyAM che. keI kaI prAcIna pratamAM chApakhAnAnA akSarone paNa mahAta kare evA suMdara ane sonerI-rUperI zAhIthI lakhAyelA lekho maLI Ave che. prasaMgane chAjatA prAsaMgika citro paNa te kALanI citrakaLAnuM darzana karAve che. pustaka prasiddhi chelA eka be dazakAmAM jena AcAryoe tathA temanA ziSya parivAre jaina sAhityane uddhAra karavA je kammara kasI che tene huM atre AnaMdapUrNa citte ullekha karyA vinA rahI zakate nathI. te sivAya jaina dharma prasAraka sabhA, AtmAnaMda sabhA, vidyA prasAraka varga, amadAvAdanI vidyAzALA, zrI devacaMda lAlabhAInuM prakAzana maMdira, paramakRta prabhAvaka maMDaLa, ArAnuM seMTrala pablIzIMga hAusa, paM. hirAlAla haMsarAjanuM jaina bhAskara graMtha prasiddhi khAtuM, AgrAnI AtmAnaMda sabhA, Agamedaya samiti ane zA. bhImasiMha mANeka vigeree e dizAmAM ghaNA AvakAradAyaka prayAsa karyA che. e saMsthAonA pratApe jaina graMtha guhAone cheDI pustakAlayamAM ane jJAnamaMdiromAM adhiSata thaI pitAnuM maMgaLa darzana ApI rahyAM che. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) zrIput paMDita bhAlananuM bhASaNa navu` koSa vyAkaraNa sAhitya--navuM sAhitya hAlamAMja 5. becaradAsajIe prAkRta vyAkaraNa sAMpratakALanI paddhatie lakhI mhAra pADyu che, temaja 5. huragAviMdadAse eka prAkRta koSa bahAra pADI prAkRta bhASAnA abhyAsIo upara mATo upakAra karyAM che. paM. zrI ratnacaMdrajIe AgamAbhyAsI munivaronI sagavaDa mATe eka mAgadhIbhASAnA zabda saMgraha prazna karyAM che. A navAM sAdhanAthI, mane AzA che ke jainasAhityanA saMskRta ane prAkRta pradezeAnA pravAsa keTaleka aMze sugama thai paDaze. lApakAraka sAhitya--jainAcAryAM sivAya je brAhmaNa paDitAe prAcIna kALamAM prathA lakhyA che teomAMnA mhoTA bhAga ghaNu karIne koI rAjAmahArAjAne rIjhavavA arthe ja lakhAya hAya evA bhAsa thAya che. kAraNa ke jInA kALamAM vidvAnene sAro rAjAzraya maLatA e nirvivAda che ane tethI teo rAjadarabAramAM kIrtti ke pratiSThA meLavavA pAtAnI zakti vApare e svAbhAvika che. jainAcAe rAjyanA ane prajAnA Azraya meLavyA che. teoe kevaLa rAjakartAone rIjhavavA mATe ja prathA nathI lakhyA. rAjasabhAmAM pUjAvA hatAM temaNe sAdhAraNa janasamAja tarapha jarAya durlakSa nathI karyuM. vikramanA darabAramAM kavilaya dhanapALa eka kaviratna tarIke paMkAyA che, kumArapALa ane siddharAjanA daramAM zrI hemaca'drAcArya nuM sthAna ati ucca che, ane akabaranI rAjasabhAmAM zrI hIravijayasUrijInA prabhAva itihAsaprasiddha che. chatAM te te AcAryAMnuM sAhitya lAkasevAnI bhAvanAthI aLaguM nathI thayuM e eka abhimAnanA viSaya che. tattvajJAna, kAvya, vairAgya ke nATya vigere viSayA uparAMta jainAcAryoe dhanurvidyA, gavidyA, avidyA, rasAyaNavidyA ane vaidyakavidyA viSe paNa ghaNA graMtho lakhyA che. te sivAya maMtravidyA, jyAtiSavidyA, suvaNa - parIkSA ane ratnaparIkSA jevA viSayA viSe paNa ghaNuM sAhitya maLI Ave che. eka phrAnsanA vidvAne ratnaparIkSA nAmanA jaina graMtha phreMca bhASAmAM anuvAda karAvI bahAra pADyo che. jainadhama pALatA jhaverIene paNa pAtAnA sAhityanI je mAhitI na hoya te yuropIyana vidvAnA hajAro kAsa dUra rahevA chatAM meLavI rahyA che. jaina sAhityanI samanvaya draSTi--jaina sAhityanI vizeSatAomAM tenI samanvayapaddhati paNa eka che. e paddhatie ghaNA vidbhajjanene AkarSyA che. keTalAko to e samanvayapaddhatine AzrayIne eTale sudhI mAnavAne taiyAra thayA che ke jaina e kaI dhama ( Religion ) nathI, paNa jagattne navuM draSTibiMdu ApanAra eka danavizeSa ja che. ( Philosiphy ) huM tema mAnatA nathI. kAraNa ke jo jaina Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. (15) kevaLa darzana ja heta te Aje vaizeSika, sAMkhya ke mimAMsaka darzananI jema te mAtra eka pArtha darzana ja banI gayuM hatuM. jena e dharma che, ane te ja vakhate darzana paNa che. have jaina darzana amane judA judA mArgo viSe kevuM samAdhAnabharya" samanvaya karI Ape che. te DhaMkAmAM kahIza. zrI AnaMdaghanajI mahArAja kahe che ke "pa darzana jina aMga bhaNaje, 1 savagI sarva naya grahI re, ja sAgaramAM saghaLI taTinI che, tadinImAM sAgara bhajana re." -jinazAsanarUpI purUSanuM mastaka jainadarzana che, temane jamaNe hAtha vedAMtadarzana che, DAbe hAtha baddha darzana che, jemaNe paga gadarzana che, DAbo paga sakhya darzana che, ane kakha (peTa) lekAyata ( cArvAka ) mata che ke je kevaLa pratyakSapramANane ja mAne che. vaLI zrI neminAtha prabhunA stavanamAM teo "va darzana nija aMga bhaNaje, nyAya jaga ja sAdhe re; nami jinavaranA caraNa upAsaka, vadana ArAdhe re chae darzana jinanA aMga kahevAya che. te zI rIte ? jinezvara bhagavAnanI AkRtimAM cha aMgane viSe e chae darzananI sthApanA karavI. zrI neminAtha jinezvaranA caraNa upAsake-arthAta khare jene-e chae darzananI ArAdhanA kare che. paNa e sthApanA (nyAsa) zI rIte karavI ? te viSe teo kahe che ke - jina surapAdapa pAya vakhANuM, sAMkhya joga deya bhede re; AtmasattA vivaraNa karatAM, lahe duga aMga akhede re. eTale ke jinezvara bhagavAna rUpe kalpatarU tenA pAya { mULiyAM ) rUpe be Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIyuta paMDita lolananuM bhASaNa. paga vakhANe. have jinezvaranAM te be aMge kayA ? sAMkhya ane ga. A bane aMge AtmAnI sattA mAne che. e apekSA zrI jinanI paNa hovAthI te apekSAe sAMkhya ane yogane be pagarUpa kahyA che. e pramANe graMthakAra pitAnI AgraharahitatA prakaTa te kare che ja paNa sAthe vAcakavargane paNa bhalAmaNa kare che ke e vAta tame khedarahitapaNu graha. bhedavAdI ane abhedavAdI athavA sugata (buddha) praNita baddhadarzana ane jeminipraNita pUrva mimAMsA tathA vyAsa praNita uttara mimAMsA (dAMta) maLI mimAMsA darzanane be hAtha kahetAM kahyuM che ke - " bheda abheda sugata mimAMsaka, jinavara dAya kara bhArI re; lephAleka avalaMbana bhajie, gurUgamathI avadhArI re. " zrI jinadarzanamAM svabhAvamAM judA judA royanA jJAnarUpa ane vibhAvamAM-karmane Azrita pudgalathI prApta thayela dehamAM paryAyane kSaNe kSaNe badalatA mAnyA che; ane bauddha dazane paryAyane pheraphAra mULanA raphAra rUpa mAnya che. mimAMsake AtmA eka ja che, nitya che. abaddha che, triguNabAdhaka nathI ema mAne che. jinadarzanane nizcaya nayanI apekSAe e vAta yogya ja che. judA judA ne pratye AvI rIte udAra draSTi rAkhavAmAM zrI AnaMdaghanajI mahArAje pitAnI matAMtarakSamatA temaja jinadarzananI mahattA prakaTa karI che. cArvAka athavA jene nAstika kahIe temanA pratye paNa khaMDanamaya draSTithI jovAne badale bahu ja udAra bhAvathI najara nAMkhI che; paNa vistAranA bhayathI e vAta ahIM na lakhatAM jatI karU chuM. jinadarzana pUrvApara avirUddha zI rIte?-- jinadarzanamAM aneka nizcayo, apekSAo, ane draSTiono samAveza thaI jAya che, kAraNa ke brahmAMDanA jaDa-cetanya vigere dravyo pote ja aneka dharmavALA che. tene je eka cakAsa draSTithI joIe te satya na pAmIe. eTalA mATe aneka draSTithI ja jovAnI rIta rAkhavI ghaTe. keI padArtha viSe bolatI veLA mukhya dharmane bolavAnI paddhati che, paNa teja veLA tenA aneka gaNadharmono adhyAhAra hoya che, e vAta lakSamAM hovI joIe. eja kAraNathI jenavAdane syAdavAda ke anekAMtavAda Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. (17) kahevAmAM Ave che. jema eka padArtha upatti ane layanI apekSAe anitya ke nAzavaMta che, kSaNika ke paryAyavaMta che tema teja padArtha mULarUpa sata che. sonAnI mudrikAmAM mudrApaNAnI ke AkArapaNAnI utpatti ane vinAza paNa che, paraMtu suvarNarUpe to te sat ane nitya ja che. e draSTie brahmAMDanA ie dravyane nityanitya kahevAmAM AvyA che. keI jIjJAsunA kalyANa mATe upadeza karatAM pahelAM tenI bhUmikA vicAravI paDe che ane e bhUmikA anusAre naya ke apekSAnI paddhatino svIkAra karyo ja chuTake thAya che. zrI haribhadrasUri mahArAja yogabiMdumAM 13ra mA - kamAM kahe che ke - citrA tu dezanaiteSAM, syAd vineyAnuguNyataH / yasmAd ete mahAtmAno, bhavavyAdhibhiSagvarAH / / arthAta-"tame je mahAtmA kapila, mahAtmA buddha, mahAtmA mahAvIra, mahAtmA kaNAda, mahAtmA gautama vigerenA nAmanI khAtara ane temanA vacananA samarthana mATe laDavA bhegA thayA che te tamAro vyAeha che. temaNe AtmA nitya che athavA AtmA anitya che, paramezvare kartAhartA che e prakAre judI judI dezanAo ApelI che te badhI te te vinezinI anukULatA ane yogyatA tarapha lakSya rAkhIne ja ApelI che. kAraNa ke ( TIkAkAra lakhe che ke je je purUSa mahatmAo ane sarvajJa hatA teo A saMsArarUpa vyAdhi nAbuda karavA mATe uttama begha samAna hatA." vaLI lakhe che ke -"zrotAne-ziSyane je prakAre samajAvavAthI AtmajJAnanA bIjanuM AdhAna thavAno saMbhava hoya ane te saMbhava paNa pratidina vadhamAna hoya te ziSyane teoe te te prakAre-judI judI draSTie samajAvyuM hoya e banavA joga che. athavA kadAca teoe te ekasarakhI dezanA karelI hoya to paNa judI judI bhUmikA para rahelA sAMbhaLanAra ane judI judI bhUmikApara rahelA samajanArA e badhAnI buddhimAM taratamatAno bheda hevAthI saMbhavita che ke ekadezanA paNa aneka rUpamAM samajAi hAya. judI judI vAnIo jema judA judA jamanAranA cittane saMtoSa Ape che, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) zrIyut paMDita lAlananuM bhASaNa. tema judI judI dezanA dareka sAMbhaLanArane tenI yogyatA pramANe kaMIne kaMI lAbha to kare che ja; mATe e dezanAone avaMdhya kahevAmAM kaze bAdha nathI. ane deza kALa tathA nayane lakSyamAM rAkhI tadraSTie jotAM e dezanAnA mULamAM dezanA ja pratIta thaze. " zrI haribhadrasUrijInI matAMtarakSamatA-zrI haribhadrasurijI yAgadraSTi samuccayamAM kahe che ke-" ApaNe e vAdavivAda, khaMDanamaMDana ke takALa cheDIne mahApurUSanA mArgane Azraya karavo joIe. " TUMkAmAM je rIte sAMbhaLanArAene mithyA moha dUra thAya, dehAdhyAsa chUTe, AtmajJAnanuM bIja ropAya ane saMsAranA prapaMca tarapha durlakSa rahe te rIte upadeza Ape e ja eka senuM lakSya hevuM joIe. '' ke mumukSu gurUjana pAse AvIne kahe ke -"hu te marI jaIza. are re! mAruM kalyANa zI rIte thaze ? mArI umara paNa bahu thaI gaI ! " AvA kALabhIrU ane kAyarane tenA gurUjavAba Ape ke-"bhAI ! tuM muMjhA mA. (rArIrarUpI vyaMjanamAM zAzvata svaranI peThe rahelo) tuM patetakadi marato ja nathI, tuM nitya che, tAre vaLI kALanI bIka zI ? kALa-dezane ane kArya kAraNane mApanAra te tuM ja che. tane teo zI rIte mApI zake ? tuM tArUM sAdhana kare jA." A prakAre kALajI ziSyanI nirAzA ane kAyaratA dUra karavA tathA tenI AtmasAdhanAne niraMtara cAlu rAkhavA mATe zarIrAdi paryAne gaNa karI ane dravyane pradhAna rAkhI ane dvaitavAda upadezavAmAM Ave te zuM sarvAgI jainadarzananuM ja te eka aMga nathI? vaLI kaI bIje mumukSu ziSya bhogo bhogavavAmAM ja ropUra rahetA hoya ane mahAtmA Tolaya' kahe che tema e bhogenI pAchaLa keTalAya pAmara prANIonI hAyavarALa rahetI hoya te e jaDAbhyAsI-viSayAsakta purUSanA manane ThekANe lAvavA buddha bhagavAnane kSaNika vijJAnavAda ke TelaTeyane samAnavAda kAmamAM lAvI zakAya ane tene kahI zakAya ke-"bhAI ! tuM Akhe baMdha karIne beThe che. A badhuM je tuM jue che ane bhogave che te kSaNasthAyI che. ghaDI pachI temAMnuM kaMI ja nahIM hoya. tuM A sarvane sthAcI mAnI beThA che te tArI ajJAnatA che." AvI rIte dravya (rUpa svara) ne goNa karI (vyaMjana 1 First steps Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA, (19) rU5) zarIraparyAyane mukhyatve sthApI samajAvavAmAM Ave to e anityavAdanA upadezane paNa jainadarzananuM eka aMga kema na lekhAya? satya mahAna che, vyApaka che, mana-buddhinI pelI pAra gayA vinA tenI jhAMkhI thatI nathI ane je jhAMkhImAM Ave che te zabdavaDe saMpUrNapaNe vyakta karI zakAtuM nathI. chatAM saghaLA darzane pitAne sarvagrAhI ane bAkInAne aM zAhI kahevAnI himmata kare che. zrI haribhadrasUrijI mahArAja evA aMzagrAhI pratye paNa kevI udAra daSTithI nIhALe che te tame joze te mane khAtrI che ke e udAra purUSa mATe tamane abhimAna ryA vinA nahIM rahe. keikane hathI jotAM tenI haDapacI suMdara lAge ane tethI te tene kuMjara kahe, be maheThethI pANI pIne joi dvipa kahe, tene bahAra AvelA dAMtane joI kaI tene daMtI kahe, kaI mada jharatuM joI tene mataMgaja kahe, keine ucA pahADa jevo lAgavAthI nAga kahe, sUMDhavaDe ghaNA kAma karato joI kaI hastI kahe te tethI zuM e badhAne ApaNe aMdha kahI zakIe ? sUMDha jenAra athavA dAMta jonAra AkhA hastIne te jue che ja, paNa te AkhA satyane vyakta karavA eka aMzane Azraya le tethI zuM thayuM ? evI ja rIte satyane sAkSAkAra karanAra daIne keeka aMze varNave che tethI ApaNe tene aMdhanI keTImAM mukavAnuM sAhasa na karI zakIe. evA bhAvanuM zrI haribhadrasUrie potAnA zAstravArtAsamuccaya ane gabiMdu vigere graMthomAM nirUpaNa karyuM che. ( juo cAra saMjIvInI nyAya.) zrI AnaMdaghanajI mahArAje paNa megha samA gaMbhIra sUramAM gAyuM che ke - rAma kaho rahemAna kahe keI kahAna kahe mahAdevarI; pArasanAtha kahe keI brahmA, sakaLa brahma svarUpa rI." arthAta-rAma, rahemAna, kAna, mahAdeva, pArzvanAtha, brahmA e sarva zuddhAbhAnAM ja nAme che. kAraNake je samaye pote nijarUpamAM rahe che tyAre AtmA rAmarUpa bane che, jyAre sarva para karUNA (rahema ) kare che tyAre teja AtmA rahemAna bane che ane jyAre karmanuM nikaMdana kare che tyAre te kAna ke kRSNa thaI jAya che. AvuM sarva draSTio. sarva aMze ane sarva khaMDenuM samanvaya jainenuM 2 vAdavivAda na thAya teTalA mATe kadAca sarva aMzane jaNAvanAra zabda banAvIe te te kevo lAMbo ane behudo thaI paDe tenuM eka udAharaNa ApuM chuM. tuSatigtratavisTivItAnam ( khurazI ) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) zrIyuta paMDita lAlananuM bhASaNa. yogasAhitya karI zake che. paNa te mATe apekSAo ane nayo vigereno ane bhyAsa jarUrI che. jene Apadezika sAhitya-jene jene paribhASAmAM dharmasthAnuga kahevAmAM Ave che tevA padezika sAhityathI jaina sAhitya bharapUra che. sAdhAraNa saMsArI janone mATe rasAtmaka kathAe ghaNuM upakArI gaNAya che. jaina lekhakoe AvA kathAnako gadyamAM, padyamAM, rAsArUpe, caritrarUpe, rUpakarUpe ke AkhyAna rUpe baheLA pramANamAM lakhyAM che. huM Apane temAMnA thoDA kathAnakano vAnagIrUpe paricaya karAvIza:- paTapurUSa caritra-A caritramAM AkhI mAnava jAtine cha vibhAgamAM vaheMcI aMgrejImAM jene Reprenestative arthAta pratinidhi svarUpa manu kahIe tenuM AmAM varNana che. manuSyamAM (1) adhamAdhama (2) adhama (3) madhyama (4) vimadhyama (5) uttamottama ane (6) uttama-kaNa kahevAya tenuM nirUpaNa A papurUSa caritramAM che. A pratyeka vargamAM ekeka caritra tenI prakRti pramANe AlekhyuM che. A graMtha vAMcavAthI vAcaka ke zrotA pote ja potAnI keTI nakkI karI zake che ane pitAnAmAM jANatAM-ajAhatAM je kaMI adhamatA rahI gaI hoya tene khaMkherI AgaLa vadhavAnA ane bhilASa bAMdhe che. pratijJApAlana-A viSaya upara cAra gRhalakSmI-vadhunI kathA che. tenuM saMkSipta kathAnaka A pramANe che:-ekavAra eka sasarAne vicAre che ke cAra putravadhumAMthI kaI vahune gharanuM kayuM kAma soMpyuM hoya to samuccaye sarvane anukULa thAya? tene nirNaya karavA sasarAjIe cAre vahune belAvI jyAre mAguM tyAre Apajo' ema kahI, pAMca pAMca zALanA dANA ApyA. dareka vahue A dANAne ke upayoga kare tene potAnI buddhi pramANe nirNaya karyo. eka vahue dANAne nirUpayogI gaNI vAsIdAnI sAthe kADhI nAMkhyA. bIjI vahu khAI gaI, trIjIe potAnA dAgIne sAthe e dANuM paNa sAcavI rAkhyA ane cothIe pitAnA bhAIne temekalI ApyA ane kahevarAvyuM ke "A dANuM ApaNuM khetaramAM vAvaje, eTaluM ja nahIM paNa je pAka utare te paNa pharI pharIne vAvyA karaje.' sasarAe pAMca varSa pachI cAre vahune bolAvI pelA dANA bhAgyA. pahelI vahue kahyuM ke meM to nakAmA jANI vAsIdAmAM kADhI nAMkhyA." bIjIe kahyuM ke "huM te khAI gaI." trIjIe kahyuM ke meM mArA ghareNAM sAthe saMgharI rAkhyA che" Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA, ( 21 ) A ane ceAthIe kahyuM ke mAruM pIyara gADAM mokalI magAvI hyA. '' parathI sasarAe pahelI vahune vAsIdA vALavAnuM sAMdhyuM; kAraNake tene nAMkhI detAM ThIka AvaDatuM hatuM ane tenuM nAma urjAjhatA rAkhyuM. bIjI vahune rasoDAnu kAma soMpyuM, kAraNa ke jene khAtA AvaDe te kadAca sArI rIte khavarAvI paNa zake, ane tenuM nAma bhakSikA rAkhyuM. trIjIne sArI rIte sAcavatA AvaDyu aTale tene paTArAnI cAvIo soMpI, ane tenuM nAma rakSitA rAkhyuM. ceAthIne gharanA meAbhA vadhAranArI samajI gharanI uparI nImI ane tenuM nAma vardhitA ( rahiNI ) pADyu. pratijJA pALavAmAM utsAha preravA arthe A kathA ghaNI upayogI gaNAya che. vidhetA nArIe jevI rIte pAMca dANAmAM asaMkhya gaNI vRddhi karI tevI rIte vratI jIvee krame krame peAtAnA vrata-japa-tapamAM paNa vRddhi karavI joie, evA A kathAnA ni che. dIkSA lenAra strI-purUSane khAsa karIne A kathAnu vastu samajAvavAmAM Ave che. ane kramaza: sayamapAlanamAM AgaLane AgaLa vadhavAnI preraNA karavAmAM Ave che. upamiti bhava prapa cA kathA--A eka rUpaka kathA che ane prodha cadrodaya nATaka athavA Pilgrim's Progress nI sAthe rUpaka, rasa ane bhApAmAM spardhA kare tevu che; tenuM bhASAsAM kAdaMbarInI smRti karAve che. chatAM khubI e che ke temAM kalpanAnu ke lAMbA lAMbA samAsAnuM kAThinya nathI. jIvasvabhAvanI halakAmAM halakI sthiti-nigADhanI sthitithI laine te OM meAkSanI sthitie zI rIte pahoMcAya tenuM AmAM suMdara varNana che. kathAnI sAthe jainatattva athavA siddhAMtAnI paNa ghaNI suMdara rIte guMthaNI karavAmAM AvI che. tenA gujarAtI tathA hiMdImAM paNa bhASAMtare thayA che, ane pre. humhana jekeAkhIe ekavAra tene aMgrejI anuvAda karavAnI tatparatA darzAvI hatI. kathAnA kartA kalikALa kevaLInuM birUda dharAvanAra zrI siddhaSi gaNi che. Ane maLatI drigabara sAhityamAM eka cetana kathA paNa maLI Ave che, ane tene anuvAda paNa thayA che. samarAditya kevaLInA rAsa--A rAsamAM be mitrAnA, janmajanmAMtarathI cAlatA AvatA ekapakSI vairanI vArtA che. Akhare e vera zI rIte bhAMge che tenA sarasa rIte khyAla ApavAmAM AvyA che. rAsanA vAMcanathI vAMcanArane kanI kaThinatAnuM ane temAMthI chUTavAnuM sAmarthya sphure che. manuSya Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) zrIyuta paMDita lAlananuM bhASaNa. ghaNI vAra piote potAnA kAmathI upajAvelAM phaLe bhegAvavAmAM kAyaratA dAkhave che e dubaLatA che. jeNe nArInA ane tiya"capaNanA aneka asahya du:kha bhagavyA che te du:kha ke kalezathI nirAza te na ja thAya, ulaTuM te AtmabaLe bhegAvI karmathI TavAne ja nizcaya kare. A rAsathI junAM karmo bhogavI levAnuM ane navAM pApa na karavAnuM dadIbhUta thAya che. paMDita sukhalAlajIe kamathanI prastAvanAmAM lakhyuM che ke - prAkkarma pravilApyatAM citivalAn nApyutaraiH zliSyatAM / prArabdhaM tvihabhujyatAmatha parabrahmAtmanA sthiyatAm // arthAta-pahelAnA bAMdhelA azubha karmone jJAnabaLathI gALI nAkhe, AtmabaLathI navA azubha karmanA baMdhanamAM na baMdhAo, ane AtmavIryathI prArabdha karmane bhAgavatAM kSINa karI nAMkhe. e rIte Akhare brahmapadamAM anaMtakALa paryata sthira rahe. " ilAyacI kumAranI sthA-A kathA bahu rasika ane bedhaprada che. mehavaza prANIo zubha dhyAnamAM ArUDha thatAM kevI rIte AtmajJAna ane kevaLajJAna pAme che tenuM manahara nirUpaNa A kathAmAM che. hu TuMkAmAM tene sAra kahI jau chuM. IlAyacIkumAra eka dhanavAna chIne kamAra che. tarUNAvasthAmAM te eka nATaka jevA jAya che. tyAM naTanI eka rUpavatI putrI upara mahI paDe che ane nATaka khalAsa thavA chatAM vicAramAM ne vicAramAM te tyAMne tyAMja besI rahe che. tenA mitra tene samajAvI paTAvI ghera laI jAya che. ghera javA chatAM tenuM citta keme zAMta thatuM nathI. te eka bhAMgalI-tUTalI khATalI upara paDe che. ( pUrvakALamAM keda kumAra rIMsAya tyAre bhAMgalI-tUTalI khATalIneja Azraya letA ane pachI meTerAo AvI samajAvaTa karatA.) gharanA vaDIla ane vRddha purUSa tene samajAvavA AvyA. paNa teNe to eka ja vAta karyA karI ke -" mane pelI naTanI putrI sAthe para . " kuLavAna ane dhanavAna zenuM kuTuMba ekadama eka nIca kuLanI nadI sAthe potAnA kuLadIpakanuM lagna karavAne zI rIte taiyAra thAya ? zarUAtamAM te temaNe AnAkAnI karI, paNa lADakavAyA putranuM mana saMpAdana karavA Akhare temaNe sammati ApI. naTe pitAnI putrI paraNAvavAnuM kabulyuM, paNa eka evI AkarI sarata karI ke- je lAyacIkumAra nATakakaLAmAM kuzaLa banI, Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhityanI hitAvaha dizA. (23) keI eka rAjAne rIjhavI. tenI pAsethI dravya meLavI, e dravyavaDe amArI AkhI nAtane bhejana karAve te huM mArI putrI tene paraNAvuM. " rUpamugdha kumAre te sarata paNa svIkArI. pachI teNe nAyakaLAnI tAlIma levA mAMDI. krame krame te eka kuzaLa naTa banyA. pachI eka rAjA pAse jai teNe pitAno khela batAvavAnI rajA mAgI. rAjAe te ApI ane pite pitAnI rANI tathA bIjA amaladAro sAthe naTanA khelamAM hAjara thaye. ilAyacIkumAre eka pachI eka evA addabhuta khela karyA ke AkhA prekSavarga cakita thai gayA. khela khalAsa thavA Avyo, paNa rAjAjIe inAma saMbaMdhe eka zabda sarakhe paNa na uccAryo. ilAyacIkumAranI ATaATalI kuzaLatA ane zrama tarapha tenuM lakSya paNa na kheMcAyuM; kAraNake te te kumAranI kuzaLatA jevAne badale pelI rUpavatI naTaputrInI suMdaratA nihALavAmAM cakacUra banI gayuM hatuM. mohAMdha manuSyanuM mana pitAnA mohapAtrane choDI bIjI tarapha jaI zakatuM nathI. kumAre pharI pharIne be traNa vAra potAnA prayoga karI batAvyA, paNa rAjAnuM citta pelI dela vagADatI naraputrImAM parovAyeluM te keme karatAM kumAra tarapha na vaLyuM te naja vaLyuM. te ciMtavavA lAgyA ke--. A uMcA vAMsa upara AdhAra vagara nAcate kumAra je nIce paDe ane marI jAya to kevuM sAruM ? jo tema thAya te A suMdara nadI mane prApta thAya. " barAbara te ja vakhate uMcA vAMsane cheDe caDelA ilAyacIkumAre eka adabhuta dRzya joyuM. gAmanI eka paLamAM eka muni mahArAjane eka atyaMta rUpa-sAMdarya-lAvaNyavatI nArI nirbhayapaNe AhArAdi sAmagrI baherAvI rahI che ane pilA saMyamI munirAja pRthvI tarapha nIcAM ne DhALI zAMta bhAve ubhA che. ilAyacIkumAre vicAra karyo ke-pitAnI sAmeja jagatanA samasta siAMdaryanA bhaMDAra khullA hovA chatAM A muni mahArAjanuM te tarapha lezamAtra citta nathI jatuM e kevuM Azcarya ? temanA pitAnA manamAM ja keTaluM agAdha sAMdarya hovuM joie ke jethI A sAmenuM saudarya temane tuccha ane tRNavat lAge che ? dhanya che temanA saMyamane, dhanya che temanI acaMcaLa manavRttine ! A rIte zubha vicAranI zreNIe caDatAM tene mohane paDadA tulyo ane AtmajJAnano udaya thayo. rAjAne pelI naTImAM ane rANIne pitAnAmAM mehamugdha thayelAM pitAnA jJAnadarpaNamAM jayAM. aMte temane saune paNa tenA upadezathI AtmasauMdaryanuM darzana thayuM. A kathA amArA janasamAjamAM sArI peThe pracAra pAmelI che ane tene lagatAM citra paNa che ke maMdiramAM jovAmAM Ave che. achavidha sAmAyikamAM parijJAnAtmaka sAtamI sAmAyika sAthe A kathAne saMbaMdha che, Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ra4) zrIyut paMDita lAlananuM bhASaNa. jaina kathA sAhityane upayoga ane jALavaNuM-jenA kathAnuM sAhitya e te mAtra pharasadane vakhate vAMcavAnuM sAhitya heta to ATaluM jaLavAta ke kema ? e eka zaMkA che. muni mahArAjAe savAranA vyAkhyAnamAM AvuM ekAda kathAnaka pasaMda karI zrotAone saMbhaLAve che ane te eka Avazyaka dharmakartavya gaNAya che. baporanA vakhatamAM upAzrayamAM strI samudAyamAM sAdhvIjInA ke kaI zIkSitA zrAvikAnA adhyakSapaNa nIce rAsa ke caritra vAMcavAne rIvAja che; ane sAyaMkALe pratikramaNamAM, sakjhAyamAM athavA te pachI keTaleka sthaLe AvI vAta carcAya che. AthI karIne jena kathA sAhitya saMpUrNa yathArtharUpamAM atyArasudhI jaLavAI rahyuM che ane jyAM sudhI e kama akhaMDita raheze tyAM sudhI jaLavAze e nirvivAda che. baddha kathAnaka sAthe tulanA-ghaNIkharI jena kathAone aMte kathAkAra kevaLIne athavA sarvajJa jina bhagavAnane lAve che ane temanI dvArA janma janmAMtaranA vividha kAraNe prakaTa karAvI samagra ghaTanAnuM rahasya khulluM kare che. jaina vArtAkAranI A paddhati jaidha jAtaka kathAnuM smaraNa karAve che; paraMtu jAtake karatAM jaina kathAmAM eka vizeSatA che. jAtaka kathAo evI rIte zarU thAya che ke ghaNe bhAge samajavuM muzkela thaI paDe. amuka sAdhune amuka thayuM evI rIte jAtaka kathA prAraMbha thAya che. pachI buddha bhagavAna padhAre che. ane praznanA uttaramAM buddha bhagavAna te zramaNanA pUrvajanmanuM vRttAMta kahI saMbhaLave che. jAtakanI mukhya kathA bhatakALane udezI hoya che; jyAre jaina kathA bhaviSya ke pariNAma tarapha vahetI hoya che. lagabhaga badhI jAtaka kathAomAM bAdhisatva ke bhAvi buddha pitaja bhAga letA hoya che. jene kathAomAM tema nathI hotuM. AnuM kAraNa mane ema lAge che ke jAtaka kathAo prAya: hiMdudustAnanI judI judI lokakathAomAMthI janma pAmI hoya che tethI temAM rasikatA, addabhutatA ane vicitrya jaLavAya che paNa tene sughaTita banAvavA keTalAka parivartana karavAM paDe che ane Ama parivartana karavAthI kai kai vAra mULa kathA zuSka paNa banI jAya che. jaina lekhake e mULa pracalita lekakathAone Azraya lIdho che paNa pitAne anukULa banAvavA temAM virUpatA Ave evI kApakupa nathI karI. banatAM sudhI to temaNe lekarIvAja ane yuganI bhAvanA tenA kharA svarUpamAM jALavI rAkhavAno prayatna karyo che. buddha kathAmAM arthasthA ke rAjakathA pAparUpa che. jaina lekhako e viSayamAM svataMtra che. teo te vArtAmAMnA pAtrane sadaguNI ke devI citaravAne paNa baMdhAtA nathI. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityanI hitAvaha dizA. (25) kAraNake teo jANe che ke vArtAne sAra kaMI vArtAmAM banelA banAve uparaja avalaMbata nathI, paraMtu kevalI bhagavAna vArtAne aMte je rahasya batAvaze tenA uparaja avalaMbe che. AthI jena lekhake vArtAnA pAtrone pUrepUrI svataMtratAthI ghAta pratighAta ane sukha duHkhamAM thaIne lai jAya che. Akhare kevalI bhagavAna AvI pAne paDelA du:khe kyA kayA duSkarmanA phaLa che te samajAve che ane paDado ucakI jatAM anaMta prakAza prApta thAya che. jaina lekhakoe jema junI pracAlata lekakathAomAM vividha raMga pUryA che tema dharma pracAra ane dharmadezanA mATe siddhAMtane dRSTimAM rAkhI ghaNu ghaNu navI kathAo paNa racI che. jaina sAhityanI asara-jaina sAhityane prabhAva kevaLa tenI sAMpradAyika sImAmAM ja samApta nathI thato. potAnA pADozI sAhitya upara paNa teNe asara karI che. Do. velara kahe che ke jene dharma saMbaMdhI mArUM jJAna paNa ghaNe aMze brAhmaNonA zAstramAMthI ja AvyuM che. zrImad bhAgavadumAM buddha bhagavAnane jema vinunA avatAra mAnyA che, tema prathama tIrthakara zrI RSabhadevane paNa viSNunA avatAra tarIke oLakhAvyA che. yogavAzimAM rAma potAnA guru zrI vaziSThane kahe che ke - nAhaM rAmo na me vAJchA, bhAveSu ca na me manaH / zAMtimAsitumicchAmi, svAtmanIva jino yathA // zAntiparvanA mokSaparvamAM paNa lakhyuM che ke - etadevaM ca naivaM ca, na cobhe nAnubhe tthaa| kamasthA viSayaM bruyuH, sattvasthAH samadarzinaH / / e ja prakAre jaina sAhitya paNa hiMdanA sAhityamAMthI ghaNuM sAruM lAgyuM te jhIlavAmAM saMkoca nathI karyo. kAlIdAsanA meghadata upara keTalAka jaina kavio mugdha thaI gayA che ane temaNe meghadUtanA anukaraNamAM ghaNuM sarasa kAvya jene sAhityane bheTa dharyA che. meghadUtanA pratyeka kalAkanA aMtIma caraNane laI ane keTalAkamAM pratyeka caraNane laI jaina kavioe sarala kalpanAvaibhava tathA bhAvAlAlitya prakaTa karyA che. keTalAka vidvAna jaina lekhakee jainetara graMtha upara pitAnI vyAkhyAo ane vRttio paNa racI che. Ama dharmasiddhAMtamAM mata matAMtara hovA chatAM sAhityamAM te jaina lekhake e bhedabhAvane eka kere rAkhI eka citta ane zuddha bhAve sAhityasAdhanA karI che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) zrIyut paMDita lAlananuM bhASaNa. upasaMhAra. sajjane ! cAra vedanI peThe jainasAhityanA paNa cAra bhAga che. prathama dravyAnuga Philosophy of Religion, jemAM tatvajJAna, adhyAtmajJAna, nyAye jJAnanA sAhityane samAveza thAya che. bIjA bhAgamAM caraNakaraNAnuga Conduct of Religion jemAM dharmane AcAramAM utAravAnA siddhAMtane samAveza thAya che. trIjo bhAga ke jene dharmakathAnuga Demonstruation of Religion kahe che. A bhAgamAM upara kahelA bane anuyoganA siddhAMtane amalamAM mukanAranA caritro hoya che ane cothA bhAga gaNitAnuga ne jain Cosmology ne che. jemAM kSetramAsa tathA jena bhUgoLa-khagoLano samAveza thAya che. A cAre bhAganA sAhityane yathAvidhi abhyAsa kare che jene paramAtmavidyA ( Theology ), 241421951, ( Psycology ), aurat ( Bosmology ), ane paralokavidyA ( Estachology ) e cAre viSayone jaina mAnyatA saMbaMdhIne nirNaya abhyAsIne jaNAI Ave tema che. jaina AgamamAMthI mAtra meM AcAra vidhAnavALA sUtronA ullekha karyo che. jainanA nyAya sAhitya, tattvajJAna sAhitya, bhASAsAhitya ane vijJAna sAhitya viSe kuzaLa jene vidvAno ApaNane vizeSa kaheze. mArA lekhamAM meM upadezika sAhityano ullekha karyo che ane tenuM varNana A lokamAM zubha pravRtti karAvavAnuM ane adhyAtma dvArA jIvananA aMtima sAdhya mokSa ke mahAnaMda tarapha laI javAnuM che e jaNAvyuM che. mArA lekhamAM ghaNuM vraTIo rahelI che ema huM jANuM chuM, tathApi lekha lakhIne nibaMdha vAMcavAne A mahAre prathama prayAsa hovAthI Apa udAratAthI kSamA karazo. chevaTe mAre A lekhane mArA jamane mitra pro. haramana jekebInI jema sAhityanI pragati viSenI gAthA TAMkI samApta karUM chuM. jiNapavayaNaM pasiddhaM, jaMbudivammi ceva savvammi / kItti jassaM ca acirA, pAyavo sayala puDhavie // iti zubham. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) jaina sAhityanI hitAvaha dizA. pariziSTa. sAhityanI paraspara asara, 1 jaina sUtra graMthamAM kalpasUtra paNa gaNAya che. pavitra sUtromAM A sUtra agragaNanIya eTalA mATe gaNAya che ke AmAM zrI tIrthakaronA saMkSipta paNa mULa caritra che. ane kayA vartanathI temaNe kevaLajJAna ne mokSane mahA AnaMda prApta karyo hate e vatanarUpa AcAra jene sAdhusamAcArI kahe che te paNa temAM che. A pavitra sUtramAM gaNadharavAda che. temAM zrI mahAvIrasvAmIe iMdrabhUti nAmanA gAmagotrI vidvAna brAhmaNane saMzaya vijJAna dhana eva etebhyaH bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati na chetyAMjJAvartIti e veda pAThavaDe dUra karyo hate. 2 jaina graMtha-pagabindu, gadaSTisamuccaya, yogaviMzikA, gazAstra, zataka, yogasAra, samAdhi zataka, paramAtmA prakAza, jJAnAMkuza, samabhAvazataka, dhyAnazataka, dhyAnasAra, dhyAnadIpIkA, dhyAnavicAra, adhyAtma upaniSad adhyAtmabindu, adhyAtmataraMgiNI, adhyAtma gItA-vigere. 3 prathama jyAre meM AcArAMga sUtra avalakaryuM tyAre mane temAM samajaNa paDI hatI nahI, paraMtu jyAre Francis of Assisi nuM caritra vAMcyuM ke AcArAMgasUtra samajAyuM eTaluM ja nahI, paNa e phreMca sAdhu caritra karatAM jainI dIkSA mane kAMi nyUna na lAgI. kAnsise jyAre brahmacarya (Chastity), akiMcanatva ( Poverty ), vinaya (Obedience) ane zraddhAne ( Faith ) mukhya ryA hatA tyAre jaina sAdhunA cAritramAM uparanA saguNe uparAMta ahiMsA, satya vigere bIjA paNa guNe kriyAgata che, ane kALAnusAra hAla paNa ghaNeka aMze yathAzakti te guNenuM sevana thayA kare che. 4 jena sAhitya pitAmAM rahelA AtmA sivAya bIjA koIne jagatanA kartA, bhetA ke hartA mAnatuM jaNAtuM nathI, tathApi te nAstika nathI, kAraNake pANinI muni kahe che ke paraloko'stIti matiryasyAstIti AstikaH / paraloko nAstIti matiryasyAstIti nAstikaH / paraleka che evuM mAnanAra Astika che. ane evuM nahIM mAnanAra nAstika che. pa Adarza purUSane jeno zilAkA purUSa-mahA purUSa ne yugapradhAna ane dharmane prabhAva vadhAranArane jaina sAhityamAM prabhAvika purUSa gaNelA che. 6 samAjavAdanA eka praznane niveDe jenamAnyatA dAkhavI zake evuM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) zrIyuta paMDita lAlananuM bhASaNa. temanA sAhityamAM maLI Ave che. manuSya khAvA mATe anna, paheravA mATe vastra, ane rahevAne mATe nivAsasthAna eTalA uparAMta kAMIpaNa mIlakata na rAkhavI. AvI maryAdA karanAra lobhane nigraha karavA parigrahanuM pramANa kare che. parimANa uparAMta je mIlakta hoya te zubha kAmamAM khacI nAMkhe che. A uparathI amerIkAmAM sAMbhaLela eka vicAranuM smaraNa thAya che ke je manuSyanI dAlata traNa karoDa Dolara karatAM vadhAre hoya te vadhArAnI dAlata dezanA lokone ApI devA temaNe gavarmenTane saMpavI. 7 jaina sAhitya pitAnA kAvyomAM, kathAnakamAM, rA mAM nATakamAM nave rasane paDyA che. tahetune laI zaMgArarasane gaNa rAkhI zAnta rasane pipe che. A dezamAM jyAre bALalagna nahi hatA, ane brahmacArI AzramamAMja bArabAra varSa sudhI vidhAthI abhyAsa karatA, tyArapachI pati-patnI thanArAone vAtsAyana zAstrane abhyAsa karAvatA. paraMtu A kALe zaMgArarase svaccheda bibhitsarasa ane vyabhicAranuM svarUpa lIdhuM che, tyAre zuMgAranuM piSaNa samAjane hita karatAM hAnikartA vizeSa che, evuM samajI jainasAhityakAroe zRMgAra gaNa karI zAnta rasane pALyo hoya evuM anumAna thAya che. 8 jene jJAnapaMcamIne divase vrata karI jJAna pUjA kare che. A divasa dara varSe kArtika zudi paMcamIe Ave che. pUrvanA vakhatamAM jJAnapaMcamInuM vrata karanAra vratanI pUrNAhutI vakhate ujamaNuM karIne jJAnanA sAhityo eTale sApaDA, navakAravALI, kAgaLa, kalama, uparAMta pustake lakhAvI kiMmatI pAThAomAM rAkhI, dAbaDAmAM mUkI bhaMDAramAM rakhAvatA hatA. hAlamAM e pracAra ocho thaI gayo che. 9 kaLikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya kevA jJAnazrImaMta hatA, temanuM udAharaNa A pramANe che. teo zatAvadhAna karatA, vizeSa avadhAna paNa karatA, zAhInA kuMDanI AsapAsa ekI sAthe pAMcase lahiyAone lakhavA besADatA, ane pratyeka lahiyAne bhinna bhinna viSaya para vArApharatI kaleke lakhAvatA hatA. 10 jenA darzane che ke dharma ? Philosiphy or Religion? keTalAeka jainetara vidvAnonuM mAnavuM evuM saMbhaLAya che ke nyAyAdiSadarzananI peThe jene eka naja che-eka prakAranI dRSTi che, eTale ke vastune aneka svarUpe jovAnI dRSTi che. jaina sAhityanuM vizeSa avalokana karanArane mAluma paDaze ke jaina darzana ke phalasuphI te ja paraMtu tenuM vizeSa lakSya dharma ke rIlIjIyanapara che; kAraNake pitAnAmAM rahelA zuddhAtmA ke paramAtmAne pAmavAne, tenA mAnanArane sarve para samabhAva zikhavo paDe che, ane e samabhAvanA AcaraNa pachIja manuSya zuddhAtmA arthAta paramAtmAnuM dhyAna-darzana-pUjana-manana-bhakti yathArtha rIte karI zake che; arthAta dharmanI bhIMtapara jaina--sAhityane prAsAda nirbhara che. samabhAva tenA hRdayamAM che, ane syAdavAda tenA mugaTane cUDAmaNi che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnaMda prInTIMga presa-sTezana roDa--bhAvanagara. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bhAvanagaramAM bharAyelI sAtamI gujarAtI sAhitya pariSaDhyAM paMDita sukhalAlajInuM vicAyeluM bhASaNa. jena nyAyane kramika vikAsa. nyAya ane nyAyazAstra-je anumAna praNAlikAthI saMdigdha vastune nirNaya karI zakAya che, te anumAna paddhatine nyAya kahevAmAM Ave che. je zAstramAM AvI anumAna paddhatine vicAra mukhyapaNe heva che, te zAstra nyAyasAhityamAM sthAna le che. nyAyazAstramAM mAtra nyAyanI anumAna paddhatinI ja carcA hoya tema kAMI nathI hotuM, temAM samagra pramANenuM nirUpaNa heya che. eTaluM ja nahIM paNa temAM prameyonuM nirUpaNa sudhAM hoya che. chatAM eTaluM kharUM ke tevI jAtanA sAhityamAM pramANa nirupaNe ane temAMye anumAna paddhatine nirUpaNe e bhAga rekela hoya che, tethI ja tevI jAtanuM sAhitya "khAdhAjona cAlavA mavani ) e nyAyane anusarI nyAya sAhitya kahevAya che.' cetana sRSTimAM manuSya jAtinuM mahatva tenI buddhine lIdhe che. tenI bu. dvinI mahattA vicAra-svataMtratAne lIdhe che. vicAra-svAtaMtrya e taka ane . nAmA zaktinuM pariNAma che. tethI jyAre keI bahAranuM ke aMdaranuM dabANa na hoya tyAre harakeI manuSyanI buddhi Apo Apa zaMkA ane tarka karyA kare che, ane temAMthI ja kalpanAzakti khIlatAM krame krame anumAna paddhati niSpanna thAya che. A kAraNathI nyAya e kaI paNa dezanI kei paNa manuSya jAtinI vikasita ke vikAsa pAmatI buddhinuM eka da2ya svarUpa che. thoDAmAM kahIe te manuSya jAtinI vicArazakti e eka mAtra nyAyazAstranuM udgama sthAna che. chatAM dezabheda ke saMpradAyabhedathI nyAyazAstranA vibhAga paDI jAya che. jema ke -pazcima nyAyazAstra, puvIya nyAyazAsa. purvanA nyAyazAstramAM paNa vaidika, baddha ane jene e mukhya bhAga che. traNa bhedanuM pArasparika aMtara-AvA bhAge paDI javAnuM mukhya kAraNa saMpradAya bheda e te che ja, paNa bIjAe khAsa kAraNo che. jemake bhASAbheda, nirupaNa paddhatinI bhinnatA ane khAsa karI sAMpradAyika prameyanI ane mAnyatAonI bhinnatAne lIdhe upasthita thayela prasthAna bheda, vaidika nyAyanuM prasthAna vedane pramANa mAnI tene anukULa cAlavAmAM che. bauddha nyAyanuM prasthAna veda ke anya Agama pramANune Azrita na rahI pradhAnapaNe anubhavane AdhAre thAlavAmAM che. ni nyAyanuM prasthAna vedanA prAmANyane svIkAra na kyAM chatAM Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) paMDita sukhalAlajInuM bhASaNa. paNa zabdanuM prAmANya svIkArI cAlavAmAM che. te uparAMta A traNe mukhya saMpradAyanA nyAyanI bhinnatAnuM eka bIjuM paNa bIja-kAraNa che ane te viSaya bheda che. vaidika nyAya kaI paNa tane siddha karate hoya tyAre te sAdhyatatvane amuka eka rUpeja siddha kare che. jemake AtmA vagere tane vyApaka athavA nityapeja ane ghaTa Adi padArthone anitya rUpeja, bAddha nyAya AMtara ke bAhya samagra tane ekarUpeja siddha kare che, paNa te ekarUpa mAtra kSaNikatva. temAM kSaNikatanA virUddha pakSa sthAyItvane ke nityatvane bilakula avakAza nathI. jena jAya e vaidika ane ddha nyAyanI vacce rahI pratyeka sAdhya tane mAtra ekarUpe siddha na karatAM aneka rUpe siddha kare che. A kAraNathI jene nyAya bIjA nyAya karatAM judo paDe che. saMkSepamAM ema kahI zakAya ke je nyAya jainAcAryoe racele hoya, je kevaLa piruSeya AgamanuM prAmANya svIkArI cAlatuM hoya ane kaI paNa tattvanuM sApekSa daSTie nirUpaNa karato hoya te jene nyAya eka bIjAnA prabhAvathI thayela vicArakrAMti-eka saMpradAya amuka to upara vadhAre bhAra Apato hoya, tyAre jANe ke ajANe teno prabhAva bIjA pADozI saMpradAya upara anivArya rIte paDe che. je jaina ane bauddha saMpradAyanI ahiMsAne prabhAva vaidika saMpradAya upara paDyAnI vAta mAnI levA taiyAra thaie te satya khAtara e paNa mAnI levuM joIe ke vaidika vidvAnonI dArzanika paddhatinI asara bIjA be saMpradAya upara paDI che. jo ke sAmAnya nyAyasAhityanA vikAsamAM traNe saMpradAyanA vidvAnee ane AcAryoe phALe Ape che, chatAM pahelethI chelle sudhI nyAyasAhityano tathA pAThana-pAThanane itihAsa jotAM evA nirNaya upara ApoApa AvI javAya che ke nyAyanA tanI vyavasthA karavAmAM pradhAnasthAna vaidika vidvAnonuM che. e viSayamAM teone prabhAva spaSTa che ane Aja kAraNathI krame krame baddha ane jaina vidvAne potAnI AgamAmAnya pAlI ane prAkRta bhASA choDI vaidika saMpradAya mAnya saMskRta bhASAmAM pitAnI paddhatie nyAyanA graMtha racavA maMDI gayelA che. jaina sAhityanI pradhAna be zAkhAo -bhagavAna mahAvIranA samayamAM jaina saMgha pradhAnapaNe magadha ane tenA AsapAsanA pradezamAM hato. pachI lagabhaga eka saikA bAda te saMgha be dizAomAM vaheMcAya. eka bhAga dakSiNamAM ane bIjo uttaramAM. tyAra bAda thoDAka saikAo vyatIta thayA ke te vaheMcAyela be bhAge spaSTa rUpe judA paDI gayA. eka digaMbara ane bIje tAMbara - kSiNavatI zramaNa saMgha pradhAnapaNe diMgabara saMpradAyI thaye, ane uttaravatI zramaNa saMgha pradhAnapaNe vetAMbara saMpradAyI thaye. A rIte vibhakta thayela zramaNa saMghe je sAhitya racyuM te paNa be bhAgamAM ApoApa vaheMcAI gayuM. paheluM dira Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena nyAyane kramika vikAsa. (3) barIya sAhitya ane bIjuM zvetAMbarIya sAhitya. mULamAM avibhakta jaina sAhityanA A rIte mukhya be bhAgalA paDI gayA. digabarIya zramaNa saMghanuM prAdhAnya dakSiNamAM hevAthI te saMpradAyanuM mAlika sAhitya tyAMja utpanna thayuM, pASANuM, vikAsa pAmyuM ane saMgrahAyuM. te sAhityanA racayitA pradhAna pradhAna AcAryo jevA ke, kuMdakuMda, samaMtabhadra vagere tyAMja thayA, 'vetAMbara zramaNa saMghanuM prAdhAnya pahelAM to uttara hiMdustAna (rajaputAnA ) mAM ane krame krame pazcima hiMdusthAna ( kAThiyAvADa, gujarAta ) mAM vadhatuM gayuM. tethI te saMpradAyanuM sAhitya uttara ane pazcimamAM utpanna thayuM ane vikasyuM che. tema ja te sAhityanA racayitA AcAryo paNa te ja pradezamAM thecelA che. uttara karatAM pazcima hiMdusthAnamAM vetAMbara saMpradAyanI sattA vadhelI tethI ja chellA lagabhaga paMdara varasanuM te saMpradAyanuM sAhitya pradhAnapaNe kAThiyAvADamAM ane gujarAtamAM lakhAyuM, racAyuM, poSAyuM, vikasita thayuM, ane saMgrahAyuM che. A rIte jaina sAhityanI mukhya be zAkhAe ApaNI najare paDe che. banane zAkhAo nA sAhityamAM navayuga-A bane zAkhAonA zarUAtanA graMthe jotAM ema spaSTa jaNAya che ke, tenI nirUpaNa paddhati mAtra siddhAMta rUpe hatI. tattvajJAna heAya ke AcAra heya banenuM nirUpaNa upaniSadu jevI saraLa prA cIna paddhatie thatuM, paNa pahelAM kahevAmAM AvyuM che tema vaidika darzanemAM nyAya darzane viziSTa sthAna ane vikapriyatA meLavyA pachI jainasAhityamAM paNa na yuga dAkhala thaye. nyAyadarzananI tapaddhatine prabhAva bodha sAhitya upara prathama paDyo. badha sAhitya ane vaidika sAhitya ema banenI mizrita asara je vAbhaya upara paNa thaI. tethI jena AcAryo paNa bodha AcAryonI peThe pitAnI agamasiddhibhASA uparAMta saMskRta bhASAmAM graMtha racavA lAgyA. A pahelAM jaina sAhityamAM saMskRta bhASAne sthAna nahotuM ema mAnavAne kai khAsa pramANa nathI, paNa eTaluM kharuM ke A saMskRta yuga pahelAM jena sAhityamAM prAkRta bhAvAnuM sAmrAjya hatuM. jenA sAhityamAM saMskRta bhASAne ane taka paddhatine prathama pratiSThita karanAra vetAMbara AcArya ke digaMbara AcArya ? e kahevuM kaThaNa che. paNa ema kahI zakAya che ke mane saMpradAyanA A parivartana vacce vadhAre aMtara na hovuM joIe. jena nyAyanuM kALamAna ane vikAsanI daSTie tenA cAra bhAge- zAsapradezamAM vicArakrAMti tathA bhASA ane zailIbheda thavAne pariNAme jaina sA hityamAM svataMtra nyAyapaddhati janmI tethI prathama e jovuM joIe ke A jaina nyAyanuM vaya-kALamAna keTaluM che ane tenA vikAsakramane samajavA mATe tene keTalA bhAgamAM vaheMcI zakIe ? Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pati sukhalAlajInuM bhASaNa jene nyAyanA janmasamayanI pUrva sImA vadhAremAM vadhAre vikramanA pahelA sekAthI AgaLa laMbAvI zakAtI nathI ane tenA vikAsanI uttara sImA vikamanA aDhAramA sikAthI AgaLa AvatI nathI. A rIte vadhAremAM vadhAre jaina nyAyanuM kALamAna aDhAraso varasa jeTaluM AMkI zakAya. paNa uttara sImA nizcita chatAM vivAdAspada pUrva sImAne ochAmAM ochI pAMcamI zatAbdIthI zarU karIe toye tenuM kALamAna terase ciAdaso varasa jeTaluM te che ja. jaina nyAyanA vikAsanI kramika pAyarIonA bheda samajavA khAtara te kALamAnane sthaLa rIte cAra bhAgamAM vaheMcI zakAya che. pahele bhAga vikramanA pAMcamA saikA sudhIne bIje chaThThA saikAthI dazamA sudhIne trIjo bhAga agIAramAthI teramA sudhIne ane cothe codamAthI aDhAramA sudhInA. A cAra bhAgane anukrame bI. jAre paNa kALa, pallavitakALa, puSita kALa, ane phaLakALanA nAme oLakhIe te jenanyAyanA vikAsane vRkSanA rUpakathI samajI zakIe. jaina sAhityamAM saMskRta bhASAnI pratiSThA thatAM ja zarUAtamAM kayA viSe upara graMtho lakhAyA ? e vicAra prastuta nathI, paNa jaina sAhityamAM nyAya sUtrapAta keNe ane kayAre karyo ? eTaluM ja ahIM kahevAnuM che. digaMbara sAhityamAM taka paddhatinI spaSTa pratiSThA AcArya samaMta ane vetAMbara sAhitya vAM tapaddhatinI khalavatI pratiSThA AcArya siddhasena divAkare karI. A baMne A ryamAM keNa pUrvavartI ane koNa pazcAtavarti e hajI nirNata thayuM nathI. paNa e be vacce vizeSa aMtara na hovuM joIe evI saMbhAvanA mATe pramANe che. A be AcAryonA samayanI uttarasImAM I. sa. pAMcamA saikAthI AgaLa laMbAvI zakAya tema nathI ane pUrva sImA lagabhaga I. sa. nA AraMbha pahelAM niTi karI zakAya tema nathI. siddhasena ane sAmaMtabhadra e bannenI kRtio-saMpradA judA hevA chatAMe baMnenuM eka evuM paraMparAgata sAmya che ke je tarapha dhyAna gayA vinA rahetuM nathI. digaMbara saMpradAyamAM gaMdhahastinA nAmathI samaMtabhadra prasiddha che; ane tavAI uparanI gaMdhahati mahAbhASya TIkA teonI kRti tarIke prasiddha che. ane Aje upalabdha AtamimAMsA te ja mahAbhAgyanuM maMgala manAya che. - tAMbara saMpradAyamAM siddhasena divAkara gaMdhahasti kahevAya che ane taravAtha upara teoe gaMdhahasti mahAbhASya racyuM hatuM ema manAya che. baMne saMpradAyanI A mAnyatAo nirAdhAra nathI, kAraNa ke banne saMpradAyanA ghaNA graMthomAM te bAbatanA sUcaka ullekha maLI Ave che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina nyAyane kamika vikAsa. A be AcAryonI viziSTatA cheDAmAM A pramANe batAvI zakAya. samatabhadra pitAnA dareka graMthomAM jaina darzana, tenA praNetA anna ane tene mukhya siddhAMta anekAMta eTalAM tattvonI tarka paddhatie ojasvinI pravAhabaddha saMskRta bhASAmAM sUkSmacarcA kare che ane sAthe sAthe anya dazane, tenA praNetAo ane ekAMtane so pahAsa prativAda kare che. teonI upalabdha kRtio jotAM ema jaNAya che ke, samaMtabhadra tarkasiddha dArzanika mimAMsA karavAmAM siddhahasta hatA. siddhasena divAkare paNa jaina darzana, tenA praNetA tIrthakara ane svAdvAda e vi yonI tArkika paddhatie pratiSThA karavA sAthe anya darzanene saparihAsa nirAsa karyo che. teonI madhura ane prAsAdika svata:siddha saMskRta bhASAne padyapravAha joI AcArya hemaca teone kavizreSTha jaNAvavA " anusare jAya ? e udAharaNa TAMkayuM che. siddhasene jena nyAyanuM vyavasthita svarUpa bAMdhI tene saMkSepamAM abhyAsa karavA IcchanAra mATe nyAyAvatAra nAmano eka nAnakaDe padamaya graMtha racyA che. jenI maryAdAne Aja sudhInA samagra prasiddha vetAMbara digaMbara vidvAne anusaryA che. te sivAya tatkAlIna samagra bhAratIya darzane saMkSepamAM paNa milika abhyAsa karavA IcchanAra mATe te te darzananuM yathArtha svarUpa batAvanArA padyamaya graMthe rahyA che ane te rIte AcArya haribhadrane padarzana samuccaya racavAnI ane mAdhavAcAryane sarvadarzana saMgraha racavAnI kalpanAne kherAka pUre pADyo che. tatkAlIna bhAratIya samasta darzananuM nirUpaNa karanAra bIjI kaI kRti tenAthI prAcIna na maLe tyAM sudhI darzana saMgraha karavAnuM prAthamika garava siddhasenane ApavuM joIe. siddhasenanI eka vedavAda dvatrizikA jotAM ema turata bhAse che ke, temaNe veda ane upaniSo malika temaja talasparzI abhyAsa kare. siddhasena divAkarane prasiddha graMtha sammatitarka che, je padyamaya prAkRtamAM traNa bhAgamAM kuMdakuMdanA pravacana sAranI peThe pUre thayela che. A graMtha upara AvetAMbara ane digaMbara ema bane AcAryoe TIkAo racI che. temAM varNavelA siddhAMte eTalA satarka ane hRdayagrAhI che ke, AgaLanA AcAryo paNa tethI vadhAre mULa vastu kahI zakyA nathI. samaMtabhadranI upalabdha kRtiomAM siddhasenanA nyAyAvatAra jevI ke vaidika chae darzana ane boddha darzananuM nirUpaNa karanAra batrIzIo jevI kaI kRti nathI. vAMcakee siddhasenanI upalabdha ekavIza batrIzIo ane samaMtabhadranI AtamimAMsA, yukatyanuzAsana ane svayaMbhUstotra e eka sAthe sAme rAkhI avelekavAM, jethI baMnenuM paraspara sadazya ane vizeSatA ApeApa dhyAnamAM Avaze. bIjA bhAganuM pallavita kALa e nAma rAkhyuM che, tene abhiprAya eTalo Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) paMDita sukhalAlajInuM bhASaNa. che ke, siddhasena ane samatabhadra dvArA baMne saMpradAyamAM je jena nyAyanuM bIbhArepaNuM thayuM, tene ja A yugamAM pallavita karavAmAM AvyuM che. A yugamAM digaMbara saMpradAyamAM anukrame akalaMka, vighAnaMda ane prabhAcaMdra e traNa pradhAna AcAryoe mukhyapaNe jene nyAyane vistAryo ane vizada karyo che. vetAMbara saMpradAyamAM paNa pradhAnapaNe traNa AcAryoe A yugamAM jena nyAyane vistRta ane vizada banAvyuM che. matsyavAdI, haribhadra ane rAjagacchIya abhayadeva. e traNee anukrame kAMIne kAMI vadhAre vizeSatA ApI che. akalaMka Adi traNe. digaMbara AcAryoe jaina nyAyanA svataMtra graMtha lakhyA che ane samatabhadra Adi pUrvAcAryonI nyAyavANane pallavita paNa karI che. tevI ja rIte matalavAdI vagere A yuganA *vetAMbara AcAyo che jenanyAya upara svataMtra nyAyana graMtha lakhyA che ane pitA pitAnA pahelAnI tarkavANane pallavita paNa karI che. ukta digaMbara traNa AcAryo ane ukta tAMbara traNa AcAryonI kRtio ba. rAbara sAme rAkhI jovAmAM Ave te eka bIjA upara paDelo prabhAva, parasparanuM sadazya ane vizeSatva dhyAnamAM AvyA vinA rahe tema nathI. trIjA bhAganuM nAma puSita kALa che. pupo kaI saMkhyAmAM palave jeTalAM nathI hatAM. kadAcita puponuM parimANa paDyuthI nAnuM paNa hoya che, chatAM puSpa e palavenI uttara avasthA hoI temAM eka jAtane viziSTa paripAka hoya che. bIjA yugamAM jaina nyAyane je vistAra ane spaSTIkaraNa thayA tene pariNAme trIjo yuga jame. A yugamAM ane A pachInA cethA yugamAM diibara AcAryoe nyAyaviSayaka keTalAka graMtha racyA che, paNa haju sudhI mArI najare e eke graMtha nathI paDyo ke jene lIdhe jainanyAyanA vikAsamAM tene sthAna ApI zakAya. trIjA yuganA vetAMbara saMpradAyamAM vAdIdevasUri ane hemacaMdra e benuM mukhya sthAna che. e kharuM ke AcArya hemacaMdranI paricita kRtiemAM jainanyAyaviSayaka bahu kRtio nathI, tema parimANamAM moTI paNa nathI. chatAM teonI be batrIzIo ane pramANumimAMsA jenArane teonI viziSTatA dhyAnamAM AvyA sivAya nahIM rahe. ane ema ApoApa jaNAze ke meTA mATA ne lAMbA lAMbA thathI kaMTALela abhyAsIo mATe saMkSepamAM chatAM vizeSatAvALI racanAo teoe karI ane kulanu saurabha temAM ApyuM. vAdIdevasUri kAMI kaMTALe evA na hatA. teoe te ratnAkaranI spardhA kare e eka syAdvAda ratnAkara graMtha race ane koI abhyAsIne jaina nyAya mATe temaja dArzanika khaMDana maMDana mATe bIje kyAMya na javAnI sagavaDa karI dIdhI. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina nyAyanA kramika vikAsa. (7) cethA phaLakALa- yugamAM je sAhitya racAyu te mULarUpa che. phaLamAM bIjathI phula sudhInA uttarottara paripAkanA sAra AvI jAya che. tevI rIte A yuganA sAhityamAM pahelA traNe yuganA sAhityamAM thayele ripAka eka sAthe AvI jAya che, A yugamAM je jaina nyAya sAhitya racAyu che te ja jaina nyAyanA vikAsanuM chelluM pagathiyuM che. kAraNake tyAramAda temAM koie jarAye umero karyAM nathI. malInI syAdradamajarI khaMDha karIne A yuganA phulAyamAna nyAyaviSayaka ucca sAhitya tarapha najara karIe teA jaNAro ke te aneka vyaktionA hAthe lakhAyuM nathI. tenA lekhaka phakta eka ja che ane te sattaramA aDhAramA sekAmAM thayelA, lagabhaga se! zaTA sudhI mukhyapaNe zAsrayoga siddha karanArA, saskRta, prAkRta, gujarAtI ane mAravADI e cAre bhASAemAM vividha viSayenI carcA karanArA upAdhyAya covijayajI che. upAdhyAyajInA jaina tattvajJAna, mAcAra, alaMkAra, chaMda vagere anya viSayAnA graMthaine khuda karI mAtra jaina nyAya viSayaka graMthA upara najara nAkhIe te! ema kahevu paDe che ke, siddhasena ne samatabhathI vAdidevasura, ane hemacaMdra sudhImAM jeta nyAyanA AtmA jeTalA vikasIta thayA hateA, te pUrepUrA upAdhyAyajInA tarka graMthAmAM mUrtimAna thAya che; ane vadhArAmAM te upara eka kuzaLa citrakAranI peThe teoe evA sUkSmatAnA, spaSTatAnA ane samanvayanA raMga! pUryAM che, ke jenAthI mudritamanA thaI Ape!Apa ema kahevAI jAya che ke, pahelA traNa yuganuM anne saMpradAyanuM jaina nyAyaviSayaka sAhitya kadAca na hoya ane mAtra upAdhyAyajInuM jaina nyAya viSayaka sapUrNa sAhitya - palabdha hoya teAye jena vADmaya kRtakRtya che. upAdhyAyajIe adhikArI bhedane dhyAnamAM rAkhI, viSayeAnI vahecaNI karI te upara nAnA meTA aneka jaina nyAyanA graMtho lakhyA. teoe jaina taka bhASA jevA jeta nyAya praveza mATe laghu graMtha racI, jaita sAhityamAM tarka sagraha ane tarka bhASAnI kheATa pUrI paDI, rahasya pAMkita ekaso ATha graMtha ke temAMnA keTalAka racI jeta nyAyavaGamayamAM naiyAyikapravara gadAdhara bhaTTAcAryanA graMthAnI garaja sArI. nayadIpa, nayarahasya, nayAmRtatara gaNI sahita nAdeza, syAdvAda kalpalatA, nyAyAlAka, nyAyakhaDana khAdya, aSTasahusrI TIkA Adi graMtha racI je nyAya vADmayane udayata:cAya, gageza upAdhyAya, raghunAtha ziromaNi ane jagadIzanI pratibhAnu navedya dharyuM. adhyamasAra, adhyAtmapaniSada jevA graMthethI jeta nyAya vADmayane gItA, cegavAsiSTa Adi vaidika graMthA sAthe saMbaMdha joDyo. gheADAmAM eTalu ja kahevu basa che ke, vidaka ane khAdha sAhitye dArzanika pradezamAM sattaramA saikA sudhImAM je utsava sAdhyA hatA, lagabhaga te badhA utka nA svAda jaina va:Dmayane AAthavA upAdhyAyajIe prAmANikapaNe AkhuM jIvana vyatita karyuM ane tethI tenA eka tejamAM je nyAyanAM mIjA badhAM tejo lagabhaga samAi jAya che. ema kahevu paDe che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) paMDita sukhalAlajInuM bhASaNa. . upasa'hAra---A lekhamAM jaita nyAyanA vikAsakramanu` mAtra digdarzana ane te paNa adhurI rIte karAvavAmAM AvyuM che. A sthaLe jaita nyAyanA vikAsaka tarIke je je AcAryAMnAM nAma levAmAM AvyAM che, temenAM jIvana, teneA samaya, tenI kAryAvila vagerenA ullekha jarAye nathI karyAM. tevIja rIte tee!nA sabaMdhamAM je kAMi thADuM ghaNuM lakhyuM che, tenI sAbItI mATe utArAo ApavAnA lAbhanu paNa niyaMtraNa karyu che. A niyaMtraNa karavAnuM kAraNa joItA avakAza ane svAsthyanA abhAva e ekaja che. AcAryAMnA jIvana AdinI vigata eTalI badhI lAMbI che kete ApatAM viSayAMtara thaI javAya. tethI jeA te triSayanA jijJAsu hoya teonI jANa khAtara eka chevaTe evuM pariziSTa ApavAmAM Ave che ke, jenI aMdara upara AvelA AcAryAMnA saMbaMdhamAM mAhitI ApanAra graMtho nAMdhelA che ane teenuM prakAzita thayelu keTaluMka sAhitya nAMdhelu che. e sAhitya ane e graMtho jovAthI te te AcAryAMnA saMbadhamAM maLatI Aja sudhInI mAhitI ghaNebhAge koIpaNa jANI zako. A lekhamAM jaita nyAyanA praNetA amukaja vidvAneAnA ullekha che. bIjA ghaNAne cheDI dIdhA che. tenuM kAraNa e nathI ke teeneA jaita nyAyanA vikAsamAM svapa paNa hissA na hoya; chatAM tevA nAnA meTa: dareka graMthakArano ullekha karatAM lekhanu kalevara kaMTALA bharela rIte vadhI jAya tethI je vidvAnAnu` jaina nyAyanA vikAsamAM thoDuM chatAM viziSTa sthAna mane jaNAyuM che. tenAja ullekha karyo che. mAkInAonA nAmanuM bIjI eka pariziSTa aMtamAM ApI devAmAM Ave che. A lekha samApta karatAM eka vAta tarapha vAcakonuM dhyAna kheMcu chuM, te A-- hiMdusthAnanA ke bahAranA vidvAnA gujarAtanA sAkSarone ema pUche ke gujarAtanA vidvAnAe dvAra nika sAhitya racyuM che ? ane racyu hoya tA kevuM ane keTaluM? A praznanA koi paNa sAkSara hAmAM ane prAmANika uttara ApI gujarAtanu nAka rAkhavA Icche te teNe jaina vADmaya tarapha saprema dRSTipAta karavA ja paDaze. evI sthitimAM gujarAtanA dArzanika sAhityanuM mukha ujvala karavA khAtara ane dArzanika sAhityanI sevAmAM gujarAtanuM viziSTa sthAna jaNAvavA mATe dareka sAhityapremI vidvAnanI e pharaja che ke teNe kevaLa sAhityeApAsanAnI zudvaSTithI jaina nyAya sAhityanA gujarAtImAM sarala ane vyavasthita anuvAdA karI sarvasAdhAraNa sudhI teneA dheAdha pahoMcatA karavA. jeneAnu A sabadhamAM evaDu... ka bya che. teoe te sAMpradAyika meAhathI paNa peAtAnA dArzanika sAhityane viziSTa rUpamAM anuvAdita karI pracAravAnI AvazyakatA che. sukhalAla sadhavI. gujarAta purAtattva maMdira--amadAvAda. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ riphiTa naM. 2. nAma - - - nibaMdhAtargata dArzanike vetAMbarIya. nyAya viSayaka kRtio. temanI mAhitInAM sAdhane. prabhAvaka-carita, prabaMdha ciMtAmaNi, caturvizati prabaMdha, siddhasena divAkara | sammatitarka, nyAyAvatAra ane batrIzIo. jainasAhitya saMzodhaka varSa aMka 1.gurnAvalI, vIravaMzAvalI jena. sAsaM. va. 1. aM. 3). praca0, prabaM, ci, catupra gurnAvalI, vIravaMzAvabAdazAra nayaca, sammati TIkA. bhalavAdI. lI (jena. sA. saM. va. 1 aM0 3 ). anekAMtajyapatAkA, badarzana samuccaya, lalitavistarA, | pravaca0 catuprazrI haribhadrasUri caritra, jaina darzana haribhadra nyAya praveza-prakaraNa upara TIkA, zAstravArtA-samaya loka-T(5. becaradAsa kRta ) nI prastAvane, jena sAva saM0 va) aM 1 varavaMzAvalI, dharmasaMgrahaNinI prastAvanA, upatattvanirNaya dharmasaMgrahaNI ane nyAyAvatAra-vRtti, miti bhavaprapaMcAnI prastAvanA vagere. abhayadeva rAgIya) sanmati TIka. pITarsane riporTa mAM lekhakenI anukramaNikA. vAdI devasari syAda ratnAkara. pra. ca. prabaM. ci. vIravaMzAvalI, - - --- -- AcArya hemacaMdra | pramANa mImAMsA, anya roga vyavada trizikA | pra. 2. pra. ciM. catu. pra., kumArapALa pratibaMdha, ku | mArapALa prabaMdha. kumArapALa caritra, rAsamALA vagere. 