Book Title: Bhojprabandh Bhashantar
Author(s): Jain Dharma Prasarak Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003642/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhojaprabaMdha bhASAMtara. nAvAprasiddha 32 zrI jaina sutra prasAra CIRCUR Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || zrI ratnamandira gaNi viracita / / zrI jojaprabaMdha jApAMtara. zrI rANapuranivAsI udAracitta zreSThIva zeTha nAgaradAsa purUSottamadAsanI Arthika sahAyathI chapAvI prasiddha karanAra, zrI jainadharma prasAraka sabhA. vIra saMvata 2450 bhAvanagara. vikrama saMvata 1980 kiMmata rUA. 1-8-0 sane 1924 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanagara dhI AnaMda" prInTIMga presamAM zAhu gulAbacaMda, lallubhAie chApyuM. << Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. A vizvamAM ghaNI jAtanA manuSya che. te sarvemAM manuSyatva te samAna ane eka ja prakAranuM jaNAya che, kAraNake mAdhyastha bhAve saddharmanuM sevana karavAthI mahA durlabha manuSyabhava prApta thAya che, temAM paNa AryakSetramAM janma thavo durlabha che. jeo AryakSetramAM janme che, temanAmAM ja zAstra pradarzita mArgAnusArIonA guNa hoya che, temAM paNa uttama kuLamAM janma tho muzkela che. prAye uttama kuLamAM janmelAmAM ja uttarottara saddaguNo vRddhi pAme che. pachI zraddhAdikanA hetuthI temaja saddharmanA zravaNathI samyakatvadika zreSTha tatvanI prApti thAya che. bhinna bhinna aneka dharmamArgo A duniyAmAM zravaNa paMthamAM Ave che, paraMtu svarga, mRtyu, ane pAtALarUpa tribhuvanamAM rahelA deva, manuSya, tiryaMca ane nArakIrUpa cAra gatinA jIvonuM temaja temanA aMtargata sthAvarAdika kAnuM tathA avaziSTa achavAdinuM yathArtha svarUpa batAvanAra tathA zreyasAdhaka satya dharmamArganI prarUpaNAdika karanAra eka jaina dharma ja sAmrAjya bhogave che. A jainadharmanA dAna, zILa, tapa ane bhAva e cAra mukhya aMga che. temAM zILa, tapa ane bhAvanA e traNanI ArAdhanA karavAmAM amuka amuka aMze jJAna, guNa, zakita, zArIrika ane mAnasika baLa vagerenI jeTalI apekSA che teTalI dAnadharmamAM nathI; kAraNake dAnadharma te sarva koI piotapotAnA vaibhavane anusAra karI zake che. ane nirdhana paNa abhayadAnAdika karI zake che, tethI dAnadharma sarvane sAdhAraNa che. vaLI dAnadharma paNa bIjA traNa dharmanI jema mokSa paryatanuM sukha Ape che, eTaluM ja nahIM paNa traNa dharmathI to eka kartAne ja tenuM phaLa maLe che ane dAnadharmamAM to dAtA ane gRhItA banene tenuM phaLa prApta thAya che. AvAM kAraNothI dAnadharmane cAremAM prathama gaNuvyo che. A dAnadharmanA mukhya pAMca prakAra che-abhayadAna 1, supAtradAna 2, anukaMpAdAna 3, ucitadAna ka, ane kIrtidAna che. temAM prathamanA be dAnanuM mukhya phaLa mesaja che ane bAkInAM traNa dAno bhogAdika ApanArAM che. temAM A prabaMdhamAM vistArathI batAvelA dAnane ucita ane kIrtidAnamAM samAveza thAya che. A graMthanA utthAnanuM A kAraNuM che, tethI ja A prabaMdha dharmakathAnugamAM gaNI zakAya che. A dharmakathAnuyoganA kartA zrIratnamaMdira ' nAmane gaNi che. temaNe A 1 mULa graMthamAM dareka adhikArane aMte kartAe pitAnuM nAma spaSTa jaNAvyuM che; chatAM ma0 naM0 divedInA bhASAMtaranI prastAvanAmAM graMthakartAnuM nAma graMthamAM nahIM maLavAnuM lakhe che ke prAMti doSa jaNAya che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMya viAma saMvata 1157 nI sAlamAM rahyA che. teo zrI somasuMdara gurUnA ziSya zrImaMdiratna gaNInA ziSya hatA, ema A mULagraMthanI prazastimAM temaja prAraMbhanA maMgaLamAM spaSTa rIte lakheluM che. te sivAya graMthakartAne janma, nivAsasthAna ane mAtapitA vigere saMbaMdhI koI mAhitI maLI zakatI nathI, paraMtu temaNe upadezataraMgiNI. pethaDasujhAMjhaNuprabaMdha vigere graMtha racelA hoya ema jaNAya che. A bhojarAjAnA nAnA moTA prabaMdha anyadarzanamAM aneka vidvAno ane kAvaoe karelA jovAmAM Ave che, te uparAMta nAnI moTI kathAo paNa bALa nepALa lokamAM paraMparAthI kahevAtI cAlI Ave che, te sarva sthAone saMgraha A prabaMdhamAM kartAe karela hoya tema dekhAya che, temaja prasaMgopAta prathamanA bhojarAjAnI dAnazaktinuM varNana karatAM tenI sabhAnA paMDita kALIdAsa, bhavabhuti, mAgha, bANu, mayura, ane zaMkara vigere kavionA prabaMdhe paNa A graMthamAM ApelA che. tethI A graMtha suvistRta hovAne lIdhe AnuM nAma graMthakAre bhojaprabaMdharAja evuM Apela che. te bAbata graMthakAre AraMbhamAM lakhyuM che ke " zrI bhojarAjAnA nAnA nAnA ghaNA prabadhe meM joyA tathA sAMbhaLyA che, te sarvanA nidhAna rUpa A moTo prabaMdharAja huM ramuM chuM. " prathamanA bhojarAjA kayAre thayA ? te A graMthamAM lakheluM nathI, paraMtu e bhojarAjAnI sattA saMvata 1060 nI sAlamAM hatI. te viSe chaThThA adhikAramAM pR 169 mAM jaina prAsAdanI prazastinA prasaMgamAM lakheluM che, ane tyAMthI ja A adhikAra te vRddha bhojarAjA saMbaMdhI ja che. bIjA bhojaprabaMdhAmAM prAye kevaLa vidvAnonA kAvyo ane temane ApelA dAnanuM varNana che, ane A prabaMdharAjamAM te uparAMta bhASAnAM kAvya, daMtakathAo ane aitihAsika kathAo paNa che. temAM prathamanA be adhikAramAM ja ItihAsa viSaya pUrNa thAya che. mAtra bhejarAjAnA aMta samayane itihAsa chellA adhikAramAM pUrNa thAya che. temAM pahelA adhikAramAM prathama maMgaLa karI, manuSyabhavanI durlabhatA batAvI, dharmanA dAnAdika cAra bheda, dAnanA bheda tathA A graMthane dAnadharmamAM samAveza siddha karI batAvyo che. pachI kathAno prAraMbha karatAM prathama paramAra vaMzanI utpatti purANuzAstrane anusarI saMkSiptathI kahI che. pachI te paramAra vaMzamAM zrI uyinI nagarImAM zrIharSa nAme rAjA 2 chApelA mULa graMthanI prazastimAM munimUtramUrirAmRta evA akSare lakhyA che, chatAM mULagraMtha saMzodhake maryAsta mAM temaja prastAvanAmAM 1517 nI sAla AMkaDAthI lakhI che rakhalA jAya che, Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayA che. te rA, zikAra karavA gayA che, tyAM eka gADha vanamAM eka caMpaka vRkSanI nIce mujAtinA dhAmanA pULAmAM teNe eka tejasvI bALaka joyA, tene pAtAne ghera lai jai putra tarIke tenA janmotsava karI tenuM suja nAma pADyuM. tyArapachI muMja ATha varSanA thayA tyAre zrI rAjAne si dhula nAmane khIjo putra thayA. muMja vadhAre priya tathA moTA hovAthI rAjAe tene ja rAjya Apyu ane silane yuvarAja pada ApyuM. muMjarAjA svataMtra thayA tyAre teNe silane baLavAna tathA anyAyI joi tenu yuvarAja pada khuMcavI lai tene kADhI mUkayo; tethI te pallIta thai vanamAM rahyo. tyAM tenApara prasanna thayelA krA vetALe tene zabdavedhI bANunuM varadAna Apyu, tathA tene citrakavelI paNa prApta thai. keTaleka kALe mujarAjAe siMdhulane pAcho rAjyamAM khelAvyA, tApaNu teNe anyAyane tyAga karyuM nahIM. chevaTe tenAthI bhaya pAmI mujarAjAe tenI AMkhA phADI tene pAMjarAmAM rAkhyA. tyArapachI silane bheAja nAme putra thayA. te paN sila jevAja parAkramI thaze ema lAgyuM. tenA janma vakhatanA ucca grahe tenI mATI bhAgyasapatti sUcavatA hatA. te bhAja anukrame sarva vidyA, zAstra ane kaLAmAM nipuNa thayA, te vakhate krAi vidvAna brAhmaNa pAsethI muMje sAMbhaLyuM ke--" A bhoja paMcAvana varSa sAta mAsa ane traNa divasa goDa sahita dakSiNa dezanuM rAjya bhogavaze. pramANe sAMbhaLI ' potAnA putromAMthI kAipaNu rAjA thaze nahIM ' ema dhArI muje bhAjane gupta rIte mAravA mATe vatsarAjane hukama karyAM. vatsarAjane dayA AvavAthI bhAjate gupta rAkhI rAjAne mAryAnA khabara ApyA, tathA bheAje chello vakhate mu MjarAjAne ApavA mATe eka zloka lakhIne vatsarAjane ApelA te zloka paNa teNe rAjAne ApyA. te vAMcI rAjAne vairAgya thavAthI teNe bhojanA ghaNA zAka karyA, ane vaTa te zAkane lIdhe ja rAjA baLI maravA taiyAra thayA. tyAre vatsarAje satya vRttAMta kahI bhAjate jIvatA batAvyA. ekadA mujarAA bhojane yuvarAja pada ApI tene sa rAjya sAMpI karNATaka dezanA rAjA telapadeva sAthe yuddha karavA gayA. temAM chevaTa tailapadeve mujane bAMdhI kaida karyA. kArAgRhamAM rahelA mujane tailapa devanI bahena mRNAlavatI sAthe prIti thai. ekadA mujanA pradhAnAe ujjiyanIthI tenA kArAgRha sudhI sura Mga karI te dvArA mujane lai javAnA prayatna karyAM. te vAta muje mRNAlavatIne kahI teNIne peAtAnI sAthe AvavA kahyuM. paraMtu tyAM javAthI muja peAtAnI khIjI rANIomAM Asakta thavAthI mArA para prIti rAkhaze nahIM ' ema dhArI teNIe gupta rIte te vAta potAnA bhAi tailapadevane kahI dIdhI, tethI teNe aneka prakAranI viTaMbaNAvaphe mujane mArI nAMkhyA. "" mA " C Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjA adhikAramAM bhojane pradhAnoe rAjyAbhiSeka karyo. te vakhate tenI ujayinI nagarInI anargaLa samRddhi sAMbhaLI kaIvepArI te nagarInI prasiddha anyathA karavA mATe retInI piThe bharI tyAM Avyo. koIe te retI lIdhI nahIM; tethI te nagarInI prasiddhinI niMdA karato te vepArI vezyAnA cauTAmAM gaye. tenA mukhathI nagarInI niMdA sAMbhaLI dhArA nAmanI vezyAe te vepArInI kahelI zarata pramANe tenI sarva retI uMdhA arisAe laI cattA arisAe tela ApI tene chetaryo. vezyAe te retIno Dhagale nagarI bahAra karAvyo hato. te rAjAnA jovAmAM AvatAM tenA pUchavAthI rAjasevakee tene vRttAMta rAjAne kahyo. tyAre rAjAe prasanna thaI vezyAne bolAvI varadAna ApyuM vezyAe te retInA ja DhagalA upara potAnA nAmanI nagarI vasAvavA varadAna mAgyuM, tethI rAjAe te retI upara dhArA nAmanI nagarI vasAvI. A pramANe dhArAnagarInI utpatti batAvI che. pachI rAjAe dhArAnagarImAM ja rAjadhAnI sthApI. dhArAnagarImAM uMca nIca sarva jAtinA purUSo, strIo ane dAsIomAM koIpaNa avidvAna hatuM ja nahIM, te bAbata pArAdhinI strI tathA bharavADanI strI vigerenA prabaMdho paNa ApelA che. ekadA bhejarAjAe dhArAnagarInI suMdaratAno garva karyo, te vakhate tyAM beThelA gurjara dezanA eka cAraNe rAjAne garva utAravA mATe gujarAtanA aNahillapura pATaNanI suMdaratA vizeSapaNe varNavI. tenI vastInA vistAranuM varNana karatAM kahyuM ke, eka bhIma nAmano mAravADI pitAnI strI sahita pATaNamAM AvyA hatA, temAM te daMpatI judA paDavAthI te banne parasparanI zodha mATe che mAsa pharyA chatAM bhegA thayA nahIM. chevaTa strInI arajathI rAjAe tenI jevA ja bhIma nAmanA mANasa bheLA karyA te paNa pAMcase thayA. temAMthI te strIe pitAnA pati bhImane oLakhI kADhaye. AvA kAraNathI te pATaNa narasamudranuM birUda pAmyuM hatuM. te uparAMta vidyAmAM paNa pATaNa jevuM kaMIpaNa nagara nathI, kemake sarasvatI devI paNa chatAine nadIrUpe tyAM sAkSAt vahe che. vaLI te pATaNanI samRddhinuM varNana karatAM uttama jAtinA kezaranA vepArInuM dRSTAMta ApyuM che te vAcaka vargane Azcarya utpanna kare tevuM che. temaja pATaNamAM uttama kaLAvAna purUSo paNa vase che tenuM varNana paNa daSTAMta sahita Azcarya. kAraka ApyuM che. AvI pATaNanI prazaMsA sAMbhaLI bhojarAjAe potAnA eka vidvAna brAhmaNa dvArA leka mekalI tenI parIkSA karAvI. pachI bhojarAjA jAte gupta rIte pATaNa jevA gayA. tyAM nagara bahAra cAra pANIArIonI ja vAta sAMbhaLI rAjA Azcarya pAmI pitAnI nagarImAM pAchA AvyA. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATaNanA rAjA bhImane bhojarAja AvyAnI khabara thatAM teNe tenI pAchaLa sinya deDAvyuM paNa bhejarAja hAtha lAgyA nahIM. tyArapachI pATaNa levAnI IcchAthI bhojarAjAe prathama dUtArA pATaNanI mAgaNI karI. chevaTa yuddhane prasaMga Avyo. te vakhate bhImarAja pAse vimaLa nAmane daMDanAyaka hatuM. tenA baLathI bhIme bhejarAjAno parAjaya karyo. bhojarAjA nAzI gayA. pharIthI bhojarAjAe pATaNapara caDAI karavAnI taiyArI karI. te vAta ke vepArInA kAgaLaparathI karNa paraMparAe bhImarAjA pAse pahecI. tenI khAtrI mATe bhImarAjAe pitAne cara purUSa dhArAnagarImAM meka. te arasAmAM bhImarAjA sAthe vimaLane koI kAraNasara virodha thavAthI te vimaLa pATaNane choDI caMdrAvatI nagarImAM jaIne rahyo. pachI dhArAnagarIthI pAchA AvelA caranA mukhathI bhojarAjAnI moTI taiyArI sAMbhaLI bhImarAjA kheda pAmyA. temAM paNa vimaLa nahIM hovAthI teNe jItavAnI jarApaNuM AzA rAkhI nahIM; tethI vimaLane manAvI lAvavA mATe bhImarAjAe potAno maMtrI mokalyo. maMtrIe jaI vimaLane ghaNo samajAvyuM te paNa te Avyo nahIM; tethI bhImarAjA vadhAre gabharAya. chevaTa bhojarAjAne AvatA aTakAvavA mATe ghaNuM ghaNuM vicAre karI DAmara nAmanA dUtane te kArya soMpyuM. DAmarane jatI vakhate bhImarAjAe vAraMvAra bhalAmaNa karavA mAMDI tethI udvega pAmele DAmara tene kAMIka avaLo uttara ApI cAlato thaye: tethI bhImarAjAne tenA para ati krodha caDyo. tarataja tene mArI nAMkhavAnA irAdAthI zIdhrapaNe dhArAnagarImAM bhojarAjA upara eka khAnagI lekha lakhI bIjA carane tyAM mokalyo. temAM DAmarane mArI nAMkhavAnuM lakhyuM hatuM, paraMtu bhojarAjA catura hatA tethI jyAre DAmara Avyo tyAre tene mAryo nahIM paNa tene bhImarAjAne A kAgaLa lakhavAnuM kAraNa pUchyuM. tyAre DAmare yuktithI javAba ApI bhejarAjAne prasanna karyA. tethI bhejarAjAe tene varadAna ApyuM, te teNe samaye mAgavAnuM kahI sthApI rAkhyuM, ane prasaMgopAta hitakAraka tathA manahara vacanavaDe bhejarAjAne te ati vizvAsu bane. ekadA bhojarAjAe yAtrAbherI vagaDAvI sainya ekaThuM karI gujarAta tarapha prayANa karyuM. keTalAka prayANa karyA pachI ekadA rAtroe tyAM nATakanuM piTaka nATaka karavA AvyuM. temAM temaNe rAjaviDaMbana nAmanuM nATaka zarU karyuM. temAM je je rAjA yuddhamAM parAjaya pAmI viDaMbanA pAmyA hatA temane veSa yathArtha rIte bhajavavA lAgyA. anukrame tela devanuM nATaka AvyuM. temAM tailapadeva mukhamAM tRNa laI muMjarAjAne praNAma kare che evo dekhAva joI bhojarAjAe hasIne DAmarane kahyuM ke "he DAmara ! te prathama karNATakanA rAjAne je hatuM te ja A barAbara che ke nahIM ? ?' te sAMbhaLI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya jANa DAmare javAba Ape ke-"he rAjana! kharekhara te ja A tailapadeva che; paraMtu muja rAjAnuM mastaka tenA hAthamAM nathI teTalI khAmI che." te sAMbhaLI bhejarAjAne potAnA kAkA muMjano vadha smaraNamAM AvyuM. tarataja tene tailapadeva para krodha caDyo ane tenuM vera levAno nizcaya thayo. tethI teNe sarva lazkara karNATaka deza tarapha calAvyuM. gujarAtanuM kSema thayuM jANuM DAmara khuzI thayo. anukrame bhojarAjA karNATaka dezamAM AvyA, tailapadeva paNa satya sahita tenI sanmukha Avya, yuddha zarU thayuM. chevaTa tailapadevanuM sainya bhAMgyuM eTale te rAjA potAnA nagaramAM nAsIne pesI gayo. bhojarAjAe sainyavaDe tenA nagarane rodha karyo. eka divasa DAmare kRtrima kAgaLa lakhI bhojarAjAne te kAgaLa vaMcAvyuM. temAM bhamarAjA dhArAnagarI upara caDAI karavA jAya che mATe DAmarane bolAve che evI hakikata hatI. te jANuM bhaje gabharAine DAmarane ja mata pUcho. DAmare kahyuM "ahIMthI jItyA sivAya javuM yogya nathI, ane teTalAmAM bhImarAja mAlava deza ujajaDa karaze, mATe hAla turata bhImarAjAne aTakAvavA mATe tene koI daMDa tarIke bheTa mokale." te sAMbhaLI bhaje tene ja bheTa sahita mokalyo. ahIM tilapadevane vaza karI bhojarAjA pitAnI nagarImAM gayA. DAmare sarva hakita bhIma rAjAne kahIne tene prasanna karyo. ityAdi hakikata uparAMta chevaTa kuLacaMdrane prabaMdha ApI bIjo adhikAra kartA pUrNa kare che. trIjA adhikAramAM prathama kusaMgane lIdhe bhojarAjAnI kRpaNutA dekhADI che, tene koI vidvAna brAhmaNe upadeza Ape tethI rAjA dAna devAmAM pAchA pravRtta thayA che. temAM teNe gopALa vigere bhASAnI kavitA karanArAone paNa ghaNuM dAna ApyuM che. maMtrIonA niSedha karyA chatAM rAjA dAnathI pAchA haThatA nathI. te rAjAne kaI yogInA samAgamathI suvarNasiddhinI prApti thAya che. pachI bhejarAjA sAbhAgyasuMdarIne paraNe che. tenA para asatya zaMkA thavAthI rAjA teNIne dezanikAla kare che, paraMtu maMtrI yuktithI teNIne gupta rIte rAkhe che. pachI prasaMga Avye maMtrI teNInI pavitratAnI khAtrI karI Ape che. teNIne mAthethI kalaMka utare che ane rAjA teNIne utsavapUrvaka purapraveza karAve che, tyArapachI bhojarAja madanamaMjarI nAmanI bIjI rANIne paraNe che. A pramANenI trIjA adhikAramAM hakIkata che. cethA ane pAMcamA adhikAramAM kevaLa kavionAja prabaMdha che. eTale ke temAM bhojarAjAe vidvAna kavione temanI kavitAo sAMbhaLI anargala dAna ApyuM che, e hakIkata savistara Ave che. temAM paNa pAMcamAM adhikAramAM bhejarAjAne dAna saMbaMdhI garva utAravAne prasaMge tathA eka brAhmagunA kSetramAMthI nIkaLelA siMhAsanane prasaMge saMkSepathI vikrama rAjAnI udAratAnuM varNana Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApeluM che tathA te prasaMge zrI siddhasena divAkarane paNa ekAra nagaramAM jinacaitya karAvavAnA saMbaMdhamAM saMkSipta hevAla Apelo che. chaThThA adhikAramAM prathama pAMca sAta kavionA saMkSipta prabaMdha ApI tyArapachI te adhikAranI samApti sudhI vistArathI vRddha bhojarAjanI dAnazaktinuM varNana karatAM kALidAsa vigere kavionA prabaMdhe ApelA che. chellA sAtamA adhikAramAM beDAeka kavinA prabaMdhe che, potAnA putranI bhAgyanI parIkSA, pitAnI kulaTA rANIe ane laMpaTa kaviono hevAla tathA DAmare karAvele bhIma ane bhajano meLApa Apyo che, ane pachI A prabaMdhanA upasaMhAramAM zrIkaNa rAjA sAthenI zaratano bhaMga karavAthI karNarAja, bhImarAjA sahita bhejarAjA para caDI Avyo, teTalAmAM bhojarAjA akasmAta vyAdhi thavAthI svarge gayA. tenuM rAjya karNa kabaje karyuM, tathA kaNe kavione ghaNuM dAna ApyuM. e vigere hakita saMkSepathI ApI graMthanI samApti karI che. ekaMdara A graMthamAM bhojarAjAno ItihAsa, tenI dAnakaLA, kavionA prabaMdha ane sAhityano vinoda ATalI hakikata mukhya rIte samAyelI che, tethI sarva kaI vAcaka vargane A graMtha ati priya thaI paDe te che. te bAbata tenI vistArathI prazaMsA karavA karatAM vAMcakavargane A pustaka ekavAra hastagata karIne pachI ja tenA para dRSTi karavAnI vinaMti karavI ucita dhArI che. jo ke A graMthanuM ja bhASAMtara I. sa. 1891mAM rA. 2. maNibhAi nabhubhAI dvivedIe chapAvIne prasiddha karyuM che, ane tenAthI ja A graMtha prasiddhi pAmyo che, paraMtu temane A graMtha mATe prati maLelI te kAMika apUrNa maLelI, tethI saMpUrNa bhASAMtara temAM AvyuM nathI, tathA bhASAMtarakartA uttama vidvAna hovA chatAM tenI bhASA saMskRtamaya hovAne lIdhe kevaLa gujarAtI bhASAnA jJAnavALA vAcaka vargane temAM joIe teTale AnaMda maLavo azakya che. te sAthe bhASAMtarane jenazailIne anubhava bilakula nahIM hovAthI ane A graMthakartA jenAcArya hevAthI jyAM jyAM jenazelInA khAsa zabdo ke vAkya AvyA che tyAM tyAM bhASAMtarakartAe khAlI jagyA rAkhI nIce phaTaneTamAM azuddhi vigere kAraNo batAvyAM che. AthI karIne te bhASAMtara sarvane saMpUrNa upayogI thayuM nathI ema dhArI tenuM karIne bhASAMtara karAvI 'prasiddha karavAno vicAra thaze. ane tethI ja A sabhAnA zAstrI jeThAlAla haribhAI pAse AnA chapAyelA mULa graMtha uparathI khaMta ane kALajIpUrvaka bhASAMtara karAvI tathA tenI presapI banatA prayAsathI bIjA vidvAna pAse vaMcAvI, sudharAvIne chapAvavAmAM AvyuM che. to paNa mULa graMthanI pratimAM kacit Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddhatAne lIdhe ke matadASane lIdhe A bhASAMtaramAM karvAyat skhalanA rahelI sAkSara vAMcakavargInI dRSTimAM Ave te te sudhArIne vAMcavA vinaMti che, temaja te amane lakhI jaNAvavAnI paNa prArthanA che. A bhASAMtara chapAvavA vigerenA sadhaLA kharca rANapuranavAsI udAra dilavALA gRhastha zeTha nAgaradAsabhAi purUSottamadAsa taraphathI ApavAmAM AvyA che. tethI tenA ahIM saprema AbhAra mAnavAmAM Ave che. A brukanI kiMmata paNa teja kAraNathI sAmAnya rAkhavAmAM AvI che. ghaNI nakalA bheTa ApavAnI che, ane upajelI rakama paNa pAchI pustaka prasiddhinA kAmAMja vAparavAnI che. A pustakanA prA tapAsavAmAM banatI kALajI rAkhyA chatAM presanA doSathI ke hiMdeoSathI kAMipaNu azuddhi rahI gai hAya to te vAMcakavarga sudhArIne vAMcaze evI AzA che. vaizAkha-akSayatRtIyA * sa. 1980 zrI jaina dharma prasAraka sabhA. bhAvanagara. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA. pRSTha. adhikAra, 1 le. viSaya. viSaya. pRSTha vimaLanuM pATaNathI nAsI javuM. 51 maMgaLa. vimaLane manAvI pAcho pATaNa .. *** *** 1 lAvavAno prayAsa. ... ... 5ra dharmanA bhede ... ... ... 2 bhajano caDAI viSene bhIma dAnadharmanA bheda. ... ... 3 rAjAne vicAra. ... .... 55 A graMthano dAnadharmamAM samAveza 4 paramAra vaMzanI utpatti. ... 4 bhImarAjAe bhejanI caDAi muMja tathA siMdhulane janma. ... 5 aTakAvavA pitAnAM DAmarahUtane zrIjano janma. ... .... dhArAnagarImAM mokala..... 55 bhejanI Apatti. ... bhejanuM pATaNa tarapha prayANa. 60 bhejanuM yuvarAjapada. .. bhejanA prayANuthI gujarAtamAM khaLabhaLATa..... ..... muMjanI karNATapara caDhAI ... 12 DAmaranI yuktithI bhejanI karNATaka tenuM kedamAM paDavuM. .. 13 dezapara caDAI. . . 2 muMjanI viDaMbaNuM tathA maraNa 15 karNATaka dezamAM utpAto.... ... 63 adhikAra raje. bhoje DAmara sAthe bhImarAjAne daMDa bhajano rAjyAbhiSeka. . 17 mokala... .. . 6 dhArAnagaranI sthApanA. - 18 kuLacaMdrane prabaMdha.... ... ... 67 eka vidvAna kuTuMbanuM dhArA adhikAra 3 je. nagarImAM Agamana. .. .. 19 bhojarAjAnI kRpaNutA.... ... 71 dhArAnagarInI prajAnI vidvattA. 23 dhArAnagarImAM vastInI bharatI. 25 brAhmaNanA upadezathI thayelI bhejanI aNahilapura pATaNanuM varNana tathA udAratA. ... .. ... 72 tyAMnA lekenI vidvattA. ... 28 bhojarAjAnA dAnano prabaMdha.... 77 bhojarAjAnuM te jovA mATe pATaNa bhojarAjAne suvarNasiddhinI javuM. .... ... .. 36 prApti.... ... ... .82 bhojarAjAnI pATaNapara caDAI. 38 sibhAgyasuMdarInA bhejarAjA sAthe bhejano parAjaya. ... ... 43 { lagna... ... ... ... 86 pharIthI bhojarAjAnI pATaNapara bhojarAjAnuM avicArI kArya... 88 caDAInI taiyArI. .. *** 44 | madanamaMjarI sAthe ja rAjAnA vimaLamaMtrIne prabaMdha.. .. 45 | lagna... . . . 90 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 4 the. | malayasiMha tathA vijayane prabaMdha. 153 krIDAcaMdra paMDitane prabaMdha... 91 viSNu ane somanAthane prabaMdha. 155 rAjazekhara kavi prabaMdha... ... 95 dAmodara kavi prabaMdha. .. .. 157 sarasvatI kuTuMba prabaMdha... ... 96 ekena "brAti " prabaMdha. .. 158 sItA paMDitA tathA aMdha sarasvatI aprazikha prabaMdha. ... ... 159 bhaTTa prabaMdha ... sarva vidvAna eka mata prabaMdha.... 161 ... ... 99 jayadeva kavi prabaMdha.... ... 102 vararUci prabaMdha... .. .. 161 zItapIDita be kavionA prabaMdha. 103 zaMkara kavi prabaMdha. .. . 162 vidIyA brahmaNano prabaMdha.... ... 105 adhikAra 6 Dho. caradAna prabaMdha. ... ... 106 mAlAkAranI strIne prabaMdha. .. 163 kAchavAhaka brAhmaNa prabaMdha.. ... 110 | jayadeva ane harivarmA prIti gopALa kavi prabaMdha... ... .. 112 prabaMdha. ... ... ... ... 164 brAhmaNIno prabaMdha. ... ... ... bhAkara zAkaTya prabaMdha... . 165 mallinAtha kavi prabaMdha ... ... bIja dAmodara kavino prabaMdha. 167 mAMtrika kavi prabaMdha... ... ... 113 mucukuMda kavi prabaMdha. . .. 167 mAgha paMDita prabaMdha... ....... nirdhana, madana ane hArita kavi prabaMdha.... ... ... . *** 168 adhikAra 5 me. vRddha bhejarAjA tathA tenA kavionA dhana pALa paMDita prabaMdha. ... 120 | prabaMdha.... .... ... .. 169 virAgya prabaMdha. .. ... adhikAra 7 me. paradezI vAdI prabaMdha. .. rAmezvarAdika kavi prabaMdha.... .... 201 rAdhAvedha prabaMdha. kazIla goviMda kavi prabaMdha. ... 202 AbhIrI prabaMdha. .. + devarAja kavi prabaMdha............ 203 dharmanirNaya prabaMdha. .. be cArano prabaMdha... ... ... 203 saMbhavadeva prabaMdha. bhImarAjanuM bhejarAjAnI sabhAmAM vikramAditya tathA siddhasena gupta rIte javuM......... .. ... 205 kara prabaMdha. *** ... 14 karNarAjAnI utpatti. ... ... 206 lakSamIdhara prabaMdha. 145 kaNe bhoja pAse dUta mele. 27 kAmadeva kAva prabaMdha. ... 145 karNanI bhojapara caDAi. . . 208 siMhAsana dvAciMzikA prabaMdha. 147 | bhojanuM svargagamana... ... 209 sAta kavione prabaMdha... .. | bhajanA putrano rAjyAbhiSeka.... 210 daridra kavi prabaMdha. karAjAnI paMDitoe karelI kuMbhakAra prabaMdha. .. 150 ! stuti.... ... ... ... 210 sImaMta kavi prabaMdha. .... 151 | nAcirAja ane kapUra kavi prabaMdha. 211 zrIdhara kavi prabaMdha. ... 15ra | graMthakAranI prazasti. ... ... 212 .. 13 6 : 138 ! 150 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha nAgaradAsa purUSottamadAsa rANapuranavAsInA jIvananA TuMka paricaya. satpurUSonAM jIvanavRttAMta bALakathI mAMDIne vRddha sudhI sane anukaraNIya hA pAchaLanI prajAne dRSTAMta rUpa thAya che. je saddagRhasthanuM jIvana ame ApavA icchIe chIe temanA janma temanA meAsALa vaDhavANu tAthe rAmapurAmAM sa. 1921 nA kArtika sudi 8 te rAja thayA hatA. emanA pitA te vakhatanA rUnA mhoTA vyApArI hatA. A suputrane janma thayA te arasAmAM rUnA bhAva dhaNA vadhI gayA ane tethI temanA pitAne dhAraNA karatAM mhoTI dhana prApti thai. jethI A putranAM panAtAM pagalAMne eka sArA zukana rUpe gaNavAmAM AvyAM ane tenA AnaMdanA dekhAva tarIke tene mATe sArAM gaNAtAM vastrAbhUSaNA vigere meAkalavAmAM AvyA. temaNe tera varSanI umare gujarAtI abhyAsa pUrA karyAM, te vakhate peAtAnA rANapura gAmamAM aMgrejI bhaNavAnI sagavaDa naheAtI, paNa bhAvanagara sTeTa relvenI saDaka baMdhAtI hatI tenA sTAphanA eka ophIsara pAsethI teoe khAnagI rIte gheADu aMgrejI jJAna meLavI lIdhuM. sa. 1936 nI sAlamAM temanAM lagna thayA ane sa. 1939 nI sAlamAM temanA pitA devagata thayA. bAda hamezAM peAtAne sArA dezAvarIvyApArI banavAnI cAhanA hAvAthI teo sa. 1941nA bhAdaravA mAsamAM kalakatte thai tyAMthI sTImara raste ekalA kAinI eLakhANa pichANu vinA sAhasikapaNe jAvAnA malAyAnA TApuomAM sIMgApura baMdare AsAmAsamAM pahecyA. tyAM prabaLa punyanA tathA nIti ane dharmAMcustatAnA prabhAve keTalAeka yuropiyana, cInA tathA malAI zeThiyAo ane mhoTA amaladArAnA sahavAsamAM joDAIne tathA potAnA DahApaNu ane dhIrajathI vyApArI anubhava sArI rIte meLavIne teoe peAtAnA dharanI dukAna zeDa nAgaradAsa purUSottamadAsanI kuMnA nAmathI sthApI, je nAma adyApi paryaMta cAlu che. A dukAne aneka jAtanAM kariyANAM tathA sUtara, khAMDa Adine jaththAbaMdha vyApAra te calAvavA lAgyA. eTale duni Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAnAM ghaNuM baMdarothI jarUrI mAla maMgAvI vecavAne tathA maMgAve tene pure pADavAne vyApAra karavA lAgyA. teone saMtatimAM putra nahi hovAthI teo saM. 158 nI sAlamAM pharI paraNyA. bAda kamANu vigerethI saMtoSa pAmIne potAnI cAlatI sIMgApuranI be dukAna tathA pInAMga, surakhAyA, madrAsa, kalakattA ane muMbaInI be dukAno tathA keTalIeka peTA dukAne potAnA be bhAIo zrIyuta ujamazIbhAI tathA vADIlAlabhAIne seMpI rITAyara thaI saM. 1961nI sAlamAM kalakattA muMbaI thai teo potAnA vatanamAM rANapura AvyA. vatanamAM rahIne teoe aneka prakAranA zubha kAmano lhAvo lIdho che tathA le che ane e rIte meLavelI lakSmInI sArthakatA kare che. teoe pAlItANAmAM be comAsAM parivAra sAthe karI satsamAgama meLavI dharmakriyAo karI che. rANapuranI najIkanA aLAu gAmamAM AcAryazrI vijayanemisUri mahArAjanI hAjarImAM temanA sadupadezathI nUtana derAsaranI pratiSThAmAM agra bhAga lIdho che tathA tenI dekharekha rAkhe che. vaLI saMdhALu tathA sAdhu-sAdhvIone pAlItANA jatAM AvatAM sagavaDatAne khAtara pitAno utAro paNa sArI rakama kharacIne baMdhAvyo che. zrI giranArajInA be vakhata rela raste nhAnA saMdha kADhayA che. zrI sametazikharajIno nhAno saMgha rela raste kADhI upariyALA, bhoyaNIjI, pAnasara, serIsA, zaMkhezvara, tAraMgAjI ane rANakapura vigere mArgamAM AvatAM aneka tIrthasthaLanI aDhI mAsa pharI yAtrA karI che. zrI aMtarIkSajI tathA kezariyAjInA paNa rela raste nhAnA saMgha kADhayA che. be vakhata duSkALa vakhate manuSya tathA pazuone sArI madada karI che, temaja rANapuramAM kanyAzALA karI che tathA nadI upara Are baMdhAvyo che. ityAdi kAmo karyA che. pitAnA mAtuzrI sAMkaLIbAInA nAmathI temanA zreyArthe rAMo mATe upAzraya baMdhAvI Apyo che. moTA upAzraye mahATI tapazcaya prasaMge occhava tathA zAMtisnAtra ane potAnA dharmapatnI jhabakabAInA varSI tapanA pAraNuM prasaMge occhava tathA navapadanuM ujamA ane navA gharanA vAstu nimitta occhava tathA zAMtisnAtra dhAmadhUmathI karela che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mubaI mahAvIra jaina vidyAlaya, lIMbaDI jaina boDIMga, banArasa jenA pAThazALA ane bhAvanagara jaina dharma prasAraka sabhAnA makAnamAM tathA rAjakoTa jena bekiMga vagere jaina keLavaNInI saMsthAomAM sAro dravya vyaya karyo che. te vidyAvilAsI heI keTalAeka vidyArthIone dravya sahAyathI uMcI DigrIe pahoMcADyA che tathA jaina pustaka prakAzananA kAryamAM umaMgathI dravya kharyuM che. haju paNa AvAM AvAM zubha kAme yathAzakti karavAnI utkaMThA rAkhe che. pote sthiratA ane premathI sAmAyika, jinapUja, pustaka vAMcana vagere kare che ane sAdharmika bhAIo upara vAtsalyabhAva ane prIti dharAve che. dIna duHkhI mANaso upara teo vizeSa dayAnI lAgaNuM rAkhe che. temane parivAramAM hAla be patnI sau. haribAI tathA jhabakabAI ane be putra bhAI dharamacaMda tathA nyAlacaMda tathA traNa putrIo vigere che. A badhe parivAra dharmazraddhALu, jJAnAbhyAsI ane vrata niyamomAM sArA AdaravALo che. eka baMdhu ujamazIbhAI saM. 1978 nA mAha zudi 4 the svargavAsI thayela che ane bIjA baMdhu vADIlAlabhAI temane sepelI temanA bhAgamAM AvelI dukAnonI vyavasthA kare che. A upayogI buka chapAvavAmAM e gRhastha rakamanI pUratI udAra madada karI che. te uparAMta emaNe ApelI rU. 25000nI meTI rakamanI sahAyathI zrI jaina dharma prasAraka sabhAnuM makAna baMdhAya che, te A varSamAM ja taiyAra thavAnuM che. teo udAratA mATe prasiddhi pAmelA che. ame temanuM dIrdhAyuSya IcchI A TuMka vRttAMta samApta karIe chIe. e udAra gRhasthano phoTo paNa A sAthe Apela che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-0-0 amArI sabhA taraphathI chapAyelA gujarAtI bhASAnA vAMcanArAone khAsa upagI bhASAMtare vigere. 1-4 zrI triSTi zalAkA purUSa caritra bhASAMtara ... ... 1 parva 1 luM bIjuM 3-4- 2 parva 3-4-5-6-chapAya che 3 parva -8-9 muM 4--0 4 parva 10 muM 2-8-0 pa-9 zrI upadeza prAsAda graMtha bhASAMtara . 5 bhAga 1 le. (sthabha 1 thI 4) AvRtti trIjI . 2-8-0 6 bhAga 2 je. ( sthaMbha 5 thI 9) 7 bhAga 3 je, (sthaMbha 10 thI 14) ... 2-0-0 8 bhAga 4 tho. (sthabha 15 thI 18) ... 2-0-0 9 bhAga 5 mo. ( ghaMbha 20 thI 24) ... 2-0-0 10 zrI zatruMjaya mahAtamya bhASAMtara ... ... . 2-8-0 11 zrI gautama kulaka bAlAvabodha ( aneka kathAo)... 3-4-0 12 zrI upamiti bhavaprapaMco kathA bhAga 1 le (prastAva. 1-2-3) bIjI AvRtti chapAya che. ... ... . bhAga 2 je prastAva 4-5) 3-0-0 14 zrI upamiti bhavaprapaMcA kathA pIThabaMdhanuM bhASAMtara. 0-12-0 15 zrI adhyAtmakalpakuma vivecana sAthe (AvRtti bIjI ) 2-8-0 16 zrI pArzvanAtha caritra bhASAMtara 1-8-0 17 zrI mallInAtha caritra bhASAMtara. 1-8-0 18 zrI zAMtinAtha caritra bhASAMtara. ... 19 zrI vinodAtmaka kyA saMgraha. ... ... ... 0-12-0 20 zrI vijayacaMda kevaLa caritra bhASAMtara.... 21 zrI priyaMkara nRpa caritra bhASAMtara. ... 22 zrI hitazikSAnA rAsanuM rahasya. (bahuja upayogI) 1-8-0 ra3 zrI pratikramaNa hatu. ... ... . 24 zrI yugAdI dezanA bhASAMtara.... ... * 0-8-0 25 zrI jJAnapaMcamI. .... .... ... . . 0-8-0 ityAdi. 10 w-.;-.w Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ratnamandiragaNi viracita. zrI nojaprabaMdha nASAMtara. --- -bhAI- - OMkAraH kalpakAraskaranikaratiraskAridAnAdirekaH zabdabrahmaikaratnAkara himakiraNaH kAraNaM maGgalAnAM / deyAdvaH zuddhabuddhiM niravadhi mahimAmbhonidhiH sArvasiddhAcAryopAdhyAyasAdhUnabhidadhadadhikaM dhImadArAdhanIyaH // 1 // jayati jinapatiH zrI pArzvadevaH sa divyadruma iva surasevyaH sarvadatte hitArthaH / / maNikusumasamUhaM bibhRti yasya maulau / phaNipatiphaNamAlA kalpavallIvareje // 2 // jenuM adhika dAna kalponA samUhane tiraskAra kare che, je zabdabrahmarUpI samudrane ullAsa karavAmAM caMdra samAna che, je sarva maMgaLanuM kAraNa che, je meTA mahimAne samudra che, je ahaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sAdhu e pAMca parameSThI padone dhAraNa kare che tathA je paMDitone ArAdhavA lAyaka che, te OMkAra tamone adhika zuddha buddhi Ape. - jenA mastaka para maNirUpI pupane dhAraNa karatI dharaNa nAgaeNdranA phaNAnI zreNI kalpalatAnI jema zobhI rahI che te kalpavRkSa nI jevAdevane sevavA lAyaka ane sarva prANIone vAMchita artha ApanAra zrI pAzvadeva jinezvara jaya pAme che. jenA zarIranI kAMti zaraRtunA caMdra jevI che, je sarva 1 I+4+strA+3 e cAra svaro maLI gro thAya che. tethI stra eTale ahaMta, 2 eTale azarIrI (siddha ), zrA eTale AcArya ane 3 eTale upAdhyAya. ane 6 e munivAcaka hovAthI sAdhuone jaNAve che, e rIte (ema) thAya che. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) bhejaprabaMdha bhASAMtara. aMganA AbhUSaNonA kiraNe vaDe AkAzamAM iMdradhanuSa race che, je arihaMtanA mukharUpI kamaLamAM kIDA karatI haMsInI jevI zobhe che tathA je kavisamUhane manavAMchita pUrNa karavAmAM kAmadhenu samAna che te zrI sarasvatI devI tamone kalyANa Ape. huM zrI semasuMdara gurUne, sUrIzvara zrI ratnazekhara nAmanA AcAryane ane zrI naMdaratna nAmanA gurUne bhaktithI traNe saMdhyAkALe vaMdana karuM chuM. meM zrI bhejarAjAnA nAnA nAnA ghaNA prabaMdha joyA tathA sAMbhaLyA che, te savanA nidhAna (bhaMDAra ) rU5 A moTo prabaMdharAja paMDitAnA vinedane mATe huM gadya (padya) rUpe racuM chuM. ukaraDAmAM ratnanI jema ane lavaNa samudramAM mIThA pANInA kuvAnI jema A asAra saMsAramAM bhAjana ane pAzakAdika daza daSTavaDe durlabha eve A manuSyabhava pAmIne jema nidhana mANasa dhanane meLavavA mATe yatna kare tema paMDita purUSe zrI jaina dharmanA ArAdhanA mATe yatna karavo joIe. kahyuM che ke- jema pradhAna vinAnuM rAjya, zastra vinAnuM sainya, netra vinAnuM mukha, megha vinAnI varSA Rtu, kRpaNutAvALo dhanika, ghI vinAnuM bhejana, duSTa ziyaLavALI strI, mAyAvI mitra, pratApa vinAne rAjA, ane bhakti vinAne ziSya vakhANavA lAyaka nathI, tema dhama vinAne mANasa vakhANavA lAyaka nathI." dharma cAra prakArano che-dAna, ziyana, tapa ane bhAva. A cAra prakAranA dharmanI ArAdhanA karanAra manuSyane sarva saMpattio hAthamAM ja rahelI che. joke dAnAdika cAre prakArano dhama te te prakAranA anupama guNavaDe yukta hovAthI temAM kAMI jUnAdhitA nathI, to paNa jema sarva jAtinA kalpavRkSamAM pArijAta kalpavRkSanuM pradhAnapaNuM kahevAya che tema paMDite dAnadharmanuM pradhAnapaNuM mAne che. kahyuM che ke -" zuddha evA ziyaLa, tapa ane bhAva paNa potAnI pahelAM dAnane dhAraNa kare che, tethI he leke ! sarva kAryamAM dAnane ja mukhya jANe." jagatamAM paNa manu dAnathI ja meTAIne pAme che, paraMtu uMcA adhAdika upara caDIne cAlavAthI kAMI meTAI pAmatA nathI. kahyuM che ke zarIre vyAdhivALA mANasane paNa pAlakhI vigere sukhAsanamAM besADAya che, 1. pratamAM kSIra samudra che te ThIka lAgatuM nathI. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhejaprabaMdha bhASAMtara, (3) mahAvata ane asvAra paNa hAthI ghoDA upara bese che, naTa viTa vigere leke paNa tAMbUlAdika khAya che, hastI vigere paNa uttama bhejana kare che ane cakalAMo paNa moTI havelIomAM vase che, tepaNa teo koI stutinuM pAtra thatA nathI. paraMtu je purUSa dInAdika jananuM manavAMchita pUrNa kare che, te ja kuzaLa purUSa A jagatamAM stuti karavA yogya che. vaLI kahyuM che ke -megha dAtAra che tethI tenA mastaka para vIjaLIrUpI suvana gAra thAya che. vasaMta Rtu vRkSethI phaLa pupa Ape che, tethI mAtmatta bhramarArUpI baMdIo tenI stuti kare che, tathA parvata bhayathI rakSaNa kare che ane AjIvikA Ape che, tethI pANInA nijhararUpI cAmavaDe tenI pUjA karAya che. A rIte acetana padArthone viSe paNa vidhAtAne satkAra jovAmAM Ave che, te sacetana dAtAromAM kema na jovAmAM Ave ?" dAnanA pAMca prakAra che-abhayadAna 1. supAtradAna 2, anukaMpAdAna 3, ucitadAna 4 ane kIrtidAna pa. AmAMnA pahelA be dAnavaDe mokSa maLe che ane bAkInAM traNa dAna sAMsArika bhegAdika ApanAra che. temAM abhayadAna upara pitAnA zarIranuM mAMsa ApI yena pakSIthI pArApatanA baccAMnuM rakSaNa karanAra vajakumAranuM daSTAMta che. supAtradAna upara mAsakSapaNane pAraNe potAne ghera AvelA munine utkRSTa bhAvavaDe khIra vaherAvatA saMgama nAmanA vALanA bALakanuM daBta che. te muni kharekhara tapasvI hatA ema phuTa jaNAtuM hatuM; kemake tene jANe kSAMti (kSamA) no mATe bhAre lAgyo hoya tema teo atyaMta dhIme dhIme cAlatA hatA, dedIpyamAna aDhAra hajAra zIlAMgarUpI rathanA sahastra adhonA pAkanI raja lAgavAthI jANe malina thayo hoya e malina veSa temaNe dhAraNa karyo hato. moha rAjAne jItavAnI IcchAthI jANe loDhAnuM bakhtara paheryuM hoya tevo temanA sarva aMge mela jaNAtA hatA, ane karmazrotene bAMdhavA mATe jANe sAMkaLa dhAraNa karI hoya tema temanA AkhA zarIramAM naso spaSTa rIte dekhAtI hatI. anukaMpAdAna upara jagaDuzAhanuM dAMta che. tenI TuMkI hakIkata A pramANe che-ekadA traNa varSane dukALa paDyo. te vakhate dAtAro paNa yAcakapaNAne pAmyA hatA. dhanike paNa nidhana thayAM hatAM. manu supaDAnA khUNAmAM rahe teTalA anAjane mATe pitAnA putrane paNa Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) bhejaprabaMdha bhASAMtara vecatA hatA, paMkajane ane konA kalevaro AMtara rahita paDelA hovAthI rAjamArgo paNa ujajaDa thaI gayA hatA, ane sarva manu brahmA, skaMda ane mukaMda (kRSNa) vigere dethI vimukha thaIne dhAnyanuM ja dhyAna karatA hatA. AvA vikarALa dukALane samaye dareka dizAemAM eka jana janane cheTe jagaDuzAhe dAnazALAe anna tre karAvyAM hatAM, ane pArAvAra puSya saMpAdana karyuM hatuM. ucitadAna ane kIrtidAna e banne dAna upara kAvya, ka, gAthA, pada, akSara, vArtA athavA vAyavaDe raMjita thaine te kAvyAdikanA kartA paMDita vigerene lAkha, savAlAkha vigere suvarNanuM dAna ApanAra zrI bhejarAjAnuM dRSTAMta che te A pramANe- zrI bhejarAjAnI kathA-prAraMbha. ekadA zreSTha kalyANanuM sAdhana karavA mATe vasiSTha RSie agninA phaMDamAM hema karyo. te vakhate kuMDamAMthI mRtaMDa SinA putra sUrya karatAM paNa adhika dehakAMtine dhAraNa karanAra ke purUSa pragaTa thayo tene zatrune mAravAmAM ja eka rasika joine zruti (veda) nA AdhArarUpa te vasiSTha RSie te purUSanuM paramAra evuM sAthakanAma pADyuM. pachI te ja nAmathI tene vaMza paNa prakhyAta thayo. A pramANe paramAra vaMzanI utpatti thayelI purANAdikamAM kahela che. e paramAra vaMzamAM zatruone tApa pamADavAmAM sUrya je mitrone AnaMda ApavAmAM caMdra jevo, pAtra ane apAtranI parIkSA karavAmAM bRhaspati je dAna ApavAmAM kazuM je, nItimAM rAmacaMdraje, satya belavAmAM yudhiSThira jevo ane lakSmIvaDe zrIkRSNa jevo zrIharSa nAme rAjA thaze. te rAjA vividha prakAranA kembrija ane ladhara vepArIonA samUhathI bharapUra tathA pitAnI samRddhivaDe devanagarIne paNa jItanAra evI ujjayinI nagarImAM rAjya karatA hate. sAmrAjyanuM pAlana karato te rAjA ekadA zabda karatI suvaNanI ghugharIethI suzobhita kaMThavALA ane vAghanI jevA bhayaMkara zarIravALA kutarAone sAthe laine vanamAM zikAra karavA gayo. tyAM pavatanI jevA moTA ane uttara dizAnA medAnI jevA zyAma varNavALA eka moTA vAhane joI tene halavAnI icchAthI tenI pAchaLa pitAne mRganI jevo vegavALe azvadoDAvyo. varAha paNa vegathI nAsavA lAgyo. tenI pAchaLa Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhojaprabaMdha bhASAMtara (5) vegathI daDato te tejasvI adhaghaNI pRthvInuM ullaMghana karI gayo.e rIte rAjAne keImaTAvanamAM te varAha laI gayA. te vanamAM bhamato rAjA gADha chAyAvALA ane akALe utpanna thayelA phaLa, pupa tathA pallavathI suzobhita vRkSane joI manamAM Azcarya pAme. pachI te vRkSonI madhye bhamatAM teNe eka sugaMdhI caMpakavRkSanI nIce mujanA pULAnI vacce sUryanI jevo tejasvI, puSpanI jevo sukomaLa zarIravALe ane sarva aMge alaMkRta karela taratane janmela bALaka palavAnI pathArImAM sUtelo che. tene haSathI upADI laI gupta rIte rAkhIne pitAnA parivAranI bheLe thaI gaye; ane samagra parivAra sahita saMdhyA samaye potAne ghera AvyA. tyAM potAnI sAtaso rANIomAM mukhya paTarANI zRMgArasuMdarI ke jene prathama kAMI paNa saMtati thaI nahatI tene te bALaka putrapaNe arpaNa karyo. prAta:kALe rAjAe putrajanmanA vapana nimitte vAjItranA nAda ane sarva kedIone mukta karavApUrvaka putrajanmane mahatsava karyo. te vakhate ATalA divasa sudhI gUDhagarbhavALI rANune Aja rAtrIe putra ja evI vArtA lekamAM prasiddha thaI" bArame divase annapAnAdikavaDe svajanavagano satkAra karI te savanI samakSa mAtApitAe muMjanA paMjamAMthI A putra prApta thayo che ema manamAM vicAra karIne tenuM muMja evuM nAma pADyuM. te anukrame vRddhi pAmI ATha varSane thayo eTale tene kaLAcArya pAse kaLA zIkhavA mUko. tevAmAM bIjI paraNIne putra janme. tenuM sila nAma pADyuM. te bAlyAvasthAthI ja uddhata ane baLavAna thayo. chevaTe zrIharSa rAjAe muMjane batrIsa lakSaNavALe hevAthI, potAne vallabha hovAthI tathA gArasuMdarInA vacanathI pitAnuM rAjya ApyuM, ane siMdhulane yauvarAjya ApyuM. pachI te svarge gaye. muMjarAjAe siMdhulane potAnI AjJAne lepa karanAra ane anyAyakAraka jANo tenI pAsethI hastI, adha vigere sainya khuMcavI laI tene ekalAne dezanikAla karyo. kahyuM che ke-" rAjAnI AjJAne bhaMga, brAhmaNanI vRttine cheda ane strInI pRthakyA e temane zatru rahita vadha kahevAya che." tathA " nyAyamAM pravartatA purUSane tiya paNa sahAya kare che, ane anyAya mAge cAlanAra purUSane tene baMdhu paNa choDI de che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) bhejaprabaMdha bhASAMtara. siMdhula pRthvI para pharatA pharate kAsAhadanAmanA gAmamAM palhIpati thaye.cotarapha dhADa pADavA lAgyA, ane mAga bhAMgavA lAgyo. teNe prathama sAMbhaLyuM hatuM ke-"dIvALInI rAtrIe abudAcala parvata upara dIvInI jema baLatI oSadhio paraspara piotapotAne mahimA prakAza kare che. A kAraNathI te citrakavelIne mATe abudAcaLa parvatanI mekhaLA upara gayo te parvata upara haju paNa sarva auSadhio maLe che. kahyuM che ke-"pRthvI para evuM ke vRkSa nathI, evI kaI latA nathI, evuM ke pupa nathI, evuM keIphaLa nathI, e kaI kaMda nathI ane evI kaI khANa nathI ke je A parvata para na hoya. caMDALI, vajUrtila ane IbhikaMda vigere te te kAryane sAdhanArI kaMdanI patie A parvata para pagale pagale jovAmAM Ave che. ' siMdhale cArane vadha karavAnI bhUmipara rahelAM eka suvara upara bANa mAryuM, tevakhate tyAM paDelA keIeka zabe aTTahAsya karI tene bIvarAtre paNa tenuM atula sAhasikaNuM hevAthI te jarA paNa bhaya pAmyo nahIM. te joI tuSTamAna thayelA te zabanA zarIramAM rahelA vetALe tene varadAna mAgavAnuM kahyuM, tyAre teNe bhUmipati (zabdavedhI) bANunuM varadAna mAgyuM. te teNe A zuM, tathA citrakala paNa tene prApta thaI. pachI te pAchosvasthAne AvyuM. citravelInA prasAdathIsiMdhu ghaNuM dhana ane keTaluMka sanya ekaThuM karyuM. keTaleka kALe muMjarAje siMdulane pAchA potAnA rAjyamAM belA, eTale te tatkALa muMja pAse AvyuM. kahyuM che ke- mAtA, janmabhUmi, pAchalI rAtanI nidrA, subhASita vacana ane manane ISTa e manuSya, A pAMca vastu du:khe karIne mUkAya che." muMjarAjAe ApelA prAsAdamAM rahetA siMdhule ekadA telIne ghera jaI tela mAgyuM, te teNe ApyuM nahIM, tethI teNe krodha karIne te telInA gaLAmAM eka keza ne traNa vaLa daIne jorathI parovI dIdhI. tenAthI pIDA pAmatA telIe rAjA pAse jaI tenI phariyAda karI. rAjAe aneka subhaTa ane male vigerenI pAse te keza kADhavAnI mahenata karavI paNa te kaza jarA paNa casakI nahIM. tyAre rAjAe siMdhulane belAvI tenI pAse ja te keza kaDhAvI. pachI rAjAe vicAryuM ke-"A siMdhula pAsethI meM rAjya laI lIdhuM ane tene dezanikAla karyo paNa haju tene svabhAva jato nathI, athavA te ene doSa nathI, kemake jene je svabhAva he che te devo paNa dUra karI zakatA nathI. kutarAnuM pUchaDuM cha mAsa Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAjaprabaMdha bhASAMtara. sudhI bhuMgaLImAM rAkhI mUkIe topaNa te sIdhuM thatuM nathI. kahyuM che ke-" lasaNane kasturI, caMdana, kezara ane kapUrathI vAsita karIe tApaNa tenI durgaMdha jatI nathI. prakRtinA guNA jAtinA DhASathIja hAya che." A pramANe vicAra karIne krodha pAmelA rAjAe siMdhulane meAjana karavA belAvI savAhana karanAra sevaka pAse tenA zarIranuM mana karAvI sarva avayavA jIdA karAvI-zarIranA sAMdhesAMdhA chuTA paDAvI tenI AMkhA kheMcAvI lIdhI, tyArapachI pAchA zarIre sAre karI tene cheDI dIdhA. ekadA AkArAmAM koi yakSiNInA zabda sAMbhaLI siMdhule tenA para bANa mUkayuM. te mANe te pakSiNIne vIMdhI rAjasabhAmAM rAjA pAse AvIne paDyu. rAjAe te mANa hAthamAM lai temAM siMdhulanu nAma joi tene melAvIne pUchyuM ke- zA mATe A mANa te mUkayuM hatuM ? " te mAlyA ke " huM rAkhtavethI huM, tethI meM pakSiNInA zabdane anusAre khANa mUkayuM hatuM, te tene haNIne tamArI pAse paDyu che. " te sAMbhaLI rAjAe peAtAne paNa A ratija mAravAnI zakAthI tene kASTanA pAMjarAmAM nAMkhyA. tyAM rahelA te siMdhulanI patnIne keTaleka divasa zubha svapnathI sUcita putra thayo. kahyuM che ke " tyArapachI prabhu, maMtra ane utsAha e traNa prakAranI zakti jema akSaya dhanane utpanna kare tema samaya pUrNa thaye iMdrANI jevI te rANIe sUrya nI sAthe nahIM rahelA eTale asta nahIM pAmelA ane uMca sthAne rahelA pAMca graheAvaDe jenI bhAgya sapitta sUcavelI che evA zreSTha putrane janma Apyo." te putranu nAma bhAja pADyu. ( 7 ) te putra anukrame vRddhi pAmI ATha varSa nA thayA. eTale te abhyAsa karavA lAgyo. temAM te anukrame zabda 1, alakAra ra, tarka 3, Agama 46 gaNita dha, kaLA rR, kalpa 7, zikSA 8, vinoda 9, vijJAna 106 maMtra 11, sAmudrika 12, zakuna 13, cikitsA 14, mahAvya 65, mekSa 16, dha 17, a 18, vAstuzAstra 19, zreSTha mahA nAmakAza 20, suvidyA 21, chaMda rara, svapna ra7, nava rasayukta kAvya 24, nATya 25, dhI (buddhi) 26, nAda ra7 ane zamra 28 saMbadhI zAstro lIlA pUrvaka zIkhyA. tyArapachI kharlR 1, kuMtala ra, bhAlA 3, gophaNa 46 dhanuSa pa, kuMta 6, pharI 7, sugara 8, nArAca 9, patamAla 10, pAza 11, zarI 12, sRSTi 17, gadA 14, DhIMkulI 15, zilla 16, karI 17, vasuSTi 18, laka 19, yatra ra0, trizULa ra1, jhasa rara, daMDa 23, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. kaMTi 24, paradhadha 25, kaTatala 26, caka ra7, nAgapAza 28, aMkuza 29, laguDa 30, bhidipALa 31, haravAra, zakti 33, lAkaDa 34, SaSThi (sAThI) kapa ane vahUitaiila 36, A chatrIza jAtinA zastrone zrama karavAmAM-te te zastro vAparavAmAM te pravINa thayo. likhita 1, paThita 2, saMkhyA 3, gIta 4, nRtya 5, tALa 6, paTahu 7, muraja 8, vINA 9, vaMza 10 ane bherInI parIkSA 11, hAthI 12 ane adhanI zikSA 10, dhAtuvAda 14, daSTivAda 1pa, maMtravAda 16, pachI tathA pa.no vinAza ( veta vALa na AvavA devA) 17, ratna 18, nArI 10 ane naranAM lakSaNonuM jJAna ra, chaMda 21, taka rara, nIti 23, tAva ra4, kavitA 25, jyoti 26, zrati 27, vaidyaka 28, bhASA 29, ga 30, rasAyaNa 31, aMjana kara, lipi 33, svana 34, iMdrajALa 35, kRSi ka6, vANijya 37, rAjasevA 38, zakuna 39, vAyunuM staMbhana 80, agninuM staMbhana 41, dRSTikSepa kara, mardana 43, urvagati 44, baMdha 4pa, brimaNa 46, dvighaTa 47, patracheda 48, marmabheda 49 phaLAkarSaNa pa0, aMbuvRzitA (jaLavRSTinuM jJAna) 51, lokAcAra para, kAnukULatA pa3, phaLabhUtanuM paka, banuM papa ane dhurInuM baMdhana pa6, mudrAnuM pa7, ganuM pa8, dAMtanuM pa9, kASThanuM 60 ane citranuM karavuM 61, bAhuyuddha dara, daSTiyuddha 63, muSTiyuddha 64, daMDayuddha 6pa, khayuddha 66, vAgayuddha 67, gArUDI vidyA 68, sapanuM damana 69, bhUtanuM damana 70, aSTAMga yoga 71 ane nAmAvaLI 72. A rIte bahotera kaLAmAM kuzaLatha, cerazI vijJAnamAM paMDita thaye, aDhAra prakAranI lipi lakhavAmAM ane vAMcavAmAM catura thayo tathA chatrIza prakAranI bhASAne vizeSa prakAre jANanAra thayo. temaja zarIramAM sAta rakta, cha unnata, pAMca sUkSma, pAMca dIrgha, traNa vipuLa, traNa laghu ane traNa gaMbhIra-A rItanA batrIza lakSaNAvaDe yukta thaye; ane te bhojakumAra niraMtara chatrIsa rAjakuLanA kumAre sAthe kIDA karavA lAgyo. ekadA keI purUSe muMjarAjA pAse AvIne bhejakumAranI prazaMsA karI, eTale muMjarAje tene rUbarU belA. tenI rUpasaMpatti ane kaLAdikane Atazaya joI raMjita thayelo muMjarAja vicAra karavA lAgyo ke keTalAka putro caMdananI jema phaLane sugaMdhI karanArA heya che, ane keTalAka bALake vALAnI jema phaLanuM mULa uchedana karanA heAya che, mATe A putra kevo che tenI vizeSa tapAsa karuM. ' 1 A lakSaNonuM varNana kalpasUtra-sukhabodhikAmAM Apela che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama AMdhakAra. pachI rAjAo ke vidvAna brAhmaNane bolAvIne bhejanI janmapatrikA karAvI. pachI tenuM phaLa pUchayuM. tyAre teNe kahyuM ke-"A bheja rAjA thaze ane paMcAvana varSa sAta mAsa ne traNa divasa goDa sahita dakSiNa dezanuM rAjya bhegavaze." A pramANe sAMbhaLIne muMjarAjAe vicAryuM ke-"je A bhejakumAra jIvato raheze te khAruM ke mArA putronuM rAjya sarvathA thavAnuM ja nahIM, ane e pramANe rAjyavinA huM jIvatAM chatAM paNa marele ja chuM. kahyuM che ke-diyo tenI teja che. prasiddhatAne pAmeluM nAma paNa tenuM teja che, apratihata evI buddhi paNa teja che, vacana paNa teja che, chatAM mAtra eka dhananI uNatA rahita thayelA purUSa kSaNavAramAM jANe bIje ja hoya te thaI jAya che e Azcarya che." vaLI kahyuM che ke- atyaMta dAkSiNyatAvALA pagale pagale kA karanAre ane paranA apavAdathI bhaya pAmatA purUSanI saMpattio dUra jAya che. tethI Ano vizvAsa rAkhavo yogya nathI. kahyuM che ke- nahIM utpanna thayelA citramAM AlekhelA ane maraNa pAmelA-A traNa prakAranA kSatriya upara paMDitoe vizvAsa kare, te sivAya cothA upara vizvAsa kare gya nathI. vaLI hamaNAM to A ja nakhavaDe chedI zakAya tevo che, paNa vRddhi pAmyA pachI te kuThAravaDe paNa chedI zakAze nahIM." A pramANe vicAra karIne muMjarAje gupta rIte bhejane mArI nAkhavA mATe baMgAlanA rAjA vatsarAjane sAM. te jANI ja cittamAM ciMtavavA lAgyuM ke-"rAmane vanavAsa veTha paDyo, baLi rAjA baMdhanamAM paDyo. pAMDavone vanamAM javuM paDyuM, yAdavone vinAza tha. naLarAjA rAjyathI bhraSTa thaye tathA laMkApati rAvaNane kArAgRhanuM sevana ane maraNa prApta thayuM. e pramANe sarva jana kALanA vAzathI sarva kAMI pAme ja che, temAM koNa konuM rakSaNa karI zake che? caMdra e lakSmI, kastubhamaNi ane pArijAtano sahAdara che, sAgarano putra che. tenI namratAvaDe prasanna thaI mahAdeve tene mastaka para dhAraNa karyo che, te paNa te nizApati haju sudhI dave karelI kSINatAne nAza karI zakatA nathI to pachI pASANanI rekhA jevI vidhAtAnI gatine bIje keNa oLaMgI zake ? jenI IcchAthI amuka sthaLarUpa thAya che ane sthaLa samudrarUpa thAya che, dhULane kaNi parvatarUpa thAya che ane merU jevo parvata mATInA kaNarUpa thAya che. tRNa varUpa thAya che ane vajI tRNa jevuM thAya che, agni rItaLatAne pAme che ane hima agnirUpa thAya Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) bhejaprabaMdha bhASAMtara. che, AvI lIlAvaDe duSTa ceSTA karanArA abhuta vyasanavALA devane namaskAra che." A pramANe vicAra karatA bhejane te vatsarAja vadhabhUmi upara lAvyo, paraMtu mahA sabhAgya ane abhaMga bhAgyanA nidhAnarUpa A bhejakumArane mArI huM mArA AtmAne phagaTa zA mATe apAra saMsArarUpI kAMtAranI aMdara vitatA nararUpI agAdha aMghakUpane viSe nAMkhuM ?" ema vicArI vatsarAje bhejane pitAne ghera lAvI bhayarAmAM gupta rIte rAkhe. kahyuM che ke-"guNavALuM athavA guNarahita keIpaNa kArya karatAM pahelAM paMDitajane yatnathI tenA pariNAmano vicAra kare, kAraNake vicAryA vinA rabhasavRttithI kArya karavAmAM Ave che te tene viSAka zalyanI jema jIvatAM sudhI dadayane dAha karanAra thAya che." bhejakumAre vatsarAjane kahyuM ke-"he visarAja ! nikAraNa baMdhupaNuthI tame mAruM rakSaNa kare che, paraMtu muMjarAja mArAparano daMDa tamane Apaze, kAraNa ke rAjAe pitAnI AjJAnuM khaMDana karanAre potAnA putrone paNa sahana karatA nathI, to bIjAnuM zuM kahevuM ? mATe tamAre mitrAIne badale ulaTI zatrutA thaze; tethI tame mArA jevuM kRtrima mastaka karI tenI pAse mUke ane mAro lakhelo A eka loka tene Apaje." ema kahI bheje charIvaDe potAnA zarIramAMthI rUdhira kADhI tevaDe vaTavRkSanA pAMdaDA upara eka lekha lakhyo. te nIce pramANe mAndhAtA ca mahIpati kRtayugAlaMkArabhUto gataH / seturyena mahodadhau viracitaH kvAsau dazAsyAntakaH // anye cApi yudhiSThiraprabhRtayo yAtA divaM bhUpate / naikenApi samaM gatA vasumatI manye tvayA yAsyati // 1 // satyayuganA alaMkArarUpa mAMdhAtA nAmano prasiddha rAja A pRthvI mUkIne cAlyo gayo che. jeNe mahAsAgaramAM setu bAM hatA te rAvaNano aMta karanAra zrI rAmacaMdra kayAM che ? arthAta te paNa gayA che. bIjA paNa yudhiSTira vigere aneka rAjAo cAlyA gayA che, paraMtu temAMnA keI ekanI sAthe paNa A pRthvI gaI nathI, paraMtu he muMjarAja! kharekhara A pRthvI tArI sAthe te avazya Avaze ema huM mAnuM chuM. pRthvI te niraMtara navI ne navI ja hoya che, paraMtu purUSa jUnA thAya che ane jyAre potAno vAro Ave che tyAre te nATaka nAcIne ja rahe che. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhikAra. (11) bhejakumAranI salAha anusAra vatsarAja banAvaTI mastaka karI tenA para aLatAne rasa copaDI te mastaka tathA uparanA lekane laI muMjarAjA pAse gayo ane te tenI sanmukha mUkIne be kehe rAjana ! tamArA Adeza pramANe karyuM che, paraMtu mAratI vakhate teNe A maleka tamane ApavAne kahyo che. te laI rAjAe vAM, ane niraparAdhI bALakanI hatyA karavAthI tenA manamAM atyaMta kheda thayo, tethI te vicAravA lAgyo ke- " hA hA ! meM kAmadhenu gAyanI hiMsA karI, sarasa silayavALA caMdananA vRkSanuM cUrNa karyuM, maMdAra vRkSane chedI nAMkhyuM, puSpa ane phaLathI bharelo kalpavRkSa kApI nAMkhe, kapUrane Dhagalo bALI nAMkhe, nirmaLa mANikyanI mALAne ghaNanA ghAthI bhAMgI nAkhI, amRta ghaDe pheDI nAMkhyo ane kamaLa tathA piyaNAne kIDAne mATe agnimAM hema karyo-AvA manuSyarUpI mANikyane vinAza karanAra ane dhikkAra che. gaNikAnA jevI pRthvI kedanI thaI nathI, thatI nathI ane thaze paNa nahIM. to keNu DAho purUSa te pRthvIne bahu mAna Ape? kahyuM che ke je pRthvI seMkaDe rAjAonA bhAga vinA eka kSaNa paNa rahI nathI, tevI pRthvIne lAbha thavAthI rAjAene tenA para bahumAna kema thatuM haze ? te pRthvInA aMzane paNa aMza ane tenA avayavane paNa eka avayava prApta thavAthI tenA svAmIone viSAda je e, tene badale ulaTA te jaDa harSa pAme che e keTaluM badhuM zAcanIya che?" anaMta kALe karIne A pRthvI anaMtA rAjAoe bhegavI che ane te rAjAoe anaMta dhana ekaThuM karyuM che, paraMtu te sarvane tyAga karIne teo mAtra karelA kAmanI sAtheja paralokamAM ekalA cAlyA gayA che." A pramANe zeka karatA rAjAne vatsarAje kahyuM ke-"he rAjana ! tamArU Icchita kArya siddha thayuM che chatAM tame zA mATe pazcAttApa karo che?" rAjA bole-"zuM kahuM ? je buddhi pAchaLathI utpanna thAya che te je pahelI thatI hoya te potAnA kAryano vinAza na thAya ane durjana leke hAMsI paNa na kare. paramAra vaMzanA alaMkArarUpa te kumArane mAravAthI have huM citAmAM baLIne mArA jIvatarane nAza kavA IcchuM chuM." te sAMbhaLI vatsarAja be-"he rAjana! tame viSAda na karo. kumAra haju jIvate che." rAjAe kahyuM-"te tene jaladI ahIM lAva. vilaMba na kara." A hukama thavAthI tarataja vatsarAja potAne ghera jaI kumArane laI Avyo. rUpanI lakSmIvaDe jANe Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) bhojaprabaMdha bhASAMtara, sAkSAta kAmadeva hAya tevA kumArane joI muMjarAjAe tene AdarapUrvaka AliMgana karyuM, ane te ja vakhate vAjiMtranA nAdapUrvaka aneka rAjAone ekaThA karI nagarImAM dareka ghera teNe baMdhAvI moTA utsavathI bhejakumArane yuvarAja pada ApyuM. A sava bhejakumAre mokalelA subhASitane ja prabhAva che. kahyuM che ke-"samayecita kahevAyeluM subhASita kheda pAmelAnA khedano nAza kare che. tApa pAmelAne zItaLa kare che, muMjhAyelAne bodha Ape che ane vyAkuLa thayelA cittane sthira kare che." ekadA karNATakanA rAjA ke je prathama sAta vAra saMgrAmamAMthI bhAgI gayo hato. tene pharI AThamI vAra Avato jANI "kavi bhAlasthaLane bhayaMkara karato zrImuMjarAjabheja yuvarAjane rAjya soMpI caturaMga sainyane sAthe laI tenA tarapha cAlyo. AgamAM ghaNAM apazukano thayAMtoSaNa te pAcho vaLyo nahIM. 'bhAvabhAvane anyathA karavA keI samartha nathI." kahyuM che ke-"nALiyeranI aMdara jaLa thAya che tenI jema je thavAnuM hoya che te thAya ja che ane hAthIe khAdhelA kekAnAphaLamAMthI rasa cusAI jAya che tenI jema je javAnuM hoya che te jAya ja che." "kadAca merU parvata paNa calAyamAna thAya, agni paNa zItaLatAne pAme, sUrya paNa pazcima dizAmAM uge ane kadAca parvatanA zikhara para (zIlA upara) kamaLa paNa thaze. te paNa jArI karmanI rekhA kadApi caLAyamAna thatI nathI-anyathA thatI nathI. " " iMdra parastrInuM haraNa karavAmAM pApa che ema naheAtA jANavA, chatAM kema karyuM ? vanamAM suvarNana mRga saMbhava nathI ema zuM rAmanA jANavAmAM nahotuM, chatAM te levA kema doDyA ? tathA yudhiSThira pAsAnI phIDA mahA anarthakArI che ema nahotA jANatA. chatAM kema kIDA karI ane anartha prApta karyo ? A sarvanuM kAraNa e che ke vipatti najIka AvavAthI jemanuM mana mUTha thaI gayuM hoya che tenI buddhi paNa prAye naSTa thAya che." - muMjarAja paNa bhAvInI prabaLatAne lIdhe pAcho nahIM vaLatAM anukrame karNATaka daranI najIka jaI pahoMcyo. karNATakane svAmI tailapadeva paNa sanmukha AvyuM. ane sanya vacce tumula yuddha pravatyuM. temAM hAthInI sAme hAthI, rathanI sAme ratha, azvAranI sAme adhAane pAyadaLanI sAme pAyadaLa-e pramANe yuddha thavA mAMDyuM. temAM kSaNavAramAM ja muMjarAjA parAjaya pAmyo, eTale tailapadeve tene bAMdhI laIne karAgrahamAM nAMkhe. keTalAka divasa pachI kArAgRhamAM Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhikAra, ( 3 ) rahelA gujarAjane tailadevanI Dena mRNAlavatI sAthe saMgama thayA. kAmane vaza thayelA purUSa kA -akAya kAMipaNa jotA ke gaNatA nathI. " kahyuM che ke" hRdayarUpI bhRNanI jhupaDImAM kAmAgni saLage che tyAre paDita chatAM paNa kayA purUSa cita ke anucitane jANe che ?svagamAM kamaLa jevA netrovALI devAMganAe naheAtI ke jethI iMdra ahalyA nAmanI tApasInuM sevana karavA gayA ? " " "" ekadA muMjarAja daNamAM peAtAnu mukha jotA hatA te vakhate mRNAlavatI gusa rIte tenI pAchaLa AvI, te vakhate teNIe da NamAM pAtAnI utaratI yuvAvasthA tathA zarIramAMthI mAchA thatA lAvaNyane joi kheda pAmI vicAra karyo ke " ahA ! yuvAvasthA kevI asthira ane capaLa che ! kahyuM che ke- dAMtA hatA ke nahetA tenI kathA paNa naSTa thai, astakanA kezanA samUha pIvaDe vyApta thayA, netrA aMdhakAranuM sthAna thayAM, kaN puTa peAtAnA viSaya grahaNa karavAmAM (sAMbhaLavAmAM) azakta anyA tathA Akhu zarIra vikasvara vaLIAnA valaya rUpI zerIovaDe vyApta thayuM, tApaNa A citta jANe hajI yuvAnI heya tema hamezA cAtarapha DhADyA kare che. " Ama chatAM paNa jIva dha mAM buddhine dhAraNa karatA nathI. kahyuM che ke-" sapattie jaLanA tara'ga jevI caLa che, yuvAvasthA traNa cAra divasaja rahevAnI che, ane AyuSya zadru RtunA vAdaLAnI jema alpakALa rahenArU che. tA dhananuM zuM kAma che ? mAtra anidha-uttama evA dhanuja AcaraNa karo. " A pramANe te vicAra karatI hatI, teTalAmAM muMjarAja tenI sanmukha thai tenA abhiprAya jANIne khelyA ke he bhruNAlavatI ! yAvana gayuM ema dhArI tuM kheda na kara, kAraNa ke sAkaranA sA kakaDA thai jAya ( karIe ) tA paNa tenI mIThArA jatI nathI." A pramANe kahI teNe tene AnaMdita karI. ekadA mujanA pradhAnA ujjayinIthI tenA kArAgRha sudhI suraga khodAvI ratha ane azvo taiyAra rAkhI mujane tyAMthI laI javA AvyA. te vakhate mRNAlavatInA prebane vaza thayelA muMje temane kahyuM ke - eka kSaNavAra rAha jue. huM.. sAmagrI taiyAra karI hamaNAMja Avu chu." eJa kahI mRNAlavatIne peAtAnI sAthe lai javA mATe potAnA gamananI vArtA kahI. te sAMbhaLI teNIe vicAra karyo keA muja ahIM to mArI sAthe prItivALA che; paraMtu tyAM gayA pachI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) bhejaprabaMdha bhASAMtara. svarUpavALI pAMcase raNuonI krIDAmAM paDaze tethI mane ardhavRddhAne tRNu samAna paNa gaNaze nahIM." ema vicArI potAnA AbharaNanI peTI levA javAnuM miSa karI potAnA bhAI talapadevanI pAse jaI suraMganA pragathI muMja jato rahe che ema tene kahI dIdhuM. te sAMbhaLI te rAjAe muMjane pakaDI atyaMta mAra mAryo ane draDha rIte keda karI sAta divasa sudhI sarvathA AhAra na Ave. tyArapachI tenI vizeSa phajetI karavA mATe ghara ghara pratye tenI pAse bhikSA maMgAvI. te vakhate muMja strI caritra viSe ciMtavavA lAge ke- strInA cittamAM se, manamAM sATha ane hRdayamAM batrI purUSa hoya che. evI strIne je ame vizvAsa karyo tethI ame kharekhara mUrkha chIe. te strIcaritranA pArane huM pAmyuM nathI, ke je strIdivase doraDIkhIne paNa bIhe che ane rAtrie sapanI phaNAne maraDe che. devAlayanA pagathI para caDatI kharI paDe che ane meTA parvatane oLaMge che. uMdarane jeI dhasI paDe che ane vikarALa siMhane kAne jhAle che. sUkI nadImAM DubI jAya che ane samudrane lIlAvaDe tarI jAya che. muMjarAjA kahe che ke-evI strIne keI paNa vizvAsa karaze nahIM." pachI muMjarAjA A pramANe anitya bhAvanA bhAvavA lAgyo ke- he jIva! jhoLI tuTIne tuM bAlyAvasthAmAM ja kema marI gayo nahIM ? athavA rAkhanA DhagalArUpa kema thaI na gayo ? ke jethI mAMkaDAnI jema tane ghera ghera bhikSAne mATe bhamADavAmAM Ave che ekadA ghaNA kuLathI garva karatI eka bharavADaNanI te hAsI karavA lAge ane tenI pAse chAzanI bhikSA mAgatAM teNIe garvathI uttara Ape, tethI teNIne muMjarAje kahyuM ke "he bheLI mugdhA ! tuM garva na kara. vipattinuM svarUpa che. muMjane (mAre) caMdaso cha hastI hatA te paNa gayA. ane atyAre A sthiti che. vaLI dravyanA madathI aMdha thayelI he mugdhA ! Apatti pAmelA manuSyane joIne tuM kema hase che ? lakSmI keI sthAnake sadA sthira rahetI ja nathI, paNa temAM Azcarya zuM che ? jaLayaMtramAM rahelI ghaDIomAM je ghaDIe bharelI hoya che te khAlI thAya che ane khAlI thayelI hoya che te pharIthI bharAya che, te zuM tuM jotI nathI ? " ekadA bhikSA mAgatAM keI yuvatI tene ApavA mATe ghInA biMduthI nItarato ardho roTale lAvI, te joI muMjarAja be -"ha maMDaka ! huM A strIthI khaMDita karA ema dhArIne tuM rUdana na kare. kAraNake Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhikAra. (15) zama, rAvaNu ane muMja vigere kayA kyA purUSa strIthI khaMDita thayA nathI ? sarva khaMDita thayA che." eja pramANe dahIM valovavAmAM, dhAnya pIsavAmAM ane sutara kAMtavAmAM vyAkuLa thayelI strIone teo bhikSA ApavA AvI te vakhate muMje juduM juduM kahyuM che. prathama dahIM valevanArIne mATe kahyuM ke-"sAra vaMzamAM utpanna thayela purUSa paNa strInI preraNAthI akRtya kare che. juo! sArAvaMzathI utpanna thayela maMthAnaka (ra) zuM snehavALA (ghIvALA) dahIMnuM maMthana nathI karate ?" dhAnyadaLanArIne mATe kahyuM ke jenA hAtha hAthe) grahaNa karyo che e pati ghara (ghaMTI) nI jema strIoe bhamADavAthI bhame che ane pitA, mAtA, vigerenA snehane kSaNavAramAM daLI nAMkhe che. sutara kAMtanArIne mATe kahyuM ke-"he reTIyA ! A strI tane bhamAve che ema dhArIne tuM re mA. A strIo mAtra bhUkarirUpI dhanuSane uMcuM karIne paNa kene kene bhADatI nathI? sarvane bhADe che. te hAthavaDe bacelAnI te vAtaja zI karavI ?" lAkaDAne phADanArA sutArane joi te be ke "sutAra to karavatavaDe kASTane kApI nAkhe che. tene TaLavaLAvato nathI paraMtu strIe daSTivaDe viMdhelA te jIve tyAM sudhI TaLavavyAja kare che." pachI luhAranI keDane joIne muMja be ke-"vRkSe agnithI banyA chatAM paNa kadAca navapallavita thAya che ane kAyA chatAM paNa kadAca vadhe che, paraMtu strIrUpI agnithI baLelA lAkho purUSa rAkhanI jema uDI ja gayA che. vaLI te citta ! haju Aga cheTe che tyAM sadhImAM samAja jA. Aga lAgyA pachI mArga maLaze nahIM, pachI te baLI maravuM ja paDaze." A pramANe muMjarAjane cirakALa sudhI rAjAe bhikSA maMgAvI. tyArapachI ekadA pradhAnee rAjAne vinaMti karI ke "A muMjarAjane have paherAmaNI ApIne mUkI de yogya che athavA tene jIvathI mArI nAMkhe vaigya che, paraMtu A pramANe bhikSA maMgAvavI yogya nathI." te sAMbhaLI rAjAe tene vadha karavAnI AjJA ApI, tethI vadhyabhUmi tarapha lai javAte muMjarAja svarga gayelA potAnA maMtrIne uddezIne kahevA lAgyo ke"he maMtrI ! huthI gayA, ghoDA gayA, ratha gayA, pAyadaLa gayuM, have huM ekalo rahyo chuM, te tArI pAse AvuM chuM, mATe mAre mAga karaje. have kAMI bhIDa thavAnI nathI." pachI vadha karavAne samaye tene iSTadevanuM smaraNa karavAnuM kahyuM. te vakhate eka paMDita bA ke muMja jatAM lakSmI te gAviMda (kRSNa)nI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) bhAjaprazna dha bhASAMtara. pAse jaze ane vIralakSmI parAkrama) vIrapurUSanA gharamAM jaze, paraM tu yazanA pujarUSa muMja javAthI eka sarasvatI nirAdhAra dharaze; tenu koi paNa sthAna nathI." pachI tene zULIe caDAvavAmAM AvyA. tyAraAda teladeva rAjAe ati krodhathI mujanA mastaka upara kAgaDA vigerene DAlI khAvA mATe dahIMnA ledha karAvyA. Avu tenu kartavya jone keTalAka paDatA melyA ke rAvaNanA kALamAM ekase ne A buddhie hatI, paraMtu jyAre lakA bhAMgavAnA samaya AvyA tyAre eka paNa buddhi kAma lAgI nahIM. je rAvaNane ghara vAyudeva vAsIduM kADhatA hatA1, Rtuo puSponA samUhu ApatI hatIra, yamarAja yAtAnA pADAvaDe jaLa vahana karatA hatA3, brahmA purahitanuM kAma karatA hatA4, sarva graheA rAyyAnuM pAlana karatA hatA dha, agni dhAbInuM kAma karatA hatA 6, cAmuMDAdevI talArakSanu kAma karatI hatI 7. gaNati kedakhAnAnuM rakSaNa karatA hatA 8, sarpanI phaNAnA Ni dIvAnuM kAma karatA hatA 9, sUrya sAinu kAma karatA hatA 10, uparAMta zakrajita nAmanA putra hatA 11, lakA jevI nagarI hatI 12, samudra khArUpe hatA 13, rAkSasonA piravAra hatA, 14, trikaTAcA nAme pata hatA 15 devA dAsaNuM karatA hatA 16, bhAI kuMbhakarNa zatruone jItanAra hatA 17, megha pANI chAMTatA hatA 18, ane vidhAtA jenA gharamAM pasavAnuM kAma karatI hatI 19, Ave rAvaNa paNa duSTa gatine pAmyA che !" zrI ratnamadira Nae racelA A bhAjaprabaMdha nAmanA graMthamAM paDatAne AnaMda rAdhanAra A pahelA adhikAra sapUrNa thayA. A rIte praznadharAja nAmanA A graMthamAM bhAjanA janma ane muMjanuM svagamana e vRttAMtane jaNAvanAra pahelA adhikAra samApta thayA. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra reje. (17) adhikAra 2 je. muMjarAjA svarga gayA pachI sarva pradhAnoe maLIne bhejane rAjyAbhiSeka karyo. tyArapachI zatrunI strIonA netrajaLanA samUhathI jene kapAgni zAMta thayo hato, ane jene caMdranI je ujavI yaza prasarI rahyo hato e bhejarAjA pRthvInuM zAsana karavA lAgyo. te bhejarAjAe prajarUpI vADIone prasaratI nItirUpI nIkanA jIvaDe evI siMcana karI ke jethI te vADIo navA navA lakSmIrUpI pavaDe bhUSita thaI ane dizAonI kukSine pUrNa karanAra uttama sugaMdhanA samUhavALA tenA kIrtirUpI puSpa taraphathI ApavA lAgI. te bhejarAjA pRthvI para rAjya karatA hatA tyAre nidrAno tyAga karI ardha mAge gayelI nartakIonA vasUnA cheDAne vAyu paNa haraNa karI zakatA nahIM, te tenA AbhUSaNa levAne to hAtha lAMbo karI zake ? te bhojarAja rAjya karato hato tyAre tyAMnA leke anagaLa lakSmIvALA hovAthI ujjayinI nagarImAM AvelI sarva ke vastu khapI jatI hatI, paNa gAmanI bahAra pAchI jatI nahatI. deza paradezamAM te nagarInI prakhyAti ghaNI prasarI hatI, te prasiddhine anyathA karavAnA IrAdAthI ekadA ke paradezI vepArI retInI ghaNuM piTha bharIne tyAM vecavA mATe AvyA ane ujjayinInA corAzI TAmAM pharavA lAge. sarva mANase te joI joine cAlyA javA lAgyA, paraMtu eka pAInI paNa retI keie lIdhI nahIM. pachI te vepArI gaNikAonA caTAmAM cAlatA cAlatA pitAnA cAkarene kahevA lAge ke A nagarInA lekenI jema koI te emane emaja prasiddhine pAme che, bolavAmAM mANasanuM moDhuM keNa bAMdhI rAkhe che ? kemake je janmathI ja kAna rahita che evA sarpone paNa leke kuMDaLI (kuMDaLavALA) kahe che. kaMkaNanA vAyunI jema ujyanInI A prasiddhi kevaLa beTIja che ke A nagarImAM AvelI sarva vastu khapI jAya che, bahAra nIkaLatI nathI. AvI nagarIo te duniyAmAM ghaNI che, chatAM A vakhaNAya 1 kuMDALuM vaLIne paDI rahenArA evo artha paNa thAya che. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. che. juo ! dudha ane jaLane jIru pADavAnA viveka teA matsyAne paNa hoya che. chatAM te viveka rAja saneAja prasiddha che, mATe yA aa puNyathIja prApta thAya che A vAta kharI che. ' huM ,, A pramANenI tenI vAta peAtAnA sAtamA mALanA geAkhamAM eDelI dhArA nAmanI gaNikAe sAMbhaLI, tethI pAtAnI nagarInu pANI utarI javAnA bhayathI te nIce utarIne khelI ke vepArI ! evI kai cIja che ke je A nagarImAM vecAtI nathI ? " te khelyA ke--" A retI che. " tyAre te meAlI ke--" tuM tene kevI rIte vece che ? '' teNe kahyuM-- avaLe mApe A vastu ApuM chuM, ane tenA badalAnI cIja savaLe mApe lauM chuM. " te elI ke N badalAmAM kai vastu tuM laIza ? '" te olyA ke--" tela laiza. '' te sAMbhaLI vezyAe tenuM vacana aMgIkAra karyuM. pachI eka purUSa pramANa arisA lAvI tenA pAchalA bhAgathI dhULa bharI lIdhI ane cattA arisAvaDe tene tela ApyuM. A rIte retI vecavA AvelA rone chetarIne te vezyAe nagarInuM pANI rAkhyuM. pelA vepArI thoDuMka tela laI potAne sthAne gayA. pachI te gaNikAe nagarInI ahAra te retIne parvata jevaDA DhagalA karAvyeA. tevAmAM adhakrI DAe nIkaLelA bhAjarAjAe te DhagalA joI pradhAnane pUchyu ke---- >> 'mR * A DhagalA koNe karAvyA che ? " teo melyA ke--"huM pRthvIpati! dhArA nAmanI gaNikAe A DhagalA karAvyA che. " te sAMbhaLI rAjAe tene khelAvIne pUchyuM ke A DhagalA ahIM kema karyAM che ? " tyAre teNIe sarva vRttAMta kahyo. te sAMbhaLI prasanna thai rAjAe tene varadAna ApyuM tyAre te khelI ke--" he rAjana ! jo tame prasanna thai mane varadAna Ape| / tA A DhagalA uparaja mArA nAmanI nagarI vasAvA. " te sAMbhaLI rAjAe gheADA divasamAMja tyAM meATA killA, mahelA, daravAjA ane dhruvaLaheAthI zAbhatI dhArA nAmanI nagarI vasAvI. "" vividha prakAranA mahelArUpI vimAnA, purUSArUpI devA ane sIArUSI devIAvaDe anehara te dhArAnagarI pRthvIpara devanagarInI jevI zAbhatI hatI. te AkhI nagarImAM mukhyatve eja sIA vasatI hatI, mukhane viSe sarasvatIdevI ane gharane viSe lakSmIdevI. vaLI te nagarImAM chatrIne viSeja daMDa hatA, mastakanA kezane vi Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra ra je. (19) peja baMdha hate, sagaDIne viSeja mArInuM zravaNa hatuM, hArane viSeja chidra jovAmAM AvatuM hatuM ane vivAhane viSeja karapIDina-hAtha pakaDavAnuM hatuM. paraMtu prajAomAM daMDa vigere kAMIpaNa nahetuM. te dhArAnagarImAM pUrva dizAne daravAje keIne janma ke maraNa thayuM hoya te pazcima daravAje rahetA svajananI paNa chaThuM divase zuddhi thatI hatI eTale tene cha divase khabara paDatI hatI, eTalo te nagarIne vistAra hato. te nagarImAM eTalI badhI vastI hatI ke haMmezAM DhIMba jAtinA zAkanA sATha gADAMo vecAvA AvatA hatA, chatAM paNa keTalAkane te zAka maLatuM hatuM ane keTalAkane te maLatuM paNa nahatuM. bIjA zAka te eTalAM vecAvA AvatA hatA ke tenI to saMkhyA paNa kahI zakAya tema nahotuM. anakame jyAM sudhI dhArA nAma saMbhaLAtuM hatuM tyAMsudhI AkhA jagatamAM te prasiddha thayuM. AthI ema samajavuM ke je keInuM paNa nAma haju sudhI bALa gopALa parvata saMbhaLAtuM hoya ( prAta:kALe levAtuM hoya) te marI gaye heya paNa jIvateja che. dhanika ane paMDitonA AdhArarUpa te dhArAnagarImAM je paMDita hoya teja rahI zakatA hatA, te sivAya bIjo koI rahetuM hoya to tene rAjAnA hukamathI kADhI mUkavAmAM Avato hato. ekadA chatrIsa lAkha gAmavALA kAnyakuja dezamAMthI ke eka daridra vidvAna bhejarAjAne maLavA mATe AvIne nagarInI bahAra kaba sahita vADImAM utaryo. tevAmAM vararUca paMDita sAvaramAM snAna karI temanI pAse AvyA; ane teNe pUchayuM ke "tame keNa che ? ahIM kema AvyA che ? " vRddha javAba Ape ke ame vidvAne chIe, ane bhejarAjAne maLavA AvyA chIe. tame amAro eka bleka laI jaIne bhejarAjAne Apo. tame amArA baMdhu che. vaLI satparUpo paropakArI ja hoya che. kahyuM che ke--kanA hukamathI sUrya aMdhakArane nAza kare che ? mArgamAM mANasone chAyA karavA mATe keNe vRkSanI pAse hAtha joDyA che ? vRSTine mATe keNa meghanI prArthanA kare che ? sarva sAdhujano svabhAvathI ja parahita karavAmAM kaTibaddha hoya che. ) paMDite kahyuM-bahu sAruM. rAjAne huM jaNAvI zakuM e eka leka mane kahe." te sAMbhaLI vRddha vicAryuM ke -"hamaNAM te kAMIka evuM grAmya jevuM jaNAtuM navIna kAvya karIne kahuM nahI to pAMcaso Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) bhojaprabaMdha bhASAMtara. paMDitanI pAse pravezane paNa huM pAmIza nahIM. kahyuM che ke-sthAna, prAgvATa ne paMDito tatkALa pitAnA pakSane ja haNe che; ane kAgaDA, kAyastha ne kukaDA potAnA pakSanuM poSaNa kare che.' ema vicArI teNe A pramANe leka ko"baapo vidvAn bApaputro'pi vidvAn, AI viduSI AidhUtrApi viduSI / kANI ceTI sA'pi viduSI varAkI, rAvajotadviddhi vikrama I ? " bApa vidvAna che, bApane putra paNa vidvAna che, AI-mAtA vidvAna che, AnI vahu-putravadhu paNa vidvAna che, kANu dAsI che te paNa bicArI vidvAna che. he rAjana ! A vidvAna kuTuMba che ema tame jANe.' A kAvya lakhIne teNe paMDitane ApyuM. paMDite paNa manamAM hasatAM hasatAM te kAvya laI zrI bhejarAjAne ApyuM. bhejarAjA te kAvya vAMcI tenA cethA padanI racanAnuM manaharapaNuM je dadayamAM AnaMda pAmyo. pachI rAjAe eka sonAne ghaDo pANIthI bharela dAsInI sAthe temane mokalAvyuM. te ghaDAmAM putranI vahue pitAnI kaThImAMthI pAMca ratno nAkhI te ghaDe pAcho mokalyo. tene hetu e hato ke-rAjAe jaNAvyuM ke "A pANIthI bharelA ghaDAmAM jema bIlukla jagyA nathI ema manathI bharapura A dhArAnagarImAM tame kema samAI zakaze ? tenA uttaramAM A vidvAnanI putravadhue jaNAvyuM ke-jema kaMTha sudhI jaLathI bharelA ghaDAmAM pAMca rane samAyA ane temAMthI jarA paNa jaLa bahAra nIkaLyuM nahIM. tevI ja rIte ame paNa pAMca mANase ratnarUpa chIe, tethI bharelA suvarNakaMbhanA jevI vastIthI bharapUra dhArAnagarImAM amAre paNa samAsa thaze." Ave teno abhiprAya jANavAthI rAjAno saMketa pUrNa thaye, eTale rAjAe te pAMcane jUdI jUdI samazyA mokalI. temAM vRddhane "prasArArata e samazyA mokalI. 1. "vIjAuM e samazyA mAtAne mokalI. 2. " hiMmatta nAma naridhiraajH, pravAlazayyA zaraNaM zarIram / cakAra menA virahAtu Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 2 je. (21) pAu" e traNa pAda putrane mokalyA. 3. "sa isa hiMda sa hiM sa"i A eka pAda putravadhune mokalyuM. 4. tathA "rUpari huM nIra, vadi vi77 88 " e samazyA dAsIne mekalI. pa. A pAMce samazyA teoe tatkALa pUrNa karI rAjAne mokalAvI. temAM vRddha A pramANe samasyA pUrI- dAnaM vittAdRtaM vAcaH, kIrtidharmoM tathA''yuSaH / paropakaraNaM kAyA-dasArAtsAramuddharet // 1 // asAra evA dhanamAMthI dAnarUpI sAra grahaNa kare, asAra vANImAMthI sArabhUta satya grahaNa karavuM, asAra AyuSyamAMthI sArabhUta kIrti ane dharma grahaNa karavA ane asAre zarIramAMthI sArabhUta paropakAra grahaNa karo." mAtAe A pramANe samazyA pUrI- jahIiM rAvaNa jAiyo, dahamuha ikka sarIra / jaNaNi viyaMbhiya ciMtavai, kavaNa pIyAg kSIra ? // 2 // jyAre daza mukhavALe ane eka zarIravALe rAvaNa jo tyAre tenI mAtAe vyAkuLatAthI vicAryuM ke A dezamAMthI kayA mukhane huM dUdha pAu-dhavarAvuM?" putre A pramANe samazyA pUrI-AmAM piluM eka pada navuM umeryuM ane trIjuM pada te cothuM karyuM.) tava pratApajvalanAjagAla, himAlayo nAma nagAdhirAjaH / cakAra menA virahAturAGgI, pravAlazayyAzaraNaM zarIram // 3 // jyAre tamArA pratAparUpI agnithI himAlaya nAmane girirAja gaLI (ogaLI gayo tyAre patinA virahathI Atura zarIravALI tenI menA nAmanI strIe potAnuM zarIra pravALanI zayAne zaraNe karyuM.' putravadhue A pramANe samazyA pUrI - yA lobhAdyA paradrohA-dho dAnAdyaH parArthataH / maitrI lakSmIya'yaH klezaH, sA kiM sA kiM sa kiM sa kim ? // 4 // "lebhathI je mitrAi thAya te zuM mitrAI kahevAya? parano droha Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) bhojaprabaMdha bhASAMtara karavAthI je lakSmI prApta thAya te zuM lakSmI kahevAya? dAna devAthI dhanane je vyaya thAya te zuM vyaya kahevAya ? ane poSakArathI je kaleza thAya te zuM kaleza kahevAya ?" dAsIe A pramANe samazyA pUrI-(be pada mATe be judA judA duhA banAvIne mokalyA.) rAjA maggai premarasa, bAlaka maggai kSIra / / khaMcAkhaMcI karaMtaDAM, iNI pari phaTTauM cIra / / 5 / / kANa vi virahi karAlII, uDDAviu varAu / sahI avaMsua diTTa maI, kaMThi villullai kAu // 6 // rAjA premarasane mAge che ane bALaka khIra-dUdha mAge che, temAM kheMcAkheMca karatAM cIra phATI gayuM. keIka virahiNu strIe maLelA priya-rAMkaDAne uDAvyo. tenI avajJA karI ane pachI pAchI revA beThI ke have kone gaLe vaLaguM ? pa-6. A pramANe temanI samazyApUrti jeIne rAjA baha khuzI thayo. bhojarAjAe prathama temanI putrIne bALikA dhArI belAvI nahotI, tethI te bAlikAe rAtre rAjAne pratihAra dvArA pitAne maLavAno abhiprAya jaNAvyo, tyAre rAjAe tene bolAvI. caMdrazALA (agAzI) mAM AvelI tene joI rAjAe tene kAMI paNa bolavAnuM kahyuM. te vakhate rAjAnA mastaka para chatra dhAraNa kareluM hatuM, te joIne te eka zloka bolI, jene artha nIce pramANe che - he muMjarAjanA kuLadIpaka! ane samagra rAjAonA mugaTa samAna bhejarAjA ! tamArUM mukha joIne A caMdra lajjAvaDe vila na thAo, tathA pUjya satI arUMdhatI du:zILanuM bhAjana na thAo eTalA mATe rAtrie paNa tamArU chatravaDe je AchAdana thAya che te yukta che. te sAMbhaLI raMjita thayelA rAjAe te kanyAnuM pANigrahaNa karI tene bhegavALAM banAvI. pachI samazyApUrtithI rajita thayelA rAjAe te pAMcane pitAnI pAse bolAvyA, teo AvIne rAjAne maLyA. have teone rahevA mATe ghara joIe; paraMtu eka paNa navuM ghara banAvI zakAya teTalI khAlI jamIna dhArAnagarImAM nahotI, temaja manunA vividha prakAranA gharevaDe atyaMta bharelI hevA sAthe temAMnuM ke ghara paNa khAlI naheAtuM; tethI rAjAe Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 2 je. (23) prathama ghara javA mATe potAnA sevakene dhArApurImAM mokalyA. teo nagarImAM jotAM eka sALavIne moTA vizAla gharamAM ekalo raheto jaI tene rAjA pAse lAvIne kahyuM ke -"he svAmina ! A ekaleja moTA gharamAM rahe che, tethI tenuM ghara khAlI karAvIne Amane ApIe. ?te sAMbhaLI rAjAe vicAra karyo ke-" jo A mUrkha hoya te tene kADha egya che, anyathA nahIM. kahyuM che ke potAnuM hita icchanArA kei paNa manue sAkSara (paMDita)ne kapAvavA na joIe. je kadAca teo viparIta (avaLA) thAya te te kevaLa rAkSase ja thaI jAya che" ema vicArI rAjAe tene pUchayuM ke-"he viMda (sALavI) ! kahe, tuM kAMI jANe che?" kurvida praNAma karI bolyo ke- kAvyaM karomi na hi cArutaraM karomi, yatnAtkaromi na ca sidhyati kiM karomi / bhUpAlamaulimaNicumbita pAdapITha ! , zrIsAhasAGka ! kathayAmi ca yAmi yAmi // 1 // "huM kAvya karuM chuM paNa ghaNuM sAruM karI zakato nathI, kadAca yatnathI sAruM karavA jAuM chuM, paNa barAbara siddha thatuM nathI. zuM karUM ? rAjAonA mugaTanA maNiAvaDe jenuM pApITha cuMbita thAya che evA he zrIsAhasaka (vikrama) rAjA ! huM kahuM chuM ke huM jAuM jAuM ? te kuviMda rAjAne tuMkAra zabdathI kaheto hato te joI rAjAe tene kahyuM ke - he kaviMda ! tArI kavitAnI zabda racanA manahara che, artha paNa sAra-madhura che, paraMtu sabhAmAM kAvya bolavuM te vicArIne belavuM joIe. te sAMbhaLI rAjAne abhiprAya samajI jaI kurvida bolyo ke bAlye sutAnAM surateGganAnAM, stutau kavInAM samare bhaTAnAm / tvaMkArayuktA hi giraH prazastAH, kaste prabho ! modabharaH smara tvam // 1 // bAlyAvasthAmAM putronI, mithunakrIDAmAM strIonI, stutimAM 1 sAkSa viratA nAnA--sAkSarA e traNa akSaro viparIta thatAM rAkSasA thaI jAya che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) bhojaprabaMdha bhASAMtara. kavionI ane yuddhamAM subhaTanI tuMkAravALI ja vANuM prazasta gaNAya che. he svAmina ! A tamAro zo moha ? tame saMbhAro." te sAMbhaLI baheviMda ! bahu sArUM, bahu sArUM" ema kahI rAjAe tene lakSa rUpiyA dAna ApI kahyuM ke jA, chatrIza vaNe A nagarImAM rahe che tenI sAthe tuM paNa majA kara, tane ke rajA Apaze nahIM. ema kahI tene vidAya karyo. pachI rAjAnA sevakee eka pArAdhinI strI teno pati pApaddhi (zikAra) karavA mATe vanamAM gayelA hovAthI ghare ekalI ja hatI, tene pakaDIne rAjA pAse ApyuM. te strI rAjAne bheTa karavA mATe mRganuM mAMsa laIne AvI hatI. te rAjAne joI bolI ke he rAja! tame jayavaMtA varte." rAjAe pUchyuM ke-"tuM keNa che? " te bolI--"pAradhinI strI chuM." rAjA-"A tArA hAthamAM zuM che?" strI- "mAMsa che." rAjA-"te mAMsa durbaLa (thoDuM) kema che? " strI-" he rAjana ! jo Apane ketuka heAya te huM kahuM chuM, ke tamArA zatrunI strIonA azrurUpI nadIne kAMThe rahelI devAMganAo gIta gAya che, te gIta sAMbhaLavAmAM aMdha thayelA (lIna thayelA) mRgalAo ghAsa caratA nathI, tethI tenuM mAMsa dubaLI (ochuM ) thayeluM che. te sAMbhaLI raMjita thayelA rAjAe tene paNa lAkha rUpiyA ApI vidAya karI. pachI rAjasevakee eka bharavADaNane bolAvI. te paNa bheTane mATe suvarNanA kaLAmAM madhura ane snigdha dahIMnuM ghoLavuM lAvI rAjAnI pAse mUkI eka leka belI. paripakvakApatthasugaMdharasaM, zaradidusamujvalakundanibham / yuvatijananibhathita mathitaM, piba he nRpa ! sarvarujApaharam // 1 // he rAjana ! pAkelA kaThAnA sugaMdhI rasavALuM, zira RtunA caMdra jevuM ane kaMda puSpa jevuM ujavaLa, strIjanoe maMthana karela ane sarva rogane haraNa karanAruM A dahIMnuM gheLavyuM Apa pIo. te sAMbhaLI rAjAe prasanna thaI lAkha rUpiyA ApI teNune paNa tene ghera vidAya karI. tyArapachI te vidvAna kuTuMbane vasavA mATe kAMI paNa AvAsa nahIM maLavAthI rAjAe potAnA paMDitane pUchyuM tyAre te vidvAna kuTuMba Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 2 je. (5) upara IrSyALu thayelA te paMDito temane mRtyu pamADavAnI icchAthI bolyA ke -" rAjA ! A nagarImAM eka vaNikanuM sAta mALanuM ghare kevaLa khAlI che, te emane nivAsa karavA Apo. te sAMbhaLI rAjAe temane te gharamAM rahevAnI AjJA ApI, eTale te pAMca jaNa te gharamAM jaine rahyA. te gharane mAlIka dhanADhaya ane vepArI hatA. ATha keTi dhanano svAmI hatA. teNe prathama cAra kaTi dhana gharanA cAra khuNAmAM gupta rIte nidhAnamAM nAkhI (dAdI) bAkInuM cAra keTi dhana vepAramAM rAkhyuM hatuM. tenI strI vaMdhyA hatI, ekadA te adhika dhana meLavavA mATe lobhI thayo. kahyuM che ke prAye karIne dhanikane ja dhanane viSe ghaNuM tRNuM hoya che. juo be kaTivALuM dhanuSya lakSane mATe taiyAra thAya che. pachI te zreSThI cAra kaTidhana laine vahANa raste cAlo. kahyuM che ke -" dhanavaDe jenI buddhi aMdha (lAbhAMdha) thaI che evA purUSa je dugama araNyamAM bhame che, vikaTa dezAMtarane oLaMge che, gahana samudramAM praveza kare che, ghaNuM kalezavALI khetIne kare che, paNa svAmInI sevA kare che ane gajaghaTAnA saMghathI du:khe karIne gamana karI zakAya evA raNasaMgrAmamAM jAya che, te sarva lebhane ja vilAsa che." have madhya samudramAM jatAM devage utkaTa pratikULa vAyu vAvA lAge, ane tenA sarva vahANa DUbI gayA. te vakhate DubatAM DabatAM te vyavahAra vicAra karavA lAgyo ke--je A saMkaTamAMthI huM mukta thAu to catya vigere sAta kSetramAM dhana vAvIne cirakALathI saMcita karelI lakSmInuM phaLa huM grahaNa karIza." A pramANe zubha dhyAnathI marIne te vyaMtara thaye, ane dhana uparanA mehathI te potAnA AvAsamAM ja adhiSThAyika thaine rahyo. tenI bhAryA dhana rahita hovAthI pitAnA pitAne ghera gaI. tyArapachI e gharamAM je kaMI rahevA AvatuM tene bhaya batAvI chaLIne te vyaMtara mArI nAMkhate hate. A sarva vRttAMta koI mANase te vidvAna kuTuMbane te divase kahyo, tethI rAtrIe vAre pramANe eka eka jaNe jAgavAnuM rAkhyuM. hyuM che ke-"prAya 1 dhanuSane be koTi eTale be agrabhAga hoya che, tenI upara pratyaMcA caDAvavAthI te lakSya eTale nizAna mATe thAya che. bIjo artha e ke be koDavALo lAkha meLavavA taiyAra thAya che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) bhojaprabaMdha bhASAMtara. karIne duSTa devo koI paNa chidra pAmIne purUSanA zarIramAM praveza kare che. te chidro A pramANe che:-sArI rIte pavitratA rahita zarIra hoya, kSata vigerethI parAdhIna zarIra hoya, keza chUTA mUkyA hoya, hasato heya, thuMkate hoya, rote heya, kAmadevane AdhIna thaye heya, bagAsuM khAto hoya, cAlatAM khalita thato hoya, bhayabrAMta thayo heya, vasrarahita hoya, krodhavaDe yukta hoya tathA ucchiSTa dhAnyane oLaMgatA hoya eve vakhate vyaMtaro chaLI zake che." have rAtrInA pahelA prahara vRddha jAgato hato, te vakhate vyaMtare AvIne tene haLavA mATe kahyuM ke -" no." vRddha belyo"sa mati pumAna yaH Tu vimarti," ( gotra-kuTuMbane viSe te eka ja purUSa hoya che ke je kuTuMbanuM bharaNa poSaNa kare che.) bIje prahare putra jAgato hato, tene vyaMtare kahyuM--"sarva Treputre kahyuM - "sumatimatI saMpatrima " ( sarvane saMpatti ane A pattinA nimittarUpa sumati ane kumati e be hoya che.) trIjA prahare vyaMtare "zrI kuMva" ema kahyuM tyAre mAtA jAgatI hatI te bolI-" amati yA taddhi mehaM vina, "( jyAre strI purUSanI jema samartha thAya che-vavA mAMDe che, tyAre te ghara kharekhara vinAza pAme che.) cothe prahare vahu jAgatI hatI, tene vyaMtare kahyuM- vRddho anA" vahu bAlA-"sa vicArayaoN minamaH || ( juvAna purUSanI sAthe paricaya thavAthI strIo vRddha purUSane tyAga kare che.) A pramANe ucita uttara ApavAthI vyaMtara khuzI thaye, tethI prabhAtakALe te cArene eka eka nidhAna tathA te ghara ApI vyaMtara tyAMthI jato rahyo. prAta:kALe teo sarva marI gayA haze ema dhArI te jovAne mATe maLavAnA miSathI sarva paMDite jovAmAM tyAM Ave che, tevAmAM te te AvAsamAM ghavaLamaMgaLanAM gIta gavAtAM hatAM, paMca zabda vAjitronA nAda thatA hatA ane baMdijanA samUha "sarasvatIkaMThAbharaNa, vAdika kudrAla vigere birUdAvIne belatA hatA. te sAMbhaLI pitAne maratha pUrNa na thavAthI teo zyAma mukhavALA thaI pAchA gayA. kahyuM che ke -" cAro, durjana ane zAkinI vige Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 2 je. (27) renA mane vizeSe karIne siddha thatA nathI, tethI karIne ja A jagata cAle che-semakazaLa vate che. " tyAra pachI te kuTuMba sadA sajAnuM kRpApAtra thayuM. Iti vidvAn kaTuMbane saMbaMdha saMpUrNa. ekadA te dhArAnagarImAM keI sutAra eka mALIne ghera prathamanA leNA paisA levA mATe AvyA, te vakhate tyAM mALIne nahIM jevAthI te vidvAna sutAre tenI strIne pUchyuM ke - ikka ekaMga uccAri, SaTa paTa caudasamuajAsu / mAliNi mAlI kihAM gayu, maggANa AvIyu tAsu // 1 // te sAMbhaLI te paNa viduSI bolI kedhuuaa te jihA Usasai, daddhA jahiM DajhaMti / kula upari kula kUTIi, mAlI tihAM rahati / / 1 // tene artha samajIne te sutAra tatkALa luhArane ghera mALI pAse gayo, ane teNe tenI pAsethI leNA paisA lIdhA. A pramANe te nagarImAM kavitA karI zake e keIpaNa mANasa rahete nahote. Iti dhArApurI vidvattA saMbaMdha ekadA zrI bhojarAjA pitAnI nagarInuM siMdarya joI harSa pApe, tethI teNe potAnI sabhAmAM ahaMkArathI A pramANe purInuM varNana karyuM "vimAnanI jevA moTA zreSTha mahelavALI, vidyA ane lakSmIthI yukta evA lekene dhAraNa karanArI tathA anya nagarIonA zatrurAjAone nahIM pAmavA lAyaka A dhArAnagarI kene harSa nathI ApatI ?" A vakhate sabhAmAM beThelA gurjara dezathI AvelA keI cAraNe rAjAne ahaMkAra dUra karavA mATe kahyuM ke"vicAramAM caturmukha-brahmA samAna he zrI bhojarAjA! je tame kahyuM te satya che, kharekhara dhArAnagarI jagatanAM eka AbhUSaNarUpaja che; kAraNake sarva dazAmAM mAlavadeza uttama che ke jemAM leke svamane viSe paNa dukALano anubhava karatA nathI, sava nagarIomAM dhArAnagarI zreSTha che ke jemAM vasatA lekene lakSmI ane sarasvatI verano tyAga Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) bhAja praznadha bhASAMtara. karI sarva aMge AliMgana karIne rahelI che, tathA sava` rAjAomAM bhAjarAjA zreSTha che ke je mAtra vacanathI ja khuzI thaine lAkhathI e dAna ApatA nathI. jema muva nA kacALAmAM ukALeluM dUdha ane temAM cInI sAkara nAMkhIe tema A paNa triveNIneA saMgama thayelA che te keAnA hRdayane khuzI utpanna na kare ? paraMtu vivekanArAyaNa ( vivekI mANasAnuM sthAna ) evA nAmathI prasiddha sittera hajAra gAmavALA gurjara dezanA AbhUSaNarUpa je aNahilapura pATaNa che tenI tulanAne dhArAnagarI pAmI zake tema nathI; kAraNake samagra guNane jItanArA je pATaNane joi lakA zakAvALI thAya che, caMpA kapAyamAna thAya che, kuzAnagarI dezA vinAnI thai gai che, kAzIpurInI saMpatti nArA pAmI che, mithilAnagarI zithila AdaravALI thaI che, tripurI viparIta lakSmIvALI ( lakSmI rahita ) thaI che, mathurA nagarI mada AkRtivALI thai che ane dhArAnagarI nirAdhAra thAya che. vaLI te pATaNamAM eka kaDhAinI dukAne hamezAM pAMcasA te vidura jAtanA mAdake ja vecAya che, joke eka vAra te medaka jeNe lIdhA hoya tene pharIthI medaka levAja paDatA nathI. ekadA te pATaNamAM kAika bhIma nAmanA mAravADI peAtAnI bhAryAM sAthe AvyA. tyAM koI ThekANe bhAryAne besADI te bheAjana levA mATe kaDhAinI dukAne gayeA; teTalAmAM tenI bhAryAM te nagaranu ketuka jovAmAM utkaMThita thavAthI Ama tema pharavA lAgI. thADIvAre te mAravADI bheAjana laIne tene melAvavA Avyo. te sthAne teNIne nahIM jovAthI te tenI zeAdha mATe nagaramAM bhamavA lAgyA, tenI srI paNa tenI zodha karavA bhamavA lAgI. e rIte .parasparanI zodha karatAM te banne cha mAsa sudhI nagaramAM bhamyA, paraMtu koi koine hAtha lAgyuM nahIM, tyAre te srIe rAjA pAse jai vijJapti karI ke-- " he sAmanAtha rAjA ! du:khI janAnu pitRgRha rALa ja che, tethI zarIre zyAma varNa vALA, trIza varSanI umaravALA ane DAbI AMkhe kANA mArA bhIma nAmanA pati A tamArA nagaramAM che, te mArAthI chUTo paDI gayA che, tene kRpA karIne zodhI Ape. " te sAMbhaLI dayALu rAjAe tevA prakAranA khatrIza varasa lagabhaganI vayanA DAbI AMkhe kANA, bhIma nAmanA mANasAne bheLA karyAM tA tevA pAMcasA bhIma bheLA thayA. temAM je zarIre gAra varNa vALA ane ummare pacAsa sAha ke zItera varSanI vayavALA ane jamaNI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 2 jo. ( 29 ) AMkhe kANA bhIma nAmanA mANaso je gAmamAM hatA teo te na heAtA. pachI te pAMcamAmAMthI te strIe peAtAnA patine zodhI lIdhA. te vakhate te pATaNa nagara narasamudranuM birUda pAmyuM. A pramANe te pATaNamAM ghaNA leAkeA vase che. vaLI he bheAjarAjA ! ( je koI vijJAna:mane vidyAnA atizayathI jIte tenA gharamAM huM pAte pANI bharU'. ... evI spaSTa pratijJA karanArI sarasvatIne tyAMnA leAkAe jItI lIdhI che, tethI te sarasvatI [ nadIrUpe ] tyAM AvIne hajI sudhI jaLa vahe che; kAraNa ke sajjananI vANI ja pramANa che. sajjananI mAlelI vANI anyathA thatI nathI. sArAMza e che ke te pATaNamAM ghaNA vidvAneA vase che. kAzmIra dezamAM sarasvatInA devaLanI AgaLa ane pAchaLa khetera khetera gAunA pramANavALAM e kezaranA kSetre che. temAM paNa amuka ThekANe uttama kezara utpanna thAya che ane bIje ThekANe kaMku jevuM sAmAnya thAya che. Avu* uttama jAtiva ta kezara eka vepArIe eka rUpiyAnuM eka rUpiyA bhArane bhAve tamAma kharIdI lIdhu' ane dareka pADAnA cAre paga nIce sAta sAta pAkI IMTeDa mUkavAthI te sava iMTo jeTalA bhAravaDe bhAgI jAya teTalA kezaranA bhAravALA eka sA A pADA bharyA, ane " je koi nika ekaja chApanAM nANAMvaDe A sarva kezara kharIda karaze tene ja huM ApIza, bIjAne nahIM Adhu ' evI pratijJA karI dillI vagere zaheromAM bhamatA bhamatA te vepArI pATaNamAM ALyA. tyAM daravAjAmAM pesatAMja tene sAmadatta nAmanA zreSThI maLyo. te zreSThIne ghera hamezAM prabhAte chappana koTInA svAmIpaNAne jaNAvanArUM bhuMgaLa vAgatuM hatu. te zreSThIe te vepArIne pUchyuM ke--" tamArA pADA upara zI vastu bharI che ?" teNe javAba ApyA ke --" te cIja tamArAthI laI zakAya tema nathI, mATe pUchIne zuM karo ? " te sAMbhaLI manamAM kAMIka ahu kAra AvavAthI zreSThIe kahyuM ke--" kaheAne, joiza, kahevAmAM tamArU kAMi jaze nahIM. tyAre te khelyA ke--" AmAM rUpiyAnuM rUpiyA bhAra maLe tevuM kezara che. '" tyAre zreSThIe kahyuM ke--" cAlA mAre ghera, huM tamArU' thaze teTalu` dhana ApIne sa kezara laIza. " ema kahI tene peAtAne ghera lai jaI eka ja paheAra chApavALA rUpiyA ApI teNe sarva kezara lIdhuM ane peAtAne mATe sAta mALanA mahela navA thata hatA, tene mATe catA palALelA hatA te cUnAmAM te sava kezara na'khAvI "" Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) bhojaprabaMdha bhASAMtara teja vakhate te mahelane cane devAnuM zarU karAvyuM. te joI te vepArI manamAM Azcarya pAmI vicAra karavA lAgyo ke-pRthvI para pharavAthI vividha prakAranA Azcaryo jovAmAM Ave che, sajana ane durjana vizeSa jANavAmAM Ave che ane potAnI paNa parIkSA thAya che. je mANasa potAnA gharathI nIkaLI aneka AzcaryothI bharelI samagra pRthvIne joto nathI te manuSya havAnA deDakA je che. pRthvI para sarva ke che, kAMi paNa nathI ema nathI. kAraNa ke je meMghA mUlyanuM kezara devanI pUjAmAM tathA rAjAdikanA aMgabhoga vigere kAryamAM ja vaparAya che, te kezara ANe cUnAmAM nAkhyuM mATe keIe dhanane mada karavo nahIM. kahyuM che ke-duniyAmAM eka dhanavAnathI paNa amuka vadhAre dhanavAna bIje hoyaja che, eka vAdIthI paNa adhika vAdI bIjo hoya ja che, ane eka baLavAnathI paNa Adhaka baLavAna bIje hoyaja che; tethI DAhyA purUSe ahaMkArane tyAga kare." e pramANe vicArato te vepArI kAzamIra dezamAM pAchA gayo. pelA zeThanA mahelanI bhIMta haju sudhI seLa vallA suvarNanI ghaDelI hoya tevI pILA varNavALI ane sugaMdhavALI jovAmAM Ave che. te pATaNamAM lalezvaranA gharamAM rAtrI divasa ghInA dIvA banyA kare che, keTadharonA ghara upara patAkAo pharakayA kare che, ane chapana keTinA svAmIne ghera dararoja prabhAta kALe bhuMgaLe vAge che. e pramANe te pATaNamAM aneka vepArIo moTI samRddhivALA vase che. ekadA paradezathI gIta, vAgha ane nATakanA kAryamAM kuzaLa kaI gaMdharvanuM paiDuM pATaNamAM AvI bhImarAjAne maLyuM, ane teNe rAjasabhAmAM ATha hAthanA pramANuvALuM meTuM eka madala lAvIne mUkayuM. rAjAe sarvanA mukha sAmuM joyuM, paNa keI te meIla vagADavA ubhe thayo nahIM. chevaTe mRdaMga vagADavAmAM kuzaLa kaI eka purUSe ubhA thaI vijJapti kari ke-"he svAmina ! AjJA hoya te huM vagADuM." rAjAe tene Adeza Ape, eTale te batrIza baddha nATaka mAMDI pRthvI para sUI jamaNA hAtha ane paga vaDe mRdaMga vagADavA lAgyo tathA bhuMgaLane DAbA hAthe pakaDI mukhamAM nAMkhI te paNa vagADavA lAge, e pramANe satata ATha pahora sudhI karyuM, temAM tallIna thaI gayelI sabhA paNa teja pramANe besI rahI. pachI prAta:kALe rAjAe prasanna thaI tene lAkha rUpiyA ApyA. A pramANe te nagarImAM kaLAvaMta Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 2 je. ( 31 ) loko paNa vase che, te pATaNanI tulya koi paNa nagara samudra paryaM'ta pRthvIpara koie joyuM ke sAMbhaLyuM nathI. " A pramANe te bhATanA mukhathI ahillapura pATaNanuM varNana sAMbhaLI bheAjarAjA manamAM vicAra karavA lAgyA ke " A bhATe je varNana karyuM te satya che ke asatya che ? paraMtu satya hoya ema saM bhavatuM nathI, kAraNa ke...AcAya hAya tethI bamaNuM Ale che, vyAsa ane vezyA cAragaNuM khele che, bhATa cAraNa daza gaNu ele che ane anya leAka jevu... hAya tevu ja khele che. vaLI je dRSTie pratyakSa joyuM na heAya te sAMbhaLavA mAtrathIja satya mAnavuM na joie, ane pratyakSa joyu hAya tApaNa temAM yogya ayeAgyano vicAra karavA joie, tA huM tenI parIkSA karUM. " ema vicArI rAjAe pAtAnA eka mAnya viprane melAvI kahyu ke " hai dvijarAja ! aNahilapura pATaNamAM jaine bhImarAjA pAse mArA praznonA javAba mAgeA. te praznA A pramaNe:-- astIhAmutra naivAsti, nAstIhAmutra vidyate / astIhAmutra cApyasti tadasti nApyamutra ca // 1 // ahIM che ane tyAM nathI 1, ahIM nathI ane tyAM che haiM, ahIM paNa che ane tyAM paNa che 3, ahIM paNa nathI ane tyAM paNa nathI, 4. A bhejarAjAe lakhI ApelA zloka laIne te brAhmaNa cAlyA. keTaleka divase pATaNa pahoMcyA. pachI rAjasabhAmAM jai bhImarAjA pAse te zloka mUkI AvyA ke-"he rAjan ! zrI bhAjarAjA A praznonA javAma mAge che. tamArI pAse aneka vidvAnA che ema saMbhaLAya che, tethI koinI pAse paNa tenA javAba apAvA. " te sAMbhaLI tene bhImarAje kahyuM ke--'hamaNA tA tame utAre jAo, uttaranI vAta thai rahero. " ema kahI rAjAe tene utAra ApyA, ane tyAM anAja, ghI, pANI vigere sava sAmagrI mekalAvI; eTale te vipra tyAM gayA. pachI rAjAe tatkALa nagaramAM paDatu vagaDAvyeA. tevAmAM kAMika gaNikAe te sAMbhaLI rAjAne kahyuM-- huM ja pote bhAjarAjA pAse jai tenA uttara ApIza." te sAMbhaLI bhImarAje teNIne sALa asvAra ane ghaNuM dravya ApI siyAnAmAM besADI te brAhmaNanI sAthe dhArAnagarIe mAkalI. te rAjAnA ApelA utArAmAM utarI ,, Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. pachI prAta:kALe zarIre soLa zaNagAra sajI tathA cAda AbharaNA paherI te bheAjarAjanI sabhAmAM gai. sALa rANagAra A pramANe kahyA che.--" snAna 1, kA alaMkAra 2, sArI veNI 3, puSpanI mALA 4, netramAM csajana pUruM kapAla ( gAla ) upara patraracanA 6, tilaka 7, mukhamAM tAMbUla 8, kapALamAM pILuM 9, ADhavAnuM suMdara vajra 10, zarIre caMdananA lepa 11, mane hara kAMcaLI 12, hAthamAM lIlA mATe kamaLa 13, ujvaLa dAMtanI krAMti 14, nakhane lAla karavA 15, tathA hAtha paganA taLiyAne aLatAvaDe rgavA 16. A soLa zaNagAra kahevAya che, tathA hAra 1, adha hAra ra, ekAvaLI 3, kanakAvaLI 4, ratnAvaLI dha, muktAvaLI 6, keyUra ( bAjubaMdha ) 7, kaDAM 8, truTita 9, mudrA ( vIMTI ) 10, kuMDaLa 11, aMgapara sAta tilaka 12, kapALamAM tilaka 13, ane mAthe cUDAmaNi 14, A cAda AbharaNA che. A pramANe veSa dhAraNa karI te gaNikAe rAjasabhAmAM AvI rAjAne praNAma karyAM. tevAmAM kanI samIpa sudhI gayelI teNInA tetrAnI e kanjala rekhAne joi rAjAe hAthanI sa jJAvaDe tedekhADIna " e zu kare che ? " ema teNIne pUchyuM, tyAre te catura gaNikAe tatkALa javAba ApyA ke " e pUche che. " AnA bhAvAya e che je netrA karNa pAse jaine tene pUche che ke " tameA Aja sudhI je bhAjarAjAne sAMbhaLyA hatA te ja A che ?" AvA tenA bhAva jANI tuSTa thayelA rAjAe teNIne lAkha rUpiyA bakSIsa ApI pUchyu ke " tuM ahIM kema AvI che ?" te khAlI" he rAjana ! tame mekalelA cAra praznonA javAba sthApavA huM AvI chuM.'" te sAMbhaLI "mArA praznanA uttara cAda vidyAne jANanAra paDitA paNa ApI zake tema nathI, te ,, A vezyA zI rIte Apo?" ema manamAM Azcarya pAmI rAjAe kahyuM ke- te praznonA uttara zuM che ? " te vakhata vezyAe eka tapasvI ane eka jugArIne pAtAnI pAse lAvI kahyuM ke- he rAjana ! pahelA praznanA uttara huM pote ja huM; kAraNa ke mAre A bhavamAM ghaNA prakAranA zaNagAra, madhura AhAra, sarva aMganA AbharaNA, kapUra, kasturI vigere tathA A prakAranA bhAganI sAmagrI vigere sa che, paraMtu aneka prakAranA pApa karavAthI paralokamAM nAkimAM pAta thavAnA hAvAthI tyAM kAM paNa nathI.kahyuM che ke- kuTilatA, vakratA ane parane Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra. ( 33 ) haMgavu e sa anya manuSyone dASarUpa che, teja vezyAone alaMkAra rUpa che. " tathA--" je vezyA vicitra prakAranA aneka jAra purUSAthI ghasAya che, je niratara magha mAMsamAM Asakta rahe che, je ati Ana ya che, je vacanamAM kAmaLa che paNa cittamAM duSTa che evI gaNikAne zreSTha purUSo bhAgavatA nathI. bIjA praznanA javAba A tapasvI che. kAraNake Ane A bhavamAM tApa, zIta, tRSA ane kSudhAne sahana karavA uparAMta utkRSTa kriyAnuSThAna karavAthI kAMIpaNa zarIra sabaMdhI sukha nathI, paraMtu mahA tapanA prabhAvathI tenA azubha karmonA nAza thavAne lIdhe paralAkamAM rava ane meAkSanuM anaga la sukha maLaze, tethI tyAM sa che. kahyuM che ke--" je tapathI vighnanA samUha dUra thAya che, devatAo paNa dAsaNuM kare che, kAma zAMta thAya che, iMdriyAnA samUhanuM damana thAya che, kalyANa prApta thAya che, mahA samRddhi maLe che, kama nA kSaya thAya che, ane svarga tathA meAkSa svAdhIna thAya che, tevA tapa zuM zlAghA karavA lAyaka nathI ? " vaLI kahyuM che ke DyiAnA asaMyama e ApattinA mArga che ane tene jaya e sapattinA mArga che, mATe temAMthI je mArga zreSTha lAge te bhAge jAe. " he rAjA ! trIjA praznanA javAba tame pAteja che; kAraNake tamane A bhavamAM aDhAra lAkha ane khANuM gAmavALA mAlava derA, cADhasA ne chetera maDhAnmatta hAthIo, daza lakSa tejasvI capaLa adyo ane rUpamAM raMbhA jevI sAtasA rANIe vigerenA svAmIpaNAnu sukha che ane niraMtara lakSa dAna vigere puNya karavAthI paraleAkamAM paNa rAjya athavA devaleAkanA sukhArdikanI sa"patti prApta thaze. kahyuM che ke--" abhayadAna, supAtradAna, anukapAdAna, citadAna ane kIrtidAna e pAMca dAnamAMthI pahelA e dAna meAkSa ApanArAM che, ane bAkInAM traNa bhegAdika ApanArAM che. " vaLI kahyuM che ke gAyane khALa ApavAthI paNa te madhura dudharUpe piraNAma pAme che, ane sarpa ne dudha ApavAthI paNa te viSarUpe pariName che, tethI pAtra tathA apAtranA vicAra karI supAtrane dAna ApavuM e uttama che. tathA kahyuM che ke dIdhelAnuM ane bhagavyA mADha aMtara dekhAya che; kemake dIdheluM kalyANane utpanna kare che, ane khAdhelu viTTArUpa thAya che. '" vaLI kahyuM che ke dAna e manujeMdra ane asure nI padavI ,, ,, 5 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. ApavAnAM samartha che, dAna e iMdranI asarAo sAthe zIgha kIDA karAvavAnI kaLAmAM kuzaLatAne dhAraNa kare che, dAna e mekSanA daravAjA bhAMgI nAMkhavAmAM IdrinA dedIpyamAna vajI samAna che. ane dAna e jagatanA prANuonA puNyasamUharUpI prAsAda upara siMhadhvajA tulya che." tathA he rAjana! cothA praznano javAba A dhUtakAra-jugArI che, kAraNake naTa ane viTa janonI saMgati karavI, dravya ceravuM, baMdhanamAM paDavuM, mAra khAvA, apavAda , bhajana ane vastra vigerene abhAva tathA svajano taraphathI maLatA dhikkAra vigerethI tene sukha te leza paNa nathI ane sarva vyasanorUpI latAnA mULI kaMdarUpa ghata sevavAnA pApe karIne paralokamAM narakapAta thavAnuM hovAthI tyAM svanimAM paNa sukha nathI. kahyuM che ke- pApa kAma karanArAone maravuM paNa ahitakAraka che, ane jIvavuM paNa ahitakAraka che; kemake maryA pachI narakamAM paDe che ane jIvatA hoya te vara vadhAre che." tathA jugArI mANasa kuLane kalaMka lagADe che, savano zatru thAya che, gurUjanane lajajA pamADanAra thAya che, dharmamAM vina kare che, dhanane nAza kare che, dAna tathA bhagavaDe tajAya che, putra, strI, pitA, mAtA vigerene paNa chetare cheluMTe che, deva gurUne gaNatuM nathI, kAya akAyano vicAra karatuM nathI, zarIrane saMtApa pamADanAra thAya che ane durgatine pathika thAya che, tethI keie paNa chUta ramavuM nahIM." vaLI "he rAjan ! dhUtakIDA vezyAnI jema lajajA rahita ane dhanane nAza karanArI che, tethI te pariNAme kene nagna karanAra nathI thatI? jugArIne kadApi vakhatasara bhAjana, nidrA, devapUjA e snAna dAna vigere kAMI paNa hetuM nathI. he bhojarAjA! koIne paraleka sAro hoya che, keine A bhava sAro hoya che, keine banne leAka sArA hoya che ane koIne banne leka haNAyelA eTale du:khadAyaka hoya che. A pramANe te gaNikAnA cAre praznanA uttara sAMbhaLI Azcarya pAmelA bhejarAje seLa asvAra sahita te gaNikAne vastra, AbhUSaNa vigerevaDe sAro satkAra karI pATaNa mokale. ekadA taka, vyAkaraNa, jyotiSa ane vaidyakazAstramAM ati nipuNa jANe sarasvatInA avatAra heAya tevA cAra paMDite kaLAnA pAtrarUpa vidyArthIo sahita, vAjitra ane cAmara vigere ADabara pUrvaka dakSiNa DerAmAM rekhAne pAmelA vAdIone paNa jItanArA, anya Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikArI (35) dezonA paMDitane chatI dhArAnagarImAM bhejarAjAnI sabhAmAM vAdIene jItavA mATe AvyA. te cAre pitatAnI vidyAno vAda karatA hatA, temanA garvane bhojarAjAnA paMDitoe tatkALa khaMDita karyA eTale teo maunapaNAne pAmyA. te vakhate bhejarAjA potAnI sabhAnA paMDitenI paMDitAIthI atyaMta garva karate haSathI A pramANe bolyo ke- iMdranI sabhAne paNa parAjaya karavAmAM samartha mAre vidvAnonI sabhA jevI bIjA ke rAjAnI sabhA nathI." te sAMbhaLI ke kArya prasaMge tyAM AvelA eka DAmara nAmane maMtrI che ke " he rAjana ! zA mATe vRthA gava karo che? amArA pATaNanA vidvAne te zuM ? paNa zIMgaDA vinAnA pazuo paNa kIDAmAtramAM tamArI sabhAno garva utAre tevA che" te sAMbhaLI bhejarAjAe kahyuM-"he DAmara ! temane tuM zIgha ahIM lAva." pachI DAmara pATaNa gayo. tyAM bhoMyarAmAM rahIne taka vigere eka eka zAstrano pAra pAmelA cAra kumAre ke je lokavyavahArathI savathA ajJAta hatA, temane gADAmAM besADIne te DAmara dhArAnagarInI pAsenA gAma sudhI lAvyo. pachI teNe tene kahyuM ke tamAre ahIM bhejana karIne sAMje dhArAnagarImAM AvavuM." ema kahIne DAmara A vRttAMta jaNAvavA mATe bhejarAjA pAse gaye. pachI te cAre vidvAnoe vicAra karI eka eka kAma vaheMcI lIdhuM. temAM vyAkaraNanA paMDite khIcaDI rAMdhavAnuM kAma dIdhuM, tarkazAstranA paMDite ghI lAvavAnuM, e baLada cAravAnuM ane vaghe zAka lAvavAnuM kAma mAthe lIdhuM. pachI khIcaDI rAMdhatA te hAMDalImAM khadakhada zabda sAMbhaLI << A aparAnDa che, vyAkaraNa zAstramAM kaI ThekANe A zabda siddha thato nathI" ema vicArI teNe hAMDalI phADI nAMkhI. tarkazAstranA paMDite bhojana mATe ghI laine pAchA AvatAM mArgamAM vicAra karyo ke "A ghIne AdhAre pAtra che ? ke pAtrane AdhAre ghI che? A takane nirNaya karavA mATe teNe ghInuM pAtra uMdhuM karyuM, eTale sava ghI doLAI gayuM. baLada cArato devajJa (jozI) suI gayo, eTale baLade caratA caratA dUra jatA rahyA, pachI jAgRta thayelA teNe baLada nahIM jovAthI lagna karyuM. te parathI " gayelA baLada pAchA Avaze nahIM e nirNaya karyo. ane cothA vadhe sarva zAka vAta, pitta, kapha vigere vyAdhi karanArA jANI traNe doSane haNanAra lIMbaDe che ema jANI tenuM zAka ApyuM. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 ) bhAjapraznoMdha bhASAMtara. A rIte jamyA vinAja kSudhAvaDe duLa thayelA teo sAMjane samaye gADa upADIne cAlyA. temAM ane paDakhe tathA hAMDIe vadhAre bhAra lAgavAthI banne paiDAM kADhI tene 'sarA sAthe mAMdhyA hatA. A pramANe gADa upADIne AvatAM temane DAmaranA kahevAthI parivAra sahita sAmA AvelA bheAjarAjAe joyA, ane temanI badhI vAta sAMbhaLIne kharekhara A zIMgaDA vinAnA pazuoja che " ema nizcaya karyo. bIje divase vasu, alaMkAra vigerethI alaMkRta karI teone sabhAmAM ApyA. teoe bhAjarAjAnI sabhAnAM alaMkArarUpa vyAkaraNa vigerenA paDitAne kSaNamAtramAM jItI lIdhA; tethI saMtuSTa thayelA bhAjarAjAe temane paherAmaNI tathA cAra lAkha rUpiyA ApI pATaNa pAchA meAkalyA. tyAM bhImarAjAe temanA mahetsavapUrvaka nagarapraverA karAvyA. teo tAtAnA sthAne gayA. iti pATaNa paDita parIkSA. ekadA bheAjarAjAne bhATa cAraNeAthI vakhaNAtu ahillapura pATaNa jAte jovAnI IcchA thaI. tethI " jIvyA karatAM joyu... bhaluM ' ema vicArI ase| tejasvI tathA pavanavegI azvo ane cArasA ttione sajja karI chatra cAmarAdika rAjyacinhAnA tyAga karI pAMca cha dvivasamAMja pATaNanI pAsenA vanamAM AvI pahoMcyA. tyAM asvAra ane pattione mUkI gaMgAnA taraMga jevA capaLa adyapara caDhI sahasrayAdhI ane raeNzatavedhI daza pattione sAthe laI nagara tarapha cAlyA, mArge jatAM dUrathIja lAkhe! pacara'gI patAkAo joine tathA TAla, zaraNAI ane tAMsA vigere vAjitrAnA nAda ane lokonA kALAhaLa sAMbhaLIne jANe kAne mherA thayA hoya tema te nagaranA daravAjA pAse AvyeA. tyAM zULI upara parAyelA mastaka rahita eka purUSane joi kSaNavAra te tyAMja ubho rahyo. tevAmAM rUpavaDe apsarAAne paNa tiraskAra kare tevI cAra paNIArIe nagaramAMthI nIkaLI bAjarAjA pAse AvI ubhI rahI. temanI kaTIpara eka ghaDo hatA, ane eka ghaDA mastaka para hatA. teo ubhIubhI zULImAM parovelA purUSane jovA lAgI. 1 eka hajAra mANasAne yuddhamAM jItanAra. 2 ekI sAthe sAte vIMdhanAra. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra. ( 37 ) " temAMthI eka zrI kSaNavAra vicAra karIne elI ke" he sakhI ! A purUSanI dADhI nAbhi sudhI pahoMcelI hatI." bIcha melI- hu paNa eka kAtuka kahuM te sAMbhaLeA. purUSanAM sAta sukhe| jovAya che. tabALa 1, caMdana ra, sajjananI gAchI 3, dahIM bhAtanuM bhAjana 4, mAlatI puSpanI mALA 5, zreSTa srI 6, ane zreSTha saMgIta 7. temAMthI tAMbuLanuM sukha te A bhAgyavaMtane paripUrNa hatuM; kAraNake AnA khatrIro dAMte rAtrI divasa bhInA ane dADhasanA puSpa jevA rAtA rahetA hatA. " trIjI elI "he sakhI ! A purUSe padmakuLa vinA bIjuM vajra kadApi paheryuM nathI. " pachI cAthI elI ke tame traNee eka eka Azcaya karyuM, tyAre huM paNa eka kahuM chuM, te tame sAMbhaLo. A purUSa hamezAM apara caDIne ja pharyAM che. kapi bhUmi upara teNe paga paNa mUkayA nathI. kahyuM che ke--" priya janAnI sAthe je bhejana karavuM te ja bheAjana che, priyA sAthe suvu te ja zayana che ane adyapara caDIne cAlavu te ja cAlavuM che; bAkInu abhAjana, azayana ane aprayANa che.'' 1; A pramANe te cAra strInAM vacana sAMbhaLI vismaya pAmelA bhAjarAjAe temane pUchyu ke " he maheneA ! A purUSane mastaka nahIM hovAthI tenI dADhI tathA dAMta dekhAtA nathI, keDa upara lagATI paherI che ane pAse ardha paNa nathI, teA tame te sa zI rIte jANyuM ? " te sAMbhaLI pahelIe javAkha ApyA ke he bhAi ! sAMbhaLe. A purUSanI tarjanI ane anAmikA e be AMgaLIe rAtI ane cunAvALI dekhAya che, tethI te tAMbuLa khAtA hatA ema jaNAya che.' bIjI khelI--" A purUSanA hRdayathI nAbhi sudhIneA bhAga dADhIthI DhaMkAyela rahevAthI gora vaNu vALA che ane paDakhAnA bhAga zyAma vaNu vALA che; tethI tene lAMbI dADhI hatI ema jaNAya che. " trIjI khelI-" AnI keDa komaLa ane gora va vALI che. je anya vastra pahere che tenI keDa maLavaDe zyAma thai jAya che ane paTTakuLa paheravAthI sa maLa khavAI jAya che; tethI kaTIgAra hoya che." pachI cAthI elI ke "A purUSanA paganAM taLI arIsAnI jevA dedIpyamAna ane kAmaLa dekhAya che, tethI te kadApi page cAlyA nathI ema siddha thAya che. " A pramANe te cAre sIenI buddhinA vaibhava joi rajita thayelA bheAjarAjAe temane peAtAnI savA lAkhanI kiMmatavALI mudrikA hAthamAMthI kADhIne ApI, ane te pATaNa joyA vinA ja Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) bhojaprabaMdha bhaSAMtara. tyAMthI pAchA pharyokAraNake catura purUSo mAtra vAnakIthI ja samagra vastunI parIkSA karI le che. culA upara mUkelA pAtramAMthI eka ja dANa dabAvavAthI anna caDI gayuM che ke nahIM ? te jaNAI Ave che. je nagaramAM paNiyArIo paNa AvI catura che tyAM bIjA lekenuM te zuM kahevuM ? ema jANuM bhejarAjA vanamAM gayo. tevAmAM te strIone vicAra thaye ke-"A savA lAkhanuM dAna karanAra bhejarAjA ja hovo joIe. mATe ApaNe tenI pAse jaIne pUchIe." ema vicArI te cAre pANiyArIo zIdhra AvIne bhojarAjAne maLI, ane kahyuM ke- "he bhAI! kharekhara tame jarAjA jaNAo che." rAjAe kahyuM-"tame zI rIte jANuM ?" teo bolI-bakaraDa ane sevA kareDanuM dAna karanAra vikamarAjA prathama thai gaye, ane hamaNAM pRthvI para vidvAnane lAkha ane savA lAkhanuM dAna karanAra eka bhejarAjA ja che. nadInuM pUra jovAthI jema parvata para vRSTi thayAnuM anumAna thAya che, tema tamArU dAna joI tame bhejarAjA ja che evuM anumAna thAya che." te sAMbhaLI rAjAe temanuM dhAravuM satya che ema kahyuM. pachI rAjA tatkALa vAyuvegI avaDe pAche dhArAnagarI tarapha cAlyo. pilI strIoe ghera jaI potAnA sAsarA vigerene mudrikA dekhADI sarva vRttAMta kahyuM. teoe bhImarAjA pAse jaI vAta karI. bhIma paNa pUrvanA verane lIdhe sinya taiyAra karI tene pakaDavA mATe tenI pAchaLa keTalAka jojana sudhI dADyo; paraMtu tene te maLI zakaze nahIM. tethI te pAcho pharyo ane aneka prakAranI lakSmIvALuM te pATaNanagara grahaNa karavAne icchato bhejarAjA paNa dhArAnagarImAM AvyuM. iti cAra paNiyArInuM vRttAMta, pATaNathI AvyA pachI prakAra, parikhA ane ArAma vigerethI vIMTAyelA pATaNanuM ja zrIbIjane mAMtrikanI jema bhojarAjA ekAgra citte smaraNa karavA lAgyo. ekadA te nagara grahaNa karavAnI IcchAthI prathama vaira pragaTa karavA mATe bhojarAjAe potAnA dUta sAthe eka gAthA bhImarAjAne mokalI. te A pramANenI hatI:- 1 gaDha. 2 khAI. 3 bagIcA. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra (39) "helAnidaliyamahebhakuMbha pyddiapyaavpsrss| sIhassa maNNa samaM na viggaho neva saMdharaNaM // 1 // " jeNe kIDAmAtravaDeja moTI hastIonA kuMbhasthaLe daLI nAMkhIne potAnA pratApano vistAra pragaTa karyo che, evA siMhane mRgalA sAthe yuddha hoya nahIM, temaja tene pakaDe te paNa hoya nahIM." A gAthA vAMcI bhImarAja manamAM kheda pAmyA. tethI je koI A gAthAthI caDiyAtI ane sAme uttara na maLI zake tevI gAthA karI Apaze tene rAjA lAkha rUpiyA InAma Apaze, evI AghoSaNApUrvaka paDaha vagaDAvyo eTale prAta:kALe brAhmaNa vigere vividha jAtinA vidvAnee eka eka gAthA karIne rAjAne batAvI. kSaNavAramAM sAta gAthAo bhegI thaI paraMtu eka gAthA rAjAne rUcI nahIM. pachI zrI nareMdra ga7mAM kSIrasAgara jevA zrI goviMdAcArya eka gAthA karIne batAvI. te A pramANe "aMdhasuyANa kAlo, bhImo puhavIi nimmitro vihiNA / jeNa sayaM pi na gaNiyaM, kA gaNaNA tujjha ikkassa // 1 // " aMdhakanA putronA kALarUpa bhImarAjA ekaja pRthvI para vidhAtAe banAvyo che, ke jeNe te aMdhakanA so putrone paNa gaNyA nathI, te tArA ekalAnI to zI gaNatarI che ? A gAthA bhImarAjAne pasaMda paDI. kahyuM che ke- kapALe kapALe judI judI mati hoya che, keDe kuDe navuM navuM pANI hoya che, mukha mukhane viSe navI navI vANuM hoya che ane derA dezamAM navI navI sthiti, rItarIvAja) hoya che." pachI rAjA AcAryane lAkha rUpiyA ApavA lAgyo, tyAre AcArya bAlyA ke-"he rAjana ! amAre dhanane zuM karavuM ? kAraNake amAre te pRthvI ja zreSTha zAvyA che, bhujAja amArUM zake che, AkAzaja ullIca che anukULa vAyu vIMjhaNo che tathA caMdraja dedIpyamAna dIve che, A rIte viratirUpI strInA saMgathI harSa pAmelA zAMta muni meTA vaibhavavALA rAjAnI jema sukhe suve che." te sAMbhaLI rAjA prItidAnane viSe paNa te AcAryanI ni:pRhatA joI jeTalA vismaya pAme, teTale temanI vidvattAvaDe Azcarya pAmyo nahIM. pachI vizeSa prasanna thayelA rAjAe te AcAryanA mastakapara meghanA ADaMbaravALuM chatra dhAraNa karAvI, manahara cAma Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 40 ) bhAjapraznadha bhASAMtara. rAthI vIMjhAvI, sthAne sthAne naTInA samUhonuM nRtya karAvatAM vAjitranA nAdavaDe AkAzane gajAvatAM ane baMdIjanA pAse temanI khirUdAvaLI khelAvatA meTA utsavathI pAte sAthe jai temane temanA upAzrayamAM praveza karAvyo. pachI AcAya nI kahelI gAthA peAtAnA dUta sAthe bhAjarAjAne mAphalI. dUte ApelI te gAthA joi zrI bheAjarAjA ati krodhAyamAna thayA ane tenuM bhAla bhRkuTivaDe atyaMta bhayaMkara thayuM. tarataja teNe traNa jagatane kSAbha karanAra moTA bhAMkAra zabdavALI yuddhanI bherI vagaDAvI. te sAMbhaLI aneka rAjAo, rANAo, mAMDilakA, mukuTaaddha rAjAo, sAmatA ane senApatie ekaThA thayA. sAta aMge pratiSThita, jaLathI bharelA vAdaLA jevA zyAma zarIravALA, kaMThanI gaja nAvaDeja zatruone trAsa pamADanArA, parvata jevA uMcA, patanA nijharaNAnI jevA maharUpI jaLadhArAne dhAraNa karatA ane anne bAju bAMdhelI ghaTAnA TaMkAra karIne manohara evA sa hastIAne akhtara paherAvI taiyAra karyAM. pavana jevA vegavALA, hu thI heyArava karatA, pAMca prakAranI gativaDe cAlavAmAM nipuNa, kharIvaDe pRthvItaLane khAdI nAMkhatA, kaDamAM zabda karatI ghugharIonI mALAne dhAraNa karatA, zAlihotre racelA adhazAsumAM kahelAM zarIranAM lakSaNAvarDa gAbhatA, zUravIra ane sAhasika sarve ardho pAkharavAmAM AvyA-palANa nAMkhI taiyAra karavAmAM AvyA. te adho kukaNa dezanA, pahiraNa dezanA, sindhu derAnA, pArasI dezanA, kAramIra dezanA khurAsANa dezanA, cANa dezanA bhADi dezanA, pANIpatha dezanA, dakSiNa dezanA, kabAja dezanA, bAlhIka dezanA, tAhe dezanA, turka dezanA, teja dezanA ane tAtAra vigere dezanA mahA tejasvI hatA. tyArapachI chatrIza prakAranA daDAyudhavaDe zobhita hastavALA, zaraNe AvelAne vajAnA paMjara jevA, svAmIpara ati bhaktivALA ane bakhtaravALA, zatrunA sainyane paNa daLI nAMkhavAmAM tapura, chatrIza rAjakuLanA subhaTA bakhtara paherI taiyAra thayA. teoe kapUra, kasturI ane caMdanavaDe zarIra para vilepana karyu. saMgrAmanI vArtAthIja temanAM zarIrapara rAmAMcarUpI kacuke vikasvara thayA. A rIte taiyAra thaI teo pAtapeAtAnI mAtA pAse namaskAra karavA gayA. te vakhate temanI mAtAoe kahyuM ke- huM zreSTa vIranI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 2 je. ( 1 ) priyA hatI, te Aja tArA manahara yuddhanI vAta jANuM, tethI huM zreSTha vIranI mAtA thaI chuM. * e pramANe kahI te mAtAoe kaMkunuM tilaka ane te para cekhA caDI AzIrvAda Ape. e rIte sarve ddhAo potapotAnI mAtAnI AzISa laIne cAlyA. - temAM yoddhAo keTalAka gaMgAjaLanI jevA ujavaLa, keTalAka lIlAva vALA, keTalAka zyAma raMganA, ema aneka varNavALA hatA. tathA kihADa dezanA khurAsANa dezanA, siMhaladezanA, siMdhu dezanA, kalahatha dezanA, kAzmIra dezanA, kekaNa dezanA, TUMkAka dezanA kiva dezanA pihula dezanA vigere aneka dezanA sAhasane dhAraNa karanArA vIra purUSa hatA. e pramANe nisvAna, jAMgika, hela, suraMga, bherI, kAhala, duDada vigere aneka vAjitrAnA nAdavaDe dizAone badhira karatI caturaMga senA tatkALa cAlI. tenuM sanya cAlavAthI zeSanAga sadAvA lAge, kurmarAja saMkoca pAmyo, pRthvItaLa DubavA mAMDyuM, samudro kSobha pAmyA, parvata paDavA lAgyA, diggaja AkaMda karavA lAgyA. dhULa uDavAthI AkAzataLa pUrAI gayuM dizA bakhtaravALI thaI ane sUya rUpAI gayo. e rIte traNa leka AkuLavyAkuLa thaI gayA. anukrame te sainya gujarAta dezanI samIpe pahoMcyuM. tyAM pahoMcyA pachI bhejarAjAe vicAra karyo ke--"je goLathI mare tene viSa zA mATe ApavuM joIe ? tethI je bhImarAja mAgela nagara Ape te pachI tenA prANa levAthI zuM phaLa che? kahyuM che ke-papAe karIne paNa yuddha na karavuM te tIkSya bANavaDa na karavuM temAM zuM kahevuM ? kemake yuddha karavAmAM vijayane saMdeha che ane mukhya mA seno kSaya thAya che." ema vicArIne teNe dUta mokalyo. te data bhImarAjAnI sabhAmAM gaye. rAjAe tene svAgatAdika pUchayuM. pachI te rAjAne kahyuM ke he deva! je bhejarAjAnA bhayathI baLavAna zatrae paNa abaLA jevA nirbaLa thAya che, tethI te rAjAo paNa abaLAenI jema avadhya che ema jANI temane haNato nathI, vaLI zrIbhejarAjAnuM nAma sAMbhaLI hRdayamAM bhayabrAMta thayelA zatru zRMgAranI kathA karatA nathI, kAtukanI kathA karatA nathI, gIta vigere vidyAnI kathA karatA nathI, madanmatta hAthIonI kathA karatA nathI, azvonI kathA karatA nathI, tathA dhanuSyanA abhyAsanI kathA karatA nathI, mAtra eka Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kara ) bhejaprabaMdha bhASAMtara. palAyananI kathA ja kare che, te sivAya bIjI kathA svapnamAM paNa karatA nathI, te bhejarAja mArA mukhavaDe tamane kahevarAve che, ke eka aNahilapura pATaNa ApIne bIjuM sarva rAjya tame sukhethI bhega. ane je te eka nagara tame nahIM Ape to te nagara sahita pitAnuM jIvita ApIne sIttera hajAra gAmavALA AkhA gujarAta dezane hArI jaze. kahyuM che ke -"kheTe garva dhAraNa karIne je manuSya alpa mAgaNI karanAra svAmIne paNa anyathA kare che-te Apate nathI, te te svAmI jyAre kepa karIne tene daMDe che tyAre tene pitAnA jIvita sahita sarva dravyane samUha Apavo paDe che. AnA javAbamAM bhImarAjAnI nA jaNAvAthI dUta pharIne be ke, "he bhImarAjA! eka keDIvaDe kareDane ane eka ghaDIvaDe AkhA araghaTTane vecavA jevuM tame kare che, kAraNa ke eka nagarane mATe tame Aja AkhuM rAjya hArI javA taiyAra thayA che." A pramANe dUtanA uMcA nIcA vacanarUpI ghInA sIMcanavaDe bhImarAjAne bhayaMkara ke pAgni atyaMta jAjvalyamAna thayo, tethI dUtane apamAna sAthe rajA ApI, yuddhanI bherI vagaDAvI ane caturaMga sinya ekaThuM karI yuddharasamAM usuka thaye. jamaNA paganI kharIvaDe pRthvI davAthI jayane sUcana karatA pitAnA ucca zravA jevA azva upara bhIma rAjA ArUDha thayuM. te vakhate rAjAnI pAse rahela zakuna zAstramAM nipuNa caMdraka nAmano bhATa bolyo ke "he bhImarAjA! zreSTha adhipara caThI tuM raNasaMgrAma karavA cAle che, tethI bhujabaLavaDatuM bhejarAjAne jItIne zIdhrapaNe jayalakSmI meLavIza." te sAMbhaLI zakuna karatAM paNa zabda baLavAna che ema vicArI manamAM AnaMdathI puSTa thayelA rAjAe te bhATane tejasvI adha, suvarNanI be sAMkaLa ane eka suvarNanI jIbha ApI tathA tenA jamaNuM ane DAbA khabhA upara kabAhI mUkI ane bIjI bAvIza kabAhIonI tene paherAmaNI karI. tyArapachI zrI vimaLa nAmane daMDanAyaka pitAnA azvapara ArUDha thaye. tenuM bANa bhUmipara paDyA vinA ja pAMca gAu sudhI dUra jaIne paDe evI tenI pAse siddhi hatI. e pramANe samagra sainya taiyAra karI bhImarAjA cAle. tenA sepe uDADelI dhULanA samUharUpa vAdaLAvaDe samaya vinA paNa rAjAo rUpI hasene varSARtune 1 vastra vizeSa. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 2 je. (43) dekhAva thato hato, ane mayUrapIMchanA chavaDe DhaMkAyelI tenI senA hAthamAM rahelI lakSmInI cAlatI vATikA jevI dekhAtI hatI. ahIM bhejarAjAne tenA dUte AvI "bhImarAjA nagara ApavAnI nA kahe che ane saMgrAmane mATe sajja thaye che evI vAta kahI, tethI bhejarAjA saMgrAmane mATe cAlyo. mArgamAM pagale pagale apazakune thayA tene gaNyA vinA ja te bhImanA sainya sanmukha AvI paheryo ane tyAM senAne paDAva nAkhyo. pachI prAta:kALe sUryo udayAcaLa parvatane alaMkRta karyo tyAre banne e sajja thaine sAmasAmAM maLyAM. te banne se bheLAM thayAM te vakhate eTale badhA tumula-ghATa thayo ke te zabdanI pAse samudrane moTo dhvani paNa maMda lAge. bane sainyamAM kepanA ADaMbaravALA subhaTee dhanuSyone nIcA namADyA ane bhUkaTio uMcI caDAvI. hAthI hAthInI sAthe, ratha rathanI sAthe, adhe adhanI sAthe ane patti pattinI sAthe e rIte yuddha karavA lAgyA. senyanI pAchaLa potapotAnA rAjAe utsAha ApavAthI ane AgaLa bhATe uttejana ApavAthI subhaTenuM parAkrama vizeSa vRddhi pAmyuM. A rIte yuddha karatAM bhImarAjAnuM sainya bhagna thayuM, eTale bhImarAjA ane vimaLa daMDanAyaka ekI vakhate yuddha karavA uDyA, ane zatrarAjAnA sainyarUpI prakaTa thayelA aMdhakAranA samUhane davA mATe lAkho bArUpI kiraNe varasAvavA lAgyA. tatkALa teoe bhojarAjAnA sainyane bhaMga karyo tethI te daze dizAmAM kAgaDAnI jema nAsI gayuM. te vakhate bheja rAjA pite bakhtara paherI loDhAnA gALAnI jema ekale yuddha karavA lAgyuM. bhIma ane vimaLe kuMta ane kharka vigerenA aneka prahAro karyo, te seve ne vaMcana karavAmAM catura bhejarAjA uttara dizAnA meghanI jema bANenA samUharUpI jaLadhArAne varasAvato madhyAhathI AraMbhI cAra ghaDI rAtrI gaI tyAMsudhI yuddha karavAthI sarva aMge thAkI gayA, tethI bhIma tathA vimaLa pitAne mAraze evI zaMkA thavAthI te potAnA manovegI ane pAcho vALI jeTalAmAM nAse che teTalAmAM tene adhaparathI pADI nAMkhavA mATe bhIme tenA gaLAmAM ziginI guNa eTale dhanuSanI dorI nAMkhI. paraMtu bhejarAjAnA kaMThamAM gayelA te bhImanA guNu (dArIvALA) dhanuSe A bheja guNa che ema mAnI nAsI jatA tene adha parathI pADyo nahIM ane yamarAjanI Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) bhojaprabaMdha bhASAMtara. dRA jevI dRAvaDe te derI chedI bhejarAjA nAsIne pitAnA sainyamAM dAkhala thaI gaye. te vakhate bhIme vicAra karyo ke bhIrU mANasa nAsI jatA hoya te paNa baLavAna mANase tenI pAchaLa javuM nahIM, kAraNa ke tema karavAthI kadAca te maraNane nizcaya karI zUratAne paNa pAme." ema manamAM vicArI tenI puMThane tyAga karI sainya sahita moTA utsavavaDe pura praveza karyo. tyArapachI dAvathI cukelA jugArInI jema, phALathI cukelA vAnaranI jema ane ghAthI cukelA subhaTanI jema saMgrAmamAM bhagna thavAthI bhejarAjA manamAM ati kheda pAme; ane -"zakunane dveSa karanAranuM kuzaLa thatuM nathI. vaidyanA helInuM AyuSya hetuM nathI, nyAyanA zreSane lakSmI hatI nathI ane dharmanA dveSIne kAMI paNa hetuM nathI.' ema vicArate te bhejarAja dhArA nagarIe pAcho gayo. Iti bheja ane bhImane saMgrAma saMbaMdha. ekadA varSARtune aMte zrI bhojarAjA caMdrazALA (agAzA)mAM beThe hatuM, tenA mastaka para meghanA ADaMbaravALuM chatra dhAraNa kareluM hatuM, ane keranI jevA capaLa netravALI strIo tene caMdra jevA ujvaLa manahara cAmara vIMjhatI hatI. te vakhate rAjA cAre dizA tarapha jovA lAgyA, temAM gujarAta tarapha dRSTi nAMkhatAM tene pUrvano vRttAMta yAda AvyuM, tethI pharIne paNa tene grahaNa karavAnI IcchAthI teNe potAnI mUchapara hAtha dIdho. te vakhate pAse rahelI pitAnI dukAne beThelA ane vepArane mATe tyAM AvelA keI pATaNanA rahIza vaNika vepArIe tene je, ane teTalA parathI teNe jANyuM ke-kharekhara thoDA divasamAM ja bhejarAja gujarAta dezapara moTI caDhAI karaze." mAnasa (sarovara) mAM rahelA mAchalAnI jema mAnasa (mana mAM pharatA abhiprAyane mAchImAranI jema dhUrta ja tarataja grahaNa kare che jANe che. kahyuM che ke-AkRtivaDe gitavaDe, gativaDe, ciAvaDe, belavAvaDe tathA netra ane mukhanA vikAravaDe manamAM rahelo abhiprAya jANu zakAya che. tyArapachI te vaNikaputre tatkALa pATaNa kAgaLa lakhyo. temAM evuM lakhyuM ke "ahIMne zreSThI tyAM AgaLa thoDA divasamAM bIjuM nagara karavAne Icche che, tene tamAre vicAra kara." A kAgaLa pATaNa gaye. tyAMnA vepArIo zatranuM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 2 jo. (45) sanya AvavAnI zaMkAthI lokomAM te patra vAMcI tenuM svarUpa samajI gayA. AkhA nagaramAM te vArtA prasarI, tethI tyArapachI kaI navuM ghara karavAno AraMbha karatuM nahatuM, keI anAjane saMgraha karatuM naheAtuM ane prajAnuM citta keI ThekANe sthira thatuM nahatuM. anukrame bhImarAjA pAse paNa A vArtA pahoMcI, eTale teNe kharI khAtrI karavA mATe potAnA eka carane dhArAnagarIe mokalyo. rAjAone potAnA ane bIjAnA dezanAM kArya akAya jevA mATe carapurUSeja netrarUpa hoya che. kahyuM che ke "gAyo nAsikAvaDe jue che, paMDite zAstro vaDe jue che, rAjAe cara purUSovaDe jue che, ane sAmAnya loke be netravaDe jue che." anukrame te cara dhArAnagarImAM gayo. tyAM mecIonA gharamAM palANu DhAla ane cokaDA vigere cAmaDAnI sAmagrI taiyAra thatI joI. luhArane ghera khako, bhAlAM, charIo, taravAre yamadAkAvigere taiyAra thatAM joyAM. e rIte judA judA kArIgarone ghera yuddhanI judI judI sAmagrI taiyAra thatI teNe joI. pachI rAzI coTAnA mArgamAM dareka dukAne teNe gujarAta upara caDhAI karavAnI kiMvadaMtI (vArtA) sAMbhaLI. anukrame rAjamahelanA daravAjA pAse AvyA. tyAM daza, vIza, trIza, cAlIza, pacAsa, sATha, sIttera, eMzI, seka hajAra vigere saMkhyAvALA athI parivarelA deza dezanA, nagara nagaranA ane gAme gAmanA rAjAo, ThAkara, mAMDalike, mukuTabaddha rAjAo ane sAmaMte vigerene taraphathI AvatA joyA tathA jeo prathama AvelA teone bhejarAjAne praNAma karI pitatAne utAre jatA joyA. temaja taravAra, bhAlAM, mugara, kha, gadA vigere chatrI prakAranA Ayudhane dhAraNa karanAra lAkha padAtione AvatA tathA jatA joI te dUta zrI bhejarAjA sainyanI taiyArI kare che ema nizcaya karI tyAMthI pAcho vaLyo. je divase te dUta pATaNa tarapha cAle te divase zrI vimalanAmane daMDanAyaka rAjA sAthe virodha thavAthI rAtrIeja pATaNathI nAsI gaye. zA mATe tene nAsI javuM paDyuM ? tenuM svarUpa A pramANe che-"aNuhilapura pATaNamAM prAgvA vaMzane vimala nAme eka sAmAnya vaNika raheto hato. tene sarva guNarUpI ratnonA nidhi samAna zrIdevInAmanI priyA hatI. te vimaLa bAvaDe dhAreluM nizAna vIMdhavuM, te bANuM kyAMI paNa khalanA na pAme ane jhINuM vastunI aMdara thaIne paNa nIkaLI jAya evI bANakaLA, sAmudrika kuLa tathA avinAM lakSaNo jANavAnI Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) bhojaprabaMdha bhASAMtara. kaLA e traNa kaLAmAM kuzaLa hatA. ekadA nagaranI bahAra bhIma vigere ghaNuM rAjAe dhanurvidyAno abhyAsa karatA hatA, temAM eka gAu dUra pRthvI para nizAna kheDI tene teo vIMdhatA hatA, paraMtu temanA bANe vacce vacce khalanA pAmInizAna bhedavAmAM cukatA hatA, te joI pele vimala manamAM kheda pAmI vAraMvAra ahaha bolate hato. te joI rAjAe tene pitAnA sevaka pAse lAvI pUchayuM ke -"he 2ka ! tuM vAraMvAra ahaha kema kare che?" te be -"he somanAtha ! he deva! amArI jevA raMka paNa dUra rahelA nizAnane bhedI zake che, te A sava rAjAo ke jeo chatrI AyudhanA abhyAsI che, dhanuvidyAmAM kuzaLa che ane saMgrAmasAgaranuM mathana karavAmAM maMdarAcaLa parvata samAna che teo zA mATe nizAna cukatA haze ? ema dhArI temanI te kaLAmAM agyatA joI khedathI huM ahaha karuM chuM. jo ke gadheDe pArakI drAkSa carate hoya te temAM potAne kAMipaNa hAni nathI. te paNa ayogya kArya joIne cittamAM kheda te avazya thAya che." te sAMbhaLI rAjAne ketuka utpanna thayuM, tethI teNe kahyuM ke-"tuM eka bANa mUka, ame joIe. tyAre harSanA samUhathI tene romAMcarUpI kaMcuka vikasvara thayo, teNe dhanuSya laI tenA para pratyaMcA caDAvI ane tene praNAtkAra karIne bANa mUkayuM. te tatkALa nizAnane bhedI tyAMthI paNa cAra gAu dUra jaI pRthvI para paDyuM. te bANa lAvavA mATe rAjA potAnA sevakane mokalatuM hatuM tyAre te vimaLe kahyuM ke he svAmI ! ene azva ApIne mokale, nahIM te page cAlato te jaze to saMdhyA vakhate paNa pAchA Avaze nahIM; kAraNa ke bANa ghaNuM dUra jaIne paDyuM che. te sAMbhaLI vismaya pAmelA rAjAe kahyuM ke"tArI pAse bANa kaLA kevI che te kahe." tyAre teNe vijJApta karI ke--keI bALakanI chAtI upara ekaso ne ATha kamaLanAM patra mUke, temAM jeTalA kahe teTalAne athavA savane bANavaDe huM vIMdhI zakuM chuM ane te bALakanI chAtIne jarA paNa aDake nahIM, tathA mArUM mUkeluM bANa pAMca gAu sudhI akhalita jAya che, temaja capaLa strInA calAyamAna be kuMDaLamAMthI kaho te kuMDaLanI vacce thaIne huM bANu kADhI zakuM chuM." te sAMbhaLI camatkAra pAmele rAjA cittamAM vicAra karavA lAgyo ke -"mahA purUSo kaLAvAnane ja mAne che, paraMtu kaLA rahita lakSmIvALAne paNa mAnatA nathI. juo, mahAdeve vasupati (sUrya)ne tyAga karI caMdrane ja mastaka para dhAraNa karyo che. mArA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (47) adhikAra reje. A rAjAo, kSatriya ane subhaTa kha, DhAla, barachI, yamadAkA vigere zAstra ane adhAdika vAhanonA ADaMbarane dhAraNa karanArA seMkaDonI saMkhyAmAM che, paraMtu A daridranI pAse jeTalI bANakaLA che teTalI paNa kamanA vizathI A vIrene AvaDatI nathI. kahyuM che ke - devane AdhIna phaLa hovAthI ApaNe manuSya zuM karI zakIe ? te paNa eTaluM te kahI zakIe ke ukelInA paddha bIjA paddhanI jevA te nathI ja." tyArapachI rAjAe prasanna thaIne tene pAMca azvo, lAkha suvarNa ane senApatinuM sthAna ApyuM; tethI te vimaLanuM janma patanuM dAridra nAza pAmyuM. kahyuM che ke-"zeraDInuM kSetra, samudranuM prayANa, amuka jAtine pASANa ane rAjAnI kRpA e kSaNavAramAM daridratAne haNe che." tyArapachI vidhAtAnI jema caturAinI sImAnA sthAnarUpa ane Azcaryamaya evA A vimaLanA ati kuTila ane gupta vicAronI zreNuM ke jANI zakatuM nahIM; paraMtu kevaLa zatrurAjAnA nivAsenI pRthvIpara jaDelA maNie A vimaLanA adhonI kharIonA agrabhAgavaDe chedAI gayA che ema sAMbhaLavAmAM AvatuM hatuM. e rIte sAma, dAma, daMDa ane bheda e cAre upAyane pravega karavAmAM catura evA vimaLe yuddhavaDe samagra zatravarganA garvane jItI lImarAjAnuM ekachatra rAjya karyuM, ane tenA daMDamAM AvelA dhanavaDe teNe rAjAne keza (bhaMDAra ) bharapUra karyo. tyArapachI zaraDatunA sUryanI jema ugra pratApavALe, siMhanI jema saMgrAmamAM zuravIra, kalpavRkSanI jema athIonA manorathane pUrNa karanAra, samagra sImADAnA rAjAonA mastaka upara bhImarAjAnI AjJAne mugaTarUpa karanAra ane dararoja prabhAte rAjAonA samUha vigerevaDe jenA caraNakamaLa sevAtA hatA evo te vimaLa daMDanAyaka sukhe rahevA lAgyo. rAjAnI kRpAnuM sthAna thavAthI tathA pitAnI zUravIratAthI garva pAmele A vimaLa sava kSatriyamaMDaLane tRNa samAna gaNavA lAgyuM. kahyuM che ke-"kuLa, vitta, zrata, rUpa, zorya dAna ane tapa e sAta prAya karIne manuSyane garvanA hetu che. tene garva dUra karavA mATe anyadA purehite tene kahyuM ke-sAmAnya manuSya paNa rAjAne Azraya karI sAmaMta, maMtrI, senApati, purohita vigere padavIne pAmI mAhabhyane dhAraNa kare che te kharekhara sevakajanane kalpavRkSa samAna rAjAne ja prasAda che. kahyuM che ke -"deDake sapanA mastaka para caDIne je nRtya kare Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) bhejaprabaMdha bhASAMtara. chete keIka gArUDikane ja prabhAva che ema spaSTa jaNAya che. vaLI kahyuM che ke "je paththaro pote DUbe che ane Azrita thayelA bIjAene paNa DUbADe che te paththara meTA dustara samudramAM tare ane pitAne Azrita vAnerAone paNa tAre, te guNa paththarane, vAnarane ke samudrane nathI; paraMtu te te zrImAna rAmacaMdranA pratApano mahimA vikAsa pAme che." te sAMbhaLI vimaLa be ke-"he purohita ! tuM cAra veda bhaNyA chatAM paNa mUkhaja rahyo lAge che, kAraNa ke e to sarva pUrvanA AcarelA puNyasamUhanoja vilAsa che. kahyuM che ke vizvane vakhANavA lAyaka uttama kuLa, nirogI zarIra, nirmaLa jAti manahara rUpa, sAruM bhAgya, suMdara bhAryo,bhegamAM Ave tevI lakSmI, dIrgha AyuSya, yuvAvasthA, atuccha baLa, anupama sthAna tathA bIjuM je kAMI prANIene kalyANakAraka prApta thAya che te sarva dharmanA ArAdhanathI ja prApta thAya che. jema nadImAM pUra AveluM joI parvata upara vRSTi thayAnuM anumAna karAya che, tema DAhyA purUSe dhamane nahi joyA chatAM zubhanA udayathI tenuM anumAna karI le che." vaLI cirakALa sudhI sevA karIne svAmIne prasanna karyo hoya te paNa je tenuM puNya na hoya te tene te kAMI paNa ApavA samartha nathI. kahyuM che ke -"svAmI cirakALa sevyA chatAM paNa puNya vinA prasanna thatuM nathI. juo! arUNa janmathIja sUthanA bhakta chatAM paNa haju sudhI te caraNarahita ja rahelo dekhAya che." te sAMbhaLI purohite vicAra karyo ke-"A vimaLane hamezAM rAjA pratyakSa rIte dAna, mAna vigerevaDe atyaMta upakAra kare che tene paNa e kabula karatuM nathI, to AvA purUSane dhikkAra che. keI kavie anyoktithI kahyuM che ke "he vAmana ! vAyue ANeluM ucA vRkSanuM phaLa pAmIne tuM tRpta thaye te yogya che, paraMtu mArI zaktithI meM phaLa meLavyuM ema dhArI je tuM garva kare che, te tAre garva hAMsInuM sthAna che. athavA to Ane AdeASa nathI. kaLiyugamAM evA ja mANasa utpanna thAya che. zuM che -" prathamanA lAke kRtajJa eTale karelA guNane jANanArA hatA, paNa hAlanA loko te karelA guNane haNanAra che. tethI mArA manamAM vikalapa thAya che ke atyAranI duniyA zI rIte cAlaze?" ema vicArI manamAM kheda pAmate purahita uThIne cAlato tha. ekadA purohite ekAMtamAM bhImarAjAne kahyuM ke -"he rAjedra! pitAnI jAtinA aneka kSatriyo vigere chatAM paNa temane tyAga Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 2 jo. ( 49 ) karI eka sAmAnya vaNikane daMDanAyakanI padavI ApI, teneA nira'tara satkAra karavAthI tamArI kAMI paNa meTA kahevAtI nathI. samudra mATe che tethI zuM thayu... ? ke je halakAne mastakapara vahana kare che ane gurUne nIce-taLIe besADe che. viSama samaye Apane kSatrIe ja sahAyabhUta thavAnA che, yA vaNika thavAne nathI. kahyuM che ke sva ane prenA taphAvata jue ke cadana vRkSa paDI gayuM tyAre bhamarAo jema AvyA hatA tema cAlyA gayA ane tenA pallavA-pAMdaDAo tarataja plAna thayAM mukAI gayAM." vaLI senApaninuM sthAna pAmavAthI samagra rAjAe ane kSatriyAne vaza karI te vimaLa ja iMdranI jema ApanI niraLa rAjyalakSmIne bhAgave che. Apa te mAtra putaLArUpa ja che; kemake tenI sevA karavA AvatA meTA sAmatasamUhanA zreSTa adhonA mukhamAMthI nIkaLatI lAlAnA jaLavaDe tenA gharanA AMgaNAnI pRthvI nirtara kAdavavALI ja rahe che, ane tenA zatrutA gharamAM skhalanA pAmatI lakSmI jovAmAM Ave che. tethI anukrame sava catura'ga sainyane phADI Apanu paNa viparIta karatAM te kAMI vicAra karo nahIM; kAraNa ke sava keAI ati samRddhi pAmIne pariNAme asAdhya,kaSTasAdhya ke svAmIpadanA abhilASI thAya che. kahyuM che ke "tulya samRddhivALA, tulya parAkramavALA, rahasyane jANanArA, udyogI ane ardha rAjyanA bhAgIdAra evAmitrane paNa je na haNe te pAteja haNAya che. hastizALAmAM rahelA gadheDA jo ghInuM bhAjana pAme che,teA tenuM vadhAre sanmAna thavAthI te mUkha hAthIne paNa mAravA doDe che. " vaLI sarva pApanu' mULa leAbhaja che, te lAbha AvA viNakane heAya temAM zuM kahevu ? tethI Ane haNavA ceAgya che athavA teneA sasva daMDa karavA ceAgya che. temAM kALakSepa karavA ucita nathI. kALakSepa karavAthI je vastu prathama nakhavaDe chedavA lAyaka heAya che te kuhArathI paNa na chedAya tevI thaI jAya che. '' A pramANe purohitanAM vacane sAMbhaLI bhImarAjAnuM capaLa aMta:karaNa vimaLa upara udvegavALuM thayuM. kahyuM che ke velaDI, rAjAnuM citta, uttama suvarNa, jaLa ane zrI ATalAne dhRta janA jyAM lai jAya tyAM ja teo jAya che, arthAt jema vALe tema vaLe che." pachI prAta:kALeja jyAre vimaLa sabhAmAM AvI rAjAne praNAma karavA lAgyA tyAre rAjA krodhathI netrane rakta karI paraDyuMkha thayA. te 7 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) bhojaprabaMdha bhASAMtara. joI vimaLe vicAra karyo ke -"rAnA mitra ne daI zruta vA?" rAjA mitra hoya ema keNe dekhyuM ke sAMbhaLyuM che ? ema paMDito je kahe che te satya ja che, kAraNa ke meM AnI upara ghaNe upakAra kya chatAM ane mArAmAM koI paNa aparAdha nahIM chatAM te ekadama mArA para utkaTa kepa pragaTa karI parabhukha thayo che. kahyuM che ke - vezyA, jugArI, rAjA, jaLa, dhUrta, sonI, agni, bilADa, brAhmaNa ane vAnara e daza keInA mitra hetA nathI. temAM paNa vividha prakAranA cADiyAonAM vacana sAMbhaLavAthI jenA kavivara apavitra thayA heya evA rAjAe to kadApi keinAthI paNa raMjana karI zakAtA nathI. kAraNa ke kAnane kA rAjA paripUrNa heya, vidagdha-paMDita heya ane rAgavALA-prItivALe heAya topaNa kAcA kAMThAvALA ghaDAnI jema te keIthI grahaNa karI zakAtuM nathI; athavA te A doSa rAjAno nathI. kAraNa ke rAjAenI cittavRtti ArisA jevI hoya che, temAM cADIo leke pAse rahelA mANasane guNarUpe athavA niguNurUpe jevI rItanA dekhADe tevo ja tenI cittavRttimAM AbhAsa-pratibiMba paDe che. utare pitAne paga uMcA karIne mUtre che, temAM tenuM zuM lugaDuM bhIMjAya che ? nA. te tene svabhAva ja che. tema cADIone paNa tevo svabhAva ja che. vAgha gahana vanane seve che, siMha guphAne seve che, hasa kamaLavAthI kamalinIne seve che, gIdha pakSI smazAnane seve che, sajana niraMtara sajjanane ja seve che, ane nIca mANasa nIca janane ja seve che; mATe svabhAvathI ja thayelI duSTa prakRti tajavI ati duSkara che. te ja rIte pizunane Ave svabhAvaja che ke kAraNa vinA paranA doSa pragaTa karavA kahyuM che ke - khaLa purUSa soyanA agrabhAga jevo che ane sarjana purUSa samayanA pAchalA bhAga le che. sAyane agrabhAga vizvane chidra pADe che ane pAchale bhAga guNavAna (dorAvALa) hovAthI chidrane DhAMke che. " jyAM durjanane pracAra heAya tyAM eka divasa paNa sukhe rahevAtuM nathI. mATe huM A rAjAne tyAga karI zigha kAI bIjA dezamAM zA . kahyuM che ke "sarpa jevAcADIAo vRkSanI jema jeonI aMdara kAna rUpI keTaravaDe karIne praveza kare che, temanA samIpa 1 kAcA kAMThAvALe ghaDe paripUrNa-jaLathI bharele vidagdha-ghaNo pAkele ane rAga-raMgavALe hoya chatAM te grahaNa karatAM bhAMgI jAya che, Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 2 jo. ( 11 ) bhAganA jIvavAnI icchAvALAe tyAga karavA athavA phaLahita tevA vRkSane saLagAvI devu.' A pramANe vicAra karI te vimaLe . bhImarAjAne kahyuM ke-- "mane varAkane tame akasmAta pITha ApI te bhale Ape, paraMtu Aja pachI tame zatrune pITha Apaze nahIM." ema kahI vimaLa peAtAne ghera gayeA. pachI petAnA sarva sevakAnI sAthe saketa karI rAtrInA bIjA paheAre pAMcamA asvAro sahita kATi dravya ane ratnA laI tyAMthI nIkaLI bAra ceAjana pRthvInuM ullaMghana karI prAta:kALa thatAM abudAcaLa parvatanI pAse rahelI, aDhArasA gAmAne alakRta karanArI, jainanAM ane mahAdevanAM maLI cAdasA ne cALIza daherAMvaDe zAbhatI ane bahAranA bhAgamAM navaseA jaLAzayeAvaDe pavitra thayelI ca'drAvatI nAmanI nagarImAM AvI pahoMccA ane tyAMnA rAjAne maLI tyAMnA rAjAe sanmAna ApavAthI tyAM sukhe sukhe rahyo. hati vimaladaDanAyaka sabaMdha, " vimaLanA gayA pachI e traNa divase pahelAM mAlava dezamAM mokalelA dUte AvI bhImarAjAne praNAma karyAM. rAjAe tene bhAjarAjAnuM vRttAMta pUchyuM, tyAre te vistArathI kahevA lAgyA ke huM pRthvIpati ! sAMbhaLe.. dhArAnagarInA svAmI sainyanI taiyArI kare che, te viSe huM keTaluMka kahI zakuM ? kemake hAthI, dhADA ane pAyadaLa e traNa prakAranAM sainye karIne cAtaraphathI rAjAe AvI AvIne tyAM ekaThA thAya che, tethI tyAMnA mANasA hAthI, dhADA ane subhaTothI tarIne cAlavA paNa zaktimAna nathI. sainyanA meLApane mATe AvatA adhapatio, gajapatie, narapatie ane rAjAnA hAthIe, gheADAo ane subhaTonA nagarInI aMdara ane bahAra paNa eTalA badhA sama thayA che ke leAkeAnA mAthe mAthAM aphaLAya che, hArAvaDe hArA tuTe che, chAtIe chAtI daLAya che ane pIDe pITha maLI jAya che. ghaNuM zuM kahuM ? eka talanA dANA jeTalI paNa khAlI bhUmi te nagarImAM nathI. sumAre nava daza divasamAM kalpAMta kALanA samudranI jevu... maryAdA rahita te bheAjarAjAnu' utkaTa sainya AvIne Akhe gujarAta deza ukheDI nAMkhI peAtAne AdhIna karIne cAlyu jaze ema mane jaNAya che. "" Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pa) bhojaprabaMdha bhASAMtara. dutanAM A pramANenAM vacana sAMbhaLI manamAM bhaya pAmelA bhImarAjAe vicAra karyo ke-"pahelAM to bhejarAjAne meM dhuNukSara nyAyathI jItyo hato, ane sarva dezamAM kIrti meLavI hatI; paraMtu ati vidvAna paNa bRhaspatinI barAbara na thAya ane mATe dAtAra paNa kalpavRkSanI barAbara na thAya, tema huM game teTalo baLavAna houM topaNa saMgrAmamAM tenI barAbarIne kema pAmuM ? temAM paNa hAla vizeSe karIne viSama saMgrAmamAM asamAna sahAyarUpa sava upAya ane dhanuvidyAmAM nipuNa vimaLa daMDanAyaka paNa nathI, tethI mArA vicArarahita kAryane dhikkAra che. kahyuM che ke -"sahasAvicAryA vinA kAMIpaNa kArya karavuM na joIe. aviveka moTI ApattinuM sthAna che. guNamAM Asakta thanArI saMpattie pitAnI meLeja vicArapUrvaka kArya karanArane vare che-prApta thAya che." athavA te jene vinAza samIpe AvyuM hoya tevA purUSanI buddhi prAye karIne prathamathI ja viparIta thAya che ke jethI meM tenuM vinA kAraNe apamAna karyuM; athavA haju paNa maMtrIne mokalI tene manAvI ahIM pAchA bolAvuM. kahyuM che ke-jenA vinA cAle tema na hoya, teNe kadAca aparAdha karyo hoya to paNa tene manAvo Ie; kAraNa ke agnie AkhuM nagara bALI nAMkhyuM hoya to paNa te agni kene priya nathI ? kene tenI jarUra paDatI nathI?" A pramANe vicArI rAjAe maMtrIne caMdrAvatI nagarImAM mokalyo. maMtrIe tyAM jaI vimaLane kahyuM ke -"he prAgvATavaMzanA mugaTamaNi ! ane vIra janone viya karavAmAM advitIya zreSTha vIra zrI vimaLa ! sAMbhaLo. tame pote ja vicAramAM catura che, tethI tamArI pAse mAre je kAMi kahevuM ke upadeza Ape te laMkAmAM samudranI lahero laTakAvavA jevuM che, AmravRkSa upara toraNa bAMdhavA jevuM che, ane sarasvatIne nizALe besADavA jevuM che. te paNa kahuM chuM ke-tame te vakhata ekadama nAsIne ahIM cAlyA AvyA te vivekI janane ucita karyuM nathI; kAraNa ke vivekI ja cheDAne mATe ghaNAne tyAga karatA nathI. rAjAe mAtApitArUpa che teo kadApi kepa kare che ane pAchA prasanna paNa thAya che. temAM paNa vizeSa e ke bhImarAjA te sevyA vinA paNa tamArApara niraMtara prasanna hatA, chatAM temaNe je tamArA para kepa karyo te kepizunanI duSTa ceSTAja hatI, kAraNa ke jaLanI prakRti to zItaLa ja hoya che, tene je uSNatA prApta thAya che Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 2 jo. ( 53 ) te agninA saMbadhathIja thAya che, vaLI huM asAdhAraNa sAhasika ! A rAjAe bhale kApa karyAM, paraMtu raNasaMgrAmamAM risaka ane pagale pagale upakAra karanAra evA tamane te bhArata nahIM. kadAca amuka dhana daMDa tarIke leta, ane jo kadAca kAMIka dhana tamArI pAsethI lIdhuM hata teA aenanA phula aenaneja caDyA jevuM hatuM. te mAtra dRMDanAja bhayathI ATalI mATI daMDanAyakanI paDhavInA tyAga karavA te Apane cita nathI. zuM mRgalA khAi jaze ema dhArI khetI na karavI ? ke ajINa thaze ema dhArI bheAjanane tyAga karavA ? kadAca nAsI javAthI bIje ThekANe mAna, mahuttA ane edhaya vigere adhika maLatuM hoya tA tema karavuM paNa ThIka che. paraMtu jenAthI anagaLa lakSmI, mahattva ane Adhipatya prApta thayuM hoya evA peAtAnA svAmInA tyAga karI je bIjAnA Azraya kare tenu kadApi kuzaLa thatuM nathI. kahyuM che ke- je mANasa jyAM rahIne udaya pAmyA hoya te pUrva bhabhUtanA tyAga karI bIjAnA Azraya kare che te te mANasa sUryanI jema asta pAme che. " mATe bIjo kAMi paNa vicAra karyAM vinA tame tyAM pAchA cAleA. tamane bhImarAjAe prathama pAMcamA avA ApyA che, ane atyAre bIjA pAMcaso andho, matrIza gAma ane daMDanAyakanuM sthAna Ape che. tamane elAvavA mATeja mane mokalyA che. vaLI kadAca putra kuputra thAya che paNa mAnitA kumAtipatA thatA nathI. mATe tamAre tyAM AvavAthIja lAbha che. nItimAM kahyuM che ke-"svAmIthI haNAyelAne svAmInI ArAdhanAthIja pAkkuM sukha thAya che, jene mAtAthI vipriya prApta thayuM hoya tene mAtA ja jIvitavyanu kAraNa thAya che. " A pramANenAM maMtrInAM vacanA sAMbhaLI vimaLe vicAyu` ke-- "huM jAuM ke na jAuM"? jo kadAca jaiza tA paNa prathamanI jevI mArI sAthe rAjAnI aMtaraMga prIti tA nahIMja thAya; kAraNa ke ekavAra judAM paDelAM cittane sphaTikanA valayanI jema sAMdhavA koNa sama che ? kahyuM che ke --tuTelu sAMdhavAthI vacce gAMTha paDe che athavA te tenuM pramANa AchuM thaI jAya che-labAi ghaTe che, ane vaLI pUnI jevI zAbhAne pAmatuM nathI, teja rIte tuTelA sAMdhavAmAM paNa samajavuM " ane prathamanI jevI prIti na hAya tA pharIthI paNa te rAjAne vikAra pAmatAM vAra lAgaze nihu. prema 1 pahelAMnA rAjA. tathA pU dezane pata. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) bhojaprabaMdha bhASAMtara. kahyuM che ke -"AyuSya, rAjAnuM citta, pizuna, dhana, khaLanI prIti ane zarIra ATalAne vikAra pAmatAM vAra lAgatI nathI." rAjAenA cittamAM jyAre vikAra thAya che tyAre teo anyanuM virUpa karyA vinA rahetA ja nathI. kahyuM che ke -"ga, kadinI ane raMDA e traNa zabdane pahele pahelo akSara laIneja vidhAtAe Thapura (rAjA) zabda banAvyo che, te sarva prANIone bhayaMkara che." vaLI huM tyAM nahIM jAu tepaNu purva puNyanA prasAdathI mane ahIM paNa prabhutvAdika maLavuM haze to maLaze. kahyuM che kesukuljnmvibhutirnekdhaa, priyasamAgama saukhyaparaMparA / nRpakule gurutA vimalaM yazo, bhavati dharmataroH phalamidRzam // 1 // sArA kuLamAM janma, aneka prakArano vaibhava, priya vastunI prAptithI thatA sukhanI paraMparA, rAjakuLamAM AdaramAna ane nirmaLa yaza e sarva dharmavRkSanAM phaLa che." vaLI purUSo potAnA sthAnane tyAga karavAthIja saMpattino udaya pAme che. kahyuM che ke-" sopArI, patra, rAjahaMsa, azva, siMha, sapurUSa ane hAthI e sarva pitAnuM sthAna tajavAthI ja zobhe che." (anya sthaLeja mahattA pAme che. ) vaLI kahyuM che ke -"malayAcaLa parvatanA rahIza bhile haMmezAM caMdananA kASThane iMdhaNArUpa bALe che. kAzmIra dezamAM strIo kezaranuM udvartana kare che-pIThIne ThekANe vApare che, tathA samudrane kAMThe rahenAra leke rala upArjana karavAne udyama karatA nathI; mATe dUra rahevAnI ja kiMmata che, ane pAse athavA sAthe rahevAthI parAbhava ke anAdara thAya che." tethI mAre kaI rIte tyAM javuM te ucita nathI." A pramANe nizcaya karI teNe maMtrIne kahyuM ke-"he maMtrI maMDaLanA mugaTa! ghaNuM kahevAthI zuM phaLa che? kharekhara huM bhImarAjAne pitAtulya ja mAnuM chuM. te je kAMi mane hukama karaze te huM ahIM roja sarva pALIza; paNa huM tyAM to nahIM AvuM. A mArUM vacana rAjAne mArA praNAmapUrvaka kaheje." te sAMbhaLI teDavA Avela pradhAna nirAza thaIne pAcho gayo, ane praNAmapUrvaka sarva vRttAMta bhImarAjA pAse jaIne kahyo. tyAra pachI vimaLa daMDanAyakanA nahIM AvavAthI ane potAnuM sanya cUna hevAthI bhejarAjA jItI zakAze nahIM ema dhArI bhIma rAjA ekAMtamAM maMtrImaMDaLane bolAvI vicAra karavA lAgyo ke Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra2jo. ( 11 ) " he matrIzvara ! kahA, have zu karazu? vimaLa tA AvyA nahi. hamaNAM ApaNe bhAjarAjA sAthe yuddha karI zakIe tema nathI. jenA eka hAtha chedAyeA heAya evA subhaTa aLavAna heAya tepaNa keTalAka vakhata yuddha karavAne samatha na thAya paraMtu je maLathI na chatAya te buddhithI jItI zakAya che. kahyuM che ke- dhanurdhArIe mUkelu khANa ekaja mANasane haNe, athavA na paNa haNe; paraMtu buddhimAna purUSe mUkelI buddhi tA rAjA sahita AkhA rAjyane paNa haNI zake che. '" tethI koi evI buddhi vicAro ke jethI sarpa mare ane lAkaDI bhAMge nahIM; arthAt daMDa devA na paDe ane bheAjarAjA caDAi paNa na kare. 97 te sAMbhaLI sarve vicAra karavA lAgyA, paraMtu kAMi paNa buddhi sUjhI nahIM; kAraNa ke daMDa devA nahIM ane bheAja Ave nahIM, e banne zI rIte thai zake ? emAMthI eka te avazya thavu joie. jema chANamAM ( pazunI viSThAmAM ) lIMDIA, lIMDAM ke podaLA traNamAMthI eka tA heAya ja. te vakhate sarva zAsramAM paDita DAmara nAmanA dUte rAjAne praNAma karI kahyuM ke--" he rAjeMdra ! jo ApanI AjJA hAya tA hu* gujarAta upara prayANa karavAnI taiyArIvALA paNa bhejane pAche vALuM ane ulaTA tenI pAsethI daMDa lAvuM. " te sAMbhaLI ha pAmelA rAjA melyA ke tA ApaNe bIjuM zuM joIe ? je gAya vALe te ja arjuna. tuM kahe che teja A bAbatamAM pramANa, mATe tuM thA taiyAra. " ', A pramANe kahI rAjA ubhA thayA. matrIe paNa uThyA. pachI bIje divase prAta:kALe meATI sabhA bharI rAjAe DAmarane melAvI tene cAsa pAnanuM bIDu, paTTa azva ane paMcAMga prasAda ( pAMce a`ganI paherAmaNI ) ApyA. pachI pAtAmAM parAkrama nathI evI khIjAone zaMkA thAya te dUra karavA mATe bhImarAjA sabhAsamakSa AlyA ke--jo ke huM rAjya kar chuM tyAM sudhI prathama parAjaya thayelA heAvAthI bheAjarAjA gujarAta tarapha AvavA mATe zukana paNa joraze nahIM. te chatAM utkaTa baLavAna paNa je jenAthI jItAyA heAya te tenAthI zakA pAmeja che. siMhanA nAmathI cindrita thayela prANI hajI paNa gaje drone du:sahu che; mATe tAre tenI sAthe saMdhi karIne zIghra pAchA AvavuM.' te vAta a`gIkAra karI DAmara cAlyA. keTalAMka pagalAM gayA eTale rAjAe kAMika kahevA mATe pAche. eTalAbyA. pharIthI te cAlyA, pharI tene pA vALyA. ema pAMca cha vAratema karyuM, eTale manamAM kheda pAmI teNe Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. vicAyuM ke-- ahA ! A rAjAnu kevu gAMDapaNa ! zIkhavelA vAkayAvaDe kAMI A kArya nI siddhi thavAnI nathI. tA vAra vAra mane A pApaTanI jema zuM zIkhave che ? je zIkhIne vidvAna thAya te kArya karanAra thaI zakatA nathI. kahyuM che ke--"je gurUnI vidyAthI vidvAna thayA hAya, pitAnA dhanathI dhanavAna thayA hoya, ane sahAyakArakanI sUratAthI zUravIra thayA hoya te kayAM sudhI AnaMda pAmaze ?" tyAM gayA pachI zI khabara paDe ke kevA avasara Avaze ? jevA avasara hoya tevuja vacana khelavu ucita che. kahyuM che ke--" samaye melelu vacana, samaye vAparelu zastra ane samaye paDelI vRSTi e alpa hoya te paNa keTigaNuM phaLa ApanAr thAya che. " A pramANe te vicAra karatA hatA tevAmAM pharIthI rAjAe tene pAchA vALyA. tyAre khethI te melyA ke--" A mArI pIThe bAMdhelI bastI ( masaka ) tamArI sanmukha che, te sAMbhaLe che. je kAMI kahevu heAya te tene kaheA. " ema beAlI te DAmara azvapara ArUDha thaine cAlatA thayA. te sAMbhaLI rAjA lajjA pAmyA ane krodhayukta thayA; tethI teNe A DAmara dUta ahIMthI cAlI tyAM Ave che, tene Ave ke tarataja mArA kahevAthI mArI nAMkhavA. " e pramANe bheAjarAjApara lekha lakhI tatkALa eka ghaDImAM eka ceAjana cAlanArI hAthaNI upara besADI eka peAtAnA sevakane khIje raste thaine dhArAnagarI mokalyA. te bIje divase ja dhArAnagarImAM paheoMcyA. tarataja te sabhAmAM gayeA. tyAM sabhAnA alaMkAra rUpa ane pratApavaDe jeNe rAjAAnA samUhanu AkramaNa karyuM' che evA bhAjarAjAne teNe praNAma karyAM. te vakhata te bheAjarAjAnA mastaka upara moTuM vikasvara medya jevuM manehura chatra dhAraNa kareluM hatuM, cAra vArAMganAe tene lIlApUrvaka cAra sudar cAmaro vIMjhatI hatI, paMcagI mayUrapicchanA vIMjhaNAthI te vIMjhAtA hatA, traNa kalagIvALA mugaDhavaDe te zAbhatA hatA, sUrya maMDaLanI kAMtine paNa jItanAra kuMDaLAvaDe te alaMkRta hatA, tenA vizALa vakSa:sthaLamAM mATA muktAphaLanI mALAe zAlatI hatI, tenI AMgaLIo pI pallavA dedIpyamAna mudrikAnAM ratnAvaDe puSpavALAM jaNAtAM hatAM, ratnanA AjImadhamAMthI nIkaLatI kAMtivaDe tenuM bhujALa ragita dekhAtu hatuM, purUSa pramANa UMcA mANikyanA siMhAsana upara te beThA hatA, kiTa pramANa uMcA pAdapITha upara teNe peAtAnA paga rAkhyA hatA ane zarad RtunA sUrya nI jema tejane lIdhe tenI sanmukha joi zakAtuM nahetuM. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra (57) bhImarAjAnA sevake tene bhImarAjAne lekha Ape. te vAMcI bhojarAjA vicAra karavA lAge ke-"A bhImarAjA rA mATe DAmarane mAsvAnuM lakhe che? moTo aparAdha heya chatAM paNa brAhmaNane mAre na joIe. kahyuM che ke-sAdhu, gAya, brAhmaNa, strI, bALaka, vRddha ane rega teoe aparAdha karyo hoya topaNa dhIra purUe temane mAravA yogya nathI." zatrue mokalelA zAsanano athavA bheMTaNAne parIkSA ryA vinA upayoga karavo na joIe. evuM nItinuM vacana hevAthI huM tene mArIza nahIM." ema vicArI teNe te sevakane pAchA ravAne karI dIdhe. cothe divase madhyAnha samaye jene zubha zakuna thayA hatA e DAmara bhojarAjA pAse AvI pahoMcyo. te vakhate rAjA snAna karI rahyA hatA ane bhramara jevA zyAma, snigdha, kamaLa, kuTila, tejasvI, sugaMdhI ane lAMbA kezane kAnaparathI utArI potAnA hastapallavaDe temAMthI pANI nItAratA hatA. te samaye DAmare temane praNAma karyA. bhejarAjAe tene svAgatapUrvaka kuzaLa prazna pUchI kahyuM ke-"he DAmara! bhIma nApita ( hajAma) zuM kare che ?" te sAMbhaLI DAmare vicAra karyo ke-" krodha karaze to pachIthI paNa manAvAze; paraMtu avasare prApta thayeluM vAkaya javA devuM ThIka nahIM." ema vicArIne te bolyo ke "he rAjA ! bhInA mastakavALAne muMDavA mATe sajA ghase che. te sAMbhaLI rAjA kheda pAye, ane te DAmarane kANe, kALe, rUpa ane ujja joI hasIne rAjAe tene pUchayuM ke-"he DAmara ! kahe tAre rAjAne saMdhi tathA vigraha vigere upAyonI yojanA karavA mATe tArI jevA keTalA dUto che ?" te bolyo ke "he mAlava dezanA svAmI ! ghaNuM dUto che, ane te adhama, madhyama ane uttama ema traNa prakAranA guNavALA che. temAMthI jyAM jevI ucitatA hoya tyAM tevA dUtane mokalavAmAM Ave che. A pramANe manamAM hasavuM Ave te uttara ApavAthI teNe dhArAnagarInA svAmIne raMjita karyA. AvA uttarathI prasanna thayelA bhejarAjAe te DAmara (dUtane lakSa InAma ApyuM. kalpavallInI jema vacananI kaLA zuM zuM phaLa na Ape? kahyuM che ke "vapu, vacana, vastra, vidyA ane vaibhava e pAMca vakAra manuSyanI unnatinA kAraNa che." pachI rAjAe vicAryuM ke-" A to bhImanI atyaMta utkRSTatA varNave che, ane bhIma te Ane mArI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) bhejaprabaMdha bhASAMtara. pAse marAve che, te A kapaTanATaka zuM haze ?" ema vicArI teNe DAmarane pUchyuM ke-"he DAmara ! tAre bhImanI sAthe manathI meLApa che ke nahIM?" te bolyo-"he rAjeMdra! temAM koI zaMkA ja nathI. kAraNake pUrvapuNyanA prabhAvathI niraMtara prasanna cittavALo zrI bhImarAjA hamezAM mAre paherAmaNuM vigerethI ghaNe sAro satkAra kare che. kahyuM che ke-rAjAnI, vaidyanI ane gurUnI daSTi anukrame dAridya, vyAdhi ane pApane nAza karanArI che; paraMtu te bhAgyane udaya heya teja keinA upara paDe che." rAjAe kahyuM-je ema che to teNe mArApara lekha melI tane mAre hAthe mArI nAMkhavAnuM kema lakhyuM ?" te sAMbhaLI DAmare vicAryuM ke-"A vAta satya ja hovI joIe, mArA uddhata vacanathI rAjAe kepa pAmI mArA ghAtane mATe lekha moka haze; kemake rAjAne sAme javAba paNa na apAya, to tevuM kaThera vacana te kema ja kahevAya ? kahyuM che ke " rAjA, zeTha, bALaka, vRddha, tapasvI, vidvAna, strI, mUkha ane gurU eTalAne vidvAna mANase sAmo uttara Apa na joIe." bhale bhIme te lekha mokalyA, paraMtu huM to mArA AtmAnuM rakSaNa karIza, ane bhImarAjAnuM kArya paNa karIza." ema vicArI te bolyo ke "he rAjedra ! bhImarAjA mane tamArI pAse marAve che temAM kAraNa che." rAjAe pUchayuM-"zuM kAraNa che ?" teNe kahyuM- he rAjana ! je ke potAnI strI, AhAra, puNya, dravya, guNa, duSkarma, karma ane vicAra eTalAne bIjA pAse pragaTa na karavA joIe topaNa A maMtra-vicAra madhyama hovAthI ApanI pAse kahe chuM, paraMtu mAruM eka vacana Ape pALavuM joze." rAjAe te kabula karyo, tyAre te bolyo ke sAMbhaLe. rAjAe sAma, dAma, bheda ane daMDa e cAra upAyone jANanArA hoya che. kahyuM che ke- uttamane praNAmavaDe vaza kare, zuravIrane bhedavaDe vaza kare, nIcane kAMIka ApIne vaza karavo ane samAnane parAkramavaDe vaza kare. Apane je vAta kahevarAvela che tenI matalaba e che ke-jyAre mAro janma thayo hato tyAre mArA pitAe lagna siddha karIne mArUM jAtaka varyuM hatuM. temAM eka avajoga evI jAtano hato ke mArA zarIramAMthI eka paNa rUdhiranuM biMdu je dezamAM paDe te dezamAM bAra varSane bhayaMkara dukALa paDe. vaLI mArA pitA jyotiSa zAstranI saMkalanA jANanAra hatA, prahanI saMhitAnA pAragAmI hatA, trikALa jJAnI hatA ane sarva gaNukemAM agresara hatA, tethI tene vArtA keI vakhata Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra. (59) anyathA thatuM nathI. A kAraNane laine tamArA dezamAM svamamAM paNa dukALanuM nAma dekhAtuM nathI, tethI ekadama bAra varSano dukALa pADavAnI IcchAthI mane bhImarAjAe tamAre hAthe mAravAnuM lakhyuM haze, eTale dukALa paDavAthI dhAnya ane pANInA abhAvane lIdhe sarva prajA dezano tyAga kare tethI te ujjaDa thAya ane tema thavAthI rAjA paNa raMka je ja thaI jAya. kahyuM che ke " sarva prajAmAMthI eka cotho bhAga ALasu hoya che, bIje cotho bhAga pAkhaMDathI jIvanAra heya che, trIje tho bhAga rAjAne sevaka hoya che ane bAkIno cethe bhAga kheDuta hoya che. e chellA cothA bhAgane uparanA traNe bhAge haMmezAM bhakSaNa kare che eTale te eka bhAga upara bIjA traNe bhAgane nirvAha cAle che, tethI he bharatarAja ! te chello the bhAga jema na sadAya tema karavuM. mATe he bhejarAjA! mArA ghAtathI bhImarAjAne te kAMI paNa hAni thavAnI nathI; kemake mArI jevA tenI pAse te ghaNA dUto che. eTale khajurAne eka paga bhAMge te tethI tene zuM nukazAna che ? kahyuM che ke "DAhyA purUSAe thoDA doSavALuM ane ghaNuM guNavALuM kArya karavuM joIe. juo ! hiMsA aniSTa che tepaNu AkhI pRthvInuM jIvana hovAthI meghane vRSTi karavI paDe che, je ke tethI hiMsA paNa ghaNuM thAya che. he bhejarAja ! mane ahIM marAvavAnuM A ja kAraNa che." A pramANenAM DAmaranAM vacana sAMbhaLI bhejarAjA khuzI thaye ane bolyo ke zAstramAM kahyuM che te satya ja che. nItikAranAM vacana che ke-"guNavALuM ke guNarahita kArya karatAM paMDita prayatnathI tenuM parisuma zuM thaze tene avazya vicArakare; kAraNake vicAryA vinA karelA kAryane vipAka (pariNAma) zalyanI jema maraNapati dadayane dAha karanAra thAya che." je meM tane sahasA mAryo hota to mahA anartha thAta, paNa teM A kAraNa kahyuM te bahu sAruM karyuM." ema kahI rAjAe tene ulaTI paherAmaNa ApI. pachI DAmare kahyuM ke " he rAjana! mAruM vacana karavAnI tame kabulAta ApI che mATe mAruM vacana karo. te e ke bhIma rAjAe lekhamAM je lakhyuM che te kare -" uttama mANasanI vANI hAthInA dAMtanI jema bahAra nIkaLyA pachI aMdara pisatI nathI, ane nIca mANasanI vANI kAcabAnI grIvAnI jema vAraMvAra bahAra nIkaLIne pAchI aMdara pesI jAya che. ane je e pramANe na karavuM hoya te mArUM varadAna hamaNAM tamArI pAse thApaNa Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhejaprabaMdha bhASAMtara. rUpe rAkho, huM avasare mAgIza." bhejarAjAe kahyuM-"he teMdra! meM tArI pAse kheLe pAtharyo che, mATe e vAta mAgavI rahevA de, A sivAya bIjuM tane je rUce te mAgaje. hamaNuM to tuM utAre jA, ane mArI pAse sukhethI rahe." ema kahI tene utAre mokalyo. tyArapachI be traNa divase bhejarAjAe savAramAM snAnavigere maMgaLavidhi karyo. savA lAkha rUpiyAnI kiMmatavALI kabArI paherI, cAlatI vakhate prathama jamaNo paga upADyo ane e rIte cAlIne hastIpara ArUDha thaye. te paTTahastI gaLethI gaMbhIra gajaravakarate hate. madarUpI madirAnI sugaMdhanA samUhathI teNe bhavanane madhya bhAga bharI dIdhe hate, vaLI Ane lIdhe tenuM udara taraMgavALuM dekhAtuM hatuM, tenAM netro svabhAvathI ja pILAM hatAM, te lAMbo sUkAra zabda karatA hatA, teNe sU8 uMcI rAkhI hatI. tenA bahAranA dAMta sthaLa, ujvaLa ane tIrNa hatA. tenA paganA nakho snigdha hatA. tenI pITha lAMbI ane pahoLI hatI, tenuM udara pAtaLuM hatuM. vakra gati karavAmAM te kuzaLa hate, maMDaLane AkAre (goLa pharatAM te alAtacaka je dekhAte hato, sugaMdhI mada jharavAthI te jANe krodhane krIDA karavA mATe gadhedakanuM dhArAgraha (phuvAre) hoya te zobhato hato, ahaMkArane rahevA mATe dAMtanA toraNavALuM vajA maMdira hoya tevo te jAte hato, bhamarAne samUheno ApAnamaMDapa eTale madirA pIvAnA maMDapa rUpa hato. madajaLanI meTI nadImAM pUra lAvanAra kALa vinAne varSARtu hatuM, gajAvanA ADaMbaravaDe te meghanI garjanAne mithyA karate hato tenI banne bAju bAMdhelI ghaMTAe madhura zabda karatI hatI. tenuM AkhuM zarIra zaNagAreluM hatuM ane te jANe eka meTe parvata hoya tevo dekhAto hato. AvA hastIpara bhejarAja ArUDha thayo eTale tenA mastakapara meTa ujvaLa chatra dhAraNa karavAmAM AvyuM. te chatra dedIpyamAna vartha ratnanA daMDavaDe zobhita hatuM, uparanA bhAgamAM pamarAga maNienA kiraNo prasaratA hatA, tethI te sUryadarzananA kepathI rAtuM thatuM hoya tema jaNAtuM hatuM, tenA prAMta bhAgamAM motInI mALAnI jhAlara hatI tethI karIne te traNa jagatanuM vala-goLa tilaka hoya 1 saLagatuM uMbADIyuM hAthamAM rAkhI pheravIe tyAre agni rekhAnuM eka cakra dekhAya che te. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra. tema zobhatuM hatuM tathA vijayalakSmIne kIDA karavAne jANe maMDapa hoya tevuM te vizALa hatuM. vaLI te vakhate ratnajaDita daMDavALA ane jANe caMdranA kiraNe vaDe racyA hoya tevA ujvaLa cAmara sUryanA A vatA kiraNene dUra karavA mATe hoya tema bhojarAjAne vIjhAvA lAgyA. e rIte jANe brahmAMDamAMthI brahmA nIkaLyA hoya tema te bhejarAjA pitAnA mahelamAMthI nIkaLe. A prayANane avasare eka mAgadha be ke- he bhejarAjA! tamArA A sainyanA taMtrathI ja taiyArIthIja bhaya pAmIne ceDa dezano rAjA samudramAM pesI gaye, aMdhradezanA rAjA parvatanI guphAmAM vasavA gayo, karNATaka dezane rAjA mAthe mugaTa dhAraNa karato nathI, gujara dezano rAjA nijharaNAMne seve che, sarva rAjAomAM subhaTa je cedi dezane rAjA zastro sahita chupAI gayo che ane kAnyakajjano rAjA kaja thaI gayo che. e rIte sava rAjAo vyAkuLa thaI gayA che. te sAMbhaLI bhojarAjAe tene lAkha rUpiyA inAma AvyuM. tyArapachI hajAre vAtranA nAda sAMbhaLI bakhtara paherI taiyAra thaI potapotAnA hAthI ghoDA vigere vAhanapara ArUDha thaI rAjAe, kSatriyo ane mAMDaLika vigere ekatra thaI gayA, te savathI paravarele bhejarAja jANe amRtamaya (caMdra) heya tema nagaranA naranArI jananAM netrothI pAna karAto AgaLa cAlyo. tenI AgaLa cAlanArA, suvarNanI chaDIe dhAraNa karanArA sUryanA kiraNe jevA hajAro chaDIdAre cAtaraphathI gIradI karatA janasamUhane Aghe khaseDatA hatA ane sahastrArjune pitAnA hajAra hAthavaDe rokIne mUkI dIdhele jANe narmadA nadIne pravAha hoya tema bhejarAjAnuM sinya hajAro mAge juduM juduM prasaratuM hatuM. te sainyamAM cAMdasa chotera bakhtaravALA hAthIo ane daza lAkha pAkharelA (palANa nAMkhelA ) ave hatA. A rIte nagaranI bahAra nIkaLI pAMca jana prayANa karyuM: ane tyAM vividha prakAranA vaNavaDe saMdhyAkALanAM vAdaLAM jevA dekhAtA taMbuo tarapha nAMkhyA hatA temAM nivAsa karyo. prAye karIne te sainyamAM dareka asvAra eka dAsI, be dAsa ane eka khacara potAnI sAthe rAkhatA hatAM. kahyuM che ke-"khaccara, paTakuTI ( taMbu),vadhyA dAsI, dAtAra rAjA ane kapaTa rahita dAsanuM yugala A pAMca vastuo sainyamAM sukhadAyaka che." A pramANe bhejarAjA sinyasahita nIkaLe che evA khabara Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) bhojaprabaMdha bhASAMtara. paDavAthI AkhA gujarAtamAM cetarapha trAsa pravartI gaye. te vakhate DAmare vicAra karyo ke-prathama te A rAjAne huM buddhinA prabhAvathI gujarAta tarapha jatAM aTakAvuM, ane je tema nahIM bane to pachI mArUM varadAna je leNuM che te mAgIne paNa aTakAvuM." have bIje divase paNa bhejarAjA samagra sinya ekaThuM thavA mATe tyAMja rahyo. prAta:kALe chatrIza rAjakuLInA samUha sahita bhejarAjAe sabhAmAM besIne bhaMbhA 1, mRdaMga 2, madala 3, jhAlara, kAMsI 5, kAhala , huDaka 7, trivaLI 8, vINuM , vAMsaLI 10, zaMkha 11 ane paNa 12 e bAra prakAranA vAjiMtro vagaDAvyAM. te vAjitro vAgI rahyA pachI gADa dezathI eka nATakanuM peDuM AvyuM hatuM teNe bhejarAjAnI AjJAthI bALagopALane AraMbhI sarva janane vinoda karanAra ane samagra rasane ullAsa karanAra rAjaviDaMbana nAmanuM nATaka prAraMvyuM. temAM te vakhatanA je je rAjAe yuddhAdikamAM parAjaya vigere viDaMbanA pAmyA hatA, temanAM nATaka bhajavavA mAMDyA. te vakhate samagra leke tatkALa vAyuthI cAlatI kemaLa maMjarInI jevA caMcaLa manane nizcaLa karI mitronI sAthe paNa sUktinA mahura AlApane niSedha karI (vAta karavI baMdha karI) te nATaka karanAranA ja mukha sAmuM jovAmAM rasika thaI gayA. ghaNuM zuM kahevuM ? samagra sabhA jANe pratibiMbita heya athavA jANe citramAM ALekhelI hoya tema sthira thaI gaI. tevAmAM te nATakakAree karNATaka dezanA tailapadeva rAjAnuM nATaka karavA mAMDyuM. temAM chatrIza prakAranA daMDAyudhane zrama karavAmAM kuzaLa muMjarAjAnI pAse yuddhamAMthI nAsI jato ane sarva zastrano tyAga karI mukhamAM tRNa leta talapadeva muMjane name che evo dekhAva karyo. te joI hasIne bhejarAjAe DAmarane kahyuM ke -"he DAmara ! te prathama je karNATakapatine je hatuM teja A che ke nahIM? te sAMbhaLI avasara pAmI DAmara be ke-"he rAjana ! kharekhara te ja A karNATaka dezane rAjA che. mAtra tenA hAthamAM eka muMjarAjAnuM mastaka nathI, te sivAyanI badhI nizAnIo maLatI Ave che." te sAMbhaLI bhejarAjAne potAnA kAkA mujane vadha smaraNamAM Avyo ane teNe samagra rAjAonA mukha sAmuM joyuM. tyAre teo praNAma karIne bolyA ke-"he somanAtha ! e satya ja che. te pApI tailapade teja pramANe muMjarAjanI viDaMbanA karI che, tene caMDALa pAse marAvI tenuM mastaka haju sudhI tenI sabhAmAM thAMbhale laTakAvI Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra. ( 3 ) rAkhyuM che ane tene humezAM dahIM cApaDAve che. koI kavi kahe che ke tenI khAparI telapadeva hamezAM potAnA hAthamAMja rAkhe che; tethI A tailapadevanu sapUrNa svarUpa dekhAtuM nathI. " tyArapachI bhAjarAjAe nATakakArone ucita dAnavaDe sASa pamADI temane rajA ApI, ane potAnA kAkAno vadha smaraNamAM AvatAM tailapadeva upara atyaMta krodha caDyo tethI teNe karNATaka deza tarapha caDAi karavAnI bherI vagaDAvI. te vakhate koi kavie varNana karyuM. ke--" A bheAjarAjAnA yuddhanA ArbhanI bherInA zabdavaDe zatrurAjAonA kaNa bharAi gayA, teonA zarIramAM jvara bharAyA, ane jIvavAnI AzA rahita thayA, tethI temaNe keArAne gharamAM nAMkhyA, hAthI dhADAne rastAmAM mUkI dIdhA, dhavezane a mAge cheADI dIdhA ane aMta:puranI strIone killAmAM mUkI. pachI te dizAnA tyAga karI ADe mAge thaIne pata tarapha nAsI gayA. have te vakhate karNATaka dezamAM A pramANe utpAtA thavA lAgyA-- 8 devAnI pratimAo kampa, sveda ane zrama yukta thai kAraNavanA cetyA ane vRkSo paDavA lAgyA, gRhasthIonA vAdhapUrvaka pUjyanI pUjA karavAnA krama naSTa thayA, ane sarva Rtu viparIta bhAve vartAvA lAgI. " ahIM bherInA svara sAMbhaLI bheAjarAjAnuM sainya karNATaka deza tarapha cAlyuM. te viSe koi kavie kahyuM che ke--te bhAjarAjAnu" sainya cAlyuM tyAre azvonI kharIonA samUhathI kheAdAyelI pRthvImAMthI dhULano samUha uDIne AkhA AkAzamaMDaLamAM vyAsa thayo. te vakhate mULavaDe netro bharAI javAthI azrudhArA pADatA IMdra peAtAnA tujAra netrAne niMdavA lAgyA, peAtAne e ja hAtha che tethI tene paNa niMdavA lAgyA ane peAtAnA animeSapaNAne paNa niMdavA lAgyo. ' tyArapachI aviAcchanna prayANe sainyanA cAlavAthI uDatI dhULavaDe bheAjarAjAnuM mukha, netra, vastro ane mastaka vigere bharAI javAthI a` mArge jaI rAjAe kAika taLAvanA kinArApara senAnA paDAva nAMkhyA. pachI senApati pAse AkhA sainyamAM hukama pheravyA ke--ahIM bheAjarAjA nava daza divasa rahevAnA che, tethI koie prAta:kALe AgaLa thaine cAlavuM nahIM. '" evA hukama karI tyAMja e traNa divasa rahI samagra sainyane pAtAnA hukamanA vizvAsa upajAbyA. pachI sainyanI dhULa pAtAne nahIM lAgavA devA mATe "prAta:kALe sauthI prathama huM cAlIza" ema vicAra karI sadhyAkALe bheAjarAjA dd d Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhejaprabaMdha bhASAMtara. aMta:puramAM jaI paTTarANI sAthe pATa ramavA lAgyuM. te vakhate rAjAne thuMkavA mATe dAsI jeTalAmAM thuMkyAnuM pAtra lAve che teTalAmAM bhejarAjAe pRthvIparaja thuMka nAMkhyuM. te joI dAsIe vicAryuM ke -"A rAjA kAraNuvinA pRthvI para thuMkyA, tethI karIne jaNAya che ke jarUra prAta:kALe ahIMthI AgaLa cAlaze."ema vicArI te dAsIe potAnA pitAne kahyuM ke "bhejarAjA prAta:kALe ahIMthI cAlaze.' te sAMbhaLI teNe bIjAne kahyuM, teNe vaLI trIjAne kahyuM, e pramANe jaLamAM telanA biMdunI jema te vArtA AkhA sainyamAM prasarI gaI. tyArapachI rAtrIne chelle pahere haju bhejarAjA to cAlyo nathI, teTalAmAM samagra zinya cAhyuM, ane bhejarAjA to pAchaLathI parahIe cAlyo. te vakhate sainyane cAleluM je meM to cAlavAnI vAta keIne karI nathI to A sarvee zI rIte jANuM?" ema vicArI cittamAM Azcaya pAmelA rAjAe AgaLanA sainyamAM dareka adhavArane ane dareka padAtine pUchayuM. anukrame pUchatAM chevaTa te dAsInA bApane bolAvI pUchyuM, tyAre teNe potAnI putrInuM nAma ApyuM. pachI rAjAe te dAsIne bolAvI pUchayuM, tyAre te bolI ke- "he rAje! ApanI pAsethI mane te vAta maLI hatI. rAjAe kahyuM-"are ! tuM jUThuM bole che, meM keIne vAta karI nathI. te belI-"he svAmI ! jyAre Apa aMta:puranI bhUmipara thuMkayA tyAre te uparathI meM ApanuM prayANa dhArI mArA pitAne kahyuM hatuM. te sAMbhaLI rAjAe tenI addabhuta buddhithI khuzI thaI tene lakSa InAma ApyuM. anukrame bhejarAjA sanyasahita karNATaka dezamAM AvyuM. tailapadeva paNa anya sahita tenI sanmukha Avyo. pachI pattinI sAthe patti, rathikanI sAthe rathika, adhavAranI sAthe azvavAra ane hastipaka sAthe hastipaka e rIte sarakhe sarakhAnuM yuddha zarU thayuM. temAM anI kharIthI uDADelA, rathanA cakoe gADha karelA ane hastIonA karNatALAe vistArelA reNunA samUhe anukrame sUryane uparAdha karyo-sUrya grahaNa karyuM. te yuddhamAM dhIra yoddhAonI daSTi gADha siMdUravALA - gunA hastInA kuMbhasthaLamAM jevI AnaMda pAmatI hatI, tevIkezarathI raMgelA priyAnA mucakuMbhamAM AnaMda pAmatI nahatI. subhaTa potAnA svAmInA dadayamAM sabhAvanAne (nimakahalAlapaNAne), svargamAM pitAnA jIvane, AkhA jagatamAM yazane ane raNasaMgrAmamAM potAnA mastakane sthApana karI kRtakRtya thaI nRtya karatA hatA; athavA anya Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra. ( 5 ) ava vAda sAMbhaLavAmAM kotukI kAnavaDa, khaLapurUSanI caDatI ane satpurUSanI paDatInA sAkSIrUpa netrovaDe ane ayAgya purUSane paNa namaskAra karanArA mastakavaDaeN huM mukta thayA te sArUM thayuM ema jANI jANe harSa pAmyA hAya tema te vIrAnA kabadhA ( vaDA ) nRtya karavA lAgyA. A pramANe bhaya'kara raNasaMgrAma thatAM tailapadevanu sainya bhagna thayuM; tethI telapadeva nAsIne peAtAnA nagaramAM pesI gayA. pachI "jenuM cutha vIkharAI gayuM hoya tevA vananA hAthInI jema jenu sainya bhagna thayuM hoya tevA zatru keAne sAdhya-vaza thatA nathI ?" emavicArI bheAjarAjAe tenA nagaranA rAdha karyAM. 79 (" eka divasa bhImarAjA pAtAne elAve che ane :mAlavadevapara zIghra caDhAi karavI che evI matalabavALA kAgaLa lakhIne DAmare bheAjarAjAne matAnyeA. te vAMcI bheje tene pUchyuM ke--" he dutedra ! A zuM ? " te ekScA hai rAjAdhirAja ! zrIbhImarAjA mAlava deza tarapha sainya sahita cAlyeA che tethI mane melAvavA mATe A lekha mArApara mokalyA che. bheA rAjedra ! prAye karIne verIAnI AvIja rIta hAya che. kahyuM che ke--' bhadrA ( viSTi yoga ), rAjA ane sa e mukhamAM DasIlA heAya che tathA verI, vIMchI ane viNaka e puae Da...sIlA hAya che." te sAMbhaLI rAjAe kahyuM----" he druta ! tuM buddhine sAgara che, tethI tu ja kahe ke have zu karavu ucita che ? " te melyA-- " he rAjedra ! jo tame A tailapadevane jItyA vinA ja ahIMthI jaze tA lAkA kaheze keAveA jakhare paNa bheAjarAjA tailapadevanA bhayathI nAsI gayA; kAraNa ke leDa ane ekhanuM sukha khAMdhyuM rahetuM nathI. kahyuM che ke--" haraNeA vanamAM vase che, koinI mAlikI vinAnuM ghAsa khAya che, nijharaNAnuM pANI pIe che, tepaNa mANasA temane vadhya mAne che. tethI lAkanuM ArAdhana karavA koNa sama che ?'" ane jyAre Ane jItIne pachI tame tamArA derAmAM jaze, teTalAmAM te te bhImarAjA AvIne samagra mAlava dezanA vinAza karaze. eTale jeTalAmAM cAmu'DAdevI kAlInuM pAna karo teTalAmAM teA vinAyaka ( gaNapati nuM peTa phATI jaze. tethI huM to ema mAnuM chuM ke hamaNAM kALanA pratikAra karavA-kALakSepa karavA yogya che, ane tema karavA mATe paherAmaNInA miSathI keTalAka daMDa mokalavA joie, ke jethI te prasanna thaine eka pagaluM paNa AgaLa na bhare. kAraNa ke dAnathI samagra durita-vinA 9 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. nArA pAme che. kahyuM che ke supAtrane dAna ApavAthI te dharmanuM kAraNa ane che, bIjAne ApavAthI dayAne jaNAvanArU thAya che, mitrane ApavAthI prItimAM vRddhi thAya che, zatrune ApavAthI te veranA nAga karavAmAM samartha thAya che, bhRtyane ApavAthI bhaktinA samUhane vistAre che, rAjAne ApavAthI sanmAna ApanAra thAya che, ane bhATa cAraNa vigerene ApavAthI te dAna yA karanArU thAya che. ahA ! dAna koi paNa ThekANe niSphaLa thatuM nathI. "" te sAMbhaLI bheAjarAjAe traNa lAkha rUpiyA ane khasA dhADA ApI DAmarane ja bhImarAjA pAse mekalyA. te keTaleka divase pATa mAM AvyA. bhImarAjAe tene praveza maheAtsava karAbyA. pachI DAmare bhAjarAje ApelA traNa lakSa rUpiyA ane masA jAtiva'ta ardho bhImarAjAne ApI tene namaskAra karyAM. te joi Azcaya pAmelA rAjAe tene sarva vRttAMta pUchyuM. tyAre te bAlyA ke " huM rAjA ! aneka rIte bheAjarAjAne rajita karyA, sainyane karNATaka tarapha vALyuM ane daMDa paNa ANyA. vaLI " tuM je kahIza te huM karIza." evuM moTuM varadAna teNe mane ApyuM che, te te meM te rAjAnI pAse thApaNa karIne rAkhyuM che, tA he ripunI lakSmInA vaikuMTha ( svAmI )! jo tamArI AjJA heAya te hajI paNa ugra krodhavALA te bheAjarAjAne tamArA pApITha upara ALeTAvu.' te sAMbhaLI bhImarAjAe hu pAmI vicAra karyAM ke--" A duta ahIMthI jatI vakhate virUddha vacana bAlyA hatA, paraMtu dUjhaNI gAyanI dhAtu paNa sArI gaNAya che, tema ANe je A upakAra karyAM che te kalpAMte paNa kAI karI zake tema nathI. kahyuM che ke--" paMDita zatru sAro paNa mUrkha mitra sArA nahIM. mUrkha vAnara mitra hatA te te rAjAne haNavA taiyAra thayA, ane paMDita zatru cAra hatA te teNe temAMthI rakSaNa karyuM A pramANe vicArI bhImarAjAe tene mATI paherAmaNI ApI tathA bheAjarAjAe ApelA dravyamAMthI lakSa dravya ApI tene tenA ghera mAkalyA. 7) ahIM zrIbheAjarAjA paNa cha mAsane aMte eka lAkha gheADA, eka koTi dravya ane mu jarAjanu mastaka telapadeva pAsethI daMDamAM la tene vaza karI tathA dara varase amuka daDa devAnI zarata karI peAtAnA deza tarapha pAchA vaLyA. anukrame potAnI nagarIthI pAMca yAjana dUra rahyo tyAre nagarImAM taLArakSanI AjJA pravartI ke--" ApaNA bheAja mahArAjA ripunA jaya karIne AvyA che, tethI kaLAnA mukhathI Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya AdhakAra. (67) jharatA caMdana mizrita jaLanA chaMTakAva rAjamArgamAM kare. pharakatI dhvajAvALA stara kheDI tene puSpanI mALAnA toraNo bAMdho, nagarInA dareka gharamAM pUrNa kuMbha sthApana kare ane AMgaNumAM dhAnyamizrita sarasavanA sAthIyA pUre." tyArapachI vividha prakAranI vajAvaDe suzobhita, ghera ghera dvArane viSe bAMdhelA moTA toraNa vaDe manehara, caMdananA jaLa siMcavAthI sugaMdhI tathA punI mALA ane AbharavaDe jenA mArgo sugaMdhavALA thayA hatA tevI nagarImAM iMdranI jevI RddhivALAjarAjAe praveza karyo. te vakhate sainyanA hAthIe ane azvone sarva aMge zaNagAryA hatA, ni:svAna vigere vAjitranA nAdathI AkAza ane pRthvIne madhya bhAga pUrNa thaye hate AgaLa bhATa cAraNe ripurAja tArAmRgAMkI, vidhi likhyA akSara mITaNahAra !, zaraNAgata vajI paMjara !, rAyazRMgArahAra! ane pratApalaMkezvara ! vigere aneka birUdo bolatA hatA. evI dhAmadhumathI bhejarAjAe dhArAnagarImAM praveza karyo ane AnaMdathI rahevA lAgyA. Iti DAmara prabaMdha. sajAne raMjana karanAra bhejarAja rAjyanuM pAlana karatA ekadA taka jovAnI IcchA thavAthI rAtrIe nagaracaryAmAM nIkaLyA. te vakhate eka ja dharanA cetyamAM kei digaMbara duho belata hato, te rAjAe sAMbhaLyo. te duho A pramANe hata- " tikkhA turIya na vAhiyA, bhaDasiri khagga na bhaggu / ehu jamma na gahagahiu, gaurI kaMThi na vi laggu // 1 // " te sAMbhaLI rAjAe pitAnA mahelamAM AvI prAta:kALe tene bolAvI rAtre te je duha bolato hate te nizAnI ApI khAnagI rIte te vRttAMta pUchayuM. tyAre te be ke -"he deva ! dIvALInA divase Avaze ane hAthIne mada jharavA mAMDaze, tyAre huM gaDadeza sahita dakSiNa dezane ekachatra karIza." te sAMbhaLI tenA purUSArthanA 1 zatrurAjArUpI tArAomAM caMdra samAna. 2 vidhAtAnA lakhelA akSa rane khoTA karanAra. 3 zaraNAgatanuM vajanA paMjara jevuM rakSaNa karanAra. 4 aneka rAjAomAM zaMgAranA hAra samAna-zabhanika. 5 pratApavaDe laMkApati lAvaNa jevA. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) bhejaprabaMdha bhASAMtara. vacanathI vismaya pAmelA rAjAe teno senApatine sthAne abhiSeka karyo. ekadA bhojane senApati te kuLacaMdra digabara gurjaradezamAM gaye. tyAM bhImarAjAnA eka bhaTTane teNe kahyuM ke " kUtrA kaMThai sattharu, uri janoI gali hattha / mojha mukAvatti manIyA, mImada avastha che ?" "kuvA kAMThe sAtha dadaya para jaI ane gaLe hAtha dIdhelA he subhaTa ! sAMbhaLa ! bhojarAjA bhImadevanI bhujAnuM baLa bhAMgaze e avasthA cekasa samajaje." te sAMbhaLI bhaTe tene kahyuM ke - " bhojarAja bhImeNa saha, khauli ma vArovAra / ghoDAM khuravi aNIyamuhi, dhaMdholAvisuM dhAra // 2 // " "he bhejarAjA! bhImanI saMgate vAraMvAra yuddha na kheALa. ame ghoDAnI kharInA tIvra prahArathI dhArAnagarI DhALI nAkhaze." tyArapachI keTaleka divase pRthvI para zaratu utaryo, arthAta zaradaRtu AvI, tyAre zrI bhImarAjA siMdhu dezane jItavAne udyama karavA lAgyo. te vakhate samagra sAmaMte sahita kuLacaMdrasenApatie AvI aNahilapura pATaNa bhAMgyuM, ane AkhA nagaranI pRthvI haLavaDe beDI, temAM keDIe vAvI ane jayapatAkA meLavI. tyArapachI te staMbhatIrtha-khaMbhAta vigere bIjA dezane bhaMga karavAne taiyAra thayuM. te vakhate staMbhana pAzvanAthanA gAThI, malliSaNa ane kamaLa nAmanA AcAryoe samagra subhaTane ekaThA karI keDurA nAmanA gAmanI pAse tenI sAthe saMgrAma karI tenI pAsethI pATaNanI luMTI lAvelI tamAma vastuo laI lIdhI. te vakhate bhImanI pAse cAraNa bolyo ke"kdduuri kurukhettikaya, arjunakAM uddiiyaaN| aMdara tAMNI trIjai netra, saDasaDa mUDai sevaDau // 171 / / bhaggA poli pagAra, muNivara paNa bhaggA nahIM / joi na bhIma vicAra, khamaNa u bhaNau ki sevaDau // 172 / / tyArapachI zagunA samUhurUpI kamaLane karamAvI devAmAM caMdra Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra. ( 6 ) samAna kuLacaMdra senApatie mAlava dezamAM jaI zrIbhAjarAjAne vijayane vRttAMta kahyo. te sAMbhaLI rAjAe kahyuM ke--" te. pATaNamAM agArA kema na vALyA ? kAraNa ke te koDIo vAvI te te nANa hAvAthI have pachI ahIMnA daMDa gujarAtamAM jaze. kahyuM che ke-- " mAvi madhyamamaLye vA, camya yAdazamAyato | nimitte gAyane prAyaH, tasya tAdazAvitta: || ? ||" " jene pariNAmamAM jevuM zubha ke azubha thavAnuM hoya, tene prAye karIne prathamathI ja tevuM nimitta prApta thAya che. ( tema karavAnI buddhi thAya che. ) "" ema kahI ahillapura pATaNanA bhaMgathI rajita thayelA rAjAe te kuLacaMdrane paherAmaNIpUrvaka aneka gAma ane nagaranA svAmI banAvyA. ekadA bheAjarAjA pUrNa caMdranI kAMtivaDe maneAhara rAtrIne samaye agAzImAM beThA hatA, ane tenI pAse kuLacaMdra beThA hatA. te vakhate caMdrama`DaLa joine rAjA A pramANe ardha zlAsa melyA. yeSAM vallabhayA saha kSaNamiva kSipraM kSapA kSIyate, teSAM zItakaraH zazI virahiNAmulkeva saMtApakaH / ( je purUSAnI rAtri priyAnI sAthe rahevAthI kSaNanI jema zIghra kSINa thAya che. teone A cak zItaLatA karanAra che, ane virahI purUSone agninI jema saMtApa karanAra che. A pramANe e traNavAra rAjA melyA tyAre rUpavALI srI paraNavAnI icchAvALA kuLacaMdre peAtAnA abhiprAya prakaTa karavA uttarAdha zlAka kahyo ke-- asmAkaM tu na vallabhA na virahastenobhayabhraMzinAmindU rAjatadarpaNAkRtirasau noSNo na vA zItalaH // 1 // mAre tA priyA paNa nathI ane viraha paNa nathI. ame te ubhayathI bhraSTa chIe, tethI rUpAnA arisA jevA A cadra amane uSNu paNa lAgatA nathI ane zItaLa paNa lAgatA nathI. ' te sAMbhaLI bheAjarAjAe tarataja tene devAMganA jevI zreSTha Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (70) bhojaprabaMdha bhASAMtara batrIza gaNikAo ApI. traNa jagatanA ne luMTavAmAM laMpaTa kAmadevarUpI ravaDe bhayaMkara araNyanuM yuvAvasthAne pAmIne sema kuzaLatAvaDe keIkaja ullaMghana karI zake che. kahyuM che ke jeNe ati gahane yuvAvasthAnuM apavAda vinA ullaMghana karyuM teNe dezanA nidhAnarUpa A janma (bhava) mAM zuM zubha phaLa prApta ne karyuM? tathA-"yuvAvasthAmAM mAthe kALA kezarUpI aMdhakArane samUha chatAM jeo temAM khalanA na pAmyA teo ja DAhyA gaNAvA gya che. bAkI vRddhAvasthAmAM to mastakapara rahelA veta kezarUpI caMdrane prakAza sadA vidyamAna che, tethI manuSya khalanA na pAme temAM kAMI Azcarya nathI. 25 Iti kuLacaMdra digaMbara prabaMdha. ratnamaMdire racelA A bhojaprabaMdhamAM kavIzvarone AnaMda ApanAra A bIja AdhakAra samApta thayo. sarva prabaMdhamAM zreSTha evA A bhejaprabaMdhamAM bhejane rAjyAbhiSeka, dhArAnagaranuM sthApana, bhImarAjA sAthe tene saMgrAma, DAmarane vRttAMta ane kuLacaMdranuM parAkrama eTalI hakita A bIjA AdhakAramAM kahI che. ! ! ProS Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 3 je. - -- lakSmI e nidrArUpa mudrA vinA ja mANasane bIjuM acetana banAvavAnuM phaTa kAraNa che, ane te lakSmIja paDavI vinA pragaTa rIte netranuM aMdhAyuM che, te lakSmIja tridoSa vinAne saMnipAta che, temaja e lakSmI kSIrasAgaramAM vasanArI hevAthI jaLanA saMbaMdhane lIdhe tenI pAsethI nIcagAmIpaNuM zIkhI che, to pAsethI caM. caLapaNuM zIkhI che ane kALakUTa viSanA biMduo pAsethI smRti ane buddhine vinAza karavAnuM zIkhI che.' ekadA ke kRpaNanI saMgatathI kRpaNutAne pAmela bhejarAjA kaDAughAnamAM game tyAM teNe kaI vidvAnane je te vidvAna paNa bhejarAjAne joI potAnAM netro baMdha karI cAlato thayo. te joI chejAe tene pUchayuM ke-"he paMDita ! mane joI tame AzIrvAda to na Ape; paNa ulaTAM netra baMdhakya tenuM zuM kAraNa?" tyAre te vidvAna brAhmaNa bolyo ke "tame vaiSNava che tethI tame deva ane brAhmaNane kadApi upadrava karatA nathI, tethI amane tamAre bhaya lAgato. nathI, ane keine kAMI paNa ApatA nathI tethI amane tamArI dakSiyatA paNa nathI, te kAraNathI ame tamane AzIrvAda zA mATe ApIe ? vaLI prAta:kALe ja kRpaNa rAjAnuM mukha jevAthI Akho divasa lAbhanI hAni thAya evI lokokti hovAthI meM mArAM netro baMdha karyA hatAM. kahyuM che ke-jenI prasannatA niSphaLa che ane jeno koi nirarthaka che tevA rAjAne-jema strI paMDha patine IchatI nathI tema-kaI paNa icchatuM nathI. vaLI "gAMbhiyatA rahita purUSanI vidyA, kRpaNuM mANasanuM dhana ane bIkaNa mANasanuM bAhubaLa e traNe A jagatamAM vyartha che." he svAmI ! mArA pitA vRddhAvasthAmAM kAzIe jatA hatA te vakhate meM temanI pAse hitazikSA mAgI hatI ke bahe pitA ! mAre zuM karavuM ?" tyAre temaNe kahyuM hatuM ke "he vidvAna putra ! je tAruM dadaya nItivALuM hoya te pradhAnane vaza thayelA, strIne vaza thayelA, jAra purUSane vaza thayelA ane khaLa purUSane vaza thayelA evA rAjAne svamamAM paNa tuM sevIza nahIM. he putra ! samagra pApamAM moTAmAM moTAM be pApa che, eka duSTa pradhAnavALe rAjA ane bIju tevA rAjAne Azraya karavo te. jyAM sajAviveka buddhi rahita hoya, Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) bhejaprabaMdha bhASAMtara. jyAM maMtrI guNavAnane joIne potAnI grIvAvaka karato hoya ane jyAM khI purUSanuM prabaLapaNuM hoya, tyAM sajAne avasara zI rIte mane che ? bhale rAjA saMpatti rahita hoya, paraMtu je te sevavA lAyaka guNa karIne sahita heya te tene seva. kAraNake kaI vakhata tevA rAjAthI jIdagI parvatanI sevAnuM phaLa eka sAthe prApta thAya che. A pramANe mArA pitAnI kahelI zikSA meM yAda rAkhI che. vaLI he rAjana ! adAtAra(kRpaNa) nI dAkSiNyatA keIpaNuM rAkhatuM nathI. juo, pahelAM dadhIci, karNa, zibi ane vikama vigere rAjAo thaI gayA che, te paralokamAM gayA che to paNa pote karelA dAnathI utpanna thayelA navA navA guNavaDe teo A jagatamAM jIvatA ja che. te rIte bIjA paNa karoDa dAtAre jagatamAM vidyamAna che. vaLI he rAjana ! kahyuM che ke "A deha to paDavAno ja che. tenI rakSA zuM karavI? paraMtu eka yaza ke je kadApi nAza pAmatA nathI, tenI ja rakSA karavI gya che; kAraNake zarIra nAza pAmyA chatAM paNa manuSya yArUpI zarIravaDe jIvato ja rahe che. paMDita ke mUkha, baLavAna ke nibaLa ane rAjA ke raMka e sarva upara mRtyu te eka sarakhI rIteja vate che, tethI he jIva! tArUM cAlyuM jatuM AyuSya eka nimeSa mAtra paNa rahe tema nathI. mATe A anitya dehavaDe amUlya kItine ja tuM upArjana kara." vaLI he rAjA ! -"je purUSanuM jIvita jJAna, parAkrama, kaLA, kuLa, lajajA, dAna, bhega ane ezvaryA rahita hoya to tevuM jIvita zuM paMDite jIvitama gaNe che ? nathI gaNatA." A pramANe tene parama upadeza sAMbhaLI bhejarAjA jANe A mRtanA pUramAM snAna karyuM hoya ane parabrahmamAM jANe lIna thaye heya ema atyaMta AnaMdapA ane harSanA azra mUkI kahevA lAge ke"he zreSTha brAhmaNa ! A jagatamAM priya vacana bolanAra purUSo niratara sulabha hoya che, paraMtu apriya paNa hitakAraka vacana belanAra tathA sAMbhaLanAra purUSe durlabha che." ema kahI rAjAe te brAhmaNane lakSa dravyanuM dAna daI pUchyuM ke "he vipra ! tamAruM nAma zuM che? teNe potAnuM nAma pRthvI para lakhyuM. te vAMcI rAjAe tenuM goviMda nAma jANyuM, ane pachI kahyuM ke-"he vipra ! tamAre hamezAM mArA rAjabhavanamAM AvavuM. tamane aMdara AvatAM kei paNa aTakAvaze nahIM ane tamAre mane niraMtara hitavacana kahevAM, vidvAna, kavio ane kautukIne sabhAmAM lAvavA, tathA koI paNa vidvAna Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhikAra (73) du:khI na thAya te dhyAnamAM rAkhavuM. A adhikAra tamAre niraMtara pALavo. tyArapachI keTalAka divase gayA eTale "bhejarAjA vidvAnapriya ane atyaMta udAracitta thayo che" ema lekamAM tenI prasiddhi thaI tethI sarva dizAomAMthI hajAro paMDito AvavA lAgyA. ekadA ghaNA dravyano vyaya thato joI mukhya maMtrIe rAjAne kahyuM ke- "he deva ! rAjAone bhaMDAranuM baLa hoya to ja teo vijaya pAme che; kAraNake dhanavaDeja hAthI, ghoDA ane pAyadaLanuM sAdhana thaI zake che, ane prabaLa sence karIne ja rAja jaya thAya che. tethI anya rAjAone jItavAnI IcchAvALA rAjAoe vizeSa dravyane anya kAryamAM vyaya karavo yogya nathI. kahyuM che ke je rAjAne ghaNA hastIo hoya che te jaya pAme che, jene ghaNA azvo hoya che tene ja pRthvI maLe che, jene bhaMDAra bharapUra hoya che teja ISa gaNAya che ane jene majabuta durga (kille) che teja rAjA durjaya gaNAya che. vaLI te svAmI! tame pote ja catura che tethI A bAbatamAM huM Apane zuM vadhAre kahI zakuM?" te sAMbhaLI rAjAe kahyuM ke "je lakSamI dAna ane bhoga rahita heya, temaja je lakSmI mitrothI bhegavAtI na hoya, te jo lakSmI kahevAtI hoya to pachI alakSmI kone kahevI ?" A pramANe kahIne rAjAe tene maMtrI padathI dUra karI te sthAne bIjAne sthApI tene kahyuM ke "he vatsa! tAre hamezAM mahAkavine lakSa rUpiyA ApavA, paMDitane tethI ardha ApavA ane grAmyakavine tethI paNa adha ApavA. je maMtrI mane dAna karavAmAM niSedha karaze te mane ISTa haze topaNa mAre haNavA lAyaka che ema samajavuM. kahyuM che ke "dhanika mANase je dAna kare che ane je pote bhogave che, te ja tenuM dhana che. bAkI marI gayA pachI te tenA dhanavaDe ane strIvaDe bIjAe kIDA kare che. vaLI prajAgaNane dAtAraja priya hoya che, kevaLa dravyano svAmIja priya heta nathI. juo ! leke AvatA meghane iche che, paNa pANIthI bharela chatAM samudrane IcchatA nathI." A pramANe aharniza puSkaLa dAna ApavAmAM tatpara bhejarajAne sAMbhaLI tilaMgadezano rahIza keI kavi tyAM AvIne eka mAsa 1 parAbhava na karI zakAya tevo. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (74) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. sudhI rahyo, teASaNa tene rAjAnuM darzAna thayu' nahIM, ane tenI pAse khAvAnuM paNa kAMi rahyuM nahIM. ekadA rAjA mRgayA karavAnI icchAthI nagara bahAra nIkaLyA. tene joI te kavi AlyA ke-- " draSTe zrI bhojarAjessmin, galanti trINi tatkSaNAt / zatro: zatruM veH Ta, novoyanyo mULa dazAm // // "A bheAjarAjAne joI traNa vastu tatkALa gaLI jAya che-zatrunuM zastra, kavinuM" kaSTa ane sIenA nIvIbadha (nADInuM baMdhana )." "" te sAMbhaLI rAjAe tene lakSa dravya ApyuM. te vakhate rAhaka nAmanA mukhyamatrIe gheADA divasamAMja keAza khAlI thai javAnI zakA paDavAthI rAjAne dAna detAM aTakAvavA mATe gupta rIte rAjasabhAnA bhAravaDha upara blekanu eka pAda lakhyuM --'AthyanuMratter " ( Apatti Ave tyAre tene dUra karavA mATe dhananI rakSA karavI joie. ) te vAMcavAmAM AvatAM rAjAe tenA javAthyamAM tenI nIce lakhyu ke--" zrImatAM taH Apa6: ? ( zrImatene Apatti kayAMthI hAya ! ). te vAMcI maMtrIe tenI nIce trIjI pAda lakhyu-- " OMvaM hi tuSyati vi " ( kadAca deva kApa kare. ) rAjAe tenA javAbamAM tenI nIce ceAthu pAda lakhyu'-- "trito'pa vinati | z||" ( aa saMcaya karelA keArA paNa nAza pAme. ) A pramANe rAjAne dAnamAM ja rasika jANI maMtrIe tenA Adeza pramANe sava ne dAna devAnuM zarU rAkhyu ++ ekadA ujjayinImAM koi gopALa prAta:kALe pazuo cAravA vanamAM gayA. tyAM eka moTA sarevaranI pALa upara te beThA hatA. te vakhate vAyune lIdhe khIlInA jhADa uparathI tenAM phaLo tuTI tuTIne jaLamAM paDatAM teNe joyAM. teja vakhate upara AkAzamAM sarasvatInu vimAna cAlatuM hatuM, te geApALanI upara AvyuM. tenA prabhAvathI teNe tatkALa anuSTupa zlokanA be pAdakaryAM.--" visrIjJAni vakSyAni, patanti vimane nane || '' ( pAkAM bilInAM phaLe nirmaLa jaLamAM paDe che. ) A e pAdane te vAravAra khelyA karatA hatA. tevAmAM kAMi kAne mATe bahAra jaIne pAchA vaLatAM bhAjarAjAe tene kheAlatA sAMbhaLI maneAhara padamadhathI manamAM camatkAra pAmI tene pAtAnI Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhikAra. (75) pAse bolAvIne pUchayuM ke-"he gopALa! tuM zuM bele che?" eTale te be -"he svAmI ! meM ardhA kaleka navIna banAvyuM che." ema kahI pUrvokta be pAda tenI pAse teNe bolI dekhADyA. te sAMbhaLI manamAM vismaya pAmelA rAjAe mukhya paMDitanA mukha sAmuM joyuM tyAre teNe kahyuM ke -"he seminAtha ! sapanA mastaka para caDIne je deDake nRtya kare te gArUDikane ja mahimA hoya che. tema A gepALa janmathI ja abhaNa chatAM teNe je A ardha kaloka karyo che te sarasvatI devIne ja prabhAva saMbhave che. te sAMbhaLI rAjAe gopALane pUchayuM ke--" he gepALatyArapachI AgaLa zuM che te bola." tyAre te belyo " tuM ne vala" (pANImAM DALuM thayuM ne baLa evo avAja tha.) te sAMbhaLI rAjAne hasavuM AvyuM. pachI teNe paMDita pAse be pAda navA karAvyAM. te A pramANe - " nivratAnI pAnIya-hArinAM payodhaH (pANIhArIenA stanavaDe pite chatAyA che ema dhArI te phaLe lajjAthI pANImAM DubI gayA.) te sAMbhaLI rAjAe gopALane ane paMDitane bannene lakSa lakSa divya ApyuM. ekadA keI nepALa sarasvatI devI pAsethI varSAkALanA varNanavALA be pAda meLavI ane bIjA be pAda potAnI meLe karI zrI bhejarAjAnI sabhAmAM AvIne bolyo- " attarottatA mevA, sazakattapUritA: | __varasaze re varasaze, ghaj ghaNelaM varasaze. // 1 // ja gajenA sahita jaLabharelA me uttara dizAmAM unnata thAya-uttara dizAmAMthI caDe to avazya ghaNuM varasaze, ghaNuM varasaze, ghaNuM ghaNuM varasaze." te sAMbhaLI rAjAnI pAse ubhelI cAmaradhAriNI vezyAe tene "lokenAnena re mUrkha !, paThitena bhavanmukham / vizirU ? Tisi6, ghaNuM vikAsa che " are A leka belavAthI tArUM mukha baMdha thaze, baMdha thaze, ghaNuM ghaNuM baMdha thaze." Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) bhojaprabaMdha bhASAMtara. A pramANe vezyAe kahyA chatAM paNa tenI AzA bhaMga na thAya teTalA mATe rAjAe karUNAvaDe te gopALane hajAra rUpiyA ApyA. A rIte zrI bhejarAja phATyA tuTyA leka kahenArane paNa ochAmAM ochA pAMca rUpiyA to Apato hato. ekadA keI gopALa kuLane nagarabahAra vanamAM caravA mUkI nagara tarapha AvatA hatA, teTalAmAM bilane khaLavaLatI (khetaratI ) eka temanA jovAmAM AvI, te joi- " goha jima khalavalai, goha jima khalavalai " (ghanI jema khaLavaLe che, ghanI jema khaLavaLe che) ema te be . tyAMthI AgaLa cAlatAM bhayabhIta thaIne saMtAyelA-chupAyelA sasalA joyA. tyAre te bolyo ke "saMsA lima tavuM, sasA lima hata" (sasalAnI jema chupAya che, sasalAnI jema chupAya che.) tyA5chI dhIme dhIme zabda karatA morone joIne te bolyo-" mora vima suha, mora nima surU" (moranI jema zabda kare che, meranI jema zabda kare che. ) tyArapachI kudatA haraNuone joI te -"TTara vira I ti, harivimA hi" (haraNonI jema phalaMga mAre che, haraNonI jema phalaMga mAre che.) A pramANe cAra pAda karI manamAM khuzI thate te gopALa rAjA pAse jaI "noda vimaLa" vigere cAre pAda bo. rAjAe tene pAMca rUpiyA ApyA. AvI rAjAnI udAratA joI maMtrIoe ekaThA thai vicAra karyo ke- "A rAjA gAMDA jevo thayo che. mUrkhAone paNa phogaTa dAna Ape che, Ama thavAthI te samagra khajAne khAlI thai jaze." ema vicArI teo kezane bIje gupta sthaLe rAkhavAno nizcaya karI rAtrIne samaye chAnI rIte praveza karI khAtara pADavA lAgyA. tevAmAM svAbhAvika rIte rAjA jAgRta thaye, tyAre te gopALanI gAthA bolavA lAgyo. temAM prathama "noda vima tivatta ra" e pAda che. tyAre maMtrIoe jANyuM ke--- rAjAe ApaNane khAtara pADatA jANyA che." ema dhArI teo chupAine rahyA. tyAre rAjA bIjuM pAda be -" sasA vima utaDuM 2 " te sAMbhaLI teoe jANyuM ke rAjae ApaNane saMtAtA jANyA che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhikAra. (77) pachI bhaya pAmI AghApAchA thaI dhIme dhIme bolavA lAgyA tyAre rAjA trIjuM pAda bebhe-"mora vima tuMharU 2" te sAMbhaLI teoe jANyuM ke ApaNane dhImuM dhImuM belatA paNa rAjAe sAMbha LyA che. ema dhArI teo nAThA, eTalAmAM rAjA zuM pAda belya"ri kima ra di 2" haraNanI jema phALa daIne nAzI jAya che. pachI prAta:kALe bhayabhIta thayelA teone rAjAe sabhAmAM belA vyA, tyAre teo ghaNuM dravya laI rAjAnA pagamAM paDI " ame bALaka chIe, amAro aparAdha kSamA kare" ema kahI te dravya tenI pAse mUkahyuM. rAjAe kahyuM "tamAro ze aparAdha che ? te huM kAMI jANato nathI, ane A bheTazuM zA mATe lAvyA che ?" tyAre teoe potaja trIne sarva vRttAMta kahyo. te sAMbhaLI rAjAe temane kahyuM ke he maMtrIo ! juo, A phATaka tUTaka leka paNa mane keTale upayogI thayo? tethI ja huM kono saMgraha karUM chuM." tyArapachI ekadA keI cAraNe sabhAmAM AvI pAMcaso paMDitanI maMDaLI sAmuM joI hAtha uce karI uce svare A pramANe ardha duho kahyo-"mogarAna mati dag, 3 jiri padArU?" (A bhejarAjAnA gaLAmAM kaThe ( hArI che te ke zebhe che?) te sAMbhaLI keIpaNa paMDita kAMi paNa bolyo nahIM. tyAre teja cAraNa tenuM uttarAI belyo-" mudde nacchI re sarasa, sIma vihaM rADu " (mukhapara lakSmI jevA ane ura (chAtI) para sarasvatI je zebhe che. e pramANe tene rAjAe sImA vahecI dIdhI che. te sAMbhaLI rAjA camatkAra pAme, tethI tene teNe akSare akSare lAkha lAkha rUpIA ApavA hukama karyo. khajAnacIe khuzI thaI tatkALa teTalA rUpiyA tene ApyA. kevo vidyApremI nRpALa ! ekadA rAtrIcaryAmAM nIkaLelA rAjAe keI daridrastrInI kahelI eka gAthA A pramANe sAMbhaLI- " mANasaDAM dasa dasa dasA, suNii loa prasiddha / maha kaMtaha ikvajja dasA, avarA kiM corehi liddha ? // 1 // mananI dazaka dazaka dazAo pharatI jovAmAM Ave che te loka prasiddha che, paraMtu mArA kAMtanI to eka ja dazA ( daridra dazA) che. te zuM bIjI dazAo cere cerI lIdhI haze ?" Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 78) bhojaprabaMdha bhASAMtara. te sAMbhaLI ghera AvI prAta:kALe tene guma upakAra karavA mATe rAjAe lAkha mUlyanAM be ratno be bIjerAmAM gupta rIte nAMkhI te strIne mokalyAM. teNIe te bIrAM zAkanA vepArI pAse vegyAM. teNe nagaranI nAyikA sAthe prIti hevAthI tene ApyAM. teNIe rAjAne bheTa karyA. te joI rAjA che.- velAmahallakallola-ThilliyaM jaivi giriNaIpattaM / anusarai maggalAgaM, puNo vi rayaNAyare rayaNaM // 1 // " "samudranA moTA kaleloe TheleluM-uchALeluM ratna che ke parvatanI nadIne prApta thAya che, paNa pAchuM nadIne bhAge thaIne ja te ratnAkaramAMja AvIne maLe che." ekadA keI bhikSake bhejarAjAnA mahelanA daravAjA pAse AvI dvArapALadvArA rAjAne jaNAvyuM ke "huM tamAro mAsiyAI bhAI chuM." te sAMbhaLI rAjAe tene belA, eTale te sabhAmAM Avyo. rAjAe tene pUchayuM "mAsI khuzImAM che ? te bolyA-"Aja sudhI te khuzImAM hatA, paNa hamaNuMja marI gayA haze ema saMbhave che." te sAMbhaLI rAjAe tene hajAra rUpiyA ApavAnuM kahyuM, tyAre teNe nIce joyuM. rAjAe be hajAra ApavAnA kahyA, tyAre teNe ucuM joyuM. eTale rAjAe cAra hajAra ApavAnA kahyA. te vakhate bIjA sabhAsadoe te bhikSukane pUchayuM ke "tuM A pramANe che tene ane ucuM nIcuM joyuM teno artha zuM che ?" te bolyo-sAMbhaLe. huM alacchI (alahamI)ne putra chuM ane A rAja lachI (la mI)nA putra che, tethI te mArA mAsIyAI baMdhu che. vaLI mArI mAtA alacchI (daridratA) te atyAra sudhI to jIvatI hatI, paNa jyAre rAjAnI mArI upara najara thaI tyAre meM jANyuM ke have atyAre te marI javI joIe, kAraNake have kAMI mane daridratA rahevAnI nathI. rAjAe prathama mane eka hajAra ApavAnuM kahyuM tyAre meM nIce joyuM tenuM kAraNa e ke nIce pAtALamAM rahelA balirAjA pAsethI paNa ATaluM dravya te maLe che. be hAra ApavAnA kahyA tyAre meM ucuM joyuM, tenuM kAraNa e ke svargamAM rahelA karNarAjA pAsethI paNa ATaluM to maLe che. A pramANe khulAso sAMbhaLI rAjAe tene prathama hukama karyA pramANe cAra hajAra apAvyA. ekadA bhejarAjAe sabhAmAM kahyuM ke- "bAramAM be na hoya to Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhikAra. ( 79) zuM rahe ?" keie kahyuM ke-"daza rahe. bIjAe kahyuM ke--" kAMI paNa na rahe." te sAMbhaLI rAjAe khuzI thaI tene keTI dAna ApuM. bhAvArtha e hato ke bAre mAsa che temAMthI aSADa ane bhAdarave e be mAsa cAlyA jAya eTale ke varasAda vinAnA khAlI jAya to pachI bIjA daza mAsethI kAMIpaNa phaLa nathI." ekadA keI brAhmaNI pANI bharavA jatI hatI. tevAmAM mArgamAM ke paMcama svare gAto hato. te sAMbhaLI te potAnA ghaDA pRthvI para nIce mUkI sUrya sanmukha hAtha joDI bolI ke-"he sUrya ! mane rAgane samajanArI zAmATe saI? kadAca rAga samajanArI sai te dariTI kema karI ? " ema kahI te netramAMthI azra mukatI AgaLa cAlI. te vakhate bhojarAja pitAnA mahelanI bArImAM beThA hatA, teNe teNIne jaI potAnI pAse bolAvI kAraNa pUchyuM, tyAre te bolI ke -"huM paMcama svare sAMbhaLI vismaya pAmI chuM, paraMtu mAre ghera kAMI paNa devA lAyaka vastu nathI ke jethI te gAnArane ApuM. tethI kheda thavAne lIdhe mArAM netrAmAM azra AvyAM che." te sAMbhaLI rAjAe tene lakSa thana ApyuM ane tene potAnI bahena tarIke mAnI. tyArapachI keTaleka divase teNIno pati paragAma gayo hato te AvyuM. teNe gharamAM puSkaLa dhana joI Azcarya pAmIne potAnI patnIne dravya AgamananuM kAraNa pUchyuM, tyAre teNI e sarva vRttAMta kahyo. te sAMbhaLI te mUkha brAhmaNa lobhathI rAjasabhAmAM gayo. tyAM rAjAnA pUchavAthI te bolyo ke huM cha bhASA ane chatrIza rAga jANuM chuM. te sAMbhaLI rAjAe gAyaka pAse kedAra rAga gavarAvI brAhmaNane pUchyuM ke-A rAga che ? by tyAre te be ke-"A chaThThama rAga che." (prathama tenI strIe paMcama rAga kahelo eTale A temAM eka vadhIne bolya.) te sAMbhaLI tenI mUrkhatA joI rAjAe kodha pAmI tene keda karyo. tenI patnIe te vRttAMta jANuM rAjA pAse jaI tene prArthanA karI potAnA patine mukAvyo. ekadA rAjA bhajana karato hato temAM keTalAMka pAkAM ane keTalAMka kAcAM vaDAM potAnI thALImAM joi tenuM kAraNa teNe paMDitone pUchyuM, tyAre teo belyA ke" rupavaMtI nai AzAlUdhI, cUnhI pAsi na baisai sUdhI / nAMgaNie loDai ghaDI ghaDI, teNi kAraNi e kAcI baDI // 1 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (80) bhojaprabaMdha bhASAMtara. "rUpavaMtI ane AzAlubdha (patinA premanI AzAvALI) tevI strI culA pAse sarakhI rIte besI zake nahIM, ghaDIe ghaDIe patine Avate jevA AMgaNAmAM-phaLIAmAM jAya tethI te kAraNe tAvaDI athavA vaDAM kAcAM rahelAM che." (A hakIkata vaDAM karanArI strI mATe che.) ekadA rAjavaidhe prasaMgopAta rAjAne kahyuM ke "caitramAsanA tApathI tapele mANasa rUMDavRkSanI chAyAmAM besI caNAne roTalo ane kaDavA telamAM karelI sarasavanI bhAjI chAza sAthe khAya te te tarata ja maraNa pAme." tyArapachI keTaleka divase bhejarAjA pharavA mATe nagarabahAra nIkaLyo. tyAM keka kSetramAM tApathI tapelA keIka kheDutane teja pramANe bhejana karato jo. pachI thoDe AgaLa jaI krIDA karIne rAjA pAchA vaLyo, te vakhate teNe pelA kheDutane kSetramAM haLa hAMkato jo, tethI Azcarya pAmI rAjavaidyane bolAvI te nahIM maravAnuM kAraNa pUchayuM, tyAre vaidya kahyuM ke "he rAjana ! A kheDato te manuSyane rUpe rAkSaseja che. tenuM paNa je rAjAnI jema lAlanapAlana karavAmAM Ave to te paNa AvA bhejanathI mare." te sAMbhaLI rAjAe tenI khAtrI karavA mATe te kheDutane potAnA rAjamahelamAM cha mAsa sudhI rAkhe ane tela mardana vigere tathA madhura AhAra vigerevaDe tenuM rAjakumAranI jevuM lAlanapAlana karyuM. pachI ekadA rAtre tenI pupacyAmAM pelA vedhe ghaDAno eka vALa gupta rIte nAMkhe. te teNe te tyAre jANuM. prAta:kALe tene "Aje nidrA AvI hatI ke nahIM?" ema rAjaghe pUchyuM. tyAre teNe kahyuM ke-"Aje zayAmAM eka vALa khuMcatuM hatuM, tethI AkhI rAtrI nidrA AvI nathI." te sAMbhaLI vighe tenI upara barAbara asara thaI gaI che ema jANyuM, eTale prathama kahyA pramANenuM bhejana taiyAra karavA mAMDyuM. te joI pele kheDubele ke mane mAre hoya to kharSathI mArI nAkhe, paNa AvuM bhejana mane na Ape. te vakhate vadhe rAjAne kahyuM ke- "juo, have Aja ApaNe taiyAra karAveluM bhejana ApazuM to te bhejanathI tenuM avazya maraNa thaze." tyAre rAjAe tenI upara kRpA karI niraMtarane mATe tene madhura bhejana ApavAne baMdebasta karI sukhI karyo. ekadA rAtre bhejarAjA nagaranI bahAra keTaluMka dravya kAyama rAkhI mUkavA mATe dATavA gayo. te jANI eka brAhmaNa paNa tenI pAchaLa garyo. tyAM rAjA khADo khodI temAM dravya nAMkhavA lAgyA, tyAre brAhmaNa paNa bIje khADo khodI temAM kAMkarI nAMkhavA lAgyuM. rAjAe tene Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 3 je. (81) tema karavAnuM kAraNa pUchayuM, tyAre te be ke-"he rAjana! Apa A nidhAna dATIne pharIne kADhavuM nahi evI pratijJA kare che to pachI jamInamAM raheluM ApanuM nidhAna ane mArA kAMkarA sarakhA che. ApanuM nidhAna jema koI paNa vakhata kAma lAgavAnuM nathI, tema mArA kAMkarA paNa kAma AvavAnA nathI. vaLI je dAna bhega ryA vinA mAtra dhananI haiyAtIthIja dhanika karavuM hoya to senAnA pAMca merUne ApaNAja mAne. kayAM ApaNe tene vAparavA che ?" te sAMbhaLI rAjA dhanane saMcaya na kare paNa vAparavuM e nizcaya karI te dhana laI pAchA rAjamahelamAM AvyA. ekadA bhejarAjA rAtrIe guptacaryA karavA nIkaLyA. temAM kaI eka gharamAM sAsu vahu vAta karatI hatI, te rAjAe sAMbhaLI. temAM vaha bolI ke- "vi, maTha rU?" (ke mIThe che?) tyAre sAsu belI ke " mAM ra pa tra siha" (mIThe to che paNa kaDavA sAthe.) te sAMbhaLI rAjA ghera gayo. pachI prAta:kALe tene artha pUchavA mATe te bannene rAjAe sabhAmAM bolAvI; eTale te sAsu vaha vastra alaMkAra vigere paherI rAjasabhAmAM javA cAlI. mArgamAM temanA paganA nupUrane dhvani sAMbhaLI pazuo ucA kAna karI bhaDakavA lAgyA. sabhAmAM paNa te dhvani sAMbhaLI leke cakti thayA. eTale vahue sAsune pUchayuM ke -" te te taka tehyAM vaDe nahI ? " (A sabhAnA lake teja (pazu ) lAge che, to tevA (pazu jevA) kema nathI?) sAsue kahyuM " te taka hAM ni du" vizApavA rUti mAvaH" (he vahu! e evA ja heya.") arthAta e zIMgaDAM rahita pazuo che ema samajavuM. A pramANe sAMbhaLI vismaya pAmelA rAjAe temane rAtrInuM vRttAMta pUchayuM, tyAre vahu belI ke -meM vINAnA svarane madhura kahyo; tyAre mArI sAsue kahyuM ke te kaDavA tuMbaDAnI sAthe madhura hoya che." A pramANe sAMbhaLI rAjA prasanna thayA ane tene paherAmaNI karIne visarjana karI. ekadA bhejarAjAnI sabhAmAM eka brAhmaNe AvIne kahyuM ke1 A uparathI ema jaNAya che ke vINAnI nIce je tuMbaDuM hoya che te jo kaDavI jAtinuM hoya te tene kavara vadhAre madhura hoya che. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (82) bhAjaprabaMdha bhASAMtara bALakanA lADa keIthI pUrI zakAtA nathI. te sAMbhaLI rAjAe kahyuM ke "temAM zuM duSkara che?" brAhmaNe kahyuM-"he rAjA! huM bALaka thAuM, tame mArA lADa pUrAkaro." rAjAe kabula karyuM, eTale te brAhmaNa bALakanI jema DhIMcaNabhara cAlata, mukhamAMthI lALa mUko ane te rato je je kahevA lAgyo te te rAjA karavA lAge. pachI bALake kahyuM - bheMzanuM dudha mane pAo." eTale rAjAe dudha maMgAvI tene pAyuM. pharIthI te be - mane pAyeluM dudha pAchuM bheMzanA AMcaLamAM nAMkhe.." te sAMbhaLI rAjA zuM kare ? te dudha pAchuM AMcaLamAM zI rIte jAya? tema nahi karI zakavAthI rAjA hAryo, ane bALakanA lADa pUrNa karavA azakya che ema siddha thayuM. (ahIM keTalAka pANIne dudha maMgAvI, bheLA karAvI, pAchA judA pADavAnuM kahe che. te na banavAthI rAjA hAre che.) ekadA keIyogI bhejarAjA pAse Avyo. tene joI rAjA ubhe thaye nahIM, tyAre te yogI be ke-"tAvA tevA lohI sunnA rANA thI vera uvA" (he rAjA ! tuM tAMbA tuMbImAMlakSmImAM moha pAmI pitAne uce mAne che, paNa rAjAne yogI baMne ucA che-baMne sarakhI zaktivALA che.) te sAMbhaLI rAjAe tene mATe Asana naMkhAvyuM. tenA para besI gIe pharIthI kahyuM ke tavA tevA to muza, rANA paMdi yojI saMvA (he rAjA ! tuM tAMbA tuMbImAM meha pAmI gayo che paNa tArA karatAM huM ucA ) te sAMbhaLI rAjA uThIne tenI pAse AvI bhumipara beThe, ane gIne page lAgI "tame zI zI kaLA jANe che ? ema pUchyuM. tyAre yogIe pitAnI kaLA dekhADavA ekase ne ATha bhAre tAMbuM maMgAvyuM. (maMgAvIne tenuM suvarNa karyuM.) pachI teNe aMdhakArikAnuM cUrNa banAvyuM.rAjAe tenI pAse te vidyA mAgI, tyAre teNe ApavAnI nA kahI. rAjAe tenuM baLa pUchyuM tyAre teNe kahyuM ke tamArI jevA eka kuMka mAravAthI uDI jAya teTaluM mArAmAM vidyAbaLa che." ema kahI te yegIe pitAnA ziSyane bolAvyo. tenuM ekatra AMkyuMtethI te adha adazya tha, bIjuM AMjavAthI saMpUrNa adazya thayuM ane teNe rAjAne mugaTa laI lIdho. pachI yogIe kahyuM ke "AvI rIte adazya thaI tamane mArIne cAlyo jAu te tame zuM kare?" pachI zive kahyuM ke--mArA gurUnuM nAma rahe tema kare." rAjAe kahyuM-" zI rIte Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 3 jo. ( 83 ) karU ? " ziSye kahyuM-A suvarNa nA Take tame tamArA nAmanA paDAvA che. te mArA gurUnA daMDanI mudrAthI ati karAvo." rAjAe te pramANe karyuM; eTale yogIe tene vidyA ApI. tyArapachI te Taka daMDAla evA nAme prasiddha thayA. ekadA kAI yogInA ziSya dhArAnagarImAM bhikSA mAgavA gayA. tyAM koi roinA putranA vivAha thatA hatA. te zreSThIputre tenA pAtramAM pakavAnna vigere uttama bhikSA ApI. te lai te peAtAnA AzramamAM AvyA. te joI tenA gurUe tene pUchyu ke--A nagarImAM tArA koI svajana rahe che ke jethI AvI uttama bhikSA tuM lAbyA ?" tyAre te melyA ke-- nA, mArA kAi svajana te ahIM nathI rahetA, paraMtu eka zreSThIne ghera tenA putranA pagamAM beDI nakhAtI hatI tyAMthI mane A bhikSA maLI che. vaLI jenA pagamAM hAla kheDI nAMkhavAmAM Ave che, tene keTalAka varSa pachI te eDImAM khIlI nAMkhI tene majabUta karvAmAM Avaze." AnA bhAvArtha e che ke atyAre te zreSThIputra zrI paraNavAthI zrIparanA sneharUpI eDImAM paDe che, te keTaleka varSe putrajanma thavAthI tenAparanA premarUpI khIlI te eDImAM paDaze, eTale amaNA saMsAranA badhanamAM paDaze. ' (6 ekdA dhArAnagarImAM mujanI dAsI ane teja nagarImAM vasanArA komaLa nAmanA vratI ( yAgI )nI dAsI zAka vecanAranI dukAne zAka levA AvI. te bannee ekaja kALAnI mAgaNI karI. temAM vadhatAM vadhatAM chevaTa be hajAra kapardIo-kArDIAvaDe te kALu vatInI dAsIe lIdhuM. pachI teNIe muMjanI dAsIne kahyuM ke tu zu baDAi mAre che ? tArA muja mArA gurUpAse eka gujA ( cagheADI ) barAbara che." te sAMbhaLI lajjA pAmelI sujanI dAsIe bheAjarAjA pAse jaI vRttAMta kahyuM. rAjAe vismaya pAmI vratIne elAvI pUchyu', tyAre teNe kahyuM ke "he rAjana! mArI dAsIe je kahyuM te satyaja che." ema kahI te vratIe iMTonA moTA DhagalAmAM eka gujA pramANa caNa nAMkhyuM, tethI te sava thA suvarNanI thaI gai. A pramANe muMjanA akhuTa kArsanA baLathI tathA te yAgIe ApelI suvarNa siddhivaDe suvarNanA akhUTa karelA potAnA kAzana khaLathI zrI bhojarAjA lakSAdika anargaLa dAna ApavA lAgyA. iti bheAjarAjAnA dAnanA prabaMdha, Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (84) bhejaprabaMdha bhASAMtara. hita icchanAra purUSe zatrune paNa apriya vacana kahevuM nahIM. eka TuMkAre mAtra karavAthI paNa mANasa dubhAya che te virUpa vacana belavAthI te kema dubhAya nahIM ? kahyuM che ke -"priya vacana bolatAM zIkhavuM joIe; kAraNake priya vacana bolavAthI sarva keI prasanna thAya che. jemake keyala sarvane priya lAge che te zuM teNe koine kAMi ApyuM che ! nA, ane kAgaDo sarvane apriya lAge che to zuM teNe koInuM bagADyuM che ? nA. vacanathI ja priya ane apriya thavAya che." vaLI je miSTa vacana bolatA hoya teja kArya sAdhI zake che, bIjo sAdhI zakato nathI. kahyuM che ke -"niraMtara lIlAe karIne suMdara ane madhura vacana bolavuM joIe. juo, kemaLa ane zItaLa jaLa dhIme dhIme moTA parvatane paNa bhede che." madhura vacana bolavAne prakAra A rIte kahyo che-"nIca eTale pitAthI nAnA hoddAne mANasa paNa potAne ghera Ave te tene kahevuM ke "Avo, Ave, A Asana para bese, kema ghaNe kALe dekhAyA che ? nagaranI zI navIna vAta che ? tame hAlamAM kAMIka durbaLadekhAo che. huM Aja tamane jevAthI ghaNe khuzI thaye chuM." A pramANe ucitatA karavI te paMDitae hasthAzramIone sukhakAraka dharma kahela che. ekadA uyinI nagarImAM bhejarAjA azva khelavavAnI phIDA karI purapraveza karato hato, te vakhate AgaLa mArgamAM kei eka aMdha mANasa ja hato. tene AgaLa cAlanArA rAjapurUSe (si. pAIo) e "are AMdhaLA! AMdhaLA ! Agho khasa, Agho khasa." ItyAdi apriya vacanevaDe hAka mArIne eka bAju karyo. anukrame rAjA tenI pAse AvyuM, tyAre rAjAe "he bhAbhA aMdharAja ! tame sukhI cho ?' ityAdi priya vacanavaDe bolAvyo. te sAMbhaLI aMdhe kahyuM ke -"he mahArAjA ! have pachI huM sukhI thaIza; kAraNake je je manuSya upara prasanna mukhavALA rAjAnI dRSTi paDe che te te manuSyane pavitratA, kulInatA, caturAI ane subhAgyatA prApta thAya che. te sAMbhaLI rAjAe tene pUchayuM ke -"huM rAjA chuM ema tame zI rIte jANyuM ? teNe javAba Ape ke-"bhejarAjA vinA AvuM madhuratA bhareluM vacana keNa belI zake ? tamArA adhama mANase (sipAIo) te hamaNAja gALa detA detA gayA che; tethI huM jANuM chuM ke tame bhejarAjAja che. jo ke mArA lalATamAM rahelAM netro naSTa thayAM che, paNa hRdayanetra naSTa thayuM nathI." te sAMbhaLI prasanna thayelA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 3 jo. (85) rAjAe tene aMdhayaSTi (AMdhaLAnI lAkaDI) rU5 lAkha rUpIA AcA. bhejarAjAne ghaNuM rANuomAM eka kapUradevI nAmanI rANI hatI. te zubhaMkara nAmanA eka kavi upara Asakta thavAthI tene ghera hamezAM jatI hatI. ekadA te rANI rAtrIne samaye pitAnA vAsagrahathI nIkaLI. tene jatI joI rAjA tenI pAchaLa chupI rIte cAle. rANIe kavine ghera jaI tenuM bAraNuM khakhaDAvyuM, eTale paMDite rANuM AvI,ema jANuM "ta maLe mayaM yodi"(huM mAnuM chuM ke strIone je bhaya hoya to te kRtrima ja che ) ema belI ubhe thaI bAraNuM ughADyuM. rANI aMdara gaI. rAjA te svarUpa ane kavinuM vacana manamAM rAkhI pAcho potAne ghera AvyuM. prAta:kALe te paMDitane bolAvI iSTagoSThImAM hasIne rAjA bolyo ke"tava maLe mAM jatAM." te sAMbhaLI avasara jANanAra kavi teja vacanane anyaktimAM goThavI A pramANe bleka be - " ugragrAhamudanvato jalamatikrAmatyanAlambane, vyomni bhrAmyati durgamaM kSitibhRtAM prAgbhAramAkrAmati / vyAptaM yAti viSAkulairahikulaiH pAtAlamekAkinI, kIrtiste madanAbhirAma ! kRtakaM manye bhayaM yoSitAm // 1 // he kAmadeva jevA manahara rAjA! tamArI kIrtirUpa strI ekalIja ugra magaramacchavALA samudranA jaLane oLaMge chetare che, AdhAra vinAnA AkAzamAM phare che, jaI na zakAya tevA parvatanA samUhamAM aTana kare che, ane viSathI bharelA sapanA samUhevaDe vyApta thayelA pAtALamAM paNa ekalI ja cAlI jAya che tethI huM dhAruM chuM ke strIono bhaya kRtrima ja che, eTale ke strIo je bhIrU-bIkaNa kahevAya che te svAbhAvika nathI, paNa kRtrima che." jo ema na hota to tamArI kIrtirUpa zrI A pramANe kema jaI zakata? te sAMbhaLI rAjA prasanna thayo. tethI tene te rANI saMpI dIdhI ane te bannene dezAMtaramAM mokalI dIdhA. (najarathI dUra karyA.) ekadA keI bhATane putra pitAnI bAlyAvasthAmAM ja pitAnA mAbApa marI javAthI pitAnI vidyA bhaNele nahe; tethI avighAne lIdhe paMDitenA nivAsavALI dhArAnagarImAM tene vasavAnuM Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. sthAna maLyuM nahIM. eTale te sarasvatI devInI ArAdhanA karavA mATe kAzmIra dezamAM gayA. tyAM devA bhaktithI ane zaktithI prasanna thAya che ema jANI dravya na heAvAthI bhakti karavAmAM peAtAnuM asAma mAnI devI prasanna thAya tyAM sudhI anna-jaLanA tyAga karI tenA devAlayamAM jaine beThA. ekavIza upavAse tenI tapazaktithI sarasvatI DhavIe prasanna thai tene kahyuM ke--"he vatsa ! uThe. AjathI tArU kahelu vacana sarva zIghrapaNe siddha thaze. " ema varadAna ApI devI adRzya thaI. pachI te bhATa tyAMthI uThI pAraNuM karI devInA varadAnanI parIkSA karavA mATe te dezanA jaisiMha rAjAnI sabhAmAM gayA. tyAM aneka chaMda, dAhA, cApAka vigere khelyA, tepaNa te rAjA tumAna thayA nahIM, tyAre te mATe svare A zleka elyA-- kalpadrumo na jAnAti, na dadAti bRhaspatiH / paraM zrI bhojabhUpAlo, jAnAti ca dadAti ca // 1 // kalpavRkSa Ape che paNa tene jJAna nathI, ane bRhaspatimAM jJAna che paNa te ApI zakatA nathI; paraMtu zrI bheAjarAjA to jANe che ane Ape paNa che. '' A avasare yuvAvasthA pAmelI rAjaputrI sAbhAgyasu darI rAjAnA utsaMgamAM beThelI hatI, ane chatrIza rAjavaMzI kumAre te sabhAmAM teNIne varavAnI IcchAthI AvIne beThelA hatA. temAMthI teNIne koIpaNa vara peAtAne anurUpa jaNAyA nahIM. teNIe A bhATanA zlAka sAMbhaLI pitAne kahyuM ke-- A bhavamAM mArA bhAra bheAjarAjAja hA, nahIM teA huM jAjvalyamAna agnimAM praveza karIza." te sAMbhaLI tatkALa rAjAe te bhATane sArI rIte paherAmaNI ApI, ane tene AgaLa karIne sainyasahita rAjA kanyAne lai mAlavadeza tarapha cAlyA. "" pelA bhATe dekhADelA mArge cAlatAM keTaleka divase rAjasamUhamAM agresarI te jesi'hu rAjA mAlava dezamAM AvI pahoMcyA. bheAjarAjA paNa tenA samAcAra jANI tenI sanmukha AvyA. pachI dhArAnagarInI bahAra udyAnamAM teNe savane utAro ApyA, pachI zubha lagnane divase AnaMda ane utsavapUrvaka seAbhAgyasuMdarIne paraNI satkAra karavApU ka jaitrasiMhu rAjAne vidAya karyAM ane kalaMka rahita pUrNimAnA caMdra jevA ujvaLa yarAvALA zrI bheAjarAjAe peAtAnI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 3 je. (87) purImAM praveza karyo. te vakhate navavadhu sahita AvatA rAjAne jovAmAM saleke ekadama utkaMThita thaI gayA; tethI te utAvaLane lIdhe ke strI aLato page paDatI hatI te mAtra eka DAbe pageja copaDIne AvI, keI veNI gUMthatI hatI te ardhA chuTA kezavALI ja AvI, kaI AMjaNa AMjatI hatI te ekalA DAbA netramAM ja aMjana AMjIne AvI, ke mukhane badale mAthApara caMdana caDIne AvI, kaI mastakane badale mukha upara kasturI cApaDIne AvI, keI doDavAthI tuTI jatA hAravALI doDatI AvI, ke jamatAM jamatAMa jamIne AvI, kei rAtA bALakane mUkIne AvI, kaI ardha zarIre snAna karIne AvI, ke potAnA svAmInI sevA karatA tene paDatA mUkIne AvI, ane ke potAnA bALakane badale bilADInA baccAMne keDamAM teDIne AvI. A rIte te vakhate strIonI aneka prakAranI vicitra ceSTAo thai rahI. bhejarAjAe nagaramAM praveza karyo ane zubha divase navA mahelamAM rAjAnavavadhunI sAthe rahI sukha bhogavavA lAgyo. ekadA meghalI rAtrIe "hA tAta! hA tAta ! " e pramANe rUdana karatI keI strIne karUNa zabda sAMbhaLI rAjAe A pramANe ardha zloka kahyo-"pira mRte sati vikrokiti dA tata! tatiA" keI strI pitAnAM pitAno pitA marI javAthI hA tAta! hA tAta! ema karI rUe che." te sAMbhaLI sibhAgyasuMdarIe potAnI buddhithI vicAryuM ke "A tarUNI bApa zabdane uccAra karyA vinA kevaLa tAta zabda kahe che tenuM kAraNa kAMIka juduM ja hovuM joIe." ema dhArI te svAmInI pAse pUrvArdha navuM banAvIne Akho leka A pramANe belI ke - "khadirabhujaGgamavallI-raktAdharasaGgaraGgabhaGgabhayAt / pitari mRte'pi hi vezyA, roditi hA tAta tAteti // 1 // kethe, cuno ane pAnathI rakta thayelA adhara (oSTa) nA saMgane raMga nAza pAmavAnA bhayathI vezyA strI pitA marI gayA chatAM paNa hA tAta ! tAta ! ema kahI rUdana kare che." (tAtane badale bApa kahe to te ekRsthAnI akSara bolatAM oSTane raMga nAza pAmI jAya mATe te tAta zabda vApare che e camatkAra che.) te sAMbhaLI rAjAe vicAryuM ke " A strI AvA prakAranuM Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (88) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. vezyAnuM vRttAMta jANe che tethI kharekhara A strIe prathama vezyAnuM AcaraNa karyuM haze. kahyuM che ke-adhanI cAla, meghanI garjanA, strIonuM caritra, purUSanuM bhAgya, bhavitavyatA, avRSTi ane ativRSTi-ATalA padArthone deva paNa jANI zakatA nathI, te manu zI rIte jANI zake ? " tethI mAre A strInuM kAMI kAma nathI." ema vicArI rAjAe kodha pAmI teNIne dezanikAla karavA maMtrIne hukama karyo. maMtrIe vicAra karyo ke-A rANInuM zarIra sarva prakAranA guNethI pavitra dekhAya che, chatAM rAjAe A vagara vicAryo hukama karyo jaNAya che." ema nizcaya karI te rANIne pitAne ghera laI jaI tene badale bIjI kaI dAsIne dezanikAla karI, ane saibhAgyasuMdarIne potAnI putrInI jema potAnA gharamAM gupta rAkhI. ekadA sAsarA ane piyarathI bhraSTa thavAnA du:khathI pAMzukane pAzabaMdha karI (gaLAphAMse bAMdhI ) patinA premamAM paravaza thayelI te A pramANe belI ke- paJcatvaM tanuretu bhUtanivahAH svAMzaM vizantu prabho !, tvAM yAce druhiNa ! praNamya zirasA paJcApi me santviti / tadvApISu payastadIyamukure jyotistadIyAlayavyomni vyoma tadIya vamani dharA tttaalvRnte'nilH||1|| A mAruM zarIra paMcatvane (maraNane) pAme, ane te zarIranA pAMca bhUto potapotAnA aMzamAM maLI jAe, paraMtu te brahmadeva ! huM tamane mastakavaDe praNAma karI eTaluMja mAguM chuM ke mArA dehanA pAMce to A pramANenI sthiti pAme. mAruM jaLatatva mA svAmInI vAvanA jaLamAM maLI jAo, mArUM agnitattva tenA darpaNanI jyotimAM maLI jAo, mArUM AkAzatattva tenA mahelanA AkAzamAM maLI jAo, mArUM pRthvItattva tenA cAlavAnA mArgamAM maLI jAo, ane mArUM vAyutattva tenA vIMjhaNAnA vAyumAM maLI jAo." A pramANe belIne teNIe pitAnA kaMThamAM te pAza nAMkhyo ke tarataja akasmAta AvelA maMtrIe te joI tene pAza chedI nAMkhyo ane caMdanarasathI paNa adhika madhura ane zItaLa guNavALI vAvaDe teNIne AzvAsana ApavA lAgyo, paNa tenuM du:kha ochuM thayuM nahIM, tyAre te bolyo ke -"sAta divasamAM huM evuM karIza ke jethI rAja pote AvI tamane paTTahastI para besADI chatrAdika ADaMbara Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhikAra (89) pUrvaka aMta:puramAM laI jaze, nahIM AThame divase huM citAmAM praveza karIza." A pramANenI tenI pratijJA sAMbhaLI bhAgyasuMdarI prasanna thaI. pachI maMtrI teja bAbatanI niraMtara ciMtA karavA lAgyo. anukrame ide divase prAta:kALe rAjAne vanapALa, buma pADate rAjasabhAmAM AvyuM. rAjAe buma pADavAnuM kAraNa pUchavAthI te be ke-"he deva ! ApanA udyAnamAM parvatanI jevI meTI kAyAvALe eka bhuMDa peThe che, te AMbA vigere uttama vRkSAnA samUhane ukheDI nAMkhe che, mATe zIdhrapaNe teno upAya kare." te sAMbhaLI rAjAe tarataja zyAma bakhtara dhAraNa karI caturaMga senA sahita tyAM AvI te udyAnanI pRthvIne gherI laIne kahyuM ke jenI pAse thaIne te bhuMDa jato raheze tenuM mastaka levAmAM Avaze." A pramANenA rAjAnA hukamathI sarva sainike sAvacetIthI rahyA hatA, teTalAmAM ghaNuM vRkSone toDI pADatAM te bhuMDa tarapha sainya joI atyaMta krodhamAM AvI ati bhayaMkara ghuraghura zabda karatA rAjAnAja lAMbA azvanA paga vaccethI nIkaLI gayo. tenI pAchaLa maMtrI sahita rAjAe potAno adha mUko. mArgamAM jatAM vAMsanI jhADImAM kaI siMhaNanA ardha pravelA bALake phALa mArI rAjAnA ane mArI nAMkhe. te joI rAjA Azcarya pA. maMtrIe rAjAne potAno adha ApI avasara jANuM kahyuM ke-"he svAmin ! Aardha janmelA siMhanA bALake ave mAravAno abhyAsa karyo nathI, temaja koIne adha mAratAM paNa joyo nathI, chatAM potAnA tejasvIpaNathI ja teNe ekadama garbhamAMthI nIkaLI ane phADI nAkhe, te ja pramANe kAzmIra dezanI rAjaputrIe vezyAne dharma savya nathI, paNa buddhithI ja teNe te vakhate gaNikAnA rUdananuM kAraNa jANyuM hatuM. teTalA mAtrathI ja Ape tene ekadama dezanikAlanI sajA karI te atyaMta avicArita kArya karyuM che. nItimAM kahyuM che ke- sahasA-vicAryA vinA kAMI paNa kArya karavuM nahIM; kAraNa ke avivekameTI ApattinuM sthAna che. ane guNamAM lubdha thayelI saMpatti vicArapUrvaka kArya karanArane svayameva (pitAnI meLe jaI vare che." A pramANe maMtrInuM vacana sAMbhaLI rAjAne pite karelA avicArita kArya mATe pazcAttApa thayo. tethI te bolyo ke je te priyA mArI pAse Avaze te tenI sAthe ja huM puramAM 12 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (90) bhojaprabaMdha bhASAMtara. praveza karI zake nahIM te agnimAM zAMtithI praveza karIza." A pramANe 60 pratijJA karI rAjA sanya sahita tyAMthI pAchA pharIne nagarInI samIpe paNa nagarInI bahAra ja rahyo. rAjAne daDha nizcaya jANu maMtrIe pote karelI pratijJA pramANe rANune rAjA pAse lAvI meTA umavapUrvaka rAjAnI sAthe tene aMta:puramAM praveza karAvyo. Iti bhejarAja avimuzyakAritA prabaMdha che siMhaladvIpanA rAjAnI putrI madanamaMjarI cosaTha kaLAmAM kuzaLa ane cAra vidyAmAM nipuNa hatI. teNue ekadA sabhAmAM kavionA mukhathI bhojarAjAnuM tevA prakAranuM mAnavAmAM nipuNapaNuM, kavitAmAM kuzaLapaNuM, kavijano uparanI prIti ane rUpa saMpattinuM anupamapaNuM vigere guNe sAMbhaLyA. tethI te varaja pitAne yogya che" ema jANI tene ja varavAnI IcchAthI kAlikAdevInI ArAdhanA karavA lAgI. keTaleka divase devIe tuSTamAna thaI teNIne sarva aMganA AbhUSaNa vaDe bhUSita karIne be sakhIo sahita rAtrIne samaye ujjayinI nagarInI bahAra zrI bhojarAjAnA krIDAdyAnamAM mUkI. prAta:kALe teNIne abhuta rUpavALI jaI udyAnapAlaka vismaya pAmyo. tarata ja teNe rAjA pAse jaI vijJapta karI ke-he bhejarAjA ! meM Aje damanaka vRkSanI zAkhApara laTakatAM be ja bIra (bIrAM) joyAM, vikasvara kamaLanA kezamAM dADamanA bIjanI zreNI joI tathA caMdanI mathe khaMjana pakSI uDatuM joyuM. A traNa apUrva vastu meM Aje eka sthAne joI che. te sAMbhaLI rAjAe tene InAma ApI tarata ja sArA parivAra sahita udyAnamAM jaIesarAthI paNa adhika rUpavALI teNIne je cittamAM vicAryuM kevidhAtAe AnA keLanI jevA kemaLa hAtha paga je hAthavaDe banAvyA che, te hAthavaDe enA kaThina stana banAvyA nathI, je hAthavaDe sthaLa nitaMba ghaDyo che te hAthavaDe kRza madhyabhAga (keDa ) ghaDyo nathI, ane je hAthavaDe caMcaLa netro banAvyAM che, te hAthavaDe teNInI maMda gati banAvI nathI; tethI huM mAnuM chuM ke vidhAtAe judA judA ghaNuM hAthavaDe A strIne banAvI che. A pachI te strInI sakhInA mukhathI 1 stanano dhvani che. A daMtazreNIno dhvani che. 3 nene dhvani che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhikAra (91) tene vRttAMta sAMbhaLI rAjAe teNIne te udyAnamAM ja zubha lagna samaye mahesavapUrvaka paraNIne purapraveza karyo. ramaMdirasUrielA A bhejaprabaMdhamAM kavIzvarane AnaMda ApanAra A trIjo adhikAra samApta thaye. bhojaprabaMdhanA A trIjA adhikAramAM bhojarAjAne suvarNa. siddhinI prApti tathA sabhAgyasuMdarI ane madanamaMjarInuM pANigrahaNa vigere varNavyuM che. Iti tRtIya adhikAra adhikAra 4 tha. ekadA bhejarAjAe buddhisAgara nAmanA mukhyamaMtrIne kahyuM ke-brAhmaNa paNa je mUrkha hoya te teNe mArI nagarImAM rahevuM nahIM, ane kuMbhAra jevI halakI jAtane chatAM paNa jo te vidvAna hoya te teNe mArI nagarImAM rahevuM. A pramANe vyavasthA kare." teNe te pramANe vyavasthA karI; tethI dhArAnagarImAM kaI paNa mUkha hatuM nahIM. ekaMdare pAMca vidvAne zrI bhejarAjAne sevatA hatA. temAM vararUci, jayadeva, dhanapALa, mAgha, harihara, madanapALa, goviMda ane krIDAcaMdra vigere paMDite jANe sarva hoya tema sarva zAstramAM nipuNa hatA. te sarve hamezAM rAjasabhAne zobhAvatA hatA. te paMDitonA prabo nIce pramANe che. - ekadA kIDAcaMdra bhejarAjAnuM darzana nahIM thavAthI bahAra udyAnamAM gayA. tyAM mukhya paMDitane chetaravA mATe teNe A pramANe AzIrvAda Ape- " rikvarI pAta, sAdhuvyavudhanapama / sadaza jAjAmyAM, taahatu tavaidata ? " bALano zatru (kRSNa) ane ketu (yA)ne zatru (mahAdeva) ke jeo anukrame jaLa bharelA ane jaLa hita meghanI upamAvALA tathA kAgaDA ane bagalA jevA vaNavALA che te tamAruM icchA pUrNa karo." Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 92 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. tyArapachI varSAkALanu' varNana A pramANe karyuM." varSAkAle praNAle khalakhalamudakaM yAti khAle vizAle, cikkhalle lipsayitvA khaDahaDa paDio laMbaguMDo manuSyaH / cullIM gehasya madhye kharakhara khanate kurkuro ghughuraMto, 19 zUnyAgArasya madhye TaharitakaraNo rAsabho rAraTIti // 1 // " varSAkALe pANI paranALamAM thaine vizALa khALamAM khaLakhaLa vahe che, meTA peTavALA manuSya cIkaNA kAdavamAM lapasIne khaLabhaLATa karatA paDI jAya che, ghrura ghura zabda karatA kutaro gharanI madhye rahelA culAne kharakhara rAkhta thAya tema khADhe che, ane gadheDA zUnya gharamAM UMcA kAna rAkhIne bhuke che. " tyArapachI sItAnuM varNana karavAnu kahetAM te A pramANe melyA. "sItA surUpA taruNI ruNI ruNI, mukhaM ca candrapratimaM timaM timam / kaTirvizAlA rasabhA bhasA bhasA, stanau ca pInau kaThinau Thinau ThinI // " "sItA sArA rUpavALI, tarUNI ane rUNI rUNI eTale ati maneAhara che, tenuM mukha caMdra jevu tima` tima eTale ati cakacakita che, tenI kAMTa vizALa, meATI ane bhasA bhasA eTale ati dedIpyamAna che, tathA tenA stana kaThina, jADA ane uDato hino eTale ati rela-cADelA che." A pramANe sAMbhaLIne mukhya paDite tene kotuthI rAjAne meLavyA. rAjAe tene pUchyuM' ke-" tamArUM nAma zuM ?" kavie kahyuM" he rAjana ! paDatAne peAtAnuM nAma pAtAnA mukhathI kahevu ucita nathI; tApaNa jo Apa jANI zake te huM kahuM chu. kAraNa ke " nadi tananvayI yuddhi-zammIra zAhate vaSaH / talaM toyanidherdraSTuM, yaSTiriSTe na vaiNavI || 1 || "" bALakanI buddhi gabhIra vacanamAM praveza karI zakatI nathI ane vAMsanI lAkaDI samudranuM taLiyu jovA zaktimAna thatI nathI " he deva ! sAMbhaLo, huM AzIrvAda ApuM chuM.- Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha AdhakAra. " cyutAM cAndrI lekhAM ratikalahabhagnaM ca valayaM, dvayaM candrIkRtya prahasitamukhI shailtnyaa| avocadyaM pazyetyavatu sa zivaH sA ca girijA, sa 2 zrIvandro zaradUSitatay: II ? " ratimAM kalaha thavAthI pArvatInA hAthanuM kaMkaNu bhAMgI gayuM ane zaMkaranAM kapALamAM rahelI caMdanI rekhA paDI gai, te bannene hasatA mukhavaDe caMdrarUpa karIne pArvatIe "A juo" ema jene kahyuM te zaMkara tathA evuM belatI pArvatI ane dAMtanA kiraNothI jenuM zarIra vyApta thayuM che evo te kIDAcaMdra (krIDA karavAne caMdra) tamAruM rakSaNa kare." A pramANe sAMbhaLI viracie tene oLakhI kahyuM ke-"aho mitra ! kIDAcaMdra! tame ghaNe kALe dekhAyA. A pRthvItaLa upara ghaNA rAjAo chatAM tamArI AvI durdazA kema dekhAya che ? kIDAcaDhe javAba Ape ke--"pRthvIne bhArarUpa thayelA ghaNu kRpaNa rAjAothI zuM phaLa che? kAraNa ke jene vaibhava dAnarahita hoya evA dhanike paNa mahA dariThIonA agresara ja che. ghaNuM pANI chatAM paNa jenAthI tRSAne vikheda na thAya te samudra paNa marUbhUmi jevo ja che." te sAMbhaLI bhejarAjA bolyo ke- "he varaci! A kIDAcaMdra satya kahe che; kAraNa ke mAtra dhana saMcaya karavAmAM ja tatpara ane tene upabhoga karavAmAM bIkaNa evA purUSe lakSmI to mAtra kanyAratanI jema bIjAne mATe ja pitAnA gharamAM rAkhe che." te sAMbhaLI krIDAcaMka be ke--bIjA rAjAe parvatanI jema mAtra suvarNa ane maNinA kAnA ADaMbarathI utkarSa pAmelA che, paraMtu A bhejarAjA te te suvarNAdikane sAra-tattva jANanAra hovAthI kaLAvaDe karIne ja 9iSa pAmelA che." rAjAe tene Asana ApyuM, te hAMsIne mATe bIjAe laI lIdhuM, tethI te pRthvI para paDI gayuM. te vakhate te AvA athavALa leka belyo ke--"A pRthvI para parvatanA mugaTa samAna merU rahelo che, bhArane vahana karanArA sAta samudra paNa A pRthvI para ja rahelA che, ane sapane pati zeSanAga paNa ahIM ja 1 hAsyanA kiravaDe te banne caMdra jevA dekhAtA hatA. 2 A zabdavaDe kavie pitAnuM nAma paNa jaNAvyuM che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (94) bhojaprabaMdha bhASAMtara. rahela che, mATe amArI jevAne A pRthvItaLa ja besavA gya che." te sAMbhaLI e camatkAra pAmyA. pachI rAjAe tene varSAkALanuM varNana karavA kahyuM, tyAre teNe AvA arthavALa leka kahyo--"he mitra ! mayurone nRtya karAvanAra, deDakAonA zabdane puSTa karanAra, musApharanA AyuSyane kSINa karanAra, jaLabiMdune jharanAra, caMdranI kAMtine coranAra, haMsane dveSa karanAra tathA vikarALa ane kALAM vAdaLAMevaDe sUryanI kAMtine lepa karanAra A varSARtunA kALamAM stapara niraMtara athavaDe vyApta thayelI bALakone paNa tuM choDI na de." A kalAkanA uttarArdhamAM camaka nahIM hovAthI paMDitAe te "lAka dUSita kahyo, tyAre teNe pharIthI varSonA varNanane ja bIje kaleka kahyo, tene artha A pramANe--A medya dizAonA hAra jevI dekhAtI, munionI samatAne tyAga karAvanArI, azuci sthAnamAM paNa paDanArI, marenA madavikArane karanArI, paradezanA vepArIne haraNa karanArI, himanA kaNiyAnA sAravALI, ane virahavALI strIonA hRdayamAM aMgArAne utpanna karanArI jaLanI dhArAe mUke che." AvA camatkArI leke sAMbhaLI sarva paMDite bolyA ke-"he rAjana! A kIDAcaMdra 5Ta karyuM che. kemake teNe amArI pAse prathama "vavaId kare" ityAdika jevA tevA kaleke kahyA hatA, ane ahIM te uttama leke kahyA. tyAre rAjAe te prathamanA leka paNa bolAvyA. temAM "zaraditi ' e vaDalugaMtanuM rUpa hatuM, tene sAdhavA mATe rAjAe paMDitane kahyuM. te vakhate kIDAcaMdra vinA bIje kaI paMDita sAdhI zakyo nahIM. tethI rAjAe:krIDAcaMdrane ghaNuM mAna ApyuM. tene rahevA mATe ghara ApavAno vicAra karatAM rAjAne keIe kahyuM ke--"he rAjA ! je kevaLa veda bhaNanAra (vedIA) che teo pazu jevAja che. temane nagarImAMthI kADhavA joie.' - te sAMbhaLI rAjAe vedIone bolAvyA. teo sabhAnA dvAra pAse AvyA. tyAre pratIhAre AvIne rAjAne kahyuM ke-"he rAjA ! rAjabhASanI jevA dAMtavALA, keDa upara hAtha rAkhanArA ane lokanA zatrarUpa veTIA dvAramAM AvIne ubhA che. ahIM rAjamAno artha capala-coLA thAya che. vedIAnA ka95graMthamAM kahyuM che ke "jenA rAtA dAMta hoya je brAhmaNa vedano uccAra kare tenI jahAnA agra bhAgamAM viSTA rahe che, ane tene hamezAM sUtaka lAge che. AthI ka 1 eka jAtanA aDada. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra. ( 5 ) rIte teo tAMbulanu bhakSaNa karatA nathI, temaja dAtaNa paNa karatA nathI. tethI te vedIAonA DhAMta rAjamApanI jevA raMgavALA hAya che. pachI rAjAe temane sabhAmAM khelAvI khIjanA caMdranAM vanavALuM kAvya karavA kahyuM, tyAre teo AvA arthavALA klAka ekalyA--" caMdrodayanu mAhAtmya AthI vadhAre zuM kahIe ke te vakhate veda brAhmaNane paNa divasanI bhrAMti thavAthI te uttara tarapha mukha rAkhI mutare che." tyArapachI rAjAnI AjJAthI krIDAcadra paDite AvA artha - vALA zloka kahyo... A caMdranI kaLA jANe kAmadevarUpI brAhmaNanA 1 A kAra hAya, AkAzarUpI varAhunI eka dADhAnA aMkuro hoya, tArArUpI motInI chIpa hoya, adhakArarUpI hAthInA aMkuza hoya, zRMgArarUpI tALAne ughADavAnI kuMcI heya, viyeAgI srInA mAna chaMdanArI kAtara hoya ane jANe sadhyArUpI vezyAne nakhakSata hoya tevI zAlme che." te sAMbhaLI mUkha vedIoe hasIne khelyA ke-- ahA! rAjAe teA bIjanA caMdranuM varNana karavA kahyuM hatuM ane A mUrkha paMDite te pUrNimAnA caMdranuM varNana karyuM ." tyAre rAjAe krIDAcaMdra paDitane pUrNa mAnA caMdranuM varNana karavA kahyuM, tyAre te AvA a vALA klAka khelyA. A caMdra jANe lakSmI ( zAbhA )ne krIDA karavAnuM taLAva hoya, tine rahevAnu dhavaLagraha hAya, dizArUpI sIenuM daNa hoya, rAtrIrUpI latAnu` puSpa hoya, traNa bhuvananeA vijaya karanAra kAmadevanuM chatra hoya, mahAdevanA hAsyanA piMDa hAya, AkAzagaMgAnuM zveta kamaLa hoya, jyAranArUpI amRtanI vAva heya ane tArArUpI gAyAnA samUhamAM dhavaLa vRSabha hAya tevA zobhe che." A zlokamAM dhavaLa vRSabhanuM nAma sAMbhaLI te vedIAe tenuM ja varNana karyuM ke gAyanA putra vRSabha ghAsa khAya che, pANI pIe che, ziIvaDe mUtare che ane guDhDhAvaDe chANa mUke che." A pramANe sAMbhaLI rAjAe temane sarvathA mUkha jANI te sarvene nagarImAMthI kADhI mUkyA. iti krIDAcadra paDita prabaMdhaH // ekadA kAika kavi rAjAnuM darzana na pAmavAthI rAjapATIe 1 kharI vAta e che je krIDAyadra paDite teA bIjanuM ja varNana karyuM che. paNa ulaTu te vedIAeeja pUrNimAnA caMdranuM vaSa~na karyuM che, kemake divasanI krAMti pUrNimAnA caMdra vinA thAya nahIM. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (96) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. nIkaLelo rAjA jue tema pRthvI parathI kaNa viNavA lAgyA. te joI rAjA bolyA ke "jeo potAnA udarane pUrNa karavA paNa azakta hAya, temanA janmathI zuM phaLa ?" te sAMbhaLI kavi bolyo ke-" jeo zaktimAna chatAM paNa paropakAra karatA nathI, tethI ( teonA janmathI) paNa kAMI phaLa nathI." pharIthI rAjA bolyo ke-- "anyanI prArthanA kare evA purUSane tenI mAtA janmaja na Ape. kavi bolyA ke -"je purUSa yAcakanI prArthanAne bhaMga kare evA purUSane tenI mAtA potAnA udaramAM ja dhAraNa na karo." te sAMbhaLI prasanna thayelA rAjAe tene pUchayuM ke "tuM keNu che?" tyAre te kavi mAna rahyo, eTale pradhAnoe rAjAne kahyuM ke- " A to rAjazekhara nAmanA paMDita che. te sAMbhaLI teone janmathI paNa kAMIphaLa nathI" evA zabda saMbhArI dAna devAmAM zuravIra bhejarAjAe te paMDitane se hAthI ane eka karoDa suvarNa ApyuM. A ucita dAnane prasAda joIta kavi AvA athavA kaleka bA - je sarovaramAM jaLanA abhAvane lIdhe deDakAo jANe mRtyu pAmyA hoya tema tenA keTaramAM suI gayA hatA, kAcabAe pRthvInI aMdara pesI gayA hatA, ane mAchalAM ghaNA kAdavamAM taraphaDIyA mAravAthI vAraMvAra mUcha pAmatA hatA, teja sarovaramAM varSAkALa nahIM chatAM vAdaLAMoe AkAzamAM caDIne evI ceSTA karI ke jethIvananA hAthIo paNa kuMbhasthaLa sudhI DubI jAya eTalA jaLamAM praveza karI sukhethI jaLapAna karavA lAgyA. te sAMbhaLI rAjAe tene akALajIda rAjazekhara evuM birUda ApyuM. iti rAjazekhara kavi prabaMdha: ekadA ke vidvAnanuM kuTuMba paradezathI AvI dhArAnagarInI bahAranA vanamAM devakuLamAM rahyuM hatuM. tenI parIkSA karavA mATe bhejarAjA gIveze tyAM gayo. te vakhate dAsI vAsIdu vALatI hatI, tene rAjAe kahyuM ke bhikSA me pathikAya dehi subhage ! hA hA giro niSphalAH, kasmAd ! brUhi zubhe !, prasUtakamabhUt, kAlaH kiyAn vartate ? / mAsaH, zuddhirabhUn, na zudhyati vibho ! prodbhUtamRtyuM vinA, je vAto ?, mama vitta rAtrinAmA mutaH || 8 || he subhage! mane pathikane bhikSA Apa." dAsIe javAba Ape-"are re ! tamArI vANI niSphaLa thaI rAjA-"he zubha ! Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra (97) kema niSphaLa gaI?" dAsI---"amAre ghera prasutinuM sUtaka che." rAjA--"keTale kALa thaye che " dAsI--"eka mAsa pUrNa thayuM che." rAjA--"tyAre te zuddhi thaI gaI (sUtaka utarI gayuM. )"dAsI-he prabhe ! e janmelA putranuM maraNa thayA vinA zuddhi thavAnI nathI." rAjA-"e keNu ja che?" dAsI--"mArA sarve vittanuM haraNa karanAra dAridra nAmano putra janme che." A pramANe sAMbhaLI rAjAe prasanna thaI teNIne savAlAkha suvarNanA mUlyavALI pitAnI mudrA ApI. pachI ghera AvI rAjAe eka suvarNanA yAlAmAM gAyanuM dudha barAbara bharI te cAle te vidvAna kuTuMbane mokalAvyuM. tyAre temaNe temAM sAkarano bhUko nAMkhI te pAchA rAjAne mokalyA. AmAM dudhe bharele cAle mokalavAno bhAvArtha e hatuM ke vidvAnethI saMpUrNa A dhArAnagarImAM tame kyAM samAze ? tyAre temaNe sAkaranuM cUrNa temAM nAkhIne sUcavyuM kedudhathI bharelA pyAlAmAM jema sAkaranuM cUrNa samAI gayuM tema vastIthI bharapUra bharelI dhArAnagarImAM ame samAI jazuM." te jANuM prasanna thaI rAjAe teone bolAvyA. pachI rAjAe vahu, putra, mAtA ane pitA e cArene samayAnuM eka pada bAkInA traNa pada pUrNa karavA mATe ApyuM, te A pramANe -"jiyAsiddhiA sarave vasati mahatAM nepa " A samazyA te cAree anukrame judA judA kevaDe pUrNa karI, te A pramANe- " rathasyaikaM cakraM bhujagayamitAH sapta turagA, nirAlambo mArgazvaraNavikalaH sArathirapi / raviyatyevAntaM pratidinamapArasya nabhasaH, ziyAsiddhiH sarve vasati maphata no che . ? " sUryanA rathane eka ja caka-pe che, tene sAta gheDA joDelA che, te paNa saMparUpalagAmathI bAMdhelA che, cAlavAne mAga paNa pRthvI vigerenA AdhAra vinAne che, tathA teno sArathi paNa paga vinAne che, paNa sUrya hamezAM pAra na pAmI zakAya tevA AkAzanA cheDAne pAme che, tethI siddha thAya che ke mahAna purUSanI kriyAnI siddhi tenA savamAMja rahelI che, paNa upakaraNamAM-sAmagrImAM rahelI nathI." 