6 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahiNa syAdvAda maMjarI. - - adhyAtmamata parIkSA saTIka, adhyAtmasAra, adhyAtma- | yazovijayajIvana-caritra(A.buddhisAgarakRta).a.naMmahopAdhyAya yazo | paniSada,AdhyAtmikamatadalana saTIka, aSTasahastrI vivaraNa, | ghana padya ratnAvalI prastAvanA ( mo. gI. kApaDIyA kRta). vijyajI. | upadeza rahasya saTIka, jJAnabiMdu, jainatarka bhASA, dvAciMza- | AtmAnaMda prakAza putra 13 aM. 6. zAstravArtA saMmuccayanI hAviMzikA-TIka dharma parIkSA saTIka, nayapradIpa, nayAmRta | prastAvanA, dharma saMgrahanI prastAvanA vagere. taraMgINI, nyAye khaMDana khAdya-saTIka, nyAyAleka, pAtaMjaLa gadazana vivaraNaleza, bhASArahasya TIka, zAstravArtA samuccaya, na rahasya, tattvArthasUtra-vRtti. vagere. ( 4 ) digabarIya. samaMtabhadra devAMgamastrotra, tattvAnuzAsana, yunatyanuzAsana; svayaMbhUstetra. | jena hitadhI bhA6-aM.2, 3, 4, vida6 ratnamALA bhA. 1, aSTasahastrInI prastAvanA.. akalaMka rAjavArtika, adRzatI, nyAyavinizcaya, ladhIyastrayI. ladhI strI AdinI prastAvanA, viduranamALA bhA.2, rAjavArtikanI prastAvanA. vidyAnaMda pramANu parIkSA, aSTasahastrI, lokavArtika, Apta | jena hitavI bhA. 8 pR. 438, yuTyanuzAsananI che. parIkSA, patra parIkSA vagere.. aSTasahastrInI pra. prabhAcaMdra | nyAya kumuda caMdradaya, prameya kamaLa mArtaDa. vidaratnamALA bhA. 2, prameya kamaLa mArtaDanI prastAvanA. noMdha-A AcAryoe aneka viSayo upara aneka graMtho lakhyAnA pramANo maLe che, paNa ahIM phakata teonA nyAyaviSarthaka sAhityane ullekha prastuta hovAthI te dareka AcAryanI nyAyaviSayaka kRtieno ja ullekha karelo che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama. 1 ra 3 4 5 ; cha T 10 11 12 anukrama. pariziSTa naM. z nibaMdha bAhya ananyAyanA lekha. nAma. zrI guNaratnasUri zrI caMdrasena zrI caMdraprabhasUri zrI devabhadra malladhArI zrI devacaMdrajI zrI padmasuMdara zrI buddhisAgara zrI municaMdra zrI rAjazekhara zrI ratnaprabha zrI zubhavaya zrI zAMtisUri graMthakAra. anatAcAya zrI sumati zrI devasena zrI dhasAgara svAmI ( 6 ) zvetAMbarIya. nyAyaviSayaka graMthA. yadaza na samuccaya vRtti utpAdasiddhi prakaraNa prameyaratnakASa nyAcAvatAra Tippana yayakra pramANasuMdara pramANalakSyalakSaNa anekAMtajayapatAkA pzana syAdrAhakalikA, ratnAkarAvatArikA Tippana ratnAkarAvatArikA sAdAda bhASA pramANa prameyakalikA vRtti digabarIya. (7) nyAyaviSayaka graMthA. nyAyavinizcayAla kAravRtti siddhasenanA sammatitarka para TIkA, ullekha. zravaNa khelagulAnI malliSekRta prazasti tathA vAdIrAja kRta pArzvanAtharitra nayacakra, AlApapaddhati yA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dharmabhUSaNa nyAyadIpikA, pramANuvistAra pramitivAda, muktivAda, avyAptavAda, zrI prabhAdeva svAmI tarkavAda tathA nayavAda zrI narendrasena pramANu prameya kalikA zrI paMDitAcArya prameyaratnAlaMkAra, prameyaratnamAlikA prakA zikA, saptabhaMgI taraMgiNuM TIkA. zrI bhAvasenAcArya nyAyadIpikA zrI bhAvasena kavi vizvastava prakAza zrI vAdIrAja muni vAdamaMjarI zrI vAdasiMha pramANanakA, tarkadIpikA zrI vimaLadAsa saptabhaMgItaraMgiNI zrI zrutasAgara svAmI saMmati taka zrI kRtasAgara tarkadIpaka pariziSTa naM. 3 jainetara nyAya upara lakhanArA jainAcAryo. vetAMbarIya. anukrama.. nAma, nyAyaviSayaka ga. - zrI abhyAtalaka zrI kSamAkalyANa zrI guNaratna zrI jayasiMha zrI jinavardhane zrI naracaMdrasUri zrI malavAdI zrI bhuvanasuMdara zrI ratnazekhara zrI rAjazekhara zrI zubhavijaya zrIharibhadra nyAyAlaMkAra Tippana tarka phAkakA tarka rahasyadIpikA nyAya sAravAra (mULa bhA, sarva kRta) saptapadAthaTIkA kaMdalI Tippana (mUla zrIdhara kRta ) nyAyabiMdu vRttiTippana (muLa vRtti dharmomahAvidyA viDaMbane vRtti [ rara racita) lakSaNa saMgraha kaMdalipaMjikA takabhASAvAtika [ gAcArya racita ) nyAyapraveza prakaraNa-Rtti (maLa dina 8 e = 2 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanagaramAM bharAyelI sAtamI gujarAtI sAhitya pariSadamAM zA. kuMvarajI ANaMdajIe vAMceluM bhASaNa. karma saMbaMdhI jaina sAhitya. - aneka darzananA prAcIna ane arvAcIna tamAma sAhitya tarapha daSTi karatAM . jinadarzanamAM karmane lagatuM jeTaluM sAhitya pUrva purUSoe raceluM che ane jeTaluM chapAyeluM che teTaluM kaI paNa darzanamAM lakhAyela ke chapAyela nathI. prAye ema kahIe te cAlI zake ke e viSayamAM anya dazanakAra teTalA utarela ja nathI. karmane viSaya atIndriya che, tethI tenA mukhya praNetA sarvaja heI zake; emAM kalpanA cAlI zakatI nathI. e kalpanAtIta viSaya che. A saMbaMdhamAM jaina sAhitya keTaluM che? tenI TuMka dha A sAthe ApelI che te uparathI samajI zakAze ke e viSayamAM lA kaleka jenAcAryoe racelAM che ane tene baheLo bhAga teja rUpamAM (prAkRta ne saMskRtamAM ) chapAyela che, temaja gujarAtI bhASAMtara sAthe paNa ghaNe bhAga bahAra paDela che ( chapAyelane noMdha paNa A sAthe Apela che. ) jaina darzana khAsa purUSArthavAdI che, kAraNa ke purUSArtha vaDeja AtmA pUrvakRta karmone nAza karIne zivasthAna-nirupadrava sthAna-apunarAvRttivALuM, sthAna meLavI zake che, chatAM kamane lagatA zAstro temAM ghaNuM hovAthI temaja te saMbaMdhamAM upadeza, carcA temaja tenAthI DaravApaNuM vizeSa hovAthI jene karmavAdI kahevAmAM Ave che. khare jene jema bane tema navAM karma na baMdhAya, ochA baMdhAya, zubha baMdhAya tene mATe prayatnazIla hoya che, kAraNake upara jaNAvelA makSasthAnamAM jatAM rokI rAkhanAra karmo ja che; tethI vyavahAravicakSaNa vaNika jema Avaka vadhAre ne kharca e che karI zrImaMta thAya tema khare jaina paNa Atmika saMpatti jema bane tema vadhAre meLave-pragaTa kare ane na karmabaMdha rUpa kharca ocho kare, ema karIne sAco zrImaMta bane. karma be prakAranA che-zubha ane azubha. zubha karma sukha Ape che tyAre azubha karma duHkha Ape che. A viSaya vadhAre samajavA mATe karmanA mULa 8 vibhAga pADavAmAM AvyA che, ane tenA uttara bheda 158 pADavAmAM AvyA che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) kuMvarajI ANaMdajInuM bhASaNa. te sabaMdhI ahIM vadhAre vistAra na karatAM mAtra A karmanIja TuMkI vyAkhyA ApavAmAM Ave che. 1 jJAnane AvaraNa kare-ke-kharI samaja paDavA na deya te jJAnAvaraNIya karma 2 iMdriyethI ne AtmAthI jovAtA viSayane reke te dazanAvaraNaya karma. 3 sukha ane duHkha Ape te sAtA ne asatA rUpa vedanIya kama. 4 saMsAramAM meDa pamADe-muMjhave aneka prakAranI khaTapaTamAM utAre-saMsAramAM paribhramaNa karAve-kharI samaja paDavA na deya, zubhAcaraNa paNa thavA na deya te mohanIya karma. 5 uMca ane nIca jAtimAM utpanna kare-janma Ape te gAtra karma 6 dAna detAM, lAbha meLavatAM, vastuone bhoga-upabhoga letAM aTakAve-- temAM khAmI lAve, AtmavIrya ke zArIrika baLa pUratuM pheravavA na deya te aMtarAya karma. 7 manuSya, tiryaMca, devAdika gati, ekeDhiyAdika jAti, zarIra, tenI AkRti temAM baLa ItyAdi aneka bAbate zubha ane azubha-echuM ne vadhatuM ApanAra vicitra prakAranuM nAma karma 8 manuSyamAM ke devAdika gatimAM eka bhava AzrI amuka varSo sudhI rahevA deya rAkhe rahevuM paDe te Ayu karma A karmo bAMdhavAnA aneka kAraNe che. te paikI TuMkAmAM nIce jaNAvelA cAra kAraNa kahyAM che te khAsa dhyAna ApavA lAyaka che. 1deva gurU dharma saMbaMdhI temaja jagatanA anya padArtho saMbaMdhI khoTI mAnyatA, bhUla bharelI mAnyatA ane tene Agraha, te mithyAtva nAmanuM saithI prabaLa prathama kAraNa gaNAya che. - 2 hiMsAne, asatyane, cArIne, parastrI sAthenA saMbaMdhane atyAga, parigraha-dravyAdikanI mUccha (tRSNa)nuM aparimitapaNuM temaja bIjI paNa aneka bAbatamAM avirati bhAva (atyAga bhAva) e karmabaMdhanuM bIjuM kAraNa che. 3 kedanI upara kedha kare, abhimAna karavuM, mAyAkapaTa karavuM, atizaya lAbha kare, hAsyAdika karIne anyane duHkha upajAvavuM, indriyajanya sukhanI atyaMta abhilASA (vAMcchA ) karavI e kaSAya nAmanuM kamabaMdhanuM trIjuM kAraNa che. : Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma saMbaMdhI jena sAhitya. ( 15 ) 4 mana, vacana ane kAyAne azubha kAryamAM pravartAvavAthI je adhyavasAyanI malinatA jaNAya che, tethI karmabaMdha thAya che, te pega nAmanuM karmabaMdhanuM zuM kAraNa che. A cAre kAraNanuM jenazAstramAM ghaNuM vistRta varNana che, ane te khAsa dhyAna ApavA lAyaka che. te dhyAnamAM lIdhA pachI te kAraNemAM AtmAne na vartavA de ane tethI virUddhanA zubha kAraNomAM AtmAnI pravRtti karavI te zubha baMdhanA athavA karmanI nirjarAnA kAraNe che. emAM pragati karatAM A AtmA chevaTe sarva karmathI vimukta thAya che ane sarva upadrava rahita ekSarathAnane pAme che. A pragatine jainazAstrakAroe guNasthAnarUpe guNasthAnanA nAmathI varNavela che. evA guNasthAna mukhya 14 kahyA che. te darekanA paNa taratamatA mege aneka bhede thAya che. temAM chevaTanA be guNaThANuM te taratama bhAva vinAnA che. e sthAne pahoMcelA sarva jIva ( AtmAo) samAna hoya che. karmagraMthanI aMdara karmabaMdhanA mukhya cAra prakAra batAvelA che. 1 prakRti baMdha-(karmone svabhAva) AtmAne te zuM lAbha athavA hAni kare ta, 2 sthitibaMdha-adhelAM karma keTalA vakhata sudhI bhegavavAM paDe te. 3 anubhAga baMdha-jevA jevA maMda athavA tIvra zubha ke azubha adhyavasAyathI karma bAMdhela hoya te tenI aMdara tIvra ke maMda athavA zubha ke azubha rasa paDe che te. ane 4 pradeza baMdha-te AtmAnI sAthe kamanA pradezanuM cUMTavuMekarUpa thavuM te. - have "AtmA arUpI che ane karma rUpI che te te bannene sagA saMbaMdha zI rIte thAya?" e praznanA uttaramAM jaNAvavAnuM ke-AtmA arUpI chatAM tene madirApAnAdi bezuddha banAve che, viSabhakSaNadivaDe dehamAMthI nIkaLavuM paDe che, viSane pagale tene zarIramAMthI kADhe che judA pADe che, te rIte karma rUpI chatAM paNa arUpI AtmAnI upara asara karI zake che, emAM saMzaya karavA jevuM nathI. keTalAeka darzanakAra karmane arUpI mAne che paNa te mAnyatA bhUlabharelI che; kAraNa ke je karma arUpI hoya te arUpI AkAza jema AtmAne upaghAta ke anugraha karI zakatuM nathI tema te paNa karI zake nahIM. AtmA sAthe karma anaMta kALathI-anAdithI lAgelA che ane te jAnA ghaTe. navA caeNTe ema thayA kare che. pravAhe anAdi che ane jo ema na hoya te Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) kuMvarajI ANaMdajInuM bhASaNa prathama kamarahita AtmAne pachI kama lAgyA ema kahevAmAM Ave te karma rahita thayelA-mukti pAmelA siddhanA jIvone paNa kamane saMbhava thAya; paraMtu kAraNa vinA kArya banatuM nathI tema jIvane paNa pUrvakarma kAraNarUpa che ane tethIja navA karma baMdhAya che. karmarahita hoya te pUrvakamarUpa kAraNa vinA navA karma baMdhAya ja nahIM. A vAta nyAyathI paNa siddha thAya tevI che. AtmA (jIva) ane kama bane anAdi che. tenI Adi mAnavAthI aneka prakAranA dUSaNe prApta thAya che. te ahIM viSayAMtara thaI javAnA kAraNathI batAvavAmAM Avela nathI. bAkI tenA anAdipaNAnI siddhi mATe jenazAstramAM ghaNuM lakhAyela che. A jagatanI je racanA che, je vicitratA che, prANI je sukha duHkha pAme che, aneka prakAranA dhAryA aNadhAryA pheraphAra thAya che, te badhA karmane AbhArI che. karmane laIne ja thAya che. A jIva temaja sarva jI koIpaNa enimAM janma dhAraNa kare che tyArathI tenI je pragati thAya che temAM khAsa kAraNa karma ja che. kaMIpaNa karmanA kAraNa sivAya banatuM ja nathI. karmanI prakriyAne je barAbara samaje che tene emAM koIpaNa Azcarya thatuM nathI. tene te sUryanA prakAzanI jema AtmAmAM e prakAza paDI jAya che ke tenI aMdara badhI hakIktane atyaMta skuTapaNe bhAsa thAya che. - keTalAeka darzanakAre athavA bIjAo karmanI ja AvazyakatA svIkAratA nathI. temaNe eja vicAra karavAne che ke-je karma na hoya ane tenuM zubhAzubha pariNAma na hoya to eka jIva sukhI ne eka duHkhI, eka dhanavAna ne eka nirdhana, eka rAjA ne eka rAMka, eka manuSya ne eka pazu, eka strI ne eka purUSa, eka rUpavaMta ne eka kurUpI, eka saddaguNa ne eka durguNa, eka buddhizALI ne eka mUkha, eka sanmAnapAtra ane eka nirjachanAnuM pAtra ItyAdi aneka prakArane dvirbhAva dekhAya che te kema banI zake? temaja ekaja mANasa eka kSaNamAM sukhIne duHkhI thaI jAya, nirogIne regI thaI jAya, zuddhimAna maTIne bezuddha thaI jAya ItyAdi Akasmika pheraphAra paNa karma vinA saMbhaveja nahIM; mATe karmanI avasthita mAnavA yogya ja che. dareka darzanakAra eka ke bIje rUpe paNa kamane mAne te che. tene mAnyA vinA chuTake thatuM nathI. baidhe karmane vAsanArUpa mAne che, taiyAyika ne vaizevika tene AtmAnA guNa dharma adhama rUpe mAne che, sAMkhya karmane prakRti Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma saMbaMdhI jaina sAhitya. ( 17 ) rUpa kahe che, mimAMsake tene apUrva kahe che, vedAMtI mAyA svarUpa kahe che, ane jenadarzana tene pudagaLarUpa mAne che. te pugaLe dravyakarma kahevAya che ane tenA udayathI AtmAnA je zubhAzubha pariNAma thAya che te bhAvakarma kahevAya che. bhAvakarmathI dravyakarma baMdhAya che ane dravyakarmathI bhAvakarma thAya che. Ama te bane paraspara kArya kAraNabhAva dharAve che. jema telAdikathI snigdha zarIra upara cAre taraphathI raja cUMTe che tema zubhAzubha adhyavasAyarUpa cakAzathI dravyakarma AtmAne cUMTe che ane cIkAzanA pramANamAM tIvra ke maMda evA karmanA bheda paDe che. A jagatamAM rahelA pugaLasamUhanI jenazAstrakAroe ATha prakAranI vaheMcaNa ( judAI) batAvI che. tene vargaNAo kahe che. te vargaNAo eka bIjA karatAM sUkSma che. kAzmaNa vargaNa sarva karatAM sUkSama che-AThamI che. e vargaNAo anaMta paramANuonA banelA anaMtA skaMdhanI banelI hoya che. tevI vargaNAo pratisamaya A jIva zubhAzubha adhyavasAyavaDe grahaNa kare che; ane te AtmAnI sAthe kSIranIranI jema athavA lehane agninI jema eka'rUpa thaI jAya che, ane te potapotAnA svabhAva ( prakRti ) pramANe AtmAnA jJAnAdi guNone haNe che, reke che, sukha duHkha Ape che ane saMsAramAM paribhramaNa karAve che. A cetana anaMta zaktivALo che, chatAM karmanA saMbaMdhathI te kAyara thaI gayela che. sadagurU ge tenAmAMthI kAyaratA jaze ane zUravIratA pragaTa thaze tyAre te karmone haThAvIne pitAnI sattAne potAnA guNone pUrNa paNe pragaTa karaze. ' - karma mUrta hovA chatAM jema ati sUkSma vastu AkAzamAM rahela hoya chatAM ApaNe joI zakatA nathI, tema te atyaMta sUkSma hovAthI joI zakAtA nathI. tenA phaLa tarIke prApta thayelA dArika ne vaikiya zarIre vigereja dekhAya che. manuSya ane tiryaMcanA zarIre dArika kahevAya che ane devatA nAradInA zarIre vaikiya kahevAya che. AtmA ne kamane anAdi saMbaMdha (saga) che te pachI tene viyoga kema thAya?" ema koI zaMkA kare te tene khulAso e che ke suvarNa ane mRtti- kAne anAdi saMbaMdha chatAM paNa agni vigerenA prayogathI te bane chuTA paDe. 'che, tema AtmA sAthe lAgelA karmo paNa zubha dhyAnarUpa agnivaDe chuTA paDI zake che, bIjI rIte paNa chuTA paDe che. vaLI karmo paNa ekanA eka kAyama rahetA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) kaMvarajI ANaMdajInuM bhASaNa nathI. junA khare che ne navA baMdhAya che. ema pravAhanI apekSAe ja tene anAdi saMbaMdha kahyA che. ATha prakAranA karma bAMdhavAnI jema upara mithyAtva, avipati, kaSAya ne vega e cAra sAmAnya hetu batAvyA che tema AThe prakAranA karmanA judA judA kAraNe paNa batAvavAmAM AvyA che. te ahIM TUMkAmAM batAvavAmAM Avela che. ATha prakAranA karmabaMdhanA vizeSa hetu. 1-2 jJAna ane jJAnIonuM pratyanikapaNuM-zatrupaNuM karanAra, gurUne oLavanAra ( tene chupAvanAra), upaghAta karanAra (pIDa karanAra), pradveSa karanAra, aMtarAya karanAra (vina karanAra) temaja atyaMta AzAtanAkaranAra jJAnAvaraNIya ne dazanAvaraNIya karma bAMdhe che. (A baMne karmanA baMdhahetu sarakhAja che; kAraNa ke darzana sAmAnya upaga che ane jJAna vizeSa upaga che.) 3 gurUmahArAjanI, dharmAcAryanI temaja mAtApitAnI bhakti karavAthI, temanuM bahumAna karavAthI, kSamAthI, karUNAthI, vrata pALavAthI, ganI kriyAthI, kaSAye na karavAthI ane dAnAdika karavAthI zAtA vedanIyakarma baMdhAya che ane tethI virUddha vartana karavAthI azAtA vedanIya karma baMdhAya che, 4 unmArgane upadeza karavAthI. sanmArgane nAza karavAthI, zubha nimitte vAparavAnA dravyane vinAza karavAthI, temaja deva, gurU, devAyatana ane dharmArAdhana karanArAonuM pratyenIkapaNuM karavAthI, temanI virUddha vartana karavAthI, darzana mehanIya karma baMdhAya che; ane cAra kaSAya (dha, mAna, mAyA ne lebha) hAsyAdika Saka (hAsya, rati, arati, bhaya, zeka ne dugacchA,) ane traNa veda, (purUSada, strIveda ne napuMsaka veda ) thI vivaza-paravazatene vaza manavALA jIve cAritra mehanIya karma bAMdhe che ke je karma sadAcaraNa (caritra)ne rokanAra che. temAM dUSaNa lagADanAra che. pa Ayu cAre gatinuM bAMdhavAnA kAraNe judA judA che. 1 mahA AraMbhanA-mahApApanA karmo karanAra ane parigrahanI atyaMta tR SNuvALe temaja kara pariNAmavALo jIva narakanuM Ayu bAMdhe che. 1 suvarNa ne mRrikAne anAdi saMbaMdha apekSAe kalle chekAraNa ke te saMbaMdha paNa AdivALe che, paraMtu pravAhe anAdi kahevAya che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma saMbadhI jaina sAhitya. ' (19) 2 mahA kapaTI, prapaMcI, miSTabhASI ne aMtaHkaraNane mahAmalina, zalyayukata hRdayavALa, vrata niyamamAM doSa lagADanAre tiryacanuM AyuSya badhe che. 3 svabhAveja maMda kaSAya (kedhAdi ) vALa, dAna karavAnI rUcivALe, ane madhyama prakAranA guNavALe manuSyanuM Ayu bAMdhe che. ja ajJAna kaSTa karanAra, dehane bahu damanAra, karmanI nirjarA karanAra, vatAdikanuM madhyama pariNAme sevana karanAra devagatinuM Ayu bAMdhe che. (je gatinuM Ayu bAMdhyuM hoya te gatimAM A jIva maraNa pAmIne jAya che.) da mAyA ( kapaTa ) vinAne, sarala svabhAvavALe, garvavinAne, saMsArabhIrU, kSamAmArdavAdi guNavALa zubha nAmakarma bAMdhe che ane tethI virUddha vartanavALe azubha nAmakarma bAMdhe che. 7 guNagrAhI, madavinAne, adhyayana ne adhyApanamAM rUcivALo, paramAtmA upara bhaktivALa, gurU vigerene bhakta e jIva uccagetra bAMdhe che ane tethI virUddha vartanavALe nIcagetra bAMdhe che. 8 paramAtmAnI temaja sadagurUnI bhaktimAM vidana karanAre, hiMsA, asatya, cerI, abrahmacarya sevavAmAM ane parigraha (dravya) meLavavAmAM aharniza tatpara, keIne dAna karatAM aTakAvanAre, lAbhamAM viddha karanAra, keInI bhega upabhegAdikanI vastune nAza karanAre ane anyanI zaktine haNanAre jIva dAnAMtarAyAdi pAMca prakAranA aMtarAya karma bAMdhe che. karmanA saMbaMdhamAM lakhavA besIe ke kahevA mAMDIe te ghaNuM kahevAnuM ne lakhavAnuM labhya thaI zake tema che, paraMtu ahIM te TuMkAmAM karma e zuM vastu che, te ane tenuM svarUpa batAvavAne mATe jaina sAhityakAree keTale prayAsa karela che te bahu TUMkAmAM batAvavAneja khAsa hetu che; ane jaina darzananI mahattAnuM e paNa eka khAsa kAraNa che. prAcIna ane navya temaja saMskRta karmagraMthomAM khAsa karIne karmanA baMdha, udaya, udIraNa ne sattAne ja adhikAra che. karma kevI rIte baMdhAya che? amuka amuka caDatI caDatI hadavALA ( guNaThANuvALA) cho kayA kayA karma bAMdhe che ane kyA bAMdhatA nathI? te (baMdha) prathama batAvavAmAM Avela che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) kuMvarajI ANaMdajInuM bhASaNa. . tyArapachI te bAMdhelA karma kyAre ane kevI rIte kyA svarUpamAM udaya Ave che? : te batAvyuM che. jema jema AtmA uMcI hade caDhatA jAya che tema tema azubha karmo tene udayamAM AvI zakatA nathI. vaLI kama te samaye samaye baMdhAya che,. te kAMI tarata udayamAM AvatA nathI. amuka kALa jene abAdhA kALa kahe che te vyatIta thayA pachI udaya Ave che. atyAre ApaNe je zubha ke azubha karma bhegavIe chIe te te pUrvanA bAMdhelA karmo bhegavIe chIe; eTaluM che ke yuupuSapApana kaira jana -kaI ati ugra puNya ke pApa karavAmAM Ave te tenA phaLa ahIM paNa bhogavavA paDe che. udaya pachI udIraNuM prakaraNa Ave che. keTalAka karmo udIraNA karIne tenI sthiti pAkyA agAu paNa bhegA vavAmAM Ave che, tenuM e prakaraNamAM svarUpa batAveluM che. udayanA be prakAra batAvyA che. 1 pradezaudaya ne ravipAka udaya; eTale keTalAka karmo mAtra pradeza udayathIja bhegavAI jAya che. tenuM phaLa kAMI AtmAne dekhAtuM nathI ane keTalAMka karma-prAye ghaNA karma bhogavavAthIja chuTe che te vipAka udaya kahevAya che. AmAM paNa eka kedI, jema tene sajA karelI pUrI mudate chUTe che ane eka kedI sArI cAlathI temaja keI zubha nimittathI (rAjAne tyAM putrajanmAdi kAraNathI ) vahele chuTI jAya che, tema kamane mATe paNa bane che. keTalAMka kama lAMbI sthitinA bAMdhyA hoya chatAM zubha nimitta maLavAthI zubha adhyavasAyathI vahelA paNa chuTI jAya che. karmane baMdha thayA pachI jyAMsudhI udayamAM na Ave tyAM sudhI te kama' AtmAnI sAthe sattA tarIke AtmAne coMTelA rahe che. te saMbaMdhI hakIkata', sattA nAmanA cothA prakaraNamAM Ave che. karmaprakRti ne paMcasaMgraha zivAyanA bAkInA karma saMbaMdhI graMthamAM upara jaNAvela cAra bAbata ( baMdha, udaya, udIraNa ne sattA ) neja vistAra che. jJAnadRSTie tenuM je je prakAranuM juduM juduM svarUpa samajavAmAM AvyuM te sarvAe kahyuM che ane tene gaNadharoe temaja tyArapachInA pUrvAcAryoe graMtharUpe guMcyuM che. te atyAre ApaNane mahA upakAraka thaI paDayuM che. temane jeTale upakAra mAnIe teTale thoDo che. ' ATha karmanA ghAtI ne aghAtI evA be bheda pADyA che. cAra ghAtI che. ne cAra aghAtI che. ghAtI karme AtmAnA jJAnAdi guNene ghAta kare che ane aghAtI karme AtmAnA guNane ghAta karatA nathI, paNa te karmo hoya tyAM sudhI Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma saMbadhI jana sAhitya (21) A jIvane saMsAramAM rahevuM paDe che. sarva karmane kSaya thAya tyAre ja prANa muktAvasthA-siddhAvasthA pAme che. karmaprakati-nAmanA graMthamAM ATha karaNane udaya, sattA-ema daza prakaraNe che. ATha karaNa khAsa jANavA jevA che. tenA nAma-1 baMdhana, 2 saMkramaNa, 3 udIraNA, 4 upazamanA, 5 udvartana, apavartanA, 7 nidhattine nikAcanA che. A AThenuM svarUpa te graMthamAM te ghaNuM vistAre ApeluM che. ahIM te mAtra tenuM TuMku svarUpa batAvavAmAM AvyuM che, ke je jANavAthI vadhAre jANavAnI abhilASA thAya te te graMtha vAMcavA prayatna kare. 1 badhana-jIvanuM karmanI sAthe baMdhAvuM ekarUpa thaI javuM te. - 2 saMkramaNa--adhyavasAyanA pheraphArathI-zubhanA azubha thaI javAthI ane azubhanA zubha thaI javAthI pUrve bAMdhelA zubha karmo azubha karmapaNe saMkrame che ane azubha karmo zubhapaNe saMkrame che te. (bIjI rIte bIjA kAraNathI paNa karmonuM saMkramaNa thAya che. ) ' 3 udIraNa tenuM lakSaNa upara batAveluM che arthAta udayamAM AvavAnI sthiti thayA agAu udIraNa karIne karmone vahelA udayamAM lAvavA te. 4 upazamanA-udayamAM AvelA kane pradeza vedanA ane anudaya kamane udaya AvatAM rekavA te upazamanA kahevAya che. je karma prakRtinI upazamanA karI heya te vipAka udaye vedAtI nathI. pa udvartanA-zubha athavA azubha adhyavasAyanI tIvratAthI pUrvabaddha karmonA rasamAM ne sthitimAM vRddhi thAya te. 6 apavartanA-zubha athavA azubha adhyavasAyanI tIvratAthI pUrvabaddha karmonA rasamAM ne sthitimAM hAni thAya-ghaTADo thAya te. * 7 nidhatti--adhyavasAyanI tIvratAthI-pUrve karelA zubha athavA azubha kAryanI vadhAre vadhAre cAyaNa-pratiyaNa karavAthI pUrve bAMdhelA zubha ke azubha karmone vadhAre daDha-majabuta karavA te. 8 nikAcanA-upara jaNAvelA kAraNanI ja vadhAre puSTatA karavAthI pUrve bAMdhelA karmo avazya jogavavAMja paDe, bhagavyA vinA chuTakeja na thAya evA karavA te. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) kuMvarajI aNiMdajInuM bhASaNa. A ATha karaNa kahevAya che. te uparAMta karma prakRtinA udaya ane sattAnI hakIkata paNa kama prakRtimAM dAkhala karela che. karmagraMtha karatAM A karma prakRti graMthamAM ghaNI vizeSa hakIkata che. tenI upara be TakA che. prathama TIkAkAra malayagirijI che, bIjA TIkAkAra yazavijayajI upAdhyAya che. temaNe malayagirijIe kahela tamAma hakIkata kahyA uparAMta bIjI vadhAre hakIkate karmanA aMganI dAkhala karI che, tethI prathamanI TIkA 8000 kaleka pramANa che ne bIjI TIkA 13000 kaleka pramANa thaI che. paMca saMgraha-A graMthanA be vibhAga che tenA pahelA vibhAgamAM pAMca adhikArane temaja be bhAgamAM thaIne pAMca graMthane samAveza karela che. te pAMca graMthe paikI zataka, saptatikA ne karmapakRti labhya che ane satkama tathA kaSAya prAbhata nAmanA be graMtha hAla labhya nathI. e graMthanA bIjA vibhAgamAM karma prakRti graMthane ja baheLo bhAga akSarazaH dAkhala karela che. karma saMbaMdhI graMthanuM lIsTa A sAthe Apela che, temAMthI bahALe jarUrI bhAga chapAyele paNa che, tenuM lIsTa paNa tenI nIce Apela che. A kArya sunimahArAjanI pUratI sahAyatAthI zrI jaina dharma prasAraka sabhA tathA zrI jana AtmAnaMda sabhAe vizeSe karela che. karmane viSaya eTale gUDha che teTaleja jANavAnI jarUrIyAtavALo che. je ApaNe jANIe ke amuka jAtinuM sukha ke duHkha ApaNe amuka karmaprakRtinA udayathI bhegavIe chIe ane te prakRtine baMdha amuka kAraNothI thAya che, te kadI ApaNe udayane te rokI na zakIe paNa navA baMdhane te revA avazya prayatna karIe ke jethI karIne te saMtApakArI udaya bhegava na paDe sujJa manuSya A hetune dhyAnamAM laIne karmasaMbaMdhI graMthane gurUgamathI abhyAsa karaze ane jema bane tema karmathI halakA thavA temaja azubhakarma baMdhane rokavA prayatna karaze eTaluM IcchIne A TuMke lekha samApta karavAmAM Ave che. AzA che ke A lekhane avazya sadupayega thaze. kuMvarajI ANaMdajI, Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 1 kama prakRti graMtha "mULa gAthA 475. zrI zivazama sUriviracita. cUrNi 7000 Tippana 1920 municaMdrasUri kRta. vRtti 8000 malayagirijI kRta, 13000 yazovijayajI kRta. 2 paMca sa graDa graMtha--zrI caMdraSi`mahattara kRta-gAthA 963 vRtti svapana zloka 9000 1 karmanA saMbaMdhamAM jaina sAhitya, vRtti malayagirijI kRta. 18850 dIpaka jinezvarasUri ziSya vAmadejI kRta, zloka 2500 3 prAcIna ka graMtha. kulagAthA 567 ( chanI ) kagraMtha pahelA. ( karma vipAka ) gAthA 168 gakRita. vRtti paramAnaMda kRta 922. dvipna udayaprabha kRta 42 vyAkhyA ( kartAnu' nAma nathI ) 1000 ,, kama graMtha khIje. ( ka stava ) gAthA 57 ( kartAnuM nAma nathI. ) bhASya tADapatrapara lakhela che. gAthA 24 vRtti, gAviMdAcAya kRta. 1090. Tippana udayaprabha kRta.rara "" karma graMtha trIjo. ( aMdhasvAmitva ) gAthA 54 [kartAnuM nAma nathI.] ,, -kama vRtti. haribhadrakRta 560 .. kama graMtha ceAtheA. ( SaDazIti ) gAthA 86. zrI jinavadyubhakRta. ( prAkRta ane sa'skRtamAM ) vRtti. haribhadra kRta 850. rAmadeva kRta 805. prAkRta. ', malayagirijI kRta 2140. yazebhadra kRta 1630 "> avasUri 700. uddhAra 1600, vivaraNu--mevAcaka kRta. 39 4 pratha pAMcame [ zataka ] gAthA 111 zivazasUri kRta. 22 ,, laghu bhASya gAthA 24. bRhadbhASya cakrezvarasUri kRta. 14130 cUNi ra380. vRtti 3740 maladhArI hemacaMdra kRta. Tippana 974 udayaprabha kRta. avasUri patra 25 guNaratna kRta. * AmAM je saMkhyA Apela che te 32 akSarAnA eka zloka gaNIne tevI zlAka saMkhyA samajavI. 1 peAtAnI karelI [ graMthakartAeja karelI, ] Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) kuMvarajI ANujInuM bhASaNa, 3 sUkSmAthe vicAra sAroddhAra sAdhazataka ( karmagraMtha. ) jinavalrabhasUri kRta. gAyA 152. bhASya gAthA 110 "" "" 4 pAMca navya karma graMtha. kula gAthA para. cUrNi rara00 municaMdra kRta. vRtti 3700 dhanezvarasUri kRta. vRtti sthApanna. 10137. avasUri ra58 munizekhara kRta. avasUri. 5407 guNuratnakRta. ( cha ka graMthanI bheLI ) "" 5 sattarI [ saMmatikA chaThThA ka`graMtha ] gAthA. 91 caMdraSi` mahattara kRta. cUrNi patra 132 kartAnu nAma nathI. ,, "" "7 39 vRtti svApanna 2300. zrI munizekharasuri kRta 4150 malayagirijI kRta 3780 Tippannaka gAthA 547 rAmadeva kRta, 99 bhASya zrI abhayadeva sUriSkRta gAthA 191. tenI upara vRtti zrI merUtu Mga AcAya viracita. graMthAtra 4150 vRtti 850 haribhadra kRta. Tippanaka 1400 (kartAnuM nAma nathI) zrI deveMdrasUri kRta. zloka 569 1 prakRtiviccheda prakaraNa. 139 2 sukSmAsa Mgraha prakaraNa. 202 3 prakRti svarUpa sarUpaNuM prakaraNa. 181 4 aMdhasvAmItva prakaraNa. 47 6 saMskRta kama graMtha 4. zrI jayatilakasUri viracita. 7 kamastava vivaraNu, kamaLasaMyama upAdhyAya kRta. 8 kama saMbadhI hakIkatavALA 5--7 nAnA nAnA prakaraNA-saTIka che. gujarAtI bhASAMtara sAthe (chapAyela.) 1 prakaraNamALAmAM cha karmagraMtha artha sahita. ( amadAvAda vadyAzALA ) 2 mahesANA jaina zreyaskara maMDaLa taraphathI cha ka graMtha vistAra ayukta. 3 5'Dita sukhalAlajI kRta, hiMdI vivecanavALA. cAra kama graMtha. 4 prathama kagraMtha vivecana sahita. [ pa MDita bhagavAnadAsa harakhacaMda ] 5 ka prakRti graMtha saTIkanuM bhASAMtara. (zrI adhyAtma jJAnaprasAraka maMDaLa) 6 karmavicAra bhAga 1 le. [ parabhudAsa becaradAsa pArekha ] svatatra lekha, 7 yaMtrapUrvaka karmagrathAdi vicAra. [ zrI jaina dharma prasAraka sabhA ] 8 kakhAdha prabhAkara, vAgarAnivAsI vajaMga sadAjI jaina viracita. upayogI saMgraha ) ( mahu Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma saMbaMdhI jana sAhitya, (25), saMskRtamAM chapAyela 1 prAcIna cAra karmagraMtha saTIka. ( zrI jene AtmAnaMda sabhA) 2 navya karmagraMtha pAMca. saTIka. ( zrI jaina dharma prasAraka sabhA ) 3 saptatikA ( chaThTho ) karmagraMtha malayagirijIkRta TIkA yukta. 4 saMskRta cAra karmagraMtha mULa 5 saptatikA bhASya merUtuMgasUrikRta TIkAyukta 6 karmaprakRti TakA malayagirijI kRta 7 , TIkA yazavijayajI kRta 8 sUkSamArtha vicAra sAroddhAra sArdhazataka TIkA sahita 9 paMcasaMgraha saTIka, malayagirijI kRta. vibhAga 1 lo (zrI jene AtmAnaMda sabhA) 10 bIjA karma saMbaMdhI vivaraNavALA nAnA nAnA prakaraNe saTIka chapAyelA che. ( zrI jaina AtmAnaMda sabhA taraphathI) karma saMbaMdhI digaMbarIya sAhitya. - -9 - 1 mahAkarmaprakRti prAbhRta. AcArya puSpadaMta ne bhUtabalikRta. cha khaMDa kaleka saMkhyA 36000 tenI upara judI judI cha TIkAo che. 1 pacanaMdI AcArya kRta. traNa khaMDa upara 12000 2 zAmakuMDa AcArya kRta. pAMca khaMDa upara 3 taMbulura AcArya kRta. kAnaDImAM pAMca khaMDa upara 54000 chaThThA khaDa upara paMjikA. 4 samatabhadrAcArya kRta pAMca khaMDa upara 48000 pa bakhkhadevagurU kRta. prAkRtamAM (karma prAkRtane kaSAyaprAbhRta upara) 14000 6 vIrasena AcArya kRta. prAta, saMskRta ne kAnaDImAM 72000 7000 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) kuMvarajI ANaMdajInuM bhASaNa. 0 2 kaSAya prAbhUta, guNadhara AcArya kRta. gAthA 236 1 cUrNa vRtti. yativRSabhAcArya kRta. 2 uccAraNa vRtti. uccAraNAcArya kRta. 12000 3 zAmakuMDa AcArya kRta. 6000 4 /burAcArya kRta. (karma prAbhUtanI AnI maLIne ) 84000 5 bakhkhadevagurU kRta, prAkRtamAM 6 vIrasena ne jinasena kRta. jayadhavaLA nAmanI. prAkRta, saMskRta, karNATakI bhASAmizrita. A upara jaNAvela graMtha ke TIkA chapAyela nathI. lakhela che paNa durlabhya che. 3 gammasAra-gAthA 1705, nemicaMdra siddhAMta cakravartI kRta. emAM chavakAMDa gAthA 733 mAM ne karmakAMDa gAthA 972 mAM che, enuM nAma paMca saMgraha paNa che. te avasthAna, sudrabaMdha, baMdhasvAmI, vedanAkhaMDa ne vargaNukhaMDa- e pAMca viSaya hovAthI paDela che. enI upara kanaDI, saMskRta ne hiMdImAM ghaNI TIkAo banelI che. temAM mukhya nIce pramANe che. karNATakI TIkA cAmuMDarAya kRta. saMskRta TIkA kezavavaNI kata. saMskRta TIkA, bIjI, zrImadabhayacaMdra kRta, hiMdI TIkA TeDaramalajI kRta. te bhASA TIkA sAthe chapAyela paNa che. 4 labdhisAra-nemicaMdrAcArya kRta-emAM pAMca labdhio ne upazama tathA kSepaka zreNinuM varNana gAthA 650 mAM che. 5 kSapaNAsAra-mAdhavacaMdra grevidyadevakRta, saMskRta gadyamAM che; TeDaramalajIe karelI gemsaTarasAranI bhASA TIkAmAM labdhisAra ne lapaNusAra baMnene samAveza karyo che. 6 paMcasaMgraha-amitagati vItarAga kRta-saMskRta. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kama saMbaMdhI jana sAhitya. (17) jainahitaiSI pu. 12 mAnA pRSTa 374-75 uparathI zrIyuta muni jinavijayajInA lekhamAMthI jarUrI vibhAga, jainadharmakA tattvajJAna "karmavAda" ke mUla siddhAnta para racA gayA hai, karmavAdake jenadharmaka mudrAlekha mAnanA cAhie, jisa prakAra zrIkRSNakA mukhya prabodha niSkAma karmavega. buddhadevakA samAnabhAva, pataMjalikA rAjayoga aura zaMkarAcArya jJAnagake prakaTa karane ke lIye thA, vaise hI zramaNa bhagavAna zrI mahAvIrake upadezakA lakSya-bindu karmavAdane prakAzita karanekA zrI mahAvIradevane kamake kuTila kAryokA era kaThera nikA jaisA uddaghATana kiyA hai paisA ne nahIM kiyA. bhagavAna mahAvIrakA yaha karmavAda anubhavagamya aura buddhigrAhya hone para bhI svarUpameM atyanta sUkSma aura gahana hai. IsakI mImAMsA bahuta vikaTa aura rahasya vizeSa gaMbhIra hai. Isa viSayakA samyaga-avagAhana karaneke lIye zAstrIya jJAna sambandhI yogyatAkI ApekSAke sivA, Isa tattvake khAsa anubhavI jJAtAkI bhI AvazyakatA rahetI hai. kevala pustakane AdhArapara manuSya isake svarUpasuM yathArtha paricita nahIM hai sakatA. yahI kAraNa hai kI bahutase vidvAna jainadharma ke sAmAnya aura kucha vizeSa siddhAnta ko jAnate hae bhI karmavAdake vicArese sarvathA aparicita hete hai. hamAre Isa kathanakI satyatAke pramANameM, yahI bAta kahI jA sakatI hai ki AjaparyaMta aneka jainetara vidvAne jainadharma ke bhinna bhinna vicAreka Alecana-pratyAcana kiyA hai, paraMtu Isa karmavAdakA kIsIne nAma taka bhI nahIM lIyA. jenadharmakA yaha karmavAda sarvathA bhinna, apUrva aira navIna che. jisa prakAra jaina, bauddha aura vaidika dharma ke anyAnya takA eka dusareke sAhityameM pratibimba (chAyA) daSTigocara hetA hai paisA Isa karmavAdake viSayameM nahIM pratita hatA. yadyapi puNyo vai puNyena karmaNA bhavati, pApaH pApena / ( bRhadAraNyaka ) karmaNo hyapi bodavya boddhavyaM ca vikarmaNaH / akarmaNazca bodravyaM gahanA karmaNAM gati: // ( bhagavadgItA 4, 5.) yeSAM ye yAni karmANi prAk sRSTayA pratipedire / tAjjaiva pratipathane mAnA punaH puna: / (mahAmAta. jJatiH 231. 48.), zubhAzubhaphalaM karma maneAdhAgdehasammavama / jarmanA tapo nAmumadhamamamA : . ( manusmRti 12. ) ItyAdi kimatatva pratipAdaka vicAra vaidika sAhityameM aura- Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) kuMvarajI ANaMdajItu bhASaNuM. '' kammassa kehi kammadAyAdo kammayoni kammabandhu kammaparisaraNa, ye kammaM karissAmi kalyANaM vA pApakaM vA tassa dAyAdo bhavisyAmi / "" " kammanA vattatI loko kammanA vattatI pajA / kammanibaMdhana sattA rathassANIva yAyatoM / ( suttanipAta. vAseTha sutta, 61. ) isa prakAra karma-sattAke! pradarzita karanevAle uddagAra aiddha-sAhityame avazya upalabdha hote haiM; parantu jainadharma ke kArmika vicArake sAtha inakA kAi sAmya nahIM. bhagavAna mahAvIrake kArmika vicAra zrIkRSNe Ara buddhadevake vicArase sarvathA bhinna svarUpa rakhate hai. kitaneka Adhunika vidvAnAMke aise vicAra draSTigAcara hote hai ki " jaina dharma Ara auddhadharma kAi svataMtra mata nahIM hai, parantu vaidikadharma hIke bhedavazeSa haiM. ce dAna dharma vaidikadhahIke apane pitAke samIpase apanI AvazyakatArka anusAra vicAra-sa pattikA hissA lekara kIsI kAraNavaza judA nikale hue putra samAna haiM, arthAt ye dhama parakIya--bhinnajAtiya na hokara inake pUrvavatti brAhmaNudharmahIkI pRthak-bhUta zAkhAye haiM. yahAM ma kevala itanA hI kahu kara Age baDhate haiM ki ye vicAra jainasiddhAntAMkA samyag abhyAsa-vizeSAvaleAkana-kIce banA hI pradarzita kIye gaye hai, ataeva iname... satyakI mAtrA bahuta kama hai. jaina dharmake syAdvAda, jIvavAda, kamavAda, era paramANuvAda adi aneka prauDha vicAra-tattva haiM jinakA vaizvika-sAhityame kahI para AbhAsa bhI dRSTigocara nahIM hotA. yadi jainadhama ke siddhAntAMkA mULasthAna vaidikadharma mAnA jAya, te bhagavanmahAvIra pratipAdita jainatattvAMkA mUla svarUpa vaidikasAhityameM avazya upalabdha hAnA cAhIe; para vaDAM usakA kAI cinha nahIM mIlatA. jainadharmake uparyukta aneka vADhAMkA cheDakara kevala akele karmavAdahikA lekara vicAra kIyA jAya, jo isa lekhakA uSTi viSaya hai, te pratita hAgA kI jo karmavAdaviSayaka sAhitya jainasamAjame' vidyamAna hai ra usame karmasabaMdhI jin hajArAM vicArazaMkA saMgraha hai usake eka bhI aMza yA vicArakA sAmya kara sake esA koI ullekha vaidika sAhityame najara nahIM AtA. hajArAM varSA ke pracarDa AghAta-pratyAghAtAMke kAraNu kalikAlake karAla gAlAme vilIna hAte hAte bhI jo kucha atya5 bhAga, jainadharmake isa karmavAdaviSayaka sAhityakA upalabdha hai usakA ThIka ThIka avaleAkana karanese. hamAre isa kathanakI satyatAkA anubhava haiA sakatA hai. jo kucha kArmikasAhitya isa samaya vidyamAna hai vaheM bhI itanA vizAla hai kI usakA yathArtha jJAna prApta karaneke lIye manuSyakA apane AyuSyakA bahuta baDA bhAga lagAnA paDatA hai. esI dazAme, jainadharma ke vicAreAM-siddhAntAMkA mUlasthAna vaidika dharma hai, yahu kathana kaise yukti-yukta mAnA jA sakatA hai. ( saMyuttaraniyAya tathA naittiraLa, ) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAzcAtya vidvAno ne jaina sAhitya 3 pAzcAtya vidvAnA ne jaina sAhitya ( lekhaka:--rA. rA. phulacaMda haricaMda zAhu, ) eka samaya evA hatA jyAre jaina dharma jaina sAhitya ne jaina itihAsa viSe pAzcAya temaja paurvAya vidyAneAmAM bhAre ajJAna hatuM. jaina dharmane navA dharma jaina sAhityane kaMTALA bhareluM sAhitya ne jaina tihAsane avyavasthita mAnavAnI lAgaNI phelAi rahI hatI. dharma manuSyane dhRje keTaluM badhuM ajJAna DeA. hAkinse te! tyAMsudhI kahevAnI hiMmata karI hatI ke " je che ne kIDI makeADIne poSe che tene jagatamAM jIvavAnA adhikAra nathI." te amAna ! 29 : AjasudhI paNa aneka vidvAnanI mAnyatA bhUlabharelI che. A mAnyatA e che ke 1. jaina dha yuddha dharmanI zAkhA che; 2. mahAvIra tenA sthApaka che; 3. jaina dharma hiMdu dharmamAMthI utpanna thayela navA dharma che: 4 jaina dharma nAstika dhama che kAraNa ke te zvarane mAnatA nathI. A mAnyatAe mahAna vidvAna gaNAtA DA. vezvara, preA. lArsana, mI. bArtha, mI. vilsana vagerenI hatI. budhanI zAkhA e uparathI ke zrI mahAvIra svAmI khudda bhagavAnanA samakAlIna hatA, ane dhama yajJa-yAgAdinA virAdhI hatA, banne mahAna tapasvI ane ahiMsAnA pracAraka hatA, temaja anya dharmanA siddhAMtemAM paNa keTaluMka sAmya upara uparathI jaNAi Ave che. mejara-janarala phelIge paNa potAnAM ( Rivers of Life ) pustakamAM jainadharmane yudharmanI zAkhA tarIke gaNAvyA hatA paNa pAchaLathI temaNe ja 17 varSa AbunA dine pahADAmAM zodhakheLa karI lakhyuM ke " Jainisn thus appears as the earliest faith in Indie ''-bhAratavarSamAM jainadharma tunA kALathI che tema jaNAya che. DA. perAlDe potAnA eka Comparutive Scienc of Religions "tulanAtmaka dharma zAstra viSenA bhASaNumAM jainadharma viSe je kahyu che temAMthI e vAkyA nIce pramANe che: ,, 66 The Jaiu view of God is a very n%0tural one to a think ing being. I am strongly opposed to those, who may call Jainism an Atheism and there-by deny its being a religion at all. " arthAta-eka vicAraka manuSyane te jainadharmane dhira viSe vicAra ghaNA ja svA bhAvika jaNAya che. jainadharmane nAstika dharma kahenAra ane tethI tene dharma tarIke svIkAravA nA kahenArane huM majabUta rIte virodha karuM chuM. * To make a final conclusion I venture to say, that the Jain religion is for the comparative Science of religion one of the vi. ke. pu. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jenavibhAga most important developed religions because of its advanced view of religious matter as well as of the methods." arthAta-chevaTe huM kahevAne himata karuM chuM ke dhArmika bAbato ane paddhatiomAM tenA vicAre AgaLa paDatA hovAthI jainadharma tulanAtmaka dharma-zAstra mATe vikasita dharmomAM atyaMta upayegI che. Ama Aje aneka vidvAnone prayAsathI A ajJAnano nAza thato jAya che. bauddha sAhityamAM jainadharmanA ullekha che temaja Do. hare (Tuarer) mathurAmAM karelI zodhakheLanA pariNAme mAluma paDyuM che ke mathurA krAIsTa pahelAM pahelI bIjI sadImAM jaina dharmanuM kendra hatuM je tyAMthI kaMkAlI TIlAmAMthI nIkaLela mUrtio ane tUpanA lekhethI jaNAya che. zrI RSabhadeva-jaina dharmanA prathama tIrthakaranuM jIvana ne nAma bhAgavata purANamAM Ave che tethI sAbIta thAya che ke jaina dharmanA sthApaka zrI mahAvIra nahi paNa zrI RSabhadeva hatA ane zrI mahAvIra, zrI pArzvanAtha tyAra pachInA sudhAraka gaNAya che. vidvAno paNa have dhIme dhIme A mAnavA lAgyA che. jaina dharma viSe hajI Aje paNa duniyAnA ghaNAkharA bhAgamAM bhAre ajJAna che eTaluM ja nahIM paNa A dezamAM paNa te mATe gaMbhIra ajJAna phelAI rahyuM che je lAlA lajapatarAyanA bhAratavarSanA itihAsamAM jaina dharma viSenI dhathI-paMDita zIvazaMkara miznanA bhAratanA dhArmika ItihAsanA jaina dharmanA ullekha uparathI tathA-. zrama (amerikA kelmabIyA yunI.) je hamaNuM ja muMbaI ane lAheramAM bhASaNo ApI gayA temaNe jaina dharma viSe batAvela ajJAnathI sAbIta thAya che. pAzcAtya vidvAnomAM jaina dharma viSenuM ajJAna dUra karavA mATe vidvAna che. yAkobI je varSo thayAM jaina sAhityane uMDA abhyAsI che temaNe athAga parizrama karyo che ane De, bulara tathA De. hanale atyaMta utsAhathI A vidvAnane madada karI che. Aje je ghaNA kheTA khyAla nAza pAmyA che te teone AbhArI che. pALA pradezomAM jaina dharmane jaina dharmanA pavitra pustaka-sUtronA abhyAsanI-saMzodhananI zarUAta karanAra jarmana . te para hatA. temaja je dharmanA abhyAsanA prathama yAraka kahevAya che. pahela vahelA-sane 1876 mAM pra. vebare hindI sAhityano ItihAsa lakhe temAM jaina caritra vize TuMka nedha temaNe lakhI hatI-temaja jaina dharmanAM pavitra puke vize ullekha karyo hato ane jana sAhityanI ane temAM paNa vyAkaraNa ane koSanuM jaina sAhityamAM zuM mahatva che te teozrIe batAvyuM hatuM. sane 1887 mAM pra. lIopelDa-phona-mUhare Literature and Culture of India mAM mAtra ardhA pAnAmAM jaina jAtine ullekha karyo hato sane 1900 mAM che. e. mekaDonale saMskRta vAyanA itihAsamAM nahi jevo ullekha karyo hate. sane 1902 mAM e. bemagArTanare tenA "Die-literaturen-Indiens und Pstasiens"mAM cAra pAnAmAM jaine ane tenA sAhityane ullekha karyo hate. sane Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAzcAtya vidvAne ne jaina sAhitya 31 1903 mAM eca. lIDanabarge pitAnA Literature of Ancient India mAM jene viSe traNa lITI ja lakhI che. sane 1898 mAM ('. W. Frazer) pI. Dabalyu. phejhare pitAnA Literary History of India mAM viDIyana sAhityamAM jaina dharmanI ne jaina sAhityanI mahAna asara batAvI che ane kahyuM che ke " It was through the fostering (are of the Jains, that the South first seems to have been inspired with new ideals and its literature enriched with new forms of expression. te jenonI kALajI bharI saMbhALanuM pariNAma che ke dakSiNamAM pahelavahelA navA Adarzone uttejanA maLI ane tenuM sAhitya navIna paddhatithI samRddha banyuM." 25-30 varSa pahelAM A sthiti hatI te Aje nathI-Aje yuropamAM aneka dizAmAM prayatna thAya che. jana sAhitya tarapha abhirucine mAna vadhatuM jAya che. abhyAsake utsAha ne premathI kAma karI rahyA che ane aneka aMdhArAne ajJAnamAMthI prakAza thavA lAge che. jyAre 25 varSa pahelAM gaNyA gAMThayA ja vidvAna hatA tyAre Aje sthaLe sthaLe aneka kAma thaI rahyAM che. A uparAMta sau kahevA lAgyA che ke " jaina dharma prAcIna dharma che-tulanAtmaka Science of Riligion (dharma-zAstra) mAM jaina dharmanA siddhAMtoe uMco bhAga bhajavyuM che, jaina sAhitya samRddha, vizALa ane vyavasthita che. evI eka paNa zAkhA nathI jemAM jaina sAhitya na lakhAyuM hAya jaina AgamAM dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga ne kathAnuyoga eka samRddha sAhityanI sAkSI pUre che. keba ne vyAkaraNa uttama keTInAM che. nyAya, jyotiSa, adhyAbha, vaidaka ane jatuzAstramAM uccatama graMthono khajAne che ne na dharmamAM mahAna pracaMDa vitAne thaI gayA che." che. vInTaranITajhe potAnA Jains in the History of Indian Literature Hivy }: " It would take it fairly big volume to give it History of all that the Jains have contributed to the treasures of Indian literature." " Jains have contributed their full share to the Religious, ethical, poetical, and Scientific literatures of Ancient India. hindI sAhityanA khajAnAmAM jene e je saghaLA hisso Apyo che te badhAno ItihAsa ApavA jatAM eka moTuM pustaka bharAya. jainoe prAcIna hiMdI sAhityamAM dhArmika nitika kAvya saMbaMdhI ane vaijJAnika sAhityane suMdara ne saMpUrNa hisso Apyo che." - pazcimamAM jaina sAhitya tattvajJAnane siddhAMtane pracAra karavAmAM be samartha dharmavIra puruSonAM nAma jaina kAma sadAne mATe yAda karaze. teozrInI udAratA, dharma-prema, sAhitya Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 janavibhAga sevA ane pracAra-kArya jaina samAja AjasudhI bhale nathI pIchANI zakI-paNa aneka vidhAne jaina dharmanA abhyAsake teonA haMmezanA RNI ne AbhArI che temAM zaka nathI. eka te svargastha pUjayapAda zrI AtmArAma (vijayAnaMda sUri) ke je prakhara vidvAna ane jaina samAjanA te vakhatanA netA ne AcArya hatA-sane 1893 mAM amerikAnA cikAgo zaheramAM jagatanI sarva dharma-pariSada" mAM teozrIne nimaMtraNa karavAmAM AvyuM hatuM. sAdhu hadane ane jaina sAdhu sadAne mATe page cAlIne gAmegAma ne dezadeza vicaranAra ane dara comAsAmAM eka ja sthAnamAM rahenAra tema ja bhikSA lAvIne jIvana nirvAha calAvanAra te satya-brahmacarya-ahiMsA-asteya ane aparigrahanA vata vALA hoIne teo tyAM jaI zake tema nahotuM, tethI temaNe mahuvAnA vatanI te vakhatanA jaina esesI. ezananA maMtrI rA. vIracaMdabhAI rAghavajI gAMdhIne pitAnA pratinidhi tarIke moka9yA ane rA. vIracaMda rAghavajI gAMdhIe pariSadamAM atyuttama bhASaNa ApI jaina dharmanA uttama siddhAMtanI jhAMkhI vidvAnane karAvI. teoe tyAra pachI amerikA ane yuropamAM pravAsa karI sthaLe sthaLe bhASaNa ApI aneka vidvAnone AkarSyA, keTalAka jaina dharmanuM rahasya samajAvyuMzIkhavyuM ane tyArathI aneka vidvAno A dizAmAM vaLyA. zrIyuta gAMdhIe aneka vidvAnane jaina dharma tara6 eTalA AkarSyA ke mI. haTa vorana ane mI. e gorDana jevA vidvAnoe Jain tarIke pitAnI saranema rAkhI ane jaina kahevaDAvavAne teo gaurava mAnavA lAgyA. mo. harbaTa-vorana pitAnA patramAM lakhe che ke "mArI 34 varSanI umare zrIyuta vIracaMda gAMdhInA sahavAsathI 1900 nA mArcamAM jainadharma viSe mane pahelo paricaya thayo. Aje paNa laMDanamAM teo ane bIjA vidvAne "Jain Literature Society" calAvI rahyA che. De. hornela AcAryazrI AtmArAmajI mahArAjanA AbhArI hatA. temanA ghaNuM praznonA javAba teozrIe ApyA hatA. ke. hone temanuM aMgrejImAM taiyAra kareluM uvAsadasAo sUtra temaNe AcAryazrIne arpaNa karyuM hatuM. bIjA vIra puruSa sva. AcAryazrI vidharma sari hatA, jeoe doDha varSa pahelAM zivapurImAM svargavAsa karyo ane jenAM saMsmaraNe aneka vidvAne ane temanA yupIyA ziSyoe lakhela hRdadagAra Aje presamAMthI bahAra paDI cUkyAM che. e AcAryazrIe pAzcAtya vidvAnamAM jeTaluM kAma karyuM che, jeTalo pracAra ne prayAsa karyo che teTalo kaI paNa vidyAne nathI karyo tema taTastha draSTie paNa kahevA mana thaI jAya che. AcAryazrI pite prakhara vidvAna ane sAhityapremI hatA. temaNe aneka kAma karIaneka saMsthAo khelI-gAmegAma ne dezadeza bhramaNa karI dharmavIra nAma sArthaka karyuM che. aneka vidvAnonA kAgaLo ne paka-AbhAre ne abhinaMdano-mArI sAme huM jaI rahyo chuM ane te vAMcI temanI udAratA, vidyAne apanAvI levAnI zakti, pracaMDa jalsa ne aneka yojanAonI jhAMkhI thAya che. keIne patradhArA, kedane praznanAM samAdhAna lakhI, koIne sUcanA ne salAha ApI kene hastalikhita prato jevA apAvI, koIne jaina sAhityanA pustakonA saMgraha mellI Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAzcAtya vidvAne ne jena sAhitya 33 32 keIne jarUra paDye uttejanAthe kAMIka madada apAvI, koine rUbarU maLI ane keIne AmaMtrI aneka vidvAnene apanAvyA che. teonuM A pracArakArya jo ke hajI jana samAjanI daSTipathanI bahAra che, paNa najIkanA bhaviSyamAM tenuM rU phaLa ne pAraNAma bahAra AvavA saMbhava che. temanA yuropIya ziSyomAM che. oTosTAina, De. vinTaranITajha, Do. perolDa, Do. DuMgenI De. masa, De. helamAutha, De. biMga, De. jhAyara, De. sTena kene, De. iTucI ane De. sIlvana levI vagere che. Aje paNa teozrInA vidvAna ziSya AcAryazrI vijayendra sUri A dizAmAM kAma karI rahyA che ane tene vyavasthita karavA dhAre che. ATaluM Avazyaka ane TukuM vivecana te be mahAna puruSonA pracArakArya sabaMdhI lakhavAnI jarUrIyAta jaNAyAthI lakhyuM che. te sivAya A nibaMdha adhUro ja gaNAta. pacAsa varSa pahelAM koNa jANatuM hatuM-kenI kalpanAmAM paNa haze ke jaina sutronAM prakAzane jarmananyuropIyana vidvAno karaze, tenA anuvAda aMgrejI ane jarmanamAM thatA jaze, eka be ke pAMcamAMthI vadhatA vadhatA so vidvAne A dizAmAM mUkaze ane ravamamAM paNa kene khyAla hato ke misa kAujha jevI jarmana kumArikA Ph. D. thaIne hiMdIgujarAtI-mAravADI-saMskRta bhASAno abhyAsa karI ApaNuM dharma pustakonuM tenI bhASAmAM bhASAMtara karaze tema ja amerikana kanyA misa. jensana Ph. D. paNa mahAvIra caritranuM bhASAMtara karaze ! Aje yuropamAM zuM zuM kAma thaI rahyuM che ? Aja sudhImAM keTaluM thayuM che? tenA savistara samAcAra huM abhyAsI na ApI zakuM ane A TuMka nibaMdhamAM te AvI paNa na zake, banI teTalI hakIkata meLavI-vAMcI-abhyAsanI daSTie AvayuM tema-lakhavA prayAsa karyo che. te paNa-pazcimamAM ane khAsa karI jarmanImAM jana sAhityanA sabaMdhamAM je kAma thaI rahyuM che te prazaMsanIya che. tevA kAmane uttejana ApavAmAM Ave te jaina sAhityanuM prakAzana kAma jaldI pracAra pAyA vinA na rahe. pAzcAtya vidvAnoe jaina sAhitya sabaMdhI aneka saMzodhana bharyA lekho lakhyA che, abhyAsa dRSTie tulanAtmaka dRSTie nibaMdha lakhyA che. sUtronAM prakAzana karyA che, aneka bhASAmAM anuvAda karyA che ane hajI to kAma vadhatuM ja jAya che. Aje te ITalI ne che kesvAvIyA, jarmanI ne amerIkA, iglAMDa ane kAnsa cAre dizAmAM-dezadezamAM vidvAne kAma karI rahyA che-ane jaina dharmane abhyAsa kare che, aneka tulanAtmaka nibaMdha lakhe che. aneka saMskRta gujarAtI, hindI, mAgadhI bhASA zIkhe che tethI e divasa paNa Avaze ke jyAre jaina dharma sAhityarasika vidvAnonA magajamAM ucca sthAna pAmaze. keTakeTalA vidvAne kAma karI rahyA tenI cekasa saMkhyA to huM nathI meLavI zo paNa maLyAM teTalAM nAma A nIce jaNAvyAM che. De. eTesTAIna (prAga), Do. jena nebala (barlIna) De. e. perAlDa (prAga) che.-mI-De gAna (helenDa) mI. eca vArena (laMDana) De. harmana yAke bI (jarmanI), De. sTena kena ( krIzcIyAnIyA ) , hyumana Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jainavibhAga (jarmanI), Do. vInTaranITajha (prAga), De. helamAutha (jarmanI) De. kiraphela (jarmanI) De. misa-krAujha (lIpajhIga) , De. che. carIma (jarmanI) De, biMga (jarmanI), De, jhImara (jarmanI) . lI (jarmanI) De. jensahaTala, mI. e. gArDana, De. belanIphilIpa ( ITalI) Do. egerIneTa (pArita) De. silvana levI (kAnsa) Do. jI. TucI (iTalI ) De. mesana erasela (kAnsa ) De. thomasa (laMDana) Do. phrenkalIna-mi. jonsa amerikA--A ane bIjA aneka vidvAne kAma karI rahyA che. A nibaMdhane aMte eka lIsTa ApyuM che jemAM bahAra paDela ane taiyAra thatAM pustakanuM sUcIpatra ApyuM che, tethI paNuM ghaNuM jANavAnuM maLaze. jaina samAjamAM ATaluM paNa jANavAnI utkaMThA dharAvanAra bahu thoDA che te AvI pravRttine piSaNane siMcana ApavAnI te vAtaja kayAM karavI ? jana sAhityano apUra khajAno saMbhALI rAkho-tene pracAra karavo-tene vikAsa kare-temAM saMzodhana karAvavuM te Aje jaina zrImaMtanI pahelI pharaja che. Aje te jaina vidvAne A dezamAM bahuja ochA che, je che tene samAja apanAvI nathI zakI, teone uttejana preraNA ne baLa ApanAra ghaNA thoDAja che ane tethI vyavasthita kArya thavAmAM paNa samaya lAgaze, ema jaNAya che. AjanI keLavaNI paddhati te eTalI dejavALI che ke zrI mahAvIranA jIvana upara yA kAMI paNa tulanAtmaka dRSTie nibaMdha lakhavA mATe InAma kADhe te pAMca ATha lekha sAdhAraNa lakhANanA paNa na AvI zake. jaina sAhitya ItihAsa ne tattvajJAnanA abhyAsIne ajamAsa karavA sthaLa ne sAdhanaja nathI. A lekha dhAryA karatAM meTo thaI gayo che, have thoDuMka umeravAnI icchA chatAM mana nA kahe che. te paNa bhaviSyanA pracArakArya mATe dizAsUcana karI mAre nibaMdha purA karIza. jaina sAhityanA pracAra mATe nIce pramANe vyavasthita kArya hAtha dharavAnI prathama AvazyakatA mane lAge che. jaina samAja dara varSe lAkho rUpIA kharce che tene kharo sada upaga vyavasthita rIte karavA yuvaka ne zrImaMta, munimahArAje ne vidvAne prayAsa kare te cheDA vakhatamAM rUDuM pariNAma Ave ja. 1 ka jana DIrekTarI karavI ke jemAM pAzcAtya temaja pUrvanA vidvAnI kArya dizAnI noMdha AvI jAya. 2 eka " jaina Inpharmezana byure" sthApavA prayAsa karo ke je pAzcAtya jaina vidhAnene A dezamAM chapAtA pustakonI naidha tramAsika mele, jarUrI praznonA * jaina DIrekaTarI mATe mArA vidvAna mitra lAla banArasIdAsa jaina ema. e. paMjAba yunivarsITInI sAthe ame kAma zarU karyuM che. pAzcAtya vidvAnee ThIka javAba Apyo che paNa A dezanA vidvAne temaja sAdhu-sAdhavIe maunaja sevyuM che. eka pUjya maharAjazrI kezaravijayajI gaNuM sUcave che tema eka musApharI karyA pachI joIe te kAma thaze ema dhArI te mATe uttejana maLe vicAra rAkhyo che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 pAzcAtya vidvAnane jaina sAhitya javAba vidvAna varga ke mukhya mahArAje ne pUchIne Ape, jarUrI sahAya temanA pustakaprakAzanamAM Ape, teonA kAryanI trimAsika noMdha A dezamAM phelAve ane teone jarUrI pustako vagere sAdhane meLavI Ape. 3 jyAM jyAM pustaka-saMgraha ke bhaMDAra hoya tene jIrNoddhAra thAya. kIDAnA udaramAM jatA hajAre khajAnAnAM pustake bace te sthaLe sthaLe jJAnamaMdira kholAya ne vyavasthita thAya. 4 jainasAhityanA abhyAsako vadhAravA-uttejana ne InAmI nibaMdha-patrikAo ne Teko dvArA prayAsa kare 5 Itara dezanA jainasAhityamAM rasa lenAra vidvAnone prasaMge prasaMge AmaMtraNa karI hiMdamAM lAvavA ne bhASaNo apAvavAM. 6 A dezanA utsAhI jainasAhityanA abhyAsanI AMkAkSA rAkhanAra vidyAthIo-yuvakane jarmanI ke amerikA-thoDI ghaNI tAlIma ApIne mokalavA ne teone sArI rkolarazIpa ApavI. 7 eka jaina-vidhApITha sthApavA prayatna karavo jenI dvArA jainasAhityane svataMtra pracAra thAya, vidvAnane kArya karavA kSetra maLe, svataMtra zikSaNa apAya ane te aneka saMsthAonuM kendra bane. Aja sudhI thayelA kAmakAjanI TuMka noMdha 1 AcArAMga sUtra De. yAkebI, pAlI TekasTa sosAyaTI. laMDana 1882 (mULa) 2 AcArAMga sUtra che. Dabalyu zIMga, jarmana erIanTala sAerI lIpajhIga 1810 prathama sUryakhanDa-prAkRta saMskRta zabdakoSa sAthe. 3 bhagavatI (khaka kathA) che. vebara, balAMna 1861 -6. 4 nyAyadharmakathA che. TInathala, lIpajhIga-1881 prathama prakaraNa 5 upAsakadasAo che. hornela kalakattA 1889 mULa-TIkA. 6 anuttarapapAtika mUtra-ela. DI. bAraneTa, laMDana 1907. 7 aupapAtika sUtra che. yUmena lIpajhIga 1883 (prAkRta saMskRta zabdakepa sAthe) 8 niyAvalI sUtra esa. je. vorana AmsaTaraDAma 1879 (prA. saM. zabdaza). 9 kalpasUtra De. yAkebI lIpajhaga. 1879 10 dazavaikAlika I. lyumena 1892 jarmanI 11 uttarAdhyayana sUtra kArapenTIyara 1921 1ra vyavahAramahAnizItha. jarmanI. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavibhAga aMgrejI-anuvAda 1 AcArAMga, kalpasUtra, uttarAdhyayana, sUtrakRtAMga, (cAra) harmana yA bI-Sacred Books of the East Series 2 uvAgadattAonela-185ra. 3 aMtakRtsava-anuttarapapAtika sUtra-ela. DI. beneTa-laMDana. 1907. che. kuharare mathurAmAM zodha khoLa karI che. te vize-vinsenTa simathe-mathurA-jana sUpa viSe pustaka lakhyuM che. Do. e. gerIneTa kenya bhASAmAM jIrvAvacAra lakhyo che. Do. belonI phIlIpIe iTAlIana bhASAmAM yogazAstra prakAzita karyuM che. e -belInIe upamitabhava-prapaMcathA ITAlIana bhASAmAM utArI che. DaoN. pIzele hemacaMda prAkRta vyAkaraNanuM jarmana bhASAMtara karyuM che. A jaina prApta viSe I. mUlare (jarmana) nibaMdha lakhe che. : hindI sAhityano ItihAsa (jarmana) bhAga. 2 vInTaranITa. mI. pITarsana-De. kalahana ane De. vebare hastalikhita pustakonA keTaleganA rIporTa saMzodhana karI bahAra pADyA che temAM jepura-khaMbhAta (1882) alavara 1883-84, khaMbhAta 1884-86, pATana-1887-92-95-98-tema ja balInanI rAyalalAyabrerInA saMskRta ne prAkRta hastalikhita pustakenAM keTalega paNa che. Aje je kAma thaI rahyuM che tenI vigata. De oTa sTAina-Ph. . e jaina AgamamAMthI durga, zahera, grAmavyavasthA, bhUgoLa, nyAya, nIti ane rAjya vyavasthAnA sUtronuM saMzodhana karyuM che. pre. DohelamAutha- Ph.D. (belana ) temaNe 500 pAnAnuM "jana dharma" nAmanuM jarmana ane aMgrejI bhASAmAM pustaka lakhyuM che te presamAM che. temAM nIce pramANe prakaraNo rAkhyAM che. itihAsa, sAhitya, siddhAMta, tattvajJAna, nIti, ledhyakAra, caritra, samAja, kriyAvAda, kaLA ane duniyAmAM jaina dharmanuM sthAna, - misa-kAu4 Ph. D. (lIpajhAga AcArya vidharmasUrijInI dhamAM dezanAnuM jarmana bhASAMtara kare che che. blamalDi (amerikA) Ph. D. zAlIbhadra caritra aMgrejI bhASAmAM taiyAra karI presamAM mokalyuM che. misa. jensana Ph. D. (amerikA) mahAvIra caritra dasama parvanA 11 mA sagane anuvAda karI che. skUmI para chapAvA mokalyA che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAzcAtya vidvAne te jaina sAhitya 37 che. pararoha "jainadharma" viSe eka pustaka lakhI rahyA che. me mAsamAM bahAra paDaze. A uparAMta aneka vidvAnoe nibaMdha lakhyA che. te paNa vikatA bharelA saMzodhana pUrvaka lakhelA che. A uparAMta aneka vidhAre . helamAutha-De. erasela vagere potapotAnI vidyApIThamAM bhASaNa ApI rahyA che te juduM ja. vAstavika je kAma thaI rahyuM che, tenI A jhAMkhI rUparekhA mAtra che. ATalAthI zuM jaina sAhityapremIne AnaMda nahi thAya? mArI draDha mAnyatA che ke A dizAmAM kAma karavA kSetra vizALa che. uttejana-sAdhana ne vyavasthita kAma karavAthI bhaviSyamAM rUDuM phaLa maLaze. prema mahAvIranAM sUtro ne siddhAMtane pracAra avazya vizeSa thaze. eka vidAne ThIka ja kahyuM che ke - The Spirit of Jaivism is the Spirit of India. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janavibhAga 4 jaina kavio ( lekhaka-AcArya zrI muni nyAyavijayajI) prastAvanA. sujJa pramukha sAheba, bhaginIo ane bhAio, meM mArA A nibaMdho sAhitya pariSade nakkI karela nibaMdho paikI jena nibaMdhamAMthI jainAcAryo jena rAjAo jaina maMtrIo ane jaina dAnavIre e nibaMdha mArA viSaya tarIke svIkArI te kAma mArI zakti mujaba karyuM che. jo ke A kArya mArA jevA sAmAnya abhyAsa karatAM koI bIjA vizeSa abhyAsI sahityapremI mahAzaye bahu suMdara rIte karyuM hata, te paNa mahApuruSonAM vacanAnusAra e mahAna niyamane anusarI A prayatna karyo che. have meM lIdhelA viSayamAMthI keTalIeka mahAna vyaktionI TuMkANamAM oLakhANa karAvIza. prAcIna kALamAM jaina dharma ane jaina prajA bhAratavarSanA dareka pradezamAM ucca sthAne bhogavatI hatI. karnala TonA kathana pramANe hiMdusthAnanA dareka zahera prAyaH jaina dhanAvyozrAvakethI gaurava bharyA zobhI rahyAM hatAM. pUrvamAM baMgAla ane erisAthI mAMDI pazcimamAM TheDa samudranA kAMThA sudhI ane uttaramAM cheka himAlayathI mAMDI dakSiNamAM cheka kanyAkumArI sudhI dareka dezo ane suMdara sthAna, pavitra jaina tIrtho ane gaganacumbI bhavya maMdirathI suzobhita hatAM. jaina prajAe pitAnAM tIrthasthaLo ane bhavya maMdira baMdhAvavAmAM je agaNita dravyano vyaya karyo che tene namune hiMdusthAnanA ItihAsamAM maLavo muzkela che balka alabhya che. jainAcAryonA upadezathI jevAM bhavya Adarza sthAna dhanADhaya dharmapremI jaina grahae baMdhAvyAM che tevAM bhavya Adarza sthaLe hiM durathAnanA moTA moTA rAjA mahArAjAo paNa nathI karAvI zakyA ema kahevAmAM kaMI atizayokti nathI. prathama nAcAryoe bhAratavarSamAM je agaNita upakAra karyo che tenI nAnI A samaya nathI. jainAcAryoe bhAratavarSanA dareka pradezomAM vicarI ApaNe dharmanuM mUla-zraddhAne TakAvI rAkhavAnuM satata kAma karyuM che. teoe nispRhapaNe udhADe mAthe ane ughADe page bhAratavarSanA zahere zahera ane gAme gAmaDAmAM vicarI aneka manuSyone nyAya ane nItinA suMdara upadezo pitAnI manohara vANImAM ApyA che-hatA. teonA upadezamAM bhAratavarSanA anya sAdhumahAtmAnI pe bhIkSA sivAya koI paNa jAtanI pRhA-IcchA karyA sivAya pitAnA ucca cAritra dvArA aneka manuSyone uttama cAritravAna kayAM che. bhAratavarSane unnata banAvavAmAM jainAcAryoe athAga prayatna sevyo che. jevI rIte hiMduthAnane dharmapremI ane dayA devInA parama bhakta banAvavAmAM temane mukhya hiro che tevIja rIte saMskRta, prAra, AgadhI, sauronI, pizAca, apabhraMza, gujarAtI Adi bAvA sahi Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja kavio vAnane siMcI siMcI navavikasita banAvavAmAM paNa teoe nirjana vanamAM rahI rahIne paNa athAga prayatna sevyo che. mahAna prakhara niyAyika AcArya zrI siddhasena divAkara 1844 graMthanA praNetA, zrIharibhadrasUri, ane kalikAla sarvatra bAlabrahmacAri paMDitavarya zrI hemacaMdrasUrIzvara jevA dhuraMdhara AcAryonI athAga sevAthI dhana prajAja nahi balka samasta AryAvarta garvabharyuM hAsya karI rahyuM che. temAMthI siddhasena divAkare mahAna vIra vikramanI sabhA zobhAvI hatI, AcArya zrI bappabhaTTa sUrie gopura (vAliyara ) nA mahArAjAnI Ama sabhA zobhAvI hatI. navAMgITIkAkAra zrIabhayadevasUrie gujarAtanA mahArAjA bhImadevanI sabhA zobhAvI hatI. temaja bAlabrahmathAri zrI hemacaMdrasUrizvare cakravatI kumArapAlanI sabhA zamAvI hatI ane chelle jagadgurU zrIhIravijayasUrIzvare mogala kulatilaka samrATa akabara jevA videzI rAjyakartAnI sabhA zobhAvI ahiMsAnA pavitra maMtrathI tenA hRdayane komaLa banAvyuM hatuM. A sivAya ghaNuM jaina sAdhu mahAtmAoe bhAratavarSamAM ahiMsAnA pavitra maMtra phelAvI bhAratavarSane naMdanavana banAvavAnuM mahata puNya upArjana karela che. jemAM temaNe bhAratavarSanI athAga sevA karI che tema ApaNI bhASA sAhityarUpI bagIcAne pitAnI vANI ane kalama dvArA vikasita banAvI suMdara phalothI lacakato banAvyo che. AvI rIte jaina kavioe paNa potAnI suMdara kalamathI suMdara kavana karI sAhityane apUrva rIte khIlavyuM che. je kadI saMskRta, prAkRta ke gujarAtI bhASA sAhityamAMthI jainone phALo bAda karavAmAM Ave to bAkInuM sAhitya nahi jevuM ja thoDuMka ja raheze. 