13 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (98) bhojaprabaMdha bhASAMtara. pa namasthAna pRparigano pUrvavatano, vane vAsaH kandAzanamiti ca duHsthaM vapurapi / itIkSo'gastyo jalanidhimazepaM yadapibat , kriyAsiddhiH sattve vasati mahatAM nopakaraNe // 2 // agatyaRSinuM janmasthAna ghaDo che, teno parivAra mRgalAMo che, tene paheravAnAM vizva vikalanAM che, teno nivAsa vanamAM che, tenuM bhojana kaMdamULanuM che tathA tenuM zarIra paNa du:stha-vRddhAvasthAvALuM che; AvA prakAranA te agatya RSi che, to paNa teNe AkhA samudranuM pAna karyuM, tethI siddha thAya che ke mahAna purUnI kriyAnI siddhi tenA sattvamAM ja rahelI che. paNa upakaraNamAM rahelI nathI. " vipakSaH zrIkaNTho jaDatanuramAtyaH zazadharo, vasantaH sAmantaH kusumamiSavaH sainyamavalAH / tathApi trailokyaM jayati madano dehavikalaH, ziyAsiddhiH sarve vasati mahatAM no rU ." "kAmadevane zaMkara zatru che, jaDa zarIravALe caMdra maMtrI che, vaMsata hatu sAmaMta che, puSpo bANa che, strIo sainya che ane pote paNa zarIra rahita che, to paNa te traNa lokane jIte che, tethI siddha thAya che ke mahAna purUSanI kriyAnI siddhi tenA sarvemAM ja rahelI che, paNa upakaraNamAM rahelI nathI." vijetavyA laGkA caraNataraNIyo jalanidhi-- vipakSaH paulastyo raNabhuvi sahAyAzca kapayaH / tathA'pyeko rAmaH sakalamavadhIdrAkSasakulaM, kriyAsiddhiH sattve vasati mahatAM nopakaraNe // 4 // " laMkAne jItavI che, samudrane caraNavaDe taravAno che, rAvaNa jevo zatru che, ane raNasaMgrAmamAM vAMdarAo sahAyabhUta che, to paNa rAme ekalAe ja samagra rAkSasanuM kuLa haNyuM, tethI siddha thAya che ke mahAna purUSanI kriyAnI siddhi tenA sarvemAM ja rahelI che, paNa upakaraNamAM rahelI nathI." te sAMbhaLI rAjAe tuTamAna thaI temAM rahelA pitAne ghaNuM Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra ( 9 ) mUlyavALA sALa maNie ApyA. mAtAne sAta uttama ratha, hAthI ane dhADA ApyA, putrane aDhAra hAthI ApyA ane vahune paTarANInAM bhaSaNA ApyAM. pachI temane nagarImAM koI paNa sthAna nahIM hAvAthI pAtAnA mahelamAM ja utArA ApyA. iti sarasvatI kuTuba prakhadha te dhArAnagarImAM eka sItA nAmanI brAhmaNI bAlyavayamAM vidhavA thayelI hatI. te ekalI ja hatI, tethI nagarImAM rAMdhaNanu kAma karatI hatI. ekadA keAI paDitAi meLavavAnA abhilASI brAhmaNe teNIne kAMga lAvI ApIne tenI khIcaDI karAvI. pachI te divasa sUrya grahaNa hovAthI te AkhI nagarImAM bhamI bheAjana karavA beThA. traNa cAra kALI khAtAM ja te vyAkuLa thaI maraNa pAmyA. te joi lAkanA apavAdathI bhaya pAmI teNIe maravAnA irAdAthI te khIcaDI khAdhI; paraMtu te te bhAgyanA yeAge navAM kAvyA banAvanArI thai. anukrame te bheAjarAjAne maLI, teNIe tene AzIrvAda ApyA. "eka teA sAnu... ane vaLI te sugadhI" e nyAyathI eka teA teNInu rUpa ane vaLI uttama vidyA e ane joi rAjAe pAMcaso paDatAmAM teNIne prathama Asana ApyuM. ekadA sabhAmAM sItA eka zloka melI, tene a A pramANe hatA.--" zatrukuLano kSaya kare eTalI ja avadhivALu zo hoya che, brahmAMDane vyApe eTalAja yaza hoya che, lakSa pAMca ke vAta saMbhaLAya tyAM sudhI ja dAna thai zakAya che, pRthvI samudra sudhI ja DrAya che ane zraddhA pArvatInA pati zaMkaranA caraNakamaLamAM praNAma karavA sudhIja hoya che, paraMtu A zrImAna bhojarAjAnA guNAnA samUha te avidha rahita jaNAya che. " ekadA sabhA utI vakhate sItA pitA sabhAmAM AvI, tene rAjAe pRyuM ke--" tame Aje gADA kema AvyA ? " te AlI " kAMi kAryane mATe nagaramAM gaI hatI, tethI moDuM thayu. " rAjAe pharIthI pRchyu ke tame nagaramAM kAMi Azcaya joyu ? ' te bAlI ke" niraMtara yamarAjanA kiMga anukhyAne lai jAya che, te paNa sarva jagata jANe svastha-sukhI avasthAvALuM ja hoya evu nizciMta dekhAya che, te karatAM bIjuM karyu. Azcaya che?" rAjAe kahyuM Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (100) bhojaprabaMdha bhASAMtara. ja kharI vAta che. ethI bIju Azcarya zuM che?" tyArapachI rAjAnI buddhi dAna devAmAM atyaMta gADha thaI. ekadA rAtre rAjAe kautukathI sItAne kahyuM ke-"he devI! kAmakrIDAnuM varNana kare." tyAre te AvA athavALe leka belI ke -"he bhejarAjA! jenuM AnuSaMgika (gauNa) phaLa tamArI jevAne janma che, evA jagatane AnaMda ApanAra surata (kAmakIDA) ne namaskAre che. pharI rAjAe teNIne be stananuM varNana karavA kahyuM, tyAre te AvA athavALa kaleka belI-bakamaLa sarakhA netravALI A strInA be stananuM zuM varNana karavuM ? kAraNake sAta dvIpane kara grahaNa karanAra tame paNa tene rekara Ape che." rAjAe prasanna thaI tene be lAkha suvarNanuM InAma ApyuM. pachI vinAdathI sItA pharIthI A pramANe belI- tavaMgInA phacamaMDaLanI ucAIdADhI sudhI che, tenI upatti bhujalatAnA mULa sudhI che, tene vistAra hadaya sudhI che, tenI saMhati (paraspara meLApa) kamaLano taMtu vacce samAya teTalI ja che, tene vaNa suvarNa je che ane tenuM kaThaNapaNuM vajanI khANanI pRthvI jevuM che, paraMtu tenuM lAvaNya to avadhi rahita che." te sAMbhaLI rAjAe teNIne lakSa InAma ApyuM. ekadA rAjAe prAta:kALe ja sItAne joine kahyuM ke -"he devI ! prabhAtanuM varNana kare. " te belI--"he bhejarAja ! ApanuM pUcheluM prabhAtanuM varNana karavAmAM zuM huM sarva zuM ? topaNa huM kahuM chuM te sAMbhaLe-kaliyugamAM sajjananI jema AkAzamAM kaI koI tArAo rahelA che, muninA mananI jema AkAza sarva ThekANe prasanna-nirmaLa thayela che, satpaSanA cittathI janatAnI jema aMdhakAra dUra thayuM che ane ALasu mANasanI lakSmInI jema rAtrI zIdhrapaNe cAlI gai che." te sAMbhaLI rAjAe prasanna thaI teNIne lakSa inAma ApyuM ekadA bhejarAjA kIDA karavA udyAnamAM gayA hatA, tyAM eka aMdha sarasvatIbhaka Avela hatuM. tene rAjAe bolAvyuM, ane mAlatInA pupamAM rahelA bramaranuM varNana karavA kahyuM. tyAre teNe 1 verA. 2 hAtha. 3 ahIM sItAnI putrI vijaya bolI, evA zabdo che teNIne putrI hatI tathA paMDitA hatI vigere kAMI paNa hakIkta AvI nathI; paNa te elI hatI ema adhikAra che. otional Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra, ( 101 ) tatkALa A pramANe varNana karyuM.- mAlatInA puSpanI kaLImAM rahele e mane hara guMjArava karato madhuvrata ( bhramara ) jANe kAmadevanA prayANumAM zaMkha vagADatuM hoya tevo zobhe che. '' rAjAe tene lakSadAna ApI vidAya karyo. pachI rAjAe nagaramAM AvI sItA paMDitAne lAvI teNInI pAse te varNanane kaleka belI batAvyuM. te sAMbhaLI te bolI ke-"he rAjana ! A leka karanAra ke aMdha che. eTale rAjA Azcarya pAmyo ke-" ANe tenuM aMdhapaNuM zI rIte jANuM ? vaLI Ane tenA kAvyanuM khaMDana karavuM haze to tene karanAre ja tene siddha karI zakaze." ema vicArI rAjAe te kavine bolAvyA, ane vacce paDadA rakhAvI tene pUchyuM ke-"tamArA lekamAM kAMI paNa bhUla che ? " te bA -mane sarasvatIne prasAda maLelo che tethI mArA thakamAM bhUla hoya ja nahIM. chatAM kadAca pAnIe buddhivALI kaI strI bhUla kADhe te bhale kA, purUSa to keI kADhaze nahIM. te sAMbhaLI " A paMDitAno ThIka tiraskAra thaye" ema jANI temaja bhUla kADhanAra strI che ema jANI gayAnuM samajI rAjA ha. tyAre paMDitA belI ke-"he aMdha ! panI kaLI te kAMika visthara thayelI-khIlelI hoya te ja te bhramaranA upabhAgamAM AvI zake che ane jyAre te pramANe hoya tyAre nIce mukhe (udhe mukhe) kukI zakAya; mATe te mATe deSa che." te sAMbhaLI kavi be ke-"he pAnIe buddhivALI raDA ! ahIM te nIce mukhe ja zaMkha kaMko gya che, tenuM kAraNa meM lekamAM ja jaNAvyuM che. tuM madirApAna nahIM karatI hatA. tethI te jANatI nathI.' sItAe pUchyuM zuM kAraNa ?' : kavie kahyuM- sAMbhaLa. kAmadevanA sarva adhikArIo madanA paravazapaNAthI matta thayelA hoya che, tethI teo je savaLe mukhe zaMkha phuke te tenA pheMkavAmAM ane bIjAnA kuMkavAmAM zuM taphAvata? tethI A kalAkamAM meM bhramarane badale madhuvrata zabda lakhyo che, te tenuM madAMdhapaNuM jaNAvavA mATe abhiprAya sahita lakhyo che. te sAMbhaLI sItA ati lajajA pAmI mena rahI. rAjAe te vine traNa lAkha InAma ApI vidAya karyo. iti sItApaDitA ane aMdha sarasvatIbhaTTane prabaMdha. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (102). bhojaprabaMdha bhASAMtara. ekadA vRSTinA abhAvathI dezamAM dukALa paDaze e bhaya thavAthI zrI bhojarAjA samagra mAlavadezanA lake sahita ujAyanI nagarImAM rahelA mahAkALI nAmanA prAsAdamAM mahAdevane namaskAra karavA AvyA. tyAM keTalAeka nATaka karavA lAgyA. keTalAeka mahAdevanA guNagarbhita gIta gAvA lAgyA, keTalAeka nivedya dharavA lAgyA, keTalAeka vikasvara puvaDe mahAdevanI pUjA karavA lAgyA ane keTalAeka zaMkaranI pAse yAtrA tathA bheganI mAnatA karavA lAgyA. te vakhate soma nAmanA kavie emane sAta kalekevaDe zivanI stuti karI, topaNa zeSa mAtra (jaLane leza) paNa nahIM paDavAthI te manamAM kheda pAmI kepathI be ke "jenA gharamAM sAkSAta lakSamI vase che, ane jene zarIra vinAne (kAmadeva-pradyumna) putra che, te keTabhanA zatra kRSNa kSIrasAgaramAM zeSanAga upara sukhethI sutA che; paraMtu jenA gharamAM caMDI nAmanI bhAryA che ane jene gajAnana (gaNapati) tathA vaDAsya (cha mukhavALo kArtika svAmI) nAmanA putro che, te dizArUpI vasUvALa mahAdeva kema jaLanI vRSTi karavA mATe iMdrane Adeza nathI Apate ?" te sAMbhaLI te mahAkALa nAmanA mahAdeva kepa pAmyA, tethI catarapha kalpAMtakALanA vAyu jevA vAyu vAvA lAgyA ane cetaraphathI uDI uDIne dhULanA dagalAo thavA lAgyA. te vakhate dhULano samUha paDavAnA bhayathI rAjA vigere sarva leke AkuLavyAkuLa thaI gayA. tyAre tarataja jayadeva nAmanA kavie derAsaranA dvAramAM ubhA rahI hAtha uMcA karI samagra lekanI samakSa kahyuM ke- dhIra pura ! anAvRSTinuM du:kha tajI de. have A mahAdevanA cityamAM jayedava nAmane kavIzvara praveza kare che. te kavinI vANI sAMbhaLatAM ja mahAdevanuM mastaka atyaMta kaMpaze, tethI tenA mastaka para rahelI gaMgA khalanA pAmaze, ane tenA saMgathI pRthvI para ghaNuM jaLa thaze." A pramANe belatAM ja mahAkALa prasanna thayA, tethI kSaNavAramAM ja vyaMtaradevanA prabhAvathI AkAzamAM kAjaLanA puMja jevA manohara vAdaLAMe caDI AvyAM, garavavo jagatanA lokonA kavivara jarjarita thaI gayA, traNa divasa sudhI akhaMDa dhArAe varasAda varasyo ane pRthvI jaLamaya thai gai. te joi harSa pAmelA bhojarAjAe te jayadeva kavine traNa lAkha soyA AyA. tyArapachI sava lokoe maLIne paNa eka lAkha nayA ApyA. A rIte cAra lAkha TaMka Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra (103) maLavAthI khuzI thayele jayadeva pitAne ghera gayo. te kavie caMdrAlokAlaMkAra nAmano graMtha racalA che. iti jayadeva prabaMdha. ekadA zIta (TADha ) thI pIDa pAmato ke kavi rAjAnA pUchavAthI belyo ke- " zItatrANapaTI na cAgnizakaTI nAsti dvitIyA paTI, nivAMtA na kuTI priyA na gumaTI bhUmau ca ghRSTA kttii| vRttinArabhaTI na tandulapuTI nAthAsti me saGkaTI, ___ zrImadbhoja ! tava prasAdakaraTI bhaktAM mamApattaTI // 1 // " "he nAtha ! mAre zItanuM rakSaNa karavA paTI (vaDha) nathI, agnizakaTI (saghaDI ) nathI, bIjI paTI (varA) nathI, aMdara vAyu na Ave evI TI-jhuMpaDI nathI. gumaTI ( mahura) priyA nathI, mArI karI-keDa pRthvI para ghasAya che, AbhaTI nAmanI nAyaracanA jemAM hoya che evI vRtti AjIvikA) nathI, tathA taMdulanI putrIcokhAnI capaTI paNa nathI. te mATe moTI saMkaTI (saMkaTa) che, tethI he bhejarAjA ! tamAre prasAdarUpI karatI-hAthI mArI ApattirUpI taTIne kinArAne) bhAMgI nAMkhe. te sAMbhaLI jAe tene blekamAM jeTalA TI AvyA teTalA (11) lAkha sAmaiyA ApyA. keda pustakamAM agyAra hAthI AyAnuM lakhe che. ekadA rAtrIe rAjA dhArAnagarImAM pharato hato. te vakhate kaIka devAlayanA dvAramAM rahele keI brAhmaNa AvA athavALA loka be -zItane lIdhe mAruM zarIra bhASanA phaLa (aDada) nI jevuM dhUsarA vaNavAnuM thayuM che. huM ciMtArUpI samudramAM DubI gayo chuM, dhAne lIdhe mArI phakSi kRza thaI gaI che, tethI tene (TAine lIdhe ) pharakatA echavaDe dhamatAM mAro jaTharAgni bujhAI gayo che, apamAna pAmelI kAMtAnI jema nidrA mane tane kayAMi paNa dUra cAlI gaI che ane supAtramAM ApelI lakSmInI jema mArI rAtrI kSINa thatI nathI." " A vasUnI yuvAvasthA pitAmaha vigeree bhogavelI hovAthI te seMkaDo chidrovaDe alaMkRta thayuM che, tathA A vansa mArA putra ane patra pAse paNa javAnI IcchA rAkhe che. tethI A vastra Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 104 ) bhAjapramadha bhAtara. salelu ja zAthe che-sArUM che. " A pramANe sAMbhaLI rAjA mahelamAM gayA. pachI prAta:kALe te brAhmaNane melAvIne pUchyuM ke-- " huM brAhmaNa ! Aja rAtrIe tame sakhata TADha zI rIte sahana karI ? vaLI satpAtrane viSe ApelI lakSmInI jema rAtrI khuTatI nathI ema paNa tame melyA hatA tenA artha zuM ?" A pramANe rAjAe kahelA sa'keta sAMbhaLI te vipra melyA ke-- " rAtro gAvA mAnu, zAnu: mukhyayo co: rAnan ! zIta maLyA nItaM, nAnumAnuDhDhazAnumi: | "" " he rAjan ! rAtrIe jAnu eTale peTamAM gADhaNa bharAvIne, divase bhAnu eTale sUrya nA tApa laine ane anne saMdhyA samaye kRzAnu eTale agnie tApIne A pramANe jAnu, bhAnu ane kuzAnue karIne meM TADha sahana karI che. "" te sAMbhaLI traNa prAsathI prasanna thayelA rAjAe tene traNa lAkhanuM dAna ApyuM. te vipra karIthI elyA ke " dhAraciyA tvacAmAna, mAtyAgavatadhunA | moSitA vaniAdhA, sacetoghuviramataH || '' ' mahA dAnezvarI evA tame humaNAM tamArA AtmAne dhAraNa karIne satpurUSAnA cittarUpI kedakhAnAmAMthI baLi ane kaNa vigere rAjAone cheDAvyA che." arthAt tenu sthAna have tame lIdhu che. leAkeA prAta:kALamAM tamArU nAma le che. ekaDhA rAtre nagarImAM pharatA rAjAe mArga mAM sanmukha AvatI koi kulaTA strIne joi teNIne pUchyuM ke... he devI ! tame kANa che! ane A madhya rAtrIe kyAM javA icche che ? " te sAMbhaLI te catura kulaTAe rAtrImAM bhAjarAjAne vicaratA jANI kahyuM ke--" he rAjan ! kAmadeva nAmaneA rAjA tamArAthI paNa ati viSama che. tenI AjJA mahAdeva vigere davA paNa dAsanI jema mastakapara dhAraNa kare che. " ( tenI AjJA svIkAravA huM. paNa jAuM chuM. ) te sAMbhaLI rAjAe prasanna thai pAtAnA hAthamAMthI kADhIne eka kaDu teNIne ApyuM. te laine te peAtAne sthAne gaI. tyAMthI AgaLa cAlatA bhAga mAM rAjAe kAI gharamAM koi srIne rAtI sAMbhaLI vicAyuM ke--" madhya rAtrIe A kema rUdana kare che ? Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 4che. (15) tene zuM du:kha haze? ema vicArI rAjAe tenuM du:kha jANavA mATe potAnA aMgarakSakane mokalyo. te aMgarakSake tenA vRttAMta jANuM rAjA pAse AvIne kahyuM ke -"he svAmina ! mAre pUchavAthI te strIe mane AvA arthavALe loka kahyo ke-A mAMcAmAM rahelo mAre pati vRddha ane aMdha che, A gharamAM mAtra eka thAMbhale ja bAkI rahyo che. varSARtuno kALa najIka Avyo che, putra paradeza gaye che, tenI kuzaLa vArtA paNa AvI nathI, yatnathI sAcavI rAkhelI telanI ghaDI paNa bhAMgI gaI che, tethI huM vyAkuLa thai chuM, vaLI gabharanA bhArathI ALasu thayelI A putravadhune joIne huM tenI sAmu lAMbe svare rUdana karuM chuM. te sAMbhaLI dayAnA sAgara rAjAe teNIne lakSa dravya ApyuM. tyAMthI anya mArge jatAM rAjAe kaI vRddha viprane zItathI pIDAto joI pUchayuM ke -"he zreSTha vipra ! tamane zIta bAdhA kare che ?" te vRddha vipra belyo ke-"he bhAgyavaMta! meM ghaNuM kALa sudhI zItane samUha sahana karyo che, paNa have to prAta:kALe ja mArA zItane nAza thavAne che." rAjAe pUchyuM-"zI rIte ? " vijha -"he mahA bhAgyazALI ! huM kaMkaNa dezathI ahIM Avyo chuM, prAta:kALe bhejarAjAnAM darzana thavAthI tarataja zItano kSaya thaze." rAjAe kahyuM- he zreSTha brAhmaNa ! dhArAnagarIne rAjA prAye karIne vidvAnone ja vittadAna kare che, bIjAne dAna ApatA nathI ema saMbhaLAya che. brAhmaNa bA -" ame paNa cAra veda bhaNue chIe ane tenI vyAkhyA karIe chIe. vaLI bhejarAjA dayALu che, paNa nirdaya nathI ema ame jANIe chIe; tethI te bAbatane amane bhaya nathI." te sAMbhaLI rAjAe tene divya vastra ane sarva AbharaNe AvyAM ane rAjA potAnA mahelamAM Avyo. tyArapachI prAta:kALa thatAM te brAhmaNe potAnuM prAta:karma karI rAjAnA prAsAdamAM AvI dvArapALane kahyuM ke-"he bhAgyavaMta ! ame rAjAnA darzananI IcchA rAkhIe chIe." tyAre dvArapALe jaine rAjAne kahyuM ke he deva ! ke koMkaNa dezane nivAsI brAhmaNa dvAra pAse AvI ubhe che." rAjAe tene praveza karAvavAnuM kahyuM, eTale te brAhmaNa sabhAmAM AvI rAjAne joI AvA athavALa kaleka belyo ke-"he bhojarAjA ! tamArA yazarUpI samudramAM 14 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) bhojaprabaMdha bhASAMtara. AkAza ane pRthvI e be chIpanA saMpuTa che, ane tenI aMdara caMdra maMDaLarUpI muktAphaLa utpanna thayuM che ema huM mAnuM chuM. te sAMbhaLI rAjAe tene suvaNanA ATha ghaDA ratnothI bharIne AvyA. te bAbata kezanA adhikArIe dhamapatramAM lakhyuM ke -"mAlava dezanI pRthvInA iMdra dhArAnagarInA svAmIe kaMkaNavAsI brAhmaNane maNiothI bharelA suvaNanA ATha kaLazo ApyA.' ekadA rAtrIe pUrNimAnA caMdra je rAjA bolyo ke- " yadetaccandrAntarjaladalavalIlAM vitanute, tadAcaSTe lokaH zazaka iti no mAM prati tathA / " je A caMdranI aMdara vAdaLAne kakaDA jevI lIlAne vistAra che tene loka zazaka-mRga kahe che, paraMtu mane tema lAgatuM nathI. A pramANe rAjAe ardha loka kahyo, tevAmAM nIcalI bhUmimAM rahelA ane mahelamAM paDelA keI cAre tenuM uttarArdha A pramANe kahyuM- " ahaM vindaM manye tvadarivirahAkrAntataruNI-- kaTAkSolkApAtavraNakiraNakalaGkAGkitatanum // " huM to ema mAnuM chuM ke tamAre zatrunI virahathI pIDAtI strIonA kaTAkSarUpI ulkApAtathI pahelA traNanA kiraNo vaDe te caMdranuM zarIra kalaMkita thayuM che." te sAMbhaLI rAjAe kahyuM-"ahe mahApurUSa! tuM koNa che? ane A madhya rAtrIe kArAgRhamAM kema peThA che ?' cAra bA - "he deva! mane abhayadAna Ave kahuM." rAjAe tene abhayadAna ApyuM, tyAre cAre AvI rAjAne praNAma karyA ane pitAnI sthiti nivedana karI.tethI rAjAe te cArane daza karoDa suvarNa ane ATha meTA hAthI AvyA. te bAbata kezanA adhikArIe dharma patramAM lakhyuM ke -"mRtyunA bhayamAM sapaDAyelA eka cArene rAjAe kalAkanA be pAdapUrNa karavAthI prasanna thaI daza reDa suvarNa ane daMtanA agrabhAgavaDe parvatane bhAMgI nAMkhe tevA tathA jenA madamAM bhamarAo haSathI guMjArava kare che tevA ATha hAthIo AyA. ekadA uparanA mALamAM bhejarAjAne sutelA jANIne ke brAhmaNAra khAtara pADIne rAjAnA kezamAM paThA. tyAMthI aneka Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra che. (107) ratno teNe grahaNa karyA, paraMtu te joIne tene vicAra thaye ke-" A ratno cAravAthI paralokamAM tene dArUNa vipAka thaze." ema jANI tyAMja vairAgya pAmIne te ciMtavavA lAgyA keA bhavamAM prANIe jevikI aMgavALA kedIA, aMdha, paMgu ane daridrIdekhAya che te pUrva bhave upArjana karelA pApanAM phaLane ja bhogave che." A avarasare rAjA jAgRta thaI pitAnA divya mahelamAM vividha maNionA kaMkaNathI alaMkRta pitAnI rANuone sutelI joI potAnI hAthI, ghaDA, ratha ane pAyadaLanI sAmagrIne vicAra karI rAjyanA sukhathI saMtoSa pAmate sate harSane lIdhe bolyo ke "vatI yuvatI svaranoDanukUttara, sadvAndhavAH praNayagarbhagirazca bhRtyAH / vAti ntanihAtAnAtu," mAre cittane haraNa kare tevI strIo che, anukULa svajano che, uttama bAMdhave che, namratAvALI vANIne dhAraNa karanAra bhUlyo che. hAthIonA samUha vilAsa kare che ane capaLa dhADAo zobhI rahyA che." A pramANe lokanA traNa pAda racAyA, paNa cothuM pAda barAbara na racAvAthI rAjA te traNa padane ja vAraMvAra bolatA hatA te sAMbhaLI nIce rahelo te cera bolyo ke - "samIttane nayanone di vizvatti " paraMtu ne mIMcAyA pachI temAMnuM kAMI paNa nathI." te sAMbhaLI rAjAe pUchayuM--"aho mahApurUSa! atyAre kezagRhanI daye tuM keNa rahelA che ?' cAra bA -"he deva ! mane abhayadAna Ape te kahe." rAjAe tene abhayadAna ApyuM, eTale te cAra rAjA pAse AvI tene AzIrvAda ApIne belyo ke-"he deva ! haM brAhmaNane putra mahAvyasanI chuM, huM jugAramAM dhana hArI gaye , tethI dhanane mATe ahIM kezagrahamAM Avyo chuM, meM aneka ratno jemAM ane lIlAM paNa pachI evIcAryavRttine pApamaya jANIne huM virAgyamaya vicAramAM rahyo hato. teTalAmAM Apa traNa pAda bolyA, te sAMbhaLI meM cothuM pAda pUrNa karyuM. te sAMbhaLI rAjAe tene "have jugAra ramIza nahIM." ema kahI hAreluM dhana tathA AjIvikAne mATe Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 108 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. bIjI eka lAkha dhana ApyuM. prAta:kALe rAjAe cArane dhana Apyu jANI mukhyamaMtrIe rAjAne kahyuM ke--"he deva ! haNavA lAyaka cArane Apa je vitta ApeA che! e rAjanIti nathI. ' rAjAe javAma ApyA ke--purUSe kaLA meLavavAmAM ja yatna karavA, kAraNa ke kaLAne kAMIpaNa aprApya-durlabha nathI. kaLAnA praka`thI ja caDe mahAdevanuM amUlya mastaka prApta karyuM che." arthAt meM je dravya Apyu che te kaLA meLavIneja Apyu che. tyArapachI dharmAdhikArIe dharma patramAM lakhyu kecAra mAravA lAyaka chatAM paNa tenAmAM kaLA joine bAjarAjAe tene jeTaluM dhana hAryA hatA teTaluM dhana tathA upara eka lAkhadhana tenI AjIvikA mATe ApyuM. " ekadA paMkamAM sutelI paTTarANInI chAtI upara caMdranuM ajavALuM ( cAMdaraNu' ) paDeluM joi rAjA ardha zlAka khelyA ke huM subhra ! gavAkSane mArge AvavAthI jenI drikA vIkharAi gai che evA A ca tArA vakSasthaLapara kevA roAbhe che ?" te sAMbhaLI kozamAM prathamathI peThelA kei cAra uttarAdha melyA ke stananA saMga karavAnI icchAthI jeNe 'cethI jhaMdhApAta karyAM che evA te caMdra dUrathI paDavAne lIdhe jANe khaMDa khaMDa thai gayA hoya tevA zobhe che. " dd prAta:kALe te cArane mAravA lai javAmAM AvyeA. te vakhate te rAjA pratye AvA artha vALA klAka khelyA--bhaTTI nAza pAmyA,bhAravi paNa nAza pAmyA, bhikSu nArA pAmyA, bhImasena paNa nAza pAmyA, huM bhikSu ... ane tame bhUpati che, mATe kahuM chuM ke he rAjana ! bhakAravALA nAmano pa`ktimAM hAla yamarAjanA praveza thayA jaNAya che. " te sAMbhaLI prasanna thayelA rAjAe tene lakSa dhananu dAna karIne choDI dIdhA-mukta karAvyA ( cheDAvI dIdhA. ) ekadA rAtre dhArAnagarImAM rAjA pharatA hatA, tevAmAM eka cArane dhIme dhIme cAlatA jo rAjA pAte paNa tenI pAchaLa gupta rIte dhIme dhIme cAlyA. te cAra koi brAhmaNanA gharamAM dhananI AzAthI peDA. rAjA paNa tyAMja bahAra koi ThekANe chupAine ubhe rahyo. teTalAmAM brAhmaNanI strI jAgI gai. teNIe pRthvIpara palAlanI ( zvAsanI ) pathArImAM sutelA potAnA patine kahyuM ke--"he nAtha ! mane A vajranA kakaDA ApA, athavA A bALakane tamArI pAse rAkhA; kemake ahIM te ( huM sutI chuM tyAM) Atra ughADuM pRthvItaLa ja che, ane palAlanA samUha badhA tamArI pAse che. '' ! pramANe te HpatInI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 4 thI. ( 109 ) vAta sAnaLI aMdara peThelA cAre dayA AvavAthI anya ThekANethI cArI ANelu` vadhu teNInA upara nAMkhyuM ane pachI rAtA rAtA bahAra Avye. A pramANe pAtAnuM vajra brAhmaNane ApI mahAra AvIne te cAra AvA avALA lAka elyA--are re ! je peAtAnuM udara pUrNa karI zakatA nathI teonA janma zuM kAmanA che ? ane jee samartha chatAM paNa paropakAra karatA nathI teneA janma paNa zuM kAmanA che ?" te sAMbhaLI rAjAe vicAryuM ke A brAhmaNanuM dAriA jANI atyaMta kRpA utpala vAthI A cAranuM dRzya atyaMta yAduM thayuM che. tethI kharekhara tenuM hRdaya phATI jaze. " ema vicArI rAjAe pAtAnA hastakamaLamAMthI rataDita mahA mUlyavALu vIravalaya ( kaDuM ) utArI cAne Apyu ane kahyuM ke "he mahAbhAga ! huM paNa kAThaka tamArI jevA ja phaeN chuM; paraMtu A rAjAnA hAthanu` valaya che ane ghaNA mUlyavALu che tethI tuM tene thADA mUlye kAine ApI daiza nahIM. " ema kahI rAjAe pAtAnA mahelamAM AvI kAzanA adhikArIne kahyuM ke--"cAne dayALu joi meM tene vIravalaya ApyuM che " te lakhI leje. tyAre teNe dhama patramAM lakhyuM ke cAranA hRdayamAM utpanna thayelI kRSA joine be pharatA pRthvInAtha beAjarAjAe harSa pAmI tene tatkALa vIravalaya Apyu, " ahIM te cAre paNa rAjAnuM ApeluM vIravalaya lai te brAhmaNanA gharamAM jai sutelA te brAhmaNane uThADI tene te vIravalaya ApI kahyuM ke he zreSTha brAhmaNa ! , . A rAjanA hAthanuM valaya kharuM mUlyavALu che, te tAre thADI kiMmatamAM koine vecavuM nahIM." ema kahI te cAra potAne sthAne gayA. prAta:kALe te brAhmaNe vIvalayane nagaramAM vecI tarataja mahAmUlyavALAM AbhUSaNA ane vastro kharIda karyAM. rAjAe pelA cArane Apela bIvalayanuM teNe zuM karyuM ? pelA brAhmaNane Apyu ke pote rAkhyu` ? te jANavA mATe potAnA pAMca cha a garakSakA te brAhmaNane elAvavA mAkalyA. te rAjasevake e tene ghera jai tebrAhmaNane praNAma karI kahyuM ke--" he vipra ! tamane bAjarAjA elAve che. tyAre te brAhmaNa rAjamahelamAM jai rAjAne joi AzIrvAda ApIne kheDA. te vakhate rAjAe tene kahyuM ke he zreSTha vitra ! Aja rAtre pathArIne mATe lAla paNa nahAtu ane prAta:kALa thatAMja divya kuMDaLa tathA kimatI vasranI prApti karyAMthI thai ? " te sAMbhaLI camatkAra pAmelA brAhmaNe vicAryuM ke...... A rAjA mArA dAdarAvALA kuTuMbane zI rIte jANI gayA ? ' pachI te brAhmaNa AvA bhAvA vALA zloka d Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 110 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. elyA--" he ciMtAmaNi ! A bhAjarAjAthI huM jItAyA ema dhArIne tuM ciMtA na kara. kAraNa ke teNe teA pAMca prakAranA kalpavRkSA paNa jItI lIdhA che; tethI pAMcanI sAthe je du:kha Ave te du:kha na kahevAya. " te sAMbhaLI rAjAe tene pAMca lAkha suvarNa nu dAna karyuM iti cAradAna prazna dha. ekadA prabhAte rAjA jAgatA sutA hatA, te vakhate cAra zayyApAlikA sIee eka eka pAdavaDe prAta:kALanuM varNana A pramANe karyuM".-- suvarNa ne khAnArA dhArAnI jema pUrva dizA pILA vaNa vALI thai che 1, dhana rahitanA guNAnI jema dIvAo gAbhatA nathI 2, puSpa rahita mANasanI sa'padAnI jema tArAe lIna (naSTa) thatA jAya che 3, ane gAmaDIAnI sabhAmAM gayelA paMDita mANasanI jema caMdra nisteja thAya che. 4. ' A pramANe sAMbhaLI rAjAe te cAre sIene lAkha lAkha dravya ApyuM. bAjarAjAnI eka rANIe pratijJA karI hatI ke hu rAjAnA jIvatAM tenI prazaMsA nahIM karyuM. " tenI parIkSA karavA mATe rAjAe koinI sAthe peAtAnA caraNanI vAta tene jaNAvI. te sAMbhaLI te bolI ke-- he bheAjarAjA ! tamArA svarge javAthI A dhArAnagarI nirAdhAra thaI, sarasvatI Azraya hita thaI ane sarva paDe Aje ghaNI vinAnA thayA." vaLI te bolI ke--" kaviomAM, kAmIjane mAM, yogIAmAM, bhegIe, dAtArAmAM zatrunA jaya karanArAomAM sanAmAM, dhanavAnamAM, dhanurdhArIAmAM ane dharmIjanAmAM bAjarAjA jevA A pRthvItaLa upara koi paNa nathI. 95 ekadA krIDArasanAM paravaza thayelA rAjA adhapara caDI nagara bahAra gayA. thAuM dUra jatAM nadI utarIne mAthe kAnA bhAge mUkI sanmukha AvatA eka mANasane joyA, tenA vaSa uparathI tene brAhmaNa jANI rAjAe tene pUchyuM ke he brAhmaNa ! nadImAM pANI keTalu ? te sAMbhaLI. pAtAne rAjAnu dAna thavAthI have riAne nAza thayA ema mAnI te bAlyA ke--" huM naradhi ! jAnudaA aTale DhIMcaNa pramANa jaLa che. ' rAjAe pUchyuM ke--" tamArI AvI avasthA kema che ? " te vidvAne javAba ApyA ke sava ThekANe ApanI jevA hotA nathI. " rAjAe kahyuM ke--" huM paDita ! kerAnA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra ja che. (111) adhikArI pAse jaIne mAge. te tamane lAkha dhana Apaze. te sAMbhaLI teNe kASTane bhAre pRthvI para nAMkhI daI kezAdhikArI pAse jaI kahyuM ke -"he mahAbhAgyavAna ! rAjAe mane mokalyo che, ane lakSa dhana Apa.' te sAMbhaLI te adhikArIe tenuM rUpa dekhI hAMsI karI ke- he vipra ! tamArI A mUrti lakSa dhanane yogya nathI.' A javAba sAMbhaLI kheda pAmI te brAhmaNa rAjA pAse jaIne kahyuM ke- he deva! kezAdhikArI ane lakSa dravya ApatA nathI. he rAjana ! tame sarvatra suvarNanI vRddhi varasAve che. paraMtu abhAgyarUpI trathI DhaMkAyelA mArA para tenA biMduo paNa paDatA nathI. te sAMbhaLI rAjAe kahyuM ke --"pharIthI jai be lAba bAge, te Apo.' brAhmaNa pharIthI nagaramAM gaye, ane te adhikArI pAse be lAkha mAgyA." tyAre te adhikArI pharIthI paNa hasyA. dravya ApyuM nahIM. tethI te trIjI vAra rAjA pAse ja bAlyA ke-"mainI jema tamArA varasavAthI sarva vRkSa nava pallavita thayA che, paraMtu AkaDAnA vRkSa jevA amAre to pUrvanAM je pAMdaDAM hatAM teno paNa saMjAya che. ha deva ! te pApI te haMsa che. paNa mane kAMI ApatA nathI." te sAMbhaLI kautukI, kIDAnA nidhAna ane mahedharanA aMzarUpa zrIbhAje kahyuM ke- "he vipra ! have traNa lAkha mAge te avazya Apo." te viSe kezAdhikArI pAse jaI pharIthI kahyuM ke-"rAjAe mane traNa lAkha ApavA kahyuM che. te sAMbhaLIne paNa teNe tene kAMi AvyuM nahIM. tyAre te brAhmaNa javA AvavAnA bedathI krodha pAmI rAjA pAse AvI bAlyo ke he deva ! te sarva pApIo bheLA thaI mArI hAMsI kare che ane kAMI paNa ApatA nathI." ema kahI e vipra AvA arthavALa leka belyA-ekano moTo udyama ane bIjAnuM ati nirlajjapaNuM, temAM ame kenI stuti karIe ? surya hamezAM aMdhakArane nAza kare che. ane aMdhakAra hemerA AvyA ja kare che. te sAMbhaLI rAjAe kahyuM- he vipra ! tamAre traNa lAkha upara daza hAthIo levA. " ema kahI rAjAe tenI sAthe potAnA eka aMgarakSaka (hajurI)ne kezAdhikArI pAse mokalyo ane brAhmaNane kahyuM ke "A mAre sevaka tamane saghaLuM apAvaze. "pachI te sevake kezAdhikArI pAse jaI tene kahyuM ke-A zreSTha paMDitane traNa lAkha davya ane daza hAthI ApavAnA che." te sAMbhaLI tene te pramANe ApI dharma patramAM lakhyuM ke "jAnuda (DIMcaNa sudhI) pANI kahenAra Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) bhojaprabaMdha bhASA 2. brAhmaNane zrIbhojarAjAe lAkha, lAkha ane lAkha tathA madonmatta daza hAthI AvyA che.' ekadA rAjA sabhAmAM beThe hatA te vakhate dvArapALe AvI tene kahyuM ke -"he dava ! kaMDinanagarathI Avelo koI vidvAna dvAra pAse rahela che. rAjAe tene praveza karAvavA kahyuM. te gepALadeva nAmano kavi sabhAmAM AvI rAjAne je AvA athavALe loka - he bhojarAjA tamArA cittamAM je kodha Ave to zatraonuM zinya ane prasaratA thAya te suvarNano samUha A be vastue zaMkA rahita ( avazya ) tRNanA kaNa jevI thAya che. te sAMbhaLI rAjA prasanna thayA te paNa te gapALanA devane lIdhe tene kAMI paNa ApyuM nahIM. te vakhate rAjA potAnA adhikArIo sAthe kAMI vAta karato hato te je gopALe vicAryuM ke "rAjAe zuM mAro leka sAMbhaLyo ja nathI ?" pachI AkAzamAM megha caDela je te kavi bolyo ke -"he megha ! tuM atyaMta ujata thayo che-caDI Avyo che, ane teM sarva dizAmAM vyApta karI che, tethI huM mAnuM chuM ke tuM dharatAthI sarovarane samudra tulya karIza; paraMtu zrImatunA tApathI vyAkuLa thayelA ane mAtra tAre ja kAraNe rahelA A masyAno samUha kSaNavAra paNa tArA vinA rahevA samartha nathI, tethI tuM hamaNAM kAMIka vRSTi to kara." A lokano artha jANIne rAjAe gopALane kahyuM ke-"he gapALa ! tuM dAdarUpI agnithI atyaMta banyo hoya ema jaNAya che." ema kahI tene potAnA zarIranA ApaNe tathA sALa gajeko AyA. kezAdhikArIe patramAM lakhyuM ke -" bhejarAjAe pALa kavine potAnA zarIra parathI utArIne sarva AbharaNo AyA tathA sALa gajeko AyA." iti gepALa kavi prabaMdha. ekadA bhojarAjA siMhAsanane zobhAvatA hatA te vakhate dvArapALe AvI praNAma karIne kahyuM ke-"he deva ! gaMgAnadIne kAMThe visanArI ke vRddha brAhmaNI ApanA darzananI IcchAthI dvAra pAse AvIne ubhI che." rAjAe kahyuM-" tane praveza karAva.' pachI te vRddhAne AvatI joI rAjAe tene praNAma karyA. tyAre te "ciraMjIva ema AzIrvAda ApI AvA athavALa kalAka bolI " A Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra ja che. (113) bhojarAjAne pratAparUpI agni rAjAonI yuddhabhUmimAM apUrva rIte jAgRta che ke je (agni) ne praveza thavAthI zatrarAjAonA gharanA AMgaNAmAM ghAsa uge che." te sAMbhaLI rAjAe prasanna thaI te vRddhAne ranone bharele suvarNa kaLaza Ayo. te bAbata kezAdhikArIe dharmapatramAM lakhyuM ke- vRddhA brAhmaNIe rAjasabhAmAM rAjAnA pratApanI stuti karI tethI prasanna thai rAjAe tene maNithI bharele suvarNakaLaza Ape." ekadA bhojarAjA kIDAdyAnamAM kIDA karavA gayA. tyAM cirakALa sudhI kIDA karIne thAkI javAthI keika AmravRkSanI nIce vizrAMti levA beThA. tyAM AmravRkSanI nIce ratnakaMbala para beThelA rAjAne joI malphinAtha nAmanA kavie tyAM AvI AvA athavALa leka kahyo- seMkaDo zAkhAo vaDe AkAzamAM vyApI janArA ghaNuM vRo vanamAM hoya che, paraMtu sugaMdhanA samUhane lIdhe ekaThA thayelA bhamarAonA samUhe jenAM pAMdaDAM naSTa karyA hoya evAM vRkSo viralA ja hoya che." te sAMbhaLI harSita thayelA rAjAe tene pitAnA hastanuM kaMkaNa ApyuM. te kavine hastakaMkaNa ApyuM jANI kezAdhikArIe dharma patramAM lakhyuM ke-"AmravRkSanI nIce beThelA rAjAe vRkSanuM varNana karanAra mallinAtha kavine hAthanuM valaya ApyuM. tyArapachI teja AmravRkSanI nIce beThelA rAjA pAse ke bIjA vidvAne AvI kahyuM ke he rAjana ! ame pUrvasamudra kinAre rahelA zrImAna ulaza jaganAthanA dezamAMthI AvIe chIe. te sAMbhaLI rAjAe kahyuM"mane tamArI jevA tIrthanivAsIonAM darzana bhAgya vinA kayAMthI thAya? " brAhmaNe kahyuM -"he deva ! ame kevaLa tIthavAsI chIe, eTaluM ja nahIM paraMtu mAMtrika paNa chIe." rAjAe kahyuM brAhmaNa jAtimAM sarva kAMI saMbhave che; paraMtu he vipra ! jema maMtravidyAthI parelamAM phaLanI prApti thAya che tema A lokamAM tenuM kAMIpaNa phaLa prApta thAya che ke nahIM?" vipra be ke -"he rAjana ! sarasvatInA caraNakamaLa ArAdhavAthI vidyAnI prApti thAya che e vAta jagatamAM prasiddha che, paraMtu dhananI prApti thavI e to bhAgyaAdhIna che. kahyuM che ke je guNo che te to guNe ja che, te guNe kAMi vaibhavanuM kAraNe thatA nathI. dhanaprAptine karanAruM bhAgya to juduM 1 maMtravidyAvALA. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (114) bhejaprabaMdha bhASAMtara. ja heya che."he rAjana ! vidyA ane guNeja lekenI pratiSThAnuM kAraNa che, kevaLa saMpadA pratiSThA ApI zakatI nathI. he deva ! zAstramAM kahyuM che ke-guNano samUha prApta kare te potAnA svAdhInanI vAta che, tethI je guNa rahitapaNuM hoya to te niMdya che; paraMtu dhananI prApti te devAdhIna hovAthI tenI prAptimAM purUSanI niMdA zI rIte thAya ? he deva ! maMtranuM ArAdhana karavAthI manuSya pote apratihata zaktivALo thAya che, ane zAstranA abhyAsavaDe kavi thAya che." te sAMbhaLI rAjAe kahyuM- "tamArI pAsenA maMtranI zakti zuM che ?" vipra bolyo-"he rAjana! tamane kosuka hoya te jue. huM ApanI AjJAthI jenA mastaka para hAtha mUkuM te mANasa sarasvatInA prasAdathI vidyAnA vilAsamAM akhalita gativALe thaI jAya che. te sAMbhaLI rAjAe kahyuM ke -"he kavIzvara ! tevI zakti hoya te te tamArI te devazakti ghaNI zreSTha kahevAya." pachI rAjAe keI abhaNa dAsIne bolAvI te brAhmaNane kahyuM ke "he vidvAna ! AnA mastaka para tamAre hastakamaLa mUke." tyAre te brAhmaNa pitAnA iSTadevanA smaraNapUrvaka teNInA mastaka para hAtha mUkI bolyo ke-"he devI! je kaI viSayamAM bolavAnI rAjA AjJA Ape te viSayamAM tArA mukhakamaLamAMthI nIkaLelI kavitAe karIne manahara rIte bela." pachI te dAsIe rAjAne kahyuM ke-"he zrI bhojarAjA! huM atyAre samagra vANumaya zAsUsamUhane hastamAM rahelA AmaLAnI jema jeuM chuM. te he deva ! AjJA Apo. zenuM varNana karUM ? te sAMbhaLI rAjAe svAbhAvikapaNe vicAryA vinA ja kahyuM ke -" mArA khanuM varNana kara." tyAre te dAsI AvA athavALe kaleka bolI ke- "he naredra! A tamAre khIrUpI dhArAdhara (megha) zatruonI strIonAM dvArA varase che. (temanA netramAMthI azrudhArA varasAve che, te Azcarya che, tathA saMgrAmamAM niraMtara koza rahita thayela A kha zatrurAjAonA dAridrayane udaya kare che, te paNa Azcarya che." te sAMbhaLI Azcarya pAmelA rAjAe te brAhmaNane ravaDe bharelA pAMca suvarNakaLaze AvyA. te viSe kezAdhikArIe dhamapatramAM lakhyuM ke - maMtra vidyAmAM prasiddha thayelA brAhmaNane bhejarAjAe ratnonA bharelA pAMca suvarNakuMbha AcA." Iti mAMtrika kavi prabaMdha. 1 jenI zakti haNAtI nathI eva. 2 mAna. bIjo artha khajAne. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra ja che. (115) A avasare zrImALa nAmanA nagaramAM kumudanAme mahAdhanAhatya paMDita raheto hato, tene mAgha nAmano putra thaze. kumude te putranuM jozI pAse jAtakarma (janmAkSara) karAvI tenuM bhAgya pUchyuM, tyAre jozIe kahyuM ke- A putra prathama ghaNuM udayavALo thaze, pachI chevaTa bhavarahita thaI suvAvaDe pIDita thaI pagamAM kAMika sejAne vikAra thaIne te maraNa pAmaze." A pramANe jozIe kahyuM tyAre potAnA vibhavavaDe te grahanA phaLane vyartha karavA IcchatA mAghanA pitAe vicAryuM ke manuSyanuM AyuSya utkRSTa se varSanuM hoya che, tenA chatrIsa hajAra divase thAya." ema vicArI na keza karAvI temAM dhanathI bharelA chatrIsa hajAra suvarNakaLaza mUkyA, tathA bIjI ghaNuM saMpatti putrane ApI kuLane ucita zIkhAmaNa daI pitAnA AtmAne kRtArtha mAnI te kumuda paMDita maraNa pAme. tyArapachI uttaradizAnA svAmI kuberanI jema meTI samRddhivALo te mAgha vidvAnane Icchita lakSmI bApa, dAna ane sanmAnavaDe athanA samUhane kRtArtha karate, aneka prakAranA bheganI racanAvaDe potAnA manuSyapaNune iMdra samAna dekhADato tathA zizupAlavadha nAmanuM mahAkAvya racI vidvAna janonA manane camatkAra pamADato sukhe rahevA lAgyo. tenI UMcA prakAranI vidvattA tathA puNyavattA bhejarAjAe sAMbhaLI, tethI tene maLavAnI utkaMThA thavAne laIne zrImALanagaramAM pitAnA mANase mekalI ziyALAnI RtumAM temAgha paMDitane bahumAnapUrvaka dhArAnagarImAM belA. tyAM devapUjAdika prAta:kRtya karI madhyAhu vakhate bhejanasamaye vizALa suvaNanA thALa ane ratnanA kALA mAMDI temAM judA judA dezanA phaLa mevA vigere tathA dALa, bhAta, miSTAnna vigere rasavatI pIrasI mAghapaMDitane atyaMta AdarathI kaMThapayata bhojana karAvyuM. pachI bhejarAjAe tene pUchayuM ke -"sukhethI bhojana karyuM ?" paMDite javAba Apyo ke-ati kutsita azananuM bhajana karavAthI peTamAM asukha thAya che." ema javAba daI bAkIne divasa tathA rAtrIne pahele prahara vividha prakAranA vinAdavaDe rAjAne raMjana karI nirgamana karyo. tyArapachI rAjAe paMDitanI rAtrI sukhe nigamana karAvavA mATe vizeSa karIne zayanamAM sukha upajAvavAnA hetuthI pitAnA ja paryakamAM suvADyo ane TAdanuM rakSaNa karavA mATe potAne ja zAla oDhavA Ape. prAta:kALe rAjAe tene sukhanidrAne prazna karyo tyAre paMDite kahyuM ke- "mAre Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (116) bhojaprabaMdha bhASAMtara. zarIra upara ghaNuM lAdI naMkhANI hatI arthAta bhAra ghaNe hatuM, tethI barAbara nidrA AvI nathI." Avo uttara sAMbhaLI rAjA manamAM kheda pAmyo. pachI rAjAe mahA prayatna te paMDitane javAnI rajA ApI ane rAjA pote tene nagaranI bahAra upavanasudhI vaLAvavA gaye. tene paMDite vinaMti karI ke--kaI vakhata mAre ghera AvavAnI kRpA karI mArI saMbhALa leje." ema kahI paMDita pitAnA nagara tarapha gaye. tyArapachI bIje varase bhejarAjA te mAghakavinA vaibhavanI lIlAne vilAsa jevAnA kokathI zrI bAlapure gaye. mAgha paMDita tenI sanmukha gayo ane ucita bhakitavaDe tene atyaMta vaza karI sainya sahita temane potAnI adhazALAmAM utAro Ape. pachI pitAnA mahelamAM praveza karAvatAM temAM kAcathI bAMdhelI cAlavAnI bhUmi joI bhejarAja Azcarya pAmya, bharata maNithI bAMdhelI madhya bhUmine joI zevALavALA jaLanI bhrAMti thavAthI bhejarAja vas ucA levA lAgyo. te vakhate pratihAre "A to marakta maNinI bAMdhelI pRthvI che, ema kahI rAjAne saMzaya dUra karyo. pachI suvaNanI bAMdhelI snAnabhUmimAM snAna karI devapUjA vigere kArya karI bhAjanane mATe meTA suMdara Asana para beTho. pachI mAtra eka maNinA kaLAmAM ja te rAjAne thoDIka khIra pIrasI. te khIra A rIte banAvelI hatI:-pAMcase gAyane dahI tenuM dudha aDhIse gAyone pAyuM, te aDhIso gAyane dohI tenuM dudha savAse gAyone pAyuM. e rIteadha adhiI gAyane dudhapAI chevaTacAra gAyo sudhI pAyuM.e cAra gAyane dehI tenuM dudha ukALI temAM uttama jAtinA thoDA cekhA nAMkhI tathA sAkara ane bIjI cAra sugaMdhI vastuo nAMkhI te khIra taiyAra karavAmAM AvI hatI. AvI khIra jarAka ja pIraselI joI bhejarAjAe vicAryuM ke Aje te bhukhe bharavAnuM AvyuM." ema vicArI te khIra teNe khAdhI. tarataja amRtanI jema teTalA alpa bhejanathI paNa te devanI jema atyaMta tRpta thaI gayo, ane potAne ghera thatA bhejanane teNe kutsita azAna ja mAnyuM. tyArapachI bAkIno divasa tathA rAtrIne pahelA prahara nahIM sAMbhaLelA kAvya prabaMdha ane nahIM joyelA nATakAdikanA vinodathI nigamana karyo, pachI aMdarathI pAlA hevAthI jemAM kheranA aMgAra bharelA evA tAMbAnA staMbha upara goThavelA temaja bArIka vastrathI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 4 the. (117) DhAMkelA paryaka upara bhojarAjAne suvADavAmAM AvyA. tenA tApathI ziyALAnI Rtu chatAM paNa tarataja unALAnI sakhata garamIno tene anubhava thaye tethI teNe mAtra eka jhINuM vasraja eTayuM, te vakhate jaLa chAMTelA vIMjhaNA hAthamAM rAkhI cotarapha ubhelA sevake tene maMda maMda pavana nAMkhavA lAgyA. tenA zarIra para sugaMdhI zItaLa caMdananuM vilepana karyuM ane ziyAmAM sugaMdhI puSpone samUha pAtharavAmAM Avyo. AvA sAdhanavALI ziyAmAM suvAthI sukhanidrAvaDe te rAtrIne kSaNanI jema rAjAe nirgamana karI. prAta:kALe zaMkhano zabda sAMbhaLI bhejarAjA jAgRta thayA. pachI paMDitane pUchavAthI teNe zavyAnI aMdaranI goThavaNa saMbaMdhI sarva vRttAMta jAye. A rIte bhajana ane zayana vigerethI dadayamAM AnaMda pAmelA rAjAe ghaNA divaso tyAM rahIne pachI potAne deza javA mATe paMDitanI rajA mAgI, ane pote ne bhejasvAmIprAsAda karAvavA mAMDyo hato tenuM puNya paMDitane ApI rAjA pitAnA mAlavA dezamAM gaye. ahIM mAgha paMDita dAna ane bhoganI lIlAnA vilAsa karavAmAM lakSmIno vyaya karato mahA sukha meLavavA lAgyo. chevaTe pUrvapuSyane nAza thavAthI tenuM sarva dhana kSINa thayuM. vipatti AvavAthI te potAnA dezamAM rahI zake nahIM; tethI strI sahita paradezamAM jaI teNe dhArAnagarImAM nivAsa karyo. pachI "A pustakarUpI ghareNuM bhejarAjAne ApI tenI pAsethI kAMIka dravya lAvavuM." ema kahI potAnI patnIne rAjA pAse mekalI ane pote tenI AzAthI cirakALa sudhI rAha joto rahyo. ahIM paMDitanI strI rAjA pAse gaI. tene tevI avasthAmAM joI rAjA manamAM ghaNe kheda pAme. tarataja teNInA hAthamAMthI te pustaka lai temAM saLI mUkI je pAnuM AvyuM te ughADI joyuM, to temAM AvA athavALe kaleka hata-"poyaNAnuM vana lakSmI rahita thAya che ne keca pAme che, ane kamaLanuM vana lakSmI sahita thAya che- visvara thAya che, ghuvaDa harSano tyAga kare che ane cakavAka prItimAna thAya che. sUrya udaya pAme che ane caMdra asta pAme che. ahe! duSTa vidhAtAnA vilAsano vipAka vicitra che. '' A pramANe kAvyano artha jANI rAjAe vicAryuM ke-"A AkhA graMthanuM te zuM kahevuM ? paraMtu mAtra A eka ja kAvyanuM mUlya AkhI pRthvI gaNIe te paNa te alpa che." ema vicArI lekamAM samayane ucita dara zabda je tenAja InAma-mUlya tarIke rAjAe Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (118) bhojaprabaMdha bhASAMtara. lakSa dravya ApI teNune rajA ApI. te mArgamAM jatI hatI tevAmAM A mAgha paMDitanI patnI che " ema jANI yAcakajanoe tenI pAse yAcanA karI, teNue te inAmamAM AveluM sarva dravya teone ApI dIdhuM ane pote jevI gaI hatI tevI ja khAlI hAthe ghera AvI. te sarva vRttAMta jenA pagamAM kAMIka sajA caDyA hatA evA patine nivedana karyo. te sAMbhaLI "tuM ja mArI zarIradhArI kIrti che" ema patnInI prazaMsA karatA te paMDita becoke- he devI! tame ghaNuM sArUM karyuM che, paraMtu A yAcaka Ave che temane zuM ApazuM ? A pramANe kahe che, teTalAmAM kaIka yAcaka mAghapaMDitane mAtra vastRbharaja jANI be ke -"he megha! sUryanA tApathI tapelA parvatane AzvAsana karI, meTA dAvAnaLathI dagdha thayelA vanene zItaLa karI tathA vividha nadIone ane kahene pANIthI bharapUra karI tuM je have khAlI thayo che teja tArI uttama lakSmI che." te sAMbhaLI mAghe patnIne kahyuM ke- mArI pAse dhana nathI, paraMtu te dhana viSenI duSTa AzA mane cheDatI nathI, dAnamAM vilAsa kareluM mAruM mana dAna devAthI pAchuM haThatuM nathI, rAjadika pAse jaIne yAcanA karavI te te laghutA karanArI che, ane AtmaghAta kare te mahA pApa che, to he prANe! tame tamArI meLeja jatA rahe. vinA kAraNe zeka karavAthI zuM phaLa che? vaLI dAridayarUpI agnine saMtApa te saMteSarUpI jaLavaDe zAMta thaI gayo che, paraMtu yAcakonI AzAnA bhaMgarUpI atyaMtara saMtApa zAthI zAMta thAya ? kahyuM che ke-je atithi-vAcaka bhagna AzAvALe thaIne jenA gharamAMthI bahAra nIkaLe che, te atithe tene potAnuM dukRtya ApI jAya che ane tenuM puSpa lai jAya che. vaLI bhikSuke je ghera ghera bhaTake che te kAMI yAcanA karavA mATe bhaTakatA nathI paNa teo grahIone upadeza kare che ke-vAcakane dAna Apa; nahIM Apo to AvuM (amArA jevuM) phaLa pAmaze, temaja dakSiNAzAne avalaMbana karanAra sUye potAnA kara prasArIne kevaLa potAne ja ladhu karyo tema nathI, paraMtu divasane paNa laghu karyo che. vaLI gatine bhaMga, dIna svara zarIramAM kheda ane mATe bhaya e vigere maraNane vakhate je cinho jovAmAM Ave che, te ja cinho yAcakane viSe paNa jovAmAM Ave che. he devI! ghaNuM zuM kahuM ? cittamAM kAMI paNa kaSTa nathI, te paNa kahuM chuM ke-dukALamAM bhikSA maLI zakatI nathI, du:khI avasthA 1 dakSiNa dizA-yAcakanA pakSamAM dakSiNanI IcchA. 2 kiraNe vAcakanA pakSamAM hAtha, Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra che. (110) mAM udhAre paNa maLatuM nathI, rAjA pAse paNa vAraMvAra keNa jaI zake che ane eka grAsa jeTaluM paNa ApyA vinAja Agrahapati (sUrya) asta pAme che. te he priyA ! ApaNe kayAM jaie ane zuM karIe ? jIvanane vidhi bahu ja gahana che." evAmAM sudhAvaDe durbaLa kukSivALe kaI pathika kayAMthI mAgha kavinuM ghara pUchate pUchato tyAM Avyo. tene je "he priyA ! gharamAM koI paNa che ke je A kSudhAturane ApI zakAya ?" ema mAdhe priyAne pU chayuM. te sAMbhaLI vANIvaDe che ema kahIne pachI vANI vinAja nathI ema caMcaLa netromAMthI jharatA azrunA moTA moTA biMdue karIne te belI. mAghanI avasthA joine sarve yAcake pitapotAne sthAne cAlyA gayA. pachI mAgha be ke -" prANe ! A athIo pAchA gayA, tenI sAthe tame paNa cAlyA jAo. tamAre pachI paNa javAnuM to cheja to A sAthe (sathavAro) pharIthI tamane kyAM maLaze?" A vacana bolatAMja mAghapaMDita maraNa pAmyA. pachI svAmI paralokamAM javAthI mAghanI patnI bolI ke-"prathama jenA gharane rAjAe dAsanI jema sevatA hatA, te mAgha paMDita Aje eka bhAthIja sevAto maraNa pAme che. bhejarAjAe mAghanA maraNanI vAta sAMbhaLI ke tarataja te potAnA rAjamahelathI mAna dhAraNa karI page cAlate ja tyAM Avyo. rAjAne joI mAghanI patnI bolI ke -"A paMDita tamArA dezamAM AvyA te potAne ghera ja AvyA ema huM mAnuM chuM, tethI Ape tenI sarva uttarakriyA karavAnI che." ema kahate mAghapatnIe patinI sAthe ja agnipraveza karyo. pachI rAjAe mAghanI sava uttarakiyA putranI jema karI. tyArapachI zrImAla dezamAM svajAtivALA meTA meTA dhanavAna chatAM paNa A purUSaratna mAgha sudhAthI ja vinAza pAme ema jANI bhejarAjAe tenI jAtinuM bhilamALa evuM nAma pADyuM. Iti mAgha paMDita prabaMdha. ratnamaMdira AcArye racelA A bheja prabaMdhane viSekavIzvarane AnaMda karanAra adhikAra samApta thaye.4 A prabaMdharAjanA cethA aMdhakAramAM kIDAcaMka, rAjazekhara, sItA paMDitA sarasvatI kuLa, cera kavi ane mAgha paMDita vigerenuM varNana AveluM che. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 120 ) bhAjapraba 1 bhASAMtara. adhikAra 5 me. " samRddhie karIne vizALa evI vizALA nAmanI nagarImAM madhyadezamAM janmelA kAzyapa gotrI sadeva nAme brAhmaNa rahetA hatA. jainazAstranA sasa`thI tenuM mithyAtva naSTa thayuM hatuM. tene dhanapALa ane zAlana nAmanA be putrA thayA hatA. ekadA zrI vadhamAna sUri vizALAmAM padhAryAM. temane te brAhmaNe guNanA anurAgane lIdhe peAtAnAja makAnamAM rAkhyA, ane nira'tara ananya bhaktivaDe temane saMtuSTa karyAM. te sUri sarvajJa putra ' che ema jANatAM te brAhmaNe ekadA peAtAnA gharamAM adRzya thayelA nidhinuM sthAna vigere pUchyuM, tyAre sUrie vacananA chaLathI kahyuM ke mane ardha bhAga Ape teA huM tane guma thayeleAnidhi batAvuM. " brAhmaNe temane abhiprAya jANyA vinA ja hA pADI, tyAre sUrie te nidhinuM sthAna nizAna vigere kahyuM. te sthAne zAdhavAthI te brAhmaNane nidhi hAtha lAgyA. pachI te niAdhanA ardha bhAga lai te sUrine ApavA AvyA. gurUe kahyuM ke--"amAre dravyanu kAMI prayAjana heAtuM nathI, tethI ame dravyane adha vibhAga mAgyA nathI, paraMtu tArA be putrAmAMthI adha vibhAga Apa eTale eka putra Apa evI amArI mAgaNI che. ' te sAMbhaLI teNe meTA putra dhanapALane te vAta karI, tyAre te mithyAtvavarDa adha mativALA ane janadhanA niMdaka hAvAthI teNe tenA niSedha karyAM, arthAt nA pADI. tyAre te brAhmaNe nAnA putra zAbhanane peAtAnI pratijJA jaNAvI ane peAtAnI pratijJAnA bhaMganuM pApa dhovA mATe yAtrA karavA gayA. tyArapachI pitAnA bhakta roAbhane pitAnI pratijJA pALavA mATe poteja vrata grahaNa karyuM' ane gurUnI pAse gayA. gurUe tene laine tyAMthI vihAra karyAM. gurU pAse roAbhana anukrame sarva Agama bhaNI vidvAna thayeA. ahIM dhanapALa paNa samagra vidyA bhaNI bheAjarAjAne prasanna karI samagra paDitAmAM agrasthAna pAmyo. potAnA bhAine laijavAthI jainamuni upara krodha pAmelA teNe bAra varSa sudhI kopaNa jainasAdhune potAnA dezamAM praveza karavA dIdhA nahIM. tyAre te dezanA zrAvakoe atyaMta prAthanA karIne gurUne melAvyA. gurU tA AvI zakayA nahIM, paNa sakaLa siddhAMtasAgaranA pAne pAmelA gAbhana zd Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra ja che. (121) muni gurUnI AjJA laIne te dezamAM gayA. anukrame dhArAnagarInI samIpe AvI ke vRkSanI nIce vizrAMti levA beThA. tevAmAM azvakiDA karIne pAchA vaLelA dhanapALe temane bhAI tarIke oLakhyA sivAya jene hAsya karI kahyuM ke -"he gardabharaMta bhadaMta ! namaste. (he gadheDAnA sarakhA dAMtavALA bhadata! tamane namaskAra)" te sAMbhaLI muni bolyA ke--" kapivRSaNAsya vayasya ! sukha te ?? he vAnaranA vRSaNa jevA mukhavALA mitra ! tuM kuzaLa che ?) A pramANe muninAM vacananI caturAithI huM chatAyo ema mAnI dhanapALe temane pUchayuM ke tame kenA atithi thaze?" muni belyA-"ame tamArA ja atithi chIe." A pramANe zebhana muninI vANI sAMbhaLI kaI brAhmaNanI sAthe munine pitAne ghera mokalIne tyAM rAkhyA. pachI gya avasare dhanapALa pitAne ghare AvyuM, ane muni pAse jaI priya vacanavaDe temane parivAra sahita bhejanene mATe nimaMtraNa karyuM. tene prAsuka AhAra lenArA munie svIkAravAnI nA pADI; eTale paMDite tene AgrahathI temAM dezuM ? ema pUchayuM, eTale muni bolyA ke--munie svecchanA gharamAMthI paNa mAdhukarI vRtti karavI sArI che, paNa bRhaspati jevAnA gharathI paNa sarva bhejana levuM sAruM nathI. ema vedazAstramAM kahyuM che. temaja jenasiddhAMtamAM paNa dazavaikAlika sUtramAM kahyuM che ke jeo heyopAdeyane jANanAra, keInI nizrAe nahIM rahenAra, madhukara samAna vRttivALA, judA judA aneka piMDamAM rakta (eka piMDamAM rakata nahIM evA) ane jitendriya hoya te ja sAdhu kahevAya che. A pramANe para samaya ane svasamayamAM niSedha karela hovAthI eka gharanA aka9ya AhArano tyAga karanArA ame mudhA athavA zuddha azanane AhAra karanArA chIe." A pramANenI hakIkata sAMbhaLI manamAM Azcarya pAmele te paMDita mauna rahyo, ane tyAMthI uThI potAnA makAnamAM jaI snAna karavA beThe. te vakhate zobhana muni gocarIne avasara thavAthI bIjA eka sAdhune sAthe laI gocarI mATe nIkaLyA. tene joI raI taiyAra thayelI hovAthI paMDitanI strI maganA modakano bharela thALa temanI pAse lAvI ane bolI ke-"he pUjya ! kRpA karI A modaka grahaNa kare." muni bolyA" A modaka amAre na kahe." te sAMbhaLI snAna karatA paMDite kahyuM ke- zuM temAM viSa che ?" muni belyA-"hA viSa ja che, Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (122) bhojaprabaMdha bhASAMtara. paMDite pUchyuM- "tame zI rIte jANuM?" muni bolyA-"medaka upara beThelI mAkhI marI gayelI joI te uparathI jANyuM. A pramANe sAMbhaLI paMDite tathA tenI strIe tapAsa karI to jaNAyuM ke-teja divase kei kAraNathI kepa pAmelI gharanI mukhya dAsI samagra kaLano nAza karavA mATe viSamizrita modaka banAvIne nAzI gaI che. A rIte viSano nizcaya thavAthI " A munie amArA AkhA kuTuMbane jIvitadAna ApyuM" ema jANu harSita thayelI paMDitanI strIe muninI pAse dahIM lAvIne mUkyuM. tyAre munie pUchayuM--"A dahIM keTalA divasanuM che?" dhanapALe hAMsIthI kahyuM ke -"zuM emAM pUrA paDI gayA che?" pachI munie te brAhmaNanA kahevAthI be divasa uparAMtanuM te dahIM che ema jANu paMDitane kahyuM ke-"hA, emAM pUrA paDyA che." te sAMbhaLI paMDita snAnanA bAjaTha uparathI ubho thaI te jovA mATe temanI pAse Avyo. pachI munie te dahIM eka thALamAM naMkhAvyuM tenI pAse aLatAne raMga pAtharyo.eTale dahIMmAMthI nIkaLIne tenI upara dahIMnA jaMtuo caDyA, tethI te aLatAne puMja dahIMnA piDanI je veta varNavALa thaI gayo. te joI paMDita vicAryuM ke -"aho ! jainadharmamAM jIvadayAnI pradhAnatA kevI che! temAM paNa enI utpAtta jANavAnI caturAI kevI che ! jainadharmamAM kahyuM che ke maga, aDada vigere vidaLa je kAcA gorasamAM ( uSNa nahi karelA dudha, dahIM ke chAzamAM nAMkhIe to temAM trasa jIva utpanna thAya che, tathA be divasa uparAMtanuM dahIM hoya to temAM trasa jInI utpatti thAya che. A sarva hakIkata jainazAstramAM ja kahelI che." A pramANe nizcaya thavAthI te paMDite zene muninA zena (uttama) pratibodhathI satya tattvanA aMgIkAra pUrvaka samakita grahaNa karyuM. pachI pite ja paMDita hevAthI karma prakRti vigere jainagraMthamAM te atyaMta nipuNa thayo. te hamezAM prAta:kALe jinapUjA karyA pachI A pramANe paramAtmAnI stuti karatA hata-- "aho ! jene mATe ApaNuM zarIrane nAza karI nAkhIe to paNa vaza na thAya ane kadI prasanna thAya te paNa kAMika dhanAdika alpa ane anitya vastu Ape, e keTalAeka gAmane svAmI meM pahelAM sevyuM hatuM, paNa have te mane buddhithI ja ArAdhI zakAya ane potAnuM zAzvata siddhisthAna ApI de evA traNa bhuvananA pati prabhu prApta thayA che, tethI pUrvanA divase nakAmA gayA te mane dubhave che-sAle che. he jinezvara! jyAM sudhI Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 4 thA. (123) tamArU' zAsana jANyuM na heAya, tyAM sudhI ja satra dhama bhAse che, jema dhaturA pIdhelA mANasane satra suvaNa bhAse che tema. paraMtu ApanuM zAsana jANyA pachI tevA bhrama nAza pAmI jAya che. " ItyAdi vacaneAvaDe stuti karatA dhanapALe bIjAone paNa dharmopadeza ApIne samakita pamADyu. ,, (C ekadA zikAra karavA jatAM bhAjarAjAe AgrahathI dhanapALane sAthe lIdhe. tyAM sanmukha AvatI eka haraNIne rAjAe mANa mArI vIMdhI tA paNa te kaMpAyamAna na thai. te joI rAjAe tenuM kAraNa pUchavAthI phAI phAve khelyA ke zrI bheAjarAjAe mRgayAmAM ekakrama dhanuSyapara bANa caDhAvI ka sudhI khecI muThImAMthI khANa mUkayuM ane te bANu haraNInA zarIramAM lAgyu. te paNa te haraNI " A kAmadeva mArA patine mAre vaza kare che." ema dhArI te sthAnathI nAzI na gaI, caLAyamAna na thai, kapI nahIM, temaja khasI paNa nahIM. " pharIthI rAjAe koi kavine pUchyuM ke huM kavirAja ! A mRgA AkAzamAM uDe ane A varAhA ( bhuDA ) pRthvI khaNe che tenu zuM kAraNa ? " te kavi khelyo ke--" he deva ! tamArA zastrathI bhaya pAmelA A mRgA caMdramAM rahelA peAtAnA sajAtIya yugane Azraya levA AkAzamAM uDe che, ane varAhA pRthvInI nIce rahelA Adi varAhunA Azraya levA mATe pRthvI kheADhe che. " tyArapachI vanamAM eka haraNa bheAjarAjAnA bANathI vIMdhAne pRthvIpara paDyu. te vakhate truTI gayeluM tenuM pUchaDu* pRthvIpara taraphaDavA lAgyuM, te joI kAi kavi melyA he rAjana ! A puccha kahe che ke tame maLa matAvA tA baLIrAjA jevu khatAve ke jeNe e DagalAmAM badhI pRthvI mApI lIdhI, A cheDAthI bInta cheDApara paga mUkayA. ' ,, -- f A pramANe sarva kavie rAjAnA zikAranI prazaMsA karatA hatA, paNa dhanapALa paDita kAMI paNa ekalatA naheAte. tethI rAjAe tene kahyuM ke huM paMDita ! tame bhRgayAnuM varNana kare. " tyAre te A pramANe mAlyA--" he rAjana! A mRgeA kahe che ke AvuM parAkrama rasAtaLamAM pesI jAo ke je parAkrama kevaLa anIti rUpaja che ke jemAM rANa rahita ane aparAdha rahita duba Lane maLavAna mAre che. ahA ! moTA khedanI vAta che ke A jagata dhaNI vinAnu che (kAI pUchanAra nathI.) " vaLI kahe che ke- raNasaMgrAmamAM zUravIra subhA " 1 viSNune avatAra. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (124) bhojaprabaMdha bhASAMtara. pagale (ThekANe ThekANe) rahelA che, te he rAjana !temanAthI zuM tamArA hiMsArasa pUrNa nathI thato ke jethI huM mRgalA ke je kRpAnuM sthAna ane dIna chuM tenA upara tene upaga kare che ? tamArA AvA kavikramane dhikkAra che." A pramANe mRgayAnI niMdA sAMbhaLI kepa pAmele rAjA bo ke-"A zuM kahe che?" tyAre dhanapALa bolyo ke "prANa jatI vakhate mukhamAM tRNa levAthI verIone paNa mUkI devAmAM Ave che, te niraMtara tRNaneja AhAra karanAra A pazuone zA mATe haNavA joIe? ema kahuM chuM." rAjAe kahyuM ke-"jeo bIjAnA vAvelA kSetronAM dhAnya tathA phaLo khAI jAya che, ane jeo juvAna strIonI daSinA vilAsane cere che, te mRgonuM rakSaNa kema karAya ?" paMDite kahyuM--"zAstramAM lakhyuM che ke-he bhArata ( yudhajhira)! pazunA zarIra upara jeTalA rUMvADAM che, teTalA hajAra varSa sudhI te pazunA ghAta karanArAo narakamAM pacAya che. A pramANenA dhanapALanAM vacano sAMbhaLI rAjAnA hRdayamAM ekadama kRpA utpanna thavAthI teNe potAnA dhanuSa bANa bhAMgI nAkhyA ane jIvana paryaMta mRgayAvyasanano tyAga karyo. pachI nagara tarapha jatA mArgamAM yajJamaMDapa AvyuM. tyAM yazastaMbhe bAMdhelA bakarAnI dIna vANI sAMbhaLI "A pazu zuM kahe che ?" ema rAjAe pUchayuM, eTale dhanapALa be ke-he rAjA ! A pazu kahe che ke he purUSa ! huM svaganA phaLa bhogavavAne taro nathI, te viSe meM tArI pAse prArthanA paNa karI nathI, huM niraMtara tRNanA bhakSaNathI ja saMtuSTa chuM, tethI tAre mane bhAre gya nathI. jo kadAca tamArA yajJamAM haNelA prANIo svargeja jatA hoya te tamArA mAtA, pitA, putra ane bAMdhavaDe tame yajJa kema karatA nathI ?" te sAMbhaLI rAjAe "A zuM ?" ema kahI pharI pUchayuM, tyAre paMDita belyo ke-"he rAjana ! yupa (yazastaMbha) karIne, pazuone haNIne tathA rUdhirano kAdavakarIne je kadAca svarge javAtuM hoya to pachI narake ke jaze ? paraMtu satyarUpI yupa, taparUpI agni ane karmarUpI iMdhana karIne temAM ahiMsA rUpI Ahuti devI eja sanAtana yajJa che." ItyAdi zukasaMvAdamAM kahelAM vacane rAjAnI pAse kahyA, ane hiMsAmaya zAstrane upadeza karanAra tathA hiMsAnAja svabhAvavALA brAhmaNo brAhmaNa rUpa dhArI Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 4 che. (125) rAkSaseja che ema kahyuM. tethI rAjAne kepa thaye, eTale paMDite purApunAja upadezathI rAjAne jainadharmanI sanmukha karyo. tyArapachI zikArathI pAchA vaLatAM rAjA pite karAvelA bhejasarovarane kAMThe AvyA. tyAM sarevaranuM varNana karavA rAjAe dhanapAvIne kahyuM, tyAre te be ke-"he rAjana ! sarevaranA mISathI (nAma thI) A zreSTha dAnazALA karelI jaNAya che. temAM niraMtara matsya vigere prANuMe rUpa rasoI taiyAra rahe che ane tyAM dAna lenAra pAtro bagalAM, sArasa ane cakravAka vigere pakSIo che. AmAM puNya keTaluM thatuM haze te ame jANatA nathI." vaLI-kharekhara kavA vigere jaLAzayamAMthI caMdranA kiraNe jevuM ujvaLa ane zItaLa jInuM atyaMta pAna karIne prANIonA samUhe samagra tRSAne cheda karI harSita manavALA thAya che; paraMtu te jaLasamUha jyAre sUryanA kiravaDe sUkAi jAya che tyAre temAM rahelA anaMta ne vinAza thAya che, tethI karIne munijane kavA vigere jaLAza ane killA vigerenA kAryamAM udAsInatA dhAraNa kare che (keI paNa prakArane upadeza ApatA nathI.)" A pramANe sAMbhaLI ati kodha pAmelA rAjAe dhanapALanAMne kheMcI kADhavAno manamAM vicAra karyo. te vicAra tenI ceSTAthI paMDite jANI lIdho. tyArapachI nagaranA daravAjAmAM pesatAM ja rAjAe eka bALakAne khabhe Teko daIne cAlatI ane ati vRddhAvasthAne lIdhe mastakane kaMpAvatI eka vRddhAne sanmukha AvatI joI. eTale A DezI zuM kahe che ?" ema dhanapALane pUchayuM. tyAre dhanapALa - he svAmI ! A bAlikA vRddhAne kAMIka pUche che, tenA javAbamAM vRddhA mastaka kaMpAvIne ne pADe che." rAjAe pUchayuM "te zuM pUche che? ane DezI nA kema pADe che ?" paMDita -"te bALikAnA prazna tathA vRddhAnA javAba A pramANe che. bALikA Apane joIne DozIne pUche che ke-zuM A naMdI (zaMkara) che? nA, te nathI. tyAre zuM viSNu che? nA, te nathI. tyAre zuM A iMdra che ? nA, te nathI. tyAre zuM A naLa rAjA che ? nA, te nathI. tyAre A kubera che ? nA, te nathI. tyAre zuM vidyAdhara che? , te nathI. tyAre zuM kAmadeva che ? nA, te nathI. tyAre zuM caMdra che? nA, te nathI. tyAre zuM vidhAtA che? nA, te nathI. tyAre A keNa che ? DozI kahe che- bALikA ! A to kIDA karavAne nIkaLelA bhejarAja che." te sAMbhaLI rAjAe prasanna thaIne kahyuM ke Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (126) bhojaprabaMdha bhASAMtara. varadAna mAgo." paMDita be ke "jo prasanna thayA che to mArA netre mane pAchAM Apo." rAjAe kahyuM- tamArAM netro te tamArI pAse ja che." paMDita - "che, paNa nahIM jevAM ja che." rAjAe kahyuM ke -" zI rIte ? * paMDite kahyuM ke - tame te netra manathI laI lIdhAM che. rAjAe pUchayuM ke -"te tame zAthI jANyuM ?" paMDita bo -"AkAra, Igita, gati, ceSTa, vacana tathA netra ane mukhanA vikAravaDe aMdaranuM mana jaNAI Ave che. te sAMbhaLI rAjAe kahyuM -- ema hoya to tame svastha thAo, jAo, tamArAM locana tamane pAchAM ApyAM." e rIte paMDitanI upara rAjAe moTe prAsAda karyo. ekadA vanamAM madhane jharatA madhapuDAne joI bhejarAjAe dhanapALane pUchyuM ke "A kema kare che ?" tyAre te bolyo ke jyAre pAtra maLe che tyAre ApavA mATe dhana hotuM nathI ane jyAre dhana hoya che tyAre pAtra maLatuM nathI. AvI ciMtAmAM paDele madhapuDe azrapAta karIne rUdana karato hoya ema mane lAge che." rAjAe prasanna thai lekamAM jeTalA akSara hatA teTalA lAkha rUpIAnuM InAma ApyuM. ekadA rAjA sarasvatIkaMThAbharaNa nAmanA prAsAdamAM jatA hatA, tyAM dhanapALa paMDitane savajJazAsananI prazaMsA karate joi pUchayuM ke-"tamArA jainadarzanamAM amuka kALe te savA hatA, paraMtu hamaNAM-atyAre keIatizaya gAnavALA che?" paMDite kahyuM--"arihaMte kahelA zrIardhacUDAmaNi nAmanA graMthamAM traNa jagatamAM rahelA padArthonuM traNa kALanA viSayavALuM jJAna atyAre paNa vidyamAna che." te sAMbhaLI rAjA tenI parIkSA karavA mATe traNa dvAravALA maMDapamAM beThe, ane pachI paMDitane pUchyuM ke -"huM A traNa dvAramAMthI kyA dvArathI nIkaLIza?" A pramANe zAstrane asatya karavA mATe teNe prazna pUche, tyAre paMDite " yuddhimAnA trAva " (mAtra buddhija trayodazInI che) e pATha satya karavA mATe rAjAnA praznanA javAba tarIke je lakhavuM hatuM te bhAjapatra para lakhI te cIThI mIMDhALamAM nAMkhI rAjAnA sthagIdharanA hAthamAM te mIMDhaLa ApyuM. pachI rAjAne kahyuM ke-"Apa have game te dvAramAMthI bahAra nIkaLe, meM uttara lakhI Ape che. te sAMbhaLI "paMDite kevI buddhi vAparI haze ?" e ciMtAmAM magna thayelA rAjAe vicAryuM ke -" A traNa dvAramAMthI kaI paNa eka dvAra teNe lakhyuM haze, mATe huM traNe dvArane tyAga karuM, eTale tenuM lakheluM asatyaja thAya." ema vicArI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 4 thA. ( 127 ) rAjAe sUtradhArane khelAvI tenI pAse ma'DapanI padmamazilA kaDhAvIne te dvAramAMthI nIkaLyA. pachI te mIMDhoLa bhAMgI temAMthI cIThThI kADhIne vAMcI, tA te akSarAne tene tevAja atha bhAsyA. eTale temAM lakhelanA artha e hatA ke mAtra traNa dizinI buddhija che. " arthAta A vakhate traNa dizAnA dvAramAMthI kayA dvAre rAjA nIkaLaze ema buddhi pravate paNa rAjA te traNemAMthI nIkaLaze nahIM; arthAt cAthA dvArathIja nIkaLaze. ' A pramANenA tenA uttara jANI rAjAe atyaMta Azcaya pAmI zrIjinazAsananI prazaMsA karI. eka vakhata brAhmaNAe gAyanI pavitratAnuM varNana karyuM, tyAre rAjAnA pUchavAthI paDita khelyA ke--" he rAjana ! gAya viSTA khAya che, viveka rahita che, peAtAnA putra sAthe paNa AsaktithI maithuna seve che, tathA pagA ane zIMgaDAMvaDa prANIone haNe che. te tene kayA guNathI vadya ( pavitra ) kahevI ? vaLI jo gAya sa tIthaeNnuM, RSionu ane devatAonuM sthAna hAya tA tene vecAya kema ? DhAvAya kema ? ane huNAya kema ? kadAca dudha ApavAnA guNathI tene vaMdha kahIe tA mahiSI ( bheMza ) paNa kema vadhe nahIM ? kAraNa ke mahiSIthI temAM kAMi paNa vizeSapaNuM dekhAtuM nathI." temaja " viSTAnu bhAjana karanAra gAyAnA sparza karavAthI pApa nAza pAme che, asajJI evA vRkSA vadhu che. yajJamAM heAmelA bakarAne svarganI prApti thAya che, brAhmaNAe khAdhelA annathI pitRonI tRpti thAya che, chaLa kapaTamAM tatpara evA davA Apta che ane agnimAM hAmelA maLidAnathI devatAonI tRpti thAya che. ityAdi vedanI atyaMta tuSTa vANInI lIlA kaNa jANe che ? koI jANatuM nathI. " arthAt temAM satya zuM che te koI rIte kalpanAmAM AvI zakatuM nathI. ekadA khIjAe pAsethI jinapUjAmAM ekAgra cittavALA paDetane jANI rAjAe tene puSpanI chAmaDI vigere pUjAnI sAmagrI ApIne kahyuM ke--" deveAnI pUjA karI AvA " tyAre te paDita zivAlayAdika sthAneAmAM mAtra bhamIne ja chevaTa jinacaityamAM jai jinezvaranI vidhipUrvaka pUjA karI pAche AvyA. A vRttAMta dUtanA mukhathI rAjAe prathamathIja jANyA hatA, tethI rAjAe tene zivanI pUjA nahIM karavAnuM kAraNa pUchyuM, tyAre te olyA ke--" he rAjan! je devane mastaka nathI tenA kaMThamAM puSpanI mALA zI rIte paherAvavI ? jene kapALa nathI tene tilaka karyA karavu ? jene kAna nathI tenI pAse Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (128) bhejaprabaMdha bhASAMtara. gIta nRtya zI rIte karavAM? tathA jene paga nathI tenA pagamAM praNAma zI rIte karavA ?" vigere. ekadA dhanapALe 2Sabha paMcAzikA nAmane stuti graMtha banAvIne sarasvatIkaMThAbharaNa nAmanA prAsAdamAM pote banAvelI prazasti "paTTika rAjAne batAvI. rAjAe tenA para lakhela loka vAM. teno artha A pramANe hate-pRthvIno uddhAra kara, zatranuM zarIra vidAravuM ane baLIrAjAnI lakSmI laI levI-A traNa kArya karavA mATe purANapurUSa viSNune traNa janma levA paDyA hatA, paraMtu A yuvAna baLavAna rAjAe tene traNe kAryo ekaja janmamAM karyA che." A kAvya je prasanna thayelA rAjAe tene inAmamAM te paTTikAnA tela jeTalo suvarNakaLaza Ape. pachI te prAsAdamAMthI bahAra nIkaLatAM tenA dvAramAM patinI sAthe hAtha tALI detA kAmadevanI mUrti joI rAjAe paMDitane kAmadevanA hAsyanuM kAraNa pUchayuM, tyAre paMDita be ke -"jeno saMcaya traNa jagatamAM prasiddha che evA A zaMkara hamaNAM viyogathI kAyara banI potAnI strIne potAnA ardha zarIravaDe dhAraNa kare che. tethI "he priyA ! A zaMkarane ApaNe kevA jItyA?" e pramANe kahI priyAnA hAthane potAnA hAtha vaDe dAbate ane hasato kAmadeva jayavaMta vate che." tathA- pANigrahaNa vakhate bhati (rAkha) thI zaNagAreluM zaMkaranuM zarIra romAMcita thatuM jayavaMta te che. ke je zaMkaranA zarIrane viSe bhasmarUpa thaI gayele paNa kAmadeva jANe aMkurita thayela hoya tema dekhAya che." tyArapachI tyAMja rAjAe durbaLa zarIravALA bhaMgI nAmanA zaMkaranA anucaranI mUti joIne tenI durbaLatAnuM kAraNa paMDitane pUchayuM, tyAre paMDita dhanapALa be ke-" A zaMkara je digaMbara che to tene dhanuSa dhAraNa karavAnuM zuM kAraNa che ? je zastradhArI che to zA mATe zarIre bhasma dhAraNa kare che ? je bhasma dhAraNa kare che to strI zAmATe rAkhe che ? ane je strIne rAkhe che to zA mATe kAmadeva para dveSa kare che? A pramANe potAnA svAmInI paraspara virUddha ceSTAno vicAra karato A bhaMgI mAtra asthi zeSa rahelA ane jenI naso dekhAya che evA zarIrane dhAraNa kare che." A rIte siddha thayelI sarasvatInA prasAdathI navA navA 1 pattharanI zilA. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra. ( 129 ) kAvyeAvaDe dhanapALa paDita bheAjarAjAnA mananu raMjana karatA hatA. eka divasa kAi vahANanA vyapArI dvArapALa pAse rajA magAvI rAjasabhAmAM AvyA, ane rAjAne praNAma karI teNe mINanA pATIpara paDelA prazastinA klAke rAjAne matAvyA. rAjAe A kAvye tamane kayA sthaLathI maLyA che ? " ema pUchavAthI te vepArIe kahyuM ke--'samudramAM mArU vahANa akasmAta - skhalanA pAmyuM, te joI me... khalAsIo pAse mamudramAM zeAdha karAvI, te temAM DubI gayela eka zivAlaya joyuM. tenI pharatuM cAtarapha jaLa uchaLI rahyuM hatuM, paraMtu te zivAlayamAM jarA paNa jaLa hatuM nahIM. te zivAlayamAM jaine jotAM eka bhIMta upara akSare . jovAmAM AvyA. temAM zuM lakhyu haze ? e jANavAnI IcchAthI eka mINanI pATalI karI te akSaro upara DhAkhI, tethI temAM te sava akSara (avaLA) uThI AvyA. teja A A pATalI che." te sAMbhaLI rAjAe te pATalI upara bIjI mINunI pATalI dumAvI, tethI temAM sava akSaro ( savaLA ) paDyA. pachI te akSaro rAjAe paDatA pAse vaMcAvyA. tene artha pramANe hateA.-- he rAmabhadre ! tamArA javAthI pANI kAdavarUpa thayuM, kAdava mULarUpa thayA, dhULa hAthInA kAnanA vAyuthI uDIne dizAAmAM vyApI gai, pava tA nIcA thai gayA, bhUminA samabhAga viSama thayA ane zUnya sthaLa manuSyAthI vyApta thayuM. A rIte AkhA jagate potAnA svarUpanA tyAga karyAM." tathA--" he deva ! tamArA bhujadaMDanA ugra camatkArI pratApAgninI javALAsamUhathI jANe bhaya pAmyA hoya tema viSNu kSIrasAgaramAM pesI rahyA che, zakare potAnA mastakapara gaMgAnadIne dhAraNa karI che ane brahmA jagatanI racanAnA tyAga karI kama`DaLumAMthI jaLa laI pAtAnA mastakapara chAMTavA lAgyA che." tathA-- he deva ! tamArA hastI, ardha ane pattiAnA samUhe uDADelI dhULavaDe AkAza pRthvI jevu thaI gayuM, sUrya nisteja thaine caMdra jevA dekhAvA lAgyA, pRthvInA bhArathI pIDA pAmelA zeSanAga kAcazmA jevA ane kAcA zeSanAga jevA thayeA. vadhAre zu kahevuM ? divasa paNa rAtrI jevA dekhAvA lAgyA." tathA--" he deva ! manamAM thatI ciMtArUpI uDA kUpamAMthI niraMtara pharatA moTA rAkarUpI araghaTTa ( reTa ) vaDe khecelA, vizALa netrArUpI ghaDIee mUkelI azrudhArAvALA ane nAsikArUpI paranALanA viSama mArga thI paDatA evA bASparUpI jaLane tamArA zatrunI srIo zvAsa letI letI 17 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 130 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. niratara stanarUpI e ghaDAevaDe vahana kare che." A kAvyanI pachI eka artha zloka AvA avALA temAM hatA-- ahA ! pUrve karelA karmone vipAka ( udaya ) prANIone ati viSama phaLa Ape che." A zlAkane uttarArdha pUrNa karavA rAjAe paDitAne kahyuM, tyAre kAi paData AvA avALA uttarArdha melyA ' janaka rAjAnI putrI sItA kayAM ? ane tene rAvaNane ghera nivAsa karyAM ? " bIjA kivae AvA avALA uttarAdha kayo hara ! hara ! srIne nimitte rAvaNanAM daza mastako pRthvIpara lATAyAM." eja pramANe bIjA sekA paDatAe peAtapAtAnI zakti pramANe uttarArdho kahyA. paNa te savisaMvAdavALA ( aNamaLatA ) lAgavAthI rAjAe dhanapALa paDitane te uttarArdha pUravA kahyuM, tyAre teNe AvA a vALA uttarA pUryAM. - hira ! hira ! ( rAvaNanAM ) je mastakA mahAdevanA mastaka upara zAbhatAM hatAM, te masta gRdhrapakSInAM pAvaDe lATAya che." te sAMbhaLI "A uttarArdha barAbara maLatA Ave che." ema rAjAe kahyuM, tyAre sane khAtrI karI ApavA mATe dhanapALa elyA ke--" jo te rAmezvara mahAdevanA derAnI bhIMtapara lakhelI prazastimAM Aja akSare na heAya ane teneA Aja artha na heAya tA mAre AjathI jIvata pa ta bilakula kavitA karavI nahIM." te sAM bhaLI tarataja rAjAe teja vahANanA khalAsIone pharIthI tyAM meAkalyA. teo tyAM jai samudramAM paisI te DherAmAM jaI bIjI mINanI pATalI mUkI temAM bAkI rahelA adha zlAkanA akSaro laI cha mAse pAchA AvyA. rAjAe te akSara joyA tema teja nIkaLyA; eTale prasanna thaI rAjAe dhanapALane ceAgya inAma ApyuM. eja rIte te paMDite khaMDita thayelI prazastinAM ghaNAM kAvye pUrAM karyAM ane rAjAnI prasannatA meLavI. ekadA rAjAe pAtAnI sevAmAM dhanapALa paDitane zithila pravRttivALA joi pUchyuM, tyAre te khelyA ke--hAla huM eka kathA racavAmAM vyagra rahuM chuM. " te sAMbhaLI rAjAe ziyALAnI Rtu hovAthI kahyuM ke rAtrInA chellA paheAre kAMi paNa vinAdanu` sAdhana nathI, tethI te vakhate te kathA mArI pAse vAMcA. " tyAre te pahelIja lakhelI prata lAvI rAjA pAse tenI vyAkhyA zarU karI. te maneAhara kathA sAMbhaLatAM tene rasa cui na javAnA bhayathI rAjAe te pustakanI nIce kacALA sahita suvaNaeN thALa rAkhI te kathA AdithI ,, Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra. (132) aMta sudhI sAMbhaLI. tenA manahara AzcaryakAraka kAvyothI cittamAM vismaya pAmI rAjAe kahyuM ke-"he paMDita ! A pustakamAM kathAne nAyaka je haravAhana lakhyo che tene ThekANe jo mAruM nAma lakhe ane je vinItAnagarIne ThekANe avaMtInagarI lakhe, tathA zakAvatAra tIrthane ThekANe mahAkALa nAmanuM zivAlaya lakhe, te tame je mAgo te ApuM." A pramANe rAjAe kahyuM, tyAre paMDita be ke- he rAjana ! khadyota ane sUrya vacce, sarasava ane merUparvata vacce, kAca ane kAcana vacce tathA dhaturAnA vRkSa ane kalpavRkSa vacce jeTaluM aMtara che, teTaluM aMtara tamArI ane temanI vacce che." vaLI te be ke- domuhaya nirarakara loha-maIya nArAya tujjha kiM bhaNimo ? / guMjAhiM samaM kaNayaM, tulaMta na gosi pAyAlaM ? / / he be mukhavALA, nirakSara (mUkha), leDhAnI mati (DAMDI) vALA nArI! (trAjavA!) ame tane zuM kahIe? tuM caNeThInI sAthe suvaNane toLatAM pAtALamAM kema pesI na gaye ?" A pramANenAM kavinAM vacano sAMbhaLI atyaMta krodha pAmI rAjAe te graMthanI mULa prata pAse rahelI baLatI saghaDImAM nAMkhI bALI dIdhI ! te joI be prakAre nirvedabhA ane be prakAre avAmukha e dhanapALa potAnA gharanI pAchaLa eka jIrNa keTaDImAM jIrNa mAMcApara ni:zvAsa nAMkhate cirakALa suI rahyo. pachI bALapaNamAM ja paMDita thayelI tenI tilakamaMjarInAmanI putrIe tyAM AvI bhakitapUrvaka pitAne uThADI snAna, pAna, bhejana vigere karAvI zakanuM kAraNa pUchyuM. paMDite teNIne te jaNAvyuM. tyAre pahelI vAra te kathA lakhatAM teNue vAMcI hatI tethI ane ekajavAra vAMcavAthI ke zravaNa karavAthI grahaNa karI zake tevI teNInI buddhi hevAthI teNIe saMbhArIne AkhI kathA lakhAvI dIdhI, tethI harSa pAmelA dhanapALe putrInA nAmathI ja te graMthanuM nAma tilakamaMjarI kathA 1 be chAbaDAvALo leDhAne kAMTo-trAjavuM 2 nirveda eTale khedane bhAka bhajanAra. bIjI rIte nirveda-veda eTale zAstra tene nahIM bhajanAra eTale jenuM zAstra nAza pAmeluM che e. 3 nIcA mukhavALe. bIjI rIte avApha mukha eTale mukhamAM jene vANI nathI, e arthAt mAne dhAraNa karI rahele. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (132) bhojaprabaMdha bhASAMtara. evuM rAkhyuM. pachI-" he rAjana ! tame dhananA Izvara cho te ame paNa jIvana paryata vANunA Izvara chIe, tame zUravIra che te ame paNa vAdIonA gavarUpI varane nAza karavAnI vidhimAM akSaya cAturyane dhAraNa karIe chIe, ane tamane dhanAzva purUSa seve che te pApamAne nAza karavA mATe zretAjane amane paNa seve che. je tamArA cittamAM mArApara zraddhA nathI, te hArA cittamAM tamArA para bilakula zraddhA nathI; tethI huM A jAuM chuM. " tathA-"he rAjana ! tame rAjA che te ame paNa upAsanA karelI mahA buddhinA abhimAnathI unnata-uMcA chIe, tame vaibhavathI duniyAmAM prasiddha che te kavio amArA yazane paNa sarva dizAmAM prasiddha kare che, te he mAnada ! ApaNuM banne vacce ghaNe taphAvata nathI. tethI jo tame amArAthI parabhukha che te ame paNa ekAMte tamArAthI ni:spRhI ja chIe." A pramANenA bhAvavALA e leka kahI graMthadAhathI utpanna thayelA kepavALe dhanapALa paMDita kuTuMba sahita tyAMthI nIkaLI mevADa dezamAM gayA. tyAMnA rAjAe tene nAMdasamA nAmanuM gAma AvyuM. temAM te paMDita sukhe karIne rahyo. te gAmamAM paMDita bAvana jinAlayavALe zrI mahAvIra vihAra (mahAvIra jinane prAsada) karAvyo. - A avasare kaI dharma nAmane vAdIzvara ke je coda vidyAne nidhAna ane coda prakAranA vAdamAM jItanAra hatuM, te ghaNAM chatra, cAmara, ToDara, sukhAsana, vAhana, pAMcaso capaLa avA tathA vAjItrAdikanA ADaMbara sahita zrI bhojarAjAnI sabhAmAM AvyuM, ane bo ke-"he rAjana ! tamArA paMDita pAse mArI sAthe vAda karAve athavA tene A mArI sAthe rAkheluM jalI pAo ane ghAsa khavara. jo Apano ke paMDita mArI sAme vAda nahIM kare te tamArI pAsethI jayapatra laine huM mArA DAbe page te bAMdhIza." AvAM vacano sAMbhaLI ciMtAtura thayelA bhejarAjAe potAnA sarva paMDitene ekAMtamAM bolAvIne pUchayuM ke-"have zuM karavuM ?" tyAre sava paMDite bolyA ke -"sarasvatI devI pAsethI seva vAdIone vijaya karavAnuM varadAna pAmelA zrI dharma kavinI pAse amAruM mana vinA bIju kAMI paNa baLa cAlI zake tema nathI, paraMtu je dhanapALa ahIM Ave to te ja AnA madarane utAranAra dhavaMtarI thAya 1 mAna ApanAra, bIje vyaMgya arthamAnanuM khaMDana karanAra Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthAM adhikAra. ( 133 ) tevA che. bIjo koI upAya nathI. " Avu* paMDitanu vacana sAMbhaLI bheAjarAjA pAte pAMca cha mukhya mANasone sAthe laIne gupta rIte dhanapALane khelAvavA mATe nAMdasamA gAmamAM AvyA, ane bahumAnapUrva ke tene pAMcasA gAmaneA garAsa daI dhArAnagarImAM AvavA kahyuM. tyAre dhanapALa melyA ke moTA suvaNanAM pAtrAvALuM, samagra parivArathI zAbhatu ane vilAsa karatI hAthaNIAvaDe gahana evu ApaNA bannenuM ghara have samAna thayuM. " te sAMbhaLI harSI pAmelA bhAjarAjAe kahyuM ke--"eka vAra aparAdha karanAra sarva kAine bIjI vAra sthAna Apavu joie. dAMta ekavAra paDyA pachI bIjIvAra Ave che, bIjI vAra paDe che tyAre ja mukha tene tyAga kare che, eTale bIjI vAra paDyA pachI tene sthAna ApatuM nathI. ( te ugatA nathI. ) eja pramANe huM praNAmapUrvaka tamane kahuM chuM ke mAre eka meTA aparAdha kRpA karIne tamAre kSamya gaNavA. " A pramANe kahI ghaNA AgrahathI meATA pravezAtsavapUrvaka rAjAe dhanapALa paDitane dhArAnagarImAM ANyA. dhanapALane AvyeA jANI dharma kavi zIghra nAzIja gayA ! te khakhkhara jANI zrI bheAjarAjA melyA ke--"dhanAae sarvatra jaya thAya che e vacana asatya thayu, paNa dharmanI zIvra gati hoya che e "" vacana satya thayuM. iti dharma kavi prabaMdhaH ekadA rAjAe dhanapALane pUchyuM ke--" hAla kAMi praznadhAdika karo che ? " paMDite kahyuM ke--" he svAmI ! hAla dUdha dahIM vagere gArasanA nAza thavAthI kAMjI ane rAkha pIvI paDe che, tethI TukA zI'gaDAMvALI, ghaNA dudhavALI ane nAnI umaravALI bhezA mane apAve. have A kAMjInu pAna mArAthI thai zakatuM nathI. ' te sAMbhahI rAjAe tene sA gAyA apAvI. pachI rAjAe tene pUchyuM ke " tamane gAye maLI ? ' tyAre dhanapALa melyA ke "neva sayaM saMpUjai neva sayaM taMpi gosayaM ikkaM / naravara vIsaMtAUM vIsaMtAUM gihaM iMti // 1 // ( A gAthAnA artha barAbara na besavAthI lakhyA nathI.2 ) 1 ahI dhama zabde dharma nAmanA paDita samajavA. bhAva hovA saMbhave che ke game tevuM paNu gAyanu dudha bheMzanA dudha jevuM pauSTika hAtu nathI tethI bhezAnI jarUra hatI chatAM Ape gAyA ApI che. 2 AmAM evA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 134 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. AvI dhanapALanI uktithI bhojarAjA prasanna thaIne elyA ke--" rasavALA dhanapALanAM vacanane ane malayAcaLanA caMdnanane hRdayamAM sthApana karI kayA mANasa sukhI na thAya ? AnaMda na pAme ?" A pramANe tenI prazaMsA karI ane tene se| bhero ApI. ekadA bheAjarAjAnA karAvelA navA sarevaramAMthI pragaTa thayelA surobhita mastakavALA kAI jaLacare " kANu ve che ?" e prazna traNa vAra pUchyA, tyAre dhanapALa melyA ke--" jenA gharamAM pAMcame ae divase zAka thatuM hoya, je RNa ( deNA ) rahita hAya ane je pravAsI na heAya te purUSa he jaLacara ! jIve che. ' ,, ekadA rAjasabhAmAM dhanapALa paDiMta AvyA nahAtA. te vakhate koie kahyuM ke dhanapALa kadApi anyanA dUSaNA khelatA nathI. " te sAMbhaLI rAjAe vicAyuM ke--< tela, telathI pAkeluM anAja, chUTTI bhAryAM, javanuM bheAjana ane parvatavAsI loka-eTalA ghaNe kALe paNa ( sAcavyA chatAM ) vikriyAne pAme ja che. A pramANe javane ghaNA dAyavALA jANI rAjAe dhanapALa AvyA tyAre tene javanA DhAyanuM varNana karavA kahyuM. tyAre dhanapALa khelyA ke--" huM java ! vivAhArdikamAM tArA vArA kalyANakAraka che, tuM jhAMpaka che, tApane haraNa karanAra che, tArA daLavaDe karIne patita thayelAnI zuddhi thAya che, tArAvaDe svastika vigere maMgaLa pUrAya che, tArA ADhAthI zrAddhamAM pitRonA piMDa thAya che, baLatA agnimAM tArA heAma kare che te devatAone iSTa che, manuSyanA hAthamAM tArI rekhA paDelI hoya to te rekha paNa zAstrajJAna, vaibhava, rAjya ane yaza ApanArI thAya che. teA tArI zrI stuti karavI ? " A pramANe anyanAdASa na grahaNa karavAnA niyama pALavAthI prasanna thayelA rAjAe dhanapALa paMDitane lakSa dhana ApyuM. divasanisAghaDimAlaM, jIviyasalilaM jiyANa ghittUNaM / caMdrAddha yajJA, jArahaTTa mamA'ti // ? / / " divasa ane rAtrIrUpI ghaDIenI mALane dhAraNa karatA kALarUpI araghaTTane prANIonA jIvitarUpI pANIne lai caMdra ane sUryarUpI e baLadeA niratara bhamADe che- ve che.'1 iti dhanapALa paDita premadhaH 1 A gAthA ahIM mUkavAnuM kAraNa samajAtuM nathI. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra (135 ) bhejarAjAnA kaMkaNamAM AvA athavALI cAra AryAo(le ke) ketarelI hatI-"prakRtithI ja capaLa evI saMpatti jyAM sudhI sthira rahI che, tyAM sudhI pakAra karavAno avasara che. vipatti avazya AvavAnI ja che, tethI te Avaze tyAre pharIthI upakAra karavAno avasara kayAMthI maLaze ?" 1 "he pUrNimAnA caMdra ! tArA kiraNanA samUhanI samRddhivaDe sarva bhuvanane ujvaLa kara; kAraNake A adhama vidhAtA keIne cirakALa sudhI susthira rahevA deto nathI. 2 "he sarevara ! athIone jaLa ApI upakAra karavAne A tAre avasara che, mATe te upakAra karI le, kAraNake A jaLa to pharIthI paNa meghane udaya thaze tyAre pAchuM maLI zakaze." 3 " he nadI ! atyaMta unnata thayeluM A tArUM pUra thoDA divasa ja rahenAruM che, paraMtu kAMThe rahelA vRkSone pADI nAMkhavAnuM pApa tAre mAthe cirakALa sudhI raheze."4 "sUrya asta thayAM pahelAM je dhana yAcakene nathI apAyuM, te dhana prAta:kALe kenuM thaze te huM jANato nathI." pa-A pAMca ke bhejarAjAnA pitAnA karelA che. tathA-"hamezAM uThIne vicAra karo keAje meM zuM sukRta karyuM che? kemake A sUyate AyuSyamAMthI eka kakaDa laIne asta pAmyo che."1 "leka mane vAta pUche che ke tAre zarIre kazaLa che? parata divase divase AyuSya ochuM thatuM jAya che, tyAM amArI kuzaLatA zI rIte samajavI ? 2 "kAle karavAnuM kAma Aje karavuM joIe, ane divasanA pAchalA bhAgamAM karavAnuM kAma pahelA bhAgamAM karavuM joIe, kAraNake AnuM kAma saMpUrNa thayuM che ke nathI thayuM tenI mRtyu kAMI rAha jotuM nathI."; "zuM mRtyu maraNa pAmyuM che ? ke zuM vRddhAvasthA jIrNa thaI che ? ke zuM vipattionAza pAmI gaI che ? ke zuM vyAdhieja vyAdhigrasta thaI gaI che? ke jethI A leke sa garviSTha thaIne pharyA kare che?". A pramANe zrIharSanA karelA cAra kaleke tathA uparanA pAMca maLI kula nava lekone ISTa maMtranI jema hamezAM prAta:kALe japate bhejarAjA rAjyAdikamAM mamatA rahita thayo hato. Iti vairAgya prabaMdha: ekadA kAMI parvaNu hevAthI nagaranA leke snAna karavAmAM vyagra hatA, tethI keI brAhmaNane bhikSA na maLavAthI tenI bhAryAe tene mAryo. viprane rAjasevake rAjA pAse laI AvyA, tyAre te vika Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 136 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara, khelyA ke mArI mAtA mArAthI sa MtAya pAmatI nathI, temaja mArI bhAryAMthI paNa sateSa pAmatI nathI, te ( bhAryAM ) paNa mArI mAtAthI ke mArAthI sASa pAmatI nathI, ane huM paNa te ( mAtA ) thI ke te ( bhAryAM ) thI sa'teSa pAmatA nathI, teA he rAjA ! temAM kAnA DhAya ? te kaheA." AnA bhAvA koI paDita samajI zakayA nahIM. tyAre rAjAe peAtAnI buddhithI " sa kalezanuM mULa dArivraja che" ema jANI tene traNa lAkha dhana ApyuM. ' ekadA kei paradezIvAdI vAda karavA mATe dhArAnagarImAM AvatA hatA. tevAmAM nagarInI mahA eka dhAmIne joi teNe pUchyu ke " he sADIonA mela kADhanAra ! A dhArAnagarInI zI hakikata che ? " dhAbIe javAbamAM AvA avALA klAka kahyo. -" avA tAraNa sahita bhavanA ( gharA )ne vahana kare che, gAyA kesarA ( taMtu ) sahita kamaLAnA cAra kare che, ane jyAM pILuM dahIM tathA talamAM tela nathI tevA prAsAdanI zreNinA zikhara upara mRgalAe care che--evuM A dhArAnagara che. " A kAvyane bhAvA nahIM samajavAthI te vAdI cUpa thaIne pAcheAja cAlyA gayA. ekadA dha zAstra zravaNa karatAM arjunanA rAdhAvedhanuM varNana AvyuM, te sAMbhaLI bheAjarAjAe vicAryuM ke--" abhyAsa karavAthI zuM duSkara che. '' ema vicArI pAte nira tara tene abhyAsa karI vizvaprasiddha rAdhAvedha karyAM. pachI tenA utsava karavA mATe AkhI nagarImAM dukAneA zaNagArI maheAtsava karavAnA hukama karyAM. te vakhate eka darajI ane eka telI e be jaNAe avajJAthI utsavane niSedha karI bhAjarAjAne jaNAvyuM ke--"he rAjan ! niraMtara abhyAsa karavAthI zuM na thaI zake ? ame paNa abhyAsathI je kaLA prApta karI che te juo. " ema kahI rAjAnI AjJAthI peleA telI caMdrazALA ( agAzI ) upara caDyo ane TheTha nIce pRthvIpara sAMkaDA mukhavALu eka vAsaNa mUkAvyuM. pachI te agAzImAMthI telanI dhArA karIne eka biMdu paNa bahAra na jAya te rIte te vAsaNamAM tela reDyuM. pachI darajIe peAtAnI kaLA dekhADI. temAM pote sAyamAM parovavAnA dvArAnA cheDA ucA karI pRthvIpara ubhA rahyo. pachI AkAzamAMthI koie eka sAya paDatI mUkI, te sAyamAM teNe adharathI ja aDyA vinA temaja tenI paDavAnI gati paNa rokayA vinA te dArAneA cheDA tenA nAkAmAM parovI dIdho. A pramANe te munnee pAtapeAtAnA abhyAsanI "" Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 5 me. (137) kuzaLatA batAvI rAjAne vijJapti karI ke -"he svAmI ! je zakti hoya te Apa paNa A pramANe karI batAve." te sAMbhaLI rAjAne potAnI kaLAne gava nAza pAme. te vakhate kaI vidvAna AvA arthavALe loka -"he bheja rAjA ! meM rAdhAvedhanuM kAraNa jANyuM che ke dhArAnA viparIta zabda (rAdhA)ne paNa Apa sahana karI zakatA nathI." e ja rIte bIjA kavioe paNa rAjAnI lAghA karI, eTale rAjAe te tene lAkha lAkha dhana InAmamAM ApyuM. ekadA bhojarAjA adhakaDA karIne pAchA pharI nagaranA daravAjamAM praveza karatA hatA, te vakhate teNe azvinuM cakaDuM DhIluM mUkyuM hatuM, eTale te adha jematema kudata hatA. tethI mANase AkuLa vyAkuLa thaI Ama tema nAcavA lAgyA. temAM lekenI gIradIne lIdhe keI chAza vecanArI AbhIrInuM mastaka kaMpavAthI mAthe raheluM chAzAnuM vAsaNa pRthvI para paDI phUTI gayuM, ane nadInI jema chAzanI nIka cAlI. to paNa te hasatI ja ubhI rahI. te vakhate-takAdikano nAza thavAthI bIjI AbhIrI rUe che ane tuM kema haro che ?" e pramANe rAjAe teNIne pUchayuM, tyAre te pitAnuM hasavAnuM kAraNa belI ke prathama mane rUpavaMta jANIne rAjAe harI, rAjAne mArIne huM mArA pati sAthe nAThI, mAgamAM pati sarpadaMzathI maraNa pAme tyAMthI cAre paDI, teNe dezAMtaramAM jaI vezyAne vecI, pachI vidhinA vazathI huM gaNikA thaI, tyAM putrane jAra tarIke pAmavAthI meM te pApane nAza karavA citAmAM praveza karyo, devage akasmAta vRSTi thavAthI te citA pUramAM taNANuM ne bujhAI gaI, temAMthI bharavADe kADhIne mane pitAnI strI karI, he rAjana ! meM ATalAM duHkhe sahana karyo che to Aje ATalA mAtra takanA nAzathI za zeka karUM ?" A artha jaNAvanAra lekamAM pracalita kAvya A pramANe che: nRpa mAra calI apane patipuM, pIu sapaDo du:khaseM Dara huM, ladhu cAre lIye vanavAsa gai, bana veca daI bIzIyA ghara huM suta saMga bhaye jalaneke calI, jaLa pUra bhaye nIkasI tara he, mahArAja! suna aba Ahirake, ghara chAcha zAca kahA kara huM." 1 rAdhAno tame vedha zA mATe karyo? tenuM kAraNa meM jANyuM che ke dhArA zabdanA je viparIta akSaro rAdhA tene Apa sahana karI zakatA nathI tethI tene tame vIdhI che. 18 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (138) bhejaprabaMdha bhASAMtara. A pramANe sAMbhaLI teNInuM kamajanita viSama caritra jANu rAjAe tene kahyuM ke-"tuM AbhIrane grahavAsane mukI de ane mArI dharmanI bahena tarIke mArI dAnazALAmAM rahI dAna puNyAdika sukRtyo vaDe A tArA lajajApAtra ane kalaMkathI aMkita zarIrane atyaMta nirmaLa kara." A pramANe gurUnI jema rAjAnuM zuddha bedhavALuM ane madhura vacana sAMbhaLI te gopavadhu rAjAnA kahevA pramANe dharmakarmamAM tatpara thaI ane anukrame samaya Ave maraNa pAmI sadgatie gaI. Iti gopagRhiNuM prabaMdha: ekadA rAjAe sarva dInIone bolAvI muktimArgano prazna karyo, tyAre te sarve dInIoe potapotAnA darzanano pakSapAta karyo. rAjAe cokkasa satyabhAga jANavAnI icchAthI sarvane ekatra karI cha mAsanI avadhi ApI. tethI teo zrI sarasvatI devInI ArAdhanA karavA lAgyA. cha mAsane aMte rAtrIne cheDezAradAe AvI. rAjAne kahyuM ke-"jAge che ?" rAjAe "hA" kahI. eTale tene uThADI AvA athavALa leka teNe kahyuM - bauddha dharmanuM zravaNa karavuM, arihaMtano dharma Acara, vaidika dharma vyavahAramAM le ane parama zivanuM dhyAna karavuM. A loka rAjAne kahyA pachI sarva dazanIone paNa kahIne bhAratI devI adazya thaI tyArapachI sarva darzanIoe A sarasvatIno kahelo loka tathA "ahiMsAmaya dhama Acara, sarasvatI devIne mAnavI ane mAnavaDe mokSa prApta karavuM. A rAva danIone siddhAMta che," AvA athavA bIjo navalaka karI te banne lekevaDe rAjAne dharmanA nirdoSa nirNaya Ape. Iti dharmanirNaya prabaMdha ekadA bhejarAjA mahedharane namaskAra karavA mATe zivAlayamAM praveza karato hato, tevAmAM kaI kavi be ke -"he rAjana ! kyAM jAo cho ? A jagata te Izvara (zaMkara) rahita thayuM che." rAjAe pUchayuM--" zI rIte ?" kavi bolo--"zaMkaranuM adha zarIra dAnavanA verI (viSNu) e laI lIdhuM ane ardha zarIra pArvatIe laI lIdhuM. tethI sarva vizva Idhara rahita thaI gayuM che. temaja te IzvaranAM upakaraNo paNa jatA rahyA che te tame sAMbhaLa-gaMgA samudramAM jatI Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 5 me. ( 139 ) rahI, caMdranI kaLA AkAzamAM gaI ane zeSanAga pAtALamAM gayA. bAkI je tenuM sa ApaNuM ane izvarapaNa te tamArI pAse AvyuM ane chevaTanu je tenuM bhikSAna hatuM te mArI pAse AvyuM che. " sAMbhaLI rAjAe tene lakSa dhana ApyuM. << ekadA bhojarAjA krIDAudyAnamAM koi vRkSanI chAyA nIce paryaMka upara beThA hatA, te vakhate sa bhavadeva nAmanA kavie AvI vRkSanA miSathI rAjAne kahyuM ke he vRkSa ! te sugaMdhavaDe vAyune kemaLa patrAvaDa mRgAne, tvacAvaDa tApasAne, puSpAvaDe bhramarone, phaLAvaDe 5kSIone, chAyAvaDe tApathI pIDAyelAne ane kadhavaDe gadhahastIene-ema sa ne kRtArtha karyAM che, tethI tuja vizvanA upakAra karavA samartha che, cyane teja bIjA vRkSAne Apatti rahita karyAM che. " te sAMbhaLI rAjAe prasanna thai tene lakSa dhana ApyuM. te kRtArtha thaIne peAtAnA deza tarapha jatA hate., tevAmAM mArga mAM tene khIjo koI kavi bhAjarAjA pAse AvatA sAme maLyA. tene sa'bhavadeve pUchyu ke " he vidvAn ! tame kayAM jAo che?" te melyA ke " samagra zAstrane pAra pAmelA bhejarAjAne maLavA jAuM chuM." tyAre saMbhavadeva bAlyeA ke te rAjAne te akSare paNa vAMcatA AvaDatA nathI; kemake teNe mane mArA lalATamAM lakhyA karatAM paNa vadhAre ApI dIdhuM che. " pachI pelA kavi anukrame bheAjarAjAnA dvAra pAse AvyeA. dvArapALe rAjAnI AjJA meLavI tene sabhAmAM praveza karAvyeza. rAjAne joi te kavi elyo ke- he bhejarAjA ! zatrunA dhirathI kAdavavALA thayelA ane khaDunI dhArArUpa mArga mAM thaine lakSmI zI rIte tamArI pAse AvI ! ane tamArI pAse hatA te yaza zI rIte te mArga thaine nIkaLI dUradeza gayA ?" tathA-huM pRthvInAtha ! cAra samudromAM magna thavAthI jANe TADha caDI heAya evI tamArI kIti tApavA mATe sUryamaMDaLamAM gai che. '" tathA-he rAjana! tamArI garjanAne zabda zatrunI srIonA garbhapAta karavAthI pApavALA ,, ne gaMgAnadIne chAla pramANe satA snAna karatA heAya tema jaNAya che." tathA~~ A traNa bhuvana tamArA yazarUpI rAjahu'sane rahevAnuM pAMjarU che, ane temAM rahelA sAte samudro pANInAM pAtrarUpa che.'" te sAMbhaLI rAjAe tene cAra lakSa dravya inAma tarIke ApyuM. iti saMbhavadeva prakhadha Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 140 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. ekadA gajendranA pAlake rAjA pAse AvI praNAma karIne kahyuM ke he deva bhejanareMdra ! si...haladvIpanA rAjAe savAso mada jharatA hAthIe ane divya sALa meATA maNiA Apane bheTa mekalyA che." te vakhate geAvida paDita melyA ke--"he rAjan ! kaviAnI jema hastIonI sthiti pAtAnA maMdiramAM athavA rAjamidaramAMja hoya che, paNa bhUSita rArIravALA tee dhAnanI jema ghera ghera bhamatA nathI." pachI rAjA te hAthIone jovA nagarI mahAra gayA. te avasare kAzmIra dezanA nivAsI taMduladeva nAmanA mahAkavi rAjAnI pAse AvI svasti kahIne ubho rahyo. tene paradezathI AvelA joi rAjAe pUchyu ke--" he buddhimAn! tamArU nivAsasthAna kayAM che ?" kavie javAthya ApyA. huM mAlava dezanA Izvara ! je dezamAM jaDatArUpI vRkSane kApI nAMkhavAmAM kuhADI samAna sarasvatI DhavI rahe che, te dezamAM (kAzmIramAM) vasuM chuM. ' te sAMbhaLI. rAjAe prasanna thai tene pAMca gajeko ApyA. tyArapachI bIjA kei vidvAne AvI rAjAne kahyuM ke he bAjarAjA ! tapavaDe sarva saMpatti prApta thAya che, paraMtu evA kei tapaja nathI, ke jenAthI tuM kalpavRkSa dRSTioAcara thai zake." te sAMbhaLI rAjAe tene daza gaje Dro ApyA. tyArapachI rAjA si'hAsanapura beThA, teTalAmAM keAI vipraputre gADha svara pAkAre karyAM, te sAMbhaLI sarve sabhrAMta thayA. eTale 'are ! tu kema zakAra kare che ?" ema tene pUchatA pUchatA rAjasevako rAjA pAse lAvyA. rAjAnA pUchavAthI te melyA ke-" he deva ! sAMbhaLe. huM maDhAmatta hastIonA dAtAra rAjA ! tamArA dAnarUpI samudramAM DubatA dAriAne koi hastanu avala mana paNa ApatuM nathI, tethI huM paiAkAra karU chuM." te sAMbhaLI rAjAe tene trIza hAthI ApyA. tyArapachI koi adha vidvAna peAtAnI patnI sahita rAjA pAse AvI svasti kahI melyuM. ke--" bhAjarAjAne pAtAnA hAthIonu dAna karatA joine paNa pAtI ( pAtAnA putranuM paNa kadAca dAna daI dero evA bhayathI ) gajeMdranI jevA sukhavALA peAtAnA putra gaNapatinI vAravAra saMbhALa le che. " te sAMbhaLI rAjAe tene bAkInA samagra hAthIe ApI dIdhA. A pramANe sarva gajeonu dAna karI rAjA peAtAne ghera AvI vicAra karavA lAgyA ke--atyAre mArI jeve dAtAra prAye karIne keAda paNa jaNAtA nathI." e pramANe yAteja pAtAnI sakhAvata atizaya bAnI gavarUpI bhatathI parAbhava pAmyA ane~ "" Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 5 mo. (141) "je keIe karyuM nathI te meMja karyuM, jevuM keIe dAna karyuM nathI evuM meMja dAna karyuM, ane je asAdhya hatuM te meM ja sAdhyuM, tethI have mAre cittamAM kAMIpaNa kheda nathI. (kAMI karavApaNuM bAkI rahyuM nathI.) A pramANe vAraMvAra te pote ja AtmazlAghA karavA lAgyo. te vakhate buddhisAgara nAmanA tenA mukhyamaMtrIe rAjAno te garva jANuM zrIvikramarAjAnuM puNyapatraka kezamAMthI maMgAvI joyuM to temAM A pramANe lakheluM hatuM ke ekadA vikamarAjA kArya karavAnA maMDapa (sabhA)mAM beThA hatA, tyAM teNe tuSAthI vyAkuLa thavAthI jaLa mAgyuM. temAM te AvA athavALa leka belyA- "sananA citta jevuM svaccha, dIna mANasanI pIDAnI jevuM laghutara (ati zIdhra), putranA AliMgana jevuM zItaLa, bALakanA vacana jevuM madhura tathA elAyacI, sugaMdhIvALe, laviMga, caMdana ane uttama kapUrathI mizra teja pATalA puSa, kamaLa, ketakInA pupa vigerevaDe suvAsita pANI jaladIthI lAve." tarataja maMtrI jaLa bhareluM suvarNanuM kALuM lAvyuM. te vakhate eka vaitAlika ( bhATacAraNa ) AvA arthavALe loka be -"he pRthvIpati ! tamArA mukhakamaLamAMja sarasvatI rahelI che. tamAre adharoSTaja sadA zeANa ( rAto) che, tamAre hAthaja rAmacaMdranuM parAkrama smaraNa karavAmAM kuzaLa e dakSiNa samudra che, A vAhinIo ( senA ) tamArA pAdhabhAgane kadApi cheDatI nathI ane A tamAruM aMdaranuM mAnasa (mana) niraMtara svaccha che, chatAM tamane jaLapAnane abhilASa kema thaye?' te sAMbhaLI prasanna thaI vikramarAjAe pAMDava rAjAnA daMDamAM AvelI sarva vastu tene ApI dIdhI. te viSe dhamapatramAM AvA arthavALo leka lakhela hato-"ATha karoDa suvarNa, vANuM tolA muktAphaLa, madavArinA gaMdhamAM lubdha thayelA movaDe krodha pAmelA pacAsa gajendro, daza hajAra ane ane prapaMca karavAmAM catura evI so vArAMganAo (gaNikAo)-ATalI vastu pAMDya rAjAe daMDa tarIke mokalI hatI, te sava vaitAlikane ApI dIdhI." ekadA vikramarAjAe devapUjA samaye dhoyelAM vasrane kAMIka malina joI tenuM kAraNa dhAbaNane pUchayuM. tyAre te AvA athavA 1 te nAmano eka ha. 2 nadIo. 3 te nAmanI nadIo. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) bhojaprabaMdha bhASAMtara leka belI ke -" deva ! catura evA dakSiNasamudranI strI revA (nadI) nI spardhA karanArI je godAvarI nAmanI prasiddha girinadI kRSNane priya evA gaphaLane viSe rahelI che te godAvarI nadInuM jaLa varSARtuno samaya vItyA chatAM paNa tamArA daMDasthAne AvatA gaje konA daMtamuzaLathI uDADelI dhULane lIdhe haju svaccha thayuM nathI." te sAMbhaLI rAjAe prasanna thaI teNIne te sarva vastro tathA keTi suvarNa InAmamAM ApyuM." ekadA zrI siddhasena divAkara vihAra karatA avaMtI nagarImAM AvyA. tyAre tyAMnA saMghe temane vijJapti karI ke-" he bhagavAna ! je tamArI vidyA prabhAvavALI hoya to AkAra nagaramAM brAhmaNe jinacetya karavA detA nathI, tethI rAjAnA cittanuM raMjana karI te nagarImAM caitya thAya tema karI Ape.' te sAMbhaLI siddhasena sUri vikrama rAjAne maLavAnI IcchAthI cAra kaleka navA banAvI rAja mahelanA dvAra pAse AvyA. pratIhAre temane praveza karavA na dIdho, tyAre sUrie AvA athavALe eka loka rAjA pAse dvArapALa mAraphata moka-" Apane jovAnI IcchAvALe eka bhikSa dvArapALanA ravAthI dvAra pAse ubhela che, tenA hAthamAM cAra kaleka che, te Ave ke jAya ?" A leka sAMbhaLI camatkAra pAmelA vikamarAjAe AvA athavALe kaloka kahyo-" daza lAkha dravya ane ceda zAsana (gAma) tene Apo. pachI hAthamAM cAra loka rAkhIne ubhelA bhikSu AvavuM hoya te Ave ane javuM hoya te jAya." te loka sAMbhaLI "amAre dravyanuM ke gAmanuM prayajana nathI. " ema kahI te sUri rAjasabhAmAM gayA. tyAM cAre dizA tarapha mukhavALA siMhAsana upara rAjA vikrama pUrvAbhimukhe beThA hatA, tene joI sUri A loka bolyA jhapUrva dhanurvidyA, mavata zittatA kutara ?! mArgaNaudhaH samabhyeti, guNo yAti digantaram // 1 // " "he rAjana ! tame A apUrva dhanuvidhA kayAMthI zIkhyA ? ke jethI mAgaNane samUha tamArI sanmukha Ave che ane guNa dizAemAM jAya che." 1 parvatamAMthI nIkaLelI nadI 2 bANa, bIjo artha yAcaka. 3 pratyaMcA, bIje artha yazakIrti. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 5 mo. (143) te sAMbhaLI rAjA pUrvadizAnA siMhAsanane tyAga karI dakSiNa tarapha mukha rAkhI beThA. tyAre sUri bIjo leka belyA. " sarvadA sarvado'sIti, mithyA saMstUyase budhaiH|| nArathI saeNmire pUchyuM, na vata: patiH (nAyaH) rA" he rAjana ! tame sarvadA sarvanuM dAna karanAra chIema paMDita tamArI stuti kare che te mithyA che; kemake tamArA zatruo tamArI pIne pAmatA nathI ane parastrIo tamArA vakSa:sthaLane pAmatI nathI." te sAMbhaLI rAjA pazcimAbhimukhe beThA.sUritrIje kazeka belyA"cAhate tava nA sthAne, kuti ripurai. galite tatpriyAnetre, rAjazcitramidaM mahat // 3 // "he rAjana! tamArA prayANaduMdubhi vAgyA tyAre zatrunA hRdayarUpI ghaDAe kuTI gayA, ane temanI priyAnAM netre jharyA temanA nemAMthI pANI nIkaLyAM. e moTuM Azcarya che." te sAMbhaLI rAjA uttara sanmukhabeThA. sUri ceAthe leka belyA. " sarasvatI sthitA vaktre, lakSmIH karasaroruhe / kIrtiH kiM kupitA rAjan !, yena dezAntaraM gatA ? // 4 // "he rAjana ! sarasvatI tamArA mukhamAM rahI che, ane lakSmI hastakamaLamAM rahI che, te kItine sthAna na maLavAthI zuM kApa pAmI che ke jethI te dezAMtaramAM jatI rahI che ?" A pramANe cAre kaleka sAMbhaLI rAjAe siMhAsana parathI uThI sUrine praNuma karI kahyuM ke-"he pUjya ! meM Apane cAre dizAnuM rAjya ApuM." sUri bolyA-"he vikamArka tRNa ane maNi tathA dehuM ane kAMcana samAna mAnanArA ane rAjyane zuM karIe ?" kAraNa ke- " ame paga vaDe mAgamAM cAlIe chIe, nirdoSa AhAra ekavAra jamIe chIe, jIrNa vastra paherIe chIe, pRthvIpara rAtre kSaNavAra suIe chIe, sarvane saMga vajIe chIe, niraMtara samatAmAMja rahIe chIe ane parama jyotinuM dadayamAM dhyAna dharIe chIe. te he rAjana ! ame rAjyane zuM karIe ? " vaLI-"jeo divase joDA rahita pagavaDe cAle che, teja cAritravaMta hoya che, Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 144 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. vAhanavarDa janArA khIjAe cAritravata kahevAya nahIM." tathA--- "kezanA lAca, alpa alpa bhAjana, athANAdika masAlA vinA khAvu, divase nidrA na karavI, snAnanA sa thA tyAga, bhAganA paNa sadhA tyAga ane ukALeluM pANI pIvu. A prakAre jeenI niratara kriyA ( pravRtti ) hoya teonA ka`maya vyAdhi spaSTa heAya tepaNa te tahALa kSINa thai jAya che." A rIte peAtAnA AcAra pragaTa karyAM chatAM paNa rAjAe rAjyane svIkAra karAvavAnA AgrahathI gurUnA caraNa mUkayA nahIM, tyAre gurU pharIthI kheAlyA ke--"he rAjana ! sArU bhAjana paNa amane rUcatuM nathI, teA rAjyane zuM karIe ? kAraNake samatAnA sukhamA jemanuM mana lIna thayu' hAya che temane bhAjana karavA upara paNa dveSa thAya che te pachI kAma te heAyaja kayAMthI ? matsyAne uSNa sthaLa paNa bALe che teA pachI jAjvalyamAna agninuM te zuM kaheluM ? tathA A tamArU rAjya sayamasAmrAjyanI tulanAne pAmI zake tema nathI. kemake "satyane viSe duSkarma karavAnA prayAsa karavA paDatA nathI, kharAba skrI ane kharAba putranAM ducana sAMbhaLavA paDatAM nathI, rAjA vigerene praNAma karavA paDatA nathI, azana, vaca, dhana ane sthAnanI ciMtA hotI nathI, jJAnanI prApti thAya che, lAkA pUjA kare che, prAmasukhanA rasa prApta thAya che ane parabhavamAM svargAdikanI prApti thAya che. A sarva guNe! cAritrarUpa sAmrAjyamAM hoya che, tethI tene meLavavAmAMja buddhimAnAe yatna karavA joie." vaLI rAjyane aMte narakanI prApti rahelI che; kemake temAM mahAmAhunA udaya thAya che. kahyuM che ke" avAnA heSAravavaDe, gajonA gajA ravavaDe, subhaTAnI bhujanA AspheTanavarDa, vArjivanA rAkhtavaDe, nATakAdika kAtuka jovAvaDa ane sIenI vANIvaDe meAniA vRddhi pAme che. '' ityAdi rasika cAritrAcArane sUcavanArAM kALyA kahevAthI raMjIta thayelA zrI vikramAku rAjA jainazAsananA prabhAvaka suzrAvaka thayA, teNe zrI zatru MjayanA uddhAra vigere aneka puNyakAryo karyAM, ane jAvajIva paryaMta zrI siddhasena divAkaranA 2raNakamaLanI reNurUpI madane viSe bhramara samAna thayA. ' A pramANe vikramAka rAjAnA dharma patramAM prathamaja lakheluM adbhuta dAna joi bhAjarAjAe potAnA dAnane thayelA gava tajI dIdhA. ta bhAjagava parihAraka zrI vikramAditya prabaMdha. EUGEN Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 5 mA. ( 145 ) ekadA sarva aMganA AbhUSaNAthI alakRta bhejarAjA siMhAsanapara beThA hatA, te vakhate pAte paherelA ekAvaLI hArarUpa alakArathI giva STa thatA joi koi cAraNa khelyA ke--" he bhojarAjA ! ekAvaLI hArane joi tame manamAM ga na kare!, kAraNa ke chevaTa sa rAjyaRddhinA tyAga karI A zarIra bhasmarUpa thavAnuM che. " A pramANe tenuM vacana sAMbhaLI tathA dugdhaghaTanuM dRSTAMta sAMbhaLI sasAranI anitya bhAvanAthI bhAjarAtane vairAgya utpanna thayA, tethI te hAra cAraNane ApI peAte dharma A vizeSa tatpara thayA. '' ekadA bheAjarAjA sabhAmAM beThA hatA, te vakhate dvArapALe AvI kahyuM ke he deva ! draviDa dezamAMthI koi lakSmIdhara nAmanA vidvAna AvI dvAramAM ubhe che. " rAjAe tene praveza karAvavAnuM kahyuM. tene AvatA joi rAjAe vicAryuM ke ahA ! je AkArathI ja bIjAonA manAratha jANIne tene pUrNa kare che teone dhanya che. kAraNake teone dInajanAnI dInavANI sAMbhaLavAnA vakhata AvatA nathI. " pachI te brAhmaNe AvI rAjAne svasti kahI AzIrvAda ApyA, rAjAe tene praNAma karI Asanapara besADyo. pachI te vidvAna khelyA ke--" he deva ! A tamArI sabhA paDatAthI surAbhita che ane tame pAte paNa sAkSAt iMdra jevA che; tethI mAre mArI paMDitAi zu` dekhADavI ? te paNa kahuM chuM ke--" vidhAtAe prathama bhAjarAjAnA pratApa banAvI pachI bAkI rahelA ( kADhI nAMkhelA ) paramANuovaDe iMdranA hAthamAM rahela vajra banAvyuM, AkAzamAM rahelA sUrya banAvyeA, ane samudramAM rahelA vaDavAnaLa banAvyA.'" te sAMbhaLI samagra sabhA Azcaya pAmI. rAjAe akSare akSare lakSa dAna ApyuM. iti lakSmIdhara prabaMdha A avasare ja tatkALa bIjA pAMca cha brAhmaNA rAjasabhAmAM AvyA. temane AvatA joi rAjAnuM mukha kAMika glAni pAmyuM ane teNe vicAryu ke--" hamaNAM ja me keTalA badhA vyaya karyAM che ane taratamAM ja A pAMca cha kavie khIjA AvyA ! " A pramANe vicAra karatA rAjAne jANI mahezvara nAmanA kavi vRkSane uddezI A pramANe anyakti khelyA ke--" he uttama vRkSa ! tuM catuSpathamAM 19 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 146 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara.: (cATAmAM) zA mATe ugyA ? kaDhi ugyA te gADha chAyAvaY vyAsa kema thayA ? chAyAvALA thayA tA pAchA pharyA zA mATe ? phaLyA pachI paNa phaLanA bhAravaDe pUrNa thaine atyaMta namyA zA mATe ? mATe have te cirakALa sudhI mANasA tArI zAkhAnA agrabhAgA khece, zAbha 5mADe, maraDu, macaDe, bhAMge, e sarva du:khA ke je tArIja bhUlabharelI ceSTAthI prApta thayelAM che tene sahana kara. " te sAMbhaLI tenAM satya vacanathI prasanna thaI rAjAe tene lakSa dAna A'cu. tyArapachI pelA brAhmaNeA rAjA pAse AvI judA judA AzIrvAda ApI anukrame rAjAnI AjJAthI ratnaka baLanA Asanapara beThA. pachI temAnA eka kAmadeva nAmanA vipra AvA avALA klAka khelyA hAlamAM A sarva zAktamAna bheAjadeva pRthvIne dhAraNa kare che, tethI have kUma pAtALagagAnA jaLamAM vicare, AdivarAha tenA kAMThApara ugelI mustA care, zeSanAga peAtAnI phaNAma`DaLane zithila ( haLavu ) kare, diggajo kamalinInA kALIAnA svAda anubhavA ane sa` kuladhara patA pAtapAtAnI IcchA pramANe vicarA. kemake te badhA pAtapeAtAnI pharajathI mukta thayA che." te sAMbhaLI camatkAra pAmelA rAjAe tene sA avA ApyA. tyAre kaiAzAdhikArIe dharma patramAM lakhyuM ke 6 phrIDAghAnamAM AmravRkSanI nIce beThelA rAjAe vAyu jevA vegavALA se| avA kAmadeva kavine ApyA." iti kAmadeva kavi prazna'dhaH ekadA siMhAsanapara beThelA rAjAne dvArapALe AvI kahyuM ke " koi mAtra kopIna ( lagADI ) ja dhAraNa karanAra kavi dvAramAM AvIne ubheA che." te sAMbhaLI rAjAe tene praveza karAvavAnuM kahyuM. tyAre te kavi aMdara AvI bhAjarAjAne joI melyA ke Aje mArA dArizrvanA nArA thaze. ,, A pramANe kahI tuSTamAna thai huInA azra mUkavA lAgyA. rAjAe te kavinAM netrAmAM azru joi pUchyu... ke-- huM zreSTha kavi ! tame zA mATe rUe che ? " tyAre kavi melyA ke--" huM deva ! mArA gharanI sthiti sAMbhaLe--are lAjA(DAMgara) yA, lAjA lyA. e pramANe mAga mAM kAi DAMgara vecanAranA ucA zabda sAMbhaLI mArIH bhAryAe dIna vacana :eAlavApUrva ka bALakanA be kAna je yatnathI DhAMkI dIdhA, ane mane kSINa upAyavALA joI teNIe pAtAnAM netrA je azruthI vyApta karyAM, te mArUM abhyaMtara zalya kheMcI kADhavA ,, Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra pate. (17) tame ja samartha che; arthAta huM mahA dariThI chuM tenuM dAridya tame ja dUra karaze." te sAMbhaLI rAjAe tene lakSa dhana ApyuM. bhejarAjA rAjya karato hato te avasare avaMtInagarInI samIpe rahelA ane dhanadhAnyathI saMpUrNa evA ke gAmamAM eka brAhmaNa raheto hato, te dhana upArjana karavAmAM ati kuzaLa hatuM, paraMtu ghaNuM paNa hatuM. teNe ekadA khetInuM kAma AraMvyuM. tenA eka tramAM dhAnyanI ghaNI saMpatti thaI, tyAre teNe te kSetranA keI uMcA pradezamAM besavAne mALe bAMdhe. pachI te vipra jyAre te mAdhApara caDIne besatA hatA tyAre tenA manamAM meTI udAratA AvatI hatI, ane jyAre mALA parathI nIce utarato hato tyAre pAchI kANatA AvatI hatI. A pramANe niraMtara thavAthI te vipra ghaNo Azcaryayukta thayo. pachI ekadA zrIjarAja dhArAnagarIthI digyAtrA karavA nIkaLyA, te A gAmamAM AvyA tyAre te brAhmaNe rAjAne pitAnI Azcaryajanaka vAta kahI. te sAMbhaLI rAjAe tyAM AvI te sthAna joyuM; paraMtu kAMIpaNa tevuM kAraNa jaNAyuM nahIM. tyAre rAjA pote te mALA para caDyo, te vakhate tenI paNa udAratA adhika thaI. tene e vicAra Avyo ke -" AkhA jagatanA mane huM pUrNa karI dauM ane sarvanuM dAridya curI nAMkhuM." tyArapachI nIce utarI rAjAe vicAryuM ke -"A guNa A bhUmine athavA A bhUmimAM rahelI vastune have joIe. kahyuM che ke-jaLamAM tela, khaLa purUSamAM gupta vAta, pAtramAM tharDa paNa dAna ane buddhimAnane viSe zAstra, e sarve vastu (AdhAra)nI zaktithI potAnI meLeja vistAra pAme che." ema vicArI rAjAe te brAhmaNane moTA dAnavaDe saMtuSTa karI te AkhuM kSetra pite kharIdI lIdhuM. tyArapachI te mALAnI nIce khodAvavA mAMDyuM. temAMthI batrIza putaLIovALuM caMdrakAMta maNinuM eka siMhAsana nIkaLyuM. te batrIza hAtha lAMbuM paheluM ane ATha hAtha uMcuM hatuM. tene kADhavAno ghaNo prayAsa karyA chatAM te pitAnA sthAnathI jarA paNa calAyamAna thayuM nahIM. tyAre eka maMtrI che ke- he deva ! mahA prabhAvavALuM A siMhAsana kenuM haze ? te samajAtuM nathI. tethI prathama tenI zAMtika, piSTika ane balidAna vigere kriyA karIe ane pachI tene khaseDIe te ThIka." te sAMbhaLI rAjAe khuzI thaI teja pramANe karAvyuM, eTale te siMhAsana alpa prayAsathI ja cAlyuM. pachI tene dhArAnagarImAM lAvyA. ane hajAra staMbhovaDe zobhAyamAna rAjasabhAmAM sthApana karyuM. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 148 ) bhAjapraznadha bhASAMtara. pachI maMtrI, mahAma`trI, sAmatarAjA, senApati ane bhATacAraNeAnA samUhavaDe piravarelA bheAjarAjA zubha muhUn jeTalAmAM te sihAsanapara caDavA jAya che, teTalAmAM te siMhAsanamAM rahelI 5helI putaLI divya prabhAvathI manuSyanI vANIvaDe khelI ke " he rAjan ! A siMhrAsanane ceAgya jenI udAratA hAya, teja AsiMhAsana upara besI zake che, te vinA bIjo sAmAnya mANasa besI zaka te nathI." AvuM vacana sAMbhaLatAMja rAjAneA sava` parivAra Azcaya pAmI citramAM ALekhelA putaLA jevA thaI gayA. te vakhate bhAjarAjA melyA ke " he putaLI ! koinAmAM kAMika paNa cAgyatA jou hyu ke tarataja huM tene ochAmAM ochA lAkha TaMka ApuM chuM; te mArAthI bIjo kace. purUSa vadhAre udAra thai gayela che ?" te sAMbhaLI te putaLI kheAlI ke "he rAjana ! tame pAteja petAnI udAratA vA che, teja tamArI kRpaNatAne dekhADe che; mATe tamArI jevA bIjo kANa nidApAtra che ? jo bIjo mANasa koinA guNa kahe te te guNa rahita chatAM paNa guNI thAya che; paratu pAteja jo peAtAnA guNanI prazaMsA kare te te iMdra heAya teANa laghupaNuM pAme che." A pramANe sAMbhaLI bhAjarAjA lagna ane Azraya pAmyA, ane teNe pUchyuM ke--" A siMhAsana kAnu` che ? ane tenI udAratA kevI hatI ?" tyAre putaLI khelI ke he rAjana ! sAMbhaLe. A sihAsana zrIvikramarAjAnu che, ane tenI udAratA eTalI badhI che ke kahI zakAya tema nathI ' A pramANe trIze putaLIe eka sAthe beAlI, eTale bheAjarAjAe te si'hAsana upara besavAnA vicAra mAMDI vALyeA. ekadA bhejarAjA krIDA udyAnamAM krIDA karatA hatA, te vakhate kai bhillanA karo adhura svare gIta gAtA hatA. te sAMbhaLI prasanna thayelA rAjAe tene pAMca lAkhaka sthApyA. te vakhate koi mahAkavie te bhillunA putrane unmatta joi tathA rAjAnuM tevuM meTuM dAna joi rAjAnA hAthamAM rahelA kamaLane uddezIne kahyuM ke--re kamaLa ! Ama karavAthI tArA chatA guhyA paNa prakAzamAM AvatA nathI; kAraNake tuM lakSmInA nivAsa chatAM paNa tArA karAra bhamarAo khAI jAya che." tenA abhiprAya jANI bhAjarAjAe tene lAkha TaMka ApyA. pachI rAjA elyuM. ke--" je kaLAvAna hoya teneja uttama jane pUje che, paNa 1 khatrIze putaLIe.e vikramarAjAnI udAratAnI 32 vAta karelI che te siMhAsana maMtrIzImAM che. ra kamaLanuM nALa. bIjA pakSamAM khajAne Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 5 mo. (149) kulInapaNAne pUjatA nathI; kAraNa ke bIjA ghaNA deva chatAM paNa mahAdeva kaLAvAna (caMdradeva) neja mastakSara dhAraNa kare che." A pramANe bhejarAjA belato hatetevAmAM pAMca cha bIjA mahAkavio AvyA. temane joI rAjA ciMtAtura thai vicAra karavA lAgyo ke-"hamaNAM ja meM ATaluM badhuM dhana ApyuM, teTalAmAM vaLI A bIja kavio AvyA! " rAjAne A abhiprAya jANuM pelo kavi kamaLane ja uddezIne bolyo ke -"he kamaLa! tuM bIjA upara zAmATe kepa kare che ? tArA sudhI rasa upara ja kepa kara, ke je rasane mATe bhamarAo tArA dareka patronuM mardana kare che." A pramANe sAMbhaLI bhejarAjAnuM mukha prasanna thayeluM joI te kavipharIne bolyo ke -"kRpaNa mANasa lakSmIne ApI zakatA nathI, temaja bhegavI paNa zakato nathI, paraMtu jema napuMsaka purUSa, strI upara mAtra hAthaja pherave che tema te paNa lakSmIpara hAtha pherave che. he deva ! lakSmIpati ( viSNu ) nA aMza vinA bIjo ke tenI patnI lakSmIne bhegavI zake ? na bhegavI zake. keInI yAcanAthI je harSita thAya, ane tene dAna daIne je priya vacana bole, tene joIne ke sparza karIne paNa mAruM sa svarge jAya che. te sAMbhaLI rAjAe te tilaMga dezanA kavine lAkha TaMka ApyA. tyArapachI te prathamanA kavie pAse ubhelA pelA che kavione kahyuM ke-"he kavio ! hamaNuM A mahAsarovaranA kAMThA upara beThelA rAjA atyAre tamane jevA sulabha che tevA aMta:puramAM gayA pachI raheze nahIM; tethI tamAre kAMI bolavuM hoya to bole." te sAMbhaLI te sarva mahAkavioe rAjAnuM sarva ceSTita jANuM lIdhuM hatuM, tethI temAMthI eka mahAkavie sarovarane uddezI rAjAne kahyuM ke-"je savaranA mArgamAM khAlI jatA ane bharAIne AvatA ghaDAe saMgho thato nathI, te sarovara vRthA che." rAjAe te brAhmaNane lakSa Teka AyA. te vakhate goviMda paMDita te sAte kavione joI kapa pAmyuM. tenA kepane abhiprAya jANu bIjo mahAkavi sarovaranA miSathI ja bolyA ke-"he uttama mArgamAM rahelA sarevara ! tArI aMdara je magara vasatA na hoya, te tuM konI tRSAne kSaya nakare? ane tArI aMdara praveza karIne tArUM jaLa keNa na pIe?" te sAMbhaLI rAjAe tene be lakSa TaMka ApyA, ane te goviMdapaDitane tenA adhikArathI dUra karI kahyuM ke -"tamAre phakata sabhAmAM AvavuM, Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (150) bhojaprabaMdha bhASAMtara paraMtu AvI hadayathI paNa duchatA keInI sAthe karavI nahIM." pachI rAjAe te sarva kavione lakSa lakSa dhana ApyuM. Iti sapta kavi prabaMdha: ekadA bhojarAjA nagaranI bahAra udyAnamAM jatA hatA, tyAM dhArAnagarI tarapha AvatA keI brAhmaNane teNe joyuM. tenA hAthamAM cAmaDAnuM kamaMDaLa hatuM, tethI te dAridravaDe pIDA pAmele dekhAto hata, te paNa tenAmAM kAMIka kaLAvilAsa hatuM, tethI te vizeSa zobhato hato. A pramANe jANavAthI rAjAe vicAryuM ke -"A brAhmaNa dAridarUpI agnithI baLelo che te paNa vizeSa zobhAne dhAraNa kare che, tethI kharekhara A kaI mahA vidvAna he joie." ema vicArI rAjAe potAno parvata je uco azva tenI pAse ubhe rAkhI tene sAbhiprAya vacana kahyuM ke-"he zreSTha brAhmaNa ! tamArA hAthamAM carmanuM pAtra kema che?" A pramANenuM rAjAnuM sAbhiprAya vacana sAMbhaLI brAhmaNe vicAryuM ke-" huM jene mATe ahIM AvuM chuM, teja A mahApuruSa bhejarAjA saMbhave che." ema vicArI te che ke AvA udAra caritravALA zrI bhojarAjA pRthvI para rAjya kare che, tethI pRthvI para leha ane tAmra e be vastune abhAva thayo che, tethI mArI pAse carmamaya pAtra che." te sAMbhaLI camatkAra pAmelA rAjAe pharIthI kahyuM ke -"he vipra ! hamaNuM dhArAnagarIno rAjA pRthvI para rAjya kare che tethI leha ane tAmrane abhAva thaye ema kema kahe che?" tyAre te be ke- zrI bheAjarAjAnA rAjyamAM be vastu durlabha thaI paDI che. eka to zatruone mATe asaMkhya beDIo ghaDAvavAthI loDhuM ane bIju asaMkhya tAmrapatrapara lekho lakhI ApavAthI tAMbuM e be vastu pRthvI para durlabha thaI paDI che." te sAMbhaLI rAjAe prasanna thaI tene kanA akSara gaNI teTalA lAkha TaMka AvyA. te laI brAhmaNa potAnA deza tarapha gayo. ekadA keI kuMbhAranI strIe rAjyadvAramAM AvI dvArapALane kahyuM ke---"mAre rAjA pAse javuM che. teNe pUchayuM-"tAre rAjAnI sAthe zuM kAma che? te kahe." teNIe kahyuM ke--mAre je kAma che te huM rAjAneja kahIza, tamane nahIM kahuM." tyAre te dvArapALe sabhAmAM 1 loTuM 2 tAMbuM. 3 cAmaDAnuM. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 5 me. (156) AvI rAjAne namaskAra karIne kahyuM ke-"he deva ! keI kuMbhAranI strI ApanuM darzana Icche che. tene pUchayA chatAM te kAmanuM nAma kahetI nathI, ane dvAramAM AvI ubhI che." rAjAe kahyuM--"teNIne AvavA de." tyAre te dvArapALanA kahevAthI te strIe sabhAmAM AvI rAjAne kahyuM ke-"he deva! mATInI khANa khodatAM mArA patie eka nidhAna joyuM che, tenuM rakSaNa karavA mATe mAre pati tyAM ja rahyo che, mATe ApanA sevakane te laI AvavA mATe hukama karo." te sAMbhaLI camatkAra pAmI rAjAe potAnA sevake mokalI te nidhAna sabhAmAM maMgAvyuM. pachI rAjAe nidhinuM DhAMkaNuM ughADyuM eTale tenI aMdara rahelA maNienI kAMti enI meLeja bahAra nIkaLI. rAjAe te maNio bahAra kADhI suvarNanA thALamAM mUkyA. pachI kuMbhArane rAjAe pUchayuM ke-"he kuMbhAra ! A zuM che?" kuMbhAra bolyo ke- "he deva ! tamane rAjacaMdrane pRthvI para AvelA joI nakSatre paNa maNienA miSathI ahIM AvyA che ema huM mAnuM chuM." A pramANe kuMbhAranA mukhathI lakattara bleka sAMbhaLI rAjAe prasanna thaI te sarva maNio te kuMbhArane ja ApI dIdhA. Iti kuMbhakAra prabaMdha ekadA sImaMta nAmanA kavie AvI rAjAne kahyuM ke -"he bhejarAjA ! tamArA zatrae pitAnI priyAone dUra nAsI AvavAthI thAkI gayelI joIne bole che ke-he mAga ! tuM tArI laMbAIne TuMkI kara, he sUrya ! tuM tArA kaThora tejano tyAga kara, ane he baMdhu viMdhyAcaLa! tuM prasanna thAya ane kRpA karIne najIka Ava. A pramANe teo vAraMvAra bolI mUcha pAme che." A avasare ke suvarNakAre AvI rAjAnI pAse pahmarAga maNiothI jaDele suvarNano eka thALa mULe. te joI rAjAe te sImaMta kavine pUchayuM ke-"he kavirAja ! A suvarNapAtra kevuM bhe che ?" tyAre kavi be ke -"he dhArApati! tamArA pratApathI parAjaya pAmele sUrya A suvaNapAtranuM rUpa dharI tamane ja sevavA Avyo jaNAya che. te sAMbhaLI prasanna thayelA rAjAe te kavine teja suvarNapAtra motI bharIne A'yuM. iti sImaMta kavi prabaMdha: Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1para ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. ekaDhA rAtre rAjAe zrIdhara kavine caMdranuM varNana karavA kahyuM, tyAre te kavi melyA ke-" rAtrInA cakravartI A caMdre peAtAnA kiraNA cAtarapha phekayA che, tethI pUrva dizA sarAga thai che, virahI jata du:khI thayA che, samudre peAtAnI mudrA ( maryAdA ) nA tyAga karyo che, kamaLA nidrA pAmyA che. pAyaNIe khIlyAM che, cakAra pakSI Ana Mdita thayA che, AkArA prakAzita thayuM che, aMdhakAra naSTa thayuM che, kAka pakSI zAka pAmyA che, ane kaMda ( kAmadeva ) analpa da` ( ghaNA gava ) karI rahyo che. " te sAMbhaLI rAjAe prasanna thaI tenA klAkamAM jeTalA yamaka hatA, teTalA lAkha suvaNa nuM tene inAma ApyuM. iti zrIdhara kavi prakhadha ' " ekaddA bhAjarAjA ekalA madhya rAtrIe rAtrIcaryAmAM nIkaLI nagaraceSTA jotA ane pArajatAnI vANI sAMbhaLatA pharatA hatA. tevAmAM koI purUSa potAnI strI sAthe vAta karatA hatA ke he priyA ! ApaNA bheAjarAjA alpa dAna daine zrI vikramAka rAjAnA dAnanI barAbarI karavA Icche che, teA zuM vikramAka rAjAnI pratiSThA tene maLI zake tema che ? pelA vRthA stuti karanArA mAghrAdika kavie tenA mahimA vadhAre che, paraMtu bheAja te bheja ja rahevAnA che. jo kadAca zvAnane kRtrima kezavALI bAMdhI vikaTa kadhavALA pharI sihune sthAne sthApana karAya, topaNa zuM te madeAnmatta hAthInA kuMbhasthaLane bhedavAmAM nipuNa evA si'hanI jevA nAda (garjanA) paNa karI zakaze !" te sAMbhaLI bheAjarAjAe vicAyuM ke-- A mANasa satyaja kahe che. " vaLI pharI tene A pramANe khelatAM sAMbhaLyA.--"he vikramAka rAjA ! je kei du:khI hoya teja tamArU' dAnapAtra, ApA ema elanAraja paMDita ane je hAthamAM AvyuM teja dAna-tA he rAjan ! tamArA dAnanuM zIrIte varNa na karI zakAya ? he vikrama rAjA ! yAcanA karanAra eka brAhmaNaputrane tame ekasA ne ATha gAma ApyA, te tamArA mahimA bheAjarAjA zIrIte pAmI zake! vaLI he priyA ! ekadA cakravartInA padane anubhavatA zrIvikramAditya rAjA sabhAmAM beThA hatA, tyAre tenI pAse tenA dhadhakArIe dharma jANavAnI icchAthI kahyuM ke--jo peAtAnA AtmAne atyaMta gahana evA saMsArarUpI kArAgRhamAMthI mukta karyAM na heAya, teA rAjya, dhana, dhAnyasamUha, (< na Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 5 mA. huM 153 ) zarIrapara dhAraNa karelA zreSTha alaMkArA, paDitAi, mAthuM bhujAmaLa vANInI nipuNatA, uttama jAti, pavitra kuLa ane samagra gRhasamUha, e sarva prApta thayA heAya tApaNa zuM kAmanAM che ?" te sAMbhaLI prasanna thayelA vikramarAjAe te dharmAdhikArIne A karoDa suvarNa ane sALa zAsane ApyAM. huM vikramarAjA ! jo kadAca bhAjarAjA tamArI pratiSThA ( tulyatA )ne pAme, to kuMbhAra paNa prajAti ( zrahmA ) nI pratiSThAne pAme." A pramANenAM tenAM vacano sAMbhaLI bhAjarAjAe vicAryuM ke--" leka potAnAM gharamAM ni:zaMkapaNe melI zake che e vAta kharI che; vaLI mArAthI sarvathA zrI vikramArkanI pratiSThA pAmI zakAya tema nathI." e vAta paNa satya che. ema vicA ratA bheAjarAjA AgaLa cAlyA. thoDe dUra jatAM mArgamAM kAnA gharane viSe bAraNAnA i dvArA bheAjarAjAe maLatA dIvA jAyA. te joi rAjAe vicAyu huM kharekhara koi bhAgyazALI atyAra sudhI beMga che." ema vi cArI rAjA dhIme dhIme tenA bAraNA pAse gayA, ane chidramAMthI jovA lAgyA, tA eka zayyAmAM jeNe sava vastro paherelAM hatAM tathA jeNe sava zasro aMgapara dhAraNa karelAM hatAM evA kei purUSana sutelA joyA, tathA teja zayyAmAM sarva AbhUSaNA ane sarva vasro jeNe paheyI hatAM evI eka yuvatIne paNa sutelI joi. te banne strIpurUSane sutelA joka rAjAe vicAyuM ke- koi rAjasevaka nokarI karIne atyaMta thAkI javAthI rAjamahelamAMthI AvIne tarataja vasu tathA zasro sahita emanA emaja AliMgana karyA vinAja su gayA jaNAya che." A pramANe rAjA vicAra karatA hatA, teTalAmAM teja ghara tarapha AvatA koi purUSanA pagasaMcAranA zabda sAMbhaLI rAjAe pharI vicAyuM ke--"A purUSa gharamAM sutelAnA bhAI jaNAya che. kemake te ni:za'kapaNe cAlyA Ave che, tethI te cAra hoya tema jaNAtuM nathI. paraMtu huM ahIM gupta rahIne jouM ke A mane purUSa kANa che !" ema vicArI rAjA bhIMtanI Athe ubhA rahyA. pelA puSa dvArapAse AvI dhAtAnI priyAne jagADavA mATe AMgaLIonA agrabhAgavaDe dhIme dhIme kamADa khakhaDAvyA, te khakhaDATa sAMbhaLI pelI suMdarI sutI hatI te paNa ekadama jAgI ane gayAnA tyAga karI dvArA udyADavA gai. te AvanAra purUSe tena zayyAmAMthI hatI 20 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 154 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. chidvArA joi hatI. pachI teNI dvArA ughADIne AvelA peAtAnA prANanAthanA zarIranI vividha prakAre sevA karavA lAgI. te purUSe pAse ubhelI priyAne tathA zayyAmAM sutelA purUSane joi priyAne kahyuM ke huM priyA ! tuM A zayyAmAMthI utAvaLI uThI, tethI tArA maNika kaNanA ane nupUranA zabdathI jo A vijaya jAgI gayA haiAta tA A tArI sevA vizeSathI zuM phaLa ? kemake sutelA vijayanI nidrAno bhaMga thAya te mane pasaMda nathI." te sAMbhaLI rAjAe vicAryuM ke "ahA! A mATu' Azcarya che ! yuvAvasthAmAMva tI sarva aMge aneAhara A suMdarI jovA mAtrathIja purUSane kSeAbha pamADe tevI che. vaLI teNInI sAthe ekaja zayyAmAM sutelA A vijaya nAmanA purUSa paNa kAmadeva jevA maneAhara rUpavALA che. vaLI A srInA patie ene kepathI kahyuM keA vijayanI nidrAnA bhaMga thavA na joie, te uparathI jaNAya che ke A anne purUSamAMthI eka jaNa tene pita che, paraMtu tenA nizcaya zI rIte thAya ?'' A pramANe bheAjarAjA vicAratA hatA, teTalAmAM pelAone bheAjanasamaya thayeA. tethI te gharadhaNI purUSe sutelA vijayane bhAjana karavA jagADyo. pachI te banne bhAjana karavA taiyAra thayA, te vakhate bhAjarAjAe tenA dvArapAse AvI gharadhaNIne kahyuM ke-" he mitra malayasiMha ! bhAjana samaye AvelA mane rAjapurUSane atithinI jema mAna" te sAMbhaLI malayisaMhaiM potAnI priyAne kahyuM ke-"A atithi mATe paNa Asana mUka. " patinA mukhathI AvuM vacana sAMbhatAMja teNIe tene mATe ratnaka bala pAthayu ane tene tAMbAnA kaLarA pANI bharIne ApyA. tyAre bhAjarAjAe paga dhAi kAMika Acamana karI taLyAnI jema pANI pIdhuM. pachI rAjAe pUchyuM ke tamArA emAMthI mATA bhAI kaNa ? " malayasa he javAba ApyA ke " he bhadra ! huM moTA huM; paraMtu A mArA sahAdara bhAi nathI, paNa mArA mitra che. " te sAMbhaLI rAjAe kahyuM---- " tamArI maitrI asAdhAraNa che. huM malayasiMha ! have huM jarA mane rajA Apa. " malasiMha elyA-- khuzIthI jAo ane tamArU kA sAdhA. cha ', bhAjarAjA malayisaMha ane vijayanI anupama maitrI joi manamAM camatkAra pAmI mAnAM cAlatAM vicAra karavA lAgyA ke " pUnA RSio kahe che ke--mA, bahena ke dIkarInI sAthe paNa eka Asanadhara ke eka zyAmAM besavuM ke suvuM nahIM. kAraNa Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 5 che. (15) ke iMdriyono samUha baLavAna che, tethI te vidvAnane paNa AkarSaNa kare che. te A vijaya kAmadevathI paNa adhika rUpavALe ane yuvAvasthAnI utkRSTa hadane pAmela che tathA te suMdarI gurUjananA manane paNa potAnA zarIranI 'lAvaNyalakSmIvaDe meha pamADe tevI che, chatAM te vijaya rAtrI samaye eka zayAmAMja sutelI asarA jevI manehara ane maNikaMkaNanA bhUSaNavALI parastrIne joI kema AliMgana devA jeTalo paNa kSebha pApe nahIM ?" A pramANe vicAra karatAM rAjAnuM mana cakaDoLe caDyuM. anukrame te rAjamahelamAM AvI suI gayA. te rAtri vyatIta thaI ane prAta:kALa thayo tyAre prabhAtanI kriyA karI rAjAe traNa divyanI sAmagrI taiyAra karAvI. pachI potAnA aMgarakSakane mokalI strI sahita malayasiMhane tathA tenA mi vijayane bolAvyA. rAjAe temane ekAMta sthAnamAM laI jai temanI pAse traNa divya karAvyAM. temAM te vijaya ane te suMdarI tapAvelA lehanA geLAvaDe, viSama viSavALA sane pakaDavAvaDa ane (maMtrita ) javavaDe zuddha thayA. te joI rAjAe kahyuM ke -"he malayeMdra! tuM vaziSTha jevo che ane tArI bhAryA arUMdhatI jevI che tathA A tAre mitra vijaye A jagatamAM zukadevanI je jIvanmukta che. A rIte camatkAra pAmelA rAjAe te traNenA pavitrapaNAne lIdhe temane traNa gAma AyAM; tyAre kezAdhikArIe te dAna dhamapatramAM A pramANe lakhyuM malayasiMhanI gaMbhIratAthI, vijayanI pavitratAthI ane bALikAnA zIyaLathI prasanna thayelA bhojarAjAe traNaso gAma ApyAM. Iti malayasiMha ane vijayane prabaMdha. ekadA bhejarAjA sabhAmAM beThA hatA, te vakhate dvArapALe praNAma karI rAjAne kahyuM ke-"he deva ! ke vidvAna dvAra pAse AvI ubhe che." te sAMbhaLI rAjAe tene praveza karAvavA kahyuM. tyAre te vidhAna sabhAmAM AvI rAjAne joI tenI AjJAthI Asana para * besI bolyA ke -"he dhArAnagarInA svAmI bhojarAja ! sarva pRthvIpationI gaNanA karavAmAM kotakI thayelA A brahmAe hAthamAM khaDIne kaTake laI AkAzamAM tamArA nAmanI rekhA dorI, te rekhAja svargagaMga thaI che ane pachI tamArI je bIje bhamiti na jovAthI hAthamAM rahela te khaDIne kakaDe pRthvI para nAMkhI dIdho, te himAlaya parvata thayo che. A pramANe tenuM lekettara kAvya sAM Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (156) bhojaprabaMdha bhASAMtara. bhaLI tathA te paMDitanuM anupama dAridra joI emanAtha paMDite pitAnuM mukha zyAma karI potAnI duSTatAne lIdhe rAjAne kahyuM ke -"he deva! A paMDita mahAkavi che, paraMtu teNe kadApi rAjasabhA joI nathI. kAraNa ke te dAridyano samudra che, tenI pAse phATeluM kaupIna ( laMgoTI ) paNa nathI." te sAMbhaLI rAjAe vicAryuM ke A mahAvinI kavitA badala puratuM dAna ApavAmAM iMdra paNa zaktimAna nathI, tethI Ane Aje mAre kAMI ApavuM nahIM. prAta:kALe vicArIne evuM dAna ApI zake tene anya pAse yAcanAja karavI na paDe." ema vicArI rAjAe somanAthane kahyuM ke -"je enI kavitA nirdoSa ane uMcA prakAranI che te temAM tene gharahitapaNAthI zuM nukazAna che ? bhikSukanI kAkhamAM zeraDIne sAMDe hoya to te zuM rasa ahita thaI jAya che??? ema kahI sarvane tAMbula ApI rAjA sabhAmAMthI ubhe che. pachI sarva kavio bolyA ke-"Aje A vi kavinI kavitA sAMbhaLI somanAtha paMDite duSTatA karI, te sAruM karyuM nathI. kemake sajajana paNa baLa purUSanI jema anyanA deva bAlI zake che, paraMtu teo kadI paNa bolatA ja nathI. popaTane kAgaDAnI jevI tIkSNa cAMca hoya che te paNa te hADakAM phiDato nathI." A pramANe kahIne sarva vidvAne sabhAmAMthI uThayA. tyArapachI pelA vividha eka padya patramAM lakhI sAmanAtha kavine ApI tene praNAma karIne javAno AraMbha karyo ane kahyuM ke-A sabhAmAM tame ja cirakALa vilAsa karo." sAmanAthe te padya vAMcyuM, tene artha A pramANe hatA-"pracaMDa vAyuthI uchALelA dAvAnaLavaDe A vRkSA dagdha thayA che, tenI upara he megha ! tAre pANI mUkavuM na hoya te bhale na mUko, paraMtu he nirdaya ! zA mATe tenA upara vija ( vIjaLI) nAMkhe che ?" A pramANene tenA artha jANI sAmanAtha paMDite potAnI strI ane paherelAM vizva sivAya bAkInuM samagra dhana, suvarNa, maNi, vizva, avo vigere sarva samRddhi te vikavine ApI dIdhI. te sarva laIne vizukavi ghArAnagarIthI ja hatA. tevAmAM tene udyAnamAMthI pAchA AvatA rAjAe laI vicAra karyo ke-"A kavine meM bhejana paNa ApyuM nathI, chatAM mArI rajA lIdhA vinA ja ATalI badhI samRddhi laine pitAnA dizA tarapha te jAya che e zuM ? mATe tene pUchuM te kharo.? ema vicArI rAjAe tene pUchayuM ke -"he vivi ! tamane A samRddhi kyAMthI Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 5 me. (17) maLI ?' vizukavie javAba Ape ke- "he dhArApati ! ApanA gharanA bhika somanAtha paMDite ati daridra evA mANapara kalpavRkSanuM AcaraNa karyuM che." te sAMbhaLI rAjAe te vibavi sabhAmAM je zloka belyo hato, tenA akSara gaNI teTalA lAkha TaMka tene ApyA; ane potAnA mahelamAM AvI somanAthe vikavine jeTalI samRddhi ApI hatI teTalI badhI pite tene bIjI navI ApI. te vakhate somanAtha be ke-"he deva ! mArA gharamAM je kAMI samRddhi hoya ke udAratA hoya te sarve tamAre ja mahimA che." pachI sItA bolI ke-"he rAjana ! A seminAtha satya kahe che; kemake kAraNa vinA ja paropakAra karanAra megha je kadAca vRSTi na kare, te zreSTha latAone patra, puSpa ke phaLa kayAMthI hoya ?" A pramANe temanAthe sarvasvanuM dAna karyuM che ane rAjAe tene pAchuM teTaluM ja dhana ApyuM te joI khuzI thayelo sImaMta kavi bolyo ke-"zeSanAga potAnI phaNa upara pRthvIne dhAraNa kare che, zeSanAgane karmapati potAnI pITha upara niratara dhAraNa kare che ane te karmane samudra anAdarathI pitAnI mathe rAkhe che. ahe ! mahA purUSonA caritranI vibhUti ni:sIma che." iti viSNu ane temanAthane prabaMdha ekadA bhejarAjA sarva aMge caMdanarasane lepa karI mahelanA upalA mALa para beThA hatA, tene.eka dAsI hAthamAM vIMjhaNe laI pavana nAMkhatI hatI, tenA pavanathI potAnA zarIra para caMdanarasa sukAte je rAjAe pAse rahelA dAmodara paMDitane kahyuM ke-bahe paMDita ! A vIMjhaNAne vAyu caMdananA rasane kema sukAvI de che ?" tyAre paMDita be ke-caMdane amArA zatra sane nivAsasthAna AvyuM che ema jANu krodhathI vIMjhaNAnA vAyue zarIrapara rahelA dinarasane sukA heya ema lAge che. te sAMbhaLI rAjAe tene lAkha TaMka ApyA. ekadA varSanA meghane joI rAjAe dAdara kavine meghanuM varNana karavA kahyuM, tyAre te be ke -"ciMtAmaNi, kalpavRkSa, kAmadhenu ane nAnA moTA paropakArI de, emAMnA keIvaDe jagata jIvatuM nathI; paraMtu niraMtara jaLanA samUhavaDe pRthvIne rasIMcatA A meghavaDe ane A pRthvInI dhusarIne vahana karatA vRSabha samAna tamArA vaDe Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (158) bhojaprabaMdha bhASAMta.. A jagata jIve che ema huM mAnuM chuM. tathA he cakavata megharAjA ! zAlanA kSetromAM ane zilA upara, girinA zikhara upara ane khADAmAM, caMdananA vRkSe upara ane beheMDAnA vRkSo upara tathA khAlIne viSe ane bharelAne viSe samagra pRthvI upara snigdha gajavavaDe eka sarakhI rIte varasatA tArA vipakArI vratane huM namaskAra karUM chuM." te sAMbhaLI rAjAe tene lakSAMka ApyA. pachI meghanI garjanA sAMbhaLI rAjAe meghane kahyuM ke-"he megha ! je tArI dhArAvaDe udabItA jaLanA pravAha pRthvI para dADatA hoya to ja lekamAM mamatA, dAkSiNya, ane strIputrAdika uparano sneha vigere jAgRta thAya che." ekadA bhojarAjAnuM moTuM sarovara joI keI kokavALA sAthevAhe kahyuM ke- je kaI potAnI be bhujAvaDe tarIne A sarovaramAM pazcima dizAthI pesI pUrva dizAmAM nIkaLe tene huM eka hajAra senaiyA ApuM." te sAMbhaLI keI kApaDI-bhikSuka lebhanA vazathI te sarovaramAM peThe. vacce jatAM DubI javAthI maraNa pAmI vyaMtara thaye. pachI prabhAte te sarovaramAM eka muMdrA hAtha jevaDuM mastaka bahAra kADhI pANI bharanArI strIonI pAse pana guti'-ekavaDe buDe che" ema hamezAM traNavAra te vyaMtara belate hato. tethI sarva loke bhaya pAmyA. keI paNa te sarovaranuM pANI pIvuM nahIM. pachI lekee rAjAne te vAta jaNAvI. tene artha nahi jANavAthI rAjAe paMDitane pUchayuM. teo paNa tene artha jANI zakyA nahIM, tethI temaNe che mAsanI avadhi mAgI. pachI sarva paMDitamAM je mukhya paMDita vararUci hato te tene nirNaya zodhavA paradezamAM pharavA lAgyo. teNe vicAryuM ke-eka vRddha mANasa je vAta jANe che, te karoDo yuvAna purUSo paNa jANatA nathI ane evA vRddha mANase mAravADamAM hoya che." ema vicArI vararUci mAravADamAM gaye. pharatAM pharatAM teNe eka ati vRddha pazupALa (bharavADa) ne joyo. tenI pAse jaI paMDita teno artha pUchayo. tyAre te pazupALe kahyuM ke -"huM pote ja tArA rAjAne tenA artha kahIza, paraMtu A kutarAnuM baccuM zubha lagnamAM jagyuM che, tethI ke mANasa tene pitAnI khAMdhe laI mALavAmAM rAjAnI sabhAmAM jaIne mUkaze te te tyAM suvarNamaya thaI jaze." A pramANe te vRddhanuM vacana sAMbhaLI te dhAnanA baccAne pitAnI khAMdhe caDhAvI vararUci paMDita te pazupALanI sAthe bhejarAjAnI sabhAmAM AvyuM. ane "A vRddha ApanA praznano javAba Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhakAra 5 mo. (159) Apaze" ema teNe rAjAne nivedana karyuM. tyAre rAjAe teja vacana pazupALane pUchayuM, eTale te bole ke-"he rAjA ! A jIvalekamAM eka bhavaDe ja sarva jagata buDe che." rAjAe pUchayuM kevI rIte? vRddha be-"A paMDita brAhmaNa aspRzya kutarAne potAnI khAMdhe vahana kare te lobhane ja vilAsa che; mATe lAbha mahAduSTa che. hyuM che ke-aho ! A pRthvI para lebhanuM ja eka sAmrAjya che, ke jethI asaMsI vR paNa nidhAna pAmI tene pitAnAM mULa vaDe DhAMkI de che. vaLI jyAM sudhI snehano nAza karanAra lAbha prANIone viSe kSobha nathI pApe, tyAM sudhIja nIti, vinaya, buddhi, zILa ane kulInatA vigere guNe rahI zake che. A teno uttara sAMbhaLI raMjIta thayelA rAjAe te pazupALane inAma ApI, sarovarane kAMThe jaI, jaLanI maLe te mastaka joI "eka lebhavaDe ja vizva buDe che' e javAba Ape. te sAMbhaLI te vyaMtara pragatha ane pitAnuM caritra rAjAne kahIne adazya thaye. iti ekena Dati prabaMdha ekadA dhArAnagarIne rahIza keI vyApArI pitAnA kei eka rAjaputra mitrane laine rohaNAcaLa upara gaye. tyAMthI ghaNuM ratna laI te ane pAchA pharyA. mArgamAM koI araNyane viSe rAtre sutA, te vakhate ratnanA lAbhathI nirdaya thayela rAjaputra te vaNikane tenI zikhA pakaDI khavaDe mAravA taiyAra thaye. te vakhate teNe "mArI mAtAne "mAkSiNa eTalo saMdezo kaheje " ema kahyuM. pachI te rAjaputra tene haNu dhArAnagarImAM Avyo ane tenI mAtA pAse jaI kahyuM ke mArgamAM amane cAra maLyA. temaNe amArUM sarva luMTI lIdhuM, ane tamArA putrane mArI nAMkhe." te sAMbhaLI tenI mAtAe pUchayuM ke mArA putre kAMI saMdeza Ape che?" teNe kahyuM-"sArA" eTalA akSara kahyA che. bIjuM kAMI kahyuM nathI." tyAre aphiNa no artha nahIM jANavAthI tenI mAtAe bheja rAjA pAse jaIne tene artha pUcho. rAjAe paMDitone pUcha. paMDitoe tene artha nahIM jANavAthI cha mAsane avAdha mA. rAjAe kahyuM ke-cha mAsane cheDe paNa je Ano artha nahIM kahe te tamane sarvane kuTuMba sahita ghANumAM pIlAvIza." sarva paMDitAe te aMgIkAra karyuM. pachI sarva zAstramAM kuzaLa evA teoe ghaNA prakAre tene Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (160) bhejaprabaMdha bhASAMtara. vicAra karyo, paraMtu teno artha kAMI paNa samajAya nahIM. chevaTe che mAsamAM eka ja divasa bAkI rahyo, tyAre mukhya paMDita vararUci maraNanA bhayathI ciMtAtura thaI nagara bahAra smazAnamAM eka vaTavRkSanA keTaramAM saMtAIne rahyo. te vakhate te vaDapara rahelA moTA bhUte nAnA bhutene kahyuM ke- kAle bhejarAjA ghaNu paMDitone kuTuMba sahita mAraze, tethI temanA mAMsavaDe ApaNane ghaNuM bhejana maLaze." te sAMbhaLI nAnA bhUtoe te vRddhane pUchyuM ke--" paMDitane mAravAnuM zuM kAraNa che?" vRddhe kahyuM- ziva no artha kaI jANatuM nathI tethI." teoe pUchayuM ke teno artha zuM che ? " vRddha kahyuM-bate kahevAya nahIM, ke sAMbhaLI jAya." teoe kahyuM-"hamaNAM ahIM kaI paNa nathI, tethI kahe." e pramANe teoe ghaNe Agraha karyo, tyAre vRddha kahyuM ke -"sAMbhaLe- anena tava putrasya, prasuptasya vanAntare / zikhAmAkramya pAdena, khaGgena ccheditaM ziraH // 1 // ANe (A rAjaputra) vanamAM sutelA tArA putranI zikhA pagavaDe dabAvIne-pakaDIne khavaDe tenuM mastaka chevuM che." A pramANe tene artha sAMbhaLI viraci harSa pAmI pitAne ghara Avyo. pachI prAta:kALe uttama veSano ADaMbara karI bhojarAjA nI sabhAmAM AvI sarva paMDitane belAvI teNe kahyuM ke-je tame keIe tene artha jAye hoya te kahe, nahIM to huM kahIza. meM te te ja divase jAryo hato, paraMtu bIjA paMDitanI paMDitAinI parIkSA karavAnA hetuthI ja huM ATalA kALa sudhI belyo nathI." te sAMbhaLI sava paMDita na rahyA, tyAre rAjAe bahumAnapUrvaka vararUcine tene artha pUcho, eTale tarata ja teNe upara pramANene leka artha sAthe kahyo. te sAMbhaLI prasanna thaI rAjAe tene hato tethI bamaNe garAsa karI Ape, rAjaputrane ceranI sajA karI, ane tenI pAsethI sarva ratna laI te vaNikanI strIne ApyAM. pachI pelA vaDapara rahelA bhUta e mAM bhejana na maLavAthI avadhijJAnavaDe vararUcinuM vRttAMta jANI lokenI pAse kahyuM ke- " divA nirIkSya vaktavyaM, rAtrI naiva ca naiva ca / saMcaranti mahAdhUrtA, vaTe vararuciryathA // 1 // " Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 5 mi. (16) divase cotarapha joIne bolavuM ane rAtre te bIlakula na ja belavuM; kAraNa ke rAtrIe vaDavRkSamAM vararUci rahyo hato tema mahAdhartA pharyA kare che. Iti aprazikha prabaMdha: ekadA keI parva hevAthI bhejarAjAe pAMcase paMDitane kahyuM ke -- Aje rAtre tamAre see eka eka ghaDe dUdhanelAvI sabhAmAM mUkelA vAsaNamAM te dUdha nAMkhavuM." pachI mukhya paMDita vararUcie vicAra karyo ke -"pAMca ghaDA dUdhamAM huM eka ghaDo pANIno nAMkhIza te te jaNAze nahI, dUdha ja thaI jaze." ema vicArI teNe ghaDe pANI nAMkhyuM. e ja rIte sarva paMDitenA manamAM vicAra thavAthI save e ghaDo ghaDe pANI ja nAMkhyuM. pachI bhejanane avasare rAjAe te vAsaNamAM joyuM to kevaLa pANI ja hatuM. te joI rAjAe paMDitane pUchayuM, tyAre teo belyA ke--"savilupAvati" - sarva vidvAnanI sarakhI ja buddhi hoya che." Iti sarva vidvAnaekamata prabaMdha: ekadA sabhAmAM dharmopadeza vakhate varUcie rAjA pAse kahyuM ke-"he rAjana ! 'manasA tiH' eTale manavaDe mA. tAtparya e che ke je jIva upara ApaNe sAruM ke narasuM ciMtavIe te jIva ApaNuM pratye paNa prAye tevuM ja ciMtave che. te sAMbhaLI rAjAe kahyuM ke -" A vacananI parIkSA karazuM." pachI bIje divase rAjA vararUcine sAthe laI prAta:kALe nagaranI bahAra pharavA nIkaLyA. te vakhate sAmethI mastakapara dahIMnAM pAtro dhAraNa karI govALone AvatI joI rAjAe vararUcine kahyuM ke "A strIone sAro lAbha thAo ema mArA manamAM che." paMDite kahyuM - teonA manamAM paNa tamArA para sAro bhAva ja ho." rAjAe kahyuM " tenI zI khAtrI ?" eTale paMDite AgaLa jaI teone kahyuM ke bAjarAjA marI gayA che, tame kyAM jAo cho ?" te sAMbhaLI te gopIoe atyaMta zeka karI mastArathI dahInAM bhAjana pachADI pheDI nAMkhyAM, ane bhejarAjAnA guNa belI belIne uMce svare revA lAgI. tyArapachI AgaLa cAlatAM sAmethI AvatA kAkanA bhArAvALAone joI rAjAe paMDitane kahyuM ke-A apazukana hovAthI teone mAravA 21 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) bhejaprabaMdha bhASAMtara. joIe ema mArA manamAM vicAra thAya che." paMDite kahyuM - teo paNa tevuM ja ciMtavatA haze." ema kahI tenI khAtrI karavA mATe paMDite AgaLa jaI temane bhejarAjA marI gayAnuM kahyuM, tyAre teo paNa belyA ke -"ThIka thayuM; kemake bhejarAjAnI pAchaLa tenI ghaNI rANIo satI thaze. tethI amArA bhArAnuM Aje ghaNuM mUlya Avaze." ema belI teo haSathI nAcavA lAgyA. te joI rAjAe sanmAnapUrvaka paMDitanuM vacana mAnya karyuM, Iti vararUca prabaMdha: ekadA zaMkara kavie rAjasabhAmAM praveza nahIM pAmavAthI dUtane rUpe AvI kAgaLamAM lakhela eka leka rAjAne Ape. tene artha A pramANe hato-"svatizrI kSIrasAgarama potAnA pati (viSNu) nI bhujAnI aMdara rahelI tathA jenA hAthamAM kamaLa raheluM che evI lakSmIdavI, pRthvI para akSata kItivALA deva rAjAnuM sadA kazALa Icache che, tathA te kahe che ke-yuganA aMta sudhI tamAruM kalyANa thAo ane tame (bhojarAjA) tapa-prabhAvavALA thAo, tathA tamArA yazanI ASaNAvarDa nidrA rahita thayelA deva (viSNu) vAraMvAra mArI yuvAvasthAne saphaLa karo." A kAvya joI rAjAe tene sarva kaviemAM mukhya karyo. anyadA jeNe dhanuSya upara pratyaMcA caDhAvI che evA rAjAne joI zaMkara kavi be ke "nava lAkha dhanuSya pramANu pRthvIno svAmI zrI bhojarAjadeva pRthvI para rAjya kare che, paraMtu ajhahAranI pIDA te mRgAkSIonA kacakuMbhane thaI che. te sAMbhaLI rAjAe tene nava lAkha Teka InAmamAM AvyA. Iti zaMkara kavi prabaMdhaH ranamaMdire racelA A bhejarAjanA prabaMdhamAM kavIzvarane AnaMda karanAra A pAMcamo adhikAra pUrNa thayo. Iti mahAbhejaprabaMdhamAM zrI dhanapALa paMDita, zrI bhejanI rAtrIcaryA tathA vararUci paMDita vigere aneka kavionA dAnanA varNanavALA A pAMcamo adhikAra saMpUrNa thaye. 1 ajhahAra eTale brAhmaNa vigere bhikSA mATe khaLAmAMthI prathamaja je dharmAdAno bhAga judo rakhAya che te. ahIM tAtparya e che ke je pRthvInuM rAjya karato hoya tene ja agravAranI pIDA haiya, bIjAne na hoya, chatAM strIonA stanane tenI pIDA thaI, tethI virodha Avyo. tenA parivAra mATe agra eTale pradhAna evA hAranI pIDA ratanane heI zake che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra chaThTho. ekadA bheAjarAjA pAtAnA mahelanA gavAkSamAM beThA hatA, te -khate tenuM darzIna sulabha mAnIne koI vidvAne rAjyamArga mAM AvI bhAjarAjAne kahyuM ke--" he deva ! zrI bhe!jarAja ! samagra pRthvIpatienA mugaTa ! sAMbhaLe.--eka tarapha uchaLatA samudra che, bIjI tarapha samudranI tuTI gayelI pALa che, ane trIjI tarapha oLaMgI na zakAya teve ane ghaNA himathI bharapUra A girirAja ( himAlaya ) che. have AcAthI taraphathI hAthI ane ave vigere sainyanI taiyArI thavAthI tamArA zatrue kaye mArge jaze te samajI zakAtuM nathI." te sAMbhaLI bheAjarAjAe mArgamAM ja rahelA te pa Ditane pAMca zreSTha hAthI ApyA. ekadA khIjA kei vidvAne AvI rAjAne kahyuM ke-- bIjA vidvAno te vyAkaraNanI vakroktivALA tathA nyAyazAstranA abhyAsathI za thayelA hAya che, paraMtu ame tA purANa, sAhitya ane kAvyarUpI amRtarasanA samudra chIe, vaLI jyAM sudhI mane koI pUche nahIM tyAM sudhI huM aDhAra purANa ane ATha vyAkaraNa vigere sava huM jANu chuM. vaLI amAre pustako pAse rAkhavAnI zI jarUra che ? sAthe rAkhavAthI kadAca mArga mAM koI cAranA hAthamAM te zAstrorUpI ratnA jAya te te ThIka nahIM. mAtra tamane amArI vidvattApara sadbhAva hA. bAkI tA cAla ane mAlavanA rAjAonI adhI rAjyalakSmIne madIrUpa karavAmAM amArA mukhane viSe jihA upara sarasvatI jAgRta rahelI ja che." te sAMbhaLI rAjAe tene lakSaTaMkanuM dAna ApyuM. ekadA rAjA siMhAsanapara beThA hatA, tyAre dvArapALe AvI kahyuM ke --" he deva ! koI mALanI srI dvAra pAse AvI UbhI che." rAjAe praveza karAvavAnuM kahyuM, eTale te mALaNa rAjA pAse AvI khelI ke-- devalokanI apsarAo peAtAnA uMcA ane sthULa stanarUpI gucchA upara jenuM tuMbaDu lAgelu che. evI madhura svaravALI vINAe karIne mahAdevanA mastakanA agrabhAgapara phurAyamAna caMdranA kiraNAnA samUha jevA ujjvaLa tamAro yaza gAya che. " te mAMbhaLI rAjAe vicAyuM ke- ahA ! A kAvyamAM meTA meTA padAnI racanA karI che." ema vicArI khuzI thai teNIne lakSa TaMka ApyA. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (164) bhojaprabaMdha bhASAMtara. ekadA rAjA pAse keIvidvAna AvI rAjAne svasti kahI Asana para beThe. rAjAe tene mahA tejasvI je pUchayuM ke-"he vidvAna ! tamAre nivAsa kyAM che ?"vidvAna be -"he svAminA jyAM jaLa amRtanI niMdA kare che, jyAM caMDALe idrone niMde che ane jyAM patthare ciMtAmaNi ratnanI niMdA kare che, tyAM (te nagaramAM) amAre nivAsa che. arthAta ame kAzImAM rahIe chIe." rAjAe tene lakSa dAna ApI pUchayuM ke hAlamAM kAzI dezamAM kAMI navI vArtA cAle che ?" tyAre paMDite kahyuM ke hamaNAM kAzIdazanA lekanA mukhathI eka adbhuta vArtA saMbhaLAya che, te e ke-devatAo du:khe divase nigamana kare che." te sAMbhaLI rAjA saMbhramathI bAlyA ke-"he paMDita ! dene zuM du:kha AvI paDyuM ?" paMDita kahyuM-"bhejarAjAe suvarNana merUparvata dAnamAM ApI dIdho, to have amAre kyAM rahevuM? ema vicArIne devo cittamAM vyagra thayA che. he bhejarAjA! A navIna vArtA che. te sAMbhaLI rAjAe atyaMta Azcarya ane AnaMda pAmI te paMDitane jAtivaMta daza adho ApyA. te bAbata kezAdhikArIe dhamapatramAM lakhyuM ke(bhojarAjAe sabhAmAM paMDitanI navIna vArtAthI prasanna thaI tene moTA parvata jevaDA darA adho ApyA." ekadA jeNe mAtra eka kopIna (lageTI) ja paherI hatI e eka vidvAna rAjasabhAmAM AvI sarva paMDitene suvarNa, mANijya ane paTTI vastrothI alaMkRta joI rAjA pratye be ke" he rAjana ! mAre hAtha uttama suvarNamaya kaMkaNanA zabdavaDe yukta nathI, mArA kAnamAM kaMDaLa nathI, bIjuM kaI jAtanuM mArI pAse AbhUSaNa nathI, uchaLatA kSIrasAgaranA taraMga jevAM ujavaLa vastra paNa nathI, daMbhane prakAza karanArI zibikA paNa nathI, tathA besavA mATe vizvamAM uttama e adha paNa nathI; mAtra amArI pAse rAjasabhAmAM bolavA lAyaka subhASita kuzaLatA ja che. te sAMbhaLI rAjAe tene lakSa dhana ApyuM. ekadA keI vAvamAM cirakALa jaLakIDA karI bhejarAjA te vAvanI pAse rahelA eka vaTavRkSanI chAyAmAM beThA hatA. teTalAmAM tyAM jayadeva ane harivarmA nAmanA be kavio paraspara spardhAne lIdhe rakta netravALA thaI rAjA pAse AvI beThA. teja vakhate keie akasmAta AvI rAjAne kahyuM ke - he deva! ApanA amAtyAe Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 TI. (165) kuMkaNu dezanA rAjAnA parAjaya karyAM, tethI te prANa laIne nAzI gayA che." te sAMbhaLI rAjAe tene nAma ApyuM. tyArapachI te eDelAmAMthI jayadeva kavi khelyA ke-- pRthvInI rakSA karavAmAM nipuNa evA he zrI bheAjarAjA ! tamArA sainye uDADelA rajasamUhavaY DhaMkAyeluM AkAza joi tatkALa dakSiNadezanA rAjA sagarahitaekalA, hAthI rahita, sevaka rahita, mAMdhava rahita, mitra rahita, lakSmI rahita, putra rahita, bhAI rahita, ane andha rahita nAzI gayA." AvA arthavALA te kavie zlAka kahyo, tyAre tenI spardhAthI rivA~ kavi AlyA ke--" huM bheAjarAjA ! mahA vegathI ullAsa pAmatI ApanI meTI senAe uDADelI pRthvInI rajathI zyAma thayelI dizAone joi husa pakSIoe akALejavarSARtu vinA ja mAnasasarovara tarapha javAnA udyama karyo, ane mayuranA samUheAe akALe ja maneAhara nRtya zarU karyuM..." te sAMbhaLI rAjAe te bannene pAMca pAMca lakSa dravya ApyuM. pachI te rAjAe te bannenuM paraspara vaira jANI te dUra karAvyuM ane paraspara AliMgana karAvI tathA parasparanA vastrAla kAro eka bIjAne apAvI anenI mitrAi karAvI. iti jayadeva harivAM prIti prakhadhaH ekadA rAtrIsamaye dhArAnagarImAM pharatA bheAjarAjAe eka zivAlayamAM e manuSyA sutelA joyA; tethI gupta rIte temanI carcA jovA te tyAM ubhA rahyA. tevAmAM eka purUSa jAgRta thai khelyA ke " are ! A mArA saMthArA pAse kANa sutA che ? jAge che ke nahIM ? '' tyAre bIjo melyA ke--" he vipra ! huM tamane praNAma karU chuM. paNa eka brAhmaNaputra chuM. tamane rAtrInA prAraMbhe ahIM sutelA joI tathA dIvA maLatA hatA tethI kamaDaLa ane upavIta vigerevarDa tamane brAhmaNa jANI tamArA sacArA pAseja huM sutA huM. hamaNAM tamAre rAbda sAMbhaLI huM jAgyo chuM. '' te sAMbhaLI pahelA brAhmaNa elyA ke- he vatsa ! teM mane praNAma karyAM, tethI huM tane cirAyuSane AzIrvAda Apu chuM. he vatsa ! kahe, tuM kayA dezathI Ave che ? ahIM zA kAme AvyeA che ? ane tArU nAma zuM che ? " tyAre te melyA ke--" he vipra ! mArU nAma bhAskara che. pazcima samudrane kAMThe prabhAsa nAmanuM prasiddha tIrthaM che, tyAM huM rahuM chuM. huM mArA dezamAM rahetA hatA, tyAre tyAM mAlava dezanA koi mANasa Avye Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhojaprabaMdha bhASAMtara hatuM, tene meM pUchayuM ke --"tamane bhejarAja dAna Ape che?" tyAre teNe mArI pAse bhejarAjAnA dAnanI ghaNuM prazaMsA karI. te sAMbhaLI huM ahIM Avyo chuM. A mArUM vRttAMta meM tamane kahyuM. tame vRddha hAvAthI pitA tulya che, tethI huM paNa tamane pUchuM chuM ke tamAruM nAma vigere mane kahe." vRddha be ke-"he vatsa bhAskara ! mAruM nAma zAkalyo che. huM paNa ekazilA nAmanI nagarIthI bhejarAja pAse dhananI icchAthI ja Avyo chuM. he vatsa bhAskara! tAruM dukha tArA kahyA vinA paNa meM jANyuM che." te sAMbhaLI bhAskara bole ke -"he tAta ! mArA du:khanI huM zI vAta kahuM ? sudhAthI durbaLa zarIravALA mArA putro zaba jevA thaI gayA che, mArA sagAo mArApara atyaMta Adararahita thayA che, jIrNa thaine phaTI gayelI jaLanI gAgarane lAkhane lepa karI jema tema calAvuM chuM. e sarva bAbata paNa mane atyaMta pIDA karatI nathI, paraMtu phATeluM lugaDuM sAMdhavA mATe mArI strI pADazInI strIo pAse samaya mAgavA gaI, tyAre te pADozaNAe mArI strIne hasI kADhI, tethI mArApara kepa karatI te mArI strIne joI mane atyaMta pIDA thAya che. A pramANe tenuM vRttAMta sAMbhaLI rAjAe tarataja potAnA zarIra paranA sava alaMkAre utArI tene ApIne kahyuM : ke--he bhAskara kavi ! tamArA bALake sIdAya che, tethI tame jaladI tamAre ghera jAo. huja bhejarAjA chuM.' ema kahI rAjA potAnA mahelamAM gaye. tyArapachI te bhAskara zAkalyanI rajA laI potAnA deza tarapha gaye. prAta:kALe zAka rAjasabhAnA dvAra pAse AvI dvArapALane kahyuM ke mAre rAjA pAse javuM che. tyAre dvArapALe sabhAmAM jaI rAjAne kahyuM ke-ekazilA nagarIthI Avela keI paMDita dvAra pAse ubhe che." rAjAe kahyuM- " meM tene rAtre zivAlayamAM joyo hato, te ja te haze. tene praveza karAva." pachI dvArapALanA kahevAthI zAkalya sabhAmAM AvI rAjAne joI kahyuM ke he deva bhejarAjA ! tamArA mukhakamaLamAM sarasvatI rahelI che, hRdayamAM navI prajJA rahelI che, lakSamI tamArA hAthane bhaje che ane tamArA paganI nIce dizAmaMDaLa -pRthvImaMDaLa raheluM che. A rIte sevAgyalakSmInA patirUpa tamArUM sarva zarIra rokAyeluM joI kIrti jANe kepa pAmI heya tema samudrane cheDe bhramaNa kare che. " te sAMbhaLI rAjAe tene kalekanA akSara pramANa lakSa dhana ApyuM. Ita bhAskara zAkalya prabaMdha: Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 DaoN. (17) ekadA dhArAnA adhIzvara bhAjarAjA sabhAmAM siMhAsanane zAbhAvatA hatA, te vakhate krUra dezathI AvelA kAi vahANanA vepArIe rAjAne praNAma karI kahyuM ke--" * sihaladvIpamAM gayA hatA. tyAM cAmuMDA devInA AlayamAM eka rAjakanyAne me joi, teNIe mane joi mAlavadezanA ane ApanA mahimA pUchyA, tyAre meM teNInI pAse mArI buddhi pramANe dezanA tathA ApanA guNA varNavyA. te sAMbhaLI teNIe prasanna thai caMdana vRkSaneA eka anupama kakaDA ane ApyA. pachI te peAtAne sthAne gai; tethI ApanA guNAthI prApta thayelA spA caMdanavRkSanA kakaDA Apa grahaNa kare. he deva ! Ane sugadha prasaravAthI ahIM paNa sAM Ave che. rAjA caMdanavRkSanA kakaDA lai khuzI thayA, ane tene lakSa dhana inAma tarIke ApyuM. te joidAmAdara nAmanA kavie tenu varNana karyuM ke--"he zrIcaMdanavRkSa ! vanamAM ghaNA vRkSA heAya che, te mAtra puSpanI lakSmIvaDeja sugadhane dhAraNa kare che; paraMtu pavitra, prasiddha ane ujjaLa svarUpavALA teM tArA dareka aMgamAM je sugaMdhanA guNa pragaTa karyAM che, te pRthvIpara bIjA kAne viSe jovAmAM Ave che ? keAine viSe jovAmAM AvatA nathI. " rAjAe caMdanavRkSanA miSathI pAtAnI prazaMsA sAMbhaLI prasanna thai te kavine lakSa dhana ApyuM. "" Iti dvitIya dAmeAdara kaviprabaMdha, - ekadA bheAjarAjA rAtrIe ucA mahelanI agAzImAM mastakapara chatra dhAraNa karI beThA hatA, tyAre dvArapALe tenI pAse AvI praNAmapUrvaka kahyuM ke- " he deva ! sa kazAmAM je dravya hatu, te sarva Ape kavione ane vidvAnone ApI dIdhuM, ema jANI mukhya matrIe mane AjJA karI che ke--koi paNa vidvAna ke kavi dvAra pAse Ave tenI rAjAne khabara paNa ApavI nahIM. A pramANe AjJA thavAthI huM Apane ghaNA kavio tathA vidvAneA Ave che te paNa jaNAvatA nathI; paraMtu eka mahAkavi haMmezAM rAjabhavananA dvAra pAse AvIne ubhA rahe che, tene mATe paNa huM Apane jaNAvatA nathI." te sAMbhaLI samagra kArAnuM dhana ApI dIdhuM jANyA chatAM paNa rAjAe tene praveza karAvavA kahyuM. tyAre te kavi AvIne khelyA ke-" huM megha ! cirakALathI nirAdhAra AkArAmAM sIdAtA ane tArI sanmukha cAMca uMcI karIne rahelA cAtaka pakSIe tArI jaLadhArA na Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (168 ) bhAjaprabaMdha bhASAMta. joI te te dUra rahe; paraMtu tAro madhura dhvani paNa sAMbhaLyuM nahIM." te sAMbhaLI rAjAe vicAryuM ke mArA jIvitane dhikkAra che, ke mArA dvAra pAse AvIne vidvAna sIdAya che. ema vicArI te brAhmaNane rAjAe potAnA zarIranAM sarva AbharaNe ApyAM. tyArapachI rAjAe kezAdhikArIne bolAvI kahyuM ke -"he bhAMDAgArika ! muMjarAjAnA tathA mArA pUrvajonA je keze che temAMthI ratnanAM bharelAM hajAra suvarNakaLaze lAvIne tArI pAse rAkha." te sAMbhaLI kezAdhikArIe praNAma karI kahyuM ke-"ApanI AjJA pramANa che." ema kahI te kezAdhikArI gayA. tyAra pachI dvArapALe AvI rAjAne kahyuM-"he deva ! kAzmIra dezathI mucukuMda nAmane kavi AvIne dvAra pAse ubhe che." rAjAe tene praveza karAvavA kahyuM, eTale te kavi AvI rAjAne joI be ke-he bhejarAjA! tamArA yazarUpI samudramAM DUbI javAnA bhayathI AkAze sUryacaMdranA biMba rUpI be tuMbaDA taravA mATe potAnI pAse rAkhyA che. te sAMbhaLI rAjAe tene lakSa dhana ApyuM. te joI rAtrIne lIdhe te dhana DuM mAnI tathA pitAnuM dUra dezathI Agamana vicArI te pharI bolyo ke-"he megha ! tArI yAcanA karavAmAM cAtakanA jeTalA azrubiMdu paDyA teTalA paNa teM jaLabiMdue mUkyA nahIM. ' A pramANe lakSa dhana ApyA chatAM teNe pharI yAcanA karI tyAre rAjAe tene uttama se ave AyA. Iti mucukuMda kavi prabaMdha. ekadA eka nirdhana kavie AvI rAjAne kahyuM ke-"he naredra! jenA para tamArI anurAgavALI draSTi eka kSaNavAra paNa paDe che, te purUSane tenI daridratA jANe IrSyA pAmI hoya tema tatkALa mUkI de che." rAjAe tene lakSa dhana ApyuM; te paNa pharI te kavi bolyA ke--" keTalAka manu vANurUpI latAnA mULane bhaje che, keTalAka thaDane seve che, keTalAka tenI chAyAmAM bese che, keTalAka ThekANe ThekANethI tenAM pAMdaDAMo cuMTe che, keTalAka tenAM puSpo hAthamAM grahaNa kare che ane keTalAka mAtra tenA gaMdhanA pAtrarUpaja thAya che, paraMtu te mUTha jano tenAM phaLa jevAne utsAha paNa rAkhatA nathI." A pramANe sAMbhaLI pAse rahela madana nAmane kavi camatkAra pAmI be ke-jenA guNa jovAmAM AvyA nathI evI Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra che. (169) paNa sukavinI vANu kAnamAM madhanI dhArA reDe che. kharekhara sugaMdha nahIM jANyA chatAM paNa mAlatInI mALA daSTine haraNa kare ja che." tyArapachI tyAM rahele hAhIta nAmane kavi be ke- ghI, goLa, madha, madha ane dUdha vigereno svAda parimita che, ane te paNa abhyAsathI eTale vAraMvAra levAthI kadAca nIrasa paNa lAge che; paraMtu priyAne oSTane viSe ane catura kavinA kAvyane viSe to avadhi vinAne, navA navA AnaMdane ApanAra ane keinI upamA ApI na zakAya evo A rasa keI apUrva rAyamAna rahela che. te sAMbhaLI rAjAe te traNe kavione lakSa lakSa dhana ApyuM. iti nidhana, madana, hArIta kavi prabaMdha. ekadA dhArAnagarImAM traNa mALane meghanAda nAmane maMDapa navA banAvelA jinacaityamAM karAvyo hato, te jovA mATe bhejarAjA gayA. tyAM putaLIonA nATaka vigere aneka kautuke jemAM prAsAdanA dvAramAM lakhelI prazasti vAMcI. temAM lakheluM hatuM ke -" saMvata 1060 varSe ladhu bhejarAjAnA vijayavaMta rAjyamAM A prAsAdanI pratiSThA thaI che. vigere akSaro vAMcI rAjAe jainAcArya zrI guNasAgara sUrine belAvI pUchyuM ke- mAruM nAma laghubheja zI rIte ? * sUrie kahyuM ke- he rAjana ! tamArA nAmavALA eka bhejarAjA A mAlavA dezamAM mahAdAnezvarI thaI gayA che. tene kALIdAsa, bANa, mayUra ane zaMkara vigere aneka mahAkaviAno parivAra hatA, tathA te rAjA sarasvatI ane lakSmI banenuM nivAsasthAna hatA, tethI tamAruM nAma ladhubheja che. te sAMbhaLI rAjAe pUchayuM te moTA bheja keTaluM dAna ApatA hatA te kahe. sUri bolyA ke -" rAjana ! sAvadhAna thaIne sAMbhaLe. pahelA amarAvatIne paNa samRddhivaDe jItanArI ujjayinIpurImAM meTA bhejarAjA rAjya karatA hatA, te vakhate tenI sabhAmAM ekadA rAjamAnya zaMkara kavi be ke -"he rAjana ! tamAre aspRdaya thAo." rAjAe pUchayuM--" he zaMkara kavi ! tamArA hAthamAM rahelI A patrikAmAM zuM che?" kavie kahyuM - " leka che." rAjAe pUchayuM-zeno che? " kavie kahyuM--"he rAjana ! tamArA ja yazane che." rAjAe kahyuM-bate be joIe." kavie kahyuM-"beluM Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 170 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. chuM; paraMtu A kamaLa jevA suMdara netravALI srIo ke je Apane cAmara vIMjhe che temanA hAtha UMcA nIcA thavAthI temAM paherelA kukaNAnA avAja bahu thAya che, te eka kSaNavAra nivAra." te sAMbhaLI rAjAe kAzAdhikArIne tarata AjJA karI ke A zakara kavine bAra lAkha dravya Apa.' tevI AjJA thavAthI kAzAdhikArIe Azcarya pAmI zakara kavine pUchyu ke--" he kavirAja ! tame sabhAmAM zu'khelyA ? athavA kayA vacanathI rAjA hu tuSTamAna thayA ? A dharma patramAM kayA saMbadhe dAna lakhuM ? " kavie kahyuM--" he mahA purUSa ! me' avasare prArthanA karI hatI ane avasare karelI ceAgya prA nAnA vacanathI rAjA tuSTamAna thayA che." te sAMbhaLI teNe dha patramAM lakhyuM ke pRthvInA alaMkArarUpa bheAjarAjAe zara kavine avasare yAcanA karavAthI tuSTamAna thaI bAra lAkha dravyanu dAna karyu che ( tyArapachI eka lAkha ApavAnI prakRtivALA rAjAe ekadama bAra lAkha ApyA joi bIjA sarva vidvAnA kApa pAmyA ane mlAna mukhavALA thayA; paraMtu rAjAnA bhayane lIdhe koi kAMI khelI zakayu nahIM. teTalAmAM kAMI kArya ne lIdhe rAjA mahelamAM gayA. te vakhate rAjA vinAnI sabhA thavAthI sabhAmAM beThelA vidvAnA rAjAnI niMdA karavA lAgyA ke ahA ! pAtra apAtranA vivekarahita A mUrkha rAjAnI sevAthI zu phaLa ? samagra vedavidyAmAM ane sarva zAstramAM vicakSaNa tathA peAtAnA gharanAja sevaka evA brAhmaNAne tuSTamAna thAya tA paNa eka ja lAkha Ape che, ane A gAmaDIyAzaMkara kavine ekadama khAra lAkha ApI dIdhA." A pramANe paMDitA paraspara kALAhaLa karatA hatA, tevAmAM divya AbharaNa ane divya veSane dhAraNa karanAra koi vidvAna sabhAmAM AvyeA. tene joI te sarva vidvAnA bhaya tathA Azcaya pAmyA. te vidvAne sarvane praNAma karI kahyuM kuM--" zrI. bhAjarAjA karyAM che ? " teoe kahyuM ke--" hamaNAM ja mahelamAM gayA che." tyAre te vidvAne sarvane tAMbUla ApyuM. tyArapachI zakara kavine ApelA vittathI kAMti rahita thayelA temane jANI teja vidvAn melyA ke--" rAjA sarvavidvAnAne eka lakSa Ape che ane zaMkara kavine khAra lakSa kema ApyA, ema tamAre kahevu nahIM. temAM kAMi kAraNa hAvu joie. vaLI bheAjarAjA vRddha thayA che, tethI koi vakhata skhalanA pAme che. ema paNa na dhAravuM; paraMtu tamArAja Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 The. (171) matine vaibhava e suMdara nathI ke je bhAjadevano che." te sAMbhaLI se vidvAne roSa ane camatkAra pAmyA." tyAre te vidvAna bAra lAkha ApavAnuM kAraNa kahyuM ke-"rAjAe zaMkaranI pUjA prAraMbhI ane dAna ApavA mAMDyuM te vakhate te zaMkaranI eka lakSathI ja pUjA karI hatI, paraMtu tenI sAthe teja nAmanA bIjA agyAra amUrta ane apratyakSa zaMkarane pahelA jANI temane paNa eka eka lAkha ApavA ucita dhArI te mUrtimAna ane pratyakSa zaMkara kavine ja bAre lAkha ApyA. A rAjAne abhiprAya che. te sAMbhaLI te camatkAra pAmyA. tyArapachI kaI rAjasevake A navA vidvAnanuM svarUpa rAjA pAse jiIne jaNAvyuM. te sAMbhaLI rAjAe potAnA yathArtha abhiprAyane sAkSAta jANanAra te purUSane mahezvara rUpa ja mAnyo, ane tethI te rAjA tarata ja sabhAmAM AvyA. tene joI te navIna paMDite temane "svasti" kahIne AzIrvAda Apyo. rAjAe tene AliMgana karI praNAma karyA ane potAnA hastakaLavaDe teno hAtha jhAlI mahelamAM laI jaI uparanA gavAkSamAM besI teNe pUchayuM kevipra ! tamArA nAme kyA akSarone saubhAgya pamADyA che ? ane kyA dezanA sajjane tamArA virahathI pIDA pAme che ?" paMDite rAjAnA hAthamAM kALIdAsa evA pitAnA nAmanA akSaro lakhyA. te vAMcI rAjA pharIthI tenA pagamAM paDyA. tyAMja vArtAvinoda karatAM saMdhyAkALa thayo; eTale rAjAe kahyuM ke-"he kALIdAsa ! saMdhyAnuM varNana karo." tyAre kALIdAsa bolyA ke-"vyasanI mANasanI vidyAnI jema kamaLanI lakSmI kSINa thAya che, kharAba dezamAM guNIjananI jema bhramara dInapaNAne pAme che, kharAba rAjAnI jema aMdhakAra lekane pIDe che, ane paNanA dhananI jema cahna vyarthapaNAne pAme che. te sAMbhaLI rAjAe tene lakSa dhana ApI tenI prazaMsA karI kahyuM ke jyAM sudhI ke purUSanI sAthe mitrI na thaI hoya tyAM sudhI tene upacAra (viveka) karavo joIe, paNa jyAre maitrI thaI jAya che tyArapachI je upacAra karavo te to kapaTa kahevAya che." kavie kahyuM ke-"manohara athavALA kAvya karavAmAM kavione je zrama thAya che tene je jANe che, teNe te kavine suvarNanI bharelI AkhI pRthvI ApI ema huM mAnuM chuM. vaLI-"sArA kavinA zabdanuM saubhAgya zreSTha kavija jANu zake; je kaI jANI zake nahIM. kaMkaNa citaravAnuM kAma jevuM Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (172) bhojaprabaMdha bhASAMtara. senI jANI zake tevuM bIje kaI jANu zakato nathI. A rIte kAvyavinoda karatAM rAjA ane kALIdAsane paraspara atyaMta prIti baMdhAI. bIjA sarva vidvAna kALIdAsane vezyAmAM laMpaTa thayele chatAM kavitA karavAmAM mahAkavi che ema jANI tenA para saMpUrNa dveSa karavA lAgyA. sabhAmAM kaI vidvAna tene sparza paNa karatA nahI, tathA tenI sAthe bolatA paNa nahIM. ekadA sarva vedonI zrutie jenA jinhA upara nRtya karatI hatI evA vedI A brAhmaNee vicAra karyo ke-bhejarAjAne kevaLa kavitAja priya che, mATe ApaNe koI ekAMta sthaLamAM jaI kavitA karIe." ema vicArI te e nagarInI bahAra rahelA pArvatInA zUnya prAsAdamAM kavitA karavAnI buddhithI beThA. ghaNe kALe te sarvamAMthI eka brAhmaNa, eka pAda baMdhabesatuM karyuM ke-" moSane hiM rAjendra '(he rAje, amane bhejana Apo.) pachI vicArI ghaNe kALe bIjuM pAda karyuM ke-" " dhRtarAmavita" (dhI ane zAka sahita.) A pramANe pUrvArdhane be pAtra banyA, paNa ke rIte uttarAdha thayuM nahIM, teTalAmAM tyAM devIne namavA mATe kALIdAsa kavi AvyA. temane joI te brAhmaNe bolyA ke " he kALIdAsa ! ame samagra vedazAsu jANIe chIe, te paNa bhejarAjA amane kAMi ApatA nathI, ane tamArI jevAne te lakSa dhana Ape che. tethI ame kavitA karavAnI buddhithI ahIM AvyA chIe, paraMtu ame ghaNe kALa vicAryuM tyAre pUrvAdha mAtra banyuM che, have uttarArdha tame karI Apa, te rAjA amane kAMika Ape." ema kahI temaNe te ardha leka kALIdAsa kavi pAse kahI saMbhaLAvyo. te sAMbhaLI kavie tene uttarArdha A pramANe karI ApuM-"mAhirSi 1 zarandra drazAdhizaa " ( tathA zarada RtunA caMdranI snA jevuM ujavaLa bheMzanuM dahIM Ape.) A pramANe Akho loka laI teo rAjA pAse gayA. rAjAe temane bolavAnI AjJA ApI, tyAre te sarve brAhmaNe te ekaja leka ekI sAthe bolyA. rAjAe te leka sAMbhaLI tathA tenuM uttarArdha kALIdAsanuM kareluM dhArI brAhmaNane kahyuM ke-"he vipro ! tamArAmAM jeNe uttarArdha karyuM hoya tene AzrIne ja huM tamane kAMika ApuM chuM, bAkI pUrvArdhanuM to kAMI paNa Apane nathI." ema kahI uttarArdhanA jeTalA akSaro hatA teTalA (16) lAkha ke temane ApyA. teo te dakSiNa laIne gayA. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 Do. (173) pachI kALIdAsa AvyA eTale tene joI rAjAe tenI pAse uparanA lekanuM uttarArdha kahIne pUchyuM ke-"he kavirAja ! A uttarAdha kevuM che?" tyAre kALIdAse kahyuM ke-"adhaNanI madhuratA, kucanI kaThinatA, daSTinI tIkSNatA ane kavitAnI paripakavatA eTalI bAbato je anubhavarasika hoya teja jANu zake che." rAjAe kahyuM he kavirAja ! tame satya kahe che. kemake sarasvatI rUpI velaDInA kAvyarUpI amRtaphaLamAM apUrva rasa rahelo che. cAvavuM to sarvane sAmAnya che, te paNa tenA svAdane to eka kavija (jihAja, jANe che." vaLI-"samagra jagatane vicAra karI karIne (karavAthI) mAtra traNuja padArtho hadayamAM peThA che, izuno vikAra (sAkara) 1, vinI buddhi 2 ane mugdha strInA kaTAkSa 3." vaLI-gurUkRpArUpI amRtanA paripAkathI utpanna thatA je sarasvatIne vaibhava tene kavija meLavI zake che, paNa baLAtkAre pAThanI pratiSThAne sevanAra eTale kevaLa gokhaNapaTTI karanAra manuSyane te vaibhava maLI zakatuM nathI. arevaramAM avasare (jeTha mAsamAM) vasanAre ane navA jaLasamUhane atyaMta kAdavavALo karanAre pADo zuM kamaLakaranI (kamaLanA samUhanI) sugaMdha meLavI zake ? naja meLavI zake." vistIrNa hRdayavALA kavine gya evA kAvyamAM jaDabuddhivALe purUSa kheda pAme che, paraMtu pitAnI mUrkhAI upara kheda pAmatA nathI. prAye karIne sUkAI gayelA stanavALI strI kAMcaLI sIvanAra darajIne ja niMde che, (paNa pitAnA zuka stanane niMdatI nathI. A pramANe bhejarAjanI sUkti sAMbhaLI kavirAja kALIdAsa bolyA ke-"A mArI vANunI racanA ke je nirmaLa padanI caturAivaDe mahura che ane jene prabaMdha (artha) paNa dedIpyamAna che te anya purUSonA hadayamAM vaMdhya che, eTale kAMI paNa AnaMda ApanAranathI, paraMtu te kavinA hRdayamAM kRtArtha-saphaLa che.vaLI-capaLa netravALI strInA kAMIka ughaDelA netranA khuNAmAMthI nIkaLelA kaTAkSa bALakane viSe niHsAra che, paraMtu te yuvAna purUSane apUrva sukha Ape che." vaLI- vezyA strInA vananI jevA akRtrima sanehara kAvya amRtarasamaya hoya che; paraMtu catura jananA saMga vinA te niSphaLa-phogaTa gaLI jAya che-nAza pAme che." vaLI-"kavi vinA rAjAnA nAmane paNa kaI pRthvI para jANatuM nathI, ane rAjA vinA kavinI kIrti paNa pRthvI para vistAra pAmatI nathI." Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (174) bhojaprabaMdha bhASAMtara. tyArapachI mayUra kavi bolyA ke -"je kAvyanI racanA kare che, ane jeonI kI ikAvyamAM gavAya che, te mahAtmAo ja A jagatamAM vaMgha che, ane teone ja yaza lekamAM sthira che." pachI bANa kavi bolyA ke -"padanI spaSTatAvaDe kavionA hRdayamAM AnaMdanI spaSTatA karanArA kavionA mArgamAM kevaLa vidvAnanI buddhi cAlatI nathI. lAnA AvezanA du:khane jaNAvanAra je kuLavadhUnA kaTAkSane mAge te gaNikAothI ajA ja che." tyArapachI pharIthI kALIdAsa bolyA-"kavinI vANu adAtAranA manane kadApi sparza karatI nathI. yuvatI strIe karelA vilAse ativRddha purUSane du:kha ApanArA ja thAya che. vaLI-kIti rahita ane kRpaNa evo purUSa kavitAne sAMbhaLato ja nathI. kadAca mRganetravALI pAse rahI hoya topaNa napuMsaka purUSa tene zuM kare?" A pramANe sAMbhaLI rAjAe te dareka paMDitane lAkha lAkha dravya ApyuM. ekadA samastakavisamUhamAM adhikaguNavALAkALIdAsane AvatA joI bhejarAjA harSa pAmyA, paraMtu te vezyAmAM Asakta hatA, tethI rAjAnA manamAM kAMIka kheda thaye. te temano abhiprAya jANI pratIhAre rAjAne kahyuM ke-"he deva ! guNavAna janamAM ekAda doSa dekhyA chatAM paNa guNarAgI purUSe kheda pAmatA nathI. caMdramAM paDelA kalaMkane paNa leke prItithI ja jue che." te sAMbhaLI rAjA prasanna thaye; paraMtu teNe pahelAnI jema kALIdAsanuM bahumAna karyuM nahIM. kALIdAse rAjAne abhiprAya jANuM kahyuM ke "he mUkha tulA (trAjavA)! pramANanI-toLavAnI padavI pAmavAthI tuM garviSTa kema thAya che? tuM to gurU padArthane nIco kare che ane halakAne uco kare che, eTale tArAmAM kadara ja kyAM che?" tathA- "jenI sarvatra gati che te svadezaparanA rAge karIne zA mATe nAza pAmaze ? A bApa dAdAne pha che ema kahIne mUkha mANaso ja tenuM khAruM pANI pIne besI raheze. A pramANe kathananA prasaMgathI pote karelI avajJA kALIdAsa jANI gayA ema samajI manamAM du:khI thayelA rAjA rAtrIe ekalA ja AvAsagRhamAM beThA beThA vicAravA lAgyA ke " avajJAthI je prema tuTyo tene na karavA keNa samartha heAya ? kuTeluM mitI pharI lAkhathI sAMdhI zakAtuM nathI. A pramANe vicAratA rAjAne khedayukta joI lIlAvatI rANue khedanuM kAraNa pUchayuM, tyAre rAjAe tenI pAse sarva vRttAMta 1 mAtra bhaNyA hoya paNa gaNyA na hoya tevA. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 ThA. ( 175 ) kahyo. teNIe rAjAnA ja sukhathI kavinI avajJA sAMbhaLI kahyuM ke" he deva ! prathamathI ja sneha karyA vinAnA purUSa hoya te sAro che, paraMtu sneha karyAM pachI tene teDI nAMkhavA te sArA nathI. dekhatAnI AkhA pheADavAthI te jevA du:khI thAya che. teveA janmAMdha purUSa du:khI thatA nathI. he svAmI ! kALIdAsa sarvathA prakAre bhavAnInA ja avatAra che, tethI sa` vidvAnA karatAM tene vadhAre mAna Apavu yogya che. " jenI sAthe beThA, bhAjana karyu, hasyA ane ekAMtamAM vizvAsapUva ka vAtA karI, te purUSathI satpurUSAnuM citta kadApi maraNa ta pAchuM pharatuM nathI. ' vaLI. caMdra doSAka che, kuTila che, kalakata che ane mitranA vinAza vakhate udaya pAmanAra che, te paNa te mahAdevane vallabha che; kemake Azritane viSe guNaDhASanA vicAra heAtA ja nathI. " A pramANe priyAnAM vacanA sAMbhaLI rAjA melyA ke-- " prAta:kALe kALIdAsane huM saMtoSa pamADIza. '' 39 pachI prAta:kALa thatAM daMtadhAvana vigere prAta:kRtya karI rAjA sabhAmAM AvyA. te vakhate sa purajanA, amAtyA, sAma tA, gavaiyAo, kavie ane vidvAne AvelA hatA. te sarve mAM eka kALIdAsane nahIM AvelA joi rAjAe pAtAnA aMgarakSakane vezyAne ghera kALIdAsane elAvavA mAkalyA. teNe tyAM zIghra jai kALIdAsane kahyuM ke-- " he kavirAja ! Apane bheAjarAjA melAve che. " te sAMbhaLI kALI dAse vicAryu ke' kAle te rAjAe mane kAMi mAna ApyuM naheAtu ane Aje prAta:kALamAM ja mane kema elAvatA haro ? kahyuM che ke-- " rAjA jene jene pAtrarUpa gaNI prItithI sanmAna Ape che, tene tene saMtASa-du:kha ApavA mATe rAjAnA bIjA vahAlA nokaro yatna kare che." rAjA mane humezAM mAna Ape che, tethI sarve mAyAvI vidvAnA mArApara prathamathI ja vera rAkhe che. kahyuM che ke jyAM vivekahIna rAjA hAya, jyAM khatrI guNavAnane joi peAtAnI grIvA vakra karatA heAya ane jyAM khaLa purUSAnuM jora hAya, tyAM sajjanene avasara karyAMthI hoya ?" A pramANe vicArI kALIdAsa sabhAmAM gayA. tene dUrathI AvatA joI rAjA AnaMdathI ubhA thaI bAlyA- hai kavirAja ! Aje kema vilaMba karyAM ? Aveza, AveA.' ema elatA rAjA tenI sanmukha pAMca sAta pagalA gayA. te vakhate AkhI sabhA ubhI thaI, sarve sabhAsadeA Azcarya pAmyA kALIdAsanA verIe zyAma mukhavALA thayA ane tenA mitrA AnaMduM 1 doSanI khANu, pakSe rAtrineA karanAra, 2 pakSe sUnA. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (176) bhejaprabaMdha bhASAMtara. pAmyA. pachI rAjAe potAnA hAthavatI kavine hAtha pakaDI pitAnA siMhAsana pAse laI jaI tenI upara ja tene besADyA ane pote paNa tenI sAtheja beThA. te vakhate kAlIdAsane rAjAnA siMhAsana upara beThelA joI bANa kavi pitAno jamaNe hAtha uce karI bolyA ke-"kaLAne jANanAra A bhejarAjo kharekhara rUdra (mahAdeva) che, ke jeNe A daSAkara kALIdAsane paNa mAna ApavA vaDe sarva vibudhomAM rAjA rUpa karyo." tyArapachI hamezAM kALIdAsa kavi rAjAne ardha siMhAsanapara besatA hatA, tethI vidvAnI sAthe tene vairarUpI agni adhika prajvalita thaze. keTalAka buddhimAna vidvAnoe vicAra karI bhejarAjAnI tAMbUla vahana karanArI dAsInuM suvarNAdika vaDe sanmAna karyuM, ane pachI te pApIoe teNune kahyuM ke "amArA sarvenI kItine A kALIdAsa pitAnI kavitvazaktithI gaLI gayuM che, amArA savamAM kaI paNa tenI sAthe kaLAnI tulyatA dhAraNa karato nathI, mATe he putrI! tuM e keI upAya kara ke jethI rAjA tene dezanikAla kare, tene derApAra karyA pachI ame tane bahumUlyavALe muktAmaNine hAra ApazuM." te sAMbhaLI dAsI bolI ke - "huM te mahAkavine dezamAMthI kADhI mUkAvuM, paraMtu mane hAra ApyA pahelAM tamAruM kArya karIza nahIM, mATe hAre prathama Apo." tyAre teoe tene hAra A che. pachI te paMDito pitAne ghera gayA. pachI dAsI buddhine kAMI paNa asAdhya nathI" ema vicArI avasare rAjA pAse gaI te daivayoge rAjA ekalA ja sutA hatA. temanA paga cAMpavA vigere sevA karI kapaTa karIne dAsI netra mIMcIne tyAMja suI gaI. tyArapachI thoDI vAre rAjA jAgyA, te vakhate rAjA jAgyA che ema barAbara jANIne uMghamAM belatI hoya tema te bolI ke-"he sakhI! madanamAlinI! te durAtmA kALIdAsa dAsIne veSe aMta:puramAM AvI lIlAvatI devI sAthe krIDA kare che." te sAMbhaLI rAjA jANe saMbhrama pAmyA hoya tema ekadama bolyA ke "he taraMgavatI ! tuM jAge che ? " A pramANe rAjAe pUchayuM tyAre jANe ke te nidrAmAM hoya tema teNe sAMbhaLyuM paNa nathI ema jaNavavA bolI nahI. tethI rAjAe te vANuM uparathI vicAra karyo ke-"A taraMgavatIe nidrAmAM devInuM ducaritra kahyuM te kharUM ja haze ane kALIdAsa strIne veSa paherI aMta:puramAM Ava 1 doSanI khANa, pakSe caMdra 2 devamAM, pakSe paMDitamAM. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra6 The. (177) to haze! kemake tevA vyAbhicArI mATe te saMbhavita che; ane strInuM caritra keNa jANI zake che? te paNa tenI kAMika khAtrI karavI joIe." ema vicArI prAta:kALe pitAne tAva Avyo che ema beTI vAta phelAvI rAjAe dAsIdvArA kALIdAsane aMdara bolAvyA. eTale kALIdAsa AvIne rAjA pAse beThA. pachI rAjAe dAsIne kahyuM ke lIlAvatIdevIne lAva, Aje mAre ahIM ja jamavuM che." tyAre lIlAvatI devIe AvI rAjAnA pAtramAM prathama krUra (bhAta) mUke ane pachI maganI dALa mUkI. te vakhate te banneno abhiprAya jANavA mATe rAjAe kahyuM ke -"mukavAnI mAgaNI, dra! vitA jathama ?" (he kavIndra ! vyAdhino nA karavAmAM vAghaNa jevI A maganI dALa patarA vinAnI kema thaI? ) tyAre kavirAja bolyA ke- budhavAra, jJAti vitAvIzu za " (kurarUpI sArA patinuM AliMgana thavAthI te kaMcuka rahita thaI che.) A pramANe kavino uttara sAMbhaLI sarasvatInA avatAra jevI te devI zAstranuM svarUpa samajatI hatI tethI teNIe kAMIka smita karyuM. te joI rAjAe vicAryuM ke- jarUra kALIdAsa upara devIno sneha che; tethI, ja taraMgavatI nidrAmAM paNa te vAta belI gaI che. vaLI A kavie paNa A devI pAse hatI chatAM A zRMgArarasamaya javAba Ape ane te sAMbhaLI rANu paNa hasI. kharekhara strIonuM caritra brahmA paNa jANI zakatA nathI, paraMtu meTo aparAdha chatAM paNa brAhmaNa jAti haNavA lAyaka nathI, temAM paNa A kavi to sarasvatIno avatAra che, tethI tene to naja haNAya." ema vicArI rAjAe kALIdAsane kahyuM ke--he kavirAja ! tamAre mArA dezamAM bilakula rahevuM nahIM, A bAbata mane kAMIpaNa pUchavuM nahi ane pratyuttara Apa nahIM." te sAMbhaLI kALIdAse tyAMthI tarata ja ubhA thaI vezyAne ghera AvI teNIne hyuM ke he priye ! mane javAnI AjJA Apa. keIpaNa kAraNathI bhejarAjA mArApara atyaMta gusse thayA che. teNe mane kahyuM ke-tAre mArA dezamAM sarvathA rahevuM nahIM." he devI ! huM jAuM chuM. je kArya purUSe ciMtavyuM paNa na hoya tevAM kAryanI vidhAtA ghaTanA kare che, je ayogya ghaTanAvAnuM kArya hoya tene paNa ghaTAve che-meLave che ane yogya ghaTanAthI maLela hoya tene jarjarita kare che. vaLI A ceSTAmAM keipaNa prakAre vidvAnane ja hAtha he Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (108) bhojaMpraba dha bhASAMtara joIe ema mane jaNAya che. kahyuM che ke a5 sAravALA chatAM paNa ghaNAne samUha je ekatra thAya to te dujaya che. ghAsa hAthInuM bhakSya che chatAM jo tenuM doraDuM banAvavAmAM Ave to tenAthI mardonmatta hAthI paNa baMdhAya che. tethI he prayA! mane AjJA Apa." te sAMbhaLI te vilAsavatI vezyA belI ke-"paNane viSe pratibiMbanI jema jene jovAthI tenA sukhaduHkhane saMkrama jenAmAM thAya te ja tene parama mitra che. he prANanAthe ! mArI hayAtI chatAM kepa pAmelA rAjA paNa tamane zuM karI zake tema che ? mAre ghera rahevAthI tamArA varSo sukhe nigamana thaze. tamAre rAjAnuM ke tenA ApelA vittanuM zuM kAma che ? ni:zaMkapaNe mArA gharanAM bheAMyarAmAM tame sukhethI rahe ane AnaMda kare." te sAMbhaLI kALIdAsa tyAMja rahI divasa nigamana karavA lAgyo. te ahIM kALIdAsanA gayA pachI lIlAvatI devIe rAjAne kahyuM ke he deva ! kALIdAsa kavinI sAthe tamAre gADha prIti hatI; chatAM A ayogya kArya ekAeka kema karyuM ? ane tene tamAre dezamAM paNa rahevAne niSedha kema karyo? zeraDInA agrabhAgathI anukrame jema jema caDatA jaIe tema tema vadhAre svAdiSTa rasa hoya che, tevI sajjananI maitrI hoya che ane durjanonI maitrI tethI viparIta hoya che. eka kavie kahyuM che ke-zAka ane pIDAmAM rakSaNa karanAra tathA prIti ane vizvAsanAM sthAnarUpa A "mitra" nAmanuM be akSaravALuM ratna kese banAvyuM haze ?" A pramANenAM rANunAM vacana sAMbhaLI rAjAe kahyuM "he devI ! sAMbhaLa. keIe mane kahyuM ke--kALIdAsa dAsIne veSe aMta:puramAM AvI lIlAvatI devInI sAthe kIDA kare che. A vAtanI khAtrI karavA mATe meM kapaTathI tAva AvyAnuM jaNAvI tamane banene ahIM mArI rUbarU bolAvyA. tyArapachI tuM mArI pAse chatAM teNe zRMgAra rasamaya uttarAdha kalAka pUryo, ane te paNa te sAMbhaLI hAsya karyuM. tethI mArI khAtrI thaI ke e vAta kharI che. te paNa brAhmaNa jAti haNavA lAyaka nathI ema dhArIne meM tene dezanikAla karyo che." te sAMbhaLI hAsya karatI devIe rAjAne ni:zaMkapaNe kahyuM ke-"he deva! hu ja kharI puNyazALI chuM ke jene AvA bheLA tame pati tarIke maLyA che. paraMtu jo tame atyAre huM satI chuM ke asatI chuM ? tene nizcaya karyA vinA ahIMthI jaze to huM avazya viSanuM bhakSaNa karI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 ThA. (159) "9 mArA prANanA tyAga karIza." te sAMbhaLI rAjAe kahyuM ke--" tuM A satya khele che ? " teNIe hA kahI; eTale rAjAe pAtAnA sevakA pAse eka mATA sapa pakaDI magAvyA, eka leADhAnA gALA tapAvI taiyAra karAvyA ane maMtrita java magAvyA. teja vakhate te mahAsatI vilAsavatI snAna karI divya vasra mastake vIMTI tyAM AvIne khelI ke~~ he rAjana ! zuM kahuM ? saka nA sAkSI sUrya sava jANe che.'' ema kahI rANIe traNe dibyA karyAM. tenAthI lIlAvatI daivI zuddha thaI eTale rAjAe lajjAthI nIcu* mukha kara (6 tyArapachI rAjAne eTalI badhI dIlagIrI thai ke te jamatA nahi, sutA nahi, keAi sAthe ekalatA nahi, mAtra rAtadivasa uci cittavALA thaine besI ja rahevA lAgyA. teo devIne tathA kavirAjane kalaMka rahita jANI manamAM vicAra karavA lAgyA ke "ahA! me'ekAeka A zuMkayuM? mArAmAM lajjAja karyAM che ! mArAmAM dAkSiNyatA kayAM che ? gAMbhIya zuM che ? cAturya zuM che ? hA ! priyA ! meM tane kevu... vacana kahyuM ! karoDA kavIzvaronA paNa mugaTarUpa he kALIdAsa ! meM tamane kevuM azrAvya ayogya vacana sabhaLAvyuM ? hA! hA! meM tamane avAcya vacana kahyuM ! huM devathI gAyA ! " A pramANe zAka karatA rAjA jANe kAithI trAsa pAmyA hoya, bhata vigere grahathIgrahaNa karAyA hAya ane koinA prahArathI haNAyA hoya tema zUnya banI gayA. te ja parama priya priyAne pAse rahelI joI kapavA lAgyA. AvI rAjAnI ceSTA joi lIlAvatI devIe potAnA hastakamaLamAM vINA grahaNa karI saMgItanI pravINatAthI rAjAne prasanna karI mahA prayAse bhAjana karAvyu . tyArapachI te mahAkavivinAnI bheAjarAjAnI sabhA caMdra vinAnI rAtronI jevI, sUrya rahita divasanI jevI, patinA viyeAgavALI tarUNInI jevI ane iMdra rahita mudhamAM sabhAnI jevI zUnya lAgavA mAMDI. te rAjasabhAmAM koInA mukhathI kAvya (kavitA) khelAtuM nahIM ane kAithI vinedanA zabda mAtra paNa elI zakAtA nahIM. A rIte rAjamaMdira, rAjasabhA ane samagra nagara paNa zAkamaya anI gayuM. keTalAka divasA gayA pachI ekadA rAtrIsamaye rAjAe AkAzamAM rahelA pUrNimAnA caMdra ane pAse kheDelI lIlAvatI devInA mukhacaMdra joI kahyuM ke " sronI tAva ne anudarar, gora muddama (6 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6+ - 4 ' ' (100) bhojaprabaMdha bhASAMtara. tarasa " (are ! prathama te A garInA mukhakamaLanuM anukaraNa karI zake tema ja nathI.) kadAca caMdra pUrNa kaLAvALe heAya topaNa caMdramAM tevA prakAranA netravilAsa kyAM che? ane te vANIne vilAsa paNa kayAM che ?" ema vicArI rAjA rAtrI nigamana karI prAta:kALe zayAthI uThI prabhAtavidhi karI sabhAmAM AvI sava paMDitene joI bolyA ke-" he kavio ! A samazyA pUrI kare. 7 tAva na apurU, gorI yuvAna ane he vidvAne! 