1444 graMthanA praNetA, pAdarzana zAstravettA zrIharibhadrasUrizvara tathA zrI hemacaMdrasUrizvarane Ine saMskRta ane prAkRta sAhitya raDe tema che. jaina sAdhumahAtmAonAM suMdara kAvyo ghaNAM che. paraMtu huM lAcAra chuM ke temAMthI koI paNa sAdhu mahAtmAnuM jIvanacaritra-temanA jIvananAM nAma nizAna paNa nathI meLavI zakyo. mAtra prakhyAta kavionAM paNa kavacitaja jIvanacaritra maLI zake che ke jemAMnA prakhyAta kaviomAM, kavi ziromaNI zrI hemacaMdrasUrizvara ke jeozrInAM mahAkAvya be sAzraya, triSaSTi tathA sAhityamAM kAvyaprakAzanI kakSAne kAvyAnuzAsana eka adbhuta graMtha che. A sivAya jyantavijaya kAvyanA kartA zrIabhayadevasUri (bIjA) tathA zrIvardhamAna sUri paNa mahAkavi hatA ke jemanuM atyAre prakhyAta vAsupUjaya caritra ke je caritra karatAM mahAkAvyanI gaNatarImAM paNa zreSTha che. A banne mahAtmAnAM jIvanacaritra mane nathI maLI zakyAM temaja zrIsamaprabhasUri ke jeo mahAna graMthakAra, prasiddha AcArya ane mahA kavi tarIke suprasiddha che. teozrInI sUktamuktAvalI, vairAgyataraMgiNI temaja prAkRtamAM kumArapAla pratibaMdha mahAkAvya tarIke prasiddha che. gu. vi. A. zrIjinavijayajI temane chellA pAkata kAvyanA kartA tarIke oLakhAve che, temaja saptasaMdhAna mahAkAvya (ke jemAM ekI sAthe sAta mahApuruSonAM jIvanacaritra zarU thAya che.) nA kartA mahopAdhyAya zrImeghavijayajI gaNI A baMne mahApuruSonAM jIvanacaritra prasiddha hovAthI meM nathI ApyAM. huM kavionAM jIvanacaritra bahu ochAM meLavI zake chuM temAM mukhya doSa mAre che to paNa ghaNuM jaina graMthakAre ke Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jenavibhAga kavioe pitAne jIvananI rUparekhA paNa nathI ApI. mAtra potAnA gurunI paraMparA ja ghaNAM AcAryoe jaNAvI che ke je paraMparA uparathI mULa vatana, mAtapitAnuM nAma Adi meLavavAmAM bahu muzkelI paDe che, balake na maLI zake ema kahuM te paNa cAle. have mAtra rahyA mahAkavi dhanapAla ane kavi ziromaNi zrIzAbhanAcArya ( ke jemanAM jIvanacaritra TuMkANamAM meM ApyAM che ) ke jeo mahArAjA bhejanI sabhAnA paMDitarana hatA ane bhanAcArya tenA guru hatA. mahAkavi dhanapAlanI tilakamaMjarI ke je " bANanI kAdambarI jyAre rasika vAcakajamane lAMbA lAMbA samAse, lAMbA lAMbA vAko ane anaucitya varNanathI kaMIka kaMTALo Ape che " tyAre tilakamaMjarI rasalupI rasika vAcakabramarane TuMkAM ane sarala vA, TUMkA samAso ane ucita varNane sAthe ceDA paghathI suMdara madhune rasa Ape che ane A vize Takara teija pitAnI prastAvanAmAM kare che. A sivAya dhanapAla paMcAzikA ke jenAM vakhANa prakhara paMDita hemacaMdrasUrizvare paNa karyA hatAM. A sivAya bIjI paNuM kRtio hovI joIe. temaja temanA laghubaMdhu zrIzAbhanAcArya ke jeo mahAna zIghra kavi hatA temaNe gocarI jatAM rastAmAM zobhanastutI banAvI hatI ke jenA da6 loka che ane je varNAlaMkAra zabdAlaMkAra ane yamakathI bharapura che. AvI ja rIte sakSetrI rAsanA kartA ke jemane atyAre te huM Adhakavi tarIke oLakhAvuM chuM. temaja gautama rAsanA kartA zrI udayavaMta ke jemanuM caritra huM nathI meLavI zako, temaja prakhyAta mahA kavi zrI lAvaNyasamaya ke jemanAM kAvyo vimalaprabaMdha Adi gujarAtI sAkSarethI ajANa nathI teozrInuM jIvanacaritra prakhyAta hovAthI meM nathI ApyuM. tyAra pachI zrAvaka kavi zrI RSabhadAsa ke jemanuM jIvanacaritra pAMcamI sAhitya pariSadu upara rA. mehanalAla dezAIe raju karyuM hatuM. tyAra pachI mahopAdhyAya zrI yazovijayajI ke jeoe gujarAtI bhASAmAM bahu sArAM kAvya karyA che jemAM dravyaguNaparyAyane rAsa, zrIpAlarA uttarArdha Adi prasiddha che, temanI oLakhANa TuMkANamAM meM karAvI che. temaja temanA kAkAguru mahepAdhyAya zrIvinayavijayajI paNa bahu sArA kavi hatA. teozrIne zrIpAlarAsa pUrvArdha, vinayavilAsa Adi prasiddha che. A sivAya mahAgIzvara AnaMdadhanajI paNa bahu sArA kavi hatA. tyAra pachI chellA mahAkavi zrIviravIjaya ane rUpavijayajI ke jemAMnA mahAkavi zrIvIravijayajInI oLakhANa meM karAvI che. jaina rAjAonA viSayamAM caMpApati zreNIka ane vizAlAne mahArAjA ceDA (ceTaka) ke jeo parama kRpALu zrI mahAvIra svAmIne samakAlIna hatA. teo pahelAM bauddha dharma pALatA paraMtu pAchaLathI zrI mahAvIra svAmInA parama bhakta thayA hatA ke jemanI oLakhANa meM karAvI che. A sivAya zrI mahAvIra svAmInA samakAlIna ghaNuM rAjAo hatA ke jemAM caMpApati azokacaMdra (zreNIkane putra ajAtazatrukoNaka) kAzI ane kauzalanA navamalIka ane navaglecchIka rAjAo, pulAzapurane vijayarAja, vitabhadrapaTTanane udAyana jeNe mahAvIra prabhu pAse dIkSA lIdhI hatI ane jaina graMthomAM jene aMtima rAjarSi tarIke oLakhAvyo che. kauzAmbIne udAyanavasa, kSatriya kuMDano rAjA naMdivardhana (zrI mahAvIra svAmInA moTAbhAI) ujajayanIza caMDakata, himAlayanI uttare pRcaMpAnA svAmI zAla ane mahAzAla, patanapurane prasannacaMdra (teNe mahAvIra prabhu pAse dIkSA lIdhI hatI ane te paNa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina kavio rAjarSi tarIke oLakhAya che. ) hastazIne anizatru, RSabhapuranA dhanavAha, vIrapuraneA vIrakRmitra, vijayapuranA vAsavadatta, sauga Mdhikane apratihata, kanakapuranA pradIpacaMdra, mahApuranA ala, sudhASati arjuna, ane zAketapuranA rAjA datta tyAdi aneka rAjAe zrI mahAvIra prabhunA samayamAM maDhAvIra bhakta-custa jaina hatA. A badhA rAjAnI ALakhANa jaina sUtramAM karAvI paraMtu mane te jovAnA samaya nahi maLavAthI huM A rAjAenI oLakhANa nathI karAvI zakyA. A sivAya tyAra pachI bauddha samrAT azAkane pautra cakravarti saMprati ( sapaSTa ) mahAn custa jaina rAjA hatA. teNe jaina darzInanI unnatimAM bahu kIMmatI madada ApI che ke jenI eLakhANa me` TuMkANamAM karAvI che. tema ja vIra vikrama zrI sid sena divAkaranA upadezathI custa jaina thayeA hateA. tyAra pachI appabhaTTa saranA upadezathI gvAlIyaranA AmarAjA jaina thayA hatA. A ane khIjA ghaNA jaina rAjAe che jeee jaina dharmanI unnata pAchaLa peAtAnA rAjyanI paNa darakAra karyAM sivAya puSkaLa phALA ApyA che. A badhA mahArAjAnAM jIvana caritra mane nathI maLyAM. samaya maLye jaina rAAnAM jIvana caritra ApavAnI vRtti che. chellA jaina rAjA " mahArAjAdhirAja paramAta " kumArapAla ke je zrIhemacaMdrasurizvaranA upadezathI custa jaina thayA hatA te rAjarSanI meM eLakhANu karAvI che. jaina maMtrIe!mAM buddhinidhAna zrI abhayakumAra maMtrI ke jee! zrI mahAvIra svAmInA parama bhakta hatA ane mahArAjA zreNIkanA mukhya matrI hatA, teonuM jIvana caritra jaina samAjamAM bahu harSoMthI gavAya che. samaye gurjara sAkSarane tenI ALakhANa karAvIza. A sivAya navamA naMdanA mahAmAtya zakaTAla ( zakaDAla ) maMtrI ( sthulIbhadrajInA pitA) ane temane putra mahAmaMtrI sidiyaka ( zrIyaka ) tema ja gujarAtamAM vanarAjathI mAMDI DeDa vIradhavala sudhI ochAvattA pramANamAM jainee matrIpaNuM bhAgavyuM che. temAM mukhya maMtrIomAM vanarAjane maMtrI cAMpe! ke jeNe gujarAtanI gAdI sthApavAmAM vanarAjane aNumeAlI madada karI hatI. tyArapachI esavAlakulatilaka zrI vimalama`trI ke jemanI eALakhANu meM karAvI che ane jeNe mALavAnA bheAjanI pratispardhImAM gujarAtane! gabahu sArI rIte sAcavyA hatA ane jemaNe ANunAM jagasiddha jaina maMdirA baMdhAvI gujarAtane balke hiMdustAnane gauravavAna banAvyuM che; tema ja gujarAtanA nAtha sidghArAjadevanA mahAmAtya muMjAla ke je pAkakA musaddI ane mahAna yoddA hatA ane custa jaina hatA. A sivAya udAyanamaMtrI, saurASTranA adhipati sajjana tema ja tenA putra parazurAma, sahArAjanA dharmaputra cAhaDa ( udAyana maMtrInA putra ) Adi custa jaina hatA. te ahiMsAnA parama upAsaka hatA chatAM tIkSNa klamanI mAphaka hAthamAM ughADI taravAra lai raNuAMgaNamAM vIra yeddAnI mAka laDayA hatA ane gujarAtanuM gaurava sadAne mATe TakAvyuM hatuM. kumArapAlaneA maMtrI vAgbhaTa, bAhuDa, AtrabheTa Adi paNa custa jaina hatA. temaNe zatruMjayatInA maMdiranA uddAra karAvyA hatA. A sivAya vIradhavalanA maMtrI vastupAla tejapAla paNa prasiddha che ke jemanI eLakhANa me TuMkANamAM karAvI che. teoe gujarAtanI elavAi jatI vIratAne sateja banAvI hatI--karI hatI. A banne bhAIo Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 janavibhAga custa jaina hatA ane yuddhavizArada paNa hatA. temaNe AbumAM lAkho rUpiyA kharcA hiMdustAnanI zilpakaLAmAM eka maMdira karAvyAM che. A sivAya megala samrATa akabaranA maMtrI ToDaramala ane karmazAha paNa prasiddha che jemAM ToDaramala musaddI maMtrI ane vIra dhe hato. teNe ja akabaranA samayamAM khetaronI mApaNI kADhI hatI ke je mApaNI thoDA ghaNuM pheraphAra sAthe haju paNa cAlu che. laMbANanA bhayathI huM badhA maMtrIonAM jIvana nathI ApI zako. dhIme dhIme temanI paNa oLakhANa karAvIza. have chelle jaina dAnavIra saMbaMdhe TuMkANamAM kahI huM viramIza. jaina dAnavIronI oLakhANa karAvavI e to sUryane dIpakavaDe eALakhAvavA sarakhuM che. jainonI dAnavIratA ghaNe sthale prasiddha che. jainadharmanA siddhAti ja evA udAra che ke jemAM dareka manuSyae thoDe ghaNe aMze udAra banavuM ja joIe. teoe harakaI rIte zakti pramANe dararoja thoDuM ghaNuM dAna ApavuM joIe. jaina rAjAoe, maMtrIoe ane jaina zeThIyAoe aneka sthaLe aDhaLaka paiso khaca pitAnI dAnavIratA batAvI che. temAMya maMdira pAchaLa, jaina darzananI unnati pAchaLa ane dezanA rakSaNa mATe bhayaMkara duSkALamAM lagAra paNa AMcake khAdhA sivAya puSkaLa paiso khaca pitAnI dAnavIratA kAyama rAkhI che. temAMnA aitihAsika daSTie mahammada begaDAnA samayamAM 1315 nA bhayaMkara duSkALamAM gujarAtanA dAnavIra zeTha emAhoDalIye pitAnI udAratAthI gujarAtamAM duSkALane badale sukALa jevuM karI pitAnAM bIrUda sAcavyAM hatAM. temaja kacchabhadrezvaranA zeTha jagaDuzAhe ( gujarAtanA kubera bhaMDArI) paNa bhayaMkara duSkALanA samayamAM AkhA hiMdustAnane madada karI kALanA mukhamAMthI ghaNuM manuSyone bacAvyA hatA. te vakhatanA hiMdanA prakhyAta rAjA mahArAjAone paNa teNe pisa ane dANA ApI bahu madada karI hatI. A gujarAtanA kubera mATe ghaNuM ghaNuM kahevAnuM che paraMtu samaya na hovAthI vizeSa kaMI nathI lakhate. tene mATe kahevAya che ke jyAre A dAnavIra zeTha maraNa pAmyA tyAre hiMdustAnanI prajAe ane rAjA mahArAjAoe tenA upakAre saMbhArI ghaNuM divasa sudhI zoka pALI tenA maraNa pachI Aje kharo kaLIyuga mAnyo hato. atyAre paNa jainenI dAnavIratA kaMi ochI nathI. chelle thayelA zAMtidAsa, zeTha premacaMda rAyacaMda ane motIzA zeTha AdinI dAnavIratA kAMI aprasiddha tema ochI nathI. temaja 1856nA dukALamAM ane 1974-75 nA InphalyuenjhAmAM paNa kaMi jainenI sevA ke dAnavIratA ochI nahotI. tema ja atyAre paNa kacchanA eka gRhasthe kacchamAM duSkALamAM 50000 rU. jeTalI rakamanI udAratA batAvI che. kharekhara evA prasiddha aprasiddha dAnavIra gRhasthane sadAne mATe amArA abhinaMdana che. meM A nibaMdhamAM mukhyapaNe nIcenA granI madada lIdhI che. kalpasUtra, caturvizatI prabaMdha, vimalaprabaMdha, prabaMdhaciMtAmaNI, jenaaitihAsika rAsamALA bhA. 1, vIravaMzAvalI (jainasAhitya saMzodhakamAMthI ). jaina dharmane itihAsa, tapagacchanI paTTAvalI, jaina kenpharansa heralDane divALIne aMka, purAtattva ane AtmAnaMda prakAza mAsika Adi ghaNA graMtho ane niyatakAlikenI madada lIdhI che, teTale aMze temane huM AbhArI chuM. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavi dhanapAla 43 mahAkavi dhanapAla vikramanA teramA saikAmAM jaina sAhityano sUrya gagana maLe upara caDe. jaina samartha kavio bhAratavarSanA bhUSaNarUpa vidyamAna hatA. teomAM mahAkavi dhanapALa ane zobhana mukhya hatA. teo baMne bhAI thatA hatA. teo udAracarita bhoja rAjAnA samayamAM thaI gayA. dhanapALanI kAvya camatkRti abhuta hatI. teNe jaina dharmanA ghaNuM graMtho racyA che. tenA dareka graMthamAM tenI buddhinuM camatkAra bhareluM cAturya prakAzI nIkaLe che. dhanapALanI kavitAmAM koI anerA ejisa sthaLe sthaLe jhabakI rahela che. tenI adbhuta pratibhA, tenI lokottara kavitvazakti AdI guNe tenA kAvyanA vAcakane rasamana banAvI de che. bhojarAja saMskRta sAhityano ati premI hatA. te svayaM sAro kavi paNa hatuM. tenI sabhAmAM AryAvartanA badhA bhAgomAMthI kavio ane vidvAno AvatA ane potAnuM pAMDitya pradarzana karI rAjA ane sabhAjanonuM citta AkarSaNa karatA. rAjA paNa temane yogya satkAra ApI prajAnuM manaraMjana karato. tenA Azraya heThaLa saMkhyAbaMdha kavio vidvAno rahetA ane sAhityanI sevA karI yazorAzine meLavatA. mahAkavi padmanAbha vidvAnanI sabhAne pramukha hatA ane bhajano gADha premI hatA. bAlyAvasthAthI bheja ane dhanapAla mitra hatA. dhanapALanA prakhara pAMDitya upara mugdha thaI muMjarAje tene ja "sarasvatInuM gauravasUcaka birUda ApyuM hatuM. dhanapAla prathama vaidIka dharmAvalaMbI hato ane pAchaLathI te jaina dharmAvalaMbI thayo hato. tenuM janma sthaLa dhArAnagarI hatuM. tenA pitAnuM nAma sarvadeva hatuM ane te paNa custa brAhmaNa hato. eka vakhata dhArAnagarImAM prasiddha vidvAna zrI mahendra sUri padhAryA ane temane upadeza sAMbhaLavA sarvadeva dararoja AvatA 1. pachI amuka kAraNasara teNe potAnA putra zobhanane zrI mahendra sUrine vahorAvyo. jo ke A kAma zobhananI IcchAthI ja thayuM hatuM paraMtu dhanapAlane khoTuM lAgavAthI teNe bhojarAjAne kahI dhArAnagarImAM sAdhuone AvavAne rasto ja lagabhaga baMdha karAvyo. bIjI bAju dhanapAlana bhAI zabane dIkSA lai potAnA guru pAse abhyAsa karI prakhara vidvAna thayA. temanA gurue temanI gyatA joI AcArya padavI ApI. havethI zebhamuni zobhanAcAryanA nAmathI prasiddha pAmyA. temanI vaktatva zakti bahu asAdhAraNa hatI. temanI zakitanI kIrti dezadeza phelAvA lAgI. dhArAnagarInA jena saMdhe paNa temano A kirtinAda sAMbhaLyuM. temane IcchA thaI ke zobhanAcArya atyAre padhAre to sAruM. temane vinaMti karavAne mATe saMdhanA zeThIne tenI pAse mokalyA. zobhAnAcArya guru AzA laI dhIme dhIme tyAM AvyA. zobhana muninI asAdhAraNuM vakatva zaktithI dhArA 1 jaina samAjamAM Ane mATe eka datakathI cAle che paraMtu mane temAM vajuda nahi lAgavAthI meM sthAna nathI ApyuM. keTalAeka lake tene mahatvanI gaNe che paraMtu kadAca Ama paNa banyuM hoya ke eka vAtamAM bIjI vAtane keLabheLa thaI gayo hoya ke jethI, vAcakane ke lekhakane mAnya na thAya.. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavibhAga nagarInI prajAmAM navacetana AvyuM. eka vakhate temanA ziSyo zrI dhanapAlane tyAM paheravA gayA. (dhanapAlane lAMbe vakhate Sa ocho thaI gayo hato tethI ja temanA bhAI jainamuni tyAM AvI zakyA hatA) dhanapAla nahAto hate. gharamAM tenI strIe dahIM lAvI vaherAvA mAMDyuM tyAre temaNe puchayuM. keTalA divasanuM che? tyAre teNe kahyuM ke traNa divasanuM dahIM che. tyAre temaNe kahyuM ke sAdhune te levuM yogya nathI, kAraNa ke temAM jIva paDI jAya che. dhanapAla A sAMbhaLI kAMIka Azcarya pAmyo ane kAMIka mazkarI jevuM lAgyuM. teNe kahyuM ke Apa zA uparathI ema kaho cho ? tyAre temaNe kahyuM ke tamane pratyakSa dekhADIe pachI vAM nathIne ? temaNe aLatAno raMga maMgAvI dahIMmAM nAMkhe ke jethI aMdara rahelA jIvo pratyakSa dekhAvA lAgyA. dhanapALe Azcarya sAthe pitAnI bhUla kabulI munIone bhaktithI puchayuM ke ApanA guru koNa? tyAre temaNe kahyuM ke amArA guru zrI zobhanAcAryuM che. bIje divase dhanapAla temanI pAse Avyo zobhanAcAryane pUrva bhrAtRprema ekadama ubharI Avyo ane ekadama uThI tene premathI bheTayA. dhanapAlanI AMkhamAM harSanAM AMsu AvyAM. potAnI bhula mATe mAphI mAgI. udAra dIlanA zobhanAyAye tene mAphI ApI. pachI bane bhAIe khuba dharmacarcA karI. aMte dhanapALe pitAnA bhAInAM vakhANa karatAM kahyuM ke bhAI teM tAruM sudhAryuM. A pavitra satya sanAtana dharma aMgIkAra karI tArA jIvanane sArthaka karyuM ane ApaNuM kuLane teM tAryuM. dhanapALane zobhanAcArya upara ananya prema utpanna thaye dhIme dhIme teNe jaina siddhAMtane abhyAsa temanI pAse zarU karyo. teNe saMsargathI zrI mahendra sarI pAse jaina gAdhya dIkSA aMgIkAra karI. dhanapALanA Ama ekAeka dharma parivartanathI vaidika dharmamAM custa bhojane kAMIka Azcarya thayuM ane vAraMvAra dhanapALa sAthe jaina dharma vize vAdavivAda karatA. paraMtu jaina darzanamAM niSNAta pAmelA dhanapALanI yuktio sAMbhaLI mahArAjA bhojane kAMika namatuM ApavuM paDatuM-balka niratara thato. vakhatanA vahevA sAthe rAjAne Agraha kAMIka maMda thaye. te jaina sAhitya upara sadabhAva dharAvavA lAge. dhanapAla paNa pitAnA guru zrI mahendra sUri pAse abhyAsa karI jaina darzanano pAzvA thayo. bhejarAjA paNa svayaM paMDita ane tattvajJa hovAthI svadharma-vaidika dharmamAM niSNAta hato. jaina dharmanA vizeSa paricayanA abhAve jainanA syAdvAdathI te ajANa hatuM. have tene te jANavAnI ci thaI ane kavie te IcchA purI paNa karI che. ( kavie tenI icchAthI prerAIne ja tilakamaMjarInI addabhuta kathA racI hatI) have ApaNe temanI iti tarapha vaLIe. kavie pitAnI pachavADe asAdhAraNuM maulItAvALAM traNa ratno mukyAM che je ATha ATha zatAbdi thaI gaI che chatAM hajI javalaMta bhAve zobhI rahela che. temAM tilakamaMjarI, RSabhapaMcAzikA ane pAyelachInAmamAlA (keza, A keza prApta che). zobhanastuti upara TIkA paNa temaNe racI che. te badhAmAM tilakamaMjarI eka adbhuta gadhamaya mahAkAvya che. temAM kavinuM asAdhAraNa pAMDitya sthaLe sthaLe prakAzI rahela che. tilakamaMjarInI racanA bANanI kAdaMbarI jevI vistRta AkhyAyikAnA rUpamAM banelI che. pAtra ane vastu kavie kalpelAM hovAthI te saMskRta sAhityanuM adbhuta pustaka kahI zakAya. subaMdhunI vAsavadattA, daMDinuM dazakumAra, vikramanI nalakathA ane bANanI kAdaMbarImAM ghaNe phera che. gulAbanA kaMTaka samAna kAdaMbarInAM lAMbAM vAkayo rasapravAhamAM AghAta pahoMcADe che, tyAre dhanapAlanI tilakamaMjarI kAmadhu lolupa rasika bhramaronA cittaviveda Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavi dhanapAla mATe RtunAM puSpothI sugaMdhita ane navanavA rasathI pUrita kamanIya kAvya che. sAthe vacce vacce upayogI ke ApI tenI zobhAmAM era vadhAre karyo che. A kavine mATe prabhAvaka caritrakAra kahe che ke rAja nA ghoTi kafjatA javavA . AmAM sahRdaya vAcakane atizayoktine leza paNa mAluma nathI paData. zrI hemacaMdrAcArya jevA prakhara vidvAna paNa dhanapALanI muktakaThe stuti karI tenuM gaurava-mahattA batAvI gayA che. AvI rIte kAvyAlaMkAra Adi graMthamAM gadya kAvyanA grAnAM nAma ApatAM prathama nAma dhanapAlanI tilakamaMjarInuM che. dhanapALanI tilakamaMjarI jaina vetAmbara sAhityasAgaramAM evuM adbhuta ratna che ke jenI kIrtine anya saMpradAyanA digaMbara jevA AgrahI samAjanA vidvAne paNa namaskAra kare che. ane tenI AvI ananya kIrti-asAdhAraNa kIrti joI tenA upara mugdha thaI pitAnA sAmAjikone lAbha ApavA prazaMzanIya prayatna karI tilakamaMjarI sAra pustaka racI (vetAMbaromAM paNa digaMbarIne tilakamaMjarI sAra je tilaspaMjarI sAra graMtha racavAmAM Avyo che, spardhAthI paNa eka rIte sAhitya te vadhyuM ja) kartAnA viSayamAM pitAnI kRtajJatA pragaTa karI che. prabaMdhaciMtAmaNIkAra kahe che ke - _ vacanaM zrI dhanapAlasya caMdanaM malayasya ca sarasAM hRdi vinyasya kA bhuunnaamnivRtiH|| 1. tilakamaMjarInI utpatti mATe jaina samAjamAM eka daMtakathA pracalita che ane te bahu rasika hovAthI tene ahIM TAMkavAnI lAlasA huM rekI zakti nathI. AnA saMbaMdhamAM jaina ItihAsa lekhake jaNAve che ke-bhejarAjAe keTalA divasa sudhI dhanapAlakavine anupasthita joI eka divasa tenuM kAraNa puchatAM kavie jaNAvyuM ke huM Aja kAla eka tilakamaMjarI nAmanI asAdhAraNa kathA racuM chuM. (A ThekANe sacavA sattati nA lekhake bharatarAjasthAnuM tathA upadezaprAsAdamAM gujarAtri nuM nAma - ApeluM che) te kAryanI aMdara vyagra manavALo hovAthI niyamita samaye ApanI sabhAmAM hAjara thaI zakato nathI. rAjAe vAta sAMbhaLI pitAne te kathA saMbhaLAvavA kavine Agraha karyo. kavIzvaranI vinaMtithI rAjA niraMtara pAchalI rAtrIe te kathA sAMbhaLata (te samaya bahu ramaNIya havAthIja rAjA tema karate, nahi ke rAjakAryanA abhAvane lIdhe ema samyakatva saptatikAkAra kahe che) kathA sAMbhaLatI vakhate rAjA kathAnA pustaka nIce suvarNa pAtra evA AzayathI rAkhato ke rakhene kathAmRta vahI na jAya. saMpUrNa kathA sAMbhaLyA pachI rAjA ati AnaMdita thayo. kathAnI sarvotkRSTatAe rAjAnuM mana bahu AkarSe. A kathAnI sAthe mAruM nAma aMkti thAya to yAvacaMdradivAkara mAre yaza AryAvartanI pavitra bhUmipara akhaMDita rahe evI asahu abhilAzAne vaza thaI rAjA kavine kahevA lAgyA ke kathAnA nAyakane sthAne mAruM nAma, adhyA nagarIne ThekANe avaMtInuM nAma, ene zakrAvatAra tIrthane ThekANe mahAkAlanuM nAma dAkhala kare te bahu mAna, dhana, ane Icchita vara pradAna karuM. rAjAnI vi. 6, 7. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavibhAga mahA kavi zeAbhanAcArya jema dhanapAla adhiAraNa kavi hatA tema tenA nAnAbhAI zeAbhanAcAya paNa asAdhAraNa kavi hatA. teozrI kRta zAbhanastuti vidhamAna che. te stuti bahu kANu che. je kadI tenI TIkA yA TIpaNu na heAya teA tenA artha karatAM vidvAnane lagAra vicAra karAve tevI che. temAM temaNe eka adbhuta khukhI karI che. dareka zlAkanuM bIjuM ane ceAthuM pada samAna che. chatAM arthamAM asAdhAraNa navInatA che ApaNe tene mATe gheADA chuTA chuTA zlokA jozuM te! asthAne nahi kahevAya. 46 bhavyAM bhojavibodhanaika taraNe vistAri karmAbalI raMbhA sAmaja nAbhinaMdana mahA naSTA padA bhAsurai / bhaktyA vaMdita pAdapadma viduSAM saMpAdaya projjhitAm raMbhAsAmajanAbhinaMdana mahAnaSTA padA bhAsurai // aH-- bhavyAtmArUpI kamalezane vikAsa pamADavAmAM sUrya samAna ane vistAra pAmelI kana paktirUpI keLane mATe teA hasti sarakhA ( hastine keLa bhAgatAM jeTalI vAra lAge teTalI vAramAM karmonA vistArane temaNe haNyAM haThAvyAM che) ane meTI nAza pAmI gai che Apatti-du:kha jene ane kAntinA samUhavaDe karIne zAbhatA, devAvaDe karIne pujAyelA che caraNakamaLa jenA, evA ane praka rIte tayA che sAvadha AraMbha ( sAvadha eTale pApa sahita A anucita prArthanA sAMbhaLI kavIzvara melyA ke zretrIonA hAthamAM rahele ane pavitrajaLathI bharelA pUrNa kuMbha jema madyanA eka biMduthI apavitra thai jAya che tema uparyuMkta nAmeAnA parivartanathI saMpUrNa kathAnuM pAvitrya naSTa thai jAya che ane tenA pAtakathI kula, rAjya ane rASTrane nAza thAya che. mAnI rAjAe A uttara sAMbhaLI kruddha thai pAse paDelI bhaDabhaDatI aMgArAnI sagaDImAM murkhatAne vaza thaI pustaka bALI nAkhyuM. rAjAnA e duSTa kRtyathI kavIzvara bahu khinna thayeA. peAtAne sthAne AvI nizvAsa nAkhatA eka junA khATalAmAM eThe. kavine sAkSAta sarasvatI sarakhI eka nava varasanI tilakamaMjarI suMdara bALA hatI, teNe peAtAne pitAne kA zUnya, khinnamanaska joi tenuM kAraNa puchyuM. putrInA atyAgrahane vaza thai kavie kathAnA viSayamAM banele samagra vRttAMta sa`bhaLAvyA. sAMbhaLIne te khALA eTalI ke pitAjI Apa kheda na kare. Apa snAna pUjana ane bheAjana karI lyA mane te kathA saMpUrNa yAda che, tethI huM Apane te badhI utarAvIza. kavi e sAMbhaLI Sita thayA ane peAtAnA nitya niyama karI putrInA mukhakamaLathI AkhI kathA lakhI; ane peAtAnI putrInuM nAma cirasmaraNIya karavAne mATe tenuM nAma tilakamajarI rAkhyuM. A vRttAMta samyakatva saptatikAmAM ApeluM che. jo ke prabhAvakatramAM A kathA thADA pheraphAra sAthe upalabdha che paraMtu laMbANunA bhayathI tene huM sthAna ApavuM ucita dhAratA nathI ( AtmAnaMda, pu. 17, a. sAthe. pR. 158, 159 ). Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47. mahA kavi zobhanAcArya to che vyApAra jemaNe) ane nathI roga jemane evA ane manuSyone AnaMda ApanAra evA he nAbhirAjAnA putra (AdinAtha) paMDitone usava-AnaMda Ape. A zlokamAM nAbhirAjAnA putrane sUryanI sAthe samAna bhAva kavie batAvyo che. hajI AgaLa eka lokamAM jaina Agama-sUtranuM varNana karatAM kavivarya lakhe che ke - zrAntichidaM jinaparAgamamAzrayArthamArAmamAnamalazaM tamasaMgamAnAm / dhAmAgrImam bhavasarit patigazetumasI mArAmamAnamalazaM tamasaMgamAnAm // artha zrama-thAkane chedavAvALuM ane sAdhuonA Azraya mATe te suMdara bagIcA sarakhuM (gRho te bAhya bagicAmAM niraMtara pharI Iha leka saMbaMdhI AnaMda bhogave che paraMtu tyAgI sAdhuo ke jeone mATe A bAga bagicA nakAmA che temane mATe jaina Agame eka suMdara bagicA sarakhA AnaMdadAyaka che. temAMthI sAdhupaNAne yogya jIvananAM mane hara sUtro rUpI sugaMdha sthaLe sthaLe bahekI rahelI-zobhI rahelI che.) ane moTA meTA AlAvA (perIgrApha ) nA sthAna sarakhuM ane A bhavasAgara utaravAne mATe pula sarakhuM ane nAza karyA che kAma, roga, ahaMkAra, pApa, ane ajJAna jeNe evA Agamane hemanuSyo tame namaskAra kare. AvI rIte eka devInuM suMdara varNana karatAM kavivarya lakhe che ke - sarva pratispardhA ane (sUrya karatAM paNa rananI kAnti vadhAre che ema kavivaryanA Azaya che.) pANidAra ratna ane kAntivaDe asta karyo che sUryane jeNe evI navI taravArakhaDagane dhAraNa karatI ane hAthIono zatru-siMha tenA upara beThelI ane raNa-yuddha kSetranA zabdathI kSaya pAmelI-trAsa pAmelI zatrunI paMkitane-samUhane nAza karatI evI mahA mAnasI devI (manuSyane) icchita Apa. AvI rIte kavie grevIsa bhagavAnanI stutimAM 86 loke banAvyA che ane dareka kemAM navIna arthe alaMkAro ane rasa sthaLe sthaLe mukyA che. kahe che ke kavivare A stuti gocarI-madhukarI jatAM rastAmAM ja banAvI hatI. A uparathI ApaNane pratIti thAya che ke kavimAM kevI asAdhAraNa naisargika kavitvazakti haze! Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavibhAga gujarAtI mahAkavi zrI vIravijayajI - kavivarya zrI vIravijayajI jaina samAjamAM eka mahA kavi tarIke suprasiddha che. A mahA kavithI AbAlavRddha bhAgyeja keI ajAyuM haze. temaNe gujarAtI bhASAmAM pUjAo, stavane, cekhalIyAM, rAsA AdI graMtha banAvI potAnuM nAma amara karela che. gujarAtI bhASAnI pUjAmAM asAdhAraNa jhamaka bhAvo ane judA judA raso temaNe ejyA che. temanI pUjAo jaina darzanane jJAtA eka bALaka paNa sahelAIthI-saralatAthI gAI zake che, samajI zake che. temane jaina samAjamAM aMtima kavi kahIe te paNa kAMI atizayokti bhareluM nathI. temanuM janma sthaLa gujarAtanuM pATanagara amadAvAda che. teo jAte audIcya brAhmaNa hatA. pitAnuM nAma jaganezvara ane mAtAnuM nAma vIja kerabAI hatuM. temano janma 1829 mAM vijayA dazamIne dina thaye hato. temanuM nAma kezavarAma hatuM. temane eka bahena hatI. temanuM nAma gaMge hatuM. kezavarAmanuM 18 varSanI umare dehagAmanAM raLIyAta bAi. sAthe lagna thayuM hatuM. tyAra pachI thoDA vakhatamAM temanA pitA maraNa pAmyA. pitAnA bharaNuM pachI kaI kAraNasara temane temanI mAtA sAthe kajIyo tha; pite rIsAI ghara choDI cAlI nIkaLyA. mAtA temane zodhavA mATe nIkaLI paraMtu putrane pato na lAgyo. putrapremI mAtAne bahu AghAta lAgyo ane putranA zokathI aMte mRtyu pAmI. mAtAnuM maraNuM ane bhAIne viyega A mAThA samAcAra sAMbhaLI temanI bena gaMgA paNa mRtyu pAmI. . . A bAju kezavarAma tyAMthI nIkaLI jainanA pavitra ane saurASTranA ziratAja zatruMjayanI yAtrA karavA gayA ane tyAM jaina munizrI navijayajInA samAgamamAM AvyA ( pelerA najIka bhImanAtha gAmamAM maLyA ema paNa che.) pAlItANe temanI tabIyata lathaDI ane gurukRpAthI zAMtI vaLI tethI temane te guru (zrI zubhavijayajI ) upara ananya zraddhA beThI. pachI guru sAthe tyAMthI vihAra karI khaMbhAta tarapha nIkaLyA. rastAmAM kezavarAmanI icchA dIkSA levAnI thaI. tenA khuba AgrahathI prerAI zrI subhavijayajIe vira saM. 1848 mAM khaMbhAta pAsenA ke gAmaDAmAM dIkSA ApI. A vAtanI khabara khaMbhAtamAM zrAvakane paDI. teo tyAM sAmA AvyA ane gurune bahu ThAThamAThathI praveza karAvyo. A zubha vijayajIne ziSyane bhaNAvavAnI bahu kALajI hoya tema jaNAya che, kAraNa ke dIkSA ApyA pachI turataja khaMbhAtamAM pAMca varasa sudhI temane bhaNAvavAne tyAM rahyA ane ziSyane khuba kALajI pUrvaka bhaNAvI pitAnA amulya jJAnane vArasa zISyane Ape (A uparathI samajI zakAze ke AgaLanA sAdhue pitAnA zISyone pitAnA hAthe ja paDana pAThana karAvatA hatA. atyAre A pravRtimAM ghaNIja maMdatA AvI gaI che. jo ke kyAMka kyAMka A prakRtti cAlu che. paraMtu pUrvanI pravRtti te atyAre zithila che ema kahyA sivAya te nahI cAle.) - gurue gyatA joI zrIvIravijyajIne amadAvAdamAM panyAsapada- paMDitapada ApyuM, ane tyAra pachI eTale saM. 1867mAM phAgaNa vadI nA divase vIravijayajInA guru zrI zubha Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI mahA kavi zrI vIravijayajI vijayajI svarge sIdhAvyA. vIravijyajIne gurune A viyega bahu AkarA lAgyA. temane potAnA gurupara bahu prema hatuM. mue temane saMsArasAgaramAMthI tAryA-bacAvyA ane vaLI uMcI vidhA ApI temane aNI banAvyA hatA. zIkhe gusnI bhakti karI ANu patAvavA kAMIka prayatna karyo hato. pitapatAnA gurUnI stuti karatAM "zubhalI" mAM kahyuM che ke ( A zubhavelI pitAnA gurunI haiyAtImAM saM. 1860mAM lakhI hatI e gurUnA guNa jalanidhi, muja matIe na kahAya guNanidhi jalanidhi jala bharyo, garagarIe na apAya. - A uparathI jaNAI Ave che ke pitAnA gurunA guNa upara temane keTalAM anahada premabhakti hatAM. temaNe dIkSA lIdhA pachI tarata ja eTale pAMca varasa pachI pitAnI kavitva zatI khIlavavA mAMDI ane tenA prathama suMgadhI puSpa tarIke geDI pArzvanAthanA khalIyA saM. 1853 mAM banAvyA tyAra pachI saM. 1857 mAM surasuMdarI rAsa ane parama kAraNika zrI mahAvIra devanI pAMtrIsa prakAranI vANInA guNanuM varNana lakhyuM che. temanI upadezaka zakti bahu AkarSaka hatI. temane upadeza sAMbhaLavA manuSyanI medanI eTalI bhegI thatI ke pote jyAM hoya tyAM upAzraya manuSyathI cIkAra bharAyela raheto. teo jema sArA upadezaka hatA tema nIDara paNa hatA. temaNe TuMke ane zithila yatIonuM jora toDavA potAnA upadezasAgarano pravAha vALyo hato. te vakhatanA ghaNA zithila thatIo ane daMDhake temanA A suMdara kAryathI bahu nArAja rahetA. temaNe paMDitajI vIravijayajIne herAna karavAmAM kAMI maNuM nathI rAkhI. temaNe vIravijayajIne keTe paNa caDAvelA; paraMtu ApaNe sanAtana siddhAMta-satyameva jayate pramANe temane keIthI parAbhava nathI thayo. nyAyAdhIze paNa temano tyAga tapasyA ucca cAritra ane asAdhAraNa vaktava zakti je temanA para mugdha thatA ane temane mAnabhera namaskAra vaMdana karI rajA ApatA. teone jainonAM parama pavitra sUtronuM jJAna bahu uMcuM hatuM. tene prajAne lAbha ApavA sthaLe sthaLe sUtranA pAThe stavano jhaMjhAyo-svAdhyAya rAsa tathA pUjAmAM mukyA che tene mATe temane eka duho huM TAMkuM chuM. utarAdhyayane sthItI lage, aMtara mUrta kahAya; pannapaNamAM bArate, zAtA baMdha saMprAya che 1 | - sAta vedanI baMdhanuM ThANa prabhu pura dhupa, macchata durgadha dura TaLe, pragaTe AtmasvarUpa, ne 2 " (vividha pUjAsaMgraha pRSTa 167) A duhAmAM jainenAM be sUtro (utarAdhyayana ane pannavaNuM) nA bhAga che. AvI rIte ghaNuMja sthaLe temaNe sUtronA pATha ApyA che. zrI vIravijayajInA graMtho jevAthI temanI asAdhAraNa vitA ane kavitvazakita vAcakene khyAla Ape che. emanI kRtio ghaNe sthaLe bahu uMcuM sthAna meLave chegame Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jainavibhAga te jaina maMdiramAM jyAre pUjA bhaNAvavI hAya tyAre prathama temanI pUjAe bhaNuAvavAnuM sUcavavAmAM Ave e ja te pUjAnuM gaurava batAvavAne sa che. temanI kavitA bahu sarasa ane bALaka paNa sahelAthI samajI zake tevI che. sAthe sAthe kavie peAtAnuM pAMDitya dekhADavA keTalAka sthaLe gahana artho paNa mukayA che. bhalabhalA paMDIta paNa tenA artha karatAM mastaka namAvyA sIvAya nahI rahe. temaNe jaina sAhityeAdhAna peAtAnA nIla AtmadgAra rUpI nIla jalathI-amRtathI sIMcI SaD RtunA navanavA vikasita puSpA sugaMdhita banAvyuM che ane te sAhityAghAnanA madhukaranA suMdara gaNagaNATanA raNakAra hajI sudhI suMdara rIte gaNagaNI rahyA che. jaina gujarAtI sAhityanA A manunuM sthAna jaina itihAsamAM dhruvanA tArAnI peThe javalaMta bhAve prakAzaze-prakAzI raheze. temanI adabhuta kavitvazaktinA gheADA dAkhalA TAMkIza te! te asthAne nahI kahevAya. rUDA mAsa vasatA vanarAjIre, rAyaNune sahakAravAlA ketakI jAyane mAlatIre, bhramara kare jhaMkAra vAlA, krAyala madabhara TahukatIre, kheDI AMbADALa vAlA, haMsa yugala jaLa jhIlatAMre, vimaLa sareAvarapALa vAlA, maMda pavananI laheramAM mAtA, supana nihALa vAlA, jIvahaMsAnA paracakhkhAMNu, phulathI karIyere, duddhitiviheNa pATha, sadA anusariyere vAsi meLA vinizi bhakSa, savA vizvA karI jIva, dhyAnitya vi. vi. pU. sa', pR. 104 khIjuM vrata dharI jI. na meluM, paNa atimAre IM re, vasurAjA Asana se paDIyA, narakAvAsa jaye re vi. vi. pU. sa~. pR. 105 vi. vi. pU. sa', pR. 530 zrI zubhavijya suguru namI, mApatA samaje, khALapaNu khatalAviyA, Aganidhi guNageha gurU dIvA gurU devatA, gurUthI lahiye nANu, nANu cakI jaga jANIye, mAhanInAM ahiyA. ... ... hiMsA TALuM re, pALu re. ... vi. vi. pU. sa. pR. 174 karapI bhuMDA sauMsAramAMrai, jema kapilA nAra, dAna na dIdhuM. munirAjanere zreNIkane darabAra. 30 1. vi. vi. yu. sa. pR, 221 mana ri Avere, kahuM eka vAtalaDI, ajJAnI sagere ramIye rAtalaDI. mana 1 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyApAra kare vAre, deza videza cale, parasevA tevAre, kADI na eka maLe. mana 2 0 1 vi. vi. pu. sa. pR. 222 akhiyanameM avikArA, jINuMdA terI akhiyaname' avikArA, rAga deSa paramANu nipAyA sasArI savikArA. TO 0 zAMta ruci paramANu nipAyA, tuja mudra maneAhArA. vi. vi. pu. sa. pR. 227 vAhana vaizAna nivAsa, saMkIrNa thayuM AkAza, kai khele karatA tADA, sAMkaDA bhAi parvanA dahADA. prabhu0 5 vi. vi. yu. saM. rR. 56 thayeA kama bharI medha mALI, AvyA. vibhage nihALI, upasarga karyAM bahu jAti, nizcala dIThI jIna chAtIre, gagane jA bharI vAdaLIyA varase gAje vIjaLIye, prabhunAsA upara jaLajAve, dharaNe priyA sahu Avere vi. vi. yu. sa. pR. 62 ... mana gujarAtI mahA kavi zrI vIravijayajI ... ... zrI. vIravijayajI kRta dvAdazatrata pUjA pU. 62. muMbainA dAnavIra zeThe meAtIzAhe satruMjaya upara aDhaLaka dhana kharcI peAtAnA nAmanI eka bhavya TuMka 1 ( A ka meAtIzAha zeThanI TuMka tarIke bahu prasiddha che ane satruMjaya * uparanA meTAmeTA gaNAtAM maMdIrAmAM paNa tenI gaNanA thAya che ) baMdhAvI tyAre ajana salAkAtI zubha kriyA zrI nIravijayajIe karI hatI ( navI pratimA-bhagavAnamAM je prabhutvanA guNAnuM AreApaNu karavAnI kriyA tene jene janasalAkA kahe che) ane amadAvAdanA zeTha dIsaMga tarathI dilhI davAjA bahAranI vADImAM bhavya maMdIra badhAvyuM tyAre paNa temaNe janasalAkAranI zubha kriyA karI hatI. ( A bahAranI vADI haThIsaMganI vADI tarIke - amadAvAdamAM prasiddha che ane temAM badhAvela bhavya maMdIranAM zikharanA ujvala suvarNa kulamAM tenA kartAnA suMdara yaza prakAzI rahyA che. A banne zeThanAM nAma ane bhavya kAma amara karavA pati zrI vIravijayajIe tenA khalIyA banAvyA che te khalIyA jaina samAjamAM atyAre paNa bahu heAMzathI gavAya che. 1 TuMkane! TuMkA a eTaleA thAya che ke eka ja mana pa vi. sa'. 1905 amadAvAdanA nagara zeTha premAbhAi hemAbhAie satruMjayanA mahAna sadha kADhayeA hateA ane temAM kavizrI vIravijayajI paNa sAthe hatA. kavizrIe A saMdhanuM vana bahu suMdara bAnImAM racI tenuM nAma paNa amara karyuM che. A mahA kavie kadI DAinAM kheATAM vana nathI karyA, tema kAinI khuzAmata sarakhI paNa nathI karI. temaNe mAtra prabhubhakti, dhArmika kAryo ane AgaLanA mahA puruSa sAdhusaMta! ane bhUtapUrva thaI gayelA jaina rAjAo ane rAjavienAM yathAyogya rIte sudara vaSa~ta karyo che. temanA graMtheAmAM bhaktirasa mukhya bhAga bhajve che. 51 sthAne jhAjhA madInA samUha Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenavibhAga 5 jaina dAnavIre (lekhaka-AcAryazrI muni nyAyavijayajI ) 1 bhavaDazAha. A jaina dAnavIra gRhastha vikramanI prathama sadImAM vidhamAna hatA, atyAre tene zatAbdio vahI gayA chatAM A bahAdura naranI kIrti jaina ItihAsamAM jvalaMta bhAve prakAzI rahela che. jene ItihAsakAro-graMthakAronI bhAvaDanAM yazasvI kAmanI noMdhe tenA yazane cirakAlIna banAvyo che. zatrujyamAhAsyanA kartA suprasiddha vidvAna zrI dhanezvarasUrie pitAnA graMthamAM tenAM yazogAna bahu laMbANapUrvaka kahyAM che; ane tyAra pachInA bIja graMthakAree paNa te yazasvI puruSanA yaza harSabhera gAyA che. jaina tyAgI munivare ke jeoe kadI paNa keInAM kheTAM kathana nathI karyo, teo paNa jyAre eka gRhasthanA ATalI hade guNa gAya e ja tenI mahattA ane gauravane mATe basa che. bhavaDanA pitA bhAvaDa mULa kapilyapuramAM rahetA hatA. teo pahelAM te koTayAdhipati zeTha hatA ane temanuM nAma kAMpilyapuramAM sArA pratiSThita gRhastha tarIke prasiddha hatuM. bhAvaDa vepAramAM bahu sAhasika gRhastha hatA. te dezaparadezamAM vahANe bharI bharI pitAne mAla mekalata ane badalAmAM dhana lAvate. eka vakhate te sAhasika vepArIe pitAnI saghaLI mikatane mAla laI vahANe bharI paradeza mokalyAM, paraMtu tenuM nasIba vAMku hovAthI rastAmAM ja tenAM vahANe samudevane AdhIna thayAM. bhavaDa jeTalo tavaMgara hatuM teTalo ja garIba thaI gayo. paraMtu "bhAgyuM teya bharUca" e hisAbe tenI khAnadAnI ane tenI pratiSThA kAMI ochAM nahetAM thayAM. pote dhIme dhIme vepAra karavA lAgyo ane bAkIno samaya dharmakAryamAM kahADavA lAge. eka vakhate eka sAdhu tene tyAM "gaucarI" AvyA ane tenuM bhAgya caDatuM jemAM munivare tene kahyuM ke--mahAnubhava kAle tamAre tyAM kaI gheDI laIne Ave to tame te kharIdI leje, ane tenuM megya lAlanapAlana karo. tamAre bhAgyaravi have udaya thavAnI taiyArImAM che. bhAvaDa munivaryanuM A vacana sAMbhaLI khuzI thaye ane A paropakArI munizrIno AbhAra mAnyo. bIje divase tene tyAM eka vepArI ghoDI laIne Avyo. bhAvake munizrInAM vacana pramANe moMmAgyA dAma ApI te kharIdI lIdhI. teNe tenuM yogya lAlanapAlana karI maTI karI. teNe eka vacherAne janma Apyo. bhAgyane jANe ke aditIya ravi hAya tema tenI adabhuta kAti hatI. A sivAya sUryanA kiraNe sarakhA bIjA vacherAne tee janma Ape. bhADe te badhA vacherAne khuba khavaDAvI pIvaDAvI puSTa karyA. je paheluM baccuM hatuM te te eka azvaratna hatuM. te sArA rAjavIne tyAM zobhe tevuM hatuM. A azvaratnanI kIti cetarapha phelAI ane ghaNuM ghaNuM rAjAoe tenAM mAgAM karyA, paraMtu teNe keIne te Ape nahi. e vakhate tapana rAjAe te ghaDAnI kIrti sAMbhaLI ane tenuM mAthuM karyuM. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 jaina dAnavIre teNe traNa lAkha dravyathI te ghaDe kharIdI lIdho. bhAvanuM bhAgya have barAbara udaya thavA mAMDayuM. teNe ghaDIthI thayelAM bIjA baccAM mahArAjA vikramane bheTa ApyAM. udAra dilanA rAjAe AnA badalAmAM tene madhumati (mahuA) Adi bAra gAmano rAjA subA nI. bhAvaDa garIba maTI pahelAM karatAM paNa vadhAre sukhI thayo. teNe madhumatimAM khuba ThAThathI praveza karyo ane pitAnAM bAra gAma saMbhALyAM. AgaLanA vANIyA kevA buddhikuzaLa hatA tene A namuno che. je zeThIo pahelAM pitAnI kalamanA baLathI vahIvaTa calAvato hato teNe have pitAnA buddhibaLathI rAjavahIvaTa calAvavA mAMDayo. rAjAe tene rAjA banAvyo ke tarata ja mArAthI rAjya thaze ke kema tene vicAra karyA sivAya ekadama bAra gAma saMbhALyAM, ane eka sunipuNa rAjAnI peThe pitAne rAja vahIvaTa dIpAvyo. bhAvaDane ahiyAM tenI strI bhAvalAthI eka putraratna utpanna thayuM.1 ane tenuM nAma bhavaDa (A caritranAyaka) pAyuM. bhAvaDe potAnA putrane egya avasthA thayA pachI egya kevaLaNI ApI tenAM gheTInA zeThanI putrI suzilA sAthe svayaMvarathI lagna karyA. thoDA vakhata pachI vRddha bhAvaDa svarge gayo ane tenA bahAdura putre rAjakArabhAra saMbhALyo. bhAvaDe pitAnA pitAnI peThe nyAya ane nItithI prajAnuM pAlana karyuM. teNe pitAnI prajAnA sukhane mATe vAva, kuvA taLAva Adi sagavaDo banAvI prajAnA AzirvAda meLavyA. eka vakhate acAnaka megala sainya tyAM caDI AvyuM. megala sainike sAthe bhavaDa hAryo ane bAdazAha tene tathA bIjA ghaNu mANasane pitAnI sAthe laI gayo. paraMtu tyAM gayA pachI mogala bAdazAha tenI sAthe bahu udAratAthI varyo hoya tema jaNAya che kAraNa ke te tyAM rahIne paNa pitAnA dharmanI kriyA khuzIthI karato hato. Ane mATe rAsakAra lakhe che ke A raja deza jema ApaNA nyAti vasAvacce vAsa re tihApiNi caitya karAviye, mahAre dharma abhyAsa. 6 A. kA. ma. pR. 661 bhAvaDa jyAM raheto hato tyAM vihAra karatA jaina munie Ave che. (A uparathI ema lAge che ke A nispRhI munIzvare upadezane mATe cha dezamAM paNa pharatA haze-hatA) 1 A putra kevo thaze tene mATe zatrujya rAsanA kartA kahe che ke sUraja sapta ave karI, eka bhuvana dIpAve teharo ehane sUta tinakane karisya udhata guNa gehara. AnaMdakAvya mahodadhi pU. 656 2 A megala bAdazAhanuM nAma nathI ApyuM paraMtu zatruMjaya rAsanA kartA tene ullekha A pramANe kare che - duHkhama kAlanA mahAtmathI mugala taNuM bela jera re samudranA pura jema sahu dharA leye prANa jema bahu phera re AnaMdakAvya mahodadhi mauktika 3-4 pR. 66 vi. 6. 8. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jainavibhAga ane zatruMjaya mAhAtma bhAvane saMbhaLAve che. bhAvaDa temAM zatruMjaya tIrthanA uddhAra karanAra tarIke pitAnuM nAma sAMbhaLI Azcarya pAme che ane utkaMThAsara pUche che ke e bhAvaDa huM ke keI bIje. munio pitAnA jJAnathI joI tene kahe che ke te bhAvaDa tame ja che. pachI bhADe te munionA kahevA pramANe ghera jaI upavAsa zarU karyA. tyAga ane tapasyA e ApaNA AryAvartanuM mukhya zastra che. tenA baLathI ane tenI zaktithI game tevA jAlimane paNa namAvavo sahela che. ApaNA pUrvanA RSimunioe tyAga ane tapasyAnA baLathI IdanAM iMdrAsana paNa DolAvyAM che. to pachI bhAvaTe eka mAsanA upavAsa karyA te tene kema niSphaLa jAya che tene daivI sahAya maLe temAM kaMI Azcarya pAmavA jevuM nathI ane daivI sahAya mAgI eTale cakrezvarI devI tyAM sAkSAta padhAryA ane tene sahAya ApI. bhAvaDa devInI sahAyatAthI takSazilAthI AdinAtha prabhunI suMdara pratimA laI te sahita vahANamAM besI madhumati (mahuA) Avyo. have bhAvaDane bhAgyaravi madhyAhna lagabhaga AvI pahoMcyA. pite mahuA AvyA ke thoDA divasa pachI tenAM pahelAMnAM mAla bharIne gayelAM vahANe paNa AvyAM. A bAju jyAre kIMmatI bharelAM vahANe AvyAM tyAre bIjI bAju bAlabrahmacArI prakhara vidvAna AcAryavarya zrI vrajasvAmI tyAM padhAryA. vahANa ane AcArya AvyAnI vadhAmaNuM eka sAthe tenI pAse AvI. tene vicAra thayo ke pahelAM AcArya pAse jAuM ke vahANanI khabara kahADavA jAuM ? A saMbaMdhe khuda rAsakAra bahu sArI rIte varNana kare che te temanA zabdomAMja jaNAvuM te vadhAre ucita gaNAya. bIje dvAdaza varasane, prAte AvyA pita kahi AnaMda upajAviye, kanakadhAtu bhUta pa. teNe citta lAvio te ciMtivaye ema pApakara lakSmI kihAM, kihAM muni pUjya suprema. ciMte bhavaDa manamAMhi, dharama taNI karaNa sArIo, bIje nahi te kaI re pahilI namisyuM vrajamunine, suNasu tehanI vANIre, tehanA daramaNathI te Avazya, lakhamI piNi paMcANure ciM 2 evo ciMtavI uttama narane, jaMgama tIratha avere mahA mahechava loka saMghAta, vadisI bhavaDa bhAvere. ciM. 3 AvI rIte te lakSmIne tuccha gaNI AcAryane vaMdavA jAya che ane tyArapachI vahANa utAravA jAya che. AcAryazrIe tene zatruMjaya tIrthanA uddhAra mATe upadeza Apyo. AcAryazrInA sacoTa upadezathI pratibadha pAmI mahAna sa dha kahADI AcArya sahita pine zatrujaya gayo. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMpa jena dAnavIre tyAM jaI zatruMjaya parvatane teNe dudhathI 5khA-dho ane te pavitra thayelA DuMgara - upara pratimA sahita tyAM gayo. paraMtu tyAMne june deva ke je hiMsaka thaI gaye hato teNe tene navI pratimA besADavA na dIdhI ane bhavaDe divase padharAvelI pratimAne nIce mukI Avyo. junA deve tene A pramANe eka vAra nahi paraMtu ghaNI vAra herAna karyo eTale teNe pitAnA guru AcAryavaryazrI vraja svAmIne badhI bInA kahI. vrajasvAmIe te duSTa devane zikSA karI navA devane sthA. Ane mATe paNa rAsakAra keTaleke asure che, vRta duSAtamAM anaratha IcchAI ho, te adhamAdhama 14 ebraspada varNa he, brAhya nutanamAM he thAvuM imaciMta vIre, udharaste nAhe 20 vejasvAmI maMtre , thaMbhyA asurasahu kari na sake upadrava he, kariye rAva bahu 21 A. kA. ma. pR. 668 pUravayakSa biha tere, nAsI samudra taTe caMdraprabhAsakSetra ho, rahiye gupta vaTe 26 AvI rIte duSTa devane zikSA karI navA devanI sahAyathI navA gaganacuMbI bhavya maMdiramAM zrI AdinAtha prabhunI pratimA besADI. A samayanuM varNana paNa rAsakAra bahu suMdara rIte Ape che. paraMtu laMbANanA bhayathI tene sthAna nahi ApuM. have pratiSThA purI thayA pachI dhvajA caDAvavAno divasa Avyo. te divase khuba harSathI sArI peThe paisAne vyaya karI bhavaDa ane tenI strI suzilA dhvajA caDAvavA zikhara upara caDyAM ane tyAM pitAnA AtmAne dhanya mAnate nIce pramANe bhAvanA karavA lAgyo. abhuta eha pUNya meM kIdho, valI kama vasi prANI Ara dhyAnAdika karIne kalaMkti Atma pramANIre 671 A pramANe bhAvanA karatAM harSanA atirekathI bhavaDa ane tenI strInuM hRdaya phATI gayuM ane tyAM mRtyu pAmI svarge gaye. e saMsAra vAsa mukIne, zrIjIna dhyAna sAthe karma khapAvo je huM mahArA, siddhi thAye muja hAthe re 10 zeTha zeThANa ema ciMtavatAM Atama bhAva vasAve nikalaMka zubha dhyAna kSaNiIkamAM, thAye Atama bhAve re 11 1 A vrajasvAmI bahu pratibhAsaMpanna mahApuruSa hatA. temaNe dakSiNanA te vakhatanA prasiddha bauddha samrATane pratibadhI jena banAvyo hato. temane temanI mAtAe traNa varSanI nAnI ummare temanA pitA-sAdhune vaherAvI dIdhA hatA eTale temaNe bahu nAnI ummare dIkSA lIdhI hatI. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavibhAga ghaNA varasa A uMkhu pAlI aMta samaya zubha bhAve marI utarAM ethe sura leke, be jaNa sura sukha pAve re 12 zatruMjaya upara aDhaLaka dravya vAparI jema pitAnI dAnavIratA dekhADI che tema te vakhate kavione bhATacAraNane yAcakone ane garIbene puSkaLa draSyathI navAjI pitAnI dAnavIratA dekhADavAmAM teNe kacAza nathI rAkhI. 2 khemAderANI. mahamada begaDAnA samayamAM eka bhayaMkara duSkAla samaye eka varSa sudhI dezane maphata anna purUM pADI vANIyAonI "zAha " padavI kAyama rAkhanAra haDAlAne peme zeTha hatA. teno saMbaMdha nIce mujaba che. gujarAtamAM pavitra pAvAgaDhanI taleTImAM cAMpAnera nagaramAM eka vakhate kevI jAherajalAlI hatI te ItihAsavAcakethI ajANyuM nahi hoya. mahAna vIjayI mahamadabegaDo gujarAtamAM rAjya karatA hatA tyAre tene mAnIto umarAva sAdukhAna cAMpAnerane subo hate tathA te ja vakhate cAMpAnerane nAmIca nagarazeTha cAMpazI mahete hate. eka vakhate cAMpAzI zeTha samasta mahAjana sAthe rAja darabAramAM jAte hatuM tyAre sAdulakhAnano rastAmAM bheTa thaye ane pachI banne sAthe sAthe rAjamahela tarapha cAlavA lAgyA. te vakhate belavAmAM cAlAka baMbhA bhATa beThe hate. teNe ubhA thai subA sAme AvI pitAnA jAtisvabhAva pramANe umarAvanAM keTalAka sAmAnya vakhANa karyA ane pachI mahAjananI sanmukha ubhA rahI hAtha joDI temanAM paNa keTalAMka bIrada gAyAM. te mahAjanane udezIne bolyo ke - barada kahe dakAla dohaccha, rApe baMdha choDaNa samaratha. rAye thApanA cArajarUpa chAjIvadayA pratibhUpa. karaNi kubera barada bahudhAra vaDahatha jagaDuM avatari khaMbhe kahI kIrata anya ghaNI tava te zravaNe khAne suNuM AvI rIte karaNImAM kubera sarakhA ane jagaDunA avatAra sarakhA ityAdi vizeSaNe ApyAM. sAdulakhAne A vizeSaNe bAdazAhane kahI saMbhaLAvIne kAna bhaMbheryA ke--jahAMpanA A bhIkhArInI jAta tamAruM khAIne vANIyAne vakhANe che. kAcA kAnanA zAhe saheja paNa ADoavaLo vicAra karavAnI tasdI lIdhA sivAya ja baMbhabhATane pakaDI maMgAvavA hukama karyo, AthI sAdulakhAna khuzI thayo. paraMtu cAMpazI zeThane ciMtA thaI ke "bhUMDI thaI- paNa haze je thavAnuM hatuM te thayuM" thoDI vAramAM to tyAM bhATa Avyo tene dekhI pAdazAhe pUchayuM ke-to mArUM anna khAI bakAlanAM cheTAM vakhANa karo cho te kema? baTAkalA nIDara 1 kahevAya che ke te 17000 gurjarano dhaNI hato. tenI pAse uttama savA lAkha ghaDA, daza hajAra hAthI, sIttera khAna ane bahetara umarAvanI sAhyabI hatI. bIjA ghaNaya rAvarANu tenI tAbedArI uThAvatA-tenA kadamamAM zIra jhukAvatA hatA. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana dAnavIre 57 bhATe eka uttara Apyo ke-he pAdazAha ame vANIyAnI stuti karIye chIe te ThIka karIe chIe. ame te mAtra temanAM vaDavAnAM je bIrUda hatAM te gAiye chIe. karaNamAM kubera sarIkhA ane dukALanA dehaththa vigere bIrUdAvalI temanA suvikhyAta dAnezvarI vaDavA jagaDuthI temane prApta thaI che. kAraNa ke saMvata 1315mAM dukala paDyo je panarottarA tarIke hajI paNa prakhyAta che, te vakhate bhadrezvaranA jagaDuzAhe rAvarANa, raMka, jatI, satI Adi ghaNA jIvane bacAvyA hatA. hajI paNa kahevAya che ke e mATe dukALa hajIsUdhI kaI paDyo nathI ane jagaDu jevo dAtA kaI jabhyo nathI. A zabda sAMbhaLatAM pAdazAhane pagathI mAthA sudhI jhALa lAgI ane krodhathI dhuMdhavAtI AMkhe te bhATa sAme joI rahyo. bAdazAhe hRdayamAM te bInAne DAgha rAkhI sabhA barakhAsta karI mahelane rasto pakaDe. A tarapha nagara zeThe gaMbhane kahyuM ke-meTA sAme vAda karavo nahIM temAM hAryA toya nukazAnI che ane jayA teya geralAbha che. kahe zeTha kIje nahIM vaDA sarIkhuM vAda- hAre chate rANu huI vAta vadhe vikhavAda AthI bhATa belyo ke - zeTha pratye zuM kavya kahe evo ama AcAra, beluM bela na pAlaTuM jo ke kIratAra; eTale-kadI paramezvara kepe to paNa belela bola uththApavAne nathI. kAyara khaDaga ne paNa vacana kAcabakeTa nidhAna jJAnI dAna bhaTavacana e gajadaMta samAna A sAMbhaLI zeTha cupa thaI gayo. bhATe vaLI kahyuM ke lehA rasaIjIne kavyajI A mele nahAI mula, dAtA jyama dete thake na gaNe pAtra kupAtra; bolyuM bhATa na saMsahe maraNa tayaNa mAtra. A sAMbhaLI zeThe kahyuM-phIkara karaze nahiM. rAjA mukhethI je mAMgaze te ApIzuM. Ama keTalIka mudata gayA pachI eka varasa narasuM AvyuM ane bIlakula varasAda paDyo nahiM, jethI anna pANI vinA lake bahu herAna thavA lAgyA. pitA putrane na joI zake ane bhAI bhAIne na joI zake. A pramANe pAdazAhe ThekANe ThekANe lokone duHkhI thatA joyA, durbalenA dayAI pokAra sAMbhaLyA tathA dIvAna pAsethI dukALanI hakIkatanA vAkephagAra thaI baMbha bhATane bolAvyo ane kahyuM ke-tame vANIyAnI vaDAInAM bIrUda gAtA hatA tene prakaTa dAkhalo besADe. je vANuyA darekane anna Ape to temanuM bIrUda sAcuM, nahIM to gAnAra ane gavarAvanAra bane gunegAra che. bhATa tyAMthI uThI zeTha pAse Avyo ane mahAjana bheguM karI temanI bIrUdAvaLI belavA lAge 1 mahAjana asame same kare, kare te uttama kAja, AgaLabuddhI vANIyA, seme dIThA A 49 lIya dIye lee karI lAkha keTa dhana dhIra, vaNIka same ke avara nahI bharaNa bhUpa maMgara 51 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jenavibhAga bahu bIradAvalI kahyAM pachI vaLI pAcho bhATa be-tamArAM bIrUda mATe bAdazAha sAthe roDa thaI che. bAdazAha kahe che ke kAti mahAjana annadAna daI pitAnuM bIrUda kharuM karI batAve athavA te te bIrUda cheDI de. pachI mahAjananI salAha laIne bhATa bAdazAha pAse gayo ane eka mAsanI mudata mAgI jaNAvyuM ke kAMto mahAjana mahInAmAM annadAna puruM pADavAnA nizcaya upara Avaze athavA te pitAnuM bIrUda-tura cheDI deze. bAdazAhe te vAta kabula rAkhI. have zuM karavuM tene mATe samasta mahAjana bheguM thayuM. (nAnA moTA badhAya mahAjana kahevAya ) mukhyamAM nagarazeTha cAMpazI mahetA ane temanA bhAI karamazI, kalyANa, kamalazI, velazI, terazI, pratApa, padamazIna .mANekacaMda, lAlajI, lakSmIcaMda AdI mahAjanasamasta ekaThuM thayuM. cAMpazI mahetAe kahyuM ke eka divasa huM ApIza. bIjA cAra jaNe maLI eka dIvasa lIdhe. ema ekaMdara sarvenA dIvase meLavatAM cAra mahInA thayA. have bAkI rahelA mahInAne kharca levA te vakhatanA prakhyAta samRddhizALI pATaNa tarapha temanI najara gaI ane teo tyAM javA taiyAra thayA. temAM khuda nagarazeTha pate ja khAsa nIkaLyA ane bIjA paNa sArA pratiSThita gRhastho nIkaLyA. pATaNa najIka teo pahoMcyA tyAre pATaNanA samRddhizALI zeThIAoe cAMpAneranA mahAjananuM sAruM svAgata karyuM. pATaNanA mahAjane be mahInA mAthe lIdhA eTale teo tyAMthI verATa gayA ane tyAMthI dasa dIvasa lakhI AvyA. pATaNa ane verATa vacce vIsa dIvasa te nIkaLI gayA. have eka mahInAmAMthI mAtra dasa dIvasa rahyA ane teTalA dIvasamAM te cAMpAnera jaI pAdazAhane kahevAnuM rahyuM. jo tema na thAya te potAnI neka ane-bIrUda jAya ne bhATa paNa ApaghAta karIne marI jAya. mahAjanane A kharekharI kaseTIne samaya hato, teya mahAjana verATa (dhaMdhukA) thI dhALake javA nIkaLyA. rastAmAM haDALA gAma AvyuM. haDALA nIvAsI bemAderANIne khabara paDI ke cAMpAneranuM mahAjana gAmanI bhAgoLe thaIne jAya che. eTale e melAM lugaDAMvALA eme zeTha mahAjananI sAme gayo ane kahevA lAgyo ke mArI mAgaNI svIkAre, ane e pramANe vinaMtI karavA lAgyo. melAMghelAM kapaDAMvALA A vANIyAnI atyaMta AjIjI bharelI vinaMtI sAMbhaLI nagarazeThane vicAra thayo ke meM to mana mAMhe vIcAre dhana bhAge mujha sahu pAse. tyAra pachI zeThe kahyuM ke vicArIne je bhAgavuM hoya te khuzIthI mAge. tyAre emAe kahyuM ke mAre ghera chAsa (bhajana) pIne jaje. khemAnI A vinaMtI sAMbhaLI bhejananuM notaruM pAchuM na ThelAya ema vicArI tenI vinaMtI svIkArI mahAjana tene ghera gayuM. tyAM emAe teone bahu sArI rIte bhejana karAvyuM ane tenuM kharekharuM varNana kAvyakAra pote ja bahu sArI rIte Ape che. mAMDI thALa ane pama lAve sAkarane zIre prIsAve dAMta jera kAMI na karAve gharaDAM budAM tepaNa cAle. 95 1 bIjA nAme ghaNAM che paraMtu laMbANanA bhayathI nathI ApyAM. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dAnavIre sIyAlAmAM ghaNe bhAve tene guNa kahyo na jAve. pAse pA5Da vaDI pIrasave te te kera kerI aNAve. 6 melamalI che huramAkere sa rasa dhRta ghaNere, sAkara pIrasI atI caturAI preme ghaNI kIdhI bhalAI. 97 AvI sArI rIte mahAjananI bhakita karI badhAne jAyaphaLa pAna sopArI AdI mukhavAsa ApyA pachI badhA Dere bhegA thayA. zeTha paNa tyAM AvI beThA. eTale preme vinayathI puchyuM ke mahAjana zA sArU bahAra nIkaLyuM che te mane kRpA karI jaNAve. tyAre cAMpasI zake TIpanA kAgaLamAM khemAnuM nAma lakhI kAgaLa Avyo ane atha thI ItI sudhI badhI bInA kahI saMbhaLAvI. be TIpamAM pitAnuM nAma joI rAjI thaI kahevA lAgyo ke sevakane saMbhAryo e bahu sAruM karyuM. Ane mATe mArA pitAne puchI javAba ApuM chuM. khema pitAne puchavA gayo tyAre te rAjavI sarakhA udAra dilanA pitAe putrane kahyuM ke beTA A aNamele samaya pharI pharI nahI Ave. Ato ghera beThAM gaMgA AvI che. tArAthI jeTalo lAbha levAya teTale laI le. 1 khemA, je manuSya samayane jANe te ja bahu udAra nara che, mATe A pacIsamA tIrthaMkara sarakhA saMdhanuM mAna tArAthI thAya teTaluM thoDuM che. pitAne Avo sacoTa upadeza sAMbhaLI khema ghaNe rAjI thaye. jenA pitA udAra dilanA hoya tene putra paNa te ja heya temAM navAI nathI. basa thaI cukyuM. pitAnI AjJA maLI cukI ema samajI bemo vAjate gAjate saMdha pAse Avyoane temanAM vakhANa karI pite jaNAvyuM ke saMghe mArA upara ghaNe upakAra karyo che. huM saMdhane badale ApavAne samartha nathI paraMtu mArI eTalI vinaMtI che ke mArA 360 divase svIkAre. mahAjana te A sAMbhaLI dIMga thaI gayuM. eka melAMghelAM kapaDAMvALo tenI ATalI badhI udAratA, are sAthe tene vinaya ane bhakti joI keTalAkane te ema lAgyuM ke A meDhAnI mIThAza lAge che. nahitara Avo paisAdAra gRhastha AvI sthitimAM kema saMbhavI zake? tyAM to cAMpazI mahete belyo-khemA, pitAnI zakti hoya tethI caDayuM belIye te ThIka nahI, nahIMtara tenI kIMmata nathI rahetI. mATe je belivuM hoya te vicArIne belo. tyAre preme bolya-zeTha meM to bahu vicAra karIne ane mArI zakitathI hajI echuM belyo chuM. zrImaMtAImAM ucharelA ane zrImaMtAIno ne jALavanAra cAMpazI mahete te Abho ja banI gayo ane vicAra karyo ke AnI pAse kaMIka haze nahIMtara ATalI hIMmata na bhaDe. pachI zeThe khemAne kahyuM zeTha tame tamArAM A melAMghelAM kapaDAM utArI nAI gheI sArAM kapaDAM pahere; tyAre te udAra dIlanA kheme zeThane vinayathI kahyuM ke-zeTha 107 1 bemA jANa je ghara beThA AvI gaMgA yAhuNare, khemA avaze AcAra, khemA bheda rAkhIzare khemA pacavIsa tIrthakara jIneza bhASIyere, khemA kharace nahI dhana dharma mataka nara pheDare. khemA hema huMgarI navyanIdhya te sAgaramAM rahIre, khemA le sarInI rI hatI te kyAM gaIre. * Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jainavibhAga ame vIvA vAra tahevAra savAMga na pAlaTuMre, navI jANuM sAla duzAla,********** ame gAmaDIyA gamAra, nagara nA jANIyere, ame melaDIyA hIMgatela ame to vANIyAre. 119 svapnaya nahi dhArelo emane uttara sAMbhaLI zeTha te vismaya pAmI gayA ane manamAM vicAra karavA lAgyA ke dhanya che enI udAratAne ane satyane zobhAve tevA tenA vinayane. cAMpazI mahetAe bemAne kahyuM ke zeTha zrImaMta ke dAtA te tame che, ame to tamArA nekara thavAne yogya chIe. pachI mahAjana khemAne pAlakhI-mayAnAmAM besADI cAMpAnera lAvyA. mahAjana tene pAdazAha pAse laI gayuM ane jaNAvyuM ke pAdazAha A zeTha 360 dIvase Apaze. pAdazAha to A melAM ghelAM jADAM kapaDAM joI Azcarya pAmate tene puchavA lAge ke tamAre ghera keTalAM gAma che, tyAre khema belyo-mAre ghera be gAma che. pAdazAhe puchyuM-kyAM kayAM be gAma che? tyAre teNe kahyuM paLI ane pAlI. 5lI ane pAlI pAdazAha AgaLa mukI kahyuM -A be gAma che. paLI bharIne AvuM chuM ane pAlI bharIne lauM tava be belI mahAre che be gAma, sAha kahe je gAma re, danuM kayA kayA nAma. 129 muke tava pAlI paLI mukha Agala sulatAna, de tela 1lI bharaI pAlIyuM leuM dhAna. 127 pAdazAha A sAMbhaLI ghaNo khuza thayo ane vicAravA lAgyo ke mArI prajAmAM AvA udAracarita bhaDavIra nare vase che mATe mAre paNa khuzI thavA jevuM che. tyAra pachI pAdazAhe khuzI thaI mahAjanane paNa bIrUdathI navAjyA ane tyArathI eka zAha vANI ane bIjo zAha bAdazAha A kahevata barAbara cAlatI rahI. kharekhara dhanya che emAnI udAratAne tenA vinayane tenI sAdAIne ke je pAdazAha eTale te vakhatanA manAtA devasarakhA puruSa pAse jatAM jeNe potAnI sAdAI namratA na choDI. aMte teNe eka varasa sudhI duSkALamAM puSkaLa paise kharcA gujarAtane ugAryuM ane zAhanI padavI sAcavI. atyAre te raiyata nathI chatAM tenI udAratA gujarAtInI sevA tenuM gAMbhIrya sAdAI AdI guNe te atyAre paNa sUryanA prakAzanI jema jhaLahaLI rahyA che. AvA udAra ane dilAvara dilanA gRhasthanA guNane dhanyavAda sivAya ApaNuthI zuM bIjuM ApI zakAya tema che ? te duSkALanuM varSa pUruM thayA pachI pavitra tIrtha zrI zatruMjayanI yAtrA karI svargastha thayA. tevA sAdhupuruSane ApaNuM karaDavAra namaskAra che. sAthe atyAranA A bhAratavarSanA saMghamAMthI keIka preme pAke ema IcchI huM AgaLa vadhIza. - 1 te vakhatanA samayamAM pAlakhImAM besavuM e eka mahetuM mAna gaNavAmAM AvatuM heya tema jaNAya che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dAnavIre 3 jagaDuzAha ( gujarAtane kubera) je vakhate mahamada begaDo gujarAtamAM rAjya karatA hatA te vakhate 1315 mAM eka bhayaMkara duSkALa paDe hato. e duSkALa ekalA gujarAtamAM nahoto paraMtu kaccha, sIMdha, paMjAba, dakSiNa Adi dareka dezamAM tenuM jera sakhata hatuM. jema gujarAtamAM khemAderANIe te varasamAM lekene annapANI purAM pADayAM hatAM tevI rIte ja sIMdha, kaccha, mALavA, paMjAba, dakSiNa Adi dezamAM jagaDuzAhe anna pANI purAM pADavAnI udAratA darzAvI pitAnA dhanane sadupayoga karyo hato. jagaDuzAha vikramanI 14 mI sadImAM vidyamAna hatA. tene janma kaccha-bhadrezvaramAM thayo hato. tenA pitAnuM nAma sahA-sakhA hatuM ane mAtAnuM nAma khetI hatuM. solhA pite bahu garIba hato-eka vakhate amuka nimitte tene khabara paDI ke tenA gharamAM dhana dATeluM che eTale pite te dhana kADhI lIdhuM ane pitAne dariyaDuMgara bhedI nAkhe. tyAra pachI thoDA samayamAM 1315 mAM bhayaMkara duSkALa paDyo ane temAM aneka manuSya anApANI vinA motane zaraNa thatAM gayAM. jagaDune A dekhI dayA Ave e banavA joga che. te vakhate teNe dareka dezanA rAjAone pitAnI khANamAM bhareluM anna ApyuM ane temAM siddhanA rAja hamIrane 12000 muDA anAja ApyuM; upanInA rAjA madanavarmAne 18000 muDA anAja ApyuM; dIlhInA bAdazAha mojaUdInane 21000 muDA anAja ApyuM; pratApasIhane 3ra000 muDA anAja ApyuM; kaMdahAranA mahArAjAne 12000 muDA ane pATaNanA rAjA vimaladevane 8000 muDA dhAnya ApyuM. AvI rIte 999000-navalAkha navANuM hajAra muDA dhAnya ApyuM. tenI udAratA hajI ATalethI nathI aTakI. teNe 112 sArvajanika dAnazALA maMDAvI hatI. harakoI Ave ane jame. ema kahevAya che ke dararoja lAkha manuSyo ane lAbha letA hatA. teNe 18 karoDa kamma yAcakone bheTa ApyA hatA. AvI rIte te bhayaMkara dukALamAM aneka manuSyane koI paNa jAtane jAtibheda rAkhyA sivAya chUTe hAthe dAna ApI teNe te vakhatanA "kubera"nuM gya pada meLavyuM hoya temAM navAI nathI. AvI rIte teNe jaina dharmane dIpAvavAmAM paNa maNuM nathI rAkhI. teNe 108 jaina maMdira baMdhAvyAM hatAM ane pavitra tIrthAdhirAja satrujayanA traNa vakhata mahAna saMgha kahADI yAtrA karI hatI. teNe bhazvaranuM mahAna maMdira paNa baMdhAvyuM hatuM ke jenI kIrti kalazane zebhAvI rahI che. atyAre te te jagaDunA bhadrezvaranuM junuM nIzAna ke kaMI paNa rahyuM nathI. haju paNa kahevAya che ke nIce betAM keTalIka junI hAthIdAMtanI kArIgarI nIkaLe che. kALanI gati viSama che. bhale jagaDu te jIvata nathI chatAM tenI kIrti jvalaMtabhAve prakAzI rahI che. dhanya che jagaDu tane ane tArA dezane ke jeNe pitAnA bhUgarbhamAMthI tArA jevAM nararatno utpanna karyo. tA. ka A lekha lakhAI rahyA pachI mane jagaDuzAhanuM eka vadhu sArvajanika upayogI kArya-jenI noMdha mane kAThiyAvADa sarvisaMgrahamAMthI maLI che te khAsa ugI ane tenA jIvanamAM navo prakAza pADanAra hovAthI huM akSarazaH tene utAre ApuM chuM. 1 te vakhatanuM calaNI nANuM vi. 6. 9. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavibhAga "gaDhavInI pAse keTalIka nAnI nAnI DuMgarIo che. te kayalAnI DuMgarI kahevAya che. kahe che ke pArvatIne zivanI sAthe kalaha thayo tethI teNe keyala svarUpa dhAraNa karI ahIM vAsa karyo hato tyArathI e DuMgarIo keyalA DuMgarIe nAme oLakhAtI AvI che. DuMgarIe nadInA taTa upara ja AvelI che. e DuMgarI upara harasada mAtAnuM (mahAkALInuM) daheruM che paNa tyAM keI rahetuM nathI tema kaI jatuM paNa nathI. hAlamAM e mAtAnuM daheruM DuMgarInI taLeTImAM ANeluM che. daheruM DuMgarI para hatuM tyAre je kaI vahANanI dRSTie te paDatuM te jarUra bhAMgatuM ja. Akhare kacchanA eka vepArI nAme jagaDuzAha jenAM vahANa ahIM bhAMgyAM hatAM teNe ghera tapa AcarI mahA mahA dehakathI mAtAne prasanna karyA ne temane DuMgarInI taLeTImAM utarI AvavA vinaMtI karI. mAtAe kahyuM pagale pagale eka eka pADAnuM balidAna Ape te utaruM. jagaDuzAha kabula thayo paNa mAtA eTalAM dhIme dhIme utaryA ke taLeTImAM AvatA pahelAM ja bhega ApavA ANelA saghaLA pADAo khapI gayA. tyAre jagaDuzAhe pitAnI strIne, chokarAMne ne chelle pitAne bhega Apo. jagaDuzAhanI bhaktithI mAtA ghaNu tuSTamAna thayAM ne tene tathA tenI strI chokarAMne sajIvana karI belyAM putra, vara mAga." vaNike vara mAgyuM ke "mAro vaMza akSaya rahe" eTale mAtA tathAstu balI aMtardhAna thayAM ne DuMgarInI taLeTImAM AvI vAsa kIdhe. te vakhata pachI tyAM AgaLa vahANa bhAMgatAM paNa baMdha thayAM. taLeTImAM tenuM daheruM jagaDuzAha zeThe baMdhAvyuM che." (kAThiyAvADa sarvasaMgraha pR. 345) A tenA adabhuta AtmatyAgathI vAMcake samajI zakaze ke tene dareka manuSya upara keTalo prema hato. teNe bheTane mATe bairI chokarAM ane aMte pitAne AtmA paNa Apo. jene paropakArI kAryomAM paNa kevI rIte marI jANe che tenuM A valaMta daSTAMta jagata AgaLa cira kAla sudhI raheze. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina maMtrIo 6 jaina maMtrIo (lekhaka-AcArya muni nyAyavijayajI) 1 vimala maMtrI. bhIma bANAvaLIne maMtrI vimalamaMtrI custa jaina, ane dayAdharma pALanAra zrAvaka hate chatAM eka sArA yuddhavizArada tarIke eka sArA mutsadI tarIke eka dAnavIra tarIke tenI kIrti tenuM nAma ane kAma gujarAtanA itihAsamAM javalaMta bhAve prakAzI rahela che. vimalanuM janmasthaLa pATaNa hatuM. tenA pitAnuM nAma vIra ane mAtAnuM nAma vIramati hatuM. tenA dAdA (vIranA pitA) gujarAtanA prathama rAjA, gujarAtanA rAjyanA prathama sthApaka zrI vanarAja cAvaDAnA daMDanAyaka hatA. "gujarAtanI rAjaya gAdInA muLa puruSathI mAMDI aMtima cakranA-sAraMgadeva sudhI jenee ochAvattA pramANamAM sattA bhogavI che." tevI rIte vimalanA dAdA lAhIra paNa vanarAjanA daMDanAyaka hatA. teo bahu pratApI ane musadI hatA. teo paravADa vaMzanA hatA ke jenA pUrvajo kSatriya vaMzanA hatA. te vakhate ghaNuM rajaputa jeno hatA. eTale lAhIranA zarIramAM potAnA pUrvaja kSatriyanuM lehI paNa pharatuM hatuM. vimalane pitA vIra bahu dharmacusta hato ane potAnI jIMdagIne ghaNe khare vakhata teNe dharmakAryamAM ja gALe hato. vimala divase divase bIjanA caMdranI jema vRddhi pAmavA lAgyo. tenA pitAe tene pAMca varSanI uMmare nizALe mu. vimala pitAnI tIkSNa buddhinA baLe bahu thoDA vakhatamAM jJAna saMpAdana karI bhaNavAnuM 1 cheDI pitAne ghera beThe. have putrane yogya vayane jANuM dharma pitAe putra upara gharane badhe bhAra mukI pate dIkSA laI tyAMthI cAlI nIkaLyo. tenA pitA dIkSA laIne gayA pachI tenI mAtAne ema lAgyuM ke mAre putra nAnI uMmarane che ane tenA duzmane rakhene tene mArI nAkhe e bhayathI pitAnA putrane laIne rahevAne piyara gaI. vimala gAmaDAmAM grAmya ane sAduM jIvana gALatA ane tyAM teNe bANa pheMkavAnI kaLAmAM sArI pravINatA meLavI. tenI A adbhuta bANakaLA ane bAhubaLanI sarvatra prazaMsA thavA lAgI. ane A prazaMsA sAMbhaLI pATaNanA nagarazeThe lAhIra maMtrInA pautra vimalane pitAnI ekanI eka kanyA ApI. zIla lagaI tUTI aMbikA, triNivara dIdhA pitiI thakA. bANa pramANa gAu te paca, haya lakSaNanA lakSa prapaMca -72. 1. te bhaNI utaryo tyAranuM tenuM rasamaya varNana karatAM kavivara zrI lAvaNyasamaya vimalanI vidyAraMbhanI prazaMsA bahu sArI rIte kare che. laMbANa mATe juo vimalaprabaMdha pRSTa-122. 2. Ane mATe kavi lANyasamaya vade che ke tene aMbA mAtAnI kRpA hatI. ane mAtAe tene traNa varadAna ApyAM hatAM. tene mATe juo vimalaprabaMdha pRSTa 131, Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavibhAga nava nava rUpa nirati nirmalA, trIjI abhuta akSara kalA. vara deI devI saMcarI, vimala vadhAvi vidhAdharI-73. vimalanuM mosALa bahu garIba hatuM eTale tenAthI vimalane paraNAvavAnuM kharca thaI zake tema nahotuM vimalanI mAtAe paNa kahyuM ke paisA sivAya huM vimalanAM lagna nahi karuM. kAraNa ke tenA dAdA lAhIra maMtrI hatA mATe temanA kuTuMbane chAje tema tenAM lagna thavAM joIe. Ama rakajhaka karatAM eka vakhata vimalane khetaramAMthI khodatAM puSkaLa dhana maLyuM. ane te pasAthI tenA kuTuMbane chAje tevI sArI rIte lagna karavAmAM AvyAM. vimala have pATaNa rahevA AvyA ane tyAM pitAnI adbhuta bANakaLAne paricaya eka vakhate gurjareza bhImane karAvyo. bhIme tenI bANakaLAthI khuzI thaI tene mATe senAdhipati nI. vimala pitAnI caturAithI dhIme dhIme AgaLa vadhyo ane TheTha gurjarezane mahAmaMtrI paNa thaze. vimalanI maMtrI tarIkenI kArakIrdI bahu prazasya hatI. te vakhatanA gujarAtanA badhA khaMDIA rAjAo ane maMDalIke tenAthI bItA hatA. te vakhatane bharU dharAdhIza bhejane paNa teNe harAvyo hato tathA ThaThThAne rAjA bamaNu-paMDIAne paNa teNe harAvyo hato. A sivAya bIjI mukhya laDAI kyAMya thaI nathI lAgatI. paraMtu vimalaprabaMdhakAra kahe che ke pUrvanA rAmanagaranA bAra sulatAnene teNe harAvyA hatA. Ane mATe atyAre te vizeSa purAvo maLa muzkela che balake nathI. chatAM rA. maNIlAla vyAsa A saMbaMdhI kAMIka samAdhAna kare che te A pramANe che. saMvata 1080 mAM zahAbuddIna gorIe gujarAta upara caDAI karI ane teNe gujarAta jItyuM. gurjareza hAryo nAThe ane kathakeTanA killAmAM bharAyo hato. pachI sulatAnanuM vijayI sainya pAchuM jatuM hatuM te vakhate vimale tyAM jaI lAga sAdhI tenA paTAvate upara jIta meLavI hoya ane jaina sAdhuoe paTAvatene suragANa nAmathI oLakhAvyA hoya te hakIkata saMbhave che. (rA. vyAsanuM A samAdhAna kaMika aMze ThIka che paraMtu hajI vizeSa mAhitInI jarUra to che ja.) A sivAya vimale kaI kaI laDAI karI tene koI khAsa ullekha nathI. paraMtu je hakIkta maLe che te uparathI mAlama paDe che ke "vimala eka bahAdura yoddho hato, pAke mutsadI hatA te teNe 1. kavi kahe che ke A dhana maLyuM te paNa mAtAnA pratApathI ja. juo vimalaprabaMdha. pR. 183. 2. Ima karatAM ju tumani keDa, bANa taNuM dekhADuM moDa bAla suArI karU sAtharU, peTI pAna aThera dharau-22 kahu temAM vadhuM manaraMgi, bANa na lAgi bAlaka aMgi ju adhikuM UchaUM vIMdhAI, tu mAthuM ahmApha jAI-23 kalA diSADuM avara prakAri, vileNa vilavaI nArI. jhabakaI vadhI jAI jhAli, paMpaNa pasara na lAgi gAli-24 artha samajAya tema che, Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina matrIo 5 potAnA zakamarI ( ajamera ) marUsthalI ( mAravADa ) medapATa ( mevADa ) jvAlApura vigere seA rAjAne jItIne mULajarAtalevita: thayA haze. guja reze paNa aMte peAtAnI bhula svIkArI. ane tene manAvavA khAtara chatracAmara 1 meAkalAvyAM, peAtAnI bhulane rAjAe pazcAtApa karyo ane vimale paNa peAtAnA rAjAnI bheTa saharSa svIkArI. vimalanI kIrti dhruvethI eka rAjavI tarIke prasarI ane te caMdrAvA ane cadrAvatIza Adi khIradothI prasiddhi pAmyA. AvI rIte vimala caMdrAvatImAM rahI rAjya karI rahyA hatA tevAmAM tyAM zrI dhadheASasara padhAryAM. temaNe caMdrAtIzane khUba upadeza ApyA ane tenA AgrahathI te tyAM cemAsuM rahyA. sUrIzvaranA niraMtara upadezathI vimalane dharma upara aDaga zraddA kheThI. gurue paNa te zraddhAnA barAbara yAga joi lAbha lIdhe| ane vimalane kahyuM ke atyAra sudhInI AkhI jIMdagI artha ane kAmamAM gALI che mATe have kAMika dharmAMkA karA, paraleAkane mATe kAMika bhAthuM bAMdheA. vimalane paNa te gaLe utaryuM. chaMdagInAM kAme tene sAMbhA. teNe kahyuM, gurudeva Apa kahe| tema karavAne taiyAra chuM. gurueM kyuM Abu upara ApaNuM eke madira nathI mATe tyAM maMdira baMdhAveza. vimale te vAta khuzIthI svIkArI ane te dvArA peAtAnA pApane dheAi nAkhI-niLa thavA prayatna AdaryuM. vimale Akhu upara jaI ceAgya jagA joi ane tenA pujArIonI pAse jamInanI bhAgaNI karI, paraMtu temAM kai pAvyA nahi. pachI teNe peAtAnI sattAnA baLe jamIna lIdhI, paraMtu pujArIone khUba samajAvI pujArIonA kahevA pramANe nyAyasara peAtAne jeTalI jamIna khetI hatI teTalI jamIna suvaNaeN TakAthI purI vecAtI lai maMdira baMdhAvavuM zarU karyuM. vimale te madiramAM aDhaLaka dravya vAparI uttama zilpakaLAnA namunA rUpa bhavya, maneAhara, vizALa, jinacaitya badhAvyuM. vimala bhale atyAre jotA nathI paraMtu tenA nirmULa AtmA samu A madira tenI kIrtine hajI paNa jvalaMta bhAve prakAzI rahela che. te madiranAM gaganacu'khi zikharA uparanI dhvajAe hajI paNa vimalanA yazaHpravAhanA jhaMkAra krUDaphaDATa dvArA, jagatane suNAvI rahela che. atyAre vimalanAM madira jagaprasiddha che. tenI uttama zilpakaLAnA namUne bhAratavarSamAM khIje maLavA alabhya che arka nahi maLe. te maMdiramAM esADavA mATe teNe aDhAra bhAra pittaLanI AdinAtha prabhunI ( jaitAnA prathama tirthaMkara-deva) pratimA karAvI, ane saM. 1088 mAM potAnA parama guru zrI dharmAMdhASa sUrI pAse tenI pratiSThA karAvI. jyAre Akhu upara maMdira pUrNa thayuM ane prabhune padharAvI pratiSThA-sthApana karAvI te vakhate teNe bhATa cAraNeAne puSkaLa dAna ApyuM hatuM. A dAnanuM maneAhara varNana vi lAvaNyasamaya bahu laMbANathI Ape che. paraMtu te ja bhaye e ahIM nathI ApyuM. AvI rIte je nagaramAM peAte rahetA hatA temAM paNa teNe ghaNAM bhavya ane gagana 1 kathAkAya ane praznadhasaMgrahamAM lakhyuM che ke vimahattanemImena chatravAmaravRtti hatyA nRpati kRtaH vimaH jIe vimalaprabaMdha pRSTa 67. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janavibhAga cuMbI jina maMdire karAvyAM hatAM. te vakhate caMdrAvatI jenapurI tarIke paNa oLakhAtI hatI AvI rIte vimalamaMtrIe jema pitAnI pUrva jIMdagI artha ane kAmamAM vAparI, rAjAnA maMtrI tarIke, eka yoddhA tarIke ane aMte eka rAjA tarIke jema pitAnI kIrti teNe meLavI tema eka dhama puruSa, dAnezvarI puruSa, ane gujarAtane zobhAvanAra tarIke paNa tenI kIrti akhaMDa raheze. aMtamAM ApaNe tenI kIrtinuM kavivara zrI lAvaNyasamayanuM banAveluM ekAda kavita joIe te te asthAne nahi kahevAya. Ama kitti kihAM lagaha, joi uttara aNu uttara, jAma kitti kihAM lagai, pugvi nahI nirati niraMtara, Ama kitti kihAM lagai, pekkhi pazcama samudra para. Ama kitti kihAM lagai, deSi dakSaNa digi aMtara, pAyAli kitti panaMga karai, uMcI iMdra sabhA lagai. lAvaNyasamaya kahi vimala tUha, kitti tribhAvani jhagamagai, juo vimala prabaMdha pRSTa 362, 78 A artha sugama hevAthI Apela nathI. AvI rIte vimalanI kIrti gurjarezanA mahAmaMtrI tarIke, eka senAdhipati tarIkecaMdrAvatIza-rAjA tarIke, jagaprasiddha che. paraMtu eka vyApArI tarIke vimalanI kIrti nathI prasarI, chatAM paNa eka gujarAtI paMcAMgamAM vimalamaMtrIne maMtrIzvara tarIke nahi eALakhAvatAM vepArI tarIke oLakhAvavAnI bALaceSTA thaI hatI. A uparathI sujJa vAcake joI zakaze ke vimalanI kIrti maMtrI tarIke keTalI prasarI che, ane vepArI tarIke keTalI prasarI che? te vakhatanA badhA kavio ane lekhake jyAre vimalane maMtrI tarIke oLakhAve che tyAre eka keI vimalane vepArI tarIke oLakhAvavAne prayatna karI nyAya (!) nuM darzana karAvI rahyA che te keTaluM yogya che. A jagaprasiddha Abu uparanAM maMdira baMdhAvyA pachI vimalane AtmA A bhUloka cheDI svarge sidhAvyo. 2 mahAmaMtrI vastupAla. gujarAtanA mahArANuM viradhavaLanA mahAmaMtrI zrI vastupALa ane tejapALanAM nAma ane kAmathI gujarAta ajANyuM nathI. te baMne maMtrIonI kItine raNakAra hajI sudhI bherInI peThe madhura ane AnaMdadAyaka rIte vAgI rahela che. 1 kALacakranA kramAnusAra koI paNa vastu amara nathI. atyAre kaLIyuganA paribaLe moTA meTAM nagaranAM khaMDiera thaI gayAM che. are tenA astitvanI nIzAnI sarakhI paNa hAtha nathI AvatI. tevI rIte vimalanI e rAdhAnI caMdrAvatI paNa musalamAna rAjAonI karatAne bhegA thaI paDI lAge che. atyAre tyAM purAtanI nizAnI paNa nathI rahI. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina matrIe temanuM janma sthaLa, A banne bhAonuM janmasthaLa suMTAlaka nagara hatuM ane temanA pitA prAgavATa ( pAravADa ) vaMzIya nAme azvarAja maMtrI ane mAtA sAburAja maMtrInI putrI kumAradevI hatuM. kumAradevIte traNa putrA hatA-nAme maladeva1, vastupALa, tejapALa ane jhahamAM Adi sAta bahenA hatI. azvarAja mahArANA vIradhavalanI AjJAthI suMTAlaka nagaranA maMtrI tarIke tyAMja rahetA hatA. teNe potAnA putrane sArI rIte vidhi abhyAsa karAvI potAnuM sthAna sAcave tevI uttama keLavaNI ApI hatI. ApaNA caritranAyaka zrI vastupALanAM sAkSAt lakSmI sarakhI lIlAvatI nAme strI sAthe lagna thayAM hatAM ane tejapALanAM sAkSAt sarasvatI sarakhI aneApamA devI sAthe lagna thayAM hatAM. theADA vakhata pachI azvarAja maMtrInuM maraNu yuM eTale mAtAnA AgrahathI tyAMthI nIkaLI mAMDalamAM AvI vAsa karyAM. tyAM te peAtAnA divase AnaMdamAM gALatA hatA. eka vakhate te mAtAnI sAthe yAtrAe nIkaLyA. dhe sthAne yAtrA karI pAchA vaLatAM lakapura ( dheAlakA) mAM rAjya pureAhita sAmezvara bhaTTa sAthe temane maitrI thai ane temanA AgrahathI tee dhAlakAmAM rahyAM. te vakhate gujarAtanA rANA vIradhavalane eka sArA maMtrInI jarUra hatI. tene sAmAnya rIte tapAsa karatAM khabara paDI ke te pIne yAgya vastupALa ane tejapALa che ( vastupALa caritrakAra kahe che ke temane svapnAmAM kreAi deva AvI kahI gayA hatA. ) khIje dIvase khAnagImAM rAjAe puraihitane puchyuM ane temAM teNe khAsa samati pUrvaka kahyuM ke temanAthI ApaNA rAjyanI AbAdI thaze. kAraNa ke e gujarAtanA ghaNAkharA rAjAonA maMtrI vANIyA ja hatA. mATe temane pachI khAsa ApavI rAjAe te vakhate vastupALa tejapALane kheAlAvI maMtrIpada svIkAravA Agraha karyAM. vastupALe eka sarata pUrvaka maMtrIpada svIkAryuM. samaye te 67 astupAla have eka sAmAnya manuSya maTI gujarAtanA mAhAna matrI thayA. tenuM jIvana (1) pradhAna tarIke (2) mahAna yAddA tarIke (3) paraduHkhabhaMjana tarIke (4) kavi tarIke ane kavinA AzrayadAtA tarIke ane (5) dharmI tarIke saMpUrNa che. have ApaNe TuMkANamAM tenA jIvananI kArakIrdi jozuM. pradhAna tarIke. ApaNuM prathama tenI pradhAna tarIkenI kArakIrdi joIe. vastupALacaritrakAra Tu'kamAM tenuM bahu sArUM byAna Ape che. tenA sAra nIce pramANe che. 1 maladeva vastupAlane moTA bhAi che chatAM tenA jIvana sAthe ahIM saMbaMdha nahi hovAthI mAtra nAmathI ja eALakhANa karAvI che. 2 ke jyAre kAi cADIyA puruSa Apane amArI viruddha khATuM bhAvI jAya ane Apane kApa Ave tyAre tamAre amArUM atyAre jeTaluM dravya che te ane kuTuMba sahita rajA ApavI. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenavibhAga vastupAle maMtrIpada lIdhA pachI Akho rAjyakArabhAra pitAnA kabaje karI tenI barAbara vyavasthA karI. kAraNa ke " pitAnA paga nIce baLatuM prathama jevuM e sajajana puruSanuM kAma che. " teNe rAjyavyavasthA barAbara karyA pachI potAnI prajAnA khAnagI sukha duHkha nahALI temanAM duHkha dUra karavA prayatna Adaryo. teNe gujarAtanI prajAne pharIthI siddharAja ane kumArapALa Adi rAjavIonI yAdI karAvI. teNe saMta puruSone mAna ane khala puruSane daMDa ApI rAjya niSkaTeka banAvyuM. junA maMtrInA vakhatanA keTalAeka nakaro pAkhaMDa ane lAMcIyA thaI gayA hatA. temanI pAsethI lAMcathI ekaThuM kareluM badhuM dhana pAchuM kaDhAvI te dhanathI teNe sainyamAM bharatI karI; ane junA pUjya puruSanuM pUjana karatA, vRddhone temanI yogyatA pramANe mAna ApI rAjaya guruzrI sAmezvara devane prasanna rAkhatA, guNavaMta janane bahu mAna ApatA, dhArmika janane vadhAvatA, pravINa janene agresara karatA ane duSTa jone bhaya batAvatA. rAja haMsanI peThe rAjAnA * mAnasa" sarevaramAM ramatAM yathAyogya rAjyavyavahAra karatA ane durjanenI tapAsa rAkhatA. "sumitrA " ne AnaMda ApanAra lamaNunI sAthe jema rAmacaMdra svakAryanI siddhi karI tema pitAnA anuja baMdhu tejapAlanI sAthe vastupAle paNa svIkArya (maMtrIpada) nI siddhi karI. "tenA manamAM ema ja hatuM ke sajajane satkAra karavo ane durjanane daMDa kara. dhana ane dharmanI vRddhi karavI ane sarve loke upara upakAra karavo e rAjya zAsanane niyama che." A pramANe bIcArI prajAne pIDanArA duSTa lakSmIthI madonmatta banelA evA aneka puruSone mada utArI temane AmravRkSanI peThe namra banAvyA. AvI rIte te prajAne saMtoSa pamADavAmAM kuzala hato tema pAke musadI paNa hatuM. tenuM javalaMta udAharaNa nIce pramANe che. eka vakhate dIlhInA bAdazAha mojudInanI mAtA mudde haja karavA pitAnA rAjyamAM thaIne khAnagI rIte jatI hatI ane tenI khabara maMtrIne paDI eTale teNe tarataja pitAnA carapuruSo pAse luMTAvI. Ama herAna thaI mATe rAjamAtA pharIyAda laIne vastupAla pAse gaI. maMtrIe jANe kAMI banyuM ja nahoya tema ThAvakAI rAkhI tenI badhI bInA sAMbhaLI laI tene AzvAsana ApI potAne tyAM utAre karAvI luMTanAra manuSyone pAse bolAvI dhadhaDAvI badho mAla pAcho apAvyo ane pachI pote paNa tenI sAthe TheTha makkA yAtrA karavA gayo ane tyAM jaI kImatI muktAphalanuM eka toraNa caDAvyuM. pachI te rAjayamAtA sAthe ja pAcho Avyo ane temanA AgrahathI TheTha dIllI gayo. pachI jyAre rAjayamAtAnA mukhathI badhA samAcAra bAdazAhe sAMbhaLyA tyAre te bahu khuzI thayo ane vastupAlane eka udAra ane paropakArI nara jANI mAna ApyuM ane vastupAla sAthe maitrI bAMdhI. AvI rIte eka vIrodhI musalamAna bAdazAha sAthe eka rAjAnA maMtrI tarIke maitrI bAMdhI potAnA rAjyane niSkaTeka banAvyuM. TuMkANamAM eTaluM ja ke tenI maMtrI tarIkenI kArakIrdi bahu uttama hatI. have ApaNe tenuM yoddhA tarIkenuM jIvana joIe. ddhA tarIkenuM jIvana te vakhatanA saurASTranA manmatta rAjavI sAMgaNa ane cAmuMDake jeo viradhavaLanA sALA thatA hatA te banne jaNAe eka saMpa karI gurjarezvaranI AjJA svIkAravAnI nA pADI. vIra Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene maMtrIo dhavale salAhane mATe ghaNAM kaheNa mokalyAM. aMte pitAnI strI sAMgaNanI bahena jayelatAne paNa tene samajAvavA mokalI. paraMtu madonmatta rAjavIe tenuM mAnyuM nahI ane gujarezvaranI patnI (pitAnI bahena ) nuM apamAna karyuM. Ane badale levA vastupAla mahArANA vIradhavala sahita tyAM gayo ane bahAdurIthI laDI te banne bhAIne mAryA ane temanA putrane gAdIe besADI gurjarezvarane DaMke vagaDAvyo. AvI rIte bhadrezvara ( kaccha ) nA mahArANuM bhImasiMha gujarezvaranI AjJAno anAdara karyo hato. viradhavale tenI pAse khaMDaNI mAgI paraMtu teNe te ApavAnI nA pADI tenuM mukhya kAraNa to ema hatuM ke mALavAnA rAjAne traNa kuMvare tyAMthI rIsAIne pahelAM gurjarezvara pAse gayA hatA ane tyAM nokarInI mAgaNI karI ane pagAramAM eka lAkha krame bhAgyA. gurjarezvare tenI nA pADI che ke kharI rIte A traNe bhAIone rAkhI lIdhA heta to rAjya daSTie lAbha hatA, kAraNa ke e traNe bhAI bahu yuddhakuzala ane baliSTa hatA. pachI traNe bhAI tyAMthI nirAza thaI bhadrezvaramAM gayA ane tyAMnA bhImasiMhe temane rAkhI lIdhA. e traNe bhAinI yuddhakuzalatA ane bahAdurInA balathI bhImasiMhane garva caDyo ane tethIja gurjarezvaranI AjJAne teNe anAdara karyo hato. gujarezvara pite tyAM yuddha karavA gaye paraMtu sainya thAkeluM hovAthI prathama hAra khAvI paDI. tyAM to vastupAla bIjI bAjuthI sainya laI tyAM AvI caDyo. vastupAlanA yuddhakauzalyanI atyAre kharekharI kasoTI hatI. gujarezvara hatAza tharyo hato. zatru e traNe bhAIonA balathI bahu je mAM hato ane vaLI pelA paNa zatrunAja dezamAM hatA. vastupAle kapaTathI sainyane cAre bAju vaheMcI nAMkhI thoDA sainya sAthe yuddha A daryuM. jyAM zatru barAbara madhyamAM Avyo ke tenI cAre bAjuthI sainya mAro calAvyo A cAre bAjunA mAre bhImasiMhanA sanyamAM bhaMgANa pADayuM. aMte bhImasiMha hAryo, marAyo ane gurjarezvarano vijaya thayo. tenA chokarAne gAdIe besADI gurjarezvaranI ANa pravartAvI tyAMthI vijayalakSmI sahita pAcho rAdhAnImAM Avyo. hajI to yuddhamAMthI hamaNAM ja vastupAla Avyo tyAM te khabara sAMbhaLI ke godharAnA rAja ghughare gurjarezvaranI dhuMsarI phekI daI svataMtra rIte prajAne trAsa ApavA mAMDyo che. gurjarezvare nIti pramANe dUtArA khabara ApI paraMtu te madonmatta banelA rAjavIe kAMI mAnyuM nahi ane sAthe pitAnA dUtadhArA kAjaLa kAcaLI ane sADI gurjarezvarane mATe bheTa mokalI ane sAthe patra lakhI gujarezvaranuM AkhI gujarAtanuM sukha apamAna karyuM. gurjarezvara A joI cakita thaye. tenI AMkhamAMthI aMgArA jharavA mAMDyA. teNe potAnI lAlacoLa AMkho sabhAmAM pheravI ke kaI vIra puruSa uThe, paraMtu tenI sabhAmAMthI te madonmatta banelA rAjavI sAme javAnI keinI hIMmata na cAlI ghugharanI hAka AkhA gujarAtamAM bahu sakhta hatI. teNe pharI vAra sabhAmAM joyuM paraMtu keI ne uDayuM. aMte tenI najara maMtrI para TharI. vastupALa samajI gayo. te bIDuM jhaDapavA uo ane teNe hAkala mArI. tenAmAM hajI paNa pitAnA purvajo (kSatrio) nuM lohI uchaLI rahyuM hatuM. tenI hAlathI sabhA gAjI uThI. pite bIDuM svIkAravAnI hA pADI. tyAM to tenA nAnAbhAI tejapAle te vi. 6. 10 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 jainavibhAga bIDuM pitAnA bhAI pAsethI jhuMTavI laI pite tene svIkAra karyo. AkhI sabhAe, khuda gujarezvare tene dhanyavAda Ape. bIje divase savAre te navuM satya laI ghughara sAme gayA. ghughara tenuM svAgata karavA pahelethI ja taiyAra hato. jo ke laDAInA bahAnAnI jarUra nahotI chatAM tejapALe jatAM veMta ja tenuM amUlya evuM gaudhananuM haraNa karyuM. tejapALe sApane pharI che. Daze. laDAI zarU thaI. ghughara baLavAna hatA. sainya sAmagrI paNa tenI pAse jabarI hatI. yuddhanA pahelA uphALAmAM zatru madenmatta hovAthI kaMIka jItato jaNAya, paraMtu uphALo te uphALe ja. tejapALe pelA uphALAmAMja zatranuM baLa mApI lIdhuM ane tene nirbaLa banAvyo. bIje divase tejapALe sainya goThavI vyuha racyo. ghughara temAM sapaDAyo ane aMte jIvato pakaDAyo. tejapALe kAjala kAMcaLI ane sADI yAda karAvI tene kASThanA pIMjaramAM puryo. AvI rIte gujarezvaranI AjJA pravartAvI tejapALa tene akhUTa dhanabhaMDAra luMTI DaI thaI zatru sahita rAjadhAnImAM AvyuM. gurjarezvare tene bahu sanmAnapUrvaka purapraveza karAvyo ane sabhAmAM paNa puSkaLa mAna ApyuM ane ghugharane gurjarezvara mATe mokalelI kAjaLa kAMcaLI ane sADI bhara sabhA vacce tene parANe paherAvI. bhAnI ghugharane A apamAna asahya lAgyuM ane jIbha karaDI sabhA vacce ApaghAta karI mu. bIjAM chuTaka yuddha paNa teNe karyA hatAM paraMtu te eTalAM badhAM prasiddha nathI. sAmaMta pALa AdinA yuddha sAmAnya che eTale tenuM varNana huM nahI Ape. AvI rIte sArA yuddhavizArada tarIke paNa tenI kIrti bahu sArI che. te custa jaina dharma hato (ke jenA dAkhalA AgaLa Avaze) chatAM te kAyara ke nirbaLa nahatA. atyAranA keTalAeka vANIonI durbaLatA joI kaI kaI lekhaka mahAzaya ema ThasAvavA mAge che ke jainee hiMdustAnane ahiMsAne upadeza ApI bAyala karI nAkhyo che. paraMtu te lekhaka mahAzayo dIgha. dRSTithI joze te mAlama paDaze ke temanA te AkSepamAM keTaluM satya che. vastupALa, tejapALa tathA AgaLa thayelA saMprati, Ama, kumArapALa, Adi rAjAo tathA abhayakumAra, vimala, ude, muMjAla, Adi maMtrIonAM jvalaMta udAharaNa mejuda che. ghaNA custa vANuAoe pitAnA deza mATe pitAnA rAjA mATe ane svarakSaNa mATe kalamanI peThe tIlaNa pANadAra taravAra paNa upADI che. mATe te AkSepa karanAra lekhaka mahAzayane mArI namra prArthanA che ke temaNe AkSepa karatAM pahelAM dIrdhadaSTithI vicAra karavo. A jarA viSayAMtara thayuM. have muLa bAbata upara AvIne ApaNe paraduHkhabhaMjana tarIkenI tenI kArakIrdi joIe. paraduHkhabhaMjana tarIke. ApaNe prathama joI gayA chIe ke teNe zaTha puruSane zikSA karI saMta puruSone sukhI karyA hatA. bIjI rIte paNa ghaNAM manuSyone gupta dAna ApI kALanA grAsamAMthI bacAvI lIdhA hatA tathA vAva kuvA saravara tathA paraba Adi maMDAvIne paNa potAnI paraduHkhabhaMjakatA dekhADI che. eka vakhata khaMbhAtamAM AkAzanA sUrya samAna abhimAnanuM putaLuM ane sattAnA avatAra sarakhA ane lakSmInA madathI madonmata banelA ane raNAMgaNamAM vIrarana sarakhA dIka nAmanA vepArIe khaMbhAtanI prajAne bahu pIDA karavA mAMDI. tenI bIkathI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina matrIe 71 prajA trAsI rahI hatI. tyAM tA teNe eka karapINu kAma karI prajAne duHkhatA eka vadhAre prasaMga ubhA karyAM. teNe tyAMnA eka prakhyAta samRddhivAn ane peAtAnA bhAgIdAra nagarazeThane eka kSudra gunA mATe tenAM dharakhAra luMTI lai tenuM khAnagIrIte khuna paNa karAvyuM. prajA A sAMbhaLI trAsI gai A duHkhadAyaka bInA jaNAvavAne tenA putra rAjyadhAnImAM gayA ane tyAM jaI bhatrIne atha thI iti sudhI badhI bInA kahI sabhaLAvI. ma`trIne A sAMbhaLI ghaNA kheda thayA. tene vicAra thayo ke rAjyanA eka pratiSThita ane dhanavAna grahasthane ekadama herAna karavA tenI lAja levI te ucita nahI. tethI teNe tene khAnagI rIte sama jAvavA prayatna karyAM; pAte jAte tyAM gayA tene samajAvyA, paraMtu dhanathI madebhata banelA sadIke maMtrIne yuddhanuM AvAhana ApyuM. sadI'ne sa`kharAjAe sainyanI madada ApI. yuddha zarU thayuM. sa`kharAjA pote paNa AvyA paraMtu te TakI zakayA nahi. vastupALe eka kAMkare e ghA mAryAM. eka rAjyArIzatrune mAryAM ane khIjA sadIkane paNa mAryAM. tenuM badhuM dhana luMTI lai. rAdhAnImAM pahoMcatuM karyuM. gurjarezvara AthI bahu prasanna thaye ane vastupALane sabhAmAM traNa khIrUda ApyAM (1) sadIkakulasaMhArI (2) sakhamAnamardana (3) ane rAjedrasthApanAcArya'. AvI rIte paraduHkhabhaMjaka tarIke tenI kArakIrdi purI karI kavi tarIkenI tenI kArakIrdi tarapha vaLIe. vi tarIke. kavi tarIkenI vastupALanI khyAti ghaNe sthaLe maLI Ave che. pote ja peAtAnA kAvyamAM peAtAne sarasvatI putra tarIke oLakhAve che. giranAranA eka madiranI eka prazastimAM paNa tene kAvya devInA putra tarIke varNavyA che, tathA vicakravatI Adi ghaNAM khIrUdeAthI te mahAkavi vibhUSita hateA. sAmezvara deva jevA custa hIMdue paNu tene eka sArA kavi tarIke varNave che ane teNe vastupALane AbunI prazastimAM paNa zreSTha kavi tarIke varNavyeA che. AvIja rIte alaMkAramaaAdhinA kartA jaNAve che ke kAvyazAstranI suMdara racanA mATe vastupALane paNa mAna dhaTe che. tenI kRtiomAM naranArA yaNAnaMda mahAkAvya ke je seALa sanuM che ane temAM kRSNa ane arjunanI maitrI, temane giranAra upara AnaMdavihAra, subhadrAharaNa Adi suMdara racanA karI che. te ane tevAM khIjA' vaNunA jevAM ke sUryodaya, caMdrAya, zahera, raiyata, rAjA, puSpAvacaya, Adina mahu sArI rIte karyA che. A uparAMta tenI banAvelI sukhtIe paNa bahu vakhaNAya che. tenI sukhtIe chuTaka chuTaka ghaNAM kAvyeAmAM Ave che. AdinAtha steAtra paNa teNe mpyuTara che. A mahAkavinI khIjI paNa kRti haiAya te nA na kahevAya. vastupALamAM eka vidyAna taTastha TIkAkAra tarIke tathA kAvyAnA gurudeASa parikSaka tarIke suvarNanI iMTA, caudase zreDhI ane 1 tenI saMkhyA A pramANe che. pAMca hajAra ratnamANeka ane motInA thALa bharI bharI dhana hatuM. 2 sIyAjIrAva sIrIjamAM naranArAyaNAnaMda mahAkAvya chapAyu' che ane temAM tenI sustI AdinAtha staMtra tathA vastupALakIti pradhAnA paNa sAra hele che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 jenavibhAga asAdhAraNa zakti hatI. te kAvyakaLAne bahu prazaMsaka hatA. tene kavio upara bahu mAna hatuM. pite kavionI kadara paNa sArI rIte karI jANate. rAjya kavi hariharanI IrSA somezvara upara jhajhumatI hovA chatAM je semezvara darabAramAM sthAna pAmyo hoya te te kavipUjaka vastupALanA ja rUDA pratApa hatA. tenI kavio taraphanI dAnavIratA eTalI badhI prasiddha hatI ke te "ladhu bhejarAjA" nuM bIrUda pAmyo hato. tenuM bIjuM nAma vasaMtapALa hatuM ke je nAma semezvara ane harihare ApyuM hatuM ane tethI ja bAlacaMdra kavie tenI prazaMsArUpe suMdara kAvya racyuM hatuM. AvI rIte jema te kavi tarIke prasiddha hatA tema kavionA AzrayadAtA tarIke paNa te prasiddha hato. harihara, semezvara, dAmodara, nAnaka, jayadeva, madana, vikaLa, ane kRSNasIMha Adi kaviono te AzrayadAtA hate. A sivAya ghaNuM kavio ane bhATa cAraNano paNa te AzrayadAtA hatA. teNe temAMnA ghaNAne dhanavAna banAvyA hatA. tenI A dAnavIratAne lIdhe ja eka ke bIje kaI prasaMga AvI pitAne AzrayadAtAnuM nAma amara rAkhato tenI prazaMsArUpe ghaNAM kAvya racAyAM che jevAM ke somezvaranI kIrtikaumudI vagere. bIje chuTA kAvyomAM tathA arisiMhanAM sukRtasaMkIrtanamAM tenI dAnavIratA tathA asAdhAraNa prarakramanuM vana ApyuM che. evI ja rIte hamIramadamardana tathA udayapabhakRta dharmA bhudaya Adi kAvyamAM tenA Azritoe kAvyo racI pitAnuM RNa patAvavA kAMika prayatna karyo che AvI rIte kavi tarIke ane taTastha TIkAkAra tarIke tathA kavionA AzrayadAtA tarIke tene kIrti kalaza bahu sArI rIte zobhI rahyA che. eka rAjyamaMtrI tarIke ahI niza kAryamAM gu thAI rahyA chatAM te eka mahA kavi tarIke prazaMsA meLave ane temAMya vaLI tenA virodhIo suddhAMta tenI mahAkavi tarIke prazaMsA kare e eka Azcarya to che ja. mane to emaja lAge che ke vastupALa adbhuta pratibhAsaMpanna puruSa hovo joIe. nahitara dareka kAryomAM ATalI badhI prazaMsA meLavavI e alabhya nahI te muzkela to cheja have ApaNe tenI dharmI tarIkenI kArakIrdi joIe. - dhamI tarIke dhamI tarIke te custa zrAvaka hatA. te zrAvakanAM bAra vrata tathA dararoja pratikramaNa devapUjA gurupUjA Adi kAryo niyamita karato. te sivAya te vakhatanA prakhara dhuraMdhara AcAryo pAse paNa te dararoja jato ane upadeza sAMbhaLato. tenA kulakramAgata guru zrI jayasenasUrI tathA te vakhatanA samakAlIna AcAryo zrI devapabhasUrI, zrI naracaMdrasUrI AcArya zrI deveMdrasUrI tathA nAgaMjUrI Adi AcAryo pAse ghaNI vakhata upadeza sAMbhaLavA jato ane temanA upadezathI teNe ghaNuM maMdiranA jIrNoddhAra karAyo hato tathA AbunAM jagaprasiddha maMdiromAM paNa aDhaLaka dravya vAparyuM hatuM. bIjA paNa ghaNAM navAM maMdiro karAvyAM hatAM. teNe sADA bAra vAra moTA saMgha kADhI saMdhapatinI padavIyukta yAtrAo karI hatI. tapasyAmAM paMcamI tapa, caturdazI A tapasyA 1 chalI teramI yAtrA karavA jatAM rastAmAM te kALagrasta thayo hato eTale bAra AkhI ane teramI adhI ema thaI sADAbAra yAtrA teNe karI hatI. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena maMtrIo 73 karI tenuM ujamaNuM paNa bahu sArI rIte karate. teNe udayaprabhasUrinI AcArya padavIne samAraMbha upara paNa bahu sAruM dravya kharacyuM hatuM ane te vakhatathI dara varase eka karoDa kramsa zrAvakone ApavAne teNe niyama karyo hate. te dharmI hatuM chatAM dhamadha nahotuM. teNe koI paNa dharma upara anyAya thato joI yogya InsApha Apyo che to pachI pote te anyAya kare ja zAne ? teNe anya dhamI enAM maMdiro paNa ghaNAM baMdhAvyAM che teNe 32000 bIjA dharmavALAnAM devagraha karAvyAM hatAM ane savA lAkha zivaliMga karAvyAM hatAM, tathA 750 brahmazALAo karAvI hatI. AvI rIte jeNe apUrva parAkrama karI rAjya kArabhAra cANakyabuddhithI vahI gujarAtanA rANA vIradhavalanA rAjayane majabuta banAvyuM hatuM tenI vidvattA tenI sattA ane zakita kevAM hatAM tene khyAla tenAM apUrva paropakArI sArvajanika kAryothI ane Abu upara baMdhAvelAM jagavikhyAta maMdire jevAthI Ave che. te dareka saMpradAyanA pakSamAM sahAnubhUti darzAvatA ane prajAnuM hadaya AkarSavAne mATe te keTalo Atura hato tene khyAla teNe musalamAnone mATe baMdhAvelI masIda nIhALatAM ApaNane Ave che. tenA kIrtilekhe, paropakArI kRtyo, ane sArvajanika kAryo tathA anekavidha prazastio basothI aDhIse zilAlekho caturvizati prabaMdha, prabaMdha ciMtAmaNI, kautikaumudI, sukRtasaMkIrtana vageremAMnAM tenAM kIrti stavanee tene amara karyo che. vastupALanA avasAna pachI vastupAlanA putranI abhilASAnA aMge bAlacaMdra mahAkavie vasaMtavilAsa racI tenI kIti amara karI che. temaja muni jinaharSaracita vastupALacaritra Adi sAhitya jevAthI tenA jIvanamAM keika aneka ojasa jaLahaLI uThe che. have huM TuMkANamAM teNe karelAM kAryonI noMdha laI viramIza. teNe 1313 jina caitya navAM karAvyAM tathA 3300 jinamaMdirono uddhAra karAvyo hato. savAlAkha pratimA, eka lAkha zivaliMga, 3200 anya dharmavALAMnAM maMdira, 750 brahmazAlAo, 701 tapasvIone rahevAnA maTha, 700 dAnazAlAo, 984 upAzraye tathA 84 suMdara sarovara, 464 vAge, 100 pustakAlayo tathA 100 tapasvIone mATe varasAzana bAMdhI ApyuM hatuM; 30 navA kIlA baMdhAvyA hatA ane 63 yuddha karyA hatAM, AvI rIte TuMkANamAM tenA kAryonI noMdha meM lIdhI che. jo ke AthI vadhAre noMdha vastupALacaritramAM maLe che, paraMtu laMbANanA bhayathI meM nathI TAMkayuM. vastupAlanuM jIvana suyogya maMtrI tarIke mahAna yuddhavizArada tarIke paraduHkhabhaMjana tarIke kavi tarIke ane sArA dharma tarIke saMpUrNa che. AvA sunipuNa manuSyacita jIvana paripUrNa karI pitAnI kIrti rUpI gaMgAne trilokamAM bhamAvAne jyAre pite chellIvAra yAtrA karavA saMdha sahita nIkaLe tyAM rastAmAM ja tene vyAdhi thaye. aMte te vyAdhi prANaghAtaka nIkaLyo ane tyAM te saMvata 1298 mAM svarge gayo. bhale tene nAzavaMta deha nAza pAmyo hoya paraMtu tenA nirmaLa AtmodgAra to nirmaLa nabhomaMDalanA camakatA tArAnI peThe javalaMta bhAve prakAzI rahela che ane tenI kIti amarazrInA zubhra pravAhanI jema" ce tarapha phelAI amarasthAna bhogavI rahela che-raheze. 1 teNe pitAne ghera khAnagI traNa jabarajasta pustakAlaya karAvyAM hatAM. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to jainavibhAga jaina rAjAo. e ( lekhaka--AcAya muni nyAyavijayajI ) 1 mahArAjA ceTakaceDA. jaina sAhityamAM vaizALAnA ceTaka rAjA zrI mahAvIrasvAmInA parama bhakta tarIke bahu prasiddha che tevIja rIte vyavahArika prasaMgAthI paNa tenI khyAti prasiddha che. e prasiddhinuM prathama kAraNa te| zrI mahAvIra svAmInI mAtA trisalA ceTakarAjAnI ena thatI hatI ane zrI mahAvIra svAmInA meATAbhAi naMdIvana sAthe ceTakanI vacalI putrI-jyeSThAnAM lagna thayAM hatAM jema mahAvIra svAmI sAthe tene ghATA saMbaMdha hatA tema bhAratanA te vakhatanA prasiddha prasiddha rAjA sAthe paNa tene sArA saMbaMdha hatA. sindhusauvIranA rAjA udAyana, avaMtinA rAjA pradyAta, kauzabInA rAjA zatAnika, caMpAnA rAjA didhavAhana, magadhanA rAjA ane rAjagRhanA samrATa zreNika Adi tenA jAmAtA thatA hatA. temaja bauddha ane jaina sAhityamAM prasiddhi pAmela ajAtazatru (kANika) tenA dohitra thatA hatA. mahArAjA ceTaka bahu custa jainadhamI hatA ane teNe pratijJA karI hatI ke potAnI putrInuM kanyAdAna jaina rAjAe sivAya khIjA kAne na ApavuM. pratijJA teNe TheTha sudhI pALI hatI. teNe zreNIkane peAtAnI putrI na ApavAthI zreNIke te kanyAnuM haraNa karyuM hatuM ane paraNyA hatA. jaina sUtreAmAM ceTaka rAjA mATe chuTaka chuTaka ullekhA ghaNe sthaLe maLI Ave che temAMthI thoDA dAkhalA atre TAMku chuM. jainenA AgamamAM gAtA Avazyaka sUtranI cUImAM nIce pramANe ullekha maLe che: bhagavato mAyAti ceDagastabhaginI, bho ( jA ) yII ceDagassadhuyA aH-- " bhagavAna mahAvIra svAmInI mAtA te ceTakanI bhaginI hatAM ane mahAvIra svAmInI bhejAi te ceTakanI putrI hatI. '" A ullekha dhyAnamAM rAkhIne tyAra pachInA bIjA graMthakArAe paNa ceTakane mahAvIra svAmInA mAmA tarIke eLakhAvyA che. jainAnA prathama gaNAtA sutra AcArAMgamAM mahAvIra svAmInA jIvananI oLakhANa ApatAM nIce pramANe ullekha karela cheH-- yathA-samaNasamaM bhagavao mahAvIrasaamAvAsITThasakulA tiseNaMtini nAmadhijA eva bhAhI janti tanjahA tisalA ivA videhadinnA ivA priyhAriNI vA ( AcAraga sUtra, AgamAya samiti dvArA prakAzita. pR. 422 ). Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjAe a:~~~ samaNu bhagavAna zrI mahAvIra svAmInI mAtA jevuM vAsiSTha gAtra hatuM tenAM traNa nAma hatAM. trisalAdevI, videhIdizA, ane priyakAriNI. 75 mahArAjA ceTakane potAnA pautra sama samrAT kaiANIka sAthe eka khunakhAra laDAi thai hatI. tenuM mukhya kAraNa jaina graMthakArA nIce pramANe Ape che. zreNIkane amuka kAraNasara kASTaka deva prasanna thaI amulya kuMDala ane eka gaMdha hastI meTa ApyA. zreNIke te vastu potAnI strIne ApI ane temaNe peAtAnA putrane ApI.1 zreNI:nA maraNa pachI phrANIka gAdI upara AvyA ane teNe sattAnA mathI peAtAnA bhAi upara hukama karyAM ke hasti ane kuMDala mane svAdhIna karI. kharA haka dAra huMja chuM. baMne bhAioe rekaTTu parakhAvI dIdhuM ke pitAe amane hasti ane kuMDaLa ApyAM che ane tamane rAjya ApeluM che. eTale te vastuomAM tamane kaMI lAge vaLage nahi. AthI keANIka khIjAyA ane temane mAravA prayatna karavA mAMDayA. baMne bhAi tyAMthI potAnA mAtAmaha pAse gayA. ceTake peAtAnA dauhitrAne AzvAsana ApI peAtAnA A zrita tarIke rAkhyA. krANuIke peAtAnA mAtAmaha pAse bhAinI mAgaNI karI paNa bahAdura kSatriya rAjAe javAba ApyA ke AzritAnuM rakSaNa karavuM e amArI ja che. A sAMbhaLI kANIkane krodha caDayA ane meATuM sainya lai ghumateA yudda karavA AvyA. ceTakane vicAra thayA ke dauhitrane mArIne rAjya meLavavuM e paNa eka jAtanuM kalaMka che. a Mte teNe lAcArIthI yuddha mAMDayuM. khate vacce bhayaMkara yuddha thayuM. ane yuvAna rAjA kaiANIke kapaTathI potAnA mAtAmahane harAvyA. tene chAtImAM bANa mArI bhUmi cATatA karyA. ceTaka rAjA dauhitranA hAthe bharAyeA.ra phrANIkane AthI vizeSa dhikkAra maLyuM. teNe pitAne mAryAM, mAtAmahane mAryo ane a Mte bhAte paNa mAryAM. jaina sUtra graMthAmAM ceTaka rAjA mATe chuTaka chuTaka dhaNA lekhA maLe che paraMtu A mahAna rAjAne hiMdanA aitihAsika rAjA tarIkenuM hajI sthAna prApta thayuM nathI. krAi jaina vidvAn mahAzaya A rAjAne bahAra lAvavA zubha prayatna karaze ema AzA che. A sivAya khIjA dhaNA rAjAe che ke jemanAM nAma jaina itihAsa sivAya ApaNe khIje sthAne sAMbhaLyAM nathI. tA. ke. ceTaka rAjA mATe sAhityapremI AcArya zrI gaNusattAka rAjyanA nAyaka rAjA ceTaka " nAmane lekha temaNe te rAjAne aitihAsika dRSTie siddha karavA bahu zrIne sAthe sAthe eTalI paNa vizeSa vinaMtI che ke kramazaH khInna jaina rAjAenA saMbaMdhamAM kAMika jANavA jevuM bahAra pADe. jinavijayajI taraphathI " vaizAlIne purAtattvamAM zarU thayA che. temAM sArA prayatna karyo che. AcArya 1 athavA teA ema paNa maLe che ke peAtAnA meATA putrane rAjya ane nAnA kuMvarane kuMDala ane hasti ApyAM. 2 ceTaka rAkha kANIthI bharANA nathI. teNe anazana karIne kuvAmAM paDatuM mukyuM hatuM. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 jainavibhAga mahArAja udAyana (antima jaina rAjarSi.) siMdhu sauvIranA A prakhyAta rAjAnA saMbaMdhamAM jaina satramAM ghaNe sthaLe ullekha maLe che. A rAjA antima jaina rAjarSi tarIke prasiddha che temaja mahArAjA ceTakanA jAmAtA tarIke paNa prasiddha che. A rAjarSi mATe jainenA atipavitra Agama-sUtra zrI bhagavatIjImAM nice pramANe ullekha maLe che teNaM kAleNaM samayeNaM siMdhusaivIresu jaNavaesu vItIbhae nAma nagare hotthaa.| tassaNaM vItIbhayassa nagarassa bahiyA uttarapuracchime disIbhAe patthaNaM miyavaNaM nAmaM ujjANe hotthA / tatthaNaM vItIbhae nagare udAyaNe nAma rAyA haiOAta...nnA mAvatI nAma sevA thAta 3 cAraNa rannA putte prabhAvatIe devIe attae abhIti nAma kumAre hotthA.....tamsaNaM udAyaNassa ranno niyae bhAyaNejje kesI nAmaM kumAre hotthA / ... se NaM udAyaNe rAyA siMdhu saivIrappAmekkhANaM solasANhaM jaNavayANaM vItIbhaya pAmokkhANaM tiNhaM te saTiNaM nagarAgara sayANa mahAseNa pAmerikANaM dasaNhaM rAiNaM baddha bhAu DANaM vidinnachattacAmaravAlavIyANaM nnesiM ca bahaNaM rAIsaratalavara jAvasatthavAhappabhiINaM AhevaccaMjAva kAremANe pAlemANe ramavAnA samagaikAcA nAvidarA (Agamedaya samitidvArA prakAzita bhagavatI. pR 618.) te kAla ane te samayamAM siMdhusauvIra nAmanA dezamAM vItibhaya nAme eka zahera hatuM, te zaheranI uttara-pUrva bAjue mRgavana nAme udhAna hatuM. te vItiya zaheramAM udAyana nAme rAjA hato. te rAjAne prabhAvatI nAme paTarANI hatI. tene abhita nAme putra hato. te udAyana rAjAne kesI nAme eka kumAra bhANeja hato. te udAyana rAjA siMdhusauvIra Adi seLa janapada, vItibhaya Adi traNaso tresaTha nagara ane Akara (khANa) tathA mahAsena Adi dasa moTA mukuTabaddha rAjAone, temaja bIjA aneka nagara rakSaka daNDanAyaka, zeTha, sArthavAha Adi janasamUhane svAmI hato. e zramaNopAsaka arthAta jaina zramaNane upAsaka hatA, ane jaina zAstra pratipAdita java ajIva Aditattva-padArthane jANakAra hato ItyAdi. A sUtra uparathI samajAya che ke te bahu dharmayurata ane jaina darzanane yathArtha jJAtA hato. A sUtramAM lakhyuM che ke te mahAsenA pramukha dasa mukuTabaddha rAjAo tenA AjJAMkita hatA. mahAsena sivAya bIjA nava rAjAonAM nAma kyAMya jovAmAM AvyAM nathI. mahAsena jenuM bIjuM nAma caMDapradyAta che te tene AjJAMkita kevI rIte bane tene ulekha jaina sUtromAMthI nIce pramANe maLe che ane tene ullekha AcArya zrI jinavijayajIe purAtatvamAM Apyo che, tene TuMkANamAM utAre ApuM chuM. eka vakhate keTalAeka musAphare samudranI yAtrA karatA hatA tyAM rastAmAM acAnaka tephAna thavAthI temanAM vahANa eka kharAbe caDyAM ane kaI rIte AgaLa vadhe nahi tethI Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjAo loke bahu gabharAyA. temanI A dazA najIkanA eka devanA jovAmAM AvI. teNe pitAnI zaktithI vahANa bahAra kADhyuM ane teNe lokone pote banAvelI eka caMdanamaya zrI mahAvIra devanI pratimA lAkaDAnI eka peTImAM peka karIne ApI ane kahyuM ke A peTImAM devAdhidevanI murti mukelI che; enA mAhAsyathI tame sahisalAmata pAra utarI jAo. thoDA divasamAM vahANu siMdhusauvIranA kAMThe AvyuM ane ahIM temaNe te peTI pratimA sahita utArI mukI ane te pratimAne udAyananI rANI prabhAvatIe pote ghera eka caitya banAvI padharAvI ane haMmezAM tenI pUjA karavA lAgI. rAjA je ke pahelAM tApasadhama hato paraMtu pAchaLathI jaina thayo hato ane dhIme dhIme A navI AvelI pratimA upara bahu zraddhAvALo thato gayo. eka divase rANI nAca karatI hatI ane pite vINA vagADato hato te vakhate rAjAnI dRSTimAM rANInuM mAthuM dekhAyuM nahi tethI rAjA bahu gabharAyo ane tenA hAthamAMthI vINA vagADavAno gaja sarakI paDe. rANInA tAlamAM bhaMga thavAthI gusse thaI bolI ke svAmina mArI kaMI bhUla thaI ke jethI tame ekadama vINA vagADavI baMdha karI dIdhI ? rANInA AgrahathI rAjAe banelI bInA kahI. A sAMbhaLI rANI samajI gaI ke mAruM AyuSya tuM che mATe kaMIka AtmasAdhana karavuM ema samajI dIkSA levA mATe svAmInI rajA mAgI, tyAre rAjAe tuM marIne devI thA te mane bedha karavA Avaje ema kahI dIkSA levAnI rajA ApI. rANI dIkSA lai thoDA vakhatamAM mRtyu pAmI svargalokamAM gaI ane tyAM jaI teNe svargamAMthI AvIne rAjAne sAdha karyo ane rAjA tyArathI dhama upara vadhAre daDha manano thato gayo. rANInA maraNa pachI te muninI pUjA tenI eka vizvAsu kubaDI dAsI niyamita karatI hatI. eka vakhate darzanane mATe AvelA keIka deve prasanna thaI tene eka suvarNa guTikA ApI ane tenA pratApathI te kubaDI maTI suDoLa ane kaMcanavarNa kAyAvALI thaI. dAsInAM rUpanAM vakhANa tarapha phelAyAM ane avantinAtha caMDa pradyate paNa te sAMbhaLyAM. dAsInAM rUpanAM vakhANa sAMbhaLI tenA rUpa upara te mohita thayo ane tene paraNavAne mATe parathI racI. pachI eka divase khAnagI rIte kubaDI dAsInA kahevA pramANe eka navI banAvaTI pratimA laI te tyAM Avyo. dAsIe pelI navI pratimA junI pratimAne sthAne mukI pelI prabhAvazALI junI pratimA sAthe upADI lIdhI. rAjAne A vAtanI khabara bIje divase paDI ke pratimA sahita dAsInuM caMDadhata rAjA haraNa karI gayo che. teNe caMDadhata pAse tenI mAgaNI karI paraMtu garviSTa avantinAthe te ApI nahi. udAyane kahyuM ke tuM dAsIne laI gayo tenI mane cintA ochI che paNa pratimAne tuM pAchI mokalAvI de. paraMtu teNe kaMI mAnyuM nahi. pachI udAyana rAjA pitAnA moTA sainya sAthe laDAI karavA tenI sAme gaye. avantinAtha tenuM sanmAna karavA tatparaja hato. be zatru bhegA maLyA. udAyane avantinAthane kahyuM ke sine ghANa kahADavA karatAM AvI jAo ApaNe banne ekalA laDIe. avantinAthe te kabula karyuM. baMne jaNA raNAMgaNamAM AvyA paraMtu thoDI vAra pachI tarataja avantinAtha hAthI upara besI gayo ane laDAI karavA mAMDI. udAyane jarA paNa vicAra karyA sivAya vi. ka. 11 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 navibhAga ubhAM ubhAM laDavA mAMDayuM. teNe pitAnA bhAlAthI zatrunA gajanAM kuMbhasthala upara bhAlA mAryA hAthI heThe paDe ke tarataja udAyane bahAdurIthI zatranI aMbADImAM pesI tene jIvate keda karyo. avatinAtha hA, tenA sainikoe nAsabhAga karI pachI udAyane zatrunuM rAjya saMbhALyuM. ane rAjakedI-caMDapradyotane sAthe laI potAnA dezabhaNI AvavA nIkaLyo. rastAmAM tene comAsuM naDavAthI eka meTA medAnamAM ja judA judA kIlA bAMdhI sainya vizrAMta mATe rahyuM. tyAM paNa parva AvyAM. udAyana rAjA custa jana hato eTale saMvatsarI1 ne divase pitAnA zatru rAjAne paNa udAra dilathI mAphI ApavA choDI dIdho. pite ghera AvyA pachI eka vakhate jagaduddhAraka zrI viraprabhunA upadezathI dIkSA lIdhI ane pote dhIme dhIme upadezane mATe anya sthaLe vihAra karavA lAgyo. sAdhupaNamAM niraMtara tapasyAnA kAraNathI tenA kemaLa zarIrane vyAdhi thayo. vidyAe tene dahIM khAvAnuM kahyuM ane te vrajamAM rahyA. eka divase te pitAnI rAjadhAnImAM gayo, tyAM tenA bhANejanA maMtrIoe tenA bhANejane bharamAvyuM ke udAyanI dIkSAthI kaMTALI rAja levA Avyo che. tenA bhANeje pahelAM te kaMI mAnyuM nahi paraMtu teoe tene samajAvyuM ke te vAta sAcI che tyAre teNe kahyuM ke rAja temanuM che te laI le to kaMI vAMdho nathI. teoe kahyuM ke rAjadharma evo nathI. ane temaNe ema nakkI karyuM ke tene viSa ApavuM pachI eka govAlaNa pAse dahIMmAM jhera apAvyuM. rAjA tyAMthI mRtyu pAmI svarge gayo. rAjAnA mRtyuthI tyAM najIkanA nagaradevatA bahu kupita thayA ane teNe dhuLano varasAda varasAvI eka kuMbhAra ke je udAyananI bhakti karato hato tenA sivAya AkhA gAmane dATI dIdhuM. atyAre paNa te dhuLane Dhagalo mojuda che.? 2 mahArAjA zreNIjI mahArAjA zreNIka atyAre jIvaMta rUpe nathI; te te AjathI 2500 varasa pahelAM thaI gayA; chatAM tenI kIrti jaina samAjamAM atyAra sudhI jvalaMta bhAve prakAzI 1 jainene ati pavitra divasa manAya che. te divase loko pitAnA AkhA varSanAM pApanuM prAyazcita kare che ane jenI sAthe kaMI paNa bolAcAlI thaI hoya tene khullA dilathI khamAve che-mAphI mAge che. 2 jyAre udAyane caMDapaMtane harAvyo tyAre "dAsIpati" zabda kapAlamAM lakhyA hatA, paraMtu jyAre eka sadharma tarIke tene choDyo tyAre te zabdo na dekhAya tene mATe tenA kapAlamAM eka paTTAbaMdha bAMdhyuM hatuM. udAyane caMDaprotane eka sadharma baMdhu jANI cheDI dIdhuM hatuM ane tenuM mukhya kAraNa ema hatuM ke teNe paNa saMvatsarIne divase upavAsa karyo hato. ke A hakIkata mATe vadhu jANavA IcchanAra mahAzaye Avazyaka cUrNi Adi graMtha jevI tasdI levI. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjAo 79 rahI che. tenA aMtima tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmInA parama bhakta tarIke eka nyAyI prajApAla tarIke ane yuddhavizArada tarIke tenAM yazagAna jaina sUtro ane graMthamAMthI, hemacaMdrAcArya nA parvamAM tathA zreNakacaritra Adi kathAmAM jaina tyAgI munIvara-AcAryoe AdarabhAvathI gAyAM che e ja tenI kArakIrdi jaNAvavAne kharAM sAdhanabhUta che. hIMdanA eka aitihAsika rAjA tarIkenI kAti tathA tenuM nAma jana graMthamAM jeTaluM prasiddha che teTaluM bauddha graMthomAM paNa ajAtazatranA pitA tarIke ghaNe sthaLe maLI Ave che. chatAM A puruSa hIMdanA prAcIna rAjAonA gaNamAM eTalo badhe prasiddha nathI ke jeTalo jaina ane bauddha graMthomAM prasiddha che. jo ke atyAre A rAjAne aitihAsika dRSTie siddha karavAno samaya nathI, eTale huM atyAre te saMbaMdhI carcA karavA nathI icchate, chatAM A rAjAnA eka najIkanA sagA mahArAjA ceTaka ane zreNIkane zo saMbaMdha hato ane e ceTaka keNa hato tenuM varNana TuMkANamAM ApIza te asthAne nahi gaNAya. mahArAjA ceTaka te vakhatane eka suprasiddha rAjA hato ane tenI rAdhAnInuM mukhya zahera vizAla nagarI hatuM. tene sAta kuMvarI hatI temAM calaNA badhAthI nAnI hatI. tene ApaNo caritranAyaka zreNIka haraNa karI para hatuM, eTale zreNIka caTaka rAjAne jamAI thAya. tenI potAnI prathama putrI udAyana sAthe paraNI hatI, bIjI caMpAnA dadhivAhanane, trIjI mRgAvatI kosaMbInA senAnikane, cethI urjayanInA pratane pAMcamI kuMDagAmamAM mahAvIra svAmInA moTA bhAI naMdivardhanane paraNAvI hatI. temAM chellIe dIkSA lIdhI hatI ane celaNAne zreNIka rAjA haraNa karI paraNyo hato. AvI rIte te vakhatanA mukhya mukhya rAjA sAthe tene saMbaMdha hato. (vaMza mATe juo bhAratIya prAcIna rAjyavaMze bhAga 1 lo.) mahArAja zreNIka sAhasika ane zairyavAna hatA. tenA pitAnuM nAma prasenajIta hatuM. zreNIkane batrIsa bhAI hatA temAM tene naMbara sauthI chello hate. zreNIkane eka cakravatI rAjA thavAnI yogyatA hatI. te nAnapaNathI ja hazIyAra hato. tenA pitAe putranI gyatA pahelethI ja joI lIdhI hatI. pitAe badhAmAMthI rAjyane 5 koNa che tenI bArIka tapAsa karavA mAMDI. ApaNe tenAM thoDAMka draSTAMte joizuM te asthAne nahi gaNAya. eka vakhate rAjamahelamAM agni deve kRpA karI badhI vastuonuM bhakSaNa karavA mAMDayuM. pitAe kahyuM ke A agni devanA mukhamAMthI je manuSya je vastu bacAvI le te vastu tenI. ghaNu manuSyo A lAbha levA jIvanA jokhame paNa mukyA ane temAM rAjAnA batrIsa kuMvare paNa te lAbha na choDI zakayA. kumArAmAMthI keIe navalakho hAra to kaI hIrA motIne hAra, to keIe kiMmatI kuMDala Adi laI lIdhAM, paraMtu zreNI ke yuddhanI bhaMbha lIdhI.1 badhAe zreNakanI amulya tathA temanA manathI tuccha vastu mATe tenI ThA mazkarI karI. AvI ja rIte eka bIjI parIkSA karI temAM paNa zreNIka prathama naMbare utaryo chatAM tenA pitAe te tenI gUDha mazkarI karI. teNe badhA kumArane thoDA thoDA dezanA subA nImyA paraMtu zreNIkane potAnI rAjyadhAnImAM ja rAkhe. je ke pitAnI icchA te 1 A eka jAtanuM yoddhAone zara caDhAvanAra vAchatra che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavibhAga evI hatI ke zreNIka rAjA thavAne mathe che mATe tene ahIMAMja rAkhavA. zreNIkane A vAtanI khabara naheAtI eTale abhimAnI zreNIkane ghaNu khATuM lAgyuM ane te peAtAnuM bhabhA nAmanuM kIMmatI vAjIMtra lai tyAMthI chAne! mAneA cAlI nIkaLyA. rastAmAM peAtAnuM kSAtra teja prakAzatA te rAjavI tyAMthI khenAtImAM gaye! ane tyAM eka viNakanI dukAne jai peAtAne utArA karyAM. te udAra dilanA vANIAe amuka nimittathI tenuM bhAgya tapAsI peAtAne ghera utArI ApyA ane tene peAtAnI kuvarI paNa paraNAvI. have pote tyAM peAtAnA bhAgyanI parisImAnA baLathI eka rAjavI tarIke sukha bhegavavA lAgyA. 80 have A bAju tenA pitAe paNa zreNIkanI ghaNI tapAsa karAvI. pahelAM teA tenA pattA na lAgyA. vRddha pitAne potAnI bhula upara ghaNA pastAve| thayA. ante tapAsa karatAM mAluma paDayuM ke zreNIka tyAM enAtImAM mA uDAve che. pachI putravatsala pitAe tene eka mANasa dvArA eka guhya kSeAkathI khabara ApI ane temAM te aMtamAM jaNAvyuM ke have huM chellI ghaDI tArUM mukha jouM ke jethI mArA AtmAne zAMti maLe. pitApremI putrane A vAcI ghaNuM du:kha thayuM ane peAtAnI bhula pAte jANI dhaNeA pastAvA karyAM, ane te ja samaye peAtAnI strI jene garbha rahyA hatA tene peAtAnA sasarAnA Azraye mukI tenI saprema rajA lai potAnA vatana tarapha ravAnA thai gayeA. tyAMthI majala dara majala karatA jaldI te peAtAnA pitA pAse gayA. jyAre te tenA pitAne maLyA vakhate tenA pitA aMtima sthitie hateA-maravAnI aNI para hatA. teNe potAnA putranuM mukha joi rAjI thai peAtAnuM samagra rAjya zreNIkane ApyuM ane sAthe sAthe kahyuM ke tArA vaDIla bhAione paNa yogya sanmAnapUrvaka sAcavaje. AvI bhalAmaNuM karI putrane sukhI snehALa pitA svarge sidhAvyeA. zreNIkane kaMika AzcaryAM te thayuM ke huM te ema samajatA hatA ke pitAne mArA upara prema nathI ane mane te! rAjya ApyuM. paraMtu tene pachI mAluma paDayuM ke teja samajavAmAM bhUla karI hatI. pAtAne potAnI bhUla ane pitAnA zAka mATe ghaNuM khATu lAgyuM ane amuka divasa sudhI teA peAte gharabahAra paNa na nIkaLyA. pachI matrIe e khuba samajAvI tene rAjakArabhAra sAMpyA. zreNIke peAtAnA hAthamAM rAjakArabhAra lai tenI barAbara saMbhALa lIdhI ane AkhA rAjane sa`teSa pamADayA pachI peAte vijayayAtrA karavA nIkaLyA. teNe pitAe jItelA deze| uparAMta khAna paNa keTalAeka rAjAeAne jItyA hatA. paraMtu te vakhatanA suprasiddha mahArAjA ceTaka tenI AjJA nahAtA mAnatA. e rAjAe aDaga, khaLavAna, ane dhairyaMmAM eka sarakhA hatA eTale emAMthI kASTha eka khIjAnI AjJA nahAtA mAnatA, tApaNu e ante mitrA tarIke rahetA hatA. A saMbaMdha zreNIka sudhI ja cAlyeA hateA. mahArAjA zreNIka jema sArA yeddA hatA tema hatA. te pa MDitAne bahu sArUM mAna ApatA ane paMDite upara paNa tene sArA prema peAtAnA maMtrIe tarIke vidvAna ane Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjAo DAhyA puruSane ja rAkhatA. ema kahevAya che ke tene pa00 maMtrIo hatA. temAM paNa 499 maMtrIo karatAM chello maMtrI zrI abhayakumAra keIka alaukika pratibhAsaMpanna puruSa hate. te mahArAjA zreNIkane moTe chokaro thato hato. mahArAjA zreNIke eka vakhate potAnA pADozI ane mitrarAjA ceTakanI putrI sujevA ke jenA rUpanAM vakhANa dezadezamAM bahu prasarI rahyAM hatAM tenuM mAthuM karyuM paraMtu ceTaka rAjAne te vAta pasaMda na paDI ane teNe te mATe zreNIkanuM apamAna karyuM. zreNIkane ceTakanI maitrI toDavI na gamI paraMtu tene kanyA na maLI tenA karatAM paNa apamAnathI bahu duHkha thayuM. teNe vicAra karyo ke game tema karI apamAnano badalo levo. tenuM zarIra cintAmAM ane cintAmAM gaLavA lAgyuM. A khabara tenA putra ane mahAmaMtrI abhayakumArane maLyA. teNe pitAne kahyuM ke huM game tema karI tamane ceTakanI putrI meLavI ApIza Apa cintA na karo. abhayakumAra eka vepArIne veza laI egIka rAjAnI suMdaramAM suMdara tAdaza chabI citarAvI vizAlA nagarImAM eka attaranA mahAna vepArI tarIke gayo, ane rAjamaMdira pAse pitAne vepAra calAvyo. teNe dukAnamAM cAre bAju badhI chabIo goThavI ane vacamAM cUDAmaNi sarakhA ekanI chabI mUkI. pachI dararoja A sukAnI dAsI tenI pAse tela attara Adi levA Ave tyAre pite te chabIne page lAge phUla caDAve. dAsIe pUchyuM ke A chabIne tame zuM karo cho ? eTale teNe kahyuM ke e amArA rAjA zreNIka che. te dAsIe te chabI jevA mAgI tyAre teNe kahyuM ke amArA rAjAnuM apamAna na thAya tevI rIte khuzIthI laI jAva. pachI dAsI te chabI sujeThA pAse laI gaI. sujeThA zreNIkanuM adbhuta rUpa joI tenA upara mugdha banI. tene reNukane paraNavAnuM mana thayuM ane pite page cAlI abhayakumAra pAse AvI kahyuM ke mane tamArA rAjAnA guNa sAMbhaLavAnuM mana thayuM che. buddhinidhAna abhaye te yathAyogya varNavI batAvI ApyuM ane sujeSThAne khAtarI karI ke A mane lAyaka vara che. teNe abhayane khAnagImAM kahyuM ke mane eNaka pAse laI jAva. abhayakumAre vizAlA nagarInI bahAra khaMDerathI mAMDI TheTha zreNakanI rAjadhAnI rAjagRha sudhI moTI suraMga khodAvI. zreNIkane belAvyo. zreNIka batrIsa subhaTo sahita tyAM gayo ane suraMga bahAra jaIne joyuM to sujeThA ane calaNuM baMne bahene tyAM ubhI hatI. zreNIkane suje paraNavI hatI, paraMtu nAnI bahenane sujephA para bahu heta hevAthI tenA AgrahathI te tyAM AvI hatI. zreNI ke kahyuM ke tame rathamAM besI jAva, tyAM sujekAne kaMIka sAMbharI AvyuM hoya tema teNe kahyuM ke huM ghera ghareNAne kaMDIo, bhulI gaI chuM. mATe laI AvuM tyAMsudhI ahIM thobhe. sujeThA ghera gaI, pAchaLa zreNIkanA subhaToe kahyuM ke zatrurAjyamAM nirbhaya rIte vadhAre vakhata rokAvuM ThIka nathI mATe cAlo. zreNIka celaNane laI tyAMthI cAlI nIkaLyo. thoDI vAramAM sukA pAchI AvI paraMtu tyAM - 1 tene pa00 maMtrIo hoya te vAta lagAra asaMbhavita lAge che. paraMtu ema hoya kharuM ke tenI sabhAnA 500 sabhyo hoya ane teo tene rAjakAryamAM madada ApatA hoya ane tethI ja temane maMtrI kahyA hoya to temAM kaMI agya nathI. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 jenavibhAga to kaI na hatuM. te gabharAI gaI ane teNe buma pADI ke mArI bahenane zreNIka laI gayo. bahAdura ceTakarAjA A sAMbhaLI tyAM Avyo. zreNIka te potAnA subhaTothI ghaNe AgaLa nIkaLI gayuM hatuM. tene pachavADe zuM thAya che tenI khabara ghaNI maMDI paDI. tenA sainike laDyA ane bahAdura batrIsa subhaTe marAyA. tyAM rAjagRhanI hada AvI eTale ceTakarAjA hAtha ghasI pAcho vaLyo. zreNIkarAjA celaNAne paraNyo te pahelAM buddha bhagavAnane parama bhakta hatA. paraMtu celaNa na hatI ane tenA upadezathI tene parama kAruNika zrI mahAvIra svAmI upara zraddhA beThI ane te temanI pAse upadeza sAMbhaLavA jato. dhIme dhIme te custa zrAvaka thayo ane teNe gAstha dIkSA svIkArI. pitAnA rAjyamAM paNa teNe jaina dharmane phelAvo sAro karyo hato. e to kahevAya ja che ke cA pAkA tathA prA. A kathanI barAbara sAcI che. tene jenA sAdhuo upara eTale badhe hArdike prema hato ke kaI eka khoTI rIte ema kahe ke amuka sAdhunI A bhUla che to paNa te mAnato nahi; kAraNa ke tenI khAtarI hatI ke mahAvIra svAmInA ziSyamAM bhula na hoI zake. jenA guru sarvajJa che temanA ziSyo bhula kema karI zake ? zreNIka rAjA bahu guNagrAhI hatA. eka vakhate pote potAnA sainiko sahita zrI mahAvIra prabhune vaMdavA jato hato tyAM rastAmAM eka kutarAnuM mRta zarIra paDyuM hatuM. badhA sainike tenI tarapha thuMkyA ane dhRNAnI najare joI cAlatA thayA. eNIka rAjA kutarAne joI belyA ke mahaMtanI daMtapaMkti kevI suMdara ane ujavala che! A suMdara dAkhala tenI guNagrAhakatA mATe basa thaze. zreNIka rAjAne pitAnI vahAlI strI celaNa rANIthI kaNaka nAmano putra utpanna the. te garbhamAM hato tyArathI ja tenI mAtAne pitAnA patinuM mAMsa khAvAnI duSTa IcchA thaI hatI. putra janmyo ke tarata ja teNe te putrane dAsI dvArA ukaraDAmAM pheMkAvI dIdho. zreNIka A khabara sAMbhaLI belyo ke putrane pAcho bolAvo. dAsIe te putrane pAcho Apyo ukaraDAmAM chokarAnI AMgaLI kukaDe karaDI khAdhI ane temAMthI lohI nIkaLatuM hatuM. putravatsala zreNake putranI te AMgaLI mukhamAM nAkhI tene zAMta karyo ane Aja putra ane tene ghAtaka nivaDyo. kaNaka lAlanapAlanathI dhIme dhIme maTe thayo. te je yogya avasthAe pahoMcyo ke tarata ja tene rAjya meLavavA utkaMThA vadhI. rAjanA bhI putre aMte vRddha pitAne keda karyo ane vaLI thoDuM bAkI hoya tema teNe pitAne mIThAnA pANImAM boLela keraDAno mAra mAre zarU karyo ane khorAkamAM paNa bahu ja tucchatA vAparavA mAMDI. kaNakanI mAtA patinI A sthiti joI ghaNI dilagIra thaI paraMtu putra pAse tenuM kAMI cAlatuM nahi. eka vakhate kaNaka jamavA beTho hato tyAM tene nAnA bALuDe Avyo ane mutaryo, chatAM keNIkane kaMI ghaNA utpanna na thaI ane pote garvathI mAtA pAse be ke mArA jevo keIne putra prema haze kharo ? tenI mAtAe nirbhaya paraMtu zAMta citte kahyuM ke AthI paNa tArA upara tArA pitAno ghaNo prema hato. te janme tyAre meM tane ukaraDAmAM nAkhI dIdho hato chatAM temaNe tene pAcho maMgAvI tArI lohIvALI AMgaLa memAM nAkhI tane raDato chAno Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjAo rAkhyo hato tene atyAre to tuM tArA pitA upara pUrvane kAMI badalo ApatA hoya tema jaNAya che. kaNaka A sAMbhaLI zaramAyo ane pote potAnA hAthamAM kuhADI laI pitAnuM pIMjara teDI nAkhI cheDAvavA uThayo. rAjakedI zreNIka keNukanI AvI krUra avasthA joI bIne ke rabe putra ane mArI nAkhaze! zreNIkane mRtyuno bhaya na hato chatAM rakhene putrane hAthe pitahatyA thAya te tene ucita na lAgyuM eTale pite pitAnA hAthe maravuM ThIka dhArI pitAnI pAse hAthamAM rahela hIrAnI vIMTI cusI marI gayo. kaNIke joyuM ke pariNAma bahu kharAba AvyuM. tene pitAne prema sAMbharI Avyo ane teNe ghaNuM kalpAMta karyuM. paraMtu te raDayA pachI DahApaNa lAvavA jevuM hatuM eTale tenuM sadana niSphaLa gayuM. keNika pitahatyAne mahAna bhegI thayo ane tethI bauddha ane jaina itihAsamAM tene eka nRzaMsa nara tarIke Alekhyo che. AvI rIte mahArAjA zreNikanuM jIvana meM TuMkANamAM dekhADayuM che. vizeSa jovA IcchanAra mahAzaye zreNakayaritra tathA abhayakumAracaritra ityAdinuM avalokana karavuM. 3 samrA saMprati bauddha samrATa azokanA pitra saMpratinA nAmathI jaina samAjamAM vetAmbara, digambara, ke huDaka paMthamAM paNa koI ajANe nahi hoya. A mahAna rAjAe to jaina dharmane digaMtavyApI karyo che. jema azoke bauddha dharma svIkArI te dharmane teNe rAjadharma karyo hato tema tenA paitra saMpratie jena dharma svIkArI tenA satya sanAtana siddhAMtane vizvavyApI banAvI rAjadharma tarIke phelAvyo hato. tenuM janma sthala, mahArAjA saMpratino janma marU deza-mevADamAM ujajayanImAM thayo hato. tenA pitAnuM nAma kuNAla ke je samrA azokanA pATavI kuMvara hato. te kamanasIba kuNAla pitAnA pitAnuM vistRta rAjya bhogavavA bhAgyazALI thayo nahato. jaina samAjamAM Ane mATe eka daMtakathA cAle che te nIce pramANe che. mahArAjA samrATane temanI paTarANIthI kuNAla nAmane mukhya putra thayA hatA. te jo tyArathI ujajayanImAM ja pitAnI mAtA sAthe rahete, ane tyAMja ucharate moTo thayo. ujajayanInA rAjAsamrATanA subAe azokane khabara ApyA ke kumAranI ummara bhaNavA lAyaka thaI che mATe teno yogya baMdobasta thAya te ThIka. azoka A vAMcI ghaNe khuzI thayo ane teNe eka patra subA upara lakhyo. temAM lakhyuM ke tenA upara barAbara cakkasAI rAkhI tene rAjyadharma barAbara zIkhavADavo temaja bIjI paNa yogya sucanA te patramAM lakhI ane kumArane paNa lakhyuM ke kumAre sadhIcatAM "bhaNavAne mATe prayatna karo.' A pramANe patra lakhI kavaramAM bIDI tene barAbara mahera chApa mAryA sivAya pitAne utAvaLa hevAthI bIjA kAryamAM cAlyo gayo. A vAtanI khabara kuNAlanI, Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janavibhAga oramAna mAtAne paDI. teNe vicAryuM ke "yuvarAja kuNAla che ane mAro putra yuvarAja nathI mATe evo upAya karuM ke bhaviSyamAM mAro putra gAdIe bese ane huM rAjamAtA tarIke pUjAuM. " A pramANe cheSathI teNIe te kavara ughADI patra vAMcI jyAM sumAre sadhIjatAM lakhyuM hatuM tyAM teNIe eka mIThuM vadhArI kumALa saMdhIvatAM lakhyuM. thoDI vAra pachI samrATa Avyo ane teNe te patra pharI vAra vAMcyA sivAya kavarane majabuta peka karI upara mahera chApa mArI eka epIA sAthe jaladI ravAnA karI dIdhuM. epIAe te kavara jaIne tyAMnA subAne ApyuM. tene A patra vAMcI ghaNe kheda thayo. teNe patra aDadhe karI kumArane vaMcAvyo, paraMtu kumAre Akho patra vAMcavAnI haTha lIdhI. aMte balAkAre te patra teNe vAMcyo ane kuma baMdhAyata te paNa vAMcyuM. vinayI putre vicAryuM ke pitAnI AjJA mArAthI kema lepAya? hiMdanA rAjAo paNa jenI AjJA nathI lopatA ane amArA vaMzamAM keIe paNa pitAnI AjJAne lopa nathI karyo, te pachI huM mArA pitAnI AjJAne lopa kema karI zakuM? subAe ghaNI nA pADI, chatAM kumAre lohanA unA unA saLIyA AMkhamAM cAMpI dIdhA ane pitAnI AjJA pALI-sAthe potAnuM javalaMta dRSTAMta paNa jagata AgaLa raju karyuM. samrATa azokane A sAMbhaLI ghaNuM Azcarya thayuM ane pote vAMcyA vinA patra mokalyo mATe pitAne ghaNo kheda thayo. have kuNAle aMdha avasthAmAM potAnA pitA pAse javuM ucita na dhAryuM. pita pitAnI duHkhI jIMdagInA divaso tyAMja gALavA lAge. dhIme dhIme tene potAnuM duHkha ochuM thavA lAgyuM. pachI teNe saMgItane abhyAsa zarU karyo. dhIme dhIme te sArA gavaiyA tarIke ane vividha jAtanAM vAjIMtra vagADanAra tarIke taiyAra thayo. teNe deza dezanA sArA saMgItazAstrIone bolAvI temanI pAse judI judI jAtanA ghaNuM anubhavo meLavyA. - have teNe dezAntaramAM pitAnI kIrtine vAvaTA pharakAvavA judA judA veze dezATana zarU karyuM. badhe sthaLe vijaya pAmato pitAnI vijayapatAkA pharakAvato azekanI rAjadhAnI pATalI putra ( paTTanA ) gayA. samrATe tene oLakhyo nahi, paraMtu kuNAlanuM eka sArA gavaiyA tarIke khuba sanmAna karyuM. bIje divase kuNAle rAjasabhAmAM pitAnA pitAne mukha dekhADyA sivAya lAla paDade nakhAvI gAvAnuM zarU karyuM. samrATa potAnA maMtrIo senAdhipati ane sArA zeThIAo sahita tyAM hAjara hatA. kuNAle eka pachI eka judI judI suMdara cIje gAI batAvI. pachI jyAre barAbara raMga jAme eTale teNe pitAnI AtmakathA gAI samrATane putra sAMbha. putranI vArtA tAjI thaI tene ema nakkI lAgyuM ke A pitAno putra kuNula che. pachI pote kahevaDAvyuM ke putre pitA pAse hAjara thavuM paraMtu kuNAle te vAta svIkAravA nA pADI. pachI samrATe kahyuM ke tamArI dhIraja, zaurya, pAMDitya joI huM khuza chuM. maurya vaMzanA kuMvarane AvI ja udAratA ghaTe. tamAre mAgavuM hoya te khuzIthI mAgo. kuNAle samaya joI pitAnuM siMhAsana ane tAja mAgyuM. pitAe kahyuM ke tame aMdha che pachI rAjya kevI rIte karazo ? tyAre teNe kahyuM ke mAre eka nAno putra che tene rAjya Ape. te rAjya calAvaze. pachI samrATa azoke khuzI thaI te bALakane pitAne hAthe rAjatilaka karyuM. A bALakane nAnapaNathI gAdI maLI eTale tenuM nAma saMprati paDayuM. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 jaina rAjAo have dhIme dhIme saMpati ummara lAyaka thaze. tenAmAM nAnapaNathI rAjAne cagya guNa bahu sArI rIte khIlyA hatA. samrA azokanA maraNa pachI saMpatie rAjanI lagAma hAthamAM lIdhI. gAdIe beThA pachI thoDA samayamAM nigraMtha gacchanA mukuTamaNi sarakhA AcAryavarya zrI Aryasuhasti sUrine tene melApa thaze. eka vakhate pATaliputramAMthI rathayAtrAno mahAna varaghoDe nikaLatA hatA ane saMprati pitAnA mahelanA gekhamAM beThe hato tene e varaghoDAnI bhavyatA joI ghaDIka vicAra thayo. tyAM teNe potAnA pUrvanA guru. joyA. tene khAtrI thaI ke e mArA ja guru che eTale te gekhamAMthI nIce utaryo. AcArya zrI pAse AvI vaMdana karI puchayuM ke-gurudeva mane oLakho cho ? tyAre AcAryazrIe dattara Apo -moryavaMzanA mukaramaNi sarakhA tane kaNa nathI oLakhatuM? rAjAe pharI kahyuM ke-prabhu ema nahi. Apa vicAra kare tyAM to AcAryazrIe zAnabaLathI tapAsI joyuM ke are, A to te ja che ke jeNe pUrva bhavamAM mArI pAse dIkSA lIdhI hatI ane laIne eka divasamAM mRtyu pAmyo hato. te pachI rAjA potAnA upakArI muranI sAthe varaghoDAmAM cAle ane tyAMthI upAzraye jai temanI pAsethI upadeza sAMbhaLe. upadeza sAMbhaLIne tene guru pratye prema thayo ane temAM pUrva bhavanA preme vRddhi karI. tyAra pachI teNe jana dharma svIkAryo ane prajAne tenA pavitra siddhAMto pahoMcADayA ane prajAe paNa premathI tenA pavitra siddhAntone svIkAra karyo. tyAra pachI te vijayayAtrA karavA nIkaLyo. tenI vijayayAtrAnuM varNana vistRta rIte kayAMya mArA jevAmAM AvyuM nathI, paraMtu eTaluM maLe che ke teNe AkhA hIMdana rALa mahArAjAone tAbe karavA uparAMta cha deza jevA ke aphaghAnistAna, turkastAna, IrAna Adi dezone paNa teNe tAbe karyA hatA. pUrvamAM baMgAla ane erissAthI mAMDI pazcimamAM TheTha samudra sudhI ane uttaramAM cheka himAlayathI mAMDI dakSiNamAM cheka ka mATI sudhI dareka deza tenA tAbAmAM hato. jo ke amrA azake pahelethI tene mATe rAjya saMgrahI rAkhyuM hatuM, chatAM svataMtra rIte pitAnI AjJA banAvavA teNe vijayayAtrA karI hatI. temAM mukhya mukhya rAjAone harAvyA eTale nAnA rAjAe te enI meLeja tAbe thaI gayA. jana graMthakAro kahe che ke teNe cakrava nI mAphaka AkhA bhAratavarSamAM pitAnI ANa pheravI hatI. AvI rIte vijyayAtrA karIne AvyA pachI teNe potAnA gurunA upadezathI jaina dharmanI unnatine pagalAM levA mAMDyAM. temAM teNe prathama dezadezamAM aneka suMdara sthaLe bhavya jina maMdire karAvyAM. tenAM gaganacumbI bhavya zikharonAM nAma nizAna paNa atyAre to hAtha nathI lAgatAM; paraMtu tenAM e bhavya maMdira, tenI bAMdhaNI ane zilpakaLAnA namunAnA kayAMka kyAMka bhaNakAra saMbhaLAya che. tenA upara jIrNoddhAra thavAthI muLa maMdiranI bhavyatA tathA ( 1 A rAjAnA pUrva bhavanI kathA bahu lAMbI che. laMbANanA bhayathI meM nathI ApI. vizeSa jANavA icchanAra mahAzayane kalpasUtra, pariziSTa parva, saMpraticaritra vagere jevA bhalAmaNa che. vi. 6. 12. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janavibhAga suMdaratA kaMIka ochAM thayAM che. te ekalAM jina maMdire karAvI zAMta nahotA rahyA. paraMtu jaina upadezaka-sAdhu mahAtmAone dareka jAtanI anukULatA karAvI dareka sthaLe-mleccha dezamAM paNa-teNe vihAra cAlu karAvyo hato. te vakhate jainadharma ravine madhyAhna samaya hato. tenAM prakhaze karaNe bhAratavarSamAM ane tenI bahAra paNa ghera ghera tapI-zebhI rahyAM hatAM. teNe jaina maMdiro, jina pratimAo, sAdhuo, pustako ane zrAvakanI vRddhi karavA sAro prayatna sevyo hato ane temAM saphaLatA pAmI te badhAnI khuba vRddhi karI hatI. etihAsika dha.. A mahAna jaina cakravarti rAjAnI aitihAsika noMdha jaina sutrAmAM ane khAsa karI hemacaMdrAcAryakRta pariziSTi parvamAM che. bauddha graMthomAM paNa tenuM thoDuM ghaNuM varNana karyuM che ane temAM tene "saMpaI" tarIke oLakhAvyo che. A sivAya samrATa azokanI mAphaka tene kIrtistaMbhe, zilAlekha AjJApatro ke tAmrapatra kaMI paNa maLI AvatuM nathI. A rAjAe jainapratimAo ghaNI karAvI che ke jenI bhavyatA ane suMdaratA bahu alaukika che ane tene namuna bIje maLavo muzkela che. atyAre amadAvAda, pATaNa, khaMbhAta, pAlItANAmAM zatruMjaya upara ane giranAra jAmanagara i. mAM tenI karAvelI pratimAo che paraMtu te pratimAomAM kyAMya tenA nAmanA zilAlekhe maLI AvatA nathI. koI mahAzaya te bAbatamAM vizeSa jANavA jevuM bahAra pADI tenI aitihAsika neMdhanI beTane purI pADe ema huM IcchuM chuM. AnuM mukhya kAraNa mane ekaja lAge che te e ja ke AgalA samayamAM potAnI nAmanA kADhavAmAM-bIjA zabdomAM kahuM to AtmaprazaMsAnA bhayathI ghaNuM jaNe potAnAM kAryonI noMdha karAvavAnuM mekupha rAkhyuM hoya ane te ja kAraNe saMpratie paNa tema karyuM hoya e banavA joga che. A sivAya purANuM samayamAM ghaNuM rAjA mahArAjAoe karAvelI pratimAomAM ghaNe sthaLe zilAlekho maLI AvatA nathI ane Adhunika samayamAM kyAMka kyAMka tevuM bane che paNa kharuM jethI mArA upalA anumAnamAM kaMIka Rtya haze ema mAnavuM paDe che. A mahAna cakravartinI aitihAsika daSTie vizeSa noMdha nahi maLI zakavAthI tenA jIvana saMbaMdhe vizeSa lakhavuM mokupha rAkhI tenAM maLI AvatAM thoDAM sukRtyonI neMdha ane teNe pite jaina dharma svIkArI potAnA tAbAnA rAjAone paNa custa jaina kevI rIte karyA hatA te saMbaMdhe maLI AvatA thoDA kaleka TAMkI viramIza. teNe gaganacumbI bhavya savAlAkha navAM jina maMdiro karAvyAM hatAM ane manohara savAkaroDa navI jina pratimAo karAvI hatI. 36000 hajAra maMdirano jIrNoddhAra karAvyo hato ane paMcANuM hajAra pittaLanI pratimAo karAvI hatI. dInadukhIne mATe aneka sadAvrata tathA vAva, kuvA, taLAva, paraba Adi ghaNAM lokopayogI kAryonI noMdha maLe che. teNe savAlAkha jinamaMdire karAvyAM hatAM e uparathI ApaNe samajI zakIzuM ke te keTalo dharmacusta hatuM chatAM teNe cakravartI rAjAnI mAphaka eka sattAe bhAratavarSamAM pitAnI ANa 1 A pariziSTa parvamAM jaina samAjanA ghaNAkharA mahApuruSanAM jIvanacaritra suMdara rIte varNavyAM che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjAe 87 AjJA manAvI hatI-khesADI hatI. saMprati dharmI hatA chatAM azeAka ke siddharAjanI jema dharmAMdha nahAtA. teNe dhane mATe kadI talavAra nathI upADI temaja kaiAi pazu Rtar ma dizanI dhvajA paNa nathI utarAvI. teNe premathI khIjA rAjAone ane prajAne paNa jaina dharma svIkA rAvyA hatA. tene mATe saMpraticaritrakAra nIce pramANe lakhe che, mahAprabhAvAnAM kurvastamanuvrajya saMpratiH teSAM rAjJAM vidhiM sarva darzayitvA'gamat gRhAn // 414 // tataH sarvAn nRpAn smAha na naH kArya dhanenevaH manyadhve svAminaM cenmAM, tadbhavanto'trasaMpratiH dharma pravartayantvenaM, leAkadvayasukhAvaham ||415|| svadezeSu sarvatra prItirevaM yateA mama / / 496 || tataste'pi gatAstatra jinacaityAnyakArayan kurvate tatrayAtrAzca rathayAtrotsavAdbhUtAH // 417 // sadaivopAsate sAdhunamAri ghoSayanti ca rAjAnanuvRtyatatrApi loko'bhuuddhrmtattvaH // 4%08 5 bhAvA -- mahAprabhAvanA utsavane karatA ane te rathanI pachavADe cAlatA rAjA ( saMprati ) khIjA badhA rAjAene ekaThA karI temane sa vidhi dekhADI peAtAne ghera gayA. tyAra pachI badhA rAjAone teNe kahyuM ke jo mane tamArA uparI rAjA-svAmI mAnatA / te mArUM anukaraNa karI. mAre dhanathI kaMi kAma nathI. tamArA dezamAM badhe ThekANe haleAka ane paralokanA sukhanA kAraNabhUta dharma (jainadharma) maiM prasarAvA-tethI ja mane kharekharI prati thaze. tyAra pachI badhA rAjAo dhera jaine navAM jina madirA karAvatA hatA ane meATA utsavavALI rathayAtrA ane yAtrA karatA hatA ane hamezAM sAdhuonI sevA karatA. amAripaTahu ( kAi paNa nirdoSa jIvanI hiMsA na kare. ) paNa vagaDAvatA hatA, tyAre prajA rAjAenuM anukaraNa karI dharmI ( jaina dharma) mAM tatpara banI. e te kahevata che ke " rAjJA tathA prajJA" yadi rAjA dharmI ane nyAyI haiAya te prajA paNa dharmI ane nyAyI ane emAM ka' Azraya nathI. yathA hajI AgaLa kalpasUtrakAra sa'pratie kayAM kayAM sArAM kAryo karAvyAM tenI noMdha nIce pramANe Ape che. Da zreNIkasutodAya paTTodita navanaMdapaTTodbhUtacaMdragupta azoka zrI sutaputraH saMpratinAmAbhUt, sa ca jAtamAtra eva pitAmahadattarAjye rathayAtrA pravRtta zrI AryasuhastidarzanAjAtajAtismRtiH sapAda lakSa jinAlaya sapAda koTI navIna biMba SaTtriMzat sahasra jIrNoddhAra paMcanavatisahasra pittalamaya pratimAneka zatasahasra satrazAlAdibhirvibhUSitAM trikhaMDAmapi mahImakarot kalpasUtra TIkAkAra vinayavijayajI upAdhyAya. ( arzI sugama che mATe ApyA nathI. ) uparanAM vacane uparathI ApaNane jANavAnuM maLe che ke te bahu dha custa cakravatI rAjA hatA. zrImad hemacaMdrAcArya pariziSTa parvamAM tenAM vakhANa nIce pramANe kare che. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 jenavibhAga abhyagRhIdatha napastadana ladanujJayA arhana devo guruH sAdhuH pramANa me aIto va caH // 61 // aNuvrata zikSAtratapavitritaH pradhAna zrAvako jajJe samprati statprabhatyapi // 2 // jananAra banga zrI jinardhAma pani sa naH sA ghama ! nar 'T fa Tv rU! - 1 = 1 ca na TrirvikAradhIH ring mata jJAnAyatanatanuM che ke te bhAvArtha - te ( sampati ) A ja nI anujJA che riha ta prabhu mArA deva che. susAdhu ( kaMcane kAminInA tyAgI ) mArA guru che ane ariha ta prabhunuM vacana mane mAnya che e jANe svI ? to hato 61 / ( Tu vrata dhAraNa karyuM, ane tyArathI mAMDI vrata, gukha ane zekSa vratathI pavitra che te surata pAvaka thayA. 62 dAnAvaNI lakSmIvALo | kAla jinezvara prabhunI pUjA karatA hatA ane pitAnA bhAionI jema sadharma tarapha vAlyA karato hate. che ka 3 : patApathI yukta ane avikArI buddhivALo saMpati vaitAdyathI mAMI gaNa khaMDa bharatakSetrane jina cetyothI mukta karAvato hato. bAvI rIte te custa jainadhamI mahAna rAjA hato. 4 "mahArAjAdhirAja" kumArapAla gujarAtanA A mahAna vaibhavazAlI nRpati, caulukyavaMzacUDAmaNi, gujarAtanI jayasiMhadevanI kIrti kalaza caDAvanAra, gujarAtane samRddha tema ja zobhAvAna banAvanAra mahArAjAdhirAja " paramahaMta kumArapAlathI jana sAkSaro tathA itara sAkSare paNa ajANyA nathI eTaluM ja nahi paraMtu tenA jIvanathI paNa keTaleka aMze suparicita che. kumArapAlanI ATalI paNa oLakhANa karAvavI e to bhagavAna savitAnArAyaNane dIpakalikAthI oLakhAvavA barAbara che. temane keTalAeka paramahaMta tarIke, cakravatI tarIke, mahArAjAdhi ja tarIke te vaLI koIka hiMdustAnanA nAzanuM prathama bIja ropanAra tarIke, sihadevanI bhAvanAne nahi poSanAra tarIke tathA ahiMsAno pujArI banI pote nirmAlyA banavA sAthe sArA gujarAtane paNa nirmAlya-namAluM banAvanAra tarike, tathA bIjAM avanavAM viSezaNathI gujarAtanA sAkSara-gujarAtIo tene oLakhe che. AmAMthI keTalAeka mahAzayo tenuM jIvana niSpakSapAta rIte tapAsyA vagara ane sAthe tenuM AMtarajIvana paNa tapAsyA sivAya yogya nyAya na ApI zake-nathI ApI zaktA e nirvivAda rIte banavA gya che-saMbhavI zake. 1bhImabANAvaLIno putra kSemarAja tene putra devaprasAda ane tene pratApI putra "siddharAjadevano jamaNe hAtha " tribhavanapAla ane teno putra "mahArAjAdhirAja' cakravatI Adi bIradadhArI kumArapAladeva ApaNuM viSayano mukhya nAyaka che. tenI mAtAnuM nAma kAzmIrAdevI hatuM ke je siddharAjanI mAtA mInaladevInI bhatrijI thatI hatI. tene kumArapAla 1 nIce muLarAjathI mAMDI TheTha kumArapAla sudhInuM vaMzavRkSa ApyuM che te jovA bhalAmaNa che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjA 89 sivAya e putra mahIpAla, kIrti'pAla tathA be putrIe premaLadevI ane devaLadevI hatI. temAM prathama putrI jayasiMhadevanA mukhya senAdhipati kRSNasiddha vere ane khIjI putrI zAkabharInA rAjA sAthe paraNAvI hatI, ane kumArapAladevanI strInuM nAma bheApAladevI hatuM. tribhAvanapAlane jayasi`devanI sabhAmAM pATaNa ghaNI vakhata AvavuM paDatuM ane tenI sAthe gujarAtanA bhAvi bAlarAjA kumArapAla paNa ghaNI vakhata AvatA. trIbhAvanapAla potAnA cAlAka putrane jasadevanI sabhAnA badhA vRttAMta kahetA-kahI saMbhaLAvatA. bAlarAjA e vAtA sAMbhaLI Azcaya pAmatA tene te samaye khakhara sarakhIye nahAtI ke peAte bhaviSyamAM jayasi devanA sihAsane besI sabhAmAM te vAteAnA kendrarUpa banaze. eka vakhate jasihadevanI sAthe kumArapAlane sAkSAt sarasvatInA avatAra, dharmanI mUrti zrImad hemacaMdrAcAya sAthe paricaya thayeA. kumArapAla temanuM brahmateja joi prathama kSaNe ja temanA tarapha AkarSAyA ane vaLI 'gujarAtanA nAtha' jayasiMhadeva pazu jene dhaNuM sanmAna Ape che te joi hemAcAya upara vizeSa mAnanI dRSTithI jovA lAgyA. tyAra pachI teNe sRSTinI e traNa vAra mulAkAta lIdhI. eka vakhate jayasiMhadeva tenA mukhya amAtyA, cAlukya vaMza mUlarAja saM. 998 mAM gAdI 55 varSa rAjya vallabharAja 6 mAsa rAjya. kumArapAla saM. 1199 thI saM. 1230 sudhI 30 varSa ane 8 mAsa. cAmuMDa 17 varSa rAjya durlabharAja 13 varSa 6 mAsa rAjya kSemarAja devaprasAda tribhuvanapALa mahIpAla nAgarAja bhImadeva 42 varSa abhiSeka karNadeva 28 varSa rAjya siddharAja jayasiMha 50 varSa rAjya kIrtipALa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 jainavibhAga adhikArIe ane kumArapAla zrIma hemacaMdrAcAryanA upadeza sAMbhaLavA beThA hatA. rizvarajIne pUchyuM ke " badhA guNeAmAM zreSTha guNu kayA che " tyAre AcArya zrIe kahyuM ke mahAnubhAva, badhA guNAmAM " paradArasaheAdayukta sattvaguNu '" zreSTha che. kAraNa ke sattvaguNu adhA guNagaNeAmAM mastakamaNI " jayazrI " ne ApanAra ane sarva padAnI siddhi karavAmAM leAkeAttara kAmadhenu samAna che. atrisa lakSaNaiAthI adhika salakSaNa tarIke sattvaguNa prasiddha che. sattvavAna puruSamAM bhale bIjA guNNA heAya yA na hAya tA paNa te zreSThatama che. kahyuM che ke-- prayAtu lakSmIzcapalA svabhAvA guNA vivekapramukhAH prayAntu prANAzca gacchantu kRtaprayANA mA yAtu satvantu nRNAM kadAcit / dz a capaLa svabhAvavALI lakSmI jAe viveka pramukha guNu jAe athavA prayANu karelA prANa jAe paraMtu puruSonuM sattva kadApi na jAe " sakaLa kAryAM karavAmAM sama evA ekaja putrathI basa che vadhAre saMtatinuM zuM prayeAjana ? eklA nizApati ja ( caMdra ) digdadhunA mukhama`DaLane prakAzita karavA samartha che. bAkInA tArAgaNa te ugyA chatAM digvadhune prakAzita karavA samartha thatA nathI. sAttvika zarIra ApaNA hAthamAM che ane riddhi daivate AdhIna che mATe sattva na cheADavuM. " jyAM sAGasa tyAM siddhi. 'jIe vaibhavamAM amarApurIte jIte tevI lakA jItavAnI hatI ane mahAna rantAkara ( samudra) page ulladhavAne hatA. jenAthI devadAnava ane manuSyA kaMpatA evA rAkSasarAja rAvaNa jeveA mahAna pratispI hatA ane pie peAtAnA sahAyaka hatA chatAM bhagavAna rAmacaMdre sattvathI ja rAkSasa sainyanuM daLa chinna karI rAvaNanAM daza mastaka raNamAM ragadoLyAM. mahA puruSAnI kAryasiddhi temanA sAhityamAM nahi paraMtu temanA sattvamAMja rahelI che. ane te sattva paNa jyAre paradArasaheAdaravratathI saMvita hAya che tyAreja te puruSane leAkeAttara phaLa-pratiSThAnA kAraNabhUta thAya che. viveka vinAnuM sattva siMha ke vAdhanI mAphaka krUratAne utpanna karavAnuM sAdhana bane che. eTale ke vicAra vagaranuM sattva ( sAhasa ) jAnavarI jorate utpanna karanAra che. mATe pratiSThA kIrti, dharmavijaya AdinI vRddhi karavA icchanAre parIthI virakta rahevuM joie. kAraNa ke-- tAvalloka vilocanAmRtarasastAvanmano vallabhaM tAvaddharmamahattvasatyavilasatkIrti pratiSThApadaM / tAvadbhUmipatiprasAdabhavanaM tAvacca saubhAgya bhUH yAvanno paradArasaMgarasiko loke'bhavan mAnavaH // " jyAM sudhI puruSa paradArA saMganA rasika nathI thayA tyAM sudhIja tenA upara leAkeAnI amI diSTa rahI tenuM citta prasanna rahe che; ane pratiSThAnuM pAtra, rAjAnA prasAdanu* bhavana ane saubhAgyanI bhUmI banI rahe che. " mATe jo jIvitane vallabha gaNutA hA tA parastrInA saMga mukI dyA. eka mRgaleAcanA satI sItAnA nimitte ja rAkSasapati rAvaNanAM mastaka raNamAM rALAyAM, trikuTa zikhara para zAbhI rahelI alakA sarakhI lakA jevI rAjyazvAnI hatI, budhavATa karatA samudradeva je nagaranI parakhAI hatA, ananya khalazAlI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjAo - 91 kuMbhakarNa jene baMdha hato, jagajajetA ajeya IdrijIta jeno putra hato ane pote ke jenA nAmathI dunIAnA vIra puruSo rADa nAkhatA, aneka de jenA nekara hatA ane adabhuta vidhAo jenI jIhAgrarUpI raMgabhUmI upara nAca karatI hatI e laMkezvara paNa satI sItAnI AkAMkSA karavAthI vaibhava ane pratApathI rahita banI dInahIna dazAne pAme. svastrI svAdhina hovA chatAM nIca puruSa ja parastrInI icchA kare che." AvI rIte kumArapAlane upadeza Apyo. kumArapAle paNa e parama gIzvaranA mukhakamaLamAMthI nIkaLatI gaMgAnA ghedha samAna nirmala vANI sAMbhaLI temanA upadezathI paravArIsahodaravata svIkArI temanI gaMgAnA pravAha samAna pavitra vANumAM pitAnA AtmAne navarAvI kRtakRtya-pavitra banyA ane tyAMthI pitAnA pitA sAthe dadhisthaLa gayo. have siMhadevanI avasthA vadhavA sAthe gRhastha dharmanA phaLa rUpa putraprAptinI ciMtA paNa vadhavA lAgI. tene sadA ema lAgyA karatuM ke je pitRdAna denAra eka putra thAya te mATe janma saphaLa thayo gaNAya. paraMtu vidhi tenAthI vAMkuM hatuM. "sUrya vinA AkAza, nyAya vinA vikrama, siMha vinA vana, caMdra vinA rAtrI, baLa vinA parAkrama, teja vinA lakSmI," e jema zobhatAM nathI tema putra vinA kuLa zobhatuM nathI. teNe putraprApti mATe ghaNuM ghaNuM phAMphAM mAyo, aneka kALAM gheLAM karyA, ane aneka jogIonAM paDakhAM sevyAM, paraMtu temAM te niSphaLa nivaDyuM. teNe aneka jezIone pUchavA mAMDyuM paraMtu temAMya tene kyAMyathI saMtoSa na maLe. sAthe tenA kAne ema paNa bhaNakAra AvyA ke mArI pachI tribhuvanapAlane pote putra kumArapAla gAdIe Avaze. tene A sAMbhaLI asaMtoSa vadhato ga; ane te vAtane ekadama te sAcI paNa na mAnate. eka vakhate pote sabhA bharI beThe hate te vakhate eka mahAna jyotiSI paMDita tyAM AvyA. siddharAje tene prazna puchaye; paMDite lagna laI ceka uttara Ape ke "mahArAjA Apane keI paNa prakAre putra thaze nahi ane ApanI pachI tribhuvanapALane vIra putra kumArapAla tamArI gAdIe AvI tamArI peThe cakravartI thaze." paMDita pAse Avo uttara sAMbhaLI tenuM hRdayamaMdira bhagna thayuM, tene bahu kheda thaye. teNe AnI A vAta pharIthI pitAnI sabhAnA paMDita ratna bAlabrahmacArI, zrI hemacaMdrAcAryane puchI. AcAryazrIe paNa te ne te ja vAta pharIthI kahI. teNe jyAre pitAnA gurUzrI pAsethI A uttara sAMbhaLyo tyAre tene ema khAtrI thaI ke mAre putra nahi thAya ane kumArapAla gAdIne adhipati thaze. have siddharAjane bIjo eka vicAra thayo ke kumArapAlane mArI nAkhuM te mahAdevajI mane putra Ape. aMte A vicAre tenA hRdayamAM ghara karyuM ane te vicArane saphaLa (!) karavA prayAna zarU karyo. teNe kumArapALane mArI nAkhavA pahelAM vicAra karyo ke tene pratApI pitA tribhuvanapALane mAryA pahelAM-tenA dehamAM prANa che tyAM sudhI kumArapAlane vALa kheMcavAne huM samartha nathI. mATe tribhuvanapALane kapaTathI mArI nAMkhuM teja mArI murAda bara Ave tema che. teNe tribhuvanapALane mArI nAkhavA "rAjadvArI khAnagI kAmanA bahAnA heThe bApa dikarAne gAma (pATaNa) bahAra mahAdevanA maMdiramAM lAvyA. vira tribhuvana Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 jainavibhAga pALa kaI paNa jAtanA saMzaya vagara putra sahita mahAdevanA maMdiramAM AvyuM. siddharAja paNa zikAra jALamAM AvyAnuM samajI tene cAre bAjuthI gherI laI makalAte maheDe pitAnA khAnagI caro sAthe mahAdevanA maMdiramAM Avyo. paraMtu tyAM to cAlAka tribhuvanapALane siddharAjanA kapaTanI agAuthI khabara paDI gaI. teNe badho khela joI lIdhuM ane te ja vakhate potAnA putrane dadhisthaLI bIjA khAnagI raste ravAnA karI dIdho hato, ane pite khulI taravAre tenuM svAgata karavA taiyAra thaI ubhe. je siddharAja aMdara gayo ke tarataja tribhuvanapALe trADa nAkhatAM kahyuM ke "pApI kuttA calAva tArI talavAra" siddharAja bheThe paDyo ane tene tribhuvanapALanA badhA pUrvanA upakAre, teno niHsvArtha tyAga Adi badhAM kAma sAMbharI AvyAM. paraMtu mane baLa ekaThuM karI pitAnA sahacarIne kahyuM ke-ubhA che zuM? calAvo tamArI talavAra. tyAM to tribhuvanapAle tene kahyuM ke-je tArAmAM tAkAta hoya te AvI ja ApaNe bane 6 yuddha karIe. siddharAjane tribhuvanapALanA bhujabaLanI khabara hatI ke tribhuvanapALa pitAne te jema madenmatta hAthI haraNiyAne cagadI nAkhe tema jarUra dAbI deze. siddharAja muMge rahyA tyAM to tenA sanikoe tribhuvanapALa upara talavAra calAvI. ekI sAthe tenA upara pacAseka talavAra upaDI che tema teNe joyuM. te badhAnuM svAgata karavA karavA taiyAra hata; teNe temAMthI ghaNAnuM svAgata karI devalokamAM pahoMcaDayA; aMte tenuM vRddha zarIra thAkyuM. tenA zarIramAMthI hInI dhArA chuTavA mAMDI. tenI nADI tuTavA mAMDI. tene have lAgyuM ke te nahi bace, eTale pote tarata ja siddharAja pAse jaI kahyuM ke "pApI katagha aMte te tArU kALuM karyuM. paraMtu ThIka che ke mahAdevajIe tArA pApI lehImAMthI putrarUpI phaLa nathI ApyuM. nahitara tuM zuM na kara e huM nathI kahetA." ema kahIne vIra puruSe pitAnA zarIra upara talavAra calAvI pitAnuM lohIvALuM mastaka siddharAjanI upara nAkhI tene lahI chAMTayuM. A kamakamATIbharyo banAva joI siddharAjanuM pApI hRdaya paNa kapyuM, paraMtu te kamakamATa vadhu Take nahi. teNe kumArapAlane zodhavA mAMDyo; paraMtu kumArapAla tyAM nahoto. pachI te dadhisthaLI upara hallo laI gayo. kumArapAla tene sabhya sahita sAme maLe. banne sanyane bheTa thaze. siddharAja pAse sainya thoDuM hatuM ane kumArapAlanuM zaurya vadhAre hatuM. pitamaraNe tene khuba uzkeryo. siddharAje joyuM ke have nahi TakAya. aMte banyuM paNa tema ja. siddharAja tenI sAme na TakI zakyo ane tyAMthI pATaNa nAsI AvyA. tyAM AvyA pachI teNe gAmamAM evI vAta phelAvI ke "tribhuvanapALa luMTAra hato, te pATaNa luMTavA Avyo hato. paraMtu kRtajJa pATaNanI prajAe pitAnA e upakArI puruSane caMdananI citAmAM bALI tenI pachavADe zokanA be AMsu kheravyAM. kumArapAlanuM dezATana have kumArapAla upara siddharAjanuM vajI ane zanI graha paDayAM. teNe dadhisthaLI cheDayuM ane bAvAne veze gujarAtanA paththare paththare bhaTaka. vaLI eka vakhata mahAdevanA maMdirane pujArI thaye; siddharAjane tenI khabara paDI eTale ApyuM. teNe pujArIone brahmabhejana kumArapAla paNa tyAM gayA paraMtu eka kRtajJa rajaputanI saMjJAthI-saMketathI uchInA bahAne nAsI Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena rAjAo siddharAjane A vAtanI khabara paDI ke tarataja pitAnA mANase tenI pachavADe mokalyA. kumArapALa ughADe zarIre mAtra eka abeTIyAra ja hato. teNe pachavADe dhULa uDatI joI eTale pite saMtAvAnI jagyA zodhI. pAsenA khetaramAM eka kheDuta vADa karate hato tyAM jaI teNe madada mAgI. e dayALu khete tene vADamAM saMtADI tenA upara kAMTAnAM jhuMDa nAkhyAM. siddharAjanA mANasoe ghaNI zodha karI paNa aMte teo niSphaLa nivaDyA ane vIle maheDe pAchA pATaNa gayA. kumArapAla vADamAMthI bahAra nIkaLyo. tenA kamaLa zarIramAMthI lehI nIkaLavA mAMDayuM e jANe koI navA prakAranA parivAranA aMkura hoya tevo bhAsa karAvatuM hatuM. tyAMthI mAMDa mAMDa cAlI te dadhisthaLI gayo ane tyAMthI pitAnuM nAma badalI bhImasiMha rAkhyuM ane vezabadalo karI vaLI nIkaLyo. rastAmAM teNe jhADa nIce eka uMdara potAnA daramAMthI rUpIyA kahADI bahAra lAvato hato te joI te rUpIyA laI lIdhA. uMdara pitAnA rUpiyA gayA jemAM mAthuM paTakI marI gaye. kumArapAle vicAryuM ke "manuSya to ThIka paraMtu pazu paMkhI paNa arthanI mehanImAM muMjhAya che."te vakhate rastAmAM tene umarAgAmanA devasiMha zeThanI putrI devI pitAnA sAsarethI pIyara jatI hatI te maLI. te udAra dilanI devazrIe kumArapAlane bhUkhyo ane duHkhI jANI pitAnI pAsenuM bhAtuM ApyuM. kumArapAle paNa be divasane bhUkhyo hovAthI sArI peThe khAdhuM. pachI te udAra dilanI devazrInA kahevAthI tenI gADImAM besI vacce dadhisthaLIne raste utarI paze. jatI vakhate teNe devazrIne kahyuM ke "AjathI tuM mArI dharmabahena che ane huM jyAre gAdIe besIza tyAre tArI pAse bhaginItilaka karAvIza" pachI dadhisthaLI jaI pahoMcyo tyAM teNe joyuM ke siddharAja kuTuMba upara paNa kera varasAvI rahyA hatA. eTale pitAnA ja nAma tathA guFA evA sajjana nAmanA mitradhArA pitAnA kuTuMbane bIje sthaLe mekalAvI pite sirI nAmanA brAhmaNa mitranI sAthe pharI vAra rakhaDapaTTI zarU karI. - te prathama khaMbhAta bhaNI gayo. tyAM khaMbhAtanI bahAra parama pratApI gurUzrI hemAcArya tene maLyA. pate temane ekadama na oLakhI zake paraMtu tenA gurue te tene oLakhyo ane tene potAnI sAthe upAzraye laI jaI siddharAjanA mahAmAtya ane khaMbhAtanA sattAdhIza udAyanane kumArapALanI bhalAmaNa karI. kumArapALa udAyanane ghera zAMtithI raheto hato tyAM A vAtanI khabara siddharAjane pahoMcI ke mAro zatru mArA mahAmaMtrIne tyAM che eTale teNe udAnA putra cAhaDa ke je pitAno dharmaputra thato hato tene kumArapALanI zodha karavA mUko . teNe khaMbhAta jaI potAnA gharamAM kumArapAlane gheryo paNa kumArapAla tyAMthI AMbaDanI madadathI rAtorAta nAsI hemacaMdrAcAryanA upAzraye gayo. tyAM parama kANika zrI hemacaMdrAcAryuM paNa tene pitAnA pustaka bhaMDAramAM saMtA. bIje divase cAhaDe gharamAM tapAsa karI paNa tyAM tene patte na khAdho eTale te upAzraye Avyo ane tyAM kumArapAlanI zodha karI. parama kAruNika, yogIzvara zrI hemacaMdrAcArye tyAM kumArapAlanA dehanuM bahu yukita pUrvaka rakSaNa karyuM. aMte cAhaDa tyAMthI paNa vile maheDe khAlI hAthe pAcho pATaNa ga. have kumArapAla ahiM rahevAnuM salAmata na dhArI vaDedare thai mRgukaccha (bharya) ga: tyAMthI kopura gayo ane tyAM eka yogInI sArI peThe sevA karI; yogIe tenI Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga 94 sevAthI prasanna thai eka ma`tra ApyA. pachI pote te maMtrane sAdhI peAtAnuM kArya karI vividha dRSya jete kAMtipuranagara gayeA; tyAM teNe ghaNA ghaNA camatkArI joyA. tyAMthI te manninAtha dezamAM kAla bapaTTana gayA. kahe che ke kAlamezvarane mahAlakSmIjIe evuM svapra ApyuM hatuM ke ' tArA rAjyamAM gujarAtanA nareza bAvAne veze Ave che mATe tenuM sanmAna karaje. ' kAla ezvare tenuM khuba sanmAna karavA tenA nAmanA-chApanA sikkA paDAvyA. tyAMthI anukrame pe thai te ujjiyanI nagarImAM AvyA. tyAM teNe kuDagezvara mahAdevanA maMdiramAM pArzvanAtha prabhu 1 nAM darzana karyA ane tyAra pachI tyAM tenA jovAmAM eka zilAlekha AvyA. temAM teNe nIce pramANe vAMcyuM ke-- puNevAsa sahasse sayammi varisANa nava navaikalie / hohI kumaranarido tuha vikkamarAya sAriccho // a -pavitra agiyArazA navvANu varSa vItyA pachI, huM vikramarAja tArA jevA kumArapALa rAjA thaze. kumArapALa A lekhamAM peAtAnuM nAma joi kaMika Azcarya pAmyA. teNe eka vidvAnane khelAvI pUchyuM te teNe kahyuM ke " pUrve ahiM zrI siddhasenara divAkara nAme jaina matanA prakhara paMDita, AcArya thai gayA che temaNe saMskRta bhASAmAM trizat DhAtri zikA ( trIsa trIsI ) racI ane zrI vItarAgadevanI stuti karI. tenA prabhAvathI puNezvara mahAdevanuM lIMga phrATI aMdarathI zrI pArzvanAtha prabhu nIkaLyA. vikramarAjA A camatkAra joi Azcarya pAmyA ane temanA bhakta banyA ane dhIme dhIme te custa jaina-paramAta thayA. te rAjAe dAna vaDe jagatane atRNu banAvI potAnA nAmanA saMvatsara calAvyeA. eka vakhate rAjAe pAtAnA gurune pUchyuM ke mArI pachI kaMI mahAna jaina rAjA thaze ?-tyAre siddhasena divAkare peAtAnA jJAnanA baLathI jaNAvyuM ke * tArI pachI mahArAdhirAja cakravartI kumArapAla paramAta thaze 4 " ane A gAthA paNa teozrIeja kahelI che. vIr vIkrame A gAthA zilAlekhamAM TakAvI che ke je gAthA tame atyAre vAMcI. ' kumArapAla A sAMbhaLI ghaNA Azraya pAmyA ane sAthe sAthe AcArya zrInu' AvuM adbhuta jJAna joi vizeSa khuzI thayA. ujajayanimAM tene mitra sajjana ane potAnuM kuTuMba maLyuM. peAte badhAnA kuzaLa samAcAra pUchI kuTuMkhane tyAM rAkhI potAnA mitra sirI nAmanA brAhmaNa sAthe 1 jaineAnA trevIsamA tIrthaMkara. 2 A AcAvanI vizeSa mAhitI mATe jUe mArA nAmanA nibaMdha. * 3 kalyANa madirasteAtra racyuM ema paNa bIje sthaLe maLe che. A kalyANa maMdira staMtra atyAre vidyamAna che ke je aneka maMtrAkSarAthI bharapura che. ) siddhasena divAkara ' 4 A camatkArika khInA kumArapAlaprabaMdha ane prabaMdhaciMtAmaNImAM vadhu vistArathI ApelI che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjAe 95 : dazapura 1 thai citrakUTa ( citAra ) gayA. tyAM ghaNAM ghaNAM avanavAM dRzyA joI anukrame kAzI thai paTTanA AvyA. tyAM teNe navananA rAjavaibhava sAMbhaLyA. tyAMthI rAjagRhIra thai kAmarUpa dezamAM gayA. tyAM vividha dRzyA joi tyAMthI nAgedrapattana gaye; tyAM teNe te nagaranI ajAyakha bharI utpatti sAMbhaLI; ahIM tenI meAjaDI phATI javAthI eka mecIe kumArapALane rezamI meADI bheTa ApI. kumArapALe tene kahyuM ke jyAre tuM ema sAMbhaLa ke 'kumArapAla gujarAtanI gAdIe beThA che' tyAre tuM tyAM Avaje. ahIM teNe siddharAjadevanA maraNa pathArInA uDatA khabara sAMbhaLyA eTale tyAMthI sIdhe! te ujjayinI AvyA. tyAM tene pAkaeNpAye khakhkhara maLyA ke gujarAtanA nareza jayasihadeva svarge gayA ane temanI gAdIe temanA nAmanI pAdukA sthApI che. kumArapALa A khabara sAMbhaLI kuTuMbane maLI pATaNa AvyA. peAte jyAre pATaNa Avye tyAre khabara sAMbhaLyA ke 'Ajeja rAjatilaka karavAnu` mu` che. ' kumArapAlane barAbara samaye Avele joi badhA matrie, bhAyAta ane sAmate Azcarya pAmyA. siddharAja maratI vakhate peAtAnA maMtrIone kahI gayA ke * mArI pachI dharmacusta udAyana maMtrInA putra cADa mArI gAdIe Ave ' paraMtu A vAtamAM dhaNA ma`trIe viruddha hatA, ane khuda cADaDanA pitA udAyana maMtrI paNa temAM viruddha hateA. eTale kumArapALa jevA AvyA ke tarataja tenA banevI kRSNasiMha tene peAtAne ghera lai gayA ane tyAM sArI peThe nhevaDAvI dheAvaDAvI sArAM ceAgya kapaDAM paherAvI tene rAjasabhAmAM laI gayA. sabhAmAM ghaNI ghaNI vATAghATa pachI aMte ema TharyuM ke tribhuvanapAlanA putrane gAdI ApavI kAraNa kharA hakadAra ane yeAgya te che. temAM prathama tribhuvanapAlanA mhATA putra mahIpALane uThADI pUchavAmAM AvyuM ke tame rAjya zI rIte calAvazeA, tyAre teNe kharAkhara uttara na ApyA. tyAra pachI khIjA putra kIrti pAlane khelAvyA tyAre teNe paNa geTALAja vALyA. anta kumArapAlane pUchyuM tyAre teNe peAtAnI vIratAthI javAba ApyA ke " huM mArI A samazerathI rAjya calAvIza. " matrIoe tene rAjyane yeAgya dhArI 1199 nA mAgazara vadI 4 ne dIvase puSpa nakSatra, mIna lagna ane bIjA paNu ucca grahA hatA tyAre teneja ( kumArapAlane ) rAjagAdIe besADI rAjatilaka karyuM ane * mahArAjAdhirAja zrI kumArapAladeva 'nA nAmanI ANu pheravI. ' gujarAta, lATa, mahArASTra, mALavA, mevADa, pUrva deza AdinA paththare paththara bhaTakelA, tyAM anekavidha dRzyeA joi anubhava pAmele, aneka ka2A sahana karI ghaDAeleA ghaNA dhaNA DhAlA rAjavIonI rAjanIti anubhavI kuzaLa musaddI banelA ane siddharAjane 1 A purane atyAre candasAra kahe che. A sabaMdhI vizeSa jovA icchanAra mahAkSaye purAtattvamAM gujarAta vidhApIThanA AcArya zrI jinavijayajIe lakhele vizAlAnA gaNasattAka rAjA ceTaka ( ceDA ) nAmanA lekha jovA tasdI levI. 2 A rAjagRhI nagarI AjathI aDhI hajAra varSa upara thai gayela jagaCAraka zrI mahAvIra svAmInA paramabhakta mahArAjA zreNIkanI mukhya rAjadhAnInuM nagara hatuM. vizeSa mATe juo abhayakumAra caritra i Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavibhAga jasmAoDaNa ane rANakadevInAM lAgelAM kalaMka ghAI nAkhavA, gujarAtanI gAdIne jaga prasiddha banAvavA ane caulukya vaMzane kItino kaLaza caDAvavA A paranArIsahodara kumAra pALa gujarAtanI gAdIe Avyo. kumArapALa gAdIe Avyo tyAre AkhuM pATaNa kapaTa ane phATaphUTathI bhareluM hatuM. teNe prathama pATane kapaTanI baLatI vALAmAMthI bahAra kahADI zAMti ane vizvAsanA maMtre rUpI jaLa raDI rAjanIti rUpI aMkuzathI badhAne sIdhA karavA prayatna karyo. gAdIe beThA pachI teNe kevI rAjanIti calAvI tene mATe kumArapAla-prabaMdhakAra nIce pramANe jaNAve che "gAma nagara dezanA rakSaNa sArU yoddhAone saMgraha karyo. kunItino nAza karI sunIti phelAvI. vatIo para samatA batAvI. devaLamAM mahA pUjAo cAlu karI. sapuruSone mAna ApI durjanane dura karyA. e rIte rAjyamAM sarvatra zAMti prasare evA upAyo levA mAMDayA. pAladevIne paTTarANunI padavI ApI ane pitAne upakAra karanAra bIjA mANasone bahu mAnathI bolAvI yogya badala Ape." "temaja udAyana maMtrIne mukhya pradhAna nImyo. te puruSa svAmibhakta, utsAhI, kRtajJa, dhArmika, pavitra, mAyALu, kulIna, zAstrajJa, satyabhASita, vinIta, dIrghadarzI, nirvyasanI, vRddhasevaka, udAra, sAtvika, prAjJa, zara ane capaLa hato. rAjA prajA ane piMDanuM hita tAkanAra hato. nispRhI ane svabhAve zAMta hatuM. te bahudhA miyA vacana kADhe tema nahotuM. sarva dharmone mAna ApI pAtranI yogyatA pramANe adhikAra ApanAra hato. traNa veda, vArtA, daMDa ane nItimAM teNe sAro zrama lIdhela hatA." tenA putra vADmaTane sarvarAjyakArabhAramAM sahAyaka nImI "AliMga" pradhAnanI (madadagAra pradhAna, nAyaba divAna) padavI ApI ane pitAne duHkhI avasthAmAM madada ApanAra badhA upakArI mitrone saMbhArI temane nIce pramANe yogya badale Apyo. AliMga (sajajana) kumArane citrakUTa ( citaDa) nI paTTIkAne svAmI banAvyo ke je paTTikA nIce 700 gAme hatAM. kumArapAlaprabaMdhakAra kahe che ke haju paNa tenA vaMza sagarA rajaputa tarIke oLakhAya che. je kheDute pUrve kAMTAnI vADamAM pitAne saMtADI rakSaNa karyuM hatuM te kheDutane pitAno aMgarakSaka karyo ane pitAnA duHkhanA sahacArI vosirI brAhmaNane (tenI mAtAnuM pahelAnuM maheNuM saMbhArI.) lAdeza Apo ane rastAmAM pitAnI kharekhara duHkhI avasthAmAM khAvAnuM ApanAra, potAnI gADImAM besADanAra ane Arthika madada ApanAra udAra dilanI zrIdevInI pAse rAjatilaka karAvI tene dhoLakA ApyuM ane caNa ApanAra dukAnadArane vaTapadra (vaDodara) ApyuM AvI rIte kumArapAlaprabaMdhakAra kahe che ke pitAnA aneka upakAra karanAra mitrane sArI peThe saMbhArI badhAne saMtoSyA. A bAju te vakhatanA prakhara vidvAna jainAcArya zrI hemacaMdra sUrizvaranuM paNa tene te vakhate smaraNa thayuM. teNe pitAnA parama upakArI, jIvanadAtA, gurune premapUrvaka AmaMtraNa ApI temanuM khuba sanmAna karI, temane caraNe AkhuM rAjya dharI dIdhuM. paraMtu te 1 udAyana maMtrIne, "vyabhicArI, nirdaya, kRtana, pApI Adi vizeSaNo lagADanAra mahAzaya upalAM vAka joze ema namra vinaMtI che." Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjAe 8-7 . nispRha jainAcArye kumArapALane kahyuM ke " amAre kaMcana ane kAminInA tyAgIne tA rAjya sukhane badale duHkhaprada che mATe tene te| tameja saMbhALeA. hemacaMdrAcArya siddharAjadeva ke kumArapALa deva emAMthI ekenA rAjaguru nahAtA thayA. e nispRhI parama ceAgIzvara AcAya zrI gujarAtanA ane rAjavIonA dharmAMguru tarIke ja rahyA che ane zAbhyA che. paNa mAtra siddharAje temanA pratye kaika aiche. bhaktibhAva dekhADayA ane kumArapALe temanA pratye temanA dharmAM pratye-zAsana pratye vizeSa prema bhaktibhAva dekhADayA che. e meTA phera che. kumArapALa temane tyAga ane yAga joi temanA upara vizeSa bhaktivALA thayA ane temanA upadezathI ahiMsAnA pavitra tratA-matre te svIkArI prajAne paheAMcADI jaina dharma svIkAryAM. tr kumArapALe gAdIe beThA pachI potAnA divasa ane rAtaneA kAkrama kevI rIte gAThavyA tenuM suMdara TAimaTebala nIce pramANe che. rAjAe prathama divasanA ATha bhAga karI prathama bhAgamAM rakSA sArU kharcA vicAra karavA, khIjA bhAgamAM nagaranA leAkeAnI rakSAnuM ciMtvana karavuM, trIjA bhAgamAM devarcA karI bhAjana karavuM, ceAthA bhAgamAM khAte tapAsavuM, pAMcamA bhAgamAM khIjAM badhAM kAmeAmAMthI nivRtta thai carete paradeza mAkalavA, chaThThA bhAgamAM marajI mujakha karavA nIkaLavuM, sAtamA bhAgamAM hAthI gheADA ane bANu vagerenI racanA karavI-- karAvavI ane AThamA bhAgamAM jaya meLavavA navI senAnI gAThavaNu karAvavI. tevI ja rIte rAtrinA ATha bhAgamAM anukrame (1) ekAMtamAM moTA Apta mANasAnI sAthe vAtacita karavI. (2) sukhathI gaMbhIra arthavALA zAstranuM smaraNa karavuM (3) vAjIMtra sAMbhaLI zayana karavuM (45) nidrA levI (6) vAdya nAthI jAgI mana vacana ane kAyAnI ekAgratAe dhyAna karavuM (cha) maMtraneA vicAra karavA ane (8) mAM brAhmaNeAnA AzIrvAda grahaNa karI vaidyAnI mulAkAta levI. '1 kumArapALa gAdIe AvyA e te vakhatanA keTalAeka rAjavIene na rucyuM. temAMthI mALavAnA rAjA ane zAkabharInA arNorAja ghumatA sainya sAthe kumArapALa upara caDI AvyA. kumArapALe sAMbhaLyuM ke temAM siddharAjanA dharmaputra cAhatanA mukhya hAtha hatA ane tenI uzkeraNIthI ja te rAjavIe caDI AvyA hatA. cAho temane badhA khAnagI rastA batAvavA uparAMta kumArapALanA parAbhavanI cAvI paNa batAvI hatI. paraMtu vIra kumArapALa temanuM svAgata karavA pahelethI sainya lai temanI sAme gayA. ane pratispardhI sAmasAmA maLyA. gheADu' dhaNuM bAkI hatuM te paNa cAhaDe kumArapALanA mukhya senAdhipati mAhaNu Adi khIjA sainikAne dravyadrArA phADhI ' purUM karyuM. A vakhate AkhuM pATaNanuM sainya *paTanI jvALAmAM pataMgIyAnI mArka jhukavA tatpara thai raheluM hatuM. kumArapALane A *paTanI khabara De sudhI na paDI. bIje divase jyAre pete peAtAnA kalahupAMcAnana nAmanA hAthI upara besI yuddha karavA gayA tyAre lagAra vimAsaNa thaI paraMtu tenA sAhase 66 teNe joyuM ke pATaNanuM sainya phrUTayuM che. tene ane vIratAe tene pAchA na pADaye. tenAmAM 1 kumArapAlaprabaMdhakAre ApelA kumArapALanA kAryakrama vAMcI A vRddha rAjavInI AvI niyamasara dinacaryA joi atyAranA amArA rAjavIe peAtAnA samayaneA vicAra karaze? Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 janavibhAga kaIka navuM daivI baLa AvyuM hoya tema kalahapaMcAnananA kAnamAM pitAne khesa bharAvI hAthIne AgaLa dhapAvyA. kumArapALanuM zaurya, tenI dhIratA ane vIratAnI kharekharI kasoTI A vakhate hatI. tene jagatane batAvavuM hatuM ke gujarAtanI gAdIe te vIra puruSa ja AvyA che. sArA yuddhavizAradane chAje tevI rIte teNe zauryathI pitAnA kalahapaMcAnanane arNorAjanI sAme dhapAvI zikAra barAbara sAme Avyo jeI, lAga zodhI vIra puruSanI mAphaka hAthI uparathI kudako mArI arNorAjanI aMbADImAM jaI tene heTho pADI keda karI lIdho. gujarAtanA sainike bhUlyA. temaNe joyuM ke gujarAtanuM nAka kumArapALe akhaMDa rAkhyuM che, pachI te sainike e kumArapALanuM anukaraNa karyuM ane tenI madade jaI pahoMcyA. arNarAjanuM sainya ubhI pUMchaDIe nA. mALavAne rAjA paNa A khabara sAMbhaLI pibArA gaNI gayo ane kumArapALanI viratAnAM yazogAna tarapha phelAyAM. tyAMthI pAchA vaLatAM vikramasiMhane keda karI te pATaNa AvyA. gujarAtane nareza vijayayAtrA karI vijayalakSmI meLavI pAcho Avyo. gujarAta, pATaNanI yuvatieAe tene ughADe mukhaDe phUla ane cokhAthI vadhAvyo ane tenAM yazagAna gAyAM. hajI to vijayayAtrAnAM yazagAna gavAtAM hatAM tyAM to kokaNanA mallikArjunanuM "rAjyapitAmaha" bIrUda kumArapAlane khuMcyuM. te vRddha rAjavIne thAka utAravAnI jarUra hatI chatAM tenuM vIra kSatrIya lohI uchaLI AvyuM. teNe te ja vakhate yuddhavizArada vAhaDa-vADmaTane sainya ApI mallikArjuna upara mokalyuM paraMtu pahelI vAra te vAhaDane parAjaya thayo.te catura senApatie kALA taMbu sahita pAchAM AvI pATaNa bahAra paDAva nAkhyo. kumArapAle gAma bahAra kALo taMbu jeI tapAsa karAvI to tene mAluma paDayuM ke vADmaTa parAjaya pAmI pAchA Avyo che, eTale tarata ja kumArapAle tenI pAse gayo ane puSkaLa sainya ApI pAcho mallikArjuna sAme mekalyo. vAgabhaTa bIjI vAra sAvacetIpUrvaka jaI vyuha racI tenI sAme yuddhanA maracA mAMDayA. A bIjI vAranA yuddhamAM vAhaDa vijayI thayo. teNe te yuddhamAM "rAjapitAmaha" mallikArjunane mArI nAkhI tenI vijayalakSmIne varyo. sAthe teNe mallikArjunanI je rAjalakSmI meLavI temAM nIcenA mukhya hatAM. "zRMgArakeTI nAmanI sADI, mANikya nAmanuM vastra, pApakSaya hAra ane viSApahAra chIpa. e sivAya 14 bhAra sonAnA 32 kuMbha-carU, 6 muMDA moti, 14 karoDa sonaiyA, 2000 hajAra vAsaNa, caturdata hAthI ane suMduka nAmane bhaveta hAthI vagere ghaNI cIjo sAthe laI vijayayAtrA karI te pATaNa pAcho Avyo. gujarAtanA nareze tene bahu mAnapUrvaka purapraveza karAvyuM. teNe sabhAmAM jaI kumArapAla sanmukha mallikArjunanuM mAthuM dharyuM ane badhI rAjalakSmI sabhAmAM hAjara karI. kumArapAle tene dhanyavAda ApI mallikArjunanuM "rAjapitAmaha" bIrUda vADmaTane ApI bIjuM paNa sAruM inAma ApyuM. A sivAya sauvIra, saurASTra, sapAdalakSa, telaMga, kekaNa Adi dezamAM vijayayAtrA karI kumArapAla pAcho Avyo. gujarAtanI samasta prajAe, tenI yuvatioe A pitAnA paranArIsahadara vijetA rAjavIne udhADe mukhaDe duHkhaDAM laI phUla ane cokhAnA svastikathI 1 vAjIMtra ane zaMkhanAda sAMbhaLI te pAcho paDato hato eTale teNe tene kAnamAM khesa bharAvyo ke jethI te zabda sAMbhaLI na zake. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjAo vadhAvyo. gujarAtanI prajAe pharI vAra vanarAja, muLarAja ane siddharAjane saMbhAryA. siddharAja je dezane varSo sudhI pitAnA traNa mahArathIothI ( tribhuvanapAla, muMjAla maMtrI ane udAyana maMtrI tenA raNAMgaNanA khelADIo, sutradhAre, ane mahArathIo hatA) laDI lAMbe samaye vijayapatAkA pAmyA hatA temAMnA dareka dezamAM pitAnA bhujabaLathI vijayapatAkA meLavI gujarAtanI vijaya kItinA maMdirane suMdara kaLaza caDAvI tenI zobhAmAM vadhAro karI, gujarAtanAM yazogAna potAnA phaDaphaDATa dvArA gAtI vijayapatAkA tenA upara caDAvI. have vijayayAtrA karI AvelA vRddha rAjavIe paradezanI lakSmI ane baLathI gujarAtane samRddha banAvI anekavidha kaLAo ane suMdara bhavya sthAnethI zobhAvavA prayatna Adaryo. temAM teNe sauthI prathama AryAvartAnA sudhAsAgara samA ahiMsAnA pavitra ane mIThA maMtro ghera ghera pahoMcADyA ane pitAnA tAbAnA bIjA dezomAM paNa ahiMsAnA sumadhura nAda pahoMcADI prajAne zAMtisAgaramAM hileLA khAtI banAvI. tyAra pachI zrImadda hemacaMdrAcAryanA upadezathI seminAthapaTTaNanA mahAna jIrNa maMdirano jIrNoddhAra karAvI aDhakaLa paiso khaca tene vividha zilpathI zobhAvI majabuta banAvyuM. A sivAya te parama yogIzvaranA upadezathI teNe jyArathI te maMdiranA jIrNoddhAranuM kAma AvyuM hatuM tyArathI te purUM thatAM sudhI brahmacaryanI pratijJA pALI hatI. teozrInA upadezathI "kumArapAlavihAra "uMdaravasahakA" ane tAraNa (tAraMgA hIla) parvata upara 24 hAtha uMcu bhavya jina maMdira karAvyuM ke je gaganacuMbI bhavya prAsAdanI suMdara patAkA atyAre paNa pavanamAM hIleLA khAtI kumALapALanAM yazogAna gAI rahI che. te maMdiranI aMdara teNe 104 AMgaLanI achatanAtha prabhu (jainonA bIjA tIrthakara ) nI pratimA bharAvI hatI. A sivAya "Aloga nAmanI vasatI' "kumArapAlavihAra " "yukA vihAra" "lIkA vihAra " Adi ghaNAM jina maMdira tema ja brAhmaNanA ghaNAM maMdire navAM karAvyAM. A uparAMta aneka kuvA, vAva, taLAva Adi prajAhitanAM ghaNAM kAmo karAvyAM. tema ja prajAne mATe sthaLe sthaLe jJAna bhaMDAra (lAyabrerIo) pAThazALAo, nIzALo Adi paNa karAvI. AvI rIte gujarAtamAM kaLiyugamAM paNa teNe sata yuga phelAvyo. jyAre gujarAtamAM sata yuga pravartI rahyA hatA te samaye gujarAtane koIka anero vajana pAtane dhrAsako lAge. te sata yuganA vidhAtA, gujarAtanA suvarNAkSaranA itihAsamAM vAvetacaMdrarAvAra ucca sthAna meLavavAne lAyaka zrI hemacaMdrAcAryanI tabIyata lathaDI. kALa koIne choDato nathI. rAjAmahArAjA cakravatI ke tIrthaMkara deva jevA anekane paNa duSTa kALe pitAnA kALIyA banAvyA che-tema teNe te dharmanI - 1 jainetara maMdirano jIrNoddhAra karAvavAne upadeza zrImad hemacaMdrAcArya Ape e te temane niSpakSapAta ke taTasthatA sivAya bIjuM kazuM nathI. hajI AgaLa vadhIne kumArapAlanA AgrahathI hemacaMdrAcArya mahAdevanAM darzana karavA sAmanAthapaTTaNa paNa gayA hatA ane tyAM jaI mahAdevASTaka banAvyuM hatuM. 2 pahelAM A maMdira vAmbhaTe baMdhAvyuM hatuM paraMtu kumArapALanA AgrahathI temane ApI te maMdiranuM nAma kumArapALavihAra rAkhyuM. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jenavibhAga mUrti, sAkSAta sarasvatinA avatAra samA ane sata yuganA vidhAtAne pitAnuM bhakSya banAvyuM. gujarAta upara vajapAta kaMpa thayo. AkhuM gujarAta te sata yuganA vidhAtAnI pAchaLa gAMDu banyuM. rAjA ane prajA baMnee te gujarAtanA garbhamAMthI pAkelA nararatnanI kIsmata AMkI hatI ema kahevAmAM lagAre atizayokti nathI. AkhA gujarAtamAM tenA tAbAnA rAjyamAM badhe te nararatnanI beTa jaNAI. tene zeka prajAe ghera ghera pALe. pATaNanI prajAe ane rAjAe temanA dehane caMdanamalayAgarUkapurakusuma Adi sugaMdhI dravyothI bALI temanI pachavADe khuba zokanAM AMsu sAryA. hemacaMdrAcAryanA svargavAsa pachI cha mahIne gurjareza temane (pitAnA gurune maLavA mATe hoya tema svargane raste prayANanI taiyArI karavA mAMDI. guruviraha ane rAjyamAtAnA bhatrIjA ajayapAlanI khaTapaTathI ciMtAe tenA hRdayamAM ghara karyuM. ane te ciMtA citA samAna nIvaDI. ane kumArapALa saM. 1230 mAM A bhUta deha choDI svarge sIdhAvyo. gujarAtanI gAdI upara A vIra, dharmAtmA ane mahAna vaibhavazAli nareza kumArapAla chello ja hato ema kahuM temAM lagAre atizayokti nathI. kamaLapAlanI pachInA rAjAo ezaArAmI, ALasu ane vilAsI hatA. temaNe rAjya maMtrIone soMpyuM ane dhIme dhIme gujarAtanI samRddhino nAza thavA mAMDe ane temAM ya karaNaghelAnA maMtrI mAdhave videzIonI sattAne pesADI gujarAtanI lakSmI luMTAvIne tene pAyamAla karI ane gujarAtane videzIonI majabuta beDIothI jaDakI tene gulAma banAvyAnuM pAtaka hAryuM. kumArapAle gAdIe AvyA pachI ahiMsAnA pavitra mane svIkArI prajA pAse svIkAravI zatruone parAbhava pamADI pitAnI pAchalI jIMdagI zAMtimAM gALI gujarAtane samRddha banAvavA prayatna karyo che. kumArapAlanI rAjya vRddhi kumArapALanA samayanI rAjavRddhi nIce pramANe che. rAjyamAM agIyArase hAthI, pacAsa hajAra ratha, agIyAra lAkha gheDA ane aDhAra lAkha pAyadaLa hatuM. bIjA dezanA rAjAe tenI AjJA pALatA. tenI sabhAmAM 72 sAmata (nAnA meTA rAjAo) tenI sevA karatA hatA. A sivAya teNe 1444 navAM jina maMdiro karAvyAM, 16000 maMdirone jIrNoddhAra karAvyo temaja aneka mahAdevanAM maMdire paNa samarAvyAM. temAM somanAthapaTTaNanuM bhavya maMdira mukhya hatuM. teNe saMgha kADhI saMghapatinI padavI meLavI sAta vAra mahAna yAtrAo karI hatI. AvI rIte gujarAtane aneka rIte samRddha banAvI teNe bIjA dharmarAjAnuM bIrUda meLavyuM hatuM. 1 kumArapALe yAtrA kevI rIte karI hatI tenuM vistRta varNana suMdara bhASAmAM kumArapAlaprabaMdhakAra nIce pramANe Ape che. kumArapALe puchyuM "mahArAja saMghapatimAM kevA guNa hovA joIe?" zrI hemacaMdrAcArya belyA ke "saMdhapati mAtapitAne bhakta ane svajana parajanane AnaMda ApanAra hovo joIe. te zAMti, zraddhA, zuddha buddhi, dayA, dAna, ane zIyakaLathI bhUSita ane paraguNanA vibhavanA utkarSa mAM harSa mAne e joIe. tenAmAM mada ane Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAjAe 101 kumArapAlane nIce pramANe khIrUda maLyAM hatAM ' mahArAjAdhirAja, cakravartI, paramAta, paradArasaheAdara, vicAracaturmukha 1( brahmA ) zaraNAgata, vajrapaMjara, rAjarSiM, jIvadAta, medhavAhana, gujarAtane vikrama, khIjo dharmarAjA, satkRtyane vidhAtA ane prajAguru,' tene janma 1149 mAM lagabhaga che. te 50 varSanI ummare 119 nA mAgazara vada 4 ne divase gAdIe beThe| ane 1230 sudhI javI rAjagAdI bhAgavI. teNe kula 30 varSa ane 8 mAsa rAja bhegavyuM ane 80 varSanuM dIrghAyu bhAgavI prathama avasthAmAM duHkha bhegI chellI avasthA zAMtimAM gALI eka prajApAlaka rAjA tarIke nAmanA meLavI gujarAtane kalarDanA abhAva hAi te kASTanAthI kSeAbha na pAme. TUMkAmAM sAkSAt deva samAna meAkSagAmI puruSa ja sadhapatinA aizvaryAMnA adhikArI thAya. sadhajAtrAnA phLanI icchA rAkhanAra saMdhapati mithyAtvanA saMga cheDe ene tevA vacana para Adara na kare. yAtrALuone peAtAnA AMdhavA karatAM paNa vadhu lekhe. sarva ThekANe zaktithI athavA dhanathI amAripaTa devaDAve. zrI arihaMtanuM bhajana rAkhI niraMtara sAdhu sAdhvI ane samikAne annavastrAdinAM dAna ane praNAma vaDe prasanna rAkhe. " e prakAre gurunA upadeza sAMbhaLavAthI kumArapALanA hRdayamAM tI yAtrA karavAnA maneArathatA akura phUTayeA, tethI teNe zubha murta jovaDAvI prasthAna sArU suvarNa ane ratnathI jaData paTTa gaja upara suvarNamaya pratimAthI alaMkRta derAsara padharAvyuM. sa` madirAmAM aThThAi maheAtsava maMDAvyA, badhIvAnAne cheDAvyA ane bahu dhAmadhuma karI. pachI varagheADAmAM sathI AgaLa rAjananuM derAsara pachI chara sAma`tAnAM devalaya pachI 24 vAgbhaTa maMtrInAM ane tenI pAchaLa aDhArasA zeThIyAnAM derAsara e rIte moTI hAranI hAra meghADambara ane chatracAmarAdithI zAbhita nIkaLI. . sadhanAM mukhya mANaseAnI noMdha A pramANe che. pahelAM teNe meTA utsava karI saMdhayAtrAnA DaMkA vagaDAvyA ane pote mukhya senAdhipati thaye. te saMdhamAM javA sArU kumArapAlanA sAmA, vAgbhaTAdi maMtrI rAjyamAnya nagarazeThanA putra AbhaDa, DabhASAcakravartIzrI devapAla, kavie ane dAnAemAM agraNI evA sidghapALa, pAlanapurane pahlAda rANeA, navvANuM lAkhanI muDIvALA-puMchavALA chADAzeTha, rAjAneA bhANeja pratApamala, aDhArasA zAhukArA, hemacaMdrAcAryAdi munie ane khIjA paNa chaeedananA vettA tathA gAma nagara ane sthAnanA karADA leAkeA taiyAra thayA. agIyAra se| hAthI agIyAra lAkha gheADA ane aDhAra lAkha pAyadaLane sAthe levAnA hukama thayA ane aneka yAcaka leAkeAnAM TALAM paNa ekaThAM thayAM. khIjuM varNana laMbANunA bhayathI nathI ApatA. 1 A khIrUda vRddhAvasthAmAM saMskRta bhaNI prakhara pIData thavAthI ane sArA kAvyakAra ane TIkAkAra thavAthI paDitAe tene ApyuM hatuM. kumArapALanI kRtimAM paNa keTalIeka maLI Ave che ke je sAra a ane camatkArathI bharapura che. samaye ALakhANa karAvIza. vi. 6, 14. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 janavibhAga zobhAvI siddharAjanAM jasmAoDaNa ane rANakadevInAM lake joI nAkhI e paranArIsadara svarge gayo. tenI stutirUpa eka leka nIce pramANe che - kRtyakRtyo'si bhUpAla kalikAle'pi bhatale / AmaMtrayati tena tvAM vidhiH svarge yathAvidhi // 1 // he rAjana kalikALane vize paNa bhUtaLane viSe paNa Apa kRtakRtya thayA cho tethI prasanna thaI vidhAtA Apane svargamAM yathAvidhi nimaMtraNa kare che." upasaMhAra, upasaMhAramAM mAre kaMI vizeSa jaNAvavAnuM nathI, paraMtu atyAranA keTalAeka mahAza rA. munazI Adi kumAra pALa ane tenA guru zrImadda hemacaMdrAcArya upara aNachAjatA AkSepa kare che. jo ke temanA A AkSepone uttara ApavA huM nathI beTho ane atyAre tene samaya paNa nathI; paraMtu tenA pratye mArI eka namra vinaMtI che ke te mahAzaya pitAnI viyatavihArI kalama dvArA ItihAsa upara chINI mukavAnuM je pAtaka vaherI rahyA che tene AgaLa vadhatuM aTakAve. sAco ItihAsa niSpakSapAtapaNe tapAsI taTastha bhAve tene bahAra lAve temAM ja temanI kalpanAmaya kalamanuM mahattva che. bIjAnI corI karI bIjAne banAvavA tenA karatAM te bahetara che ke kalamane choDI devI. bhAI munazI ATalA zabdamAM jarUra samajI jaI satyane grahaNa karaze ema huM IcchuM chuM. have meM "mahArAjAdhirAja' kumArapALanA nibaMdhamAM je je graMthanI madada lIdhI che tenA lekhake-AcAryazrInA upakAra mAnI viramIza. - kumArapALanuM jIvanacaritra temanA guruzrI hemacaMdrAcAryo mAhavIra svAmInA jIvanacaritramAM kaMIka ane prAkRtidvAzrayamAM vistArathI ApyuM che ane teozrIe lakheluM jIvanacaritra aitihAsika daSTathI bahu mahattvanuM che. jo ke mane A graMthanI madada nathI maLI mATe dilagIra chuM. meratuMgAcAryakRta prabaMdhaciMtAmaNI tathA jinamaMDaNa gaNIkRta kumArapALaprabaMdhanI madada meM khAsa lIdhI che. A sivAya jaina sAhitya saMzodhakamAM Avela zrI jinavijayajIe lakhela kumArapALa pratibaMdhanI prastAvanA AdinI madadathI meM A nibaMdha taiyAra karyo che. jinamaMDaNagaNIe kumArapAlaprabaMdhamAM ghaNI navI vAta lakhI che. meM khAsa A graMtha uparathI ja nibaMdha taiyAra karyo che mATe e graMthakArano khAsa upakAra mAnI viramuM chuM. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 jaina rAsAe 8 jaina rAsAo. (lekhaka:-rA. 2. gAMdhI vallabhadAsa tribhuvanadAsa.) aneka jaina kavioe aneka rAso lakhelA che. kavitAmAM lakhAyelA aneka mahApuruSonAM caritranA kathA rU5 graMthane mukhyatve rAsa evuM nAma ApavAmAM Ave che. AvA rAmAM nIti ane dharmanI judI judI vAto samajAvavA mATe unnata AtmAonAM jIvanacaritro ApavAmAM Avela hoya che. vaiSNava dharmamAM paNa keTalAka rAse te dharmanA mahApuruSoe racyA che. jenA kavinA banAvelA rAsomAM jude jude sthaLe daSTi karatAM temAM navarayukta varNana Ave che. jaina zAse keTaleka sthaLe to rasa ane alaMkArathI chalakAI jAya che, teTaluM ja nahIM paraMtu rasanA AlaMbana, uddIpana, vagere vibhAvone jyAM je ghaTe te upayoga karI e varNana vAMcavAmAM AhalAda thAya tevAM rasabharita karyA che tethI ja AvI kRtine jaina kavioe rAsa evuM nAma Apela ucita che. kAvyano AtmA rasa che, jethI rasika kAvyane rAsa e nAma yogya rIte apAyela che. AvA rAsamAMthI jema keTaleka aMze jaina itihAsa dekhAya che tema junI gujarAtI bhASA te samaye kevI hatI tenuM paNa bhAna thAya che. vaLI sAhitya zabdane khare artha ApatI veLA eka saMskRta keSamAM dAkhalA tarIke "rasAlaMkArAdi" evuM lakhela jANavAmAM Avela che, to te artha lakSamAM rAkhavAthI spaSTa jaNAze ke, jaina kavitAone gujarAtI bhASAnuM sAhitya kahevuM e Avazyaka che kAraNuM sAhityane kharo artha temAM sArthaka thAya che. jaina rAsonI kavitA hAlanA kavionI peThe vRtta ke chaMdamAM lakhavAmAM Avela nathI, paraMtu amuka rAga, meLa ane tAla sahita gavAya ane temAM koI rAga rAgiNInI chAyA Ave evI dezIo DhALa, garabIo, vageremAM racAyela che. kavi zrI premAnaMde jema kaDavAM ane zrIyuta dayArAmabhAIe mIThAM ema pitAne kavitAnA graMthamAM lakhyuM che tema jaina kavioe dezIonuM nAma ApI upara DhALa pahelI DhALa bIjI ema lakhela che. ane kavi premAnaMdanI kavitAmAM jema valaNa Ave che tema jaina kavi racita rAsAomAM DhALanI pUve dUhA-deharA ke soraThI deharA Apela hoya che. jaina viracita rAsAomAM prathama maMgaLAcaraNamAM jinendraprabhu-devanI stuti, pachI pitAnA guru ane sarasvatI devanI stuti karelI hoya che, tyAra bAda kayA puruSa mATe ane dharmanA kayA svarUpa upara rAsa lakhe che te jaNAvavAmAM Ave che. dareka rAsamAM chevaTe prazasti-racanAra mahA puruSanuM nAma, racavAne samaya, sthaLa (gAma, saMvata, mAsa vAra vagere) temaja potAnA gurunI paraMparA-peDhInAmuM ApavAmAM AvatuM hovAthI te aitihAsika sAhityanuM aMga paNa bane che ane tethI tene sahAyarUpa che. musalamAnI rAjyanA AraMbhane kALa gujarAtamAM aMdhAdhuMdhIne ane trAsano temaja keTaleka aMze hiMdu maMdiro, ane sAhityanA vidhvaMsane hate. AvA jalamavALA kALarAM Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jaina vibhAga ke saMskRta bhAgadhi-prAkRtAdi bhASAone abhyAsa karI uMcuM tattvajJAna meLave evI yojanA ke zAMti te vakhate nahatI, paraMtu dareka dharma pustakanA bhaMDAranuM rakSaNa karavuM muzkela thaI paDatuM hovAnA kAraNe te bhaMDAre mAMhenA pustakone vinAza thavAnA bhaye saMtADI mukavAmAM AvatAM hatAM. tevA saMgamAM temaja prAkRta ane saMskRta bhASAnA ajJa mATe-sAmAnya manuSyo mATe, te vakhatanA lokenI abhiruci upara lakSa ApI AvA raso racavAmAM Avela che. AvA trAsanA vakhatamAM paNa jaina mahAtmAo, dharmaguruo jAgrata hatA. AvA rAsanI racanA jaina dharmanA Agama-sUtro uparathI ja lIdhelI che te niHsaMdeha vAta che. sAmAnya manuSya prAkRta saMskRta bhASAnuM jJAna meLavI dharmabodha laI zake ema na hovAthI te kALamAM cAlatI sarala-gujarAtI bhASAmAM kAvyarUpe tevA manuSyo dharmabedha pAmI zake, saralatAthI samajI zake evI sva-parahita buddhithI saMsArathI tyAgI thayelA, saMyamI mahAna puruSoe Agama-sUtro-saMskRta kAvyomAMnI AkhyAyikAone rAsarUpe dezI bhASAmAM utArI racanA karI. muMbaI yunivarasITinI ema. e. nI parIkSAmAM gujarAtI bhASA laIne pAsa thanArane paMDita varya zrI nemavijayajI racita je zIlavatIne rAsa vAMcavo paDe che te rAsa vaDodarA taraphathI prAcIna kAvyamALAnA aMkamAM vivecana sahita prakaTa thayela che, temAM rA. bA. zrIyuta haragoviMdadAsa kAMTAvALAe jaNAvela che ke "rAsAne sAmAnya artha kahANI thAya che. te uparathI AvA kathAnA graMthone rAsa kahevAne paricaya paDyo haze. rAsAmAM kathelI kathAo kavi kalpita haze ke mULa temAM kAMI satya heI kavinI kalpanAe vadhAro karyo haze te vize ahIM vivecana karatA nathI, paraMtu A kathAe ghaNI rasabhArata ane manoraMjaka heya che emAM to saMzaya nathI. amArA jovAmAM je je rAsAo AvyA che te saghaLAmAM eka vAta ame sAmAnya rIte joI che ke, te badhAmAM adabhuta vArtA sarvoparI hoya che. zretAnA manane camatkAra utpana karavA mATe kavioe te kALamAM lokazraddhAne anusarIne evAM abhuta kathana temAM dAkhala karyo haze ema samajAya che. maMtrasiddhi, suvarNa siddhi ratnAdikanA camatkArI guNe, bhuta pretAdinI adbhuta kriyAo, AkAzagamana, vRkSAdinuM eka ThAmathI bIje ThAma uDI javuM ityAdi aneka kathAo evA rAsAomAM varNavelI hoya che......dharma ane sunItine ke gADha saMbaMdha che te jaina kavionA lakhAyelA rAsAo uparathI spaSTa mAlama paDI Ave che." upara pramANe rA. bA. zrIyuta kAMTAvALAe jaina rAsonA saMbaMdhamAM temAMnI kathA. rasabharita ane manoraMjaka hoya che ema je kahyuM che te amArA abhiprAyane maLatuM che. paraMtu te kalpita che ke kAMI satyatAvALI che temAM teozrI zaMkAzIla athavA te satya che ja ema je zraddhApUrvaka mAnatA nathI te saMbaMdhamAM amAre jaNAvavuM asthAne nathI ke jema mImAMsaka darzananA mukhya zAstra IzvarapraNita hoI te ke temAM Avela kathAo satya ja hoI zake, tema jaina dharmanAM mULa sUtre Agamo ke je temanA IzvaraNitatarthaMkara bhagavAne prarUpelA che temAM Avela viSayo ke kyA satya ja hoI zake, tethI ame upara jaNAvela che tema A jaina rAso te AgamAMthI uddharela hovAthI te Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAsAe 105 mAMhenI vAta A rAsomAM padya rUpe jaNAvela hovAthI te kalpita ke apUrNa satya nathI paraMtu kharekhara banelI hakIkatane jaina kavioe AkarSaka ghaTanAmAM goThavelI che. jaina kavioe jema jaina rAso gujarAtI bhASAmAM banAvyA che tema gujarAtI bhASAmAM stavane, stutio ane sajajhAye-sAmAjika sarvamAnya-upadezaka pade paNa banAvelAM che. hAlamAM jANavA pramANe gujarAtI bhASAmAM aMkita thaelA tevA rAso sumAre paNa cAraseM te hAtha AvyA che, chatAM hajI bIjA rAsa paNa bhaMDAromAM paDelA hoya ane prasiddhimAM na AvyA hoya tema banavA joga che. A badhA rAsa prakaTa thAya to aneka kAvyadehananAM pustake thAya ! ! ! jaina dharmamAM pravetAMbarI ane digaMbarI ema be mukhya bhede che. zvetAMbarImAM mUrtipUjaka ane sthAnakavAsI ema bhede che. sthAnakavAsI mUrtine mAnatA nathI. zvetAMbara mUrtipUjaka jaina mahAtmAonI kRtinA ghaNA rAse che, jyAre sthAnakavAsI jaina mahAtmAnA AMgaLInA Terave gaNAya teTalA ja rAse che. sthAnakavAsI jaina dharmaguruo dharmasiMhajI, dharmadAsajI, eDIdAsajI, jemalajI RSi, tilaka RSi, jeThamalajI ane hamaNuM thai gayelA zrI umedacaMdrajI ItyAdi munioe ja mAtra rAso vagere lakhI gujarAtI sAhityavRddhinI dizAmAM kaMika prayatna karyo che. kavitA jevI cIja sArA rAgamAM gavAtAM ghaNuM jIvone priya thaI paDe che. gAyanathI manuSyo tema ja pazuonuM paNa cita laya pAme che, jethI kavitA tarapha ruci karAvI lone nItinA raste doravAnuM kArya AvA manoraMjaka rasabhaktivALA rAso vaDe gujarAtI bhASAmAM jana mahAtmAoe karela che tema ceksa jaNAya che. zAstronA vAcananuM kAma bALa jIvone mATe kaThina hovAthI AvA rAsa vAMcavAthI te vadhAre priya thaI paDatAM jaladI bedha pAmI zake che. keTalAka rAso vAMcatAM tenA racanAra mahApuruSoe tarka ane kavitvazakitane eTalI badhI sarANe caDAvI hoya che ke te vAMcatAM te puruSonA buddhibaLanI prazaMsA svAbhAvika rIte ApaNAthI thaI jAya che. dareka rAtamAM mukhya pAtre saMsArane tyAgI svarga ke mokSasukhanI prApti karyAnuM jaNAya che ke je dareka jIvane aMte meLavyA sivAya chuTa nathI. mekSagAmI ucca pAtrane ja kavizrI mULa graMthomAMthI mukhya pAtra tarIke rAsamAM pasaMda kare che ane kharekharA saddavartanazALI ucca keTInA pAtrane janasamUha AgaLa khaDA karI tenA jIvanavRttAMtathI zretAonevAcakene saguNazAlI banAve che. AtmAne mokSa prApta karAvavAne mahApuruSone-kavione A zrama stutipAtra AvakAradAyaka ane upakAraka che jaina kavionA banAvelA aneka rAsomAMthI keTalAka jevA ke vimalamaMtrIzvarane rAsa-kumArapALane rAsa vagere vAMcavAthI keTaluMka aitihAsika jJAna paNa ApavAne yogya prayatna thayo che, eTale jaina mahAtmAnA rasamAM mAtra kavitA, ane jIvanavRtAMta che teTaluM ja nahIM paraMtu aitihAsika sAhitya paNa AveluM che. AnI sAthe zuddha vyavahAranuM jJAna, Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 je vibhAga keTaleka sthaLe tiSa tathA sAmudrika zAstranuM jJAna paNa kiMcitakiMcita jaNAya che. vaLI jana dharmanA bAvIsamA jainezvara zrI neminAthanA je bhAI thatA hatA te mahAtmA zrIkRSNa ja. yAdavo vagere paNa jaina dhama hatA. valabhIpuranA rAjA zilAdityanA darabAramAM jaina mahAtmAo dharma saMbaMdhI saMvAda lokabhASAmAM karatA hatA. vanarAja cAvaDAthI mAMDIne vizaLadeva vAghelA ane rAjA kumArapALa sudhI je ItihAsa tapAsIe to temAM paNa jaina munio ane jaina maMtrIo darzana detA jaNAya che. jenA saMpUrNa udayakALamAM bIjA mahApuruSe bIjAo tarapha udAra bhAvathI vartatA hatA, ema gujarAtane jainene ItihAsa ane AvA gujarAtI rAso tapAsatAM jaNAya che teTaluM ja nahIM paraMtu jema jaina munioe rAse, kAvya, itihAsa ane upadezagraMtho lakhI gujarAtI sAhityanI vRddhi karI che tema jaina gRhastha vastupALa jevA amAtyo vageree paNa kAvya vagere lakhI sAhityamAM abhivRddhi karI che jethI jaina dharmane itihAsa tapAsatAM ema jaNAya che ke gujarAtI sAhityanI vRddhi mATe ane dharmanItinA siddhAMtonA janasamAjamAM prasAra mATe jaina kavivarae asAdhAraNa zrama laI bI jAo mATe anukaraNIya dRSTAMta mUkyuM che. A prakAranuM je jaina sAhitya hajI paNa aprakaTa avasthAmAM pramAda ane udhaine laIne nAza pAme che tene jaladI bahAra lAvavuM joIe. atyAranA brITIza rAjyamAM te saMrakSita hovAthI tene prakaTa karavAnuM kArya jainadarzananA zrImAne jaladI mukhyatve hAtha dharaze ane gujarAtI sAhityamAM pitAne phALo ApI temAM abhivRddhi karaze ema ame namra bhAve sucavIe chIe. upara jaNAvela rAsAe dharmasthAnamAM Aje paNa mAsAmAM nivRttinA divasomAM tema ja keTaleka sthaLe unALAnA lAMbA divasomAM paNa beparanA vakhate dharmaguruo ane jANakAra gRhastho vAMce che ne aneka zretAo zravaNa kare che. jenazA-Agame vAMcavA vicAravA ke samajavAnuM sAmAnya jIvo mATe muzkela hovAthI sarvanA lAbha mATe dharma-nItinuM sarala rIte zikSaNa ApanArA AvA rAso dezabhASAmAM racanArA mAhapue chellAM cArase pAMcaseM varSane bhUtakALa tapAsatAM janasamUha upara mahad upakAra karyo che ema sahaja kabula karavuM paDe che. gurjarI bhASAnA pradezamAM jaina kavio sArI rIte dIpI nIkaLyA che. AvA rAsamAM AvelI temanI kavitAoe aneka raMga dekhADyA che. aneka dAkhalA, daSTAMta, upanaye ApI dAna, zIla, tapa, bhAvanA, ahiMsA, satya, brahmacarya, sarva jIva pratye maitrI, karuNuM, prameda ane mAdhyasthapaNuM vagere bAbatono mahimA batAvavA jaina kavizrIoe sAce zrama lIdhe cheamuka devanuM, amuka dhAmanuM ke amuka avatAranuM ja varNana mAtra laI te mATe rAso banAvyA che ema nathI, paraMtu dharmanItinA siddhAMto tarapha ja janasamUhane vALI zakAya tevAM pAtro Agama-mULa sUtromAMthI pasaMda karI temanAM varNane banAvavAno prayana A rAsomAM karavAmAM Avyo che. gautama svAmIjIne rAsa ke je te ja vyakti mATe lakhAyela che tevA dAkhalAo juja che. keI paNa mahAzaye jaina gujarAtI sAhityane atyAra sudhI purato insApha Apyo nathI tethI te tarapha janasamAjanuM lakSa joIe tevuM kheMcAyuM nathI. jaina kavitAo gujarAtI bhASA gujarAtamAM janma pAmyAnuM batAvI Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAmAo 107 Ape che. te bhASAnI kavitAmAM savi, nayarI vagere junI gujarAtI bhASAnA zabdone upayoga thayelo hovAthI gujarAtI bhASAnA sAhityamAMthI tene gauNa karavAnuM koI paNa rIte vyAjabI nathI. jo ke ApaNuM A gujarAtI sAhitya pariSadanuM lakSa tenA upara keTalAka vakhatathI gayela hovAthI jaina sAhitya gujarAtI sAhityamAM paNa mahera phALo Apyo che ema have keTalAka sAhityapremI sAkSara baMdhuone jaNAyuM che te khuzI thavA jevuM che. hAlamAM mAtra gujarAtI pAMca gheraNa bhaNI igrejI skulo ane AgaLa kolejamAM dAkhala thai aneka upAdhi meLavanAra keTalAka gujarAtI baMdhuo kahe che ke hAlanA vidvAnonI saMskRtamaya gujarAtI bhASA amArAthI samajAtI nathI, teTalA uparathI tevA vidvAnI tevI kRtiothI dUra rahevAya nahIM, te pachI jenonI gujarAtI bhASAne paNa gujarAtI bhASAsAhityanuM aMga na kahevuM ema bane ja nahIM. prathamathI ja jaina sAhitya tarapha bedarakArI batAvavAmAM AvI na hota, to gujarAtI sAhityane paripuSTa thavAnI sArI jogavAI kyAranIe maLI gaI heta, jo ke AmAM keTaleka aMze jene kema paNa pitAnA tevA pramAda mATe ThapakApAtra che. keTalAka vidvAna kahe che ke jana gadha, padya sAhitya te mAtra temanA dharmane lagatuM hevAthI bhASAnA abhyAsIonuM lakSa tenA tarapha kheMcAyuM nathI. amo te nA kahIe chIe, ane sAthe namratApUrvaka puchavA mAgIye chIye ke zuM narasiMha mahetAnI ke zuM premAnaMdanI ke zuM dayArAmabhAI ke bhAlaNa kavinI ke bIjA koI gujarAtI kavinI kavitAo dharma sivAya bIjA viSayanI che ? eka sAmaLabhaTTa sivAya bIjA junA kavionI kavitA pitAnA dharmane lagatI ja che. potapotAnA aneka dharmane lagatI kavitAone gujarAtI bhASAnA sAhityamAM sthAna maLe te pachI jaina kavionI kavitAone paNa gujarAtI bhASA sAhityamAM sthAna maLavuM ja joIe. ghaNuM kharuM saMskRta kavionuM anukaraNa karI asalanA gujarAtI kavie potAnI kavitAo racI gayA che ane temAM ghaNo bhAga dharma saMbaMdhI che. ApaNA bhAratavarSamAM dharmabhAvanuM, AtmavAdanuM prAbalya hovAthI jeo dharma saMbaMdhI kavitA lakhe che, te ja kavitA, kathA ke rAsa A dezanI prajAne pachI te pote game te dharma mAnatI hoya tene priya tathA pUjya thaI paDe che ane teo paraMparAe amara thAya che. jethI ATalI hakIkata spaSTa samajAze ke dharma viSaye lakhAyelI kavitAo-rAsAe paNa gujarAtI sAhityamAMthI bAtala karI zakAya nahi kAraNa te paNa gujarAtI sAhityamAM amuka sthAna bhegave che ane gujarAtI sAhityanI abhivRddhinA aMgo paikInuM eka mukhya aMga che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jainavibhAga 9 jaina bhUgola. ( lekhaka-AcArya zrI muni nyAyavijayajI.) Adhunika bhUgalanA saMsargamAM prAcIna bhUgalanuM nirIkSaNa karI tene yathArtha rIte varNavavuM te saMbaMdhe vicAra carcA karatAM A nibaMdha lakhavAnuM banyuM che. paraMtu prAcIna bhaugolika mAnyatA ane arvAcIna mAnyatA vaccenuM sAmya AlekhavAmAM je muzkelI che tenI apekSAe paraspara prAcIna bhUgola varNananI sarakhAmaNI karavAmAM amuka anukuLatA hovAthI nagna satyane prakAzamAM lAvavAnI vRttine svIkArI A nibaMdha lakhela che. prAcIna ke arvAcIna dareka vidvAne kabula rAkhe che ke AkAza ananta che. A anantAkAzanA madhya bhAgamAM kAkAza rahe che. te kAkAza manuSpAkAre che. banne hAtha keDe mukI TaTTAra ubhA rahela manuSyanI je AkRti thAya tevI ja AkRti A lokAkAzanI che. tenI pagathI mAthA sudhInI laMbAI cauda rAju pramANa che ane pahoLAI nIcenA bhAgamAM sAta rAja, nAbhinA bhAgamAM eka rAja, chAtI tathA keNInA bhAgamAM pAMceka rAja, ane zikhAnA bhAgamAM eka rAja che. puruSAkRti lokanA madhya bhAgamAM nAbhinA sthAne mRtyu loka che tenI nIce asura sthAna (nAga loka) che ane anukrame ratna prabhA, zarkarA prabhA, vAlukA prabhA, paMka :bhA, dhUma prabhA, tama prabhA ane tamastama prabhA ema sAta narakasthAna che. mRtyu lokanI upara 700 thI 900 jana sudhImAM jyotiSa cakra che tenI upara bAra devaloka ane nava lekatika devanAM nivAsasthAne che. gaLAnA bhAgamAM naiveyaka devasthAne che. mukhanA bhAgamAM pAMca anuttara devasthAne che ane lalATa zikhAnA sthAne siddha zilA mokSasthAne che. manuSyAkRti lokAkAza A pramANenA sthAnemAM vahecAyela che. (ska. 2 adhyAya pa. loka 34 thI 4ra). jIva dharmAstikAya (gamana sahAyaka zakti) adharmAstikAya, gati nirodhaka zakti) jugala vigere padArtho letAdarzaka padArtho che. A dravya AkAzanA jeTalA bhAgamAM prasarAI rahela che te AkAzanuM nAma lokAkAza che ane bAkInuM lekatAdarzaka dravyothI rahita aguru ladhu svabhAvavALuM AkAza te alakAkAza che. A banne AkAze mAtra upacAra bhedathI judAM paDe che. jemAM kAkAzanA pradeza asaMkhyAtA che ane alakAkAzanA pradeza anaMtA che. purANa graMtho paNa AkAzanA kAkAza ane mahAkAza e be bhedo pADe che. vidvAna gAgIe karela praznanA uttaramAM yAjJavalkaya jaNAve che ke-" upalI nIcalI badhI jagA mahA 38127870 maNane eka bhAra evA eka hajAra bhAranA tapelA loDhAnA goLAne keI samartha devatA nIce pheMke te golo caMDa gatithI AvatAM AvatAM 6 mAsa 6 divasa 6 para ane 6 ghaDImAM jeTaluM aMtara kApe te aMtanI rajaju ke zaja evI saMjJA che. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina bhUla kAzathI otapreta che" eTale mahAkAzanA madhyamAM lokathI bhareluM nAnuM AkAza che. vaLI lokasthApanA mATe purANa graMtha kaye che ke-paramAtmA kRSNa bhagavAnamAM sarva lokana samAveza thAya che, kemake ubhA rahela paramAtmAnuM zarIra ja sarva padArthonuM AdhAra sthAna che. A ja bInAnuM spaSTIkaraNa karatAM utpattinA adhikAramAM Rda jaNAve che ke -"virATa rUpanI nAbhithI AkAza, mastakathI svarga ane be pagathI bhUmi utpanna thatI hatI." A saMkSepa sucanAne vistAra bhAgavatamAM nIce pramANe karela che. hajAra varSa sudhI aMDa sutuM hatuM, kAla karma ane svabhAvamAM rahela chava jIvane jIvADa hatuM. te hajAra paga, hajAra upha, hajAra hAtha ane hajAra netra vALo thayo hato aMDa bhedI bahAra nIkaLe. jenA avayavathI lokakalpanA che, tenA keDanA bhAgamAM mRtyu leka che, ne kaTI uparanA vibhAgamAM judA judA devaloke che. je paikImAM nAbhI upara bhUva leka (gRDacAra ) udaya upara svargaleka, chAtI upara maham grIvAmAM jana, stanamAM teleka ane mAthA upara satya loka che ane tenI upara sanAtana brahma che. keDathI nIcenA bhAgamAM sAta tala (naraka sthAna) che. keTaleka ThekANe A saMkhyAnI noMdha ekavIsanA AMkathI paNa dekhADela che jyAM sAta talanI yAdagIrI A pramANe che. keDa nIce atala, upha (sAthala) nIce vitala, jAnu nIce sutala, jAMdha nIce talAtala, ghuMTI nIce mahAtala, pagamAM rasAtala ane paganA taLIyA nIce pAtAla ema judAM judAM sthAne rahelAM che. A sivAya bIjI rItanI kalpanA paNa prApta thaI zake che jemAM kahe che ke, bhUloka, bhuvarloka ane svarlokanA sthAne anukrame paga, nAbhi ane mastaka che. AthI samajI zakAya che ke lokasthitinA purANa siddhAMta paNa jaina siddhAMtanI samAna mAnyatAvALA che. A lokAkAzanA madhya bhAgamAM darzAvela mRtyu loka-bhUlaka teja ApaNI pRthvI che. A pRthvI te mATIno ghaTTa sapATa thara che. brahmA mATI pAtharIne tene pASANathI TIpate have.' (tti paripa6) te sthira che. arvAcIna kALamAM pRthvI mATe bhramaNavAdanI mAnyatA vizvAsa pAtra banI che paraMtu dareka prAcIna graMmAM te pRthvIne sthira tarIke oLakhAvela che. pRthvI sthira che ane sUrya phare che. A bAbatanI noMdha levA paNa ahIM jarUrI dhAruM chuM. jaina bhUgala zAstra --jaMbu dIpa prajJapti surya prajJapti che. bhASAnI dRSTithI jenI racanA kAla 2200 thI 2400 varSa pUrve che temAM lekane ane pRthvIne sthira kahela che. sada a0 3 va0 6 mAM lakhe che ke-vizva prakAzI sUrya suvarNamaya rathamAM besIne Ave che. te pravaNavata, urdhva deza yukta urva bhAgamAM thaI pravaNa bhAganA bhedathI gamanAgamana kare che. praNaya janakAraka dezamAM zvetAzvathI Ave che. kada a0 2 a. 1 0 5-mAM lakhe che ke sUrya nitya 5059 jana cAlavA vaDe merune pradakSiNA de che. A pradakSiNa dakSiNapakrama jANavI. Rgvada a2 ara pa kA ra gharanI arajI vAkRSi vAvA ane pRthvI acara che, acala che. vi, 6. 15 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 jenavibhAga pavitra pustaka bAibalamAM paNa e ja mAnyatA prakAzela che. "paNa pRthvI kAyama che. sUrya Athame che" ane uge che (sabhA zikSaka 1-4) "teNe acala pRthvIne pAyo nAkhyo." (gIta 104-5) "pRthvI sthira che." (gIta 109-90) I. sa. pUrve 200 varSe thayela hIpArakasa paNa pRthvIne sthira kahete hate. TolemI ane keparanIkasanA madhya bhAgamAM thayela ke brAhiye paNa pRthvI mATe sthiratA ja bula karela che. paNa tenI vizeSa mAnyatA e hatI ke-sUrya ane caMdra pRthvIne AMTe de che ane bIjA graho sUryanI cAre bAju phare che ane atyAre paNa pRthvI sthira hovAne dAvo karanAra ghaNAya pAzcAtya paMDita che. meM sAMbhaLyuM che ke hamaNAM ja eka presare navIna zodhamAM pRthvIne (cha khuNavALI ane) sthira darzAvela che. i. sa. pUrvanuM grIka jotiSa paNa pRthvIne sthira kahe che eTale prAcIna kAlamAM sarvAnumate ema manAtuM ke pRthvI sthira che. A pRthvInA madhya bhAgamAM (pramANagule) lAkha jana lAMbo paheLe jaMbu vRkSanA nAmathI prasiddhi pAmelo jaMbu dIpa che. tenA madhya bhAgamAM 10000 ejana bhUmimAM patharAyela lAkha jana uMce mera parvata che. tenI uttaramAM ane dakSiNamAM 250-250 maLIne pAMcaso yojana vistAravALAM be bhadra zALa bane che. meru parvatanI dakSiNanA bhadra zALa vananI dakSiNe 1184ra jananuM deva kukSetra che. tethI dakSiNamAM ne dakSiNamAM ja ardhA ardhA mApavAlA 1684ra yojanane nISadha, 84ra1 jananuM harivarSa kSetra, 4210 ejanane mahA hemavaMtagiri, 2105 jana pramANa hemavaMta kSetra, 105ra yojanane cula hemavaMta giri, para6 jananuM bharata kSetra, ema anukrame rahela che. Aja rItithI megnI uttaramAM uttara kukSetra che, ane tyAra pachI uttara tarapha dakSiNanI peThe ardhA ardhA mApavALA nIlavaMta parvata, ramyakakSetra rUpI parvata, hiraNyavaMta kSetra, zikharI parvata ane aravata kSetra che. uparokta dareka kSetramAM manuSyanI vastI che. vaLI niSadha ane nIlavaMta parvatanI madhye merunA pUrva pazcima bhAgamAM mahAvideha kSetra che temAM paNa manuSya rahe che. uttaranuM arAvata kSetra ane dakSiNanuM bharatakSetra che. te banne jaMbu dvIpanA 190 mA bhAgamAM patharAyelA arthAta para6 jana pramANuvALA che. A pramANe eka lAkha jananA jaMbuddIpanI jaina darzananI mAnyatA che. purANomAM paNa jaMbudvIpanuM upara lakhyA pramANe ja svarUpa darzana karAvyuM che. mAtra keTalAMka nAmamAM ane mApamAM thoDo pharaka che jethI purANamAM jabuddIpanI racanA nIce pramANe khaDI thAya che. lavaNa samudrathI vIMTAyelo cakra jevo lAkha yojanane jabudIpa che. (viSNu purANanRsiMha purANa ) tenA madhyamAM meru parvata che. merunI dakSiNe ane lavaNodadhinI uttare bharataki puruSa ane harivarSa kSetro che ne AMtare eka eka parvata che. te ja pramANe menI uttaramAM karu, hiraNya ane ramyaka ema traNa kSetra che. menI pUrva pazcime ketumAla ane bhadrAzvavarSa che. meru te lAkha pejana uMce senAne parvata che, jenuM IlAvarta nAme kSetra che. A kSetramAM senAnA kAgaDA hoya che. A mesane sUrya caMdra nakSatra ane vAyu dakSiNapakramathI nitya pradakSiNA de che. A uparathI dizA mATe evI maryAdA baMdhAya che ke Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina bhUgala 111 menI bhUmi te samapradezanuM uttara sthAna che ane sUrya uge te dareka pradeza mATe pUrvI dizA che. tethI amuttare . A mAnyatA satya pAThane bhajave che. (mArAma 202) menA svarUpa mATe purANamAM judA judA mata che. juo-meru gAyanA puccha jevo che, (viSNu purANu). dhaturAnA kula jevo che, (padmapurANa), cekhuTe che, (bhAgurI). aSTakeNu che, (sAvaraNa). sAta khuTe che, (atri). sahastra khuTe che, (bhagu). guMthelA vALa jevo che, (gArgI). goLa che, (anya). khuTe che, (masya purANa ). IlA varSamAM cAra devadhAna che. jemAM siddha cAraNo vicare che. A dareka kSetre paikInA dakSiNa ane uttara ane kSetre dhanuSya kAmaThInA AkAre che. (padmapurANa bhUmikhaMDa adhyAya 101. nRsiMhapurANa ke adhyAya 30 ) vahina purANamAM kSetranAM nAme upara pramANeja darzAvyA che - uttarA kuravoramyaM varSa haimavataM tathA bhadrAzva ketumAlaM ca tathA varSamilAvataM // 1 // bhArata harivarSa ca tathA kiMpuruSAvRtaM etAnyAhautu varSANi puni thitari tu / 2 / tilakakRta mRgazIrSamAM paNa e ja nAme maLe che. arvAcIna zodhake paNa samucitapaNe 49320000 mAIla pRthvI tathA tethI cAra gaNuM samudra hovAnuM kahe che. A jaMbudIpanI cetarapha lapeTAyela cuDInI jevo be lAkha yajanane khAro lavaNa samudra che temAM manuSya nivAsanA pada dIpe che. lavaNuM samudranAM keTalAMeka mAchalIo rAkSasI kadanAM hoya che. lavaNuM samudranI pharate cAra lAkha ejanane ghAtakI dIpa che. A dvIpamAM paNa pUrva pazcimamAM be meru parvata che ane jabuddIpanI peThe ja uttara dakSiNanA vibhAge be merunAM babbe kSetra ane parvata che. temAMnA dareka kSetramAM manuSyo vase che. ghAtakI dvIpanI pharate ATha lAkha janane kAledadhi samudra che, jyAM taddana kALuM pANI hoya che. tenI pilIpAra goLa vIMTAyelo puSkaravara nAme dvIpa che. jenI adhavacamAMja pharato cakrAkAre 1721 jana uMco bhAnuSottara parvata che. A kAraNathI hIpano ardha bhAga parvatanI bahAra ane ardha bhAga aMdara rahe che. eTale A dvIpane ardha puSkarAvatenA nAme oLakhAvAya che. A dvIpano aMdarano ardha khaMDa pUrva pazcimanA be meranAM kSetre, nadIo, parvata ane manuSyothI vibhUSita che. upara pramANe mAnuSottara parvatanA madhya bhAgamAM 1 jabudvIpa 1 ghAtakIkhaMDa ane be puSkaravara ema rA dvIpa che. temAM manuSya tathA tirtha janme che vase che ane mare che. ane tenI pharatA bIjA asaMkhya dIpe che. temAM mAtra tiryo hoya che jethI manuSya kSetra e saMjJAmAM rA dvIpano samAveza thAya che. puSkaravara dvIpanI pharate puSkaravara samudra che ane tene vIMTIne cAre bAju vANI dIpa rahela che. A pramANe bamaNuM bamaNuM pramANavALA dvIpa. ane samudro rahela che je paikInAM atyAre chatrIsa nAmo maLI zake che. taddana che svayaMbhUramaNa samudra che. je adha rAjalokamAM patharAyela che te tenI pachI alokAkAza che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 jainavibhAga purANI bhUgoLamAM jaMbu dvIpanI mAnyatAmAM je samAnatA che te samAnatA tyAra pachInA kathanamAM alpAMze che kemake purANa graMtho pramANe eka pachI bIje dIpa bamaNuM hoya che, jyAre AkhAgamAnusAre dIpa pachIne dvIpa cAra gaNe thate jovAya che. vaLI purANa graMthano evo sAra che ke-kSIradadhi, IkSarasodadhi, suradadhi, ghodadhi, kIradadhi, maMDedadhi ane zudadhi (mArkaDeya purANa) A pramANe sAta samudra che ane tyAra pachI mAnuSastara parvata che. meru parvatathI A mAnuSottara parvatanI vacamAM jeTalI pRthvI che teTalI ja mAnuSI vastIthI rahita mAnuSAra parvatanI bahAra bIjI pRthvI che. A samasta pRthvIne vistAra 50 karoDa jana che ane tene cothA bhAgamAM lokAlokAcala parvata che. A purANa graMtha mAnyatAthI taittirIya brAhmaNa 2-11-1 vizeSa ajavALuM pADe che je vaktavyatAmAM mRtyulokanI vizALatA mAnavAne avakAza rahe che. te kahe che ke vizva anaMtaapAra che. jaina zAstra kahe che ke manuSya kSetra-aDhI dIpa 45 lAkha yojanamAM che. paraMtu mRtyulokano vistAra eka rAjaloka ane uMcAI nIce 900 ne upara 900 maLIne 1800 jana che. ApaNe hiMdusthAna dakSiNa AMbuLIpanA bhAratakSetrano eka vibhAga che. tenuM prAcIna nAma bharatakhaMDa hatuM. A nAma RSabhadevanA putra bharata cakravAtanA rAjya sthApanathI prasiddha thaela che. (mArkanDeya) temaja te arasAmAM bharata cakravatInA bhAIenA nAma uparathI kaccha, mahAkaccha, sudarzana, kurupaMcAla, vigere dareka dezonAM nAma paDayAM hatAM. atyAre temAMnA ghaNAM nAmamAM pheraphAra thaI gayAM che. hiMdustAna A saMjJA siMdhuvAsI lokaeN mATe vaparAtI hatI. paraMtu atyAre to te saMjJAmAM bharatakSetranA moTA vibhAgone saMgraha jovAmAM Ave che. A ja pramANe keTalAka dezone paNa rUpAntara pAmelAM nAmathI oLakhIe chIe. temanAM prAcIna nAmo bIjAM hatAM jema ke-hiMdustAnanAM tailaMga, erIsA, AsAma, AgrA prAMta, malabAra, ayodhyA, dakSiNa paMjAba, madrAsa, baMgAlA, kaccha, brahmadeza, mevADa, surata ane tIbeTane prAcIna prajA AMdhra, kalama, kAmarUpa, kura, kerala, kezala, jAlaMdhara, drAvala, naiSadha, bhejakeTa, magadha, medapATa, sauvIra ane dUNanA nAmathI oLakhatI hatI. temaja hiMdu bahAranA kAbula, rUziyA, grIsa, balucistAna, AphIkA, arabastAna, mIsara ane sIlona vigere pradezo kaikeya, rUkSma, pavana, pulIMda, barbara, bAhika, bhadra ane siMhadIpa vigere nAmathI prasiddha hatA. A pramANe te arasAnAM nAmo jema rUpAntara pAmyAM che tema hiMdustAnane paNa bharatakhaMDanI nAmanA TuMka mudata thayA keTaleka aMze bhuMsAyela che. bharatakSetranI uttare 100 yojana uMce himavAna parvata che; tathA pUrva, pazcima ane dakSiNe lavaNadadhi samudra che. bharatakSetranI pahoLAI parakara jana che ane uttara dakSiNamAM sutela 50 ejana pahoLA vaitADhyagirithI te kSetranA be bhAga paDe che. vaLI uttaramAMthI nIkaLI dakSiNamAM vahetI gaMgA siMdhunA saMgathI uparokta bane bharatAddhanA traNa traNa vibhAge thAya che. A pramANe bharatakSetranA cha khaMDa thAya che. te cha khaMDamAMthI dakSiNa bhArataIne madhyamakhaMDa AryakhaMDa tarIke oLakhAto hato. A khaMDe eTalA badhA vizAla che Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina bhUgAla 113 ke jemAM vasanArA manuSyA kASTa jAtane paraspara vyavahAra karI zakatA nathI. arthAt eka khaMDamAMthI bIjA kha`DamAM javAmAM bahu muzkelIe rahelI che-A khaMDanA madhyamAM zAzvatA svastika upara khAra yeAjana lAMbI ane nava yeAjana paheALI vinItA nagarInuM sthAna che jenI uttaramAM aSTApada parvata che. vinItA ane lavaNu samudranA madhyamAM zatruMjaya parvata che tathA bharatakSetranI dakSiNamAM traNa tI bhUmi che. purANu graMtha paNa jamuddIpanA navamA sthAnane pavitra bharata tarIke oLakhAve che paraMtu tenA vistAra nava yeAjana heAvAnuM kahe che. vinItA ( prAcIna ayeAdhyA ) nI uttaramAM rahelA aSTApada paryaMtanuM paurANIka nAma kailAsa parvata che. jaina bhUmiti gaNanAmAM traNa prakAranA yeAjana 5ela che. prathama usevAMzulathI gaNatAM kASTakamAM Adhunika mApane maLatuM yeAjananu` mApa che. bIjA svAtmAMgulathI gaNAtA kASTakamAM vividha manuSyAmAM uMcAi nIcAnA pheraphAra paDatA heAvAthI vividha kAlanuM mApa ghaDAya che. ane trIjA pramANAMgulathI gaNAtA kASTakamAM utsevAMgulathI kalpela yeAjana karatAM laMbAimAM cArasA gaNuM ane paheALA'mAM aDhI gaNuM mApa Ave che. A atima ceAjananI lakhAthI ke paheALAthI drIpa kSetrAnI yAjana gaNanA karela che. A rItie gaNunA karatAM samasta deza pradezanA samAveza sulabhatAthI bharata kSetramAM tha zake ema che ane bharata kSetra sivAyanI pRthvInuM kevuM kada che te paNa turata kalpanAmAM AvI zake tema che. A pramANe jaina date darzAvela pRthvInu pramANa bahu trizAla che. purANu graMthA paNa bharatakhaMDanA bahu dezAnAM ane kreTalAka dIAnAM nAmeA tathA varNanA sakSepamAM kare che chatAM A mAnyatA alpAMze jaina darzanathI judI paDe che. A leAkasthiti zAne AdhAre che, yAne A pRthvI kaiAnI upara sthira che te viSayamAM dIdI jaina darzane ati sukSma dRSTinA upayega karyAM che. kemake pRthvI mUta che ane tene dhArI rAkhanAra paNa kASTha tevAja mUrta padArtha hAya teA pachI te pRthvInA AdhArabhUta padArthane AkAzamAM TakAvI rAkhanAra kAi trIjo padArthAM paNa kalpavA paDe. paraMtu A pramANe a'te anavasthAdoSa Ave che mATe anavasthA deSanI aDacaNa dUra thAya tevA mAte avalakhavA jaina daOne apUrva yukti vAparI che. ApaNe jANIe chIe ke ApaNI pAsenuM vAtAvaraNu bahu jema upara uMce caDIe chIe tema tema tyAM TTa vAtAvaraNa joi hade tA vAyumAM pakSI ke vimAnanA bhArane jhIlI zake tevI nakkaratA peAtAnA i. sa. 1804 nA vanamAM lakhe che ke sumAre cAra havAnA sabame amArI zAhI paNuM sukAi gai hatI. vaLI tyAM amArUM pakSI paNa uDI zakayuM nahIM. AthI vadhAre AgaLa jaie teA phesAM paNa na saMgrahI zake evI havA che. sane 1862 mAM 7 mAIla jatAM jarmana vidvAna glezIyAne bebhAnanI asara thai hatI. tyAM evI havA che ke jenA AdhAre vAdaLAM ane pANI puruSa)nA dAnathI janana A ja buddhinA svIkAra karI (pAtaLA vAyu) nI upara dhana vAyu che te tenI upara dhanAdhi aranI jevuM sthira rahI zake che. Apta jaNAve che tana vAyu ghaTTa pANI che, pAtaLu paNa jema zakAya che. uMce amuka anubhavAya che. geluseka mAila uMce jatAM ThaMDI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 je vibhAga jenI upara game teTalo bhAra nAkhavA chatAM sthira rahI zake che. A kathananI sAbItI baraphanA parvata jevAthI vizeSa puravAra thAya che. A niyamAnusAra tanavAyu, ghanavAyu ane ghanodadhi upara ApaNI pRthvI sthira rahela che. svargAdika sthAne mATe A traNa ane te sivAyanA bIjA keTalAka AdhAra che. A pramANe pRthvInA AdhAranA sabaMdhe jaina darzana nAmAM suMdara vivecana maLI zake che. have prAcIna jainetara dazAmAM tapAsIe te A viSayanI mAnyatA judI judI rIte darzAvela che. A sabaMdhe bAibalamAM lakhela ke-" A pRthvIne pAye samudranA pravAha para sthApela che" "te yahovAha pitAnA oraDAnA bhAravaTIyA pANI upara muke che." A zabdothI pRthvInI nIce samudra che evuM bAIbalakAranuM maMtavya che. kurAne zarIphanA pharamAna pramANe "A pRthvI gAyanA zIMgaDA para che" ema samajAya che. gujarAtI patranA cAlu 44 mA varSanA aDhAramA aMkamAM jagatanA AdhAra mATe purANuM mAnyatA dekhADatA IslAma lAlAjI nurAjI lakhe che ke muLa AdhArabhUta tatva " dharma " che. tenI upara anukrame jugra, nIra, zeSanAga ane dhumADedharI che (tyArapachI) A dhamaDAdherInA zRMga (zIMgaDAM) upara rAI ane rAI upara sRSTi che. keTalAka graMtha mAtra zeSanAga upara pRthvI hovAnuM jaNAve che paraMtu te kathanamAM eTalo satyAMza rahe che ke pRthvInI nIce zeSasthAna-nAgaloka asurenuM nivAsasthAna che. vaLI amRtasAgaranA graMthakAra te jaNAve che ke hAthI, vRSabha, kacchapa ane sarpa upara pRthvI che. amuka amuka sUrya saMkrAMta rAzImAM te rAzI sAthe saMbaMdha rAkhanAra AcAramAMthI eka calAyamAna thavAthI bhUkaMpanA prasaMgo bane che. taittirIya brA. 1 aSTaka 1 adhyAya 1 mAM lakhe che ke pANImAM kamala che ane te kamala upara pRthvI che. A pRthvIne brahmAe TIpIne sIdhI sapATa karela che. vaLI keTalAMka purANe kahe che ke-pRthvI lAMbI pahoLI 50 karoDa jana che. tenA cothA bhAgamAM lekAlokAcala parvata che. te upara diggajo rahIne suMDhavaDe pRthvIne dharI rAkhe che ane pRthvIne tema dharI rAkhavAmAM potAnI badhI senAthI vIMTAelA bhagavAna paNa pitAnA hAtho vaDe sahAya kare che. (padmapurANanA bhUmi khaMDamAM bhUmivarNana adhyAya 131). - A upalabdha thatA purAvA uparathI spaSTa samajI zakAya che ke paurANika kAlamAM pRthvInA AdhArabhUta kayA kyA padArtha che te mAnyatA vivAdAspada hatI. A pramANe prAcIna bhugela viSayamAM bahu aMze jaina mAnyatAmAM ane bIjI mAnya tAmAM keTaluM sAmya ane keTalo pharaka hatA te uparanA nibaMdhamAM samajAvavA prayatna thaela che. 1. A nibaMdha pUjyapAda guruvarya zrI darzanavijayajIkRta aprakaTa vizvaracanA prabaMdhamAMthI uSata karyo che mATe A lekhanuM badhuM mAna teozrIne ja ghaTe che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 zrImadda devacaMdrajI 10 mahApAdhyAya paMDitapravara jainakaviratna zrImad devacaMdrajI temanuM jIvana ane gurjara sAhitya. ( lekhaka - maNilAla mohanalAla pAdarAkara. pAdarA) "hevata je tanuM pAMkhaDi, Avata nAtha hajhura lAlare ! je hotI citta AMkhaDi, dekhata nitya prabhu nura lAlare !" . zrI devajazA stavana, Atma pradeza raMgathala anupama, samyakdarzana raMgare nija sukha ke sayA che tuM te naja guNa khela vasaMta re nija che para pariNatI ciMtA tajI nijameM, jJAna sakhA, saMgare che nija che vAsa barAsa suruci kezara ghana, chAMTA parama pramAda re ! AtamaramaNa gulAla kI lAlI, sAdhaka zakita vineda re ! nija che " zrI mahAjasajina stavana zrI jaina dharmanA kharatara gacchIya adhyAtmajJAnagaganadinamaNi paMDitapravara zrIma devacaMdrajI mahArAjanA jIvanacaritranI rUparekhA temanA vartamAna zrImaddanuM jIvanacaritra kALe upalabdha evA amUlya graMthamAM zrImade kADhelA vANInA jANavAnAM sAdhana, udagAra parathI derI zakAya che. teozrI jaina dharmanA mahAna upadeSTA, ananya AtmajJAnI, jainadharmarakSaka, gItArtha adhyAtmI munivara hatA. A jaina tattvajJAnI, mahAna alakhamasta kaviratnanuM sAdhaMta jIvanacaritra, sAhitya, dharma ke jJAnanA ananya upAsaka tarIkenuM vattAMta, kaI paNa ThekANethI joIe tevA svarUpamAM upalabdha thatuM nathI e jaina itihAsanA AlekhananA abhAvane AbhArI ane zocanIya che. temanA samakAlIna zrImadda jJAnasAgarajI, mahAmahopAdhyAya zrImadda yazovijayajI, zrImada jJAnavimaLasari, zrImadda, jinavijayajI, zrImadda uttamavijayajI, zrImadda vinayavijayajI, zrImad udayaratnajI, zrImad mehanavijayajI Adi mahAsamartha vidvAne, kavio, paMDita aneka caMnA raciyatA hatA, tema chatAM temanuM jIvanacaritra koIe sAhityamAM jaLavAI rahe tevA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jainavibhAga prabaMdha tarIke racyuM hoya tema adyApi nirNaya thayo nathI. jaina darzananA mahAtmAo pitAnuM caritra pitAnI meLe, Ama prazaMsAdi kAraNe, nahiM lakhavAnI praNAlikAnA kAraNe, teonA jIvananI hakIkata, temanA zrImukhathI vA lekhinIthI kartha prakaTI zake? je teo AcArya paraMparAnI pATa upara thayA hota, to keTalIka hakIkta, paTTa paraMparAmAM thanArA, AcAryonI peThe jANuM zakAta vA temanA ziSyo jJAnI thayA hota, to teoe pitAnA gurunuM jIvanacaritra AlekhyuM heta ja. paNa tema banyuM nathI. pUrvAcAyonI pAchaLa thanAra temanA ziSyo vA temanA guNAnurAgIo, pUrvAcAryonuM aitihAsika muddA AdithI mizra jIvanacaritra lakhI zake che paNa asalIyAtamAM ane kRtrimatAmAM bhedabhAva prakaTa ja rahe che. zrImadbhA banAvelA aneka amUlya saMskRta prAkRta tathA gurjara bhASAnA graMthonI prazastio parathI zrImanuM keTaluMka jIvanacaritra jANI zakAya tema che, ane te parathI temanA hRdaya vicAranA avalokana dvArA, AcArAdi bAhya caritra, aMtaraMga sthiti, adhyAtmajJAnamasta dazA ucca viva-vaktatva-lekhanazakti ane te prasaMganA keTalAka banAvone AlekhI zakAya. paNa tema karavA mATe temanA graMthanuM pUrNatayA satata parizIlana thavuM joIe. zrImadanA saMskRta prAkRta-vraja-mAgadhI ane gujara bhASAnA graMthanI hastalikhita dumiLa pra meLavavA prayAsa, prAtaHsmaraNIya-adhyAtmajJAnIjIvanacaritra mATe patra vivAna kaviratna zrImad AcArya zrI buddhisAgarajI surIzvarajI vyavahAra ane zedha emanA sadupadezathI, mArA adhyAtmajJAnarasika pUjya pitAzrI kheALa vakIla mehanalAla himacaMda emaNe jAherakhabare vaDe, tathA, mAravADa, mevADa, jodhapUra, bIkAnera, jesalamera, kalakattA, amadAvAda, surata, bharUca, Adi dUra dUranA pradezomAM mANase mokalI-patravyavahAra karI-ne kyAMka kyAMka jAte jaI, dravya vyayathI, lAgavagathI, ghaNuM muzkelIo dIrdha samaya prayatna karI, meTa saMgraha meLavyo. jUdA jUdA bhaMDAramAMthI ekaja graMthanI bhinna bhinna prate meLavI, te zrImad buddhisAgarajI mahArAja pAse saMzodhita karAvI, pitAnA adhyAtmajJAnarasika sahAdhyAthIo sAthe chapAvavAno prabaMdha karI chapAvI, je parathI zrImanuM jIvanacaritra taiyAra karavA mane sArI anukULatA maLI gaI. keTalAka vRddha puruSonA kahevA pramANe zrImanI janmabhUmi gujarASTra (gurjaratrA) che ema jaNAya che. kAraNa zrImaddanI sauthI prathama kRti saM. 1747 zrImadanI janmabhUmi. nI sAlamAM banelI aSTaprakArI ane ekavIsa prakArI pUjA emAM te vakhatanI gharagata gurjara bhASA vaparAyelI jaNAya che. guja2 sivAya anyadezIya gujarAtI bhASA zarUAtanA graMthamAM ATalI suMdara ane pUNAze na hoya. gurjara bhASAnA sAkSare je te lakSa daIne vAMcaze te zrImanI zarUAtanI kationI bhASAmAM chaMTAI rahelI gharagata gurjara bhASAnI chAMTa jaNAI AvyA sivAya raheze nahIM. zrImadanI 21 prakArI pUjAmAMnI 17 mI pUjAnI bhASA juo - bhaMbhA bherI mRdaMga vara, taMtrI tAla kaTutAla ! balUri duduhi zekha Iti, vAjitra pUja vizAla ! Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad devaca`drajI jima jima vAjiMtra vAje, gAje ati dhanadhAra / tima tima jinaguNe rAce, nAce yuM dhanameAra // 18 mI gItapUjA-- bhairava vibhAsa AzAvarI, TADI naTTa kalyANu | dhanyAsiri pamuhe stave, pUjAgIta pramANu // guru rAge zuddha rAge, je kare jina gAna ! jAge anubhava vAsanA, mAge' kevaLa jJAna // tAna mAna svara gAmanI, munAbhedebheda ! laya lAge ruci jAge, tyAge mananA kheda . 20 mI stutipUjA-- vyAkaraNa kAvya alakRti; tarka cha6 apabhraMza ! DhASa na dekhe... stuti kare, stutipUjA guNu satya svara pada varNa virAjatI, bhAvatI uktianUpa / atizaya dhArI upagArI, aha tasa zuddha svarUpa ! aSTa prakArI pUjAmAM tItaya puSpapUjA-- zatrapatrI varameAgarA, ca'paka jAi gulAba / ketakI damaNeA khAlisira, pUjo jina bharI chAba amala akhaMDita vikasita, zubha sumanI ghaNI jAte lAkhiNA TATara DhavA, gi racI bahu bhAti // guNa kurume nija AtamA, maDita karavA bhavya ! guNa rAgI jaDa tyAgI, puSpa caDhAvA navya A uparathI pratIti thaze ke zrImanI vANImAM dharagatu gujarAtI tethIja zrImadnA janma gurjarASTramAM hAvAnA pUrNatayA saMbhava che. ratnatA janma paNa brAhmaNu vaNika agara kSatriyanA ucca kuLamAM thayA gujarAtamAM mahAna adhyAtma jJAnI upAdhyAyajI zrImad jJAnasAgarajI hatA, te vAta teozrI peAte gurunA guNagAnamAM spaSTa kaye che keH---- * agaNita guNagaNa Agara, nAgara vakti pAyaH zrutadhArI upagArI, jJAnasAgara uvajhAyaH tAsa caraNuraja sevaka, madhukara pare layalIna ! zrI jina puMjA gAi, jinavANI rasa pIna, * saMvata guNayuga acala Indu ( 1743 ) harSabhara gAIe zrI jiteMdu, tr }) ,, laheA jJAna udyAta dhana ziva nizAnI: - zrI jJAnasAgarajI prAya: aMcaLa gacchamAM thayA jAya che, jaitAmAM pUrva 84 ae vi. 6. 16. 117 bhASA camake che te temaja A mahApuruSa haiAvA joie. temaNe pAse abhyAsa karele Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 1. jainavibhAga hatA. paNa have te pa-7 gacche ja rahyA jaNAya che ne temAM zrImada janma paNa jhAjhA bhedabhAva nathI jaNAtA. zrImadda kharatara gacchanA, temanA vidyAguru aMcaLa gacchanA, ane temaNe tapAgacchanA mahAna dhuraMdhara paMDitane bhaNAvyA che. A parathI zrImadbhA ga7bhedanI bAbatanA vicAranI vizALatAnI pratIti thAya che. zrImade 1743 nI sAlamAM prathama graMtha lakhyo ne e graMtha te aSTaprakArI pUjA. te vakhate temanI umara ochAmAM ochI bAvIsa varSanI hovI joIe. eTale temane janma saM. 1720 nI sAla lagabhaga saMbhave che ane dIkSA saM. 173ra lagabhagamAM saMbhave che. A pramANe to zrImadda dIkSA lIdhA bAda 11 varSa ane janmathI greviza varSe graMtha racavAne samartha thayelA hovA joie. temaja temane grahasthAvAsa lagabhaga 12 varSane hoI zake. zrImade kharatara gacchanA pAThaka dIpacaMdrajI pAse dIkSA lIdhI hatI. A gacchamAM mahA tApI zrI jinacaMdrasUri, temanA zrI puNyapradhAnapAdhyAya, temanA dIkSA, sumatisAgaropAdhyAya, temanA rAjasAgara, temanA jJAnadharmapAThaka thayA, ane temanA ziSya rAjahaMsa ane dIpacaMdrajI thayA. e kamAna upAdhyAyajI dIpacaMdrajI pAse zrI devacaMdrajIe dIkSA lIdhI hatI. dIkSA lIdhA bAda teozrI gujarAta, kAThIyAvADa ane mAravADamAM vicaryA hoya tema jaNAya che. zrImaddana gurjara girAparano kAbu ghaNo sAro hatA. vihAra saM. 1766 nI sAlamAM teoe paMjAba (mulatAna) mAM dhyAnadIpikAcatuSpadI banAvI, te paNa gujarAtImAM ja banAvI che. ethI jaNAI Ave che ke zrImad gurjarASTrIya ja hovA joIe. dhyAnacatuSpadInI thoDIka vAnagI - saMskRta vANi paMDita jANe, sarava jIva sukhadANajI | jJAtA janane hitakara jANI, bhASArUpa vakhANIjI che saMvata leNyA rasane vAre ( 1766 ) geya padArtha vicAre che anupama paramAtama pada dhAre, mAdhava bhAsa udArajI che kharatara AcAraja gaccha dhArI, jiNacaMdrasUri jayakArI che tasu Adeza lahI sukhakArI, zrI mulatAna majhArIjI dhyAnadIpikA ehavo nAma, aratha ache abhirAmajI che ravizazi lagi thiratA e pAmo, devacaMdra kahe AmojI che A bhASAparathI sahaja pratita thAya che ke zrImad lAMbo vakhata gujarAtamAM rahelA, gujarAtamAM janmelA ane gurjara bhASA para temane kAbu uttama hovA uparAMta bhASA kilaSTatAkaratA vinAnI, saraLa ne bhAvavAhI che. gujarAtamAMthI vihAra karI zrImad bhAravADa gayA. tyAM teoe cAturmAsa karyuM ne tyAMthI Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad devacaMdrajI 119 jesalamera thai paMjAba tarao vicaryA hAya tema jaNAya che. paMjAbamAM te vakhate jaina vaNukrAnI ghaNI vastI hevI joie. 1766nA vaizAkha mAsamAM dhyAnadIpikA catuSpadI ( mulatAnamAM ) ane 1766 nA poSa mAsamAM dravpaprakAza vraja bhASAmAM anAvyA. A graMtha vikAneramAM-savaiyA cha MdamAM racyA che. dhyAnadIpikAnI vAnagI te| ApaNe joi gayA. have zrImaddnI vraja bhASAnI khAnI taraph vaLIye- zrImanI vraja ne mAgadhI bhASAmAM pravINatA. paramAtma svarUpa kathana savaiyA. zuddha yuddha cidAnaMda, nirUM; bhikSuku Mda, ad amedha kaMda, anAdi anata he. niramala paribrahma pUrana paramajyaMti, pama agama akIya mahAsata .he. avinAzI aja, paramAtmA sujAna. jina nirjana amalAna siddha bhagavaMta hai: aisA jIva ka saMga, saMga lagyA jJAna mulI, kastura mRga jyuM, bhUvaname raheta he: graMtha mahimA varNana parasu pratita nAhiM, pUNya pApa bhIti nAhiM, rAga dASa rIti nAhi, Atama vilAsa hai: sAdhakA siddhi hai mujane kubuddhi hai kI, rIjave riddhi jJAna, bhAnakA vikAsa hai sajjana suhAya duja, caMdra jyu' caDhAva he kI, upasama bhAve yAme, adhika ullAsa heH anya mata sau aM, khata huM devacaMda, ese jaina Agamame` dravyakAprakAza heH saMvata thana bikrama saMvata mAnayaha. bhaya lezyA bheda zuddha sayama anumeAdika, karI AsravA cheda. ( 1667 ) A uparAMta zrImadane vihAra paMjAba ane sarahada sudhI thayA haiAvA joie. paMjAba tarathI vihAra karI, siMdha vagere thai, moTA kATabharATa ( mAravADa ) mAM teeAe cAturmAMsa karyuM jaNAya che. ahiM temaNe saM. 1776 kAlguna mAsamAM temanA sahAyaka mitra durgAdAsanA Atma klyANa arthe AgamasaradvAranI racanA karI che. AgamasArAdvAranA upasaMhAra ratAM zrImada kaye che.-- Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X 120. jenavibhAga karmaroga auSadha samI, jJAnasudhA rasavRSTi, ziva sukhAmRta sarevarI, jaya jaya samyagadaSTi. tAsa ziSya Agama caci jaina dharma ke dAsa; devacaMda AnaMdameM, kIne dharma prakAza; AgamasAroddhAra yaha prAkRta saMskRta rUpa; graMtha kI devacaMda muni, jJAnAmRta rasa kUpa; karyo ihAM sahAya ati, durgAdAsa zubha citta; samajAvana nija mitaku, kIne graMtha pavitra; saMvata sittara chidattare, mana zuddha phAguna mAsa, meTa keTa bhareTameM, vasatAM sukha comAsa bhAravAthI vihAra karIne teo gujarAta tarapha AvyA jaNAya che. saMvata 1786 mAM jAmanagara (navAnagara) mAM kArtika suda ekame vicArasAra prAkRta-mAgadhI bhASA. nAme graMtha ane zudI paMcamIe jJAnamaMjarI pUrNa karyA jaNAya che. vicArasAra mAgadhImAM-saMskRta TIkA sAthe mahAna gahana graMtha che. tenA upasaMhAramAM zrImada kathe che ke - jA jiNavANI vijayai, tAva thiraM ciTThauimaM vayaNaM / nUtaNa pUrammira iyaM, devacaMdeNa nANahUM // rasanihIsaMjamavariseM, sirIgoyama kevalasya gharadivase / AyatthaM uddhariyo, samaya samuddhAoruhAo // rasa 6 nidhi 9 saMyama 17 eTale 1796 nA varase zrI gautama kevaLa jJAna pAmyA te divase eTale kArataka suda-1 nA roja Atmabedha arthe uddharyo mahAmahopAdhyAyajI zrImadda yazovijayajI mahArAje zrI jJAnasAra sUtra saMskRtamAM banAvyuM che, jenuM nAma ja jJAnasAra che. te parathI temAM zuM bharyuM jJAnamaMjarI TIkA, haze ene khyAla vidvAna vAcakane saheje AvI zakaze ja. A jJAnasAra sUtra aSTaka kahevAya che, kAraNa tenA ATha ATha thakanA 32 vibhAga pADI jUdA jUdA jJAna viSayaka viSayo darekamAM atyaMta khUbIthI carcA che. A ghaNuM kaThina viSaya hoI tenA para zrImade saMskRtamAM ja TIkA lakhI che, jenuM nAma jJAnamaMjarI TIkA rAkhyuM che. zrImadda zrImadda yazovijayajI mATe keTaluM badhuM bahumAna haze, temaja TIkAkAra tarIkenI temanI keTalI zakti haze ene khyAla te jJAnamaMjarIne jJAnAsvAda lIdhA sivAya-kalamathI bhAgye ja varNavI zakAya. jema jJAnasAranA 256okomAM loke ke abhuta jJAna rasa Tapake che, tethI paNa vadhu masta banAvI nAMkhanAra A jJAnamaMjarInA parimaLa che. na nikSepalaMgapramANu yukta A jJAnasAra ane maMjarIne rasAsvAda manuSyane akSaya sukha ApanAra hovAthI vadhu sundara ane amUlya che. 1. zrI yazovijapAdhyAya viracita jJAnasAranI TIkA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImada devacaMdrajI 121 AthI jaNAya che ke zrImad saM. 1796 mAM gujarAta tarapha AvelA ane gurjaraSTramAM rahelA. A samaya daramIyAna, eTale 1770 pachI teozrI paM. jinavijayajIne bhaNAvavA pATaNa AvyA. bAda saM. 1775 pachI moTA koTamaTa gayelA saMbhave che. zrImada siddhAtanA pAragAmI, parama jJAtA, mahA prakhara paMDita ane samadaSTivALA hatA. pote kharataragacchanA hovA chatAM zrImadda khImAvijayajIe zrImade paMjinavijayajI jyAre pitAnA ziSya jinavijayajIne vizeSAvazyaka (eka tathA paM. uttamavijayajIne gahana tatvajJAnane mahAna graMtha ) bhaNAvavA mATe pATaNa karAvelo abhyAsa, AvavA AmaMtraNa karyuM tyAre teo turtaja tyAM upakAra buddhithI prerAIne gayA (saM. 1770 thI 1775 sudhI) tenI sAkSI A pramANe - - zrI jJAnavimaLamUrijI kanpha, vAMcI bhagavati khAsa; mahAbhASya amRta lA devacaMda gaNei pAsa. zrI jinavijayanA ziSyaratna uttamavijaye dIkSA lIdhA bAda temaNe guru sAthe saMvata 17 mAM pAdarAmAM (lekhakanA gAmamAM ) cemAsuM karyuM hatuM ane e ja sAlamAM zrAvaNa zu. 10 me jinavijayajIe bhagavatI sUtra vAMcatAM vAMcatAM ja pAdarAmAM ja dehetsarga karyo hatA, ane jyAM temane agnidAha dIdhele tyAM taLAva kAMThe tene smaraNastaMbha (darI) adyApi tenI sAkSI purI rahela che. tyAra bAda rAmAnugrAma vihAra karatAM temaNe bhAvanagaramAM comAsuM karyuM jyAM zrImaddane abhyAsa karAvavA bAlAvyA hatA- bhAvanagara Adeze rahyA, bhavihita kare mArA lAla. teDAvyA devacaMdrajIne, have Adare mArA lAla vAMce zrI devacaMdrajI pAse, bhagavatI mArA lAla; pannavaNA anugavAra, vaLI zubhamati mArA lAla. sarva AgamanI AjJA dIdhI. devacaMdrajI mArA lAla; jANI gya tathA guNagaNanA gUMjI mArA lAla. zrI uttama vijaya nirvANa rAsa. 1803 mAM zrImad bhAvanagaramAM hatA. tatpazcAta surata jaI kacarA kIkAnA zatruMjayanA saMdhamAM yAtrArthe gayA. bhAvanagarathI paM. uttamavijayajI paNa eka saMghamAM zatruMjaya yAtrArthe AvyA. 1894 mAM zrImade saMdhavInA stavanamAM lakhyuM che ke - saMvata aDhAra citera varase, sita mRgasira terasIye ! zrI suratathI bhakti harakhathI, saMdha sahita ulasIye! kacarA kAkA jinavara bhakti, rUpacaMda guNavaMtajIe! zrI saMdhane prabhujI beTAvyA, jagapati prathama jiNaMdajIe. jJAnAnendrita tribhuvana vandita, paramezvara guNabhAnA! devacaMdra pada pAme adabhuta, parama maMgaLa layalInA !. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 jainavibhAga A pramANe zrImanA vidvAra ne cAturmAsa gujarAta, kaccha, kAThIyAvADa, lATa, mAravADa, sidha, paMjAba Adi dezeAmAM thayA hatA. pratiSThA saM. 1794 mAM zrImadde zatruMjaya paryaMtapara pratiSThA karAvI che ema zilAlekha parathI jaNAyAnuM zrIyuta meAhanalAla dIlacaMda dezAi jaNAve che. temaja temanA gurunI sAthe 1788 mAM zatru'jaya para kuMthunAthajInI pratiSThA vakhate zrImad hAjara hatA, tathA amadAvAdamAM sahastrakRSNAnI pratiSThA vakhate tathA samavasaraNanI pratiSThA vakhate hAjara hatA. temaja lImaDInA derAsaranA mUla nAyakanI che bAjue khe derIenI pratiSThA temaNe karAvI hatI. upalabdha sAhitya ATaluM jaNAve che. bAkI anya sthaLanI pratiSThA ke je aprakaTa che tevI aprasiddha aneka haiAvA saMbhava che. zrImad jaina AgamenA pAragAmI hatA. temaNe aneka sthaLeAnA vidvAna zrAvakAe puchelA dravyAnuyAga jevA gahana viSayeAnA praznAnA uttarA saralapaNe satvara ane sa MtASakAraka rIte ApyA che. praznAttara nAme zrImadnA graMtha tenI sAkSI pUre che. te samayanA vidyAnAmAM temanI mahattA, pratiSThA tathA vidvattA dhaNI sArI rIte vistarelAM hatAM. kharatara gacchamAM te vakhate temanA samAna krAi vidvAna heAya, ema tatkAlIna graMthA avaleAkatAM avazeAdhAtuM nathI. tapAgacchanA saMvegI sAdhuomAM paNa temanI mahattA dhaNI hatI. temaja mahattAmAM vRddhi karanAra AtmaguNNA vadhu zromad vibhUSita paNa hatA ja. tapAgacchanA sa MvegI vidyAnA paikI 5 jinavijayajI tathA 5. uttamavijayajI jevA paDitAvidyAne kavie ane jJAnIonA te vidyAguru hatA. tapAgaccha ane kharatara tathA acaLagacchanA vidvAna munivareAmAM dhaNA premabhAva heAi, zrImadnI guNAnurAga-draSTi-samabhAva vidvattA ane AtmajJAnanI adbhutatAne lIdhe sarve gAnA sAdhuemAM temanI mahattA, pratiSThA ane vidvattAnI khyAti temanI hayAtImAM ja ghaNAM vadhyAM hatAM. zrImAna pa padmavijayajI ke jeo pacAvana hajAra gAthAnA racayitA padmadraha tarIke prasiddha che te, zrI uttamavijayajI nirvANu rAsamAM kathe che ke:-~~ zrImaddnI mahattA, pratiSThA tathA vidvattA. kharatara gaccha mAMhe thayAMre, nAme zrI devaca Mdare ! jaina siddhAMta zirAmaNare leAla ! vaiyaoNdika guNavRMdare ! dezanA jAsa svarUpanIre leAla ! ityAdrithI zrImanI vidvattAnI tathA sAdhu tarIkenI mahattAnI stuti karI che. tapAgacchamAM zrI padmavijayajI paMnyAsanI pratiSThA ghaNI che. zrImA temaNe saMsArIpaNAmAM ( puMjAzA tarIke) tathA sAdhupaNAmAM dhaNeA samAgama karelA hatA. teee zrImA svAnubhava karyA bAda zrImadna jainasiddhAMtazarANu evA pathI nivAjyA che tathA dhairyAdikaguNanA vRda tarIke prakAzI, temanI dezanA ( upadeza ) sva-rUpanI arthAt AtmasvarUpane prakAzanArI che, ema pratipAdana karyuM che. savegapakSita maNizekhara 5. padmavijayajI jevA bhaTThAna vidvAna ane guNAnurAgIe zrImadnI pratiSThA-vidvattA ane mahattAnI A rIte khyAti karI che. vizvamAM amara Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad devacaMdrajI 123 zrI jJAnasArajIe sAdhupada sajajAyanA TabAmAM jaNAvyuM che ke zrImane eka pUrvanuM jJAna ( ati uMca koTinuM-divya jJAna ) hatuM. A parathI eka pUrvanuM jJAna, zrImanI mahattA-pratiSThA ne vidvattA sarvamAnya hatAM e spaSTa thAya che. zrImanA samakAlIna sAkSara kavi paMDita munivaramAM bhAratavarSanA mahA samartha vidvAna mahAmahepAdhyAyajI zrImadda yazovijayajI, ke jemanA jevA bhaktasamakAlIna jana sAkSara kavi-jJAnI- kagI mahAtmA virala ja thayo haze, teo munio, mukhya che. teo jana kemamAM sarvamAnya dharmadhuraMdhara ane sarva anugamAM gItArtha hatA (jemanuM jIvana tathA gurjarI sAhitya e nibaMdha prAtaramaraNIya AcArya zrImad buddhisAgarajIe zrI cethI gurjara sAhitya pariSamAM raju karyo hato.) temaNe mAtra nyAya e viSaya upara ja 108 graMtha rahyA che ane ekaMdara be lAkha zlokanA je racayitA hatA. taduparAMta bIjA zrI jJAnavimaLarUri, jemanI aneka kRtio vidyamAna che, tathA zrI jinavijayajI tathA zrI padvavijayajI tathA zrI vinayavijayajI je zrIpAla rAsa jevA mahArAsanA kartA, kalpasUtranI sukhabedhikA TIkAnA racayitA, zatruMjayastavana tathA zAMtasudhArasa graMthanA praNetA; tathA caMdarAjAnA rAsanA kartA zrI mehanavijayajI tema ja ghaNuM karIne mahAna AtmajJAnadivAkara zrI AnaMdaghanajI, tathA paMDitapravara kaviratna udayaratnajI jevA mahA prakhara sAkSara vidvAna zrImadbhA samakAlIna hatA, jemanI adbhuta kRtiothI jana tema ja jainetara samAja vartamAnakALe paNa bdha che. A pikI ghaNAkharAne zrImadda sAthe bahu sAre samAgama hatuM ema saMbhave che, ne keTalAka vidvAnene te zrImade adhyayana karAvela hatuM. zrImada ane samakAlIna muniroe gurjara sAhityane ghaNI ja suMdara rIte pipyuM che. gurjara bhASAmAM aneka ciraMjIva addabhuta rAsAo, kALo, stavane, adhyAtmajJAnanA tathA vairAgyanA rasika graMtha tathA saMskRta mAgadhI bhASAnA prepara saraLa vivecane yA bhASAMtare karI tathA lakhI gurjara sAhityane ghaNuM ja piDyuM che, ane A satya gurjaragirAnA upAsakethI ajJAta nathI ja, te A kRtie vAMcyAthI te pratIta paNa thaze. zrImadda yazovijayajI mahArAjanA samAgamamAM zrImadda AvyA hoya ema cekasa lAge che. upAdhyAyajI zrImad yazovijayajI saM. 1745 lagabhaga sudhI samakAlIna vidvAnonAM jIvatA hatA ane zrImad teozrInA samAgamamAM AvyAthI milana. temanuM AtmajJAna tarapha lakSa gayuM hoya ema anumAna thAya ' ' che ane tethI ja temaNe zrImadda yazovijyajIkRta jJAnasAra para jJAnamaMjarI TIkA lakhI heya, ne zrI yazovijayajInI vicAramALAnI puSTi karI hoya ema saMbhave che. pATaNamAM zrImadda jJAnavimalasUri joDe zrImadane samAgama thayelo pratita thAya che. paM. jinavijayajIne zrI jJAnavimalasUrie bhagavatI vaMcAvyuM hatuM ane te sAla lagabhaga zrI jinavijayajIne zrImade vizeSAvazyaka vaMcAvyuM hatuM, tethI pATaNamAM banne vidvAnene samAmaga saMbhave che. zrImadda ane jJAnavimalasUrI bannee maLI AnaMdaghana cevazInAM chellAM be Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124. jenavibhAga, stavane rahyAM hatAM. zrImadda yazovijayane zrImad AnaMdaghanajIne samAgama thavA hate. saMbhava che ke zrImadane samAgama paNa A dvArA zrImadda AnaMdadhanajI sAthe thayo heya. zrImahanI apUrva rasasAgarathI chalakAtI aneka kRtio vizvamAM vidhamAna haze, paNa ApaNe te upalabdha thayela kRtio sivAya anya kRtiothI taddana zrImanI kRtio, ajJAta ja gaNAIe. upalabdha thaelI uttama kRtio nIce pramANe che - pustakanuM nAma. rasyAno saMvata kyAM racI. prata kayAMthI maLI. 1 aSTa prakArI pUjA 1743 2 ekavIza prakArI pUjA pAdarA bhaMDAramAM , 3 dhyAnadIpikAcatuSpadI 1766 . va. 13 mulatAna (paMjAba) AcArya zrI vijayamala sUri (mu. ma.) dhorAjI bhaMDAra. 4 dravya prakAza. 1767 pi. va. 13 vikAnera amadAvAda vidyAzALA jJAna bha. tathA paM. lA. vi. 5 AgamasAra, 1776 kA. zu 3. meTA TamaTa. pAdarAnA bhaMDAramAMthI be prate. surata zrI mehanalAlajI mahArAjanA bhaMDA ramAMthI tathA munilAbha vi. 6 nayacakra surata zrI mehanalAlajInA bhaMDAramAMthI. 7 vicAra sAra1796 kA. zu. 1 navAnagara (jAmanagara) zrI amara caMdajI botharA mAte zrI jinayazasari pu. bhaMDAra. [ junI be prato 8 jJAnamaMjarI TIkA. 1786 kA. zu. 5 navAnagara ) | surata mohana lA lajI bhaMDAra.bIjI che vizaviharamAna vIzI .. . .. pAlItANuM | eka chapAyela prata | hamaNAM ja maLI. 10 siddhAcaLa stavana, 1894 mA. zu. 13 T 5.gu. vi pAse. 11 gusmRNaSatrizIne be .. thI bhejaka. gi. ( he. meLavI ApI. [. gulAbavijaya12 pAMca karmagraMthane dabo .. jI pAsethI bhojaka giradharabhAI hemacaMda meLavI ApI. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadda devacaMdrajI 13 vicAraratnasAra ( pratira rUpa ) 14 prakanettara ... ... 15 karma saMvedya 12pa ( pravartakazrI kAM. vi. 1.amadAvAda zAMti sAgarajIbhaMDAra 1 ( muni. lA. vi. zrI kAMtivijaya pAsethI amadAvAda DehelA- nA upAzrayethI javerI bhe. tA. ( pAdarAnA bhaMDAra mAMthI tathA suratanA ) bhaMDAramAMthI tathA ( lAbhavijayajI pA sethI maLI. 2 prate surata mehanalAlajI mahArAjanA bhaMDAramAMthI. pravartaka zrI kAM. vi. 16 pratimA puSpa pUja siddhi . 17 guNasthAnaka adhikAra . 18 adhyAtmagItA ' ( prAyaH 1743) lImaDI. 19 vartamAna covIzI. 20 atIta cevazI paikI ekavIzI 21 snAtra pUjA. 22 navapada pUjA ulALA * 23 vara nirvANanAM stavananI DhALe. : 24 bAhujina stavana ane . ... 3 pAdarA bhaMDAramAMthI bhAvanagaramAM. amadAvAda vidyAzALAnA bhaMDAramAMthI bhe. gi. he. ... amadAvAda DelAne upAzrayethI. zrI. amaracaMdrajI botharAjI tathA bhejaka giradhara hemacaMdajI. bhejaka gi. he. 25 bhAvi vIzA pikI padmanAbhajina stavana 26 zrI sImaMdhara jina stavana.' 27 dIvALInuM stavana ladhu. 28 navAnagara Adijina stavana. 29 dhU0 pada stavana . . 30 semavasaraNa stavana : : : : : { pAdarA bhaMDAramAMthI I zrImAna amaracaMdajI (bAtharAjI. : bhe. gi. he. herI saMgrahamAM chapAyeluM. 31 kuMbha sthApanA 32 sahastrakUTa stavana. ' 33 ajitanAthajina horI. 74 prabhu stuti. kapa siddhAcaLa stuti 36 giranAra stuti 37 vizasthAnake stuti 38 jJAna bahumAna stuti ' ' ' vi. 17. * : : : : : : 2 zrIyuta amaracaMdrajI betharAjI taraphathI. >> ... Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavibhAga 39 ] 40 siddhAcaLa stavana ... . . pAdarA bhaMDAramAMthI 41 U 4ra baDI sAdhu vaMdanA zrIamaracaMdajI betharAjI. 43 aSTapravacanamAtAnI sajajAya jAmanagara 44 prabhaMjanAnI sajajAya lImaDI 45 DhaMDhaNa RSinI sajajAya chapAya che. 46 samaktinI sajajAya 47 gajasukumALanI jAya ... . 48 paMcendriya viSaya tyAga pada zrIyuta a. bAtharAjI. 49 be AtmAnaMda ka. 50 traNa kAgaLa (lakhelA patra) .. mAM chapAyelA eka zrI 51U kAM, vi. mahArAja, para sAdhu svAdhyAya tenA para jJAnasArane To 53 sajajAya AcAryazrI ajItasAgarajI 54 sAdhunI paMcabhAvanA . 55 zrIAnaMdaghanajI vIzImAM jJAnavimaLajI ane zrImade bhegA thaI banAvelAM 23-24 mA prabhunAM stavane. jesalamera. pa6 ajake lAhe lIye (prAyaH zrImanI kRti jaNAya che. ) pa7 ratnAkara paccIzInA anuvAdarUpa stavana. zrImaddanA vipakAraka graMtha mATe ganiSTha adhyAtmajJAnadivAkara AcAryazrI zrIma buddhisAgarajI (vartamAna kALe vidyamAna ) sUrIzvarajInI lAMbI prazastimAMthI be leke atra TAMkavA ISTa che. AtmoddArAmRtaM yasya, stavaneSu pradRzyate trividhatApataptAnAM, pUrNa zAMti pradAyakam // 4 // AtmazamAmRtAsvAdI, zAstrodyAna vihAravAn yatkRta zAstrapAthodhau, snAnaM kurvanti sajanAH // 6 // devacandra kRta granthAn , stuve'haM bhaktibhAvataH amRtasAgarA yatra, vidyante sukhakArakAH // 33 // AcArya zrImad buddhisAgarasUri. zrImaddanA graMtha parathI temanI ucca prakAranI AtmadazAnI sahaja pratIti thAya che. teo vyavahAramAM sthira hatA, tema ja nizcayamAM vizeSa rithara zrImadanI AtmadazA. hatA. temaNe pitAnA stavanamAM prabhubhakti prasaMge aTala-ubharAtI bhaktibharyA uddagAro kADhayA che. koI paNa bhakta, hRdayanA udgAre, niraMkuza-svataMtra rItyA vizvamukha raju kare che. hRdayanA ugAmAM kRtrimatA hotI nathI paraMtuM naisargika AtmadazAnA ubharae je hoya che. kavitA e kavinA hRdayane arIse . Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImada devacaMdrajI 127 bhaktanI stavanA e ja bhaktanuM hRdaya che, jJAnInA graMtho e jJAnInuM abhyatara jIvana che. bhaktibharyA udgAre vahevarAvatAM temAM AtmadazAnI kharI khumArInI chAMTa chaMTAyA sivAya rahetI nathI. AtmAnA sukhane anubhavarasa pIdhAthI temane bAhya viSayarasa te rasa tarIke bhAsa ja nathI. AtmAne zuddhAnubhavarUpa AnaMda rasa prApta thayA vinA ane bAhya kAmane rasa naSTa thayA vinA aMtarmukha vRtti thatI nathI. AtmA pitAnA svabhAvamAM dehAdhyAsana nAzapUrvaka pravRtti kare che tyAre ja Atmasukhane anubhava thAya che. zrImadda evI uttama jJAna dazA prakaTa thaI hatI ane evI dazAmAM avadhUta banelA hatA ke te prasaMge bahAra paDelA udgAromAM AtmadazAnI khumArI nItarI rahI che. teo lImaDInA derAsaranA bheMyarAmAM kalAke paryata dhyAnamagna thaIne besI rahetA. zuddhapAgamAM tallIna tema ja AtmasamAdhimAM magna rahetA. temaNe savikalpa samAdhi uparAMta nirvikalpa samAdhine apUrva rasa paNa jhIlyo hato, ane te dehAtIta dazAmAM vartatA hatA. tethI ja teozrIe zuddha paganA tAnamAM stavanenI aMdara AtmadazAne amUle rasa re che. jeTalA pramANamAM AtmadazA prakaTI hoya teTalAja pramANamAM uddagAra prakaTe che ane Ama chatAM paNa temanI racanAmAM gurjara sAhityane sarasara vahete vaheLIo vAja jAya che. zrImanuM pustakomAM bhareluM sAhitya e ja temanuM AMtara jIvana che. zrImaddanAM prabhustavamAM AtmadazAnA udagAramAMthI thoDAka joIe- Aropita sukha bhrama Ta 2, bhAye avyAbAdha; sama abhilAzIpaNe re, sAdhana sAdhya che A0 che grAhakatA svAmitvatA re, vyApaka bhaktA bhAva; kAraNutA kAraja dazA re, sakala prasuM nija bhAva, che A0 | || Ave che | A0 || tInabhuvana nAyaka zuddhAtama, tasvAmRta rasa luhure; sakala bhavika vasudhAnI lANI, mAruM mana paNa tuhare manamohana jinavarajI mujane, anubhava piyAlo dareka pUraNAnaMda akSaya avicalarasa, bhakti pavitra thaI pIdho re jJAnasudhA lAlInI lahera, anAdi vibhAva visA re samyaga jJAna sahaja anubhava rasa, zuci nija bedha samAryo re | A che jinaguNa rAga parAgathI re, vAsita muja pariNAma re; tajaze duSTa vibhAvatA, saraze Atama kAma re jina bhaktirata cittane re, vedhaka rasa guNa prema re; sevaka jinapada pAmaze re, rasa dhita aya jema re che bhAsyo Atma svabhAva, anAdine visaryo che lAla, sakala vibhAva upAdhi thakI mana osaryo lAla ! Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainavibhAga zrImadde saMskRta, prAkRta, gurjara, tathA hindI bhASAnA racelA graMthaiAparathI temanI bhASA sabaMdhI vidvattAnA khyAla saheje Ave tema che. bALa jIveAne samajAvavA mATe temaNe saMskRta bhASAmAM bahu saraLatAe racanA karI che. jema bane tema bhASAmAM kilatA prauDhatA, duravagAhatA AvavA dIdhI nathI. dravyAnuyAganA viSayamAM sAmAnya saMskRta jANanArA paNa rasa la zake tevA prayatna temAM spaSTa jaNAya che. jJAnamajarI TIkA tathA vicArasAra TIkAdithI temaNe saskRta bhASAmAM graMtha racavA mATe yathAyeAgya pravRtti karI jaina kAmanI ane saMskRta sAhityanI bhAre sevA uDAvI che. keTalAka Adhunika saMskRta bhASAna munivaronA evA mata che ke zrImad saMskRta bhASAnA prauDha vidvAna nahAtA pazu ame emAM eTaluM sudhArIzuM ke-zrImadre dravyAnuyAgAdi gahana viSayAne sAdI saMskRta bhASAmAM bALajIvane samajAvavApara khAsa lakSa dIdhuM tethIja teoe prauDha saMskRta bhASA vAparI nathI. temaja bhASA dvArA vidvattA dekhADavA tarapha temanuM bIlakula lakSa naheAtuM teja temAM kAraNa che. AtmajJAnI mahAtmAe bhASAne zaNugAra sajAvavA tarapha lakSa detA nathI. teo te| bhASA dvArA hRyanA Atmika bhAva jaNAve che. kavimAM ane jJAnI bhaktamAM bhASAnA zaNagAra paratve taphAvata rahyAja kare che. kavi bhASAne zaNugAra sAvavAnI upAsanA kare che ane jJAnI bhAvarasanA bhegI hAvAthI te potAnuM vaktavya sAdA bhASAmAM jaNAve che. saMskRta bhASAnI peThe zrImade prAkRta bhASAmAM paNa vicArasArAdi graMtha racyA che. 128 zrImanI saMskRta tathA gurjara bhASAnI vidvattA zrImA saMskRta ane prAkRta bhASAnA graMthaiAnI mA gurjara bhASAnA graMthA paNa dhaNA uMcA darajjo bhAgave che. gurjara bhASA para temanA kAjhu advitIya hatA ane mAravADa-kaccha-siMdha-Adi dezAmAM viharavA chatAM gurjara bhASAparanA zrImadnA kAbu ane prema tevAMja hatAM, ane game te dezamAM paNa gurjara girAnI temanI upAsanA akhatija hatI. gurjara sAhityanA khaLamAM temanA puSTinA phALA cAluja race che ane dravyAnuyAga jevA ati gahana viSayone temaNe ceAvIzI vagere padha graMtheAmAM evI sAdI ne sundara rIte guMthyA che ke je viSaye| pahelAM gurjara bhASAmAM kAe guMthyA nahatA. zrIde ceAvIzI para jAteja TameA bharIne dravyAnuyoganA gahana jJAnanA lAbha saralatAthI je jena kAmate ApyA che. te ati upakAraka che. ekaMdara zrImadde gura bhASAmAM gadyapardhamAM jaina tattvajJAnanA gaDhana graMthA lakhIne bhASAjJananI vidvattAnI paNa mahattA janasamAjane batAvI ApI gurjara sAhi tyane pekhyuM che. bhASAnI-dRSTie vAcake! temAMthI bhAre lAbha meLavI zakaze. saMskRta prAkRta bhASAmAM graMtha racIne zrImadde vizvanA bhASA sAhityanI vRddhimAM sArA LA ApyA che. zrAmanI kavitvazakita zrImadde kavitva zaktine bhaktimAM vyaya karyAM che. bhakta leAkeA kavitva zaktine bhaktinA rUpamAM pariNamAve che. tee aneka rUparkAthI prabhunuM varNana kare che. zrImadde upamAlaMkArAne prabhubhaktinA rUpomAM pariNamAvyA che. temaNe AdhyAtmika dRSTie medhane prabhunI bhaktimAM rUpakathI pamiAvyA che te joie:~ Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 zrImada devacaMdrajI zrI namijinavara seva, ghanAdhana uname re ! gha0 che dIThe mithyA re, bhavika cittathI gayo re | bha che zuci AcaraNa rIti te, abhra vadhe vaDAM re che ane Atama pariNatI zuddha, te vIja jhabukaDAM re che vI che vAje vAyu, suvAyu, te pAvana bhAvanA re ! pA indradhanuSa trioga, te bhakti ekamanA re | bha che nirmaLa prabhustava zeSa, dhvanI ghana garjanA re che taNuM grISama kALa, te tApanI tarjanA re ! tA che zubha lesthAnI Ali, te baga paMkita banI che ba che. zreNi sarovara haMsa, vase zuciguNa muni che va che caugati bhAraga baMdha, bhavika nija ghara rahyA re | bha che cetana samatA saMga, raMgameM umaTyA re re che samyagadaSTi mera, tihAM harakhe ghaNuM 2 | ha ! dekhI addabhuta rUpa, parama jinavarataNuM re 5 che prabhu guNane upadeza, te jaladhArA vahI re che je che dharmaci citta bhUmi, mAMhe nizcaLa rahI re mAM che cAtaka zramaNa samUha, kare tava pAraNo re | ka | anubhava rasa AsvAda, sakala dukha vAraNe re | sa che azubhAcAra nivAraNa, tRNu aMkuratA re che te che virati taNA pariNAma, te bIjanI pUratA re ! bI che paMca mahAvrata dhAnya, taNuM karSaNa vadhyAM re che te che sApya bhAva nija sthApI, sAdhanatAe saMdhyAM re ! sA che sAyika darzana jJAna, caraNa guNa upanyA re | ca | Adika bahu guNa zya, Atama ghara nIpajyAre che A che prabhu darzana mahAmaha taNe praveza meM re | ta | paramAnaMda subhakSa, thaye muja dezameM re | tha che devacaMdra jinacaMdra taNe anubhava karo re che te che sAdi anaMta kALa, Atama sukha anusare re che A che 7 zrImatI upamA ApavAnI AdhyAtmika kAvyazakti bahu uttama che. bAhya bhAvane AdhyAtmika rUpamAM goThavIne janasamAjane te tarapha vALavA temaNe kAvyazaktine dharmamAgamAM sadupayoga karyo che. zrImade alaMkArI kAvyazaktine AdhyAtmika bhAva prakaTa karI darzAvyo che. AvA aneka stavane tathA kAvya rUpe zrImada eka ucca keTinA gurjara kavi tarIke sAhitya sRSTimAM ubhA rahe che, te paNa AdhyAtmajJAna jevA mahA vikaTa ne gahana viSayamAM, chatAM rasanI relo relAya ne jJAna pipAsuo ghana ghaTA joI nAcatA mayaranI mAphaka A AsvAdI nAcI-TahukI uThe e Azcaryajanaka che! . Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 janavibhAga zrImada jyAre prabhu bhaktimAM lIna thaI-masta banI jAya che tyAre bAhya bhAvane bhUlI jAya che ane pite dehAtIta banI AtmaramaNatAmAM rasazrImanI varNanazakita, basa banI rahe che. chatAM prabhuprema khumArInA rasIyA eozrI jyAre AtmapradezanA rasALa kSetranA rUpamAM kayAre kyAre bhramaNa karI jJAnapuSpo vINatA alakha mastImAM mahAle che tyAre temanAM vacanAmAM varNanazaktine adbhuta prAdurbhAva ubhave che. evAM aneka udAharaNo paikI eka joIe. AmAM zrImad nijAnaMda mastIne phAga khele che-khelAve che rAga phAga-- Atma pradeza raMga thala anepama, samyaga darzana raMgare ? nija sukhake sadhaiyA, tuM te nijaguNa bela vasaMta re che nIjache parapariNatI ciMtA tajI nijameM, jJAna sakhAke saMga re che nI. che 1 ! vAsa barAsa suruci kezara ghana, chAMTe parama prameha re. nI. che Atama ramaNa gulAlakI lAlI, sAdhaka zakita vinoda re nI | 2 che. dhyAna sudhArasa pAna maganatA, bhajana sahaja svabhega re | nI, che rijha ekavatA tAnameM vAje, vAjitra sanamukha ga re nI. | 3 | zukala dhyAna herIkI vAlA, jAle karma kaThera re che nI. ! zeSa prakRti dala ziraNa nirjara, bhasma khela ati jera re nI. che 4 che. sakala aoga aleza asaMgata, nAhiM have siddha re che nI che devacaMdra ANAmeM khele, uttama yuhiM prasiddha re che nI. e 5 | have bIjuM udAharaNa-aSTa prakArI pUjAmAM naivedhapUjA-dehA. sarasa zuci pakavAna bhara, zAla dAla ghUtapUra che dhare naveva jina AgaLa, sudhA deSa tasu dUra 1 | DhAla-lapanazrI varaghevara, mRdutara metIcUra che siMha kesarIyA sevaiyA, daliyA medakapUra || 2 | sAkara dAkha siMgoDA, bhaktavyaMjana vRtasava dhare naivedha jina AgaLa, jIma mile sukha anavadha che 3 che cAle-vatAM bhoya parabhAva tyAge, bhavijana nijaguNa bhajya bhAge, ahma bharyuM adbhataNe sarUpa bhejya-Apazo tAta jagata pUjaya che zrImadanI premalakSaNA bhakti uMcI keTinI hatI, e sAthe sAthe ja temane bhASA premalakSaNA bhaktimAM prabhAva keTale ucca keTina hato tenI pratIti mATe - bhASAprabhAva. rAga parabhAtIhuM te prabhUvArI chuM tuma mukhanI, huM to jina balihArI tuma mukhanI! samatA amRtamaya suprasananI, treya nahiM rAga rUkhanI { C/. ! Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $ 95 x x . zrImad devacaMdrajI jamara adhara ziSa dhanuhara kamaladala, kIra hIra punama zazinI che zobhA tuccha prabhu dekhata yAkI, kAyara hAthe chama asinI || huM che manamehana tuma sanamukha nirakhata, AMkha na tapati amaci moha timira ravi haracaMdra chabI, mUrata e upazamaci mIna cakera mera mataMgaja, jalazazi ghananI canathI ! tima mo prati sAhiba suratathI, ena na cAhuM manathI jJAnAnaMdanA jAyA naMdana, Aza dAsanI yatanI devacaMdra sevanameM ahaniza, ramajo pariNatI citanI zrImad paramAtmAnA jJAnI bhakta hatA. temaNe hadayanA pUrNa bhAvathI vAstavika paramA tmAnA guNonuM varNana karyuM che. temanI bhakitamAM laghutA ane zrImanI bhakitadazA. paramAtmAnI prabhutAnuM daryo che. prabhune maLavA mATe pite aneka AzAmaya suramya bhAvanAone hadaya AgaLa khaDI kare che. zrImannAM bhakitarasanAM pado joIe. hevata je tanuM pAMkhaDI, Avata nAtha ra lAlA je hatI citta AMkhaDI, dekhata nitya prabhu nara lAla re de. che mIThI he prabhu mIThI surata tuja, dIThI ho prabhu dIThI, ruci bahu mAnathI ja! tuja guNa he prabhu tuja guNa bhAsana yukta, seve che, prabhu seve, tasu bhavabhaya nathI : bhalu thayu mahe prabhuguNa gAyA, rasanAne phaLa lIdhe re devacaMdra kahe mArA manane, sakala maratha sidho re bha. | kaDakhAnI dezI. tAra he tAra prabhu muja sevaka bhaNI, jagatamAM eTaluM sujaza lIje ! dAsa avaguNa bharyo jANe pitA taNe! dayAnidhi dInapara kIje che tAra che rAga deze bharyo-meharI nA, lekanI rItimAM ghaNuMya rIte, dhavaza dhamadhamya, zuddhaguNa navI rame, bho bhavamAMhi huM viSaya mAte che tAra che jagatavatsala mahAvIra jinavara suNI, citta prabhU caraNane zaraNa vAgye che tAra bApajI birUda nija rAkhavA. hAsanI sevAnA rakhe joze tAra che Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 janavibhAga vadana para vArI he jazodhara! vadana para vArI ! moha rahita mehana jyAke, upazama rasa jyArI ho ! meha chava lohake kaMcana, karave pArasa bhArI he! samajhIta surataru vana beMcanake, vara pura jaladhArI he! zrImadda prabhuprema khumArImAM masta-layalIna rahI jhIlatA temanA stavamAM jaNAya che. emanuM bhakta hadaya prabhu prema hiroLe hiMcatuM temanI kRti. zrImadda prabhuprema emAM spaSTa tare che-- rUSabhajINadazuM prItaDI, kIma kIje he kare catura vicAra prabhujI jaI aLagA vasyA, tihAM kiNe nahi ho kaI vacana uccAra 25 kAgaLa paNa pahoMce nahi, navi pihuMce tahAM ke paradhAna, je pahece te tuma samo, navi bhAkhe che keInuM vyavadhAna rUpa prabhu chava jIvana bhavyanA, prabhu muja jIvana prANa! tyAre darzana sukha lahu, tuhiMja gati sthiti jANa.! huM indra candra narendrane, pada na mAgu tila mAtra mAguM prabhu muja mana thakI, na visare kSaNamAtra che jyAM pUrNa zuddha svabhAvanI, navI karI zakuM muja Rddhi tahAM caraNa zaraNa tumAraDI; ehija muMja navaniddhi.. zarIranI tathA saMsAranI asAratAnuM pUrNa svarUpa jANyA ane mANyA sivAya zaddha AtmasvarUpanI jhAMgI na ja thAya. AdhyAtma jJAnIonAM saMsAra tathA zarIranI zarIra bAhya saMsArathI kayAranAe marI paravArya hoya che ane asAratAnA udgAra, e zarIranuM ne bAhyasaMsAranuM mRtyu zrImaddanA zabdomAM TapakatuM ApaNe joIe - bA ekala bhAvanA, saMga na keI saMsAre re! Indra caMdra nAge ke, aMte nahi AdhAre re che 1 che X e saMsAra asAra, sUra nara nAgakumAra; rahI na zake palavAra, tuTe Ayu ji vAra che bhuvana yama sApe hasyAre hAM, hItA puruSa pradhAna; deva upAye nahiM rahe re hAM, tau narake hai jJAna che.' bAla vRddha dhana niradhanIre hAM ! chama kAyara tima sUra; bhASadha senA sahare hAM ! juThI kAla hanura che harihara haLadhara ravizIre hAM, deva pavana ahinAthe; ityAdika rASe nahiM re hAM! sAhe thama yadi hathi che : ' Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadda devacaMdrajI 133 nAse mRgalI cetanAre hAM ! yama kaMThIrava nAda; te tuM rASI zake nahire hAM ! tau bhege kize saMvAda che Ima aMtaka muSa pADameMre hAM, tine loka samAya ! kAma bhaMga lAlaca paDayA re hAM ! te nara duragati jAya have zarIranI asAratAnA udgAra- eha zarIra je ApaDe re, viMTayA carma na hoi; to bhASIkRmIkatAthI re, rAkhI na zake kei re che 1 | deha azuci rege bharI re, patana sarU5 zarIra; ehane phaLa eja grahyA re, dhAre dharma sadhIre re che 2 che kezara agara ne mRgamada re, harI caMdana kapura; bhaIla rahe vapu saMgathI re, deha azuci bharapura re 3 che asthi carama paMjara ache re, kathita mRtaka samAna, je pAyama rogAdinA re, prIti dhare nahitAso re che 4 che zrImadanI vorAgya dazAnA udgArothI te graMthanA graMtha bharyA paDayA che. ApaNe temAMnI DIka vAnagI joIe-- vairAgya dazAnA uddagAra "dIThe suvidhi jiNaMda, samAdhi rasa bharyo he lAla ! bhAsyo Atma sarUpa, anAdine visaryo ho lAla sakala vibhAva upAdhi, thakI mana osaryo ho lAlA mahAdikanI vRmi, anAdinI utare che lAla amala akhaMDa alipta, svabhAvaja sAMbhare ho lAla tatvaramaNa zucidhyAna, bhaNI je Adare ho lAla ! te samatA rasa dhAma, svAmi muddAvara he lAla ! rAgI saMgere rAgadazA vadhe, thAye tiNe saMsArajI nirAgIthIre rAganuM joDavuM, lahIye bhavane pAre re! nemi. sahaja guNa Aga, svAmi sukha sAgare jJAna vairAgaro prabhu sevA, zuddhatA ekatA, tIkSaNatA bhAvathI maharipu chatI jaya paDaha vaye zrImanA aMtaramAM vairAgya tathA sAdhutA rage rage keTale darajaje vyApta haze te teonI vANI ApaNane kahe che ja. jyAM deha chatAM dehAtIta dazA varte, sAdhu dazAnA udgAra jyAM bAhya zarIrane bAhya vizva marI ja jAya tyAM sAdhune sAdhutA sivAya zuM rahyuM ? AvI sthitimAM ramatA zrImade sAdhu dezAnI utkRSTatAnA svAnubhavanA udagAro A pramANe kADhayA che vI. 6. 64 X Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jaivibhAga " jagatame sadA sukhI munirAja, paravabhAva paraNatI ke tyAgI. jAge. Atma svabhAva, nijaguNa anubhava ke upayogI jogI dhyAna jahAja || nirbhaya nirmULa citta nirAkuLa, vilaMge dhyAna abhyAsa. dehArdika mamatA savi varI, vicare sadA udAsa. aH bhAve sAdhana je eka cittathAre, bhAva sAdhana nija bhAva / bhAvasiddha sAmagrI hetu tere, niHsaMgI muni bhAva / / sAdhaka IL heya tyAgathI grahaNu svadhanAre, kare bhegave sAdhya // sva ravabhAva rasIyA te anubhavere, nijasukha avyAbAdha / sAdhaka // niHspRha nirbhaya ni`ma nirmAlAre, karatA nija sAmrAja / / devacaMdra ANAye vicaratAMre, namiye te munirAja / / sAdhaka zrImane svasvarUpanI jhAMkhI avazya thai hatIja, ane e satya temanA zabde zabde khelI uThe che. svarUpanI jhAMkhI thayA sivAya ATalA badhA nijAnaMda maratIne uchALA Aveja nahIM. zrImA AvI dazAnA udgArA joieH- svasvarUpa jhaMkhInA udgAra Atma guNa rANA tedu dharma, svaguNu visaNA te adharma, bhAva adhyAtma anugata pravRtti, tethI hAya saMsAra mitti, jJAnanI tIkSNatA caraNa teha, jJAna ekatvatA dhyAna geha; Atma tAdAtmyapUrNa bhAve, tadA nirmUlAnaMda sapUrNa bhAve. vastu tattve ramyA te nigraMtha, tattva abhyAsa tihAM sAdhu paMtha; tiNe gitA caraNe rahije, zuddha siddhAMta rasa te laRsje; bhaguNu ramaNa karavA abhyAse, zuddha sattA rasIne ullAse; devacaMdre racI adhyAtma gItA, AtmaraNa muni supratitA. dana jJAnAdika guNu AtmatAreH prabhu prabhutA layalIna. zuddha ravarUpI rUpe tanmayIre ! ghuma AsvAdana pAnaH dhRjanA tA kAjere; zuddha tattva rasa raMgI cetanAre, pAme Atma vabhAva. AtmAla nija guNa sAdhatAre ! prakaTe pUjya svabhAva pUjanAtA kAjere ! jinavara pUre te jina pUjanAre ! prakaTe anvaya zaktiH paramAnanda vilAsI anubhave re ! devacaMdra pada vyakti: pUjanA tA kore : "" --adhyAtmagItA. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImada devacaMdrajI 135 saMvata 1804 sudhI te zrImad hayAta hoI pitAnI amRta vANI ne amUlya bedha vaDe pRthvine pAvana karI rahyA hatA, ema temanA banAvelA zrImanuM nirvANa siddhAcaLajInA stavana parathI jaNAya che. te samaye teozrI lagabhaga 84 varSanI ummaranA hovA joIe. pachIthI sthiratAvAsa svIkAravo paDyo hoya ema anumAna thAya che. 1814 bAda A sthiratAvAsa pAlItANe thaye saMbhave che. siddhAcaLa samAna mahAtIrtha sthAnamAM samAdhi maraNa ke puruSa na vAMche? tyAM aneka munioe anazana karyA che. jyAre vRddhAvasthAne pUrNa amala zarIra para thAya che tyAre chevaTe paramAtmAnuM smaraNa ne AtmAnI zuddhapaganI ramaNatA karavI e ja zreSTha che. zrImad AvI ja sthitimAM dhyAna rAkhI zarIra, jAti nAma Adi visArI Asakita rahita banyA hatA ane AtmAnA zuddha paganA tAretAramAM layalIna rahetA. te samAdhi mA samAvavA ra vaMti . abhavyone bharaNakALe samAdhi maraNa prApta thatuM nathI. jemaNe lagabhaga 75 varSa jeTalo samaya AtmajJAnopaga, AtmA dhyAna, AtmAnuM cintana, manana ane Atma samAdhimAM gALyo hoya, tene samAdhimaraNa -paMDitamaraNa sukhethI sAMpaDe emAM saMzaya zuM? zrImade anAdi anaMta jJAnarU5 AtmajIvanamAM manane lIna karyuM hatuM ane bAhya dazya padArthomAM rAga deza pariNAmathI mukta thayA hatA. karmayogI hevAthI maraNa vakhate zArIrika duHkha sahevAmAM jarA mAtra kAyara banyA na hatA. pote bALa brahmacArI hatA tethI temane Atma zuddhopayoganI ramaNatAmAM zUnyatA AvatI nahotI ane ema AtmAnI zubha pariNatinA eka dhyAnamAM, arihaMta siddha, sAdhu ane kevaLI zaraNa svIkArIne parameSTI mahAmaMtranA dhyAnamAM bAhya prANeno tyAga karI zubha gati viSe cAlyA gayA ane jaina samAja ane bhAratavarSanA eka mahAna dharma prabhAvaka AtmajJAnI sAhityarasika kaviratnanI khoTa bhAratavarSane detA gayA. teo gayA paNa temane akSara deha temanAM pustake sabhAge vidyamAna che. gurjara sAhityanA parama piSakanAM e amegha to amane mugdha karI muke che te teo pite sadehe kevA haze? zrImad adhyAtmajJAnI AtmazuddhopayogI devacaMdrajI mahArAja hAlamAM mahAvidehakSetramAM kevalI tarIke vicare che, ema aneka manuSyanA mukhe kiMvadaMtI zrIma mahAvideha tarIke zravaNa karyuM che. sAMbhaLavA pramANe zrImadbhA rAgI eka kSetramAM kevaLI adhyAtmajJAnI zrAvake pATaNamAM mahAna tapa karyuM hatuM; te tapanA tarIke avatAra prabhAve bhuvanapati deve temane sAkSAta darzana ApyuM hatuM. te vakhate te zrAvake bhUvanapati devane zrImad kaI gatimAM gayA e praznanA uttaramAM, deve kahyuM ke zrIdevacaMdrajI mahAvidehakSetramAM janmyA che, ane hAla kevaLajJAnI tarIke vicare che ane aneka bhavyajIne dezanA daIne tAre che." amadAvAdamAM sAraMgapUra taLIyAnI poLamAM AtmajJAnI dhyAnI parama vairAgI zrI maNivadrA nAmanA yati sAdhu hatA. temaNe "AtamarAmere munirame' vigere apUrva vairAgyamaya sajA pada racyAM che. teo mahA tapasvI hatA. temanA tapa prabhAve temanI pAse gharaNendra sAkSAta darzana dIdhuM, ane mArIne zAtA puchI. mafjAne rakatapIttane mahA bhayaMkara roga hatA, te dardathI pIDAtA hatA. deve maLavAne varadAna mAgavAnuM kahetAMtemaNe kAMIja mAgyuM nahi. deve temane roga TALavA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 jainavibhAga vinaMtI karI paNa temaNe nA kahI, ane hyu ke, te rAga bhagavyA vinA chUTA nathI; kayA karma udayamAM Ave che tenuM lheNuM rAga bhagavIne ApavuM joie. prArabdha karma tA zrI tIrthaMkara bhagavAnane paNa bhegavavAM paDe che te! mAre paNa bhagavAM ja joe, ke jethI parabhavamAM karyAMnuM lheNuM deNuM rahe nahIM. zrI maLicaMdra+ge zrI dharaNene zrImadanI gati viSe pUchatAM dharaNendre kahyu` ke zrImAna devacaMdrajI hAlamAM mahAvideha kSetramAM kevalI tarIke vicare che, zrI Ana dhanajInI gati viSe puchatAM, teene ekAvatArI jaNAvyA hatA ane zrImad yAvijayajIne paNa ekAvatArI jaNAvyA hatA. e vRddha zvetA zrAvake amane e pramANe kiMvadantI para parAthI cAlatI AvelI kahI hatI te atra jaNAvI che. kalakattAmAM rahenAra AdhyAtmajJAnI suzrAvaka hIrajIbhAie paNa uparanA bhAvavALI kivadantI kahI hatI paNa vistAramayathI atra ApI nathI. zrImaddA camatkAra zramanA camatkAra! sabadhI aneka kiMvadantIe sAMbhaLavAmAM Ave che. kAzIvALA maDaLAcA` zrI bAlacaMdra sUri bahu vidvAna thai gayA. temanA samayamAM temanI sAthe vicaranAra 80 varSanA eka vRddha yutijI ( vijApura tAluke AjelamAM ) A saMbaMdhI ghaNuM jANatA ne kahetA jANavAmAM AvyA che. temanA jaNAvyA pramANe temanA nevuM varSanA gurujInA svamukhe temaNe bAlyAvasthAmAM zrImad saMbaMdhI ghaNI vAtA sAMbhaLI hatI. te paikI keTalIka atra darzAvavAmAM Ave cheH-- zrImade jyAre dIkSA lIdhI tyAre teo AlyAvasthAmAM hatA. teozrI eka vakhate kAussagamAM hatA tyAre eka bhaya kara sa` AvyA te zrImA zarIrapara caDhavA 9AgyeA, te zrImadnA kheALAmAM kheThA. AthI AjhubAjunA leAkeA gabharAvA lAgyA paNa zrImad yaki cita pazu calAyamAna thayA nahi. zromake kAussaga pALyA sa` phUtkAra karatA kheALAmAMthI utarI sAme kheDA. zrImadre tene zamatA bhAvatAM vacane kahyAM te teNe mastaka DAlAvIne sAMbhaLyAM. AvI sthiti joine anya sAdhuo zrImadane prazaMsI--kharA hRdayathI temanA dhete vakhANavA lAgyA tathA kahevA lAgyA ke zrImamAM AtmAnI nirbhaya dazA prApta thai che. zrImad bAlyAvasthAmAM eka diva samAM ase| kSeAka mukhapATha karatA ane visarI jatA na hatA. zrImaddnA meTAkeTamarATa ( mAravADa ) nA ceAmAsAmAM eka apUrvI ghaTanA banI hatI. zrImanI dezanA ( vyAkhyAna zailI ) adbhuta ane Atmasva zrIdharaNedranuM brAhmaNasvarUpe rUpanI cAlatI hatI. dararAja vyAkhyAnamAM sa darzInanA hajAre vyAkhyAna sAMbhaLavA zrAtAe AvatA hatA. temanA vyAkhyAnamAM eka vRddha brAhmaNu mATe AvAgamana. jevA manuSya hamezAM AvatA hatA. te kANuM hatA tenI kASThane khabara paDatI nahotI. zrImad mahAmaheApAdhyAyazrI yazeAvijayajI kRta jJAnasAranuM darare ja vyAkhyAna karavAmAM AvatuM hatuM, ane zrImad tenuM anubhava pUrvaka uMDA utarIne vyAkhyAna karatA hatA. tethI zretAenA AtmAomAM jJAnAnaMdarasa zrlakAI jatA hatA. pele vRddha brAhmaNu paNa AnaMdathI unnasita banI uThatA hatA. te khelatA naheAtA tathA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadda devacaMdrajI 137 vyAkhyAna pUrNa thayA bAda kyAM ja te kaI jANI ke joI zakatuM nahatuM. eka vakhate rAtre te brAhmaNa upAzrayamAM Avyo ne zrImane vaMdanA karI che. te vakhate anya sAdhuo paNa jAgatA hatA. vRddha brAhmaNe jaNAvyuM ke " huM dharaNendra chuM, tamArI AtmasvarUpanI dezanA mahe cAra mAsa sudhI sAMbhaLI che. A vakhate bharata kSetramAM tIrthaMkaranI peThe AtmaravarUpanI vyAkhyA tame karo cho tethI huM ghaNe prasanna thayo chuM. gharaNendra zrImadune kAMIka mAgavAnuM kahetAM zrImade anaMta duHkhano nAza karanAra ane sukhane prakaTAvanAra AtmAnA zuddhopayoga vinA anya vastunI cAhanA rahI nathI ema spaSTa jaNAvyuM. A sAMbhaLI gharaNenTe temane dhanyavAda Apyo. gharaNendra sarva sAdhune potAnI pratIti thavA mATe ekadama uttara kriya zarIra prakaTa karI batAvatAM sarvanI AMkho aMjAI gaI. AthI sAdhuone zrImad mahA puruSa che ane temanAM vacana ArAdhya che e nizcaya thayA. mahAbhAo devatAone ArAdhatA nathI paNa temanA jJAna-guNathI kheMcAI teo svayaM temanI pAse Ave che. AdhyAtmajJAnI mahAbhAomAM aneka prakAranI labdhio (siddhio) prakaTe che temAM kAMI Azcarya sarakhuM nathI. zrImadda eka vakhata paMjAba tarapha vihAra karatA hatA. parvatanI pAse thaIne javAne rasta hate. parvatanI nIce eka siMha beThela hatA, ne ghaNI zrImadane zAMta thaI page vakhata tyAMthI pasAra thanAra pravAsIone te khAI jatuM. lAgele siMha, zrImad tyAMthI javA lAgyA tyAre ghaNA lokoe temane tyAM thaIne javA nA kahI, paNa teozrI pAchA vaLyA nahi ane jaNAvyuM ke "mAre samasta vizvanA prANI mAtra upara matrIbhAva che, mATe bhaya zo?" teo tatpazcAta jyAM siMha beThe hato tyAM thaIne javA lAgyA. A vakhate A prasaMga joI ghaNuM gRhara paNa sAthe ja rahyA hatA. pelA siMha pAse zrImAna AvI pahoMcyA ne temane joi siMha barADI uTho ane zrImadbhI pAse AvI temanA page paDI sAme ubho rahyo. zrImade tene karaNadASTae zAMta karyo, te pachI te cAlyA gayA. pAchaLa AvanAra guDa A dazya joI Azcaryacakti thaI gayA. mardinA dharma pratika tatsanni virAjaH A mahAna sUtra satya thayuM ane kharekhara ja mahAnubhAvanA vaira rahita ane virakta paNa karuNathI bharelA hRdayanI chApa temanA prazAMta mukha para chavAya che ne sAtvika bhAva bharyA mahAtmAonI sAtvikatA-pavitratAnI pAse AsurI bhAvavALAM prANIo paNa sAtvika banI zAMta thaI jAya che ja. pUrve jAmanagaramAM musalamAnonuM jora ghaNuM vadhI gayuM hatuM ane tethI tyAMnA eka jaina derAsaranuM bhoMyaruM kholI temAM tamAma pratimAo bhaMDAravAmAM jAmanagara jaina derAsa- AvI hatI. musalamAnoe jabarIthI te derAsara kabajo laI ranAM tALA tuTayAM. masIda tarIke tene upayoga karavA mAMDayo hato. keTaloka vakhata vItye musalamAnenuM jora ghaTaye, ane hindu rAja amalamAM jainAe A maMdirane kabajo meLavavA rAjA pratye phariyAda karatAM kAMI na vaLyuM. bAhyathI Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 janavibhAga ne aMdarathI A jainamadira hatuM ema aDhAre varNa kabula karatI hatI chatAM camatkAra vinA namaskAra thAya tema na hatuM. evAmAM zrImad devacaMdrajI mahArAja tyAM AvI pahoMcyA. temaNe rAjA samakSa te jaina derAsara hatuM evuM tathA musalamAneAe masIda hAvAnuM sAkhIta karavA prayatna karyo. chevaTe rAjAe TharAva karyo ke derAsarane tALAM lagAvavAmAM Ave ane je potAnA prabhunA nAme prArthanA karI ughADI zake tene tene hakka ApavAmAM Avaze. karA prathama kurAnAdi prArthanAthI maththA paNa kAMi na vaLyuM. pachI zrImadde jItedra bhagavAnanI stuti karI ke taDAka daine tALAM tuTI heThe paDayAM ane vRddha zrAYAe rAjAne te derAsaranA gupta bhoMyarAmAMthI jaina pratibhAe batAvavA zrImadbhu vinatI karI. bhoMyarAnAM tALAM prabhustutithI duSTanAM--bhaMDArelI saMkhyAbaMdha pratimA batAvI. tapazcAta te mUrtionI punaH te derAsaramAM vidhipUrvaka pratiSThA karavAmAM AvI. zrImanA camakArA dekhIne jAmanagaranA rAjA tathA prajA khuza tha gayA tathA jainadharmanI prasaMzA sarvAMtra prasarI. zrI kRpAyadrasUrijI tathA anya sAdhuo ane vRdgha zrAvakAnA mukhathI A vArtA jaNAya che. AtmAnI anaMta zakti che, AtmAnI jee upAsanA kare che teeA paramAtmAnI peThe zaktie phAravI zake che. are jJAnI dhyAnI mahAtmAe svaya' camatkAra rUpaja che // zrI anaMtI+camAmA vizvaprakAzakaH / trailokyaM cAlayatyeva dhyAnazaktiprabhAvataH // jJAnArNava // anaMta virUpa AtmA che, ane te vizvaneA prakAzaka che ane dhyAnazaktinA prabhAve traNa leAkane calAyamAna karavA te zaktivAna che. . Ave che. A kAma zrImadde zrI siddhAcaLajInI yAtrA ghaNI vAra karI che. tyAM zrImadde viharamAna vIzI racI hatI. ' rUSabhajINu'dazuM prItaDI ' e stavana kaMvadantI pramANe zrImade ahiMja prabhu pAse racyuM hatuM. duSamakALa yeAge zrIsiddhAcaLajI para kAgaDAe AvavA lAgyA. kAgaDAonuM A mahAtI para AvavuM aniSTakAraka gaNavAmAM DAonA upadraya aMdha karAvavAnA anya aneka prayatnA tyartha jatAM zrImadde sa. 1904 mAM jyAre pote zA. kacarA kIkAnA saMdhamAM siddhAcaLajI padhAryA tyAre zrIsaMdhanI vinaMtIthI zAMtinAtra bhaNAvI, parvatanI cAre bAjI zAMtijaLanI dhArA devarAvI kAgaDAe AvatA adha karyAM. A camatkArathI sarvatra AnaMda zAMti chavAyAM. zrImad yazAvijayajI tathA zrIjJAnavimaLasUrijIe paNa prasaMgApAtta AvA camatkAro karyA che. prasaMga vinA mahAtmAenI zaktinAM darzana thatAM nathI temaja nAnIA vAdInI peThe jyAM tyAM te jyAre tyAre peAtAnI zaktionuM pradarzana karAvatA pazu nathI. siddhAcaLapara kAgaDA AvatA adha karyA. zrImadde mAravADamAM saMdha jamaNu prasaMge gautama svAminA dhyAnathI eka hajAra zrAvake jame teTalI raseAimAM ADe hAra zrAvAne jamADavAnI ma trazakti vAparI hatI. vaLI aneka prakAranI avadhAneAnI zakti paNa zrImAmAM khIlI hatI paNa te prasaMga vinA krone te jaNAvatA nahi. hAlanI peThe te vakhate mahAtmAe avadhAneAnA khele karatA na hatA. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadda devacaMdrajI 139 zrImadda devacaMdrajI upAdhyAye AgamAMthI sArAmAM sAra tAva je davyAnuga kahevAya che, teno sArabhAga kheMcIne graMthonI racanA karI che. divyAnuzrImadda racita graMthono yoga jJAna, adhyAtmajJAna, zAMta ane vairAgya rasa to teonA sAra, caMmAMthI jyAM tyAM nItaryA ja kare che. teonA graMtharUpI sarovare kharekhara tattvajJAnathI chalakAI ja jAya che. temanA gra paikI AgamasAra, nayacakra ane vicAra sAra e traNa graMtho te khAsa tattvajJAnathI bharelA che. e traNa graMthono gurugamapUrvaka abhyAsa karavAthI sarva AgamomAM praveza karI zakAya che, ne pAra pAmI zakAya che. anaMta jJAnasAgarane pAra nathI, paNa temAM praveza thavA mATe e traNa graMtho ghaNuM ja upayegI che. pratranettara nAmane zrImad kRta graMtha kharekhara anubhavajJAnathI bharapUra che. aneka jainazA vAMcyA bAda pratara graMthamAM karelA praznanA uttarArthane anubhava thaI zake ema che. adhyAtmajJAnamAM uMDA utaravA mATe zrajJA nasAra para karelI zrI jJAnamaMjarI TIkA apUrva che. AtmajJAna saMbaMdhI jainamAM, bhagavad gItAthI paNa kaI mahAna satyapUrNa graMtha hoya to te jJAnasAra graMtha che. tenA para zrImade TIkA racIne pitAnA adhyAtmajJAna saMbaMdhI vicArIne jIvatA mUkI gayA che. arvAcIna kALamAM jJAnasAranI mahattA uogitA sarvatra prasAra ne pracAra pAmI che. adhyAtma jJAnIenuM jJAnasAra graMtha AnaMdamaya hRdaya che ane tenA para TIkA racIne zrImade jJAnasAranI mahattAmAM vRddhine prakAza pADyo che. zrImad upAdhyAya ziromaNI zrImadda yazovijayajIne chellAmAM chello adhyAtma jIvanarasano jharo jemAM vahyo che te graMtha kharekhara jJAnasAra che ane zrImad devacaMdrajI mahArAjanI chellI jIMdagIne adhyAtmajJAna rasane jIvato jhare temAM vahyo che. pachI temAM rahelA adhyAtmajJAnAnaMdarasanI mIThAza saMbaMdhe zuM puchavuM ? zrImadda racita vIzImAM jJAna ane bhaktine rasa chalakAI jAya che. zrImanA graMthamAM padravya navatattva, karmavyAkhyA, sAtanaya, saptabhaMgI aneka pakSa, Agama vyAkhyAna, AtmatattaravarUpadarzana vigere sarva bAbatanuM vivecana karavAmAM AvyuM che. ekaMdara rItyA temanA graMthamAM jJAnaga, kamalega, bhaktiyega, upAsanAga vigere sarva gAnuM svarUpa AvyuM che. zrImad sanAtana janamArgopadezaka hatA. zrImade jinezvaranI pratimAne puche caDhAvavAnA pAThone agamanA AdhAre darzAvyA che. temAM khubI e che ke temaNe magajanI samatelatA khAI nathI. temanA zabdomAM madhuratA, sneha ne AkarSaktA che. dIrghakAlIna jaina tatvajJAnanI dizA dekhavI hoya te, vA tenI jhAMkhI karavI hoya te temanA graMthane gugama pUrvaka abhyAsa karavAnI jarUra che. pAkelI kerIne kaI rasa kADhI le tevI rIte temaNe jaina zAstromAMthI rasa kADhIne AgamasAra na caka-vicArasarAdi graMtho racyA che. thIma ziSyabhUta sAdhuo ane sAdhvIo hatAM ke nahi te hajI cokkasa thatuM nathI. mahA prakhyAta puruSenI pAchaLanI saMtati tevA prakAranI zrIma ziSya samudAya hotI nathI. kAMto devatAnI pAchaLa kelasA jevuM thAya che. kalikAlasarvajJa zrImadda hemacaMdrAcAryanI pAchaLa temanI saMtatiparaMparA vahI nathI. zrImadda yazovijayajInI pAchaLa ziSya hatA paiNu temanI paraMpara vahI Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 janavibhAga nathI. zrImad AnaMdaghanajInI pAchaLa sAdhu ziSya jaNAyA nathI. temanI pAse upadeza zravaNa karanAra zrAvaka ziSyo te ghaNA hatA. zrIma pratibaMdhita zrAvaka samudAya to aneka dezamAM hatuM. temanA bhakta zrAvakoe temanI banAvela adhyAtmagItAne suvarNanA akSare lakhAvI hatI. zrImanI covIzI varSopara eka ja hAthe lakhAyelI sAthe-ghaNA sundara suvarNa raMgethI paripUrNa sArI jaLavAyelI A lekhakane tyAM mejUda che te joI AkrIna bolI javAya che ne temanA bhaktonI bhakti ne guraprema mATe mAna ne pUjyabhAva prakaTa che. AvA ja gurupremI bhakta zrAvakee zrImannA graMthane pracAra sarva dezomAM karI dIdhela hato e temanI gurubhaktinI uttamatA hatI. zrImadbhA sAdhu ziSya heta te teo koIpaNa ThekANe kAMIpaNa lakhyA vinA rahyA na hatA. AthI zrImaddanA ziSya parivAramAM koI vidvAna ubhavya jaNAtA nathI. A jIvana ane gurjara sAhitya viSayaka nibaMdha pUrNa karatAM pahelAM vAcaka varga, vidvAna varga ane jJAnI puruSonI pAse, lakhANamAM rahI gayelA upakAra pradarzana, deSo khUlata azuddhi vagere mATe be hAtha joDI kSamA mAguM chuM. kAraNa huM chadbhastha ane bAlava chuM. te A nibaMdhamAM draSTi. depathI vA maMda buddhine laI rahelI apUrNatA ne bhUla mATe kSamA yAcatAM A lakhANa mATe je kaMI paNa mArA mahAupakAraka hoya to te prAtaHsmaraNIya AcArya mahArAjajI kaviratna-samadraSTi zrImad buddhisAgara sUrIzvarajI ja che. temanI pUrNa dayA prayAsa ane sadhathI A nibaMdha huM lakhI zakyo chuM tathA mahArA adhyAtmajJAnarasika pUjya pitAzrI jeo zrImad sUrIzvarajInA ananya bhakta ane adhyAtmajJAnanA ananya jIjJAsu che temanI protsAhana pUrNa preraNA ane vAtsalyapUrNa sahAya vaDe ja A nibaMdha pU tayA huM AlekhI zakayo chuM. mATe temane atra ati bhaktibhAve pUjyabhAve upakAra mAnuM chuM ne jaina sAhityanA paramapremI bhAvanagara nivAsI murabbI zeTha kuMvarajIbhAI ANaMdajI ke jemanI preraNAthI A nibaMdha pracAra karavAmAM mane saraLatA thaI tathA pariSadu ke jenA nimitte AvA apUrva nibaMdhe prakAzamAM AvI zake che temane atra AbhAra mAnuM chuM. A nibaMdha vizvanA hita upakAra ne saMdha dvArA saunA Atma kalyANane arthe che ema icchA pUrNa karI viramuM chuM. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara 11 kavivara samayasundara ( lekhaka: rA. rA. mAhanalAla dalIcaDha desAI) jaina sAdhue bhAratanI eka dhArmika saMsthA che ane potAnA AcAra-niyama pramANe bhramaNazIla-paritrAjaka che. eka varSamAM ekI sAthe cAturmAsa eka sthaLe gALavuM temane aparihAya che; jyAre bAkInA ATha mAsamAM eka gAmathI khIjA gAma apratita vidyAra karI dareka sthale upadeza ApatA rahI vihAra karye jAya che. lagabhaga pacIsase| varSa pahelAM thayelA dharma saMsthApaka zrI mahAvIranA anuyAyI jaina zramaNeAnI sarakRti samayadharma pramANe aneka udaya ane astanA hiMDAle hIMcIne hajI sudhI paNu akhaMDapaNe cAlI AvI che. te zramaNu-paMthe sthApelA dayA dharmAMnI asarathI bhAratamAM hiMsaka yajJayAga baMdha paDayA eTaluM ja nahi paNa jAtibhedanA julamane ghaNA saikAo sudhI vizeSa avakAza maLye nahi. vizeSamAM kAvya, nATaka, kathA--bhASA vagere sAhitya pradezamAM paNa te zramaNeAe dareka zatakamAM dareka yugamAM anya pathAnI sAthe sAthe prabaLa phALA ApyA che, ane e satyanI pratIti tenA sAhityane itihAsa lakhAze tyAre ati spaSTa rIte ane jarUra thaze. 141 sa'sAranI upAdhionA baMdhanathI mukta evA nibaMdha pa'khI peThe vicaratA mAtra dharma parAyaNu jIvana gALavA nirmAelA sAdhuenA sara vizvabaMdhu-bhAvanAM, prabhubhaktinAM, ane nItinA upadezanAM gItA gAvAmAM ja nIkaLI zake. pAtapeAtAnA jamAnAnI bhAvanAone vyakta karavI, potAnA samayanA jUdA jUdA Adarzone ane rakhA nAkhA vahetA lAgaNIpravAhene ekatra karI payagambarI vANImAM tenuM uddeAdhana karavuM e vizenuM kartavya che. sAmAnya leAkeAnA dilamAM je sundara bhAveA jAge-paNa je samajavAnI ke samajAvavAnI temanAmAM tAkAta nathI temane bhASA ApavI, temane amara vANImAM vyakata karavA e kavienuM kAya che. nirbadha pakhIemAM kAkilA jevuM bhramaNuzAlI pa`khI bhAgye ja jovAmAM Avaze. AvA viparabhRtA jaina sAdhuee prAnta prAnta ane dezadeza vihAra karI potAnA kAvyanA TakA leAkeAne saMbhaLAvyA che. A paikI eka kaviparabhRtanA paricaya karAvavAnI A niSaMdhanI umeda che. temanuM nAma kavivara samayasundara. temanA kALa vikramanA sattaramA zatAbdhi che. temane saMvat 1649 mAM vAcanAcArya -upAdhyAya pada lAheramAM maLyuM hatuM. emanA prathamanA graMtha - bhAvazataka' sa0 1641 mAM racelA maLI Ave che, tethI te vakhate temanI umara 21 varSanI gaNIe te temanA janma saM 1920 mAM mUkI zakAya ke je vakhate temanA dIkSAguru sakalacaMdra upAdhyAyanA dIkSAguru jinacaMdrasUrine sariSada ( 19 varSanI vaye, savat 1612 mAM ) maLyAne ATha varSa thai gayAM hatAM. temane chellA graMtha sa'0 1697 lagabhagane maLI Ave che tethI teeA sa0 1620 thI 1900 sudhI-80 varSa jeTaluM jIvana gALI zakayA hatA e prAyaH nizcita thAya che. vi. 6 15. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jainavibhAga tatkAlIna sthiti, kharatara gaccha ane tapAgaccha vacce lAMbA vakhatathI spardhA ane vikhavAda cAlyA AvatA. e vikhavAda sattaramA zatakanA pUrvArdhamAM vadhI paDyo hato. tAmbare ane digaMbare vasene virodha te bahu jA hatA paNa saM. 1176 mAM siddharAjanA darabAramAM vAdideva nAmanA vetAmbara sUrie kumudacaMdra nAmanA digambarAcAryane zAstrArthamAM harAvI digambarene gujarAtanA rAjyanI hadapAra karAvyA te pachI e baMnenAM kArya karavAnAM kSetre bahudhA jUdAM paDI gayAM hatAM ne tethI emanA vacce virodha paNa meLo paDI gaye hato. paNa bIjI bAjue zvetAmbara mUrti pUjakamAMthI judA paDI laMkAmata ane bIjA mata nIka LyA pachI temanI sAthe virodha prabaLa thaI paDyo hato. vetAmbara matanA kharatara ane tapagaccha vaccenI bhalAmatI paNa prabaLa thaI paDI hatI ane temAM dharma sAgara upAdhyAyajI nAmanA tapagacchIya vidvAna-paNa-ugrasvabhAvI sAdhue kumatikadamuddAla (yAne pravacana parIkSA) nAmane graMtha banAvI tapagaccha sivAyanA anya sarva gaccha ane mata sAme aneka AkSepa mUkyA. AthI te sarva mate khaLabhaLI uThayA; ane tenuM je samAdhAna na thAya te AkhA jainasamAjamAM dAvAnaLa agni prakaTe. A vakhate jokhamadAra AcAryothI vacce paDyA vagara rahI zakAya nahi, tethI tapagacchAcArya zrI vijayadAnasUrie uparokta graMtha pANImAM boLAvI dIdho ane tene apramANa TheravyuM. temaNe jAheranAmuM kADhI "sAta bela" nI AjJA kADhI eka bIjA matavALAne vAda-vivAdanI athaDAmaNa karatA aTakAvyA, paNa ATalAthI virodha joIe tevo na zame tethI vijayadAnasUri pachI AcArya hIravijayasUrie ukta "sAta bela" e nAmanI bAra AjJAo jAhera karI hatI. (saM. 1646.) AthI jaina samAjamAM ghaNI zAnti AvI, ane kharataragacchanA ane tapagacchanA AcAryo eka bIjAnI nindAmAM na utaratAM jaina dharmano prabhAva anya samAjamAM ane rAjadvAramAM pADavA mATe prathatnazIla thayA. vikramane sattaramo saike jene mATe ghaNA pratApI hato. te sadImAM mahAna mogala samrATa akabara, jahAMgIra ane zAhajahAM (saM. 16 12 thI saM. 1764) e traNa zahenazAhae samagra bhAratavarSamAM rAjyasattA jamAvI rAkhI lokamAM AbAdI ane zAntinI sthiratA karI. akabare saM0 1624 mAM citaDa, 1625 mAM raNathaMbhera ane kalaMjaranA killA jItI lIdhA ane saM0 1628 mAM amadAvAdamAM pitAno vAvaTA pharakAvya. pachI vaDodarA, cAMpAnera, surata e saghaLA mirjhAoe kabaje karelo mulaka teone hAMkI melI, pitAnA rAjya taLe mUkI akabara Agre Avyo. tyArapachInA traNa varSamAM bihAra ane baMgAlA hAtha kayo. sAmAnya sava sthaLe zAMti prasarI. A sakAmAM zvetAmbara jaina sAdhu saMskRta prAkRta ane svabhASA-lekabhASAmAM sAhitya vizeSa vizeSa utpanna karavA lAgyA. tapagacchIya prabhAvaka mahApura1 hIravijyasUrie tathA temanA ziSya upAdhyAya zAMticaMdra Adie; kharatara gIya jinacaMdrasUrie; ane nAgapura tapagacchIya padmasuMdara upAdhyAye akabara bAdazAhane jaina dharmanuM svarUpa samajAvI tenI tenA pratye sabhAvanA kheMcI aneka jaina tIrtha saMbaMdhI pharamAna, jIva-vadha-baMdhanI AzAo ane pustake, sthAna vagerenAM nAme prApta karyo. jahAMgIre tapagacchI vijayasenasUri ane khAnagI Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara 143 jinasiMharine meTAM dhArmika birUda ApyAM, ane zahAjahAMe paNa sahAnubhUti dAkhavI. A sAmAnya rIte zAMtinI zatavarSamAM anya dharmomAM paNa ghaNI jAgRti AvI ane sAhityavRddhi thaI. saM. 1600 mAM taLa amadAvAdamAM janmanAra dAdujIe tyAgI phakIra banI jayapura mAMnA rAjayamAM ghaNe jIvana-kALa kADhI 1642 mAM akabara sAthe dharmAlApa karyo. vedAntajJAna sAmAnya manuSyone gaLe utAravA sarala rItithI lokagamya bhASAmAM upadeza karyo mukhya vAta e hatI ke. ApA maTe, hari bhaje, tana mana taje vikAra, nirverI saba jIva, dAdu yahu mata sAra. eka paramezvara jagata sAra che. te parabrahma ISTadeva te "rAma" che. tenI upAsanAthI sukhanI prApti thAya che. jagatanAM sukho tenI pAse niHsAra che. te parama AnaMdamaya sukha prApta karavA dAdu dayAle bIjA sAdhana mAgaeNmAM jaNAtA bAhya ADaMbarI prapaMca ( jevA ke rAmAnuja, vallabhAdi saguNa pUjAomAM ), korI baMdagI Adine tuccha batAvyAM. sarva sAthe deSa tajI haLI maLI rahevuM ane sarva jIvapara dayA daSTi rAkhavAnI teNe AjJA karI. A pramANe evAM sAdhane teNe batAvyAM ke bhinna matavALA hindu musalamAna Adi avirodhe AcarI zake. te saM. 1660 mAM nArAyaNa gAmamAM (nArANe ) svargastha thayA. tenA ziSya sundaradAse (janma saM. 1653, dAdujI pAse dIkSA saM0 1659, maraNa 1746) vedAnta jJAnane sumadhura sarala ane ucca hidI kAvyamAM vividha prakAranI racanA karI. temaNe advaita brahmavidyAno pracAra karavAthI ane teo ati kuzala vidvAna hovAthI temane dAdupaMthIo "bIjA zaMkarAcArya' kahe che. 1 gosvAmI tulasIdAsaH-(janma saM. 1600; maraNa saM0 1680) A hindI sAhityanA apratima mahAkavi che. temaNe rAmAyaNa racI te eTalI badhI AjasudhI prasiddha che ke, tenuM vAcana dareka hindI kuTumbamAM thAya che. temaja temaNe aneka hindI kAvyo racyAM che. te akabaranA prasiddha kavi gaMganA tathA anya hindI prasiddha kavi vihArI tathA kezavadAsanA samakAlIna che. mahArASTramAM aDhAra parvanA mahAbhAratane marAThImAM pahelavahelAM avatAranAra kavi viSNu dAsa, ane mukatezvara (janma 1656, svarga. 1706) temaja prasiddha saMtakavio eka 1 rAghavIya bhaktamAlamAM jaNAvyuM che ke "zaMkarAcArya dUsare, dAdu ke suMdara bharyo." A sundaradAsajIe saM. 1663-1682 kAzImAM rahI vidhA laI lekane ApI. pachI bahu paryaTana karyuM. gujarAtamAM paNa te ghaNe kALa rahyA hatA ane gujarAtI bhASA pite zIkhI lIdhI hatI. tenA aprasiddha "daze dizAke saMye ' mAM gujarAta saMbaMdhI lakhyuM che ke - AbhaDachAta atIta sau kIjiye, bilAi rU kUkara cATata hAMDI " A parathI jaNAya che ke vaiSNava saMpradAyanI asarathI gujarAtamAM AbhaDacheTa para lokonuM ghaNuM dhyAna rahetuM haze. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 janavibhAga nAtha (janma saM. 1605, sva. 1656); tukArAma (janma saM. 1634 yA 1664sva0 1708), samartha rAmadAsa (janma saM. 16 65 sva. 1738) Adi thayA che. gUrjara bhASAnA A yuga mATe ema kahevAmAM Ave che ke "je bhASAnA prathama yugamAM sAhityanA prabhAtamAM-narasiMha mahetA jevA bhakta kavinAM prabhAtiyAM gAjI rahyAM hatAM tenA madhya yugamA-soLamA ane sattaramA zatakamAM-pitAnAM svargIya gAnano dhvani cheka manda paDI gayo -A vAta satya nathI. jainetara gUrjara kavio A yugamAM vadhu saMkhyAmAM maLI nathI AvyA tethI tevI vAta mUkavAmAM Ave te svAbhAvika che, paNa mane khAtrI che ke A unnatinA ane jAgRtinA yugamAM aneka jainetara gUrjara kavio thayA hevA joIe; ane te zodhakhoLa karatAM sAMpaDI zakaze. jyAre madhya yugamAM jaina kavio mATe te nirvivAda rIte spaSTa kahI zakAya tema che ke temaNe sAhityanI dhArA akhaMDa nirAvaraNa ane nirmala rAkhI, tenAmAM ejavALuM payaH siMcI tene balavatI, vegavatI ane ujavala banAvI hatI. A sattaramA zatakamAM jema aMgrejImAM, rANI elijhAbethane samaya (sa. 1615166) ukta bhASA mATe eka mahAna unnatine che, tevo ja akabarano rAjavakAla (saM. 1613-1662 ) sarva dezI bhASAo mATe vRddhi ane gauravane yuga thayo che. baMne dezomAM A samRddhizAlI samayamAM atizaya saMtoSajanaka unnati thaI che ane sArA sArA kavi ane lekhaka pAkyA che. urdU bhASAnI sthApanA-pratiSThA mukhyapaNe A samayamAM thaI. hiMdI bhASAnA samayavIra-mukhya nAyaka gosvAmI tulasIdAsa A yugamAM thayA ke jemane kavitAkAla (saM. 1631-saM. 1680 ) che. te mahAnubhAva-mahAbhAe rAmAyaNa Adi racI hindI para jeTalo upakAra karyo che tevo keIe karyo nathI; kavipriyA ane rasikapriyAnA kartA hindI kavi kezavadAsa ( kavitAkAla saM0 1648-1668) eka pratiSThita nAmI kavi thayA; A uparAMta akabaranA darabAramAMnA gaMgakavi, bIrabala ("brahma' upanAmathI) Adi, temaja senApati, dAdu dayAla, sundaradAsa, banArasIdAsa prabhUti kavio ubhavyA. A bahakAlamAM AnI pahelAM suradAsa Adie vrajabhASA ArA kRSNa kavitA para adhika dhyAna ApyuM hatuM, jyAre tulasIdAsanA kAlathI rAmabhaktinI dhArA vahI ane pachI rAmabhakatoe kRSNanI peThe rAmanuM paNa gaMgArapUrNa varNana karyuM. (AnI asara jaina sAhityamAM neminAtha-rAjulA ane sthUlabhadra ne kezyAnA prasaMgo laI zRMgArapara maryAdIta svarUpe utarI vairAgya pariNAma para lAvavA jana kavio prerAyA hoya evuM saMbhave che ) mahArASTramAM mahAbhArata marAThImAM avagata thayuM ane tattvajJAna abhaMga-dAsabedha jevA tArika upadezo bhASAmAM utaravA lAgyA. AvA pratApI-utsA bharyA zatakamAM gUjarAtI sAhityamAM gAnane dhvani maMda paDe e mAnavAne AMcake Ave. madhyayuga bhASA gUrjara prAcIna sAhityanA traNa yuga nAme apabhraMza yA prAcIna gujarAtI yuga, madhya kAlIna yuga ane arvAcIna yuga ema pADIe, to apabhraMza yugamAM "apabhraMza' kiMvA prAcIna gujarAtInAM vyAkaraNa Adipravartaka ane prAkRta bolIonA pANinI -hemAcArya Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 kavivara samayasundara (vi. saM. 1145 thI 1rara9), prabaMdhaciMtAmaNinA kartA merUtuMga ( vi. saM. 1361), kavi dhanapAla (bhaviSyadatta kathAnA kartA) Adi aneka jaina graMthakAroe prabala sAhityasevA karI che. jaina bhaMDArAmAM apabhraMzanAM aneka pustake maLI zake tema che. e siddha vAta che ke saMvata paMdaramA saikA sudhI saurASTra, gujarAta ane rAjasthAna e sarva pradezamAM apabhraMza bhASA ja vyApaka bhASA tarIke pravartatI hatI. saMvata 13 mA saikAthI saM. 1550 sudhInI bhASAne antima apabhraMza bhASA gaNI zakIe. Ane DATesIDerI jUnI pazcima rAjasthAnI bhASA kahe che. madhyakAlIna yuga vikrama paMdaramA zatakathI sattaramA zatakane gaNIe to temAM paMdaramAM zatakamAM thoDA, paNa soLamA zatakamAM ghaNA vadhu, ane sattaramAmAM te ati vipula pramANamAM janakavio ane graMthakAre maLI Ave tema che. madhyakAlIna ke arvAcIna yugamAM eka paNa zataka jenonI gUrjara sAhityasevA vagaranuM rahyuM nathI. jaina sAdhuoe bhaMDAre dvArA A sarva sAcavI rAkhyuM che, te mATe temane dhanyavAda ghaTe che, ane tethI te sarva sAhityane itihAsa akhaMDa lakhI zakAze. tema thaye vizeSa prabhAnAM darzana thaze. 2. narasiMharAve AMkela gujarAtI bhASAnA vikAsakramanI samayarekhAmAM saM. 1650 thI 1750 sudhInI bhASAne madhya gujarAtI " kahI che. A madhya gujarAtI ke upara nizela madhyakAlIna yugamAM prastuta kavi (vikrama sAro saika) thayela che. te saikAmAM aneka suMdara kRtio racI pitAne siddhahasta AkhyAna-kathA kavi tarIke siddha karanAra janakavio nAme kuzalalAbha (kRtio saM. 167 thI 1624), samavimalasUri (kRti saM0 1615 thI 1633), nayasuMdara ( kavitAkAla saM. 1632 thI 1668 ), prastuta kavi samayasuMdara (saM. 1658 thI 1700), ane zrAvaka kavi RSabhadAsa (kavitAkAla saM. 16 62 thI 1687) e pAMca agrabhAga le che. A paikI RSabhadAsa saMbaMdhI lekha pAMcamI gurjara sAhitya parivamAM meM jarA vistArathI lakhI mokalyo hato te tenA rIporTamAM temaja anyatra chapAi zake che, ane nayasundara saMbaMdhI mAro nibaMdha AnaMda kAvya mahekadhinA chaThThA mauktikanI prastAvanAmAM prakaTa thayA che. A lekhadvArA kavivara samayasundara saMbaMdhI kaMika hakIkta jaNAvavA meM prayatna karyo che. madhyayuganuM kathAsAhitya saM. sattaramA saikAnA prAraMbhathI lakathAone kAvyamAM mukavAnA suMdara prayAsa jaina sAdhuonA hAthathI thaI rahyA hatA. mAtra pitAnA dhArmika kathA sAhityamAMthI ja vastu laI jaina sAdhuoe pitAnuM-jana kAvya sAhitya akhaMDapaNe utpana karyuM che (jema premAnaMdadie karyuM che tema), eTaluM ja nahi, paNa te uparAMta lokakathAone paNa kAvyamAM (zAmaLadAsAdinI mAphaka) utArI che; vizeSamAM teoe, e baMne kavio-premAnaMda ane zAmaLabhaTTa-nI agAunA saikAmAM eTale savaMta sattaramA saikAmAM tenA prAraMbhathI bhASAmAM avatAryuM che. AnA samarthanamAM kahIzuM ke saM. 1560 mAM siMhakuzale naMdabatrIzI racI, udayabhAnue vi. saM. 1565 mAM vikramasena epAI racI ke jenA mATe rA. maNibhAI bakorabhAie Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jainavibhAga neMdha karI che ke pAMcase chAsaTha TuMkano A prabaMdha che. dareka rIte te zAmaLabhaTanI vAta sAthe harIphAI kare tevo che. A prabaMdhanI racanA keI paNa rIte zAmaLabhaTTanI vAtothI utaratA prakAranI nathI'; tyArapachI kuzalalAbhe saM. 1616mAM mAdhava-kAmakaMDalA para rAsa, ane saM. 1617 mAM bhAlA para copAI devazIle saM. 1619 mAM vetAla pacavIzI ane hemAnaMde te ja nAmane graMtha saM. 1646 mAM; guNamesUriziSya ratnasuMdara upAdhyAye paMcapAkhyAna (paMcataMtra) catupadI saM. 1622 mAM sANaMdamAM ane zukabahetarI urphe rasamaMjarI saM. 1608 mAM khaMbhAtamAM, devaccharAje nItizAstra paMcAkhyAna (paMcataMtra) cepaI saM. 1648 mAM; AhIrakalaze siMhAsanabatrIzI saM. 1636 mAM maMgala mANeka vikramAditya ane khAparA cerano rAsa saM. 1638 mAM narapati kavie vikramAditya cepaI saM. 1648 mAM ane naMdabatrIzI; hemarane gorAvAdala padamaNI kathA epAI saM0 1660 mAM: sAraMge bhejaprabaMdha pAi saM. 1651 mAM; ane bilDiNa paMcAzikA; ane kanakasuMdare saM. 1667 mAM sagALazA rAsa; ema aneka kavioe aneka kRtio racI che. janetaramAM mAtra ekAda jemake saM. 1574 mAM Amrapada (Ameda)nA kAyastha kavi narasAsuta gaNapatie mAdhavAnaLanI kathA gujarAtImAM banAvelI lokakathI maLI AvI che ane zodha karatAM bIjI paNa thoDI ghaNuM maLI Ave. jo ke sattaramA zatakanA ghaNAkharA maLelA graMtha dhArmika che, paNa temAM A lekakathAnA graMtha maLavAthI temAMthI laukika bAbate ghaNI prApta thai zake tema che. - 2 kuzalalAbha-kharatara gacchanA abhayadharma upAdhyAyanA ziSya. temaNe ukta be kathAo uparAMta tejasAra rAsa, viramagAmamAM saM. 1624 mAM agAdattarAsa, navakAra chaMda, geDI pArzvanAtha jIMdAdi racela che. 3 devazIla-tapAgacchanA saubhAgyasuri zi0 semavimalasUri ziva lakSmIbhadra zi. udayazIla zi. cAritrazIla zi0 medazIlanA ziSya. tenI A kRti re. jagajIvanadAsa dayAlajI modIe vaDodarAmAM prasiddha karI che 4 vaccharAja-pArdhacaMdrasurisamaracaMdari-ratnacAritra ziva tenI anya kRtio saM. 1642 mAM khaMbhAtamAM zAMtinAtha caritra. 5 hIrakalaza-kharatara devatilaka zi. harSaprabha zi0 anyakRtio ramyakatva kaumudI saM. 1624, kumati vidhvaMsa copAI saM. 1607. 6 maMgala mANeka-AMcalika ga9nA biDAlaMba gaccha, muniratnasUri AnaMdarasUri jJAnara udayasAgara-bhAnubhaTTa zi0 teNe vizeSamAM akhaMDa kathAnaka copAI saM. 1638 jeTha zuda 15 gue zarU karI saM. 1638 mAM kArtika suda 13 ujeNImAM nijhAmanAM rAjyamAM pUrI karI che. 7 hemaratna-paumika gaccha devatika suri-jJAnatilakari-padyarAja gaNi ziSya. anya kRti zIlavatI kathA saM. 1673 pAlImAM banAvI. A badhA jana vitAmbara sAdhuo che. gujarAtanA vetAmbara sAdhuoe kathAsAhitya mATe kevI sevA bajAvI che te mATe jamana DaoNkaTara halakRta " ana dhI liTarecara pha dhI bhavetAMbaram eNka gujarA." e nAmanuM copAnIyuM avalekavuM. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara 147 keTalAka ema mAnatA hatA ane mAne che ke gUjarAtImAM vArtAo lakhanAra mULa kavi zAmaLabhaTTa Adi che; paraMtu temanI pahelAMnA jaina rAsAemAMthI aneka rAsAe vArtA rUpe banAvelA maLI Ave cheH upara e vAta kartA ane temanI kRtione nAma nirdeza karI jaNAvI che; te parathI zAmaLabhaTTane vArtAmenA AdiracayitA nahi kahI zakAya. vizeSamAM e paNa saMbhava che ke 18 mA zatakamAM thayelA zAmaLabhaTTe peAtAnI vArtAonAM mULa-vastu paNa prAcIna jaina kavienA vArtArUpe lakhAyela rAsAme parathI prAyaH lAdhelAM hAya. sa0 157ra mAM siMhakuzale nardabatrIzI racI che ke je TuMkI che, tenI sAthe sarakhAve! zAmaLabhaTTanI naMdabatrIzIke je vistAravALI thayelI che. uparAMkata kuzalalAbhanI bhAdhavAnaLa ane kAkuMDalAnI kathA sAthe sarakhAve! zAmaLabhaTTe racelI khatrIza putaLInI vArtAmAMnI 26 mI mAdhavAnaLanI vArtA, ke je keTalIka gheADI bAbatamAM jUdI paDe che; paNa te zAmaLabhaTTanI kathA bahu saMkSepamAM che ane jhAjhA mAla vagaranI che.8 tema vaitALa pacIsI, siMhAsana batrIzI, suDAbaheAterI vagere jevI kRtio sAthe zAmaLabhaTTanI te nAmanI kRti sarakhAvI zakAya. vakhate jaina viee jema leAkamAM pracalita kathAeteekatrita AkAramAM goThavI saMgraha karI yA koi anya bhASAnA graMthAmAMthI sva bhASAmAM utArI hAya, tevI rIte zAmaLabhaTTe paNa karyuM hAya. lokakathAnA sAgara rUpa kathAsaritsAgara, kSema kara kRta siMhAsana dvAtrizikA ane saMskRta vetAla paMcaviti jUnI-prAcIna kRti che. keTalAka ema kahetA hAya ke jaina sAdhue zRMgArarasathI yukta kAvyane te race yA cavAnA dAvA kare to te jaina dharmanA dIkSita yatija na kahevAya te AnA uttaramAM jaNAvavAnuM ke uparekta kuzalalAbhanI mAdhavAnaLanI kathA zRMgArarasathI bharelI uttamapratinI vArtA che, e rA. haragovindadAsa kAMTAvALAe svIkAryuM che. jaina kavie alabata udhADe| amadita zRMgAra nahi mUke, ke jethI jema zAmaLabhaTTane mATe narmada kavine kahevuM paDayuM ke: 6 zAmaLabaTTe keTalIka vArtAe na lakhI hota to sArUM ' tema jaina kavi mATe kahevuM nahiM ja paDe. vizeSamAM jaina sAdhue jema amuka sadguNanuM pratipAdana kare che, tema A (6 ( mAdhavAnaLanI kathAnA ) graMthamAM zILaneA mahimA batAvyA che, eTale te bAbatamAM te (jaina kavi) zAmaLabhaTTa karatAM caDhe che......A kRti zAmaLabhaTTanI pUrvenA zatakamAM rAkhuM hatI. " ( rA. harAvindadAsa kAMTAvALA ) , A kathA tema ja mArU DhAlAnI ane jesalameramAM tyAMnA mahArAjA rAvaLa mAladevajInA pATavI kumAra zrI hararAjajI ( ke jemaNe vi. sa0 1618 thI 1634 sudhI jesalameranuM rAjya karyuM ) nA kula ane vineAda arthe banAvela che. mArUDhAlAnI ceApAi sabaMdhI evI vAta che ? hararAjajIe sa0 1617 mAM akSaranuM svAmItva svIkArI 8 sva. cimanalAle DAhyAbhAi dalAlane mAdhavAnaLa kAMmakuMDalAnI leAka kathApara sAhitya' mAM Avela lekha. 9 lakhapati zRMgAra e mathALAnA lekha. 21. vi jIvarAma ajarAmara gAra. guja zatI dIvALI aMka sa 1967, Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 janavibhAga dilhI darabAramAM javA AvavA mAMDayuM hatuM. emaNe pRthvIrAjanI karela "veli' (kRSNa rukimaNInI velI) 10nAM vakhANa sAMbhaLI pite yuvarAja hatA tyAre ane paTTAbhiSeka thayA pachI jesalameranA sarve kavi ane vidvAnone ekaThA karI "mArUDhelAnI vArtAnA prAcIna dehA ekaThA karI tene vArtAnA AkAramAM yathAkrame goThavI je uttama graMtha banAvaze tene huM InAma ApIza" ema kahI keTalAka graMtha racAvelA. pitA pAse taiyAra hatA temAMthI sarvottama je graMtha banyuM hatuM te bAdazAhane bheTa dharyo. A vAtane mArUDhelAnI vArtA para jeTalA graMtho banyA che te hararAjajInI AjJAthI banyA che evuM che sAta graMthonI prazasti parathI jaNAtAM Teke maLe che. (vArya saM. 1973 mArgazIrSane aMka). A rIte ApaNe A madhyayuganA-sattaramA saikAnA khAsa viziSTa guNo joyA. jaina kRtio aprakaTa hovAnA kAraNe ya te para alakSa hevAnA kAraNe mAtra jainetara kRtio laI yugonAM lakSaNo jainetara bAMdhe ane te mATe temaja amukanA amuka jainetara utpAdaka ema siddhAnta (theories ) ghaDe e svAbhAvika che. paNa je atre bhArapUrvaka nanne vaktavya che te e che ke jaina kRtio para lakSa rAkhavAthI te siddhAMto khaMDita banI caitanyazanya thAya tema che. gUrjara vAjhevInAM baMne saMtAne-jetara temaja jaina-samAnadaSTie nirakhavAM ghaTe. baMnene phALe saMyukta avibhakta puMcha che. keI e cho, keI vadhu phALo Ape, paNa ekreyane anAdara na ghaTe. jenetaromAM saMskRta bhASA pratyenA mohane lIdhe, yA musalamAnonA AkramaNathI thayelI hindu rAjyanI pAyamAlIne kAraNe bhASAsAhitya mukhyapaNe na khavyuM hoya te te saMbhavita che, temaja jainemAM mukhyapaNe tyAgI ane paribhramaNazIla sAdhuo brahmacarya sevI vidyAvyAsaMgI rahI bhASAsAhityapratyenA mehane lIdhe te vizeSa khIlavI zakyA hoya te taddana saMbhavita che: svaraNajItarAma vAvAbhAI mahetAe satya rIte ane AgaLa vadhIne jaNAvyuM che ke - "alAuddIna khIlajInA saradArae gujarAtanA hiMdu rAjyane pAyamAla kIdhuM tyAra pachI cAlelI aMdhAdhUdhImAM nAsabhAga karatA brAhmaNoe zAradAsevana tyajI dIdhuM, paNa maMdira-pratimA AdinI Aza tanA thavA chatAM jinsAdhuo pitAnA abhyAsamAM Asakta rahyA ane zAradA devIne apUja na thavA dIdhI. AvA dharmaparAyaNa ane vidvAna sAdhuone pATe, amadAvAdanI salatanata tUTI tyAre, zrI hIravijayasUri nAme sAdhu hatA. Agre jaI IbAdatakhAnAmAM akabara bAdazAha ane anya dharmIone temaNe jainadharmane mahimA batAvyo hate. 10 juo gujarAtIno dIvALI aMka saM. 1877 pR. 61. "rAThoDa pRthvIrAja ane velI krisane rUkamaNIrI" e nAmane lekha. temAM tene racA saM0 1634 Apela che ne bhATa cAraNo AgaLa parIkSA mATe sa. 1644 mAM mUkela hoya ema tenI chellI be kaDIo parathI jaNAya che. je A kaDIo pAchaLathI umerI na hoya te pRthvIrAjanI svaracita hoya, to pachI hararAjajI te kRtinI sAme mUkavA bIjI kRti saM. 1617 mAM utpanna karAvavA mAge e baMdhaberatuM nathI. bAkI hararAjajIne AnaMda mATe te kRti thaI. : ane banavarAvI e kathana siddha che. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara 149 "A ItihAsa zuM kahe che? gujarAtanA agragaNya nAgarika jainene sUrya gujarAtanA hindu sAmrAjya daramyAna madhyAhnamAM hato ane hemacaMdranI mAphaka amAsane divase prakAzajajavala pUrNimA ANavA samartha hato. teo mahinAonA mahinA sudhI dariyo kheDI lAMbI saphara karI dezadezAvaranI lakSmI lAvI gujarAtamAM DhaLatA; pitAnAM vIratva ane vaphAdArIthI rAjA prajA ubhayane saMkaTa ane saubhAgyanA samayamAM madada karatA, aNahilapuranI gAdInuM gaurava jALavatA-vadhAratA; bIjA devonAM maMdiro khaMDiyara thaI jatAM hatAM, chatAM sarasvatI devInAM maMdiro jana sAdhuonA bhISma parizramane lIdhe ghaMTanAdathI gAjI rahyAM hatAM. delavaDAparanAM vimaLazAhanAM daherAM jevAM aneka sauMdaryathI gUjarAta vibhUSita thatuM hatuM: rAjyanI - uthalapAthalo, aMdhAdhUdhI, ane bInasalAmatI vAraMvAra naDatI chatAM pitAnA utkRSTa vaizya guNone lIdhe gujarAtane vepAra paDI bhAMgavA na dIdho ane Aja paryata vepAra kheDavAnI lAyakAta ane zakti teja rAkhyAM." (jainadharma prakAzane jyubilI aMka). ATaluM kahI have ApaNe prastuta kavi paricaya karavA pratye vaLIzuM. kavi paricaya kavi pitAnA jUdA jUdA graMthamAM nAnI moTI prazasti ApI pitAne kaMika paricaya karAvatA gayA che. te parathI samajAya che ke potAne gaccha jaina vetAmbara mUrtipUjaka saMpradAya paikI kharataragaccha hato. te gacchanA utpAdaka saMbaMdhI e ullekha kare che ke - jainonA chellA tIrthakara zrI mahAvIra svAmInI paTTaparaMparAe devAcArya thayA, temanA paTTadhara nemiyaMka, tenA pachI utanasuri thayA. temaNe AbugirinA eka zikhara para aSTama tapa AdarI sarimaMtra ArA. tyAra pachI vardhamAnasUri thayA. tenA ziSya jinezvare gUjarAtanA rAjA durlabharAja (saM. 1066 thI 1078) nI rAjyasabhAmAM zrI aNahilapura (pATaNa) nagare vetapaTa (caityavAsI) sAthe vAda karI teono parAbhava karyo ane vasatine mane tArI mArga prakaTa karyo. te sUrinA paTTadhara saMvegaraMgazAlA nAmanI graMthanA racanAra jinacaMdrasUri thayo ane tenA pachI paTTadhara, kharataragaNanAyaka, jana siddhAMta zAstro paikI nave aMga-Agamapara saMskRtamAM vRtti-TIkA racanAra abhayadevasUri thayA. 11 11. vikramanI sattaramI zatAbdimAM (saM. 1617) abhayadevasUri kharatara hatA ke nahi te saMbaMdhI pATaNamAM ja tapAgacchanA dharmasAgara upAdhyAya ane kharatara gacchanA dhanarAja upAdhyAyane jabare jhaghaDo thayo hato. dharmasAgare evuM pratipAdana karavA mAgyuM hatuM ke kharatara gacchanI utpatti jinezvarasUrithI nahi, paNa jinadattasUrithI thaI che. abhayadevasUri kharatara gacchamAM thaI zakatA nathI; jinavallabhasUrie zAstra viruddha prarUpaNa karI che.-vagere carcAnA viSayo pitAnA oNNika matabhUgadIpikA nAmanA graMthamAM mukyA ( saM0 16 17.) A graMthanuM bIjuM nAma pravacana parIkSA che tyA baMne jUdA hoya-baMnemAM viSayo sarakhA che. temAMnA ekanuM bIjuM nAma kumatikaMdakuddAla che. AthI bahu hAhAkAra thaze. be gaccha vacce athaDAmaNuM ane aMte prabaLa vikhavAda utpanna thatAM te kayAM aTakaze e vicAravAnuM rahyuM. vi. 6. 20. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa0 janavibhAge tyAra pachI temanA ziSya jinavallabhasUri thayA, temanA pachI 64 jogaNIne vaza karanAra jinadattasUri thayA. tenA jinacaMdrasUri, tenA pachI anukrame jinapatisUri, jinezvarasUri, jinaprabedhari ane jinacaMdrasUri thayA. jinacaMdrasUrinA AdezathI teja:pAle zAMtinAthanuM biMba banAvyuM, tenA pachI jinakuzalasUri (kharataragacchanI paTTAvalimAM 43 mA.) tyAra pachI jinapadma, jinalabdhi, jinacaMda, jinadaya, jinarAja, jinabhadra anukrame thayA. A pa6 mA jinabhadrasUrie jesalamera, jAbAlipura (jAhera), devagiri, ahipura (nAgapura nAgara ), ane pATaNamAM pustaka bhaMDAro karAvyA. (paTTadhara pada saM. 1475 ane maraNa saM. 1514 ). tyAra pachI krame jinacaMdra, jinasamuda, jinamANijya thayA. jinamANikyanA jinacaMdrasUri thayA ke je hAla vidyamAna che. te jinacaMdrasUrine akabara bAdazAhe AnaMdathI "yugapradhAna" pada ApyuM." ukta (62 mAM) jinacaMdrasUrinAra hastadIkSita mukhya ziSya sakalacaMdra jokhamadAra AcAryone vacce paDyA vagara cAle nahi, tethI tapAgacchanA vijayadAnasUrie ukA kumatinaMdakuMdAla graMtha sabhAsamakSa pANImAM boLAvI dIdho hato ane te graMthanI nakala kAInI paNa pAse hoya te, te apramANa graMtha che mATe temAMnuM kathana keIe pramANabhUta mAnavuM nahi, evuM jAhera karyuM hatuM. kharataragacchavALAe pitAnA matanuM pratipAdana karAvavA bhagiratha prayatna sevyo hato e vAtanA pramANamAM jaNAvavAnuM ke ApaNuM nAyaka samayasuMdara upAdhyAyajInA saM. 1672 mAM racelA sAmAcArI zatakamAM saM. 167 mAM pATaNamAM thayelA eka pramANapatranI nakala ApelI che ke jemAM evI hakIkta che ke abhayadevasUri kharataragacchamAM thayelA che e vAta pATaNanA 84 gAvALA mAne che, ane e pramANapatra sAcuM jaNAya che, ane tene hetu uparane kalaha-vAda zamAvavA arthe hatA. 12. jinacaMdari-gotra rIDa, pitA zrIvaMta, mAtA thiyAdevI. jJAti vaNika, timarI (tIvarI-jodhapura rAjya) nI pAse AvelA valI gAmamAM saM. 1585 mAM janma. mAtra nava varSanI umare saM0 1604 mAM jana sAdhunI dIkSA. 17 varSanI vaye saM0 16 12 bhAdapada sudi navamI guruvAre jesalameramAM sUripada. temaNe akabara bAdazAhane jaina dharmane bodha Apyo hato ane bAdazAhe yugamAM pradhAna puruSa sucaka "yugapradhAna" pada ApyuM hatuM. ema kahevAya che ke bAdazAhane jainadharma-jainadharma prazaMsaka banAvyo hato (prApitA na DhA DhavAca: patinAdi mudI-jinalAbhasUrinA saM. 1833nA AtmaprabodhanI prazasti ). temane sakalacaMdra upAdhyAya uparAnta 95 ziSyo hatA-temAM mukhya samayarAja, mahimArAja, dharma, nidhAna, ratnanidhAna, jJAnavimala vigere hatA. temane svargavAsa venAta (bilADA-mAravADa) saM. 1970 nA azvina vadi bIjanA dine thaze. (juo iDiyana eNTivarImAM Apela kharatara gacchanI pAvali-mAruM bhASAtara, sanAtana jananA 1907 nA julAInA aMkamAM. vadhu mATe juo ratnasAgara bhAga 2 je pR. 125) temaNe pitAnI pAse gelI nAmanI zrAvikAe saM. 1633 phAvada 5 ne dine bAra vrata svecchA pramANe grahaNa karyA te saMbaMdhI "icchA pariNAma Tippanaka' yA bAra vratanA rAsa bhASAmAM Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara 151 upAdhyAya 13 thayA ane tenA ziSya tarIke huM, samayasuMdara vAcaka-upAdhyAya thayo. (juo saM. 1676 mAM racelI artharatnAvalI athavA aTalakSInI prazasti pITarsana caturtha rIporTa. naM. 1174-pR0 68.) A rIte potAnI guruparaMparA pite ApI che te atre jaNAvI. pite pitAnA gacchanuM nAma hatuM kharatara gaccha ApeluM che kAraNa ke kharatara gacchamAM potAnA samaya sudhImAM aneka zAkhAo mULa vRkSamAMthI nIkaLI hatI ane pitAnuM mULa vRkSamAMthI cAlI Avela thaDa batAvavA bahata" zabda yojela che. sa. 1949 nA phAgaNa suda 2 ne dine yugapradhAna jinacaMdrasUrie akabara bAda zAhanA kahevAthI lAhoramAM (lAmapuramAM) mAnasiMhane AcAryapada ApI temanuM nAma jinasiMhasUri14rAkhyuM, te samaye teja jinacaMdrasUrie svahaste kavi samayasuMdara tathA guNasaM. 1633 mAM banAvyo che. vaLI meDatAmAM jene hAla "loDhAra maMdira' kahevAmAM Ave che temAM ciMtAmaNI pArzvanAthanI pratimAnI temaNe saM. 1668 nA mAgha zudi 5 zukravAre mahArAjA sUryasiMhanA rAjyamAM pratiSThA karI che (prAcIna lekha saMgraha bhA. 2 pR0 307). temanA ja samayamAM temanA anuyAyI bhakta, prakhyAta karmacaMdra maMtrIe saM. 1635 ne bhayaMkara dukALanA vakhatamAM savA karoDa rUpIA khacIM satrAkAre baMdhAvI bahu janene bacAvyA hatA ane te karmacaMdra temano yugapraghAna mahotsava-temanA ziSya jinasiMharine AcArya pada mahatsava ati dravya khacI saM. 1648 mAM ujavyo hato. vaLI temanA samayamAM samajI ane zivajI e be prasiddha zrAvake e rANakapura, giranAra, Abu, geDI pArzvanAtha ane zatruMjaya e pAMca jana tIrthoe saMdha kADhI laI gayA hatA. (jue samayasaMdaranI kalpasUtra TIkAnI prazasti). A karmacaMdra maMtrIe sadhara nagaramAM jinakuzalasUrino mATe sthabha saM. 1655 mahA suda 10 me karAvyo. te sivAya bIjA sthaLoe temanA aneka sthabha karAvyA hatA. 13 sakalacaMdra gaNa-teo vidvAna paMDita ane zilpazAstramAM kuzala hatA. pratikAkalpa zloka 11000, jinavallabha sUrikRta dharmazakSA para vRtti (pata 128), ane prAkRtamAM hitAcaraNa nAmanA aupadezika graMtha para vRtti 12439 thakamAM saM. 1630 mAM racela che. 14. jinasiMha suri-pitA cAMpasI, mAtA caturaMgAdevI, gotra gaNadhara copaDA, vaNika jJAti. janma khesara (khetAsara) gAmamAM saM. 1615 nA mAgazara sudi pUrNimAne dine, temanuM mUla nAma mAnasiMha. dIkSA bIkAneramAM saM. 1623 nA mAgazara vadi 5 ne dine; vAcaka upAdhyAya pada jesalameramAM saM 1640 nA mAgha zudi 5 ne dine; sUripada lAhoramAM saM. 1648 nA phAlgana sudi 2 ne dine. akabara bAdazAhane maLavA mATe kAzmIramAM kaThina vihAra (musApharI) karyo hato, vAra, siMdUra ane gajaNa (gijhanI) Adi dezamAM paNa temaNe amAri eTale jIvadayA-ahiMsA pravartAvarAvI hatI. akabara bAdazAhe pitAnA rAjavahivaTanA chellA varSamAM (saM. 1660 mAM) dastAveja karI pharamAna karI ApyuM hatuM ke bhAdaravA suda 9 thI bhAdaravA suda 15 sudhI pitAnA saMpUrNa rAjyamAM jIvahiMsA baMdha rAkhavI. tyAra pachI jahAMgIra bAdazAhe temane "yugapradhAna" pada ApyuM Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 jainavibhAga vinaya e be sAdhuone upAdhyAya pada ApyuM. A vAta ukta guNavinaya 15 upAdhyAye ja saM. 1655 mAM racelA karmacaMdra maMtrivaMza prabaMdha-karmacaMdravaMzAvali prabaMdhamAM ApelI che. ke je karmacaMdra maMtrIe A AcArya mahotsava karelo. A samaye ja jinacaMdrasUrine yugapradhAnapada maLeluM jaNAya che. vAcaka pada guNa vinayanaI, samayasuMdaranaI dIdhau re yuga pradhAnajInaI karaI, jANi rasAyaNa sIdhau re -zrI jina zAsana cira jayau. A utsavanA zubha kAryanA upalakSamAM bAdazAha akambare khaMbhAtanA baMdara upara eka varSa sudhI keI magara ke mAchalIo na mAre evo hukama bahAra pADyo hato. tema lAheramAM paNa eka divasa keIe paNa jIvanI hiMsA nahi karavAnI AjJA pheravI dIdhI hatI. (juo ukta prabaMdha aitihAsika rAsamALA bhAva 3; jaina aitihAsika gUrjara kAvya saMcaya.) juo 50 jayasama kRta saMskRtamAM karmacaMdra maMtrI prabaMdha. ukta jinasiMha sUrie bAdazAha para pitAne prabhAva pADI tenI pAsethI ASADha zudi 8 thI ASADha zudi 15 sudhInA sAta divasamAM bIlakula jIvavadha na thAya evuM pharamAna meLavyuM hatuM. A asalI pharamAna patra hAtha AvyuM che ne te hindI "sarasvatI' mAsikanA jUna, sane 1412 nA aMkamAM chapAyuM che. AmAM hIravijaya sUrinA upadezathI paryuSaNanA ATha ane bIjA cAra ema bAra divaso sudhImAM jIvavadhanA nibaMdha mATe pharamAna ApyuM che teno paNa ullekha karyo che. jinacaMdrasUri eka prabhAvaka mahApuruSa hatA. temanAM jJAna ane AcAranI khyAti akambara bAdazAhe ukta karmacaMdra bachAvata pAsethI sAMbhaLI pitAnI kalama vaDe pharamAna (vinati) paMjAbanA lAhora nagarathI lakhI ane pitAnA khAsa marajI dAna umarAvo te hatuM. paTTadhara jinacaMdra sUri svargastha thatAM venAtaTamAM (bilADA mAravADamAM ) gacchanAyaka pada saM. 1670 ne pauSa vadi 13 ne dine meDatAmAM thayo. (juo uparokta kharatara ga7 paTTAvali; sanAtana jaina, julAI 197, ratnasAgara bhAga 2 pR 127; jJAnavimalakRta saM. 1654 nI zabdaprada vRttimAMnI gurupaTTAvali, pITarsane rIporTa bIje pR0 65). temanI pATe jinarAja sUri (bIjA) AvyA. 15. guNavinaya vAcaka-temaNe bhASAmAM A prabaMdha uparAnta aMjanAsuMdarI prabaMdha saM. 1662 nA caitra suda 13 budhe; guNasuMdarI ceI; aMcalamata svarUpa varNana rAsa saM. 1674 mAgha zuda 6 ravivAre mAlapuramAM racela che. kharatara ga7nI kSema zAkhAmAM kSemarAja upAdhyAyanA prabaMdhamANijya ziSya, tenA jayasoma, ane tenA teo ziSya thAya. A kavie saMskRtamAM paNa aneka graMtho racyA che te paikI khaMDa prazasti kAvya TIkA saM0 164, damayaMtI caMpU TIkA saM0 1646, radhuvaMza TIkA saM. 1646, vairAgyazataka TIkA saM0 1647, Idriya parAjayazataka vRtti saM. 1664, usUtrena kulaka khaMDana saM0 1665 ke jemAM uparakta dharmasAgara upAdhyAyanA matanuM khaMDana kareluM jaNAya che, saMbodhasattarI TIkA, laghu ajitazAMti stotra TIkA che. A uparathI teo sattaramA saikAmAM eka vidvAna TIkAkAra ane sAkSara hatA e vAta nirvivAda sthApita che. (vadhu mATe juo e rAsasaMgraha bhAga 3 jo) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara 153 gusane bolAvavA mATe mokalyA. te vakhate te gurunA 84 ziSyamAM mukhya sakalacaMdra upAdhyAyanA ziSya paMDita samayasuMdarajI paNa vihAramAM sAthe hatA. te vihAra kyAMthI kyAM karyo ane lAheramAM AvyA pachI uparokata mahendra kema thayo e saMbaMdhI samayasuMdare ja guru guNa chaMda aSTaka" hindImAM banAvela che te atre jaNAvIzuM. saMtanakI mukha vANi suNI jinacaMda muNiMda mahaMta jatI, tapajaba kare guru gujajarameM pratibaMdhita hai bhavi6 sumatI, tabahI citacAhana cUpa bhaI samayasuMdarake gurU gacchapatI, bheje patasAha akabarI chApa belAye gurU gajarAja gatI. ejI gujajara gururAja cale vicameM comAsa jAlora rahe, medanITameM maMDANa kiyo guru nAgora AdaramAna lahe, mAravADariNI gurUvaMdana tarase sarasai vica vega vahai, harakhyo saMgha lAhora Aye gurU pAsAha akabbara pAMva gahe. 2 ejI sAha akabUrI vambara, gurU sUrata dekhata hI harakhe, hama jegI jatI siddha sAdha vatI sabahI khaTa darasana nirakhe, TopI basamAvAsa caMda udaya aja tIna batAya kalA paramai, tapa jaba dayA darma dhAraNake jaga keI nahIM inake sara. 3 gurU amRtavANi suNI sulatAna esA patasAha hukamma kiyA, saba Alama mAMhi amAra pavAya belAya gurU pharamANa diyA, jagajIva dayA dharma dAkSaNateM jina sAsanamaiM ju bhAga liyA, samayasuMdara kahe guNavaMta gurU daLa dekhata harakhata bhavya hiyA. 4 ejI zrIjI gurU dharma dhyAna mile sulatAna salema arajja karI, gurU jIva dayA nita prema dhare cita aMdara prIti pratIti dharI, karmacaMda bulAya diyo pharamANuM choDAya khaMbhAyatakI macharI, samayasuMdara ke saba lekanameM nita kharatara gacchakI khyAti kharI. 5 ejI zrI jinadatta caritra suNI patasAha bhaye gurU rAjiye re, umarAva sa kara jeDa kha pabhaNe apaNe mukha hAjiye re, 16. 2. medanITa-meDatA; mAravADariNI-mAravADanI strIo. 3. TepIharakheAno artha barAbara samajAto nathI, paNa emAM ema havAne saMbhava che ke TopI uDADI adhara rAkhI hoya, amAvAsane dine caMdrano udaya batAvyA hoya ane traNa bakarAM batAvI camatkAra batAvyA hatA, 4. bhavya-pAThAMtara hota. macharI-mAchalI pakaDavAnuM khaMbhAtamAM thatuM hatuM te pharamAnathI dUra karAvyuM. 6-cAmara chatra...jiyaMre-pAThAMtara-jugapradhAnakAe gurU gigaDadu gigaDa6 dhuMdhuM bAre samayasuMdara ke gurU mAna gurU, patisaha akambara gAjIyere. (jaina saMpradAya zikSA pR. 649 ) Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 jaina vibhAga cAmara chatra murA taba bheTa gigaDa dhaMdhU bAjiye re, samayasuMdara tUhI jagatra gurU patasAha akabara gAjiye re. 6 hejI jJAna vijJAna kalA guNa dekha merA mana sadagurU rIjhIyejI, humAyuke naMdana ema arba, aba siMdha (mAnasiMdha) paTedhara kIjIyejI, patasAha hajUra tha saMgha sUri maMDANa maMtrIzvara vIMjhIyejI, jiNacaMda paTe jisiMha suri caMda sUraja jU pratapIjIyejI. 7 hejI rIhaDavaMsa vibhUSaNa haMsa kharataragaccha samudra zazI, prato jina mANikya sUri ke pATa prabhAkara n praNam ulasI, mana zuddha akambara mAMnata hai jaga jANata hai paratIta esI, jinacaMda muNada cira prata samayasuMdara deta AzIza esI-4 8 A parathI ema anumAna thAya che ke jinacaMdrasUri, akabara bAdazAhe bolAvavAthI gUjarAtamAM hatA tyAMthI aneka ziSyo sAthe laI gayA temAM samayasuMdara hatA. gujarAtamAMthI vihAra karatAM pahelAM jAlora, tyAMthI medinItaTa meDatA, nAgara ema mAravADamAMthI pasAra thaIne lAhora AvyA. saM. 1649 pahelAM to samayasuMdara gUjarAtamAM ja rahyA hatA ane saM. 1648 mAM lAhora AvI upAdhyAya pada meLavI pachI te bAju ne vizeSamAM mevADa-mAravADamAM pravAsa karyo che, ane tethI temanI mukhya gUjarAtI bhASAmAM aneka dezonA prAntIya zabda, mAravADI zabdo, phArasI zabda jovAmAM Ave che. A vAta temaNe je graMtha racyA tenA nirdiSTa sthalaparathI-te graMtho parathI jaNAI Ave che. saM1658 amadAvAda, saM. 1659 khaMbhAta, saM0 1662 sAMgAnera, saM. 1665 AgrA, saM. 1667 bhareTa, saM0 1668 mulatAna, saM. 1672 ane 1673 meDatA. saM A aSTaka "mahAjana vaMza muktAvali"--u rAmalAla gaNI. rAMghakI vidyAzAlA bIkAneramAMthI tenI prastAvanA pR0 5-6 parathI utAreluM che. temAM vizeSa jaNAvyuM che ke "A vakhate nikAsa (citArA) e tasavIra bAdazAha ane gurumahArAjanI utArI te bIkAneranA kharatara bhaTTAraka zrI pUpajI pAse mejUda che. citArAe bAdazAha akabaranI sabhAmAMthI bAdazAhanI pAchaLa mukhya 3 tasabIra vakhI che. birabala, karamacaMda bachAvata, tathA kAjI khAnakhA; ane zrI guru mahArAjanA sarva sAdhu samudAyamAMthI 3 traNa sAdhu nAma lakhyAM cheH-veSaharSa (kharuM nAma vivekaharSa) paramAnaMda, tathA samayasuMdara." A chabI prakaTa thAya to ghaNo prakAza paDe ane kavi samayasuMdaranI tasabIra maLI Ave. AvI ja chabI tapAgacchIya hIravijaya sUrinI te vakhatanI prakaTa thaI che (juo sAkSara zrI jinavijayajIe pArasakezanI lakhelI bhUmikA sAthe prakaTa karela chabI, temAM paNa akabara sAthe traNa amIrAdi, ane hIravijaya sAthe traNa jaina sAdhuo che. A ane uparanI chabI baMne eka te nathI ema zaMkA rahe che. vaLI A aSTaka jaina saMpradAya zikSA (yati zrI pAlacaMdranI) mAM pR. 649 nI TippaNImAM prakaTa thayuM che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara 155 1674 mAM jinacaMdrajari meDatAmAM svastha thayA ne jinarAjasUrina 16 temanI gAdI tyAM maLI. sa. 1676 bhAgazara mAsamAM rANakapura ( sAdaDI pAse ) nI jAtrA karI. [ te rANakapuranI jAtrA vakhate karelA stavanamAM tenA madiranuM varNana ApyuM che ke cAre dizAnA 24 maMDapa, cAra catu`kha ( cAmukha ) pratimA, te deharAnuM nAma tribhuvana dIpaka. 84 derI, bhoMyarAM mevADa dezamAM 98 lAkha kharcI pAravADa dharaNAke badhAvyuM. tyAM kharatara vasati che ne te uparAMta bIjA prAsAda che. ] ane te varSamAM lAhAra gayA, sa`0 1681 jesalameramAM hatA. AnI pachI sa0 1682 mAM jesalamera pAsenA pAMca gAu paranA-asala rAjyadhAtI levapuramAM rahetA 7 therU bhaNazAlIe jesalamerathI zatruMjaya para javAneA saMdha kADhayA. 16. jinarAjasUri-(bIjA) pitA zA dharmasI, mAtA dhAralade, gAtra kheAhittharA janma sa'0 1647 ve. zuda. cha, dIkSA kAneramAM sa0 1656 nA mArgazIrSa zuddhi, 3, dIkSAnAma rAjasamudra, vAcaka ( upAdhyAya ) pada sa0 1668, ane sUripada mehatAmAM saM 1674 nA phAgaNu zuda 7 ne dine thayuM. te maheAtsava tyAMnA cepaDA geAtriyasaddhi AsakaraNe karyo. temaNe ghaNI pratiSThA karI-dAkhalA tarIke saM0 1675 nA vaizAkha zuddhi 13 zukra zatruMjaya upara aSTama udghArakAraka amadAvAdanA saMdhavI seAmajI zivajIe RSama ane bIjA jinenI 501 mUrti banAvarAvI tenI pratiSThA karI. bhANavaDamAM pArzvanAthanI pratimAnI sthApanA karI hatI. sa'0 1677 je vida 5 guruvAre jahAMgIranA rAjyamAM ane zAhajAdA zAjahAnA samayamAM ukta AsakaraNe banAvelA mammANI ( sa`gema'ra ) nA paththaranA suMdara vihAra (maMdira) mAM metAmAM zAMtinAthanI mUrtinI pratiSThA karI. evuM kahevAya che ke temane aMbikA devIe vara ApyA hatA. teo pATaNamAM sa'0 1699 nA ASADha sudi 9 te dine svastha thayA. temaNe naiSadhIya kAvyapara jainarAjI nAmanI vRtti racI che ane bIjA graMthA racyA che. temanA kahevAthI atisAre dhanya zAlibhadranA rAsa sa0 168 Ase di 6 ne dine kha MbhAtamAM racyA che. 17. therU bhaNazAlI badhI evuM kahevAya che ke te leAkavapura ( hAlanuM leAdharA ) mAM dhImA vepAra karatA hatA. eka dhInuM pAtra lai bhaDavAraNa vecavA AvI, tenI nIce harIvela hatI. AthI te pAtra nIcenI IMDhANI sAthe hatI, te iMDhANI laine phaizAhe pheMkI dIdhI, pachI temAMthI te vela laI tenA pratApe aqhuTa dhIthI aDhaLaka saMpatti teNe prApta karI. A vAta teNe jinasi'harine kahI. gurue sukRtArtha karavA kahyuM tyAre cee tyAM thai gayelA dhIrarAjA ( dhIrajI bhATI ) e sa0 1196 pachI baMdhAvelA leAdharAmAMnA sahasrA pArzvanAthanA maMdiranA jIrNodhAra karyo, temAM vizAlapratimA sthApana karI ane peAtAnI e patnI tathA me putranA kalyANArthe cAra bAjue cAra devakulikAe baMdhAvI AnI pratiSThA naiSadhakAvya upara jainarAjI nAmanI TIkAnA kartA mahA vidvAna AcArya jinarAjasUrie sa 1675 mAM karelI che. vizeSamAM therUzAhe jJAnabhaMDAra karAvyA ane navarahyAnAM jinabiMba karAvyAM. kroDA rUpIA kharcyA. tyAra pachI zatruMjayanA sadha saM.1982 mAM kADhyA. AnI pahelAM bAdazAha akammare therUzAhane dilhI melAvI dhaNuM mAna ApyuM. therUzAhe nava hAthI pAMcase gheADA najara karyAM tyAre AdazAhe ' rAyajAdA ' nA khitAba bakSyA. AthI AnI oNlAda * rAyabalyuzAlI ' kahevAya che. AgrAmAM meTu` jinama'dira karAvyuM ke Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jaivibhAga AmAM zrI jinarAjasUprimukha aneka AcArya sAthe hatA ane samayasuMdara upAdhyAya paNa A saMdhamAM gayA hatA. A sadha zatruMjayanI yAtrA karI AvyA-sa0 1682. pachI samayasuMdara 1682 mAM nAgAra AvyA, ke jyAM zatruMjaya rAsa racyA. tyAMthI sa0 1683 meDatAmAM, sa'0 1685 lUNuka sara, sa0 1687 pATaNu. A varSomAM bhAre dukALa paDayA hatA ke jenuM varNana temaNe capaka cepamAM karyuM che. sa. 1691 khaMbhAta, saM0 1694 ane 1695 jAlera, saM 1696 amadAvAda, saM0 1698 ahamadapura ( amadAvAda ); e rIte e sthaleAe ApaNA kavie acUka nivAsa karyAM hatA. A uparAMta sametizakhara ( jene hAla keTalAka pArzvanAthasi kahe che), caMpA, pAvA purI, pleAdhI ( mAravADa ), nAdAla, vIkAnera, ANu, za Mkhezvara, jIrAvalA, gADI, varakANA, aMtarIkSa pArzvanAtha, tema ja giranAra vagere aneka jaina tIrthonI jAtrA karI hatI. 17 jesalameramAM pote ghaNAM varSoM gALyAM lAge che. je hAla meAbUda che. bhaNuzAlI e mULa nAma e rIte paDayu` ke leAdhapuranA yavazI dhIrAjI bhATI rAjAnA putra sagaranI mAtAne brahmarAkSasa lAgyA hateA tene sa0 1196 mAM kharatara gacchanA camatkArI AcAya jinadattasurIe kADhyA tethI rAjA kuTuMba sahita jaina thayA ane tenA para AcAyaeN jainatvanI kriyArUpe bhaDazAlamAM vAsakSepa karyAM tethI tenuM geAtra bhaDazAlI ( bhaNazAlI ) sthApita thayuM, ane tenA A vaMzaja therUzAha thayA. A rIte mUla bhaNuzAlI jaina hatA. jIe mahAjana vaMza muktAvala 29-30. 17 jesalamera-AnA killA rAjasthAnamAM prasiddha che. yaduvaMzI bhaTTI mahArAulAe lodhapurathI AvI saM0 1212mAM bAMdhyA. kharatara gacchanA zvetAmbarI sAdhuonA A praznala nivAsarUpa hatA. jinarAja, jinavana, jinabhadra Adi mUriyAe aneka jaina devA layAnI pratiSThA karI che. killA para ATha jana madira che; te paikI mukhya ciMtAmaNI pArzvanAthanuM che-saM0 1458 mAM jinarAjasUrinA AdezathI tenAM garbhagRhamAM sAgaracaMdrasUrIe pratimA sthApita karI, ane saM 1473 mAM rAula lamasiMhanA samaye sapR thayuM. te rAjAnA nAmaparathI tenuM nAma lakSmaNavihAra rAkhyuM ne temAM jinavanarie pratiSThA karI. temAMnI ciMtAmaNI pArzvanAthanI smRti bhaTTIenI prAcIna rAjadhAnI leAtrapurathI ANelI velunI hAi prAcIna che. bIjuM maMdira saMbhavanAthanuM saM0 1494 mAM jinabhadrasUrinA upadezathI Ara'bhAyeluM te 1497 mAM pUrUM thayuM te temAM sarie pratiSThA karI. te vakhate 300 mUrtinI pratiSThA thai. A maMdiranI nIce jJAnabhaMDAra vAste bhoMyarUM baMdhAvyuM. temAM bhaMDAra rAkhyA, je haju vidhamAna che. temAM 10 mIthI 15 vikrama sadInAM lakhAyelAM tADapatranAM prAcIna durlabha pustakA meALuda che. khIjAM madirA-AdIzvara, zAMti, caMdraprabha, mahAvIra vagerenAM vikramanA seALamA zatakanA pUrvArdhamAM najIka najIka tyAM aMdhAvelAM che. A tathA sa khIjA maMdizamAM kula maLI Azare 7000 jinabiMkhe che. vaLI badhAM maLI 6 jJAnabhaDArA che. tyAMnA bhaMDArAnI pustakasRci sadgata sAkSara cimanalAla DAhyAbhAi dalAle mahA zrama lai karelI te gAyakavADa sarakAre hamaNAM bahAra pADI che. jodhapura bikAnera relvemAM bADhamerI sTezanathI jesalamera 92 mAla che. tapAgacce 19 mI sadImAM praveza karyo ne Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara 157 jenAM bhAratavarSamAM temanA tIcekaronI janmabhUmi, dAkSAbhUmi, kevalajJAnabhUmi, nirvaNabhUmi tarIkenAM tIrtho aneka che. temAM mukhya zatrujya, giranAra, sametazikharAdi che. te sarvanI yAtrA dareka custa jainane mATe Avazyaka gaNAya. A kavie racela "tIrthamAlA stavana" parathI jaNAya che ke temAM lakhela aSTApada ane naMdIzvara e zAstrokta tIrtha sivAya badhAMya tIrthanI yAtrA temaNe karI hatI. te stavana nIce pramANe che:18 zatruje RSabha samesaryA bhalA guNa bharyAre, siddhA sAdhu anaMta, tIratha te namure, tIna kalyANaka tihAM rayAM, muga gayA, nemidhara giranAra, tIratha te namaMre 1 aSTApada eka deharo, girihare, bharate bharAvyAM biMba--tI. Abu caumukha ati bhale, tribhuvanatire, vimala vasaI vastupAla. sametazikhara sohAmaNo, raliyAmaNere, siddhA tIrthakara zi, nayarI caMpA nirakhI, haiye harakhAyere, siddhA zrI vAsupUjaya. pUrva dize pAvApurI, Rddhi bharI re, mukta gayA mahAvIra jesalamera juhArIye, duHkha vArIyere, arihaMta biMba aneka vikAnera ja vaMdI, cira naMdIyere, arihaMta dehanuM Aka. serisare saMkhezvara, paMcAsarere, phalethI thaMbhaNa pAma. aMtarika aMjAvara, amIjharare, jIrAvale e jaganAtha. kailokya dIpaka' dehare, jAtrA karare, rANapure risahe. zrI nAlAI jAdavo, geDI stare, zrI varakA pAse, naMdIzvaranAM dehAM, bAvana bhalAre, rUcakaDale cAra cAra. zAzvatI AzAzvatI, pratimA chatIre, svarga mRtyu pAtAla tIratha yAtrA phala tihAM, je mujha iTAMre, samayasuMdara kahe ema. mahAkaSTa 1869 mAM koTanI nAce temanA taraphathI zikharabaMdha daheruM baMdhAyuM. daherA saMbaMdhI vigata jinasukharie jesalamera caitya paripATI banAvela che temAM maLe che. (juo prAcIna tIrthamAlA saMgraha pR0 146.) 18. zatruMjaya-pAlItANA kAThIyAvADamAM-Avela pavitra giri. giranAra-junAgaDhamAM Abu ke jyAM vimala maMtrIo ane vastupAla maMtrIe mahAna kArIgarInAM addabhuta jaina devAlaya baMdhAvelAM che. sametazikhara ke jyAM 24 tIrthaMkara paikI 20 mukti pAmyA chekalakattAthI javAya che. caMpA e vAsupUjyanI nirvANabhUmi. "pAvApurI--mahAvIranI nirvANabhUmi. jesalameravikAnera prasiddha che. serIsara, serikA-kalola pAse. A tIrthane hamaNAM ja uddhAra karavAmAM Avyo che. zaMkhezvara pArzvanAtha-pATaNathI 20 gAu dUra. paMcAsaro pArzvanAtha pATaNamAM vanarAja cAvaDAe sthApela. phodhI-meDatAroDa sTezanathI pA gAu. sa. 1181 mAM pArzvanAthanI pratimA rathapAelI che. vi. 6, 21. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jainavibhAga ziSyaparaMparA. harSanaMdana nAmanA eka vidvAna ziSya temane hatA. te ziSya saM. 1673 mAM madhyAhana vyAkhyAna paddhati" tathA bIje graMtha nAme "RSimaMDala stava' (maharSi stava) gAthA 271 nuM tenA para 4200 zlokanI TIkA racela hatI. kharataragacchamAM lakhvAcAthaya nAmano AThame gucchabheda ba0 jinasAgarasUrie saM. 1686 mAM karyo hato te gacchane harSanaMdane ghaNe vadhAryo. vizeSamAM harSanaMdane, tathA kha0 sumatikallola e baMnee maLIne tRtIya jaina Agama nAme sthAnAMga paranI vRttimAMnI gAthAo para loka 136 04 nI vRtti racI hatI. samayasuMdaranA ziSyanA ziSya nAme harSakuzala gaNi (upAdhyAya) hatA ke jeNe samayasuMdaranI bhASAkRti nAme dhanadattanI paI pote saMzodhita karI hatI. samayasuMdaranI ziSya paraMparA akhaMDapaNe saM. 1822 sudhI te cAlI AvelI hatI e vAta siddha che. saM. 1822 nA mAgazara zudi 4 nA divase temanI ziSya paraMparAmAMnA AlamacaMde "samyakatva kaumudI catuH5dI'e nAmanI padyakRti maNuMdAbAdamAM banAvela che temAM pitAnI prazasti ApatAM jaNAve che ke - yugavara zrI jinacaMda surIMdA, kharatara ga7 dizRMdAjI. rIDa gotra prasiddha kaheMdA sadgara sujasa lahaMdAjI. prathama ziSya tasu mahA verAgI jiNa mamatA sahu tyAgIjI. sakalacaMdajI sakala sahabhAgI samatA cittanuM jAgIcha. tAsu sasa paragaTa jagamAMhI sa6 kaI citta cAjI. pAThaka padavIghara ucchA samayasuMdarajI karaMjI. tAruM paraMparame suvicArI bhaye vAcaka pada dhArI. kuzalacaMdajI ba hitakArI tAsa ziSya sukhakArI che. sadgama AsakarajI suhAyA jagame sujasa upAyAjI, tAru ziSya AlamacaMda kAyA e adhikAra baNAyA. A rIte samayasuMdaranI ziSya paraMparAmAM kuzalacaMda upAdhyAya thayA, tenA ziSya AsakaraNajI ane tenA ziSya AlamacaMda. thaMbhaNa-rathaMbhIka pArzvanAtha. hAla khaMbhAtamAM. tenI pratimA abhayadevarinA samayamAM prakaTelI. aMtarikSa pArzvanAtha-AkelAthI lagabhaga 20 gAu dUra. ajAvara (ajAhare) pArzvanAtha-kAThiyAvADanA unA gAma pAse. amIjhare pArzvanAtha-duAmAM (pAlaNapura tAluko.) jIrAvalA pArzvanAtha (mAravADa). nAdulAI-mAravADamAM. goDI pArzvanAtha-pArakaramAM. varakANu pArzvanAtha-mAravADamAM. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara 159 saMskRta bhASAmAM kRtio. kavi eka samartha vidvAna , TIkAkAra, saMgrahakAra, zabdazAstra, chaMdazAstrI ane aneka graMthanA avalokanakAra ane avagAhanAra hatA e temanA nIcenA graMtho parathI jaNAI Ave che. A graMtha gurjara bhASA sivAyanA che bhAvazataka-zloka 101 saM. 1641. rUpamAlA para vRtti- 400, saM. 1663 A vRtti kavinA praguru ukta jinacaMdra sUrinA ziSya ratnanidhAna gaNIe zeAdhI hatI. kAlikAcArya kathA (saMskRta) saM. 1666. sAmAcArI zataka saM. 1672 metAmAM. vizeSa zataka (patra 67) saM. 1672 meDatAmAM, Ane ullekha kartAe pitAnI gAthAsahastrImAM karyo che. racya dina pArzva janma dine. vicAra zataka (patra 45) saM- 1674. 19aSTalakSI saM. 1646 (rasa jaladhirAga gesamete) lAhora, A rAjhane te saujana-e rItanA vAkayanA ATha lAkha arthevALo graMtha che. AnuM bIjuM nAma atharanAvali che. te lAbhapura (lAhora) mAM pUrNa karyo. (pI. rI. 4 che. pR. 68-73). A aSTalakSI graMtha kavie saM. 1649 pahelAM zarU karI te varSamAM eka pustakanA pramANane karI nAMkhyo hovo joIe ema jaNAya che. eTaluM ja nahi paNa te varSamAM zrI akabara bAdazAhe khuda rAjasabhAmAM vAMcI sAMbhaLI A pustaka svahaste laI kavinA hAthamAM ApI te rIte pramANabhUta karyo evuM te A graMthamAM ja jaNAve che - saMvati 1649 pramite zrAvaNa zukla 13 dine sandhyAyAM kazmIradezavijayamuddizya zrI rAjazrI rAmadAsavATikAyAM kRtaprathamaprayANena zrI akabbara pAtarAdinA jAphIne tijJAta sAhijhAre zrI nija murajhAI sAmata DalikarAjarAjivirAjitarAjasabhAyAM anekavaiyAkaraNatArkikavidvattamabhaTTasamakSaM asmad guruvarAna. yugapradhAnakharatara-bhaTTArakazrIjinacandrasUrIzvarAn AcArya 19 AmAM pahelA eka zlokamAM sUryadevanI stuti karI che. te khAsa dhyAna kheMce che. tyArapachI bIjA lekamAM brAhmI-sarasvatInI stuti karI jaNAve che ke "rAjAne dadate saukhyama' e zlekanA eka pAdana meM nijabuddhinI vRddhi nimitte arthe karyA che temAM te pAdamAMnA "rAjA" ne artha sUrya paNa thAya che ema jaNAvI sUryadevanAM nAma Ape che - sAvitrI bhavitA rAjA visRjo vighRNo virATa / saptaciH saptaturagaH saptAlokanamaskRtaH // ema kaMdapurANamAM zrI sUryasahastra nAmamAM jaNAvyuM che tethI rAjA eTale zrI sUrya, naH eTale amane saukhya Ape che. Ama jUdA jUdA artho dareka zabdonA mUkI AkhA vAkyano artha karI, sarva maLI ATha lAkha artha karyA che te jaNAvI chevaTe pitAnI prazakti Ape che. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janavibhAga zrIjinamihasUripramukhakRtamukhasumukhaziSyavrAtaparikarAn asamAnasanmAnabahudAnapUrva samAhRyAyamaSTalakSArthI granthA matpArdhvAda vAcayAMcakre'vakreNa cetasA / tatastadarthazravaNasamutpannaprabhUtanatanapramAdAtirekeNa saMjAtacittacamatkAreNa huprakAreNa zrIsAhinA bahuprazaMsAparva 'paDhayatAM sarvatra vistAryatAM siddhirastu' ityuktvA ca svahastena gRhItvA etat pustakaM mama haste datvA pramANIkRto'yaM granthaH / ataH seopayogitvAtU zrImAhinApi samuddizyArthamAha-rAjA zrI akabbaraH nA'smabhyaM sauravyaM sukhaM dadate prajAnAmiti / eTale--saMvat 163 nA zrAvaNa suda 13 dine sAMje kAzmira dezapara vijaya karyo te nimitte zrIrAja zrI rAmadAsa (A rAmadAsa te jaNAya che ke jeNe saM0 165ra mAM setubaMdha (rAvaNava ) nI TIkA racI che ane jene mATe prAjyabhaTTanI (rAjataraMgiNamAM vizeSa ullekha maLI Ave che ke vADImAM zrI akabara bAdazAha-jalAladIne prathama prayANa karI ati khAnadAna zAhajAdA thI salAma (pAchaLathI jahAMgIra bAdazAha) sulatAna sAmaMta maMDalika rAjAothI virAjita rAjasabhAmAM aneka vyAkaraNa tArkika vittama bhaTTa-paMDita samakSa amArA guruvara yugapradhAna kharatara bhaTTAraka zrI jinacaMdra surIzvarane AcArya zrI janasiMhari vagere AgelA ziSyasamudAya sahitane atizaya sanmAna ApIne bolAvI A aSTalakSAthI graMtha mArI pAse muha cittathI vaMcAvyo, tyAra pachI tenA zravaNathI tene ati navIna pramodane atireka thatAM cittamAM camatkRti thatAM bahu prakAre zrI bAdazAhe bahu prazaMsA karI ane "sarva vAMcI A vistAra karo" ema kahI svahaste tene laIne A pustaka mArA hAthamAM ApI A graMtha pramANabhUta karyo. pachI pote jene artha karavA cAhe che te pada laI rAjA eTale bAdazAha akabara te naH eTale ApaNane prajAne saukhya Ape che. A graMthanI ane kavie akabara guNa varNana aSTaka' mUkela che te khAsa avagAhavA gya che. visaMvAdaka zaka saMva 1685. AmAM sUtroAdimAM paraspara je virodha bhAse che te batAvyo che. sUtra prakaraNa TIkA prabaMdha saMbaMdha cAru cariteSu / / reDa vaparAtA dag u tA suda te | pI. pI. 3 pR. 290. vizeSa saMga ( ba 1 85 luguNasaramA. gAthAsahastro sa8 168 6 (pI. rI. 3 pR. 288). AmAM jamali Adi ninhonI Avazyaka cUrNimAMthI 16 gAthA TAMkI kahela che ke AnI vyAkhyA saMbaMdha sahita mArA racela vizeSa saMgrahamAMthI vidita thaze." AmAMnI aneka gAthAo jana ItihAsa ane sAhitya mATe upayogI thAya tevI che. gAthA: jiyacaH pratA: vicAH skora vyAni jiyaMti naMti . nAnAvidha graMtha vilokana zramAdekIkRtA atra mayA prayatnAtU // jayatihuyaNa nAmanA stotrapara vRtti saM 0 1687 pATaNamAM. A racavAmAM zrI jinasiMha sUrinA ziSya upAdhyAya samayarAja gaNie (mavika guru-ke je mArA vidhAgurunAja ziSya thAya) mArA para anugraha kare che ema pote svIkAre che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara 20 dazavaikAlika sUtrapara zabdArtha vRtti. TIkA lA. 3350 saM. 1691 khaMbhAtamAM. vRttaratnAkara vRtti saM. 1694 jAheramAM 21 kalpasUtrapara kalpakalpalatA nAmanI vRtti lo. 700 navatattvapara vRtti. vIra caritra stava nAmanA jinavalabhari kRta ratavana para 800 lokanI TIkA vIratava vRtti (kuriyaraya samIra vRtti) saMvAdasuMdara 333 0 cAturmAsika vyAkhyAna. radhuvaMza vRtti ( patra 145 ). kavi kAlidAsakRta raghuvaMza nAmane graMtha janamAM sAhitya arthe paDhAvavAmAM AvatA ane tethI tenA para vRttio paNa jaina sAdhuoe aneka karelI jovAmAM Ave che. A rIte saMskRta bhASAmAM kRtio temaNe karI che. vRtti-TIkA uparAMta aneka graMtho sUtro vAMcI te sarvenuM digdarzana karAvI temAM rahelA visaMvAda zedhI pitAnuM bahuzrutapaNuM dAkhavyuM che. gUrjara bhASAnI padyakRtio. 1 covIzI (24 tIrthakaranAM stavana) saM0 1658 vijayAdazamI amadAvAdamAM. Ane kavie "caturvizaMti tIkaragItAni e nAma ApyuM che. AnI zuddha prata ANaMdajI kalyA. hajI hastakanA pAlItANAnA bhaMDAramAM che. 2 zAMbapradyuma prabaMdha racyA-saM. 16pa vijayAdazamI. khaMbhAtamAM staMbhana prArthanAthanA pasAyathI. bhASAmAM moTo graMtha racavAne A temano prayAsa che ema te jaNAve che. 2. dazavaikAlika-sUtra e prAcIna sayaMbhava sUrikRta janAgama che te para prasiddha haribhadra sUrie TIkA karI che. kartA kahe che tethI ziSyone arthe zIghadha thAya te hetuthI sugama karI che. (mudrita saM. 1875). 21. kalpasUtrae paNa prAcIna, bhadrabAhukRta jainAgama che. A paranI kartAnI TIkA 0 jekobI (ke jeNe aMgrejImAM A sUtrane anuvAda karelo che. juo sekreDa bukasa opha dha IsTa) nA kahevA pramANe jinaprabhamunie kalpasUtra para racelI saMdehaviSaSadhi nAmanI TIkAno mAtra saMkSita sAra-abstractche. A jinarAjari (ke jenuM sUripada saM. 1674thI maraNa saM0 1686 sudhI rahyuM )nA rAjyamAM ne jinasAgara sUrinA yauvarAjyamAM lUNukarNasara gAmamAM AraMbha karIne te ja varSamAM auSAriNI puramAM pUrNa karela che. tethI A racanA saM0 1674 thI 1686 nI vacamAM karI che ke te daramyAnamAM lUNakarNasaramAMja saM. 1685 mAM pite hatA te vizeSa saMgrahanAM racanAkAla ane sthala parathI jaNAya che. tethI A racanA saM0 1685 mAM ja pUrNa thayelI che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 jenavibhAga zakti nahI mujha tevI buddhi nahI suprakAza vacanavilAsa nahI tiraya e paNi prathama abhyAsa. kRSNanA kuMvara zAMba ane pradhune Akhare mIzvara pAse dIkSA lIdhI ane vimalagiri para saMlekhanA karI mokSe gayA. A baMnene adhikAra AThamA aMgamAMthI (aMtakRta dazAMga-aMtakRta eTale tabhava mukta thanAra-caramabhavI mahAtmAo saMbaMdhInuM sutra) laI A prabaMdha be khaMDamAM rahe che. gAthA 535, DhAla 21, ka 800 che ane te jesalameranA vatanI nAnAvidhazAstra vicAra rasika leDhA sA. zivarAjanI abhyarthanAthI racele che evuM eka jUnI pratamAM lakheluM che. saM. 1600 thI lakhelI sArI ane junI prata lIMbaDInA bhaMDAramAM mojuda che. 3 dAna zIla tapa bhAvanA saMvAda. P (athavA saMvAda zataka)22 saM. 166ra sAMgAneramAM 'padmaprabhu supasAule'- jainanA dharmanA cAra prakAra nAme dAna, zIla, tapa ane bhAvanA jaNAvyA che-te dareka pitapotAne vaDe mAne che ane e rIte cAre potapotAnA guNa gAI pitatAthI keTalA sukhI ane siddha thayA te jaNAvI takarAra karI ApavaDAI, vIranI pariSadamAM, vIra prabhu pAse kahe che tyAre chevaTe vIra samAdhAna karI jaNAve che ke - ke kehanI ma karI tuhe niMdA ne ahaMkAra A ApaNe ThAme rahe sahuke bhale saMsAra topaNu adhako bhAva che, ekAkI samaratya dAna zIla tapa triNe bhalA, paNa bhAva vinA akyatva. aMjana AMkhe AMjatA, adhike aNu rekha rajamAMhe taja kADhatAM, adhike bhAva vizeSa. 4 cAra pratyeka buddhane rAsa. | mArU saM0 166pa jeTha zu. 15 AgrAmAM. pratyeka buddha thaI siddha thayela jana kahelA karakaMDu, durmukha, nemirAja ane nirgati (nimnaI) e cAra saMbaMdhI cAra khaMDamAM A rAsa vibhakta che. pratyeka khaMDa saM. 1664 mAM pUrNa karyo che paNa darekanI tIthi judI judI che. 1 karakaTu parano saM. 1664 phAgaNa siddhiga budhavAre. DhAla 10, gAthA 187, leka 25. 2 dumuhapara citra vada 13 zukra. DhAla 8. 3 mirAja para-tIthi nathI jaNAvI DhAla 17. 4 nigai parane mArU saMvata 1665 jeTha suda 15 AgrAmAM 'vimalanAtha pasAule" sAnnidhya kuzalasurIda; DhALa 9. A cAre A P cinha mudrita thayela graMtha sUcave che. 22. keIka pratamAM pAThAMtara bAsaTha ne badale chAsaTha che. paNa ghaNI pratamAM bAsaTha che tethI te ja pATha yogya lAge che. A saMvAdane "saMvAdazataka, kartAe pite eka ThekANe kahela che. pitAnI sItArAma copAimAM eka DhAlane rAga mUkatAM jaNAvyuM che ke "rAga dhanyAsirIsIla kahe jagi huM vaDuM, mujha vAta suNe eka mIThIre (ke je A saMvAdamAM bIjI DhAlamAM zIla kahe che) e saMvAda zatakanI bIjI DhAla." kula 5 DhAla che ane 50 kaDI che. A saMvAda sajhAyamALA ane ratnasamuccayamAM mudrita thayela che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara 163 khaMDa nAgaDa getranA saMghanAyaka sUrazAhanA AgrahathI racyA che. A rAsa ati suMdara ane rasamaya che. madarekhA (mayaNarehA) saMbaMdhI AkhyAna trIjA khaMDamAM aMtargata thAya che. muMbaInA zrAvaka bhImasI mANeke A mudrita karelo che. cAra pratyeka buddha para tilakAcAryata 215 patramAM, 1138 kamAM, 600 thaka ane 350 zlokamAM racAyelI ema cAra pustakarUpe kathAo jaina graMthAvalImAM noMdhAI che. 5 piSadhavidhi stavana. (eka nAnI kavitA) saM. 1667 mAgazara suda 10 guru. mareTamAM. 6 mRgAvatI caritra rAsa-cepa . saM. 1668 mulatAnamAM. vadezanI rAjadhAnI kauzAmbInA rAjA zatAnIkanI rANI ane udAyananI mAtA mRgAvatI pati potAnA putrane sagIra mUkI svargastha thatAM pite rAjya calAve che te vakhate tenA para Asakta banI avaMtIno rAjA caMpradyota AkramaNa kare che, paNa tene samajAvI rAjyane durgaAdithI prabala karI Akhare mahAvIra bhagavAna pAse pite dIkSA le che. A pramANe zIla sAcavI putrahitArthe rAjyavyavahAra karI dharma vairAgya pAmI mukti meLave che, te jaina satI para A suMdara AkhyAna che. judI judI gujarAtI, marUdharanI, siMdhI, pUrvanI navI navI DhALAmAM traNa khaMDomAM A "mehanavelI' cepaI racelI che. prathama khaMDamAM 13 DhALa, gAthA 266 ane bIjAmAM paNa DhALa 13, gAthA 266, trIjAmAM DhAla 12, gAthA 211 che. mULa jesalamera nivAsIne mulatAnavasatA rIhaDa getranA karamacaMda zravaka vagere mATe mulatAnamAM ke jyAM "siMdhu zrAvaka sadA sobhAgI guragaccha kerA bahurAgI" siMdhI zrAvake vasatA hatA tyAM racela che. A racanAnI pahelAM pote sAMbapradhumnanI copAI racI hatI evuM AnA maMgalAcaraNamAM je jaNAvyuM che. 7 karma chatrIzI-1" saM. 1668 mAha suda 6 mulatAnamAM 36 kaDInuM karmavaza sarva jIva che ema jaNAvI te mATenAM dRSTAMta ApyAM che. (pa) paMdana stuti stanAdi saMgraha punA.) 8-10 puNya chatrIzI (saM. 1668 siddhapura) zIla chatrIza. sa. 1969 ane saMteSa chatrIzI 1 darekamAM 36 kaDI 11 kSamA chatrIzI P nAgeramAM. ( Adara chava kSamA guNa Adara ethI zarU thatuM 36 kaDInuM prasiddha kAvya.). 12 siva suta priyamelaka rAsa. 23saM. 1672 mahetAmAM. 23 AmAM prAcIna subhASita mUkela che ke - yataH-dhari ghoDo naMI pAle jaya, ghari dhaNa ne ghauM jAya, ghari palaMka dharatI sUI, tiNurI baIyari jIvatAne rUI. AnI prata mArI pAse che. patra 11. paMkti 13. bIjI pratA dhorAjInA sarva mahAvIra bhaMDAra, temaja gArIyAdharanA, pAlaNapuranA bhaMDAromAM che. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 jainivebhAga dAna viSaya upara A AkhyAna che. sAdhune dAna devAthI siMhalamruta siMhalasiMha kevAM sukha pAme che te ane temAM priyamelaka nAmanA tInuM mAhAtmya jaNAvI te uttama zrAvaka tarIke dharmanA rUDAM kAma kare che ane samAdhI mRtyu pAmI surapadavI lahe che e batAvyuM che. DhAla 10 che. A peAtAnI svakalpita kathA lAge che. 13 naladamayaMtI rAsa. sa'0 1673 vasaMta mAsamAM metAmAM. ' kavi premAna Mde nalAkhyAna racyuM che, tenI pahelAnA saikAmAM kavi samayasuMdare jaina kathAmAM nirUpeluM naladamayaMtI caritra parathI bhASAmAM A rasamaya rAsa racyA che. 24tilakAcA kRta dazavaikAlika vRtti ane pAMDava mi ciratamAMthI adhikAra udgharI * kaviyaNa kerI kiDAM kaNi cAturI ' keLavI cha khaMDamAM, sarva gAthA 913, zleAka saMkhyA 1350, ane DhAla 38 mAM racanA karI che, AnI prata muMbainI meAhanalAlajI seMTsa lAyabrerImAM; ANuMdajI kalyANujInA pAlItANAnA bhaMDAramAM, lIMbaDInA bhaMDAra vagere sthaLe vidhamAna che. 14. puNyasAra ciratra. sa`0 1673 AnI prata mane prApta thayela nathI. 15. rAhukapura stavana sa0 1676 mAgazara, rANakapuramAM. mAravADamAM sAdaDI pAse rANakapuramAM seAmasuMdarasUrithI pratiAkata thayeluM 99 lAkha kharcI dhanAzA poravADe sa0 1461 mAM badhAveluM ati uttama ane zilpakArIgarIthI bharapUra aneka staMbhAvALuM - tribhuvanadIpaka ' nAmanuM ma Mdira virAje che. tenI vie jAtrA karI tenA TuMka vana rUpe A stavana racyuM che. cAre dizAnA 24 ma'Dapa, cAra catumu kha (ceAmukha) pratimA, 84 derI, bhoMyarAM, tyAM kharatara vasati-deha che. 16. valkalacIrI rAsa. sa0 1681 jesalameramAM, uparaiAkta jesalamerI karmacakra mulatAnamAM vasatA hatA tenA AgrahathI ApaNu rAsa racyA che. AnI prata pravartaka zrI kAntivijayajInA vaDAdarAnA bhaDAramAM che ane lIMbaDInA bhaMDAramAM che. 16a. ekAdazI ( mauna ekAdazI ) nuM vRdgha (mAruM) stavana.P sa0 1681 jesalamera pra. ratnasamuccaya rR. 172-3. 17. vastupAla tejapAlanA rAsa. sa'0 1682 (pAThamAM 1686) tiyarI puramAM. A eka bahu TUMkI kRti che. AmAM vastupAla ane tejapAla je gUrjararAja vIradhaya24. tilakAcA -zrI caMdraprabha-dharmadhASa-cakrezvarasUri-zivaprabhasUri ane tenA ziSya. temaNe Avazyaka sUtra lavrutti 106pa0 zlokamAM sa. 1296 mAM, caityevanA vaMdanaka pratyAkhyAnavRtti kSeA. 550, zrAvakapratikramaNa satravRtti kSeA. 200, sAdhupratikramaNavRtti kSeA. 296, ukta daza vaikAlika stravRtta zlAka 7000, sa. 1346 mAM jItapavRtti kSeA. 1700, sa. 1274 mAM, zrAddhujItakalpa mULagAthA 36 ane tenA para svApavRtti kSeA. 115, pANuMmika sAmAcArI kSe!. 2500, neminAtha caritra kSeA. 3500 ane pratyeka mudde catuSTaya kathA racela che. A paikI chellA graMtha paNa kavie cAra pratyeka muddane rAsa racatAM kadAca naiyA hAya. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara lanA prakhyAta zUravIra jana maMtrIo thayA temaNe je devaLa kayo tene tathA bIjAM dharmakAryo kayAM tene TuMka ahevAla che. AnI prata meM lakhI lIdhelI che. eka prata phArbasa sabhA pAse che. 18. zatruMjaya rAsa. P. saM. saM. 1602 (pAThAM 1686)25nAgAramAM zrAvaNa vadamAM A rAsa TUMke che. temAM lakhyuM che ke saM0 477 mAM dhanezvarasUrie guMjayamAhA" nAmane graMtha zilAditya pAse hajura karyo (A eka daMtakathA che) teno kaMika AdhAra AmAM lIdhe che. AmAM pahelI DhAlamAM zatrajayanAM 21 nAma, pachI tenuM pramANu; bIjI DhAlamAM tyAM siddha thayelAnAM nAma, trIjI tathA cethI DhAlamAM udhdhAra varNavelAM che. pachI mAhAsya batAvI pAMcamI DhAlamAM tyAM pApanuM AyaNa (AlocanA) karatAM chuTake thAya che e batAvI chaDI hAlamAM tyAMnA devaLanuM TuMka varNana karI-caitya pravADi varNavI jaNAve che ke ciya pravADi iNa para karIe, sIdhA vaMchita kAma. jAtrA karI zakuMja taNue, saphala kiyo avatAra kuzala kSemazuM AviyAe, saMdha sad parivAra- A rIte saMdha sAthe pote jAtrA karI kuzalakSema AvyA ne tyAra pachI saM. 1682 mAM nAgoramAM A rAsanI racanA karI. to A saMdha karyo te aMdara jaNAvela samajIzAha vaMza piravADe paragaDe e sAmasI sAha malAra rUpajI saMghavI karAvI e, caumukha mUla uddhAra no saMdha kadAca hoya evI kalpanA thavA saMbhava che. kAraNa ke te amadAvAdanA zeTha samajI savAIe saM. 1675 mAM A caumukhanI Teka baMdhAvI. temAMnA bahAranA bhAgane kharataravasahi o nA bhAgane caumukha-vasati kahe che. mIrAte-ahamadI kahe che ke A maMdira badhApAmAM 18 lAkha rUpIA lAgyA hatA. (ratnasamuccayamAM pR. 270 thI 280 ne pAne prasiddha thayela che. chellI prazasti AmAM che tethI vadhAre 18 mI kaDI pachI traNa kaDI bIjI pratamAM vizeSa che. temAM jaNAvela che ke A rAsa zatruMjaya mAhAsya sAMbhaLI te anusAra race che ane te jesalamerathI bhaNazAlI thire zatruMjayano saMgha kAvyo hato, to A thirane saMghaja upara jaNAvela kuzalakSemathI Avela saMdha hovAnuM spaSTa pratIta thAya che. ) 19 sItArAma prabaMdha ce5I. saM. 1683 meDatAmAM. A rAsa ghaNo maTe che ane jene rAmAyaNa AkhI temAM mUkI che. amAM prathama ja pite AnI agAu cAra rAsa racyA che temAM "he sarasvati teM madada karI hatI tema AmAM paNa madada kare evuM jaNAve che - samarUM sarasati sAmiNI, eka karUM aradAsa mAtA de je mujajhane karUM vacana vilAsa; 2. bAsI ane chAsIH ema tema bAsaTha ane chAsaTha ema pAThAMtara bA ane chA ekabIjAne badale lakhAI javAnA hastadoSathI saMbhave che. A baMne rAso mATe juo phArbasa gujarAtI sabhAnA hastalikhita pustakanI savistara nAmAvalIpR. 47 ane pR. 7. vi. 6 22. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina vibhAga saMba pajUna kathA sarasa (1), pratyeka buddha prabaMdha (2) nala davadaMtI (3) mRgAvatI (4), caupaI cAra saMbaMdha. AI tuM AvI tihAM sama dIdho sAda, sItArAma saMbaMdha paNi sarasati kare prasAda A pA caritra (pauma cariyama)-sItAcaritanA AdhAre racela che. hindu rAmAyaNa mAMthI aneka AkhyAne jUdA jUdA hindu kavie lakhelAM che. kavi kahe che ke jinazAsana zivazAsane sitArAma caritra suNI jere bhinnabhinna zAsana bhaNuM che ke vArtA bhinna kahie. A nava khaMDamAM lagabhaga 3700 gAthAne A rAsa, gelachA gAtrIya prasiddha rAyamalanA putraratna amIpAla ane netasI, tathA bhatrIjA rAjasInA Agrahe racelo che. temAM kavie gUjarAtI, siMdhI, mAravADI, mevADI, DhuMDhArI, dilhI vagere aneka sthaLomAM gIto tathA dezIo laI tenI layamAM pitAnI dezIo banAvI kAvyacAturI evI kuzalatAthI rasane khIlavI batAvI che ke na pUcho vAta. A kRti te kavinI adbhuta thaI che ane te gUrjara kavi ziremaNI premAnaMdathI anekadhA Takkara mArI keTalIka bAbatamAM caDI jAya che. kavi pate A kRtine mATe magarUra che ema te chelle je jaNAve che te parathI spaSTa thaze sItArAmanI copAI je huM te vAco re. rAga ratana javAhara taNe, kuNa bheda lahe nara kAre navarasa paDyA ihAM, te sughaDe samajI lejo re, je je rasa paDyA hatAM, te ThAma dekhADi de reke ke DhAla viSama kahi te, duSaNa mata de kei re, svAda sAbUNI je have te liMga hade kade na hoI reje darabAre gayo haze TuMDhAki mevAki ne dillI re, gujarAta mA ADime te kahie kAla e bhalI re - mA kahe kAM naDI, vAMcatA vAda lahesA re, navanavA rasa navanavI kathA, sAlatAM zAbAza dezaA rasa khAsa prakaTa karavA yogya che. devacaMda lAlabhAI pustakedAra phaMDavALA pAsethI AnI prata mane jovA maLI hatI. teo prakaTa karavA IcchatA hoya ema jaNAtuM hatuM, paNa Ane traNa cAra varSa thayAM chatAM kaMIpaNa te mATe prayAsa thayo nathI jaNAto te zocanIya che. A rAsanI kavisvahastalikhita prata AgrAbhaMDAramAM che. 20 bAvaravatarAsA saM. 1685 21 gautamapRcchA sa, 1686 22 thAvasthA copAI saM. 1681 [ thAvayA putra kathA lokabaddha patra 11nI janagraMthAvalImAM noMdhAyelI che. ] 23 caMpaka zreNInI copAI saM. 165 jAleramAM. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara 167 A anukaMpAdAna upara kathAnaka che. potAnA adhika sanehI ziSyanA AgrahathI, be khaMDa. kula gAthA 506. graMthAgraMtha le. 700. prata ANaMdajI kalyANajInA tathA dhorAjInA bhaMDAramAM che. AmAM e paNa batAvyuM che ke sarajata upara AdhAra rAkhanAra hoya che paNa udhama ane bhAvI baMnene bhAvI karatAM udhama adhike che. sahu ke loka lahaI kaI sarakyuM, te bela ketA vAMcuM, udhama chaI Ima paNi bhAvI adhi, samayasuMdara kaI sAcuM. [ caMpakaSTi kathA e nAmathI (1) 355 mAM, (2) jayasoma (kavi samayasuMdara sAthe jeNe upAdhyAya pada lIdhuM te guNavinayanA guru ) kRta, (3) vimalagaNi kRta, ema traNa jaina graMthAvalimAM seMghAela che.] 24 dhanadatta copAI saM. 1696 Aso mAsa. amadAvAdamAM. A vyavahArazuddhi para kathAnaka che. zrAvake vyavahAramAM kevI rIte vartavuM e Ane. udeza che. zuddha vyavahAra-cekhavaTabharyo vyavahAra karyo te kavi batAve che. zrAvakanA 21 guNa gaNAve che. viNaja karatau vANIya, sAhajI, ochuM nAI TAMka, adhikuM piNa telaI nahI, sAjI, manamAMhi ANaI sAMka suNuu re bhavikajana, zrAvaka guNa IkavIsa INi paraIsakhara vacana na kahaI nikhara, sA. nikhara sara na kahe ji velA devuM kahyuM, sAva tiNi velA te deha-su juThuM kadi belaI nahi, sAva sAcuM kahuI nitameva, pahilau vyavahAra zuddhi guphA, sAima kahyuM arihaMtadeva. sutra lagabhaga deze TuMkano A rAsa che. AnI prata amadAvAdamAM, gherAjI ane pATaNanA bhaMDAramAM che. pATaNanA hAlAbhAinA bhaMDAranA DAbaDA 82 mAM patra 8 nI A rAsanI eka prata che tenI aMte lakhyuM che ke "sarva gAthA 161 zrI samayasuMdara mahopAdhyAyAnAM pautraNa paM. harSakuzala gaNinA saMzodhitA. sA. harajI dhanajI suzrAvikAgraheNuM." patra 9. A parathI jaNAya che ke kavinI ziSya paraMparA hatI ane te paikI tenA ziSyanA ziSyanuM nAma paMDita harSakuzala hatuM. [ dhanadata kathA (1) zlokabaddha patra 24, (2) gadyamAM patra 10, (3) patra 17 mANijyasuMdara kRta, (4) 330 lokanI, ema cAra ane sauthI prAcIna tADapatramAM lakhelI amaracaMdra kRta ema pAMca jaina graMthAvalimAM noMdhAyela che. ] 25 sAdhuvaMdanA saM. 1697 ( lI. bhaMDAra ) 26 pApa chatrIzI saM. 1698 ahimadapuramAM. (pUraNacaMdajI nahAra pAse prata che). 27 susaDha rAsa-A prApta thayela nathI. [ mULa A kathA prAkRtamAM deveMdrasUri kRta 537 gAthAmAM ane bIjI prAkRtamAM 350 gAthA, jaina graMthAvalimAM seMdhAyela che. ] 28 puNyAya rAsa (DahelAne apAsare tathA ratnavijayajIne bhaMDAra. amadAvAda) Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jainavibhAga 29 puMjA RSinA rAsa. nAgapurIya tapAgacchanI paTTAvalimAM thaelA eka muninA tapanuM varNana karavA samayasuMdara upAdhyAye A rAsa kareleA jaNAvyA che. pAcadrasUri saMtAnIya vimalacaMdrasUri thayA tenI pAse pujA munie rAjanagaramAM vi. sa0 1670 mAM aSADha sudi 9 ne dine dIkSA lIdhI, ane tyAra pachI ugra tapa kriyA karI 12322 (?) upavAsa karyAM ane bIjA aneka tapa karyAM. A sa tapanI sakhyA vagere ukta rAsamAM ApI che. A sivAya kavie aneka svAdhyAyeA ( sajhAyA ), stavanA, pada vagere TuMkI kavitAe racelI cheH-~~ sajhAye--mahAsatI yA mahApuruSa para lakhelI, ane bIjI vairAgyeApadezaka sajhAyA ema e prakAre che. (1) rAjulanI sajhAya. ( prathama caraNa-rAjula cAlI raMgazuM ?) gajasukumAla sa0 ( nayarI dvArAmati jANiyejI ) anAthI muni sa. ( zreNika rayavADI caDayA ) bAhubali sa. ( rAjataNA ati leAbhiyA...vIrA mhArA gajathakI utarI ) celA sa0 ( vIra vAMdI valatAM thakAMjI......vIre vakhANI rANI celaNAjI ) araNuka suni sa.-( araNika munivara cAlyeA gecarI ) karaka u sa.( caMpA nagarI ati bhalI, huM vArI lAla ) mirAjarSi sa0. prasAda rAjarSi sa0 sthUlabhadra sa0 metha rAya sa0-dazame bhave zrI zAMtijI, megharatha jIvaDA rAya-rUDArAjA...dhanya dhanya megharatha rAyajI, jIvadayA guNakhANu... ) zAlibhadra sa. ( prathama gAvALayA taNe bhavejI, dIdhuM munivara dAna... ) bhUdeva-nAgilAnI sa0 ( a` ma`Dita gArI nAgalA phai-A dezI vinaya vijaya ane yazeAvijaya kRta zrIpALarAsamAM levAi che) apragaTa. dhanAnI sajhAya-( riMga jIvana vIrajI, kavaNu tamArA zISa )-aprakaTa. (2) niMdA para-( niMdA ma karo kAnI pArakI re) mAyA para--( mAyA kAramIre mAyA makarA catura sujANu. ) dAnazIla tapa bhAva para- ( re jIva jina dharma kIjIe. ) dheAkhIDA para -( dheAkhIDA tuM dheje mananuM dhAtIyuM re ) paMcamaArApara ( zrAvakanA ) ekavIsa guNe sa. ( puracaMdajI nahAra-kalakattA pAse prata che )--A kadAca vyavahAra zuddhi rAsanA bhAga hAya. stavanA (1) munisuvrata svAmI sta. (pakhavAsAnuM sta. )-15 divasanA upavAsa karavAnA tapa upara-( jamRdrIpa seAhAmaNeA, dakSiNu bharata udAra. ) Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasundara RSabhadeva stavana. tIrthamAlA stavana (zatruMjaye RSabha samasya) rANakapura ta saM 1676 (rANapura raLiyAmaNuM re...zrI AdIzvara deva mana moyuM re aSTApada giri stava (manaDe aSTApada me mAharAjI, nAma japuM nizidAsajI ) sImaMdhara sta0 (dhana dhana kSetra mahAvidehache.). zatruMjaya maMDaLa zrI AdinAtha stavana-saM. 1699 mAM kavinA hAthanuM lakhAyeluM paMDita lAvacaMda pAse che. "saMvata sela 99 varSe bhAdavA sudi 13 dine liSitaM . svayameva ema chelle ullekha che. temAMnI 22 mI kaDI caMcala jIva rahe nahIMcha rAcaI ramaNa rUpa: kAma viTaMbaNu sI kahujI tuM jeNu te sarUpa te jinahAM pitAnA "Adijina vinati" stavanamAM thoDA pheraphAra sAthe lIdhI jaNAya che, (2) paMcamI tapa para laghu stara-(paMcamI tapa tame kare re prANI.) paMcamI tapa para vRddha (moTuM) stava-DhAla 3 nuM (praNamI zrI gurupAya, nirmala jJAna upAya) jJAna paMcamI e jainamAM jJAna vRddhi arthe eka dhArmika parva che. AmAM jaNAvyuM che ke jJAna vaDe saMsAra, jJAna mugati dAtAra, jJAna dI kahyo e, sAco sava e. jJAna locana suvikAza, lokAloka prakAza, jJAna vinA pazu e, nara jANe kiryuM . ekAdazI vRddha stara 13 kaDInuM. (samavasaraNa beThA bhagavaMta, dharama prakAze zrI arihaMta). mauna ekAdazI nAmanA dhArmika parva para jesalameramAM saM0 1681 upadhAna tapa sta-(zrI mahAvIra dharama paragAse, beDI paraSada bAra ) piSadhavidhi sta- (3) vinati eTale saMbodhana rUpe ApavIti- svadoSa jaNAvI prabhunI karuNuM ane dayA bhAMgavA mATe jemAM Arjava pUrvaka vinati karavAmAM AvI che tevA vinati stavane. mahAvIra vinati stara (vIra suNe mArI vinati, karajoDI huM kahuM mananI vAta ) A jesalameramAM vAcanAcArya pote hatA tyAre banAvyuM che. amarasarapura maMDana zItalanAtha vinati sta (merA sAheba he, zrI zItalanAtha ki, vinati suNe eka meraDI) AyaNa (AlecanA) rUpe vinati stava (4) chaMdapArzvanAtha chaMda (ApaNu ghara beThAM lIla kare.) (5) dAdAjI sta(kharataragacchamAM pitAnI guruparaMparAmAM thayela jina kuzala sUrajI "dAdAjI" tarIke oLakhAya che, ghaNuM camatkArI heI temaNe samaratAM Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jainavibhAga ghaNAne paracA ApyA che ema manAya che. evA paracA kavine maLyeA hate tevuM A stavanamAM jaNAvela che, temaja peAtAnI kRtimAM paNa stuti rUpe tema sAMnidhya laIne anhAhana kareluM che. (Adi carNu-AyA AyeAjI samarata dAdAjI AyA. ) stutio, prabhu stuti. vimalAcala RSabha stuti. 26 keTalAMka paTTA. vairAgya-upadeza kheAdhaka TUMkAM kAvyeAne ' pada' e nAma apAya che. je maLelAM te A niSadhamAM uddhRta karyA che. A badhAM hindI bhASAmAM che. anya kRtio----uparAkta sivAya kavinI anya kRtio paikI RSimaDaLa para peAtAnI TIkA ke stavana-kai paNa hAvuM jAie, 27 26 upara sajhAyA, stavanA, pada vagere sarva mudrita thayAM che. jIe jainaprakSeAdhu sajhAyamALA, ratnasAgara, ratnasamuccaya, janakAvyasa'graha caityavaMdanastutistavanAdi saMgraha. hAvAne saMbhava che. 27 kAraNa ke kha0 zivaya'da pAke 24 jina pujA saM. 1779 (naMda muni nAgadharaNI) varSomAM AzA zuda 2 ne zanine ne jayapuramAM racela che temAM samayasuMdaranI A kRtinA pote AdhAra lIdhelA jaNAvyA cheH-- samayasaMdara anugrahI RSimaMDala, jinakI roAbha savAyA, pUjA racI pAThaka zivaca Mde AnaMda sadha vadhAyA---- ratnasAgara bhAga 1 | pR. 289. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________