'o rAkhazyA jo pU na karo to mArA rAjyano tyAga karaze. te sAMbhaLI save paMDito sabhAmAMthI uThI potapotAne ghera gayA. tyAM teoe cirakALa sudhI vicAra karyo to paNa arthanI saMgati kAMipaNa thai nahIM. tyAre te sarva paMDitoe maLI bANukavine rAjA pAse mokalyA. teNe rAjasabhAmAM AvI rAjAne kahyuM ke -"he deva ! sarva paMDitoe mane mokalI Apane vijJapti karI che ke amane ATha divasanI mudata Ape. navame divase vidrAne samazyA pUrNa karaze athavA nahIM kare te Apano deza cheDI cAlyA jaze." A pramANe kahI rAjAnI AjJA meLavI bANakavi paNa pitAne ghera gayA. - tyArapachI ATha divaso pUrNa thayA. kRNa aSTamIne divase sava paMDite ekaThA thayA. te vakhate bANakavi bolyA ke-"aho! tamee juvAnInA madathI, rAjasanmAnanA madathI ane kAMika vidyAnA lezanA madathI kALIdAsa kavine dezanikAla karAvyA che; paraMtu jyAM sIdhesIdhuM hoya tyAM te tame sarve kavi che, paraMtu viSama sthAnamAM to te kALIdAsa eka ja vi che. ane A rIte thavAthI tamArA sarvenI meTAI sacavAtI hatI chatAM te mahAvinA tejasamUhane nahIM sahana karavAthI tamoe je dubuddhi karI che, tenuM ja A phaLa tamane prApta thayuM che. sAmAnya brAhmaNane paNa krepa karavAthI kuLane nAza thAya che, te sAkSAt bhavAnInA rUpane dhAraNa karanAra kALIdAsanA zreSanuM zuM kahevuM ?" A pramANe bANakavinAM vacana sAMbhaLI mayUra vigere paMDite paraspara eka bIjA upara te deSano Aropa karI kalaha karavA lAgyA. eTale temane kalaha nivArI baNe kahyuM ke "Aje avAdha pUrNa thayo che ane kALIdAsa vinA keIpa samazyA paNa karavA zaktimAna nathI. subhaTenI dIptinI vRddhi ke hAni saMgrAmamAMja tatkALa thAya che, ane kavionI dIptinI vRddhi ke hAni kavisamUhamAMja takA thAya che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 DaoN. (181) have jo tamate sate catu... hAya tA Ajeja madhyarAtrIe caMdrodaya thAya tyAre sa` mAlamIlkata laine guptapaNeja jatA rahIe, kemake jo Aje nahIM jaie te kAle rAjAnI AjJAthI rAjasevaka ApaNane baLAtkAre dhakkA mArIne kADhI mUkaze, te vakhate mAtra ekalA zarIravaDeja nIkaLavu paDaze. " A pramANe sAMbhaLI save e nizcaya karyAM ke- Ajeja madhya rAtrIe ahIMthI nIkaLI javuM." ema harAvI sarve pAtapeAtAne ghera jai gADAomAM ane peDIAe upara sa mIlkata bharI te rAtrIeja tee nagara bahAra nIkaLI gayA. te vakhate kALIdAsa kavi vilAsavatInA udyAnamAM beThelA hatA, teNe mArga mAM jatA teenI vANI sAMbhaLI vezyAne kahyuM ke- he priyA ! joi Ava. A koi brAhmaNA jatA heAya tema jaNAya che.'" te sAMbhaLI vezyAe tyAM jai sarva vidvAne jatA joi pAchI AvI kALIdAsane kahyuM ke " eka rAjahuMsavaDe paNa sarovaranI je roAbhA hAya, te hajAra bagalAe tene kAMThe bese tApaNa thaI zake nahIM. he svAmI ! khANa, mayUra, mahezvara vigere sapiMDatA nAzI jAya che, temAM kAMI paNa saMzaya nathI." te sAMbhaLI kALIdAse kahyuM ke he priyA ! gharamAMthI he mAre paheravAnAM cAraNa jevAM vasro che te lAva, ke jethI te vionI pAse jai temane nAsatA aTakAvuM. evA purUSArtha zA kAmanA ke jenAthI du:khIjanAnI rakSA na karAya ? yAcakaneAne na apAya tevuM dhana zA kAmanuM ? je hitanA puNyanA manuSadhane na kare tevI kriyA zA kAmanI ! ane satpurUSAnA virodhavALu jIvita heAya te te paNa zA kAmanuM ?" A pramANe kahI vezyAe lAvI dIdhela cAraNanA vepa paherI hAthamAM khaDaga laI bIje mALe thaine te paDatAthI dUra adha gAu jai pAche vaLI teonI sAme AvyeA. pachI te sarve ne joi jaya jaya zabdavaDe temane AzIrvAda ApI cAraNanI jevI bhASAvaDe pUchyu ke " he ! vidyAnA samudra ! zrI bhejarAjAvaDe atyata mATAine pAmelA tame sarve ekaThA thaine yAM javA nIkaLyA che. " A pramANenI tenI vANI sAMbhaLI sarve e tene koi cAraNa che ema jAchyuM, te paNa eka paDite kuttuLathIja tene kahyuM ke- huM cAraNa ! tane zaheramAM gayA pachI tA khabara paDeroja, tethI ahIMja kahu chu ke rAjAe amane sarva vidvAnone eka samazyA pUrNa karavA ApI, te koi pUrI zakayuM nahIM, tethI rAjAnI AjJA thavAthI A badhA ku Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (182 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. vie dezAMtaramAM jAya che." ema kahI teNe e samazyA elI atAvI. te sAMbhaLI cAraNa tarataja khelyA ke " rAjAe pUrNa caMdra joine A samazyAnuM pUrvA kahyuM che, mATe tenuM uttarArdha AvuM hovu joie-'zrATThiI trima vIra, sara vatI caMdrasa / / " (ca6mAM paDelI taDane kharAkhara dIThA vinA tenu' varNana kema karAya ? ) te sAMbhaLI sarve camakAra pAmyA. teTalAmAM teA kALIdAsa save ne praNAma karI ekadama tyAMthI cAlyA gayA. tenA gayA pachI sarve vicAra:karavA lAgyA ke ahA ! A koi purUSane veSa lane jarUra sarasvatIja sanuM rakSaNa karavA AvI hatI ema jaNAya che. A manuSya:saMbhavatA nathI. kAie ApaNA gamana saMbaMdhI hakIkata jANI nathI, teTalAmAM jaladIthI ApaNe ghera jaI bhAra utArI laie. pachI prAta:kALe save e rAjasabhAmAM javu'; ane tyAM mANa piMDate samazyA pUrIne bAkInuM kArya sAdhya karavuM." AvA nirNaya karI save tyAMthI pAchA vaLI peAtAtAne sthAne gayA. prAta:kALe rAjasabhAmAM jaI rAjAne svasti kahI save beThA. pachI yeAgya avasare UbhA thaIne mANakavi melyA ke he deva ! sarvajJa jevA tame je kAMi pUcheA te teA idharaja saMpUrNa jANI zake, A khicArA peTabharU brAhmaNeA zI rIte jANI zake ? tepaNa yathAmati ame kahIe chIe." ema kahI pelI samazyAnI pUrti teNe kahI sabhaLAvI. te sAMbhaLI yathArtha rIte potAnA abhiprAya temAM AvyeA jANI rAjAe vicAyu ke sa thA kALIdAsa ahIMja koIpaNa gusa sthAne vase che ema jaNAya che, tenA vinA A samazyA bIjI kAi pUrI zake nahIM, mATe teneA tapAsa karU. upAya karavAthI sa kAya siddha thAya che." ema vicArI rAjAe mANavine paMdara lAkha TaMka ApyA, ane peAtAnI prasannatA jaNAvI bIjA vidvAnAne pAtapeAtAne ghera javA rajA ApI. khANa vigere sarva vidyAnA gayA pachI rAjAe dvArapALane khAnagI hukama karyAM ke-" jo koI paNa brAhmaNa pAchA Ave te temane aMdara mArI pAse lAvavA." ema kahI rAjA mahelamAM gayA, tyAre bIjA pAMca cha paDatA ekaThA thai paraspara melyA ke " ahA ! khANa kavie ayAgya karyuM; kemake nagaramAMthI sarvavidvAnA sAthe jatA hatA, temAM cAraNanA prasaMgathI samazyA pUrNa thatAM save pANa Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 ka. ( 183) AvyA, ane te pramANe samazyA pUrI batAvavAthI rAjAe ATalu badhuM dravya ApyuM, temAM kAMdha mANanI mahattA nathI, tethI te sarva dravya mANa ekalAja laI jAya te cogya nathI. mATe ApaNe kharI hukIkata rAjAne jaNAvIe, ke jethI pharI koIvAra AvA anyAya bIjo koIpaNa vidvAna karI zake nahIM." ema vicArI teo rAjasabhAmAM pAchA gayA. temane dvArapALa rAjA pAse lai gayA. rAjAne temaNe samazyA saMbaMdhI khulAsA karavA mATe AvyAnuM kahyuM, eTale rAjAe temane kahyuM ke- he vipro ! huM A samasyAnI bAbatamAM sarva vAta jANI gayA chuM, paraMtu tamAre satya vAtaja hoya te kahI devI." tyAre temaNe sad vRttAMta yathA kahI batAvyA. te sAMbhaLI rAjAe vicAyuM ke- sava thA kALIdAsaja mArA bhayathI cAraNanA veSe A nagaramAM ja rahelA che ane teNe A samarayA pUrI karI che." ema vicArI rAjAe tatkALa krIDAudyAnamAM javA mATe paTahu vagaDAvyeA. te sAMbhaLI subhaTA ane sAmatA vigere vicAravA lAgyA ke ahA ! hamaNAMja rAjA mahelamAM jaine devapUjAmAM rokAyA che ema sAMbhaLyu hatuM, ane pAchA taratamAMja krIDAdyAnamAM javA taiyAra thayA te zu ?'ema vicArI vyAkuLa thayelA subhaTA ane sAmaMtA vigere cAtaraphathI AvIne ekaThA thavA lAgyA. rAjA ardhapara ArUDha thai te vidvAnone sAthe lakSya je ThekANe rAtrIe cAraNanA meLApa thayA hatA te ThekANe AvyA. tyAM rAjAe cAranAM pagalAM oLakhavAmAM nipuNa evA peAtAnA sevakAne kahyuM ke-- A raste je koi mANasa rAtre gayA heAya tenAM pagalAM hajI sudhI dekhAya che, tene joi tenA patto lAve. " ema kahI te paDatane lakSa lakSa dravya ApI temane vidAya karI rAjA peAtAnA mahelamAM gayA. pachI pelA pagIe rAjAnI AjJA thavAthI cAtarapha pharatA pharatA gAdha karavAM lAgyA. paNa pagalAMnA kAMi patto nahIM lAgavAthI te digmUDha jevA thai gayA. tevAmAM sAyaMkALano vakhata thatAM kAI dAsI eka phATelI meAjaDI hAthamAM laIne tene sadhAvavA mATe mAcIne ghera jatI hatI, tene joi teo harSa pAmyA. te dAsIe te meAjaDI mAcIne ApI, tenI pAsethI kAMika mISavaDe teoe te meAjaDI lai dhULavALA mArga mAM mUkI te teja pagaluM maLatuM AvyuM. pachI dAsInI pAchaLa jai teNIne vezyAnA gharamAM praveza karatI joI teoe te vezyAnuM ghara cAtaraphathI subhaTAvaDe gherI lIdhuM. pachI tatkALa te vAta Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) bhojaprabaMdha bhASAMtara teoe bhojarAjAne pahoMcADI. te sAMbhaLI tarataja maMtrI, sAmata ane porajana sahita rAjA page cAlatA javilAsavatIne ghera AvyA. A vRttAMta jANI kALIdAse vilAsavatIne kahyuM ke-"he devI ! mAre mATe tAre kaSTa veThavuM paDaze ?" te sAMbhaLI vilAsavatI belI ke he kavirAja! viSamapaNuM Ave tyAre ja manuSyane purUSArthanI parIkSA thAya che. jyAre vAyu vAto na hoya tyAre te rUnA rAzimAM ane pavatamAM kAMI taphAvata lAgato nathI; tene taphAvata te pavana vakhate jaNAya che. manuSya potAnA mitra, svajana, baMdhu, buddhi ane citta e jyAre ApattirUpI kasoTIpara caDe tyAre temanAmAM keTaluM sava che te jANI zake che. jemAM prANIone mAgyA vinA ja du:kheta AvI paDe che. te ja rIte sukha paNa mAkhyA vinA ja Ave che, paraMtu sukha mAgavAmAM je dInatA kare che eja adhika che ema huM mAnuM chuM. he priya ! je kadAca rAja vacanevaDe paNa tamAruM apamAna karaze, to huM mArI dAsIonA samUha sahita agnimAM praveza karIza, ema nakkI jANaje." tyAre kavie kahyuM ke-"he priyA ! evuM na bola. kadAca rAjA ughADI taravAre ahIM Avaze te paNa te mane joIne ja mArA pagamAM paDaze." Ama vAta kare che teTalAmAM to paMDitonA samUha sahita bhejarAjA vezyAnA gharamAM AvyA. tyAM kALIdAsane jaI ekadama tene Alagana karI rAjA tenA pagamAM paDyA, ane bolyA ke-" he kavirAja ! cAlatAM ke ubhA rahetAM, jAgatAM ke sutAM mAruM mana kadApi tamArA virahavALuM na hai." te sAMbhaLI kALIdAse lajAthI pitAnuM mukha nIcuM karyuM. rAjAe kahyuM- he kALIdAsa ! mukha uMcuM kare. he kaLAnA nivAsarUpa kALIdAsa ! A (saMsArarUpI) rAjamArgamAM cAlatAM Idra paNa khalanA pAme che te temAM bIjAe lAjavAnuM zuM che? huM to vilAsavatIne ja dhanya mAnuM chuM ke jeNe pAMjarAmAM pakSInI jema potAnA guNAvaDe tamane bAMdhI rAkhyA." A pramANe bolatAM rAjAnAM netromAM harSanAM azru bharAI AvyAM, te kALIdAse potAnA hAtha vaDe lUchayAM. te vakhate kALIdAsanI prAptithI harSita thayelA rAjAe sarva vidvAnone lAkha lAkha TaMka ApyA, ane vilAsavatIne meTA jAtivaMta se adho ApyA. pachI kALIdAsane potAnA ja adhapara besADI tene laIne bhATa, cAraNa, paMDita, kavio, sAmato ane purajane sahita rAjA pitAnA rAjamahelamAM AvyA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 do. ( 185) keTalAka kALa gayA pachI ekadA sabhAmAM beThelA rAjAe saM dhyAkALa thayA joI kahyuM ke--'parivatati yoniyo vatta !'' ( sU samudramAM paDe che. ) khANa--" sarrAsahahAmuraraghu mattavR" ( matta bhramara kama LanA udaramAM paDe che. ) mahedhara'anuvanana kATaramAM pakSIo paDe che. ) jaoNTare vijJa: ' ( dareka vananA vRkSonA kALIdAsa--"taddInaneSu zanaiH zanaina H // ? | * cuvatIjanAne viSe dhIme dhIme kAmadeva paDe che. ) rAjAe prasanna thai temane lakSa lakSa Tarka ApyA. ekadA rAjA mahelanA gavAkSamAM beThA hatA, te vakhate nIce rAjamAmAM jatA eka hAthIne temaNe joyA. kALIdAsa aMdaranA bhAgamAM beThA hatA, tethI teNe te hAthIne jatA joyA nahIM. te jANI rAjAe kahyuM--he kavirAja ! thoDuM pAda pUrNa karo. ukhala jevaDA dIsaha pAya, vasaraDa pasaraDa jAya re jAya / gali pAchalI puccha halAvara, kALIdAsa-caMdhAruM karI mUlA cAvarU // ? I rAjA-(ukhala-sAMbelA jevaDA paga dekhAya che, ghasara pasara zabda karatA cAle che, AgaLanuM ane pAchaLanu puchaDu` halAve che. ) kALIdAsa( adhakAra jevA kALA hAthI mULA cAve che. ) te sAMbhaLI rAjAe prasanna thai lakSa TaMka ApyA. ekaDhA rAjAe ca'maDaLa joI tathA tenI aMdara rahelu kalaka joi rANIne kahyuM ke--"he priye ! ke'pi zazaGkire jalanidheH paGkaM pare menire, sAraGgaM katicicca saMjagadire bhUcchAyamaicchan pare / ( keTalAeka ( kavie ) phalakanI zaMkA kare che, keTalAeka samutA 5ka lAgela che ema mAne che, keTalAeka mRga che. ema kahe che ane keTalAeka pRthvInI chAyAne icche che. ) 24 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (186) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. A pUrvAdha zloka patramAM lakhI rAjAe kALIdAsane mokalyA, eTale teNe tenu uttarArdha A pramANe lakhyuM: indau yaddalitendranIlazakalazyAmaM darIdRzyate, tanmanye paripItamandhatamasaM kukSisthamAlokyate // 1 // ( caMdrane viSe kApelA iMdranIla maNinA kakaDA jevuM zyAma je dekhAya che, te huM mAnuM chuM ke teNe je aMdhakAranuM pAna karyu che te tenI kukSimAM raheluM dekhAya che. ) rAjAe te vAMcI prasanna thaI uttarAnA akSara jeTalA ( 38 ) lakSa TaMka kALIdAsane ApyA. ekadA dvArapALe AvI rAjAne kahyuM ke-zrIzaila nAmanA parvatathI kei brAhmaNa brahmacArI ApanA darzananI IcchAthI dvAra pAse AvIne rahyo che." rAjAe Azcaya pAmI tene AvavAnuM kahyuM. tethI te brahmacArI aMdara AvI rAjAne joI cira lIva ema kahI kheDe. rAjAe tene pUchyu ke " he pUjya ! bAlyAvasthAmAM ja A vrata levu' te A kaLiyugamAM anucita che, AvA tIvra tapanA A kALa nathI, hamezAM upavAsAdika karavAthI tamArU zarIra ati kR dekhAya che, tethI jo tame gRhasthAzrama aMgIkAra karo to kAi brAhmaNanI kanyA huM tamane apAvuM.' te sAMbhaLI brahmacArIe kahyuM ke 'he rAjan ! tame izvaranA aMza che, tethI tame zuM zuM sAdhI na zake ? je dhAro te karI zako che; paraMtu haraNArUpI mitro, parvatanI guphArUpI ghara, zAMtirUpI priya bhAryA, vananAM vRddhanAM phaLAvaDe sukhe AvikA, vRkSanI ukhaDI gayelI chAlanAM varSo ane AtmAnA dhyAnarUpI amRtarasanA pUramAM magna thayeluM citta, A pramANenuM jeAne nivRtti sukha prApta thayeluM che. teone caMdranI kaLA jevA nirmaLa manamAM meAkSanI paNa abhilASA heAtI nathI." ( te bIjI abhilASA te ronI ja hoya ? ) A pramANe tenuM vacana sAMbhaLI rAjA sihAsanaparathI ubhA thai tenA caraNamAM paDyo-namyo, ane khelyA ke " he pUjya ! mane kAMI paNa sevA batAve." tyAre te brahmacArI melyA ke" he rAjan ! amArI icchA kAzI tarapha javAnI che, tethI tame amArU eka vacana svIkAre. te e ke tamArI sabhAmAM je piMData che te sarvane pAtapeAtAnI strIo sahita mArI sAthe kAzI melA. temanI sAthe gAchI karaMtA karatA huM sukhethI kAzI paheAMcI jAu." Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra '' The. ( 187 ) A pramANe mAgaNI karavAthI rAjAe sarve paDatAne kAzI javAnI AjJA karI. rAjAnI AjJA thavAthI sava paDitA te brahmacArI sAthe cAlyA. mAtra eka kALIdAsa kAzI gayA nahIM. tyAre rAjAe temane pUchyu ke " he kavIndra ! sa paDatA phaNI jAya che ane tame kema jaMtA nathI ?" kavie hasIne kahyuM- he rAjana ! tame sa jANeA che, tA paNa huM ApanA pUchavAthI kahu chu ke jeo za'bhuthI dUra rahelA hoya che te ja tIdhe jAya che; paraMtu jemanA cittamAM nitara pAva tIpati rahelA hoya che, tene te teja uttama tIrthaM che." te sAMbhaLI rAjA prasanna thA. " ekadA rAjAe kALIdAsane pUchyuM' ke" Aje tame kAMi paNa navIna sAMbhaLyuM che ? " kALIdAsa elyA--" merUparvatanI guphAomAM, himAlayanA zikharo upara, mahedra parvata upara, kailAsa parvatanI zilAo upara, malaya tanA pradezAmAM ane tevA bIjA devatAi sthAnAmAM leAkAlAkanA vicAra karanAra cAragaNA tamArA yazanuM gAyana kare che, te meM he bheAjarAjA! sAMbhaLyu che. " te sAMbhaLI rAjAe kALIdAsane dareka akSare lakSa lakSa TaMka ApyA. ekadA sava paDitAnA kAzI javAthI ane kALIdAsa vezyAmAM laMpaTa hovAthI rAjAe vicAra karyo ke- khANa, mayura, rAmacaMdra ane mahedhara vigere paDatA mArI AjJA mAnatA hatA, ane A kALIdAsa teA vezyAmAM Asakta hAvAthI AvI AjJAne Adara karatA nathI. " ema vicArI rAjA dAkSiNyatAne lIdhe kAMI mAlyA nahIM, paraMtu kALIdAsane kAMika avajJA sahita jovA lAgyA. tevI tenI avajJA jANI eka divasa sabhAmAM AvIne kALIdAsa khelyA ke A jagata prathama keAI vizALa hRdayavALAe utpanna karyuM, tene bIjA koie dhAraNa karyuM, tene jItIne bIjA koie manuSyAne Apyu. ane temAMnA keTalAeka dhIra purUSa! A cAde bhuvanane bhAgave che, chatAM mAtra keTalAka gAmeAnu svAmIpaNuM prApta thavAthI paNa manuSyAne madravara AvI jAya che te zuM ? " vaLI- huM mitra vRkSa ! nira tara tArA phaLonI vRddhi thAo, tArI seMkaDA zAkhA vistAra pAmeA, ane pRthvIpara rahelA peAtAnA Azrita janAne tArA saphaLeva tuM niraMtara satkAra kare, paraMtu ame sa varNomAM uttama zrImAn rAjahaDasa dvijo chIe, tethI amane tAre kAgaDA, gIdha, jhiMTADI ke baga1 brAhmaNu, pakSe pakSI. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (188) bhojaprabaMdha bhASAMtara lAnI tulya gaNavA e yogya nathI." e pramANe kahI kALIdAsa vezyAne ghera AvI teNInI rajA laIne nagarIne tyAga karIne cAlI nIkaLyA. mArge jatAM eka vanamAM temane eka cera maLe. te kavinAM vastro laI levA taiyAra thayo. tene kavie kahyuM ke he bhAgyavaMta ! huM kavi chuM, mArAM vastro tuM na le." te sAMbhaLI re tene kahyuM ke tyAre tame A nadIne kAMThe rahelA palAza vRkSanuM varNana kare." kALIdAsa bolyA ke nIce namelI zAkhAvALe A nadIne palAza vRkSa pavanathI hAlanA pAMdaDAMrUpI hAthe karIne dAvAnaLathI baLI gayelA bIjA ne jANe jaLAMjali Apato hoya tevo zobhe che." A pramANe kahevAthI core javA dIdhA. anukrame cAlatA kALIdAsa kavi alAla dezamAM AvyA. tyAMnA rAjA pAse jaI temaNe kahyuM ke- " mAlavadezanA rAjA zrI bhejanI avajJAthI huM kALIdAsa nAmane kavi tamArA dezamAM Avyo chuM. te sAMbhaLI rAjAe tene Asana para besADIne kahyuM ke-"bhejanI sabhA joIne ahIM AvelA manue mArI pAse tamAro mahimA seMkaDo prakAre varNavyA che, ane sArA kavie te tamane sarasvatIno ja avatAra kahe che to kavirAja ! tamArI kavitArUpI vANI mane saMbhaLAve." tyAre kALIdAse kahyuM ke-"he allAla dezanA rAjA ! tamArA zatrunA bhavanamAM pharatI bhIlaDI cAtarapha vIkharAyelA ranone joi tene kheranA saLagatA aMgArA dhArI tenApara sukhaDanA kaTakA mUkIne AMkhe baMdha karI dhame che, eTale tenA dhAsanA sugaMdhathI bhamarAonA samUha Ave che, tene teNu ADA jevA mAne che. te sAMbhaLI rAjAe tene pratyeka akSare lakSa lakSa dhana AvyuM. ekadA te rAjAe tene kahyuM ke "he suvi! ekazilA nagarInI kAMIka kathA kahe." kavi bolyA-" ekazilA nagarInI strIoe kAMI mISapUrvaka nAMkhelA kaTAkSothI dareka bhAgamAM pagale pagale yuvAna purUSa aparAdha vinA ja baMdhAya che, temaja kama vaDe zebhatI vAvomAM jaLa bharavA AvelI kamalAkSI (strI)enA nRtya karatA kaTila kaTavaDe yuvAna purU haNAya che. te sAMbhaLI prasanna thaI rAjAe kavine daza uttama adho ApyA. ahIM bhejarAjA kALIdAsanA virahathI tathA bIjA sarva paMDi- tenA kAzI taraphanA prayaNathI divase divase kSINa thaI paDavAnA caMdra jevA ati kRza thaI gayA. te joI maMtrIoe ekatra thaI vicAryuM Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 The. (189) ke-"kALIdAsa kavi alAla dezamAM gayA che. te je pAchA Ave te rAjAne sukha thAya." ema vicArI teoe eka kAgaLa lakhI eka maMtrIne allAla dezamAM mokalyo. te maMtrIe anukame tyAM jaI kALIdAsane maLI tene namaskAra karI "sarva pradhAnae mane mokalyo che? ema kahI tenA hAthamAM te kAgaLa Ape. te lai kALIdAse vAM. temAM A pramANe lakheluM hatuM-nIca purUSanA snehathI jema satparUSone kepa thatuM ja nathI, kadAca thAya to cirakALa sudhI rahetuM nathI, kadAca cirakALa rahe to paNa te tenuM phaLa ApatuM nathI, mATe he bALa kekila ! tuM cirakALa sudhI lIlA sahita AmravRkSa upara rahela che, have atyAre tene tyAga karI keraDAnA vRkSamAM pharatAM tane zuM lajaja AvatI nathI ? he kalakaMTha (keyala) ! tArI vANInI je zobhA AmravRkSapara hatI, te zAbhA kheranA ke khAkharAnA vRkSa para Ave che ? tene tuM ja vicAra kara." A pramANeno patra vAMcI kALIdAsa kavi te allAla dezanA rAjAnI rajA laI mAlavadezamAM AvI bhejarAjAnA kIDA udyAnamAM rahyo. rAjAe tene AvyA sAMbhaLI tarataja tenI pAse AvI tene videzanI vArtA pUchI, tyAre tekavirAja bolyA ke-"he sAhasIka (bheja ) rAja! tamArA zatruonA maMdiramAM keIvanano hAthI pharate pharate Avyo tyAM phATikamaNinI bhIMtamAM pitAnuM pratibiMba joItene zarUpa hAthI dhArI dAMtavaDe prahAra karavA lAge, tethI tenA potAnAja dAMta bhAMgI gayA, pachI dAMta vinAnuM pratibiMba joI tene hAthaNI dhArI dhIme dhIme teno sparza karavA cA." (arthAta tamArA zatruonA maMdire ujaDa thaI gayelA che.) te sAMbhaLI rAjAe temane lakSadAna ApI moTA utsavapUrvaka potAnA mahelamAM lAvI tenI atyaMta saMbhAvanA karI. anukrame kAzI gayelA vidvAne paNa AvyA eTale prathamanI ja jema bhejarAjAnI sabhA zAbhavA lAgI. ekadA bhojarAjA rAtrI samaye nagaramAM vicaratA hatA, tyAM koI gharamAM kaI eka strI khAMDaNa AmAM zALA khAMDatI hatI. rAjAe pUrNa caMdra jevA mukhavALI te tarUNIne joI tenA hAthamAM muzaLa (sAMbeluM hatuM, tene uddezIne kahyuM ke-"he muzaLa ! AvI strInA hastanA sparzathI paNa tuM navapallavavALuM thayuM nahIM! tethI tuM savathA kASTha ja che ema jaNAya che. pachI rAjAe ghera AvI rAtrI niga- mana karI prAta:kALe sabhAmAM AvI kALIdAsane kahyuM ke- "muragi Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (100) bhojaprabaMdha bhASAMtara. ziye te tattawighana gAta" A samazyAne maLatA bIjA traNa pAda karI kaleka pUrNa kare che eTale tarataja kALIdAse A pramANe leka kahyo:- jagati viditametatkASThamevAsi manye, tadapi ca kila satyaM kAnane vardhito'si / na ca kuvalayanetrApANisaGgotsave'smin , muzala ! kizalayaM te tatkSaNAdyanna jAtam // 1 // "he muzaLa ! jagatamAM A vAta prasiddha ja che, ke tuM kASTa ja che. temAM paNa huM mAnuM chuM ke tuM kharekhara araNyamAM vRddhi pAmyo che te satya che, paNa A kamalAkSInA hastasaMganA utsavamAM tuM vRddhi pAmyo nathI, (vikasvara thayo nathI, tethI karIne ja teNInA hAthano sparza thayA chatAM paNa tane tatkALa kisalaya utpanna thayA nahIM. te sAMbhaLI rAjAe tene lakSa dAna ApyuM. ekadA bhaTTamizra ane daMDI e be kavie potAnI kavitvakaLAnI parIkSA ApavA kALIdAsa pAse AvyA. temAM bhakamize AvA athavALe loka kahyo-" sarva rAjAonA bhAlasthaLamAM tilakarUpa jImUtavAhana nAme rAjA pRthvI para prasiddha hato, teNe pitAnuM zarIra garUDanA mukha kuharamAM kamADanI jema ApIne sapana vinAza nivAryo hate." pachI daMDIe AvA athavALe ka kahyo. - pakSIonA svAmI(garUDa) ne sarpasamUhane kavaLarUpa karavAnI vAMchAne je rasa hato tene potAnA zarIranA dAnavaDe dUra karI te jImUtavAhana rAjAe AkhA jagatanuM rakSaNa karyuM che ema huM mAnuM chuM, nahIM to moTe baLavAna te garUDa zeSanAgane paNa kavaLa karI jAta ane tema thavAthI nirAdhAra pRthvI kayAM raheta ? megha kyAMthI hota? parvate kyAMthI hatI ane A dipatio paNa kyAMthI hota? A pramANe te bannene zleka sAMbhaLI kALIdAse ekaja kavitAthI temane uttara Ape ke-" suvarNanA varNa jevAM (pILAM ) jINa pAMdaDAM tathA karNaparyata dIrgha locana.' A pramANe vAdI bhaTTamizra kavi tathA daMDI kavine javAba Ape. vaLI kALIdAse AvA athavA zloka kahyo.-rAtrIe cAlatI dIvAnI zikhAnI jema te kanyA 1 A uttara bhAvArtha samajAya nathI. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 Do. ( 191 ) je je rAjAne oLagIne jatI hatI, te te rAjA rAjamA nI dukAnAnI jema jhAMkhA thatA hatA. A varNana uparathI kALIdAsane dIpikA kALIdAsa evu birUda maLyuM hatu ekadA kALIdAsa kAzmIra dezamAM bahu vidyA che.ema sAMbhaLI tyAMnA vidvAnene jItavA cAlyA. maga mAM koi gAma AvyuM, tyAM sarovara upara pANI pIvA gayA. te vakhate tenA gava dUra karavA mATe sarasvatI dhruvI paniyArInuM rUpa karI khIjI paniyArIo sAthe cAlatI kALIdAsanI sanmukha AvI; ane kALIdAsane kahyuM ke -'vAta vAta: nai: zanaiH " A samazyA pUrNa karaze. " tyAre kavirAja melyA ke " hatAM puSpavatAM daTTA, zucihnAto nahAzaye / punattamanarAva, vAti vAtaH zanaiH zanaiH / / ? || * "puSpavALI latAne joI jaLAzayamAM snAna karI pavitra thayelA vAyune jANe pharIthI tenA ( latAnA ) saMganI zakA thatI hoya tema te vAyu dhIme dhIme vAya che. " A pramANe sAMbhaLI kAi srI AvA atha vALA klAka elI. - kAverI nadIne kAMThe rahelA vRghvAparanA sarpanI srIoe bAgavatAM bAkI rahelA, karNATaka ane cInanI srIonA puSTa stanApura rahela vastranA cheDAne halAvavAthI maDha thayelA, ane lATa dezanI capaLa strIenA lalATamAM laTakatA kezarUpa tilakane nacAvavAnI krIDAmAM rokAyelA dakSiNa dizAnA vAyu ke je paradeza gayelA pativALI srIAne yamarAja jevA lAge che te dhIme dhIme vAya che. " bIjI strI A pramANe melI- kAverI nadInA jaLanI ucha LatI lahero sAthe krIDA karavAthI zItaLa thayelA, niraMtara caMdanavanamAM bhramaNa karavAthI ghaNA sugadhane pAmelA, cAla dezanI sIAnI cALIceAnA cheDAne halAvatA ane thAkI gayelI srIenA stanabhAgamAM athaDAtA A vAyu ke je patinA viyAgathI Atura thayelI yuvatIonA verI jevA che te dhIme dhIme vAya che. '' 1 puSpavALI eTale RtuvALI strIne joi eTale sparzI karI jema krAi purUSa jaLAzayamAM snAna karI pavitra thAya, ane krIthI sparzanI zaMkAne lIdhe dhIme dhIme cAle tema. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (192) bhojaprabaMdha bhASAMtara. tyArapachI sarasvatIe A pramANe kahyuM-"vikasvara kamaLarUpI nagaramAMthI sugathI parAgane ceranAra A vAyu vasaMtaRtunA vAyune A jANI tyAM rahelA bhamarArUpI ArakSakae keLAhaLa karyo tethI zIdhrapaNe tyAMthI nIkaLIne nA, te vAya caMdananA paMkarasathI lIMpelA kerala dezanI strIonA stanapara athaDAvAthI dhIme dhIme vAya che." A pramANe te strIonI kavitAo sAMbhaLI kALIdAse vicAryuM ke "je dezamAM pANI bharanArI strIe paNa AvI vidvAna che, te dezamAM vidvAne te kevA haze ?" ema vicArI kALIdAsa kavi tyAMthI pAchA pharyA, kAzamIra gayA nahIM. Iti kALIdAsa kavi prabaMdha: ekadA dvArapALe bhejarAjA pAse sabhAmAM AvIne kahyuM ke-"he deva! vArANasI nagarIthI AvelA keI bhavabhUti nAmane kavi dvAra pAse Avyo che. bhavabhUtinuM nAma sAMbhaLI sarve AnaMda pAmyA. rAjAe tene sabhAmAM AvavA devAnuM kahyuM, eTale bhavabhUti sabhAmAM Avyo. rAjAe tene jaI praNAma karyA. pachI rAjAnI AjJAthI te Asana para besI bolyA ke- pArijAtanA vRkSe potAno rasa pIvA bhamarAone levA jatA nathI, ane caMdra cakora pakSIne pitAnI caMdrikA pIvA prArthanA karato nathI, te ja pramANe je amArI vANamAM apUrva madhuratAne avatAra thayo haze te paMDite pitAnI meLe ja ullAsa pAmaze, tethI zA mATe temanI phogaTa prArthanA karavI joIe ?" tathA "amAre besavA mATe zibikA nathI, kaDAM vigere alaMkAronI zobhA paNa nathI, uco adha paNa nathI, sAthe kara paNa nathI, paheravAnuM suMdara vastra paNa nathI, paraMtu mAtra amArI pAse sAhityavidyAmAM nipuNatAvALA pRthvItaLamAM vartatA sarva vidvAnenA cittane prasanna karanArI ane temanAM mastakene namAvanArI eka nirmaLa vighA ja che." A pramANe sAMbhaLI bANu paMDitane putra be ke-"are abhimAnI ! mAlaveMdranI sabhAmAM AvIne tuM garva kare che ? je kadAca eka bANa jaja dadayamAM rahela hoya te zvAsa paNa mukha bahAra na nIkaLe, te moTA ADaMbaravALA 1 bANa kavinuM nAma sUcave che. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 ke. (19) zabdanI racanAvALI sarasvatI-vANu te zAnI ja nIkaLe?" te sAMbhaLI parAbhavane nahIM sahana karate bhavabhUti be ke-"sarva vacano jene AdhIna rahelA che evA kavinI sAthe ahIMthI tahIMthI keTalAka zabda tANa kheMcIne kAMika kavitAne racanAra mANasa ja kadAca spardhA kare to temAM vadhAre zuM kahevuM? paNa Aja kAla A kaLiyugamAM ghaDAne banAvanAra kuMbhArane ane traNa bhuvanane banAvanAra brahmAne paNa kaLa thaze. (kemake baMne prajApati kahevAya che.)" vaLI --" kALIdAsa kavinI vANI kadAca mArI vANInI tulanA karavA Ave, te te paNa pade pada bhaya pAmatI jAya." te sAMbhaLI kALIdAsa belyA-"he bhavabhUti ! tame mahAkavi ja che. temAM zuM kahevuM ? A dhArA patinI sabhA mahApaDitethI suzobhita che te athavA A iMdra jevA bhojarAjA ja ApaNuM banemAM keTaluM aMtara che te jANe che." ema kahI kSaNavAra mauna rahI kALIdAse rAjAne A pramANe kahyuM- ahe! Aja mAruM moTa sAbhAgya mAnuM chuM, ke jethI mArI ane bhavabhUtinI vANIne sarasvatI davI tulAmAM ApaNuM karI je mArI vANI lai thAya to temAM pUrti karavA mATe potAnA kaNa para rahelI kahAra (veta kamaLa) nI kaLIkA ane AmranI madhuratA temAM nAMkhe che." te sAMbhaLI rAjAe kahyuM ke - "he kALIdAsa ! tamAre sarvathA bhavabhUti sAthe vAdavivAdamAM utaravuM nahIM." tyAre bhavabhUtie kahyuM- he rAjana ! kALIdAsane zA mATe niSedha kare che ?" rAjAe kahyuM-"he bhavabhuti ! sarvathA tame mahAkavi ja che. te sAMbhaLI bANe pUchyuM ke "he rAjana ! je bhavabhuti mahAkavi che, to pachI kALIdAsane tame kyA nAme bAlAvaze?" rAjAe kahyuM-"he bANa ! bhavabhUti mahAkavi hovAthI kALIdAsa kavi nathI ema na kahevuM. e to pRthvI para pArvatIne purUSarUpe avatAra thayela che. AvuM rAjAnuM vacana sAMbhaLI sarve hapita thayA. pachI rAjAe bhavabhUti kavine se uttama adho ApyA. te laI bhavabhUti kALIdAsane praNAma karI rAjAnI rajA laine potAne deza gaye. Iti bhavabhUti kavi prabaMdha. 25 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 194 ) bhAjapraznadha bhASAMtara. 79 ekadA sabhAmAM beThelA rAjAnI pAse AvI dvArapALe kahyuM ke" he deva ! dAriAthI pIDA pAmela zuka nAmanA kavi dvAra pAse AvI ubhA che. " te sAMbhaLI rAjAe mANane pUchyu ke-- huM paDita ! tame zukadeva kavine jANA che ? " tyAre mANe kahyuM--" he deva ! zukadeva kavinI zakti jANavA mATe kALIdAsa ja eka samartha che, bIjA koi samartha nathI. " rAjAe kALIdAsane pUchyuM--" he sukavi ! tame zukadevane jANA che ?" kALIdAse kahyuM ---" he rAjana ! samagra pRthvItaLa upara bhavabhUti ane A zukadeva e be ja suvi che, ane e e uparAMta trIjo muvi vAlmIki che. " te sAMbhaLI vidvAneAnA samUhane vaMdanIya sItA brAhmaNI eTalI zu kAgaDAe jyAM tyAM * kA kA ' zabda nathI karatA? paraMtu elavAnI zakti te rAjAnA hAthamAM lAlana karAyelA zuka (pApaTa) nI ja hoya che. " pachI mayura kavi AlyA ke--" rAjasabhAmAM je kAI mANasa pUchyA vinA ele, te te kevaLa asanmAna-apamAna ja pAme che, eTaluM ja nahIM kintu viDa'banA paNa pAme che. teA paNa huM dhArAdhI dhara! huM kahu chu ke jenAthI zukadeva khuzI thAya evI sabhA I ? evu* vijJAna kacu? rasika vie kayAM ? ane dAtAra rAjAnuM dAna paNa karyuM? arthAt evu sarva ekatra maLavuM dula bha ja che, chatAM dvAre AvelA zukadevane avazya sabhAmAM khelAvavA teA joie ja. " te sarva vRttAMta sAMbhaLI zukadeva kavinI leAkeAttara kavitva zakti jANI rAjA " temanA darzana thaze " ema dhArI pita thayA, ane " te suvienA mugaTa samAna zukadevane mAre zu dAna devu ? " ema vicArI khecukta paNa thayA. ', pachI rAjAe zukadevane praveza karAvavA dvArapALane AjJA ApI. tyAre zukadeva sabhAmAM AvyA, temane AvatA joi rAjA siMhAsana parathI ubhA thayA, ane sa` paDitAe paNa ubhA thaI zudevane praNAma karI tenI AjJAthI vinaya sahita beThA. pachI rAjAne si'hAsanapara besADI zukadeva Na rAjAnI AjJAthI yAgya Asanapara kheDA, ane melyA ke he deva ! dhArAdhanAtha ! he vikrama narenA priya mitra ! hamaNAM dAnalakSmI tamArI ja sevA kare che, tethI he mAlave k! tame ja dhanya che, ke jenI sabhAmAM kALIdAsa vigere mahAkavie sUtrathI badhAyelA pakSIonI jema vase che. bIjA rAjAo dhanya nathI. " A pramANe kahI zukadeve AvA artha vALA eka nAnA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 DaoN. (191 ) zlAka kahyo-bhAjarAjAnA pratApanA bhayathI tapana ( sUrya ) 1 mitrapaNAne pAmyA che, urvAnaLa vADavapaNAne ( brAhmaNapaNAne ) pAmyA che ane vIjaLI haiM kSaNikatAne pAmI che. " te sAMbhaLI rAjAe kahyuM ke huM sukavi ! sa karo, bIjo zlAka eloA nahIM. " ema kahI rAjAe te sukavine mANikyanA bhaLelA suvarNa kaLaza tathA sA gajeMdro iti zukadeva praznadha ApyA. rAjamAnya ane sarva zAstranA pAragAmI mayUra ane bANa nAmanA kavi ke je sAsare jamA thatA hatA ane je mane pAtapAtAnI vizeSa paDitAi atAvavA mATe paraspara sabhAmAM vAdavivAda karyAM karatA hatA. temane bheAjarAjAe kahyuM ke he paDatA ! tame kAzmIra dezamAM jAo, tyAM sarasvatI devI tamArA emAM jene adhika paDiMta kahero te utkRSTa gaNAze." te sAMbhaLI te banne paMDito ceAgya saLa lai kAzmIra tarapha cAlyA. mAga mAM pIpara bhAra bharelA madenmatta pAMcaso pRSA joi temanA rakSake ne temaNe pUchyuM ke A peThIAe upara zuM bharyu che ? " teoe javAba ApyA ke -ekAranI TIkAnAM pustako che. ' pharI bIjA pAMcaso pRSabhe! joyA. e rIte kula e hujAra joyA. te sarve nI upara ekAranAja vivaraNavALA pustaka che ema jANI te mane paDatA gava rahita thai gayA. pachI koi eka ThekANe teo rAtrIe sutA. madhya rAtrIe sarasvatI devIe AvI mayUrane jagADI " jJatattvanuM namattalam " e samazyAnu pAda pUchyuM'. tarataja ardha jAgRta thayelA mayure A pramANe samA pUrNa karI.-- ', 66 dAmodarakarAghAta -- vihvalIkRtacetasA / darda paramattana, zatacandra namastanam // | "" "dAmAdara ( kRSNa ) nA karAghAta ( muSTiprahAra) thI jevuM citta AkuLavyAkuLa thayu che evA cAra nAmanA mahele AkAzataLa se caMdravALuM joyu, " pachI sarasvatI devIe bANune paNa teja pramANe samazyA pUchI. 1 sUryanuM khIjuM nAma mitra paNa che. 2 aurvAnaLanuM khIjuM nAma vaDavAnaLa paNa che. 3 vIjaLInuM bIjuM nAma kSaNikA paNa che. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 196 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. tyAre teNe abhimAna yukta hukAro karIneA pramANe samazyA pUrNa karI " yasyAmasuma pAtra-vinonavanAmbudvai:| vijJAna vimAvA, zatazvandra namasattam // ? | ' je nagarImAM uMcA mahelonI uparanI bArIomAM sIA kheDelI hoya che, te nagarImAM te srIenA mukhakamaLeAvaDe rAtrIe AkAzataLa jANe se caMdravALu heya tevu zAlme che." pachI sarasvatI devIe temane kahyuM ke-"tame banne kavie . zAsrajJa che, paraMtu mANe huMkAra karIne ( eTale abhimAna karIne ) javAma ApyA, teTalA ja te nyUna che. A ekAranI TIkAonAM pustakonA samUha meM ja tamane matAbyA hatA. sarasvatInA kezanA ( bhaMDAranA ) pAra kANu pAme tema che ? kahyuM che ke- ahIM tahIM huM ekaja paData chuM' evA koIe gava karaveA nahIM, kemake sarvajJa pa Mta matinA vaibhaveA taratama yeAge karIne ( adhikAdhika ) sarvatra rahelA che. " A pramANe kahI devIe te mannene paraspara betrI karAvI. tethI bAhyavRttithI teo paraspara maLyA ane peAtAnA ghara tarapha vaLyA. anukrame ghera AvI prathamanI jema bheAjarAjAne sevavA lAgyA. kahyuM che ke "bhRgA bhRgonA saMga kare che, gAyA gAyAnA saMga kare che, mUrkhA mUrkhAnA saga kare che ane paDatA piMDatAnA saMga kare che. sarvene samAnazaLa ane samAna sukha du:khavALA sAtheja maitrI thAya che. " ekadA mANa kavine peAtAnI patnI sAthe premaLatu thayA. temAM te mAnabharelI srI pAtAnuM mAna mUkatI nahotI. ghaNI rAtrI vyatIta thai. tevAmAM mayUra paDita zarIranI ciMtAe nIkaLyA hatA te tenA gharanI nIce AvyA; eTale uparanI bhArImAMthI nIkaLatA daMpatInA zabda sAMbhaLI te ubhA rahyA. tevakhata khANe patnIne kahyuM ke" he pativratA ! mAre A eka aparAdha kSamA kara. pharIthI huM tane kApa nahIM mADuM: " ema kahI te teNInA pagamAM paDyo, chatAM teNIe tene nUpura paherelA pagavaDe lAta mArI. te nUpuravALA pagane zabda sAMbhaLavAthI tathA namra thayelA patinu apamAna jANavAthI gavAkSa nIce ubhelA mayUratuM mana bahuja du:khI thayu. pharIthI mANe teNInA kApa dUra karavA mATe eka navA zloka banAvIne kahyo. tenA artha A pramANe hatA--" he priye ! rAtrI ghaNI vyatIta thaI che, Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 The. (107) caMdra kSINa zarIravALe thaI vizINa jevo thayo che, A dI paNa nidrAvaza thayA hoya tema gheghUra thaye che, vaLI sarva kei (sajjana) nuM mAna sAmAnA praNAmadhI ja hoya che, te chatAM paNa te hajI koine tyAga na karyo, tethI kharekhara he subhra ! kucanA samIpapaNAne lIdhe tAruM hRdaya paNa kaThaNa thayuM jaNAya che. te sAMbhaLInIce ubhelA mayure bANane udezI kahyuM ke -" atyaMta kepavALI hovAthI tevI strIne he sunna! evuM saMbodhana nahIM ApatAM he caMDI! evuM saMbadhana ApavuM yogya che. A pramANenuM tenuM vacana sAMbhaLI te satIe putrInuM caritra jonAra ane prakAza karanAra pitAnA pitA upara pitAnA mukhamAM rahelA tAMbUlanA rasanI pIcakArI nAMkhI ane tuM kachI thA e zApa Apyo. tatkALa mayUranA zarIrapara kedranA cAThAM paDI gayAM. te joI pazcAttApa karato mayUra pitAne ghera gaye. prAta:kALe bANakavi rAjasabhAmAM prathama gayA. tyArapachI zreSTha vastro paherI madhUra kavi paNa Avyo, tene joI bANe "zravaNa vADhI" (he zreSTha kehavALA ! Ava, Ave.) evuM kaleSavALuM vacana kahyuM." rAjAe te jANI tene ke jeI tene kahyuM ke-" A keTane nAza karIne pachI tamAre sabhAmAM AvavuM." eTale mayUra kavi tyAMthI nIkaLI sUryanA deharAmAM jaI ekAgra citte sUrya sanmukha beThe, ane A pramANe tenI stuti karavA lAgyo-"iMdranA hAthI airAvatanA kuMbhasthaLathI uDelA siMduranA reNune dhAraNa karavAthI jANe rAtA thayA hoya, udayAcaLa parvatanA taTapara rahelI garikAdika dhAtunA rasathI jANe sIMcAyA hoya, ane udayane vakhate ja vikara thayelI kamaLavananI kAMtivaDe jANe rAtA thayA hoya evA bhuvanane prakAzamAna karatA navA (udaya pAmelA) sUryanA kiraNe tamArI AbAdIne mATe thAo." ( A pramANe navIna so lekavaDe teNe sUryanI stuti karI. temAM chaThTho leka AvA athavALe hata-"jenA hAtha, paga ane nAsikA saDI gayA hoya, jeo Akhe zarIre cAMdA paDI javAthI aspaSTa gharghara zabda karatA hoya ane jeo pApanA samUhavaDe atyaMta vyAsa thayA hoya, temane paNa je sUrya sAjA karIne hatA tevA suMdara zarIravALA kare che, tathA je bamaNuM dayAnA samUhavaDe prANIonA vinAne nAza kare che, ane jenA kiraNane siddha purUSonA samUhe artha Ape che. te sUryanAM kiraNe zIdhrapaNe tamArA aMtaHkaraNanA pApano vighAta Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (198) bhojaprabaMdha bhASAMtara. kare." A pramANene cha kaleka kahyo, te ja vakhate sUrya pratyakSa thaye. tene mAre namana karI kahyuM ke "he deva! mAro keDha naSTa kare." sUrye -"he bhadra! vaDavArUpa rannAdevIne tenI icchA vinA ja meM bhegavI, tethI tenA zApathI huM haju sudhI mAre pagamAM kehane anubhavuM chuM, ane tene te satIne zApathI keDha thayo che, tethI te maTI zakaze nahIM, paraMtu tene mAre ekaja kiraNathI huM AcchAdana karI daIza ke jethI te bIjuM kaMI joI zakaze nahIM." ema kahI te gaganane maNi (sUrya) pitAne sthAne gayo. pachI sUryanA eka kiraNe tenAM zarIrane AcchAdana karI kehane nAza karyo. te joi sarva leka AnaMda pAmyA. rAjAe paNa tene satkAra karyo. A rIte mayUrane mahimA je IrSo dhAraNa karatA bANu potAnA hAtha paga kApI navA karavAnI pratijJA karI caMDI devInA prAsAdamAM jaI ekAgra citta beThe, ane A pramANe devInI stuti karavA lAgya(ahIM eka kAvya ApeluM che te barAbara zuddha nathI ane tene artha paNa barAbara besatA nathI, tethI te ApI zakyA nathI.) ItyAdika so kAvaDe teNe caMDikA devInI stuti karI. temAM pahelA ja kAvyane cha akSara bolatAMja caMDI devIe pratyakSa thaI tenA cAre aMge navIna karI dIdhA. tene paNa rAjAe ghaNe satkAra karyo. A bannene A mahimA jai ekadA rAjAe sabhAsadane pUchyuM ke -"zivadhAma sivAya bIjA koI paNa dharmamAM AvI prabhAvavALI kavitA zakti keImAM che?" te sAMbhaLI rAjAno eka zrAvaka maMtrI che ke -"he deva ! zAMtistavane racanAra zrImAnadeva AcAryanI pATe thayelA bhaktAmara stava ane bhayahara stava ( namiuNa) Adi prakaraNenA kartA zrImAnatuMga nAmanA vetAMbarAcArya mahA prabhAvika che." te sAMbhaLI rAjAe temane sabhAmAM bolAvyA, eTale te AvyA ane rAjAe ApelA Asana para besI temaNe rAjAne A pramANe AzIrvAda Ape- jenA sarva prakAranA maMgaLa vilAsa pAme che, je jaTAvaDe zebhe che, je gaNezanA pUjya che, jene vRSabhanuM cinha che evA zaMkara (mokSa sukhane karanArA) "yugadIza tamArI lakSmIne vistAre." rAjAe sUrIzvarane pUchayuM ke- Apa kaI kavitAnI kaLA jANe che ?" AcArya bolyA 1 sarva vizeSaNo yugAdIzane tathA mahAdevane baMnene lAgu paDe che, Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 6 The. (19) he rAjana! beDIothI baMdhAyelA mArA AkhA zarIrane tenI zakti vaDe mukta karI huM bahAra nIkaLuM, te tamAre kAMika zrI AdinAthane prabhAva jANavo." te sAMbhaLI rAjAe eka bhAra leDhAnI sAMkaLathI sUrijInuM Akhu zarIra vIMTI lIdhuM, tALAo sahita beMtALIza beDIo nAMkhI, ane majabuta kamADavALA oraDAmAM temane rAkhI kamADa baMdha kya; tathA eka eka kAvyavaDe eka eka tALuM ane beDI bhAMgavAnI pratijJA karAvI. eAraDAnI bahAra tarapha cokIvALA sIpAio rAkhyA. pachI sUrie bhaktAmara stotranA beMtALIza leke navA banAvI eka eka leke eka tALuM tathA beDI teDI nAMkhI. keI kahe che ke-ekalo beMtALIsame leka chelle belyA te vakhateja sarva baMdhane ekI vakhate tuTI gayAM. oraDAnA dvAra pitAnI meLe ja ughaDI gayAM. zrIyugadIzane prAsAda temanI sanmukha thaye. cekIvALA sarva sIpAIo suI gayA ane gurU pitAnA upAzrayamAM cAlyA gayA. prAta:kALe rAjAe te vAta jANI AcAryane bahumAnapUrvaka bolAvI temane namaskAra karI potAnA siMhAsana para besADyA. A rIte zrI jinazAsananI moTI prabhAvanA thaI. Iti bhaktAmara stavamULaprabaMdha: ekadA sabhAmAM beThelA rAjAnI pAse krIDAughAnanA mALIe eka zeraDIne sATha lAvIne mUko. rAjAe tene hAthamAM lIdho. te vakhate ati paricayane lIdhe keTalAka kALathI potA tarapha rAjAnI avajJA thatI jaI mayUra kavie te IsudaDanA mISathI rAjAne kahyuM ke he Isu! tuM sarvane priya che, hamezAM madhura che, uttama rasavALe che, temaja kAmadevanuM advitIya dhanuSya paNa tuM ja che, e rIte tArAmAM samagra guNe rahelA che, paraMtu mAtra ekaja nyUnatA che ke tArI jema jema sevA karIe tema tema tuM nIrasa thato jAya che. te sAMbhaLI rAjAe manamAM lA pAmI te mayUrane lakSa dAna ApyuM; ane tyArapachI tenuM prathamanI jema sanmAna karavA lAgyA. ekadA bANa kavi pitAnI zlAghA pAchaLathI kevI thAya che te jANavAnA hetuthI vAyu (prANAyAma) nI sAdhanAvaDe sarva aMgane vAsa rUMdhI marelA jevA thayA. tene marI gayA jANuM mayUra kavi 1 anyatra 48 kahelA che. te stotramAM kAvya paNa prathama 48 hatAM, hamaNuM 4 kADhI nAMkhavAthI 44 che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ra00) bhojaprabaMdha bhASAMtara bo ke-"ahe! kAvyane mATe merU nAza pAme, kavierUpI bajAramAM amUlya ratnone samUha vIkharAI gaye, zabdano samudra sUkAI gaye, vAkyarUpI mANikyano keza khuTI gaye, vakroktinuM nidhAna nAza pAmyuM, hA! hA! divya vANu haNuI gaI, ke jethI prA thI paNa adhika priya evA bANane Aje vidhAtAe dIghanidrAmAM suvADyo." AvI prazaMsA sAMbhaLI bANu kavi prasanna thayA ane pAchA dhIme dhIme saceta thaI gayA. ekadA bANa kavi kAdaMbarI nAmanA graMtha racatA hatA. temAM paMpA sarovaranuM varNana karatAM tene jaLadarane vyAdhi thayo. tethI teNe vaidyane bolAvI vyAdhi thavAnuM kAraNa pUchyuM, eTale paMpA sarova2nuM varNana ja vyAdhinuM kAraNa jANyuM, tethI tene dUra karavA mATe teNe mAravADa dezanA prImaRtunI garamInuM varNana karyuM. tethI teno vyAdhi dUra thayo. pachI pitAno aMta samaya Avyo tyAre kAdaMbarIne pUrvAdha bhAga pUrNa racAyo hato ane uttarArdha bhAga bAkI hatA, tene saMpUrNa karavA mATe potAnA banne putrone bolAvI sugama kAvyanI parIkSA mATe temane zuSka vRkSanuM varNana karavA kahyuM. tyAre me putra be ke-"juvo vRttatathayache" (sujhADa AgaLa ubhuM che.) A pramANe varNana karyuM. pachI bIjA puliMdra nAmanA putre A pramANe kahyuM "risarUdi visati purataH" (ahIM AgaLa nIrasa tarU vilAsa pAme che-bhe che.) A pramANe bIjAnI manehara kAvyakaLA joI bANe tene ja uttarAdha kAdaMbarI karavAnI AjJA ApI, ane te teNe pUrNa karI. iti bANu ane mayUra kavine prabaMdha: A pramANe moTA bhojarAjAnI dAnakaLA jainAcAryanA mukhathI sAMbhaLI harSa pAmelA bhejarAjA pitAnA mahelamAM gayA. ratnamadire racelA A bhejaprabaMdhamAM kavione AnaMda karanAre A cho adhikAra pUrNa thayo. A chaThThA adhikAramAM moTA bheja rAjA, kALIdAsa, bANa ane mayUra vigerenuM varNana ApeluM che. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 7 me. ', ekadA rAmezvara nAmanA paDite rAjasabhAmAM AvI bhejarAjA pAse AvA avALA lAka kahyA-sava ThekANe upavAsI rahenAra sukavi rUpI si'hune kAika ja vakhata rAjyalakSmI rUpI hastInA mAMsavaDe pAraNuM thAya che. bIjA paDatA ane pazuonA grAhaka ghaNAjanA hAya che, paraMtu kavIndro ane gaje dronA ahaMka teA rAjA vinA bIjo ke heAtA nathI. vezyAjanA suvarNanA alakAravarDa ane uttama vajrovaDe zAbe che, paraMtu rAjaputra teA parAkrama ane dAnavaDe ja roAbhe che." A pramANe sAMbhaLI rAjAe tene potAnA zarIranA sava alaMkAro tathA be lAkha Taka ApyA. tyAre te rAmendhara kavie rAjAnI A pramANe stuti karI.--he bheAjarAjA ! heguNAnA ghara ! tamArI kIrtirUpI kAMtAnA kapALamAM AkArArUpI meATu kasturInu tilaka zAbhe che. paDitAnI pAse peAtAnA guNA kahevAnI jarUra nathI; kAraNa ke teo peAtAnI meLe ja guNAne jANe che. tathA munI pAse paNa guNA kahevAnI jarUra nathI, kAraNa ke te kahyA chatAM paNa jANatA nathI." A pramANe tenA leAkeAttara zlAke sAMbhaLI sava piDA camatkAra pAmyA. tyArapachI savae rAjAnI A pramANe stuti karI.-he bheAjarAjA ! tamAre hAtharUpI megha sarva dizAemAM puNyarUpI unnatine pAmI AkAzamAM caDI) daidIpyamAna kAMcananA kaNanI kAMtirUpI vIjaLInA camakAra sahita suvarNa rUpI amRtano varasAda varasAve che, tethI tamArI kIrtirUpI nadI bharapUra thai gai che, guNarUpI gAmanI pRthvI tRpta thai che, arthIe rUpI taLAve bharAi gayAM che, ane vidvAnone dAridrarUpI dAvAnaLa zAMta thayA che. vidvAneAnA bhavaneAmAM krIDA karatAM bALakAnA hArA tuTI javAthI tenA metIe vIkharAi gayA, te sAvaraNIvarDa vAsIduM vALatAM AMgaNAmAM gayA, tyAM dhIme dhIme cAlatI bALAonA paganA aLatAnA raMga lAvavAthI rAtA thayA, tene dADhamanA khIneA bhAsa thavAthI gharanA krIDApATA cAMcavaDe caNavA lAgyA. A sa zrI bheAjarAjAnA dAnaneA vilAsa che." A pramANe sAMbhaLI rAjAe sarva kavione lakSa lakSa dAna ApyuM. ra Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (202) bhojaprabaMdha bhASAMtara. ekadA bhejarAjAe abhyAsa karAvavAthI vidvAna thayelA pitAnA traNe putrone temanuM bhAgya ajamAvavA paradeza mokalyA; paraMtu teo durbhAgyane lIdhe jevA gayA hatA tevA ja pAchA AvyA. tethI rAjAe temane dhikkAra Ape tyAre teo bolyA ke-je adhama vidhi sItAnA pati rAmacaMdrane viSe duSTa dRdayavALe thaye, pArtha(arjuna)ne anartha karanAra thaye, jImUta rAjAne duHkhadAyI thaye, karNarAjAne viSe karNajaya-cADiyArUpa thaye, bhImaputrInA pati( naLa ) upara bhIma (bhayaMkara) thaye, harizcaMdra upara rodra cittavALe thaye ane zaka (I) upara paNa vaka thaye, tevA vidhi pAse ame zA hisAbamAM chIe ?" A pramANe sAMbhaLI rAjAe vicAra karyo ke Aha ! mArA putro AvA vidvAna chatAM paNa khAlI ja pAchA AvyA, to sarvane nirvAha zI rIte thato haze ? ema vicArI temanI AjIvikA bAMdhI ApI. bhejarAjane so rANIo hatI. temAMnI eka rANu goviMda paMDita upara Asakta hatI. ekadA bhojarAjA rAtrIcaryAe nagaramAM pharatA hatA tevAmAM te potAnI priyAne ke purUSa sAthe sutelI joI te purUSane oLakhavA mATe rAjAe te paMDitanI zikhA kApI lIdhI. pachI te strIcaritrano vicAra karatA pitAnA mahelamAM AvyA. keTalIka vAre te (geviMda) paMDita nidrAmAMthI jAge, tyAre potAnI zikhA kApelI joI teNe vicAra karyo ke-"rAjAe athavA bIjA keI purUSe jarUra mane raNa sAthe sutele je A kArya karyuM che." ema vicAre tarata ja te uThI rAjAne bhrAMti thavA mATe sarva vidvAnonI zikhAe kApI ghera AvyA. prAta:kALe bhejarAjAe sarva paMDitane bolAvyA. tyAre teo bhaya pAmI potapotAnA mastakane DhAMkI dhIme dhIme rAjA pAse AvyA. rAjAe ketukanA miSathI sarva paMDitonAM mastaka joyAM, te sarvane zikhA rahita joI vicAramAM paDyo. pachI eka divasa rAjAe sarva paMDitane jamavA notaryo. samaya thaye saMve bhejana karavA AvyA. sarvane mATe vAsaNe maMDAvI te ulaTA rANIne rAjAe kahyuM ke-"he priye ! A sarva paMDitenA pAtromAM anukrame judA judA pAMca pAMca medaka mUka" tyAre teNIe sarvanAM pAtromAM pAMca pAMca mAdaka pIrasyA ane potAnA iSTa paMDitanA pAtramAM daza medaka pIrasyA. te joI Azcarya pAmI rAjAe pUchyuM ke-"sarvane pAMca pAMca pIrasyA ane ahIM daza kema pI Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 7 mo. ( 203 ) syA ?" tyAre gAvi paDita melyA ke huM bheAjarAjA ! zuM Apane khakhara nathI ke srInA caritrapara vizvAsa rAkhavA nahIM.' te sAMbhaLI rAjAe te gAviMdane parasIla'paTa jANI rANI sahita dezanikAla karyAM. iti kuzILagevi kavi prabaMdha, ekadA devarAja nAmanA kavi rAjAnA dvAra pAse cirakALa sudhI ubhA rahyo, paraMtu tene rAjAnAM darzana thayAM nahIM. tene joi eka behatya nAmanA pati 'huM rAjAnA mAnItA chuM" ema gava karatA hatA, ane " huM te rAjabhavanamAM jANe AvuM chuM, ane Ate dvArapALe jaNAvyA chatAM hajI mahAraja che " ema tenI pAse khelatA hatA. te sAMbhaLI te devarAja kavi khelyA ke khilADI bhale gharanI aMdara praveza kare athavA rAjAnA gharamAM kutarI bhale pharyAM kare, paNa tethI bahAra AMgaNe rahelA hAthIne kAMi nukzAna nathI. '' hakIkata rAjAnA jANavAmAM AvI eTale eDtha patine rAjAe garviSTha jANI rAjabhavanamAMthI kADhI mUkayA. iti devarAjakavi prabaMdha A ekadA rAtre rAjAe nagaramAM pharatAM e cAra joyA. temAMthI eka khelyA ke he mitra ! jagatamAM gADha aMdhakAra chatAM paNa ajananA prayogane lIdhe huM paramANu jevI jhINI vastu paNa rAtre joi zakuM chuM, tethI saMbhAragRhamAMthI1 A dhanasamUha huM lAgye chuM; paNa mane te sukhane mATe thavAnA nathI." tyAre bIjo marAla nAmanA cAra khelyA ke-saMbhAra gRhamAMthI suvarNa nA samUha lAvyA che ane te sukhakAraka thavAnA nathI ema kema bele che ? '" tyAre te zakuM ta nAmanA pahelA cAra melyA ke cAtarapha nagaranA ArakSakA pharyAM kare che, teo bherI, paDahu ane:kAhala vigere vagADaro, eTale tenA nAdavaDe sa leAkA jAgI jaze; tethI ApaNe A dhana vaDe cIne jaladI peAtAtAna ThekANe jatA rahIe." marAle kahyuM-"he mitra ! tuM A be karoDa jeTalA mUlyavALA maNiene zu karIza ? " zakuMte javAba ApyA ke A dhana huM eka zukara brAhmaNane ApavAnA chuM. te A nagaranA uttara dara1 rAjAneA bhaDAra saMbhave che. 2 zukala brAhmaNAnA paNa gurU kahevAya che, ,, Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (204) bhojaprabaMdha bhASAMtara. vAjA tarapha rahe che, te zudrane sparza paNa karato nathI, mahA daridrI che, vedane pAmI che, ane tenuM nAma viSNuzarmA che, tene huM brAhmaNane veSa laI A dhana dAna tarIke ApI AvIza, ke jethI tene jIdagImAM keI pAse yAcanA karavI na paDe, temaja te du:khI paNa na thAya." te sAMbhaLI marAla che ke-"he mitra ! tuM satya kahe che. kemake dAna detAM yuddha karatAM ane bhaNatAM ja pitAne ane parane romAMca utpanna na thAya te te dAna, parAkrama ane vacanane dhikkAra che. paraMtu he mitra ! A corIne lAvelA dravyanA dAnavaDe te puNyarUpa phaLa zI rIte thaze ?" zakuMte kahyuM ke "amArA bApadAdAne Aja dharma che ke - rIvaDe dhana lAvIne brAhmaNone ApavuM. marAle pharI pUchyuM-"he mitra! mastakane cheda thAya to te paNa aMgIkAra karIne tevuM jokhama kheDIne ANeluM A sarvadhana tuM kema ApI daI zakIza ?" zakuM te kahyuM-je Aja hAthamAM che te vakhate na daIe to jyAre hAthamAM na hoya tyAre kyAMthI apAya ? mUrkha mANasa dhana ApavAthI dAridra Ave evI zaMkAne lIdhe dAna ApI zakato nathI, paraMtu paMDita mANasa to dhana sthira thaIne rahetuM ja nathI ema mAnIne tenuM dAnaja karI de che. marAla be -veda bhaNela brAhmaNa kAMIka pAtra che, ane tapasvI paNa kAMIka pAtra che, paraMtu jenA udaramAM zudranuM anna gayuM na hoya te sarva pAtromAM uttama pAtra che, mATe tamAre vicAra zreSTha che. pachI zake te tene pUchayuM ke-"A dhanavaDe tuM zuM karIza?" mAle javAba Ape-"he mitra zakuMta! hAla kAzI nagarIthI eka brAhmaNaputra ahIM AvyuM che, teNe mArA pitA pAse kAzInivAsanuM ghaNuM moTuM phaLa varNavyuM, te sAMbhaLI bAlyAvasthAthI ja cerIvaDe nirvAha karanAra mArA pitAne pote karelA pApane pazcAttApa thavAthI vairAgye thayo. che, tethI A dhana laIne te kAzI javAnA che. A pramANenI te cAronI vAta sAMbhaLI rAjAe temanI pAse pragaTa thaI temane InAma ApyuM ane have pachIthI cerI na karavAno niyama levarAvyuM. pachI rAjA pitAne ghera AvyA. ekadA saMdhi, vigraha vigere rAjanItimAM ati nipuNa DAmara nAma bhImarAjAne dUta mAlava dezamAMthI gujarAtamAM AvyuM. teNe bhejarAjAnI sabhAnuM varNana karI bhImarAjAnA cittamAM moTuM Azcarya utpanna karyuM. eja rIte te DAmara pAcho mAlava dezamAM gaye tyAre teNe bhejarAjAnI pAse bhImarAjAnA zarIranI suMdaratAnuM varNana karyuM. te sAMbhaLI bhejarAjAe DAmarane kahyuM ke-"bhImarAjAne Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 7 mo. (ra05) ahIM lAva, nahIM te mane tenI pAse laI jA." eja rIte bhImarAjAe paNa bhejanI sabhA jevAnI utkaMThAthI DAmarane kahyuM ke mane bhejarAjAnI sabhA dekhADa. A uparathI ekadA upAyane jANanAra DAmara moTA prAbhUta sahita bhImarAjAne sthagIdhara (tAMbUlanI peTIne upADanAra) brAhmaNane veSa paherAvI potAnI sAthe mAlavadezamAM laI gaye. tyAM bhejarAjAnI sabhAmAM jaI teNe rAjAne praNAma karyA, tyAre rAjAe tene bhImarAjAne lAvavA saMbaMdhI vRttAMta pUcho. teNe vijJapti karI ke-"he deva ! rAjAe hamezAM svataMtra hoya che, tethI tene aNagamatuM kAya keIpaNa baLAtkAre karAvI zake ja nahIM; mATe te viSenI khoTI AzA Ape rAkhavI nahI." te sAMbhaLI bhojarAjAe te bhImarAjAnuM vaya, rUpa, AkRti vigerenuM sadazyapaNuM pUchayuM, tyAre bhejarAjAnI sabhA tathA sarva sabhAsadanI sAme joI pite sAthe lIdhelA sthagIdharane uddezIne DAmara be ke- "he bhejarAjA ! AnI jevI AkRti, Avo varNa, AvuM rUpa ane ATalI vaya tenI che, bAkI AnAmAM ane te rAjAmAM to kAca ane ciMtAmaNi jeTale taphAvata che. AvuM tenuM liSTa vacana sAMbhaLI catura purUSomAM cakravatI jevA bhejarAjA tenA sAmudrika lakSaNe joI sthira daSTi rAkhI vicAra karavA lAgyA. te jANuM DAmare pelA sthagIdharane prAbhUtanI vastuo levAne miSe bahAra mokalI dIdhe; eTale te bhImarAjA te tyAMthI mArgo paDI gayA ane bheMTaNanI vastuo AvavA lAgI, daramyAna bhImarAjAnA guNonuM varNana karavAmAM ane bIjI bIjI vArtAo karavAmAM DAmare bhejarAjAne ghaNe samaya nirgamana karyo. e pramANe bahu vakhata thayA chatAM sthagIdharanA pAchA na AvavAthI bhejarAjAe DAmarane pUchayuM ke- "sthagIdharane pAchA AvatAM kema ATalo badho vilaMba thayo? ) tyAre DAmare kahyuM ke "teja bhImarAjA pote hatA, te ApanI sabhA jevA AvyA hatA, te joIne cAlyA gayA che." te sAMbhaLI bhejarAjAe tarata ja potAnuM sanma taiyAra karavA hukama karyo, tyAre DAmare kahyuM ke he deva ! bAra bAra yojana sudhI pavanavege jaIne pachI ubhA rahe tevA ane ane eka ghaDImAM eka jana cAlanArI vigere samagra sAmagrIvaDe bhImarAjA ahIM AvyA hatA te atyAre ghaNI pRthvI oLaMgI gayA che, tene have Apa zI rIte pahoMcI 1 bheMTaNanI. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) bhejaprabaMdha bhASAMtara. zakazo?" te sAMbhaLI bhejara nirAza thaI cirakALa sudhI hAtha ghasatA rahyA. Iti bhIma ane bhejane meLApa saMbaMdha. bhejarAjA hamezAM prAta:kALe eka pattharanI zilAne lakSya (nizAna) rUpa karI kheda rahitapaNe dhanurvedane abhyAsa karatA hatA. evAmAM ekadA vetAMbara zrIcaMdana nAmanA AcArya teno abhyAsa jevA AvyA. te joI aitpAtikI buddhivALA te AcArya AvA athavALe kaleka belyA.-"he rAjana ! A zilA ThekANe ThekANe dhanuSanI krIDAvaDe vIMdhAyelI bhale thAo, paraMtu he deva ! have pachI pattharane vIMdhavAnA vyasananuM rasimpaNuM mUkI do ane prasanna thAo. kAraNa ke jo A kIDA vRddhi pAmaze, te tame kuLa parvatanA samUhane paNa tamArI kIDAnuM lakSya karaze, jethI A pRthvI vastAdhArA (AdhAra rahita) thaI jaze ane te pAtALamAM pesI jaze." A pramANe tenI kavitAnA atizayathI rAjA camatkAra pAmyA, paraMtu kAMIka vicArIne bolyA ke-" tame sarva zAstranA pAragAmI che, tethI tamArI kavitAmAM je vistAdhArA evuM pada AveluM che te kAMIka utpAta jaNAve che." e pramANekahInamaskArAdivaDe prasanna karI vidAya kya. DAhala dezanA rAjAnI rANI demati nAme hatI. te mahAginI hatI. ekadAte garbhavatI thaI. jyAre tene prasutino samaya najIka Avyo tyAre teNIe jezIone pUchayuM ke "kevA alagnamAM janmele putra cakravartI thAya ?" teoe sArI rIte vicArIne kahyuM ke saumya grahe ucca rAzinA thaI kedrasthAnamAM rahyA hoya ane krUra graha trIjA, chaThThA tathA agyAramAM sthAnamAM rahyA hoya tevA lagnamAM utpanna thayelo putra cakravartI thAya che. te sAMbhaLI teNIe je vakhate prasava thavAne hato tenI pachI soLa prahara sudhI ganI yuktivaDe garbhanuM staMbhana karI jezIoe kahelA ja lagnamAM putra prasabe. te garbha staMbhana karavAnA SathI rANI prasava thayA pachI ATha prahare maraNa pAmI. te putranuM nAma kaNa rAkhavAmAM AvyuM. uttama lagnamAM utpanna thayela hovAthI te kaNe potAnA parAkramathI aneka deza jItI ekase chatrIsa rAjAone pitAnA sevake banAvyA. te coda vidyAne paNa pAragAmI thayo. vidyApati vigere mahAkavio Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 7 meA. ( 207 ) tenI A pramANe stuti karavA lAgyA." he zrImAna karAjA ! huM mAnuM chuM ke gopIonA pInastanAthI haNAyelA viSNunA ura:sthaLane cheDI lakSmIDhavI tamArA banne netrAne kamaLa dhArI temAM AvIne vasI che, kAraNa ke tamArI bhrUkuTirUpI latAnA pallava jevA jenA upara pharake che. te te mANasanI dAridra muddA bhAMgI javAnA bhayathI tarataja tuTI jAya che. " ityAdi. ekadA te kaNa rAjAe dUtanA sukhavaDe bheAjarAjAne kahevarAvyuM ke he bheAjarAjA ! tamArI nagarImAM tame ekasA ne cAra prAsAdA karAvyA che, eTalAja tamArA gItanA yazanA prama`dhA che, ane eTalAja tamArA birUda paNa che, te caturaMga sainyanA yuddhathI, athavA ke yuddhathI athavA cAra vidyA sabadhI vAda karavAthI, athavA dAnazaktithI mane jItI tame ekasA ne pAMca birUdanAM pAtra thAo; nahIM te huM tamane jItIne eka sA sADatrIsa rAjAnA svAmI thA. " AvuM tenuM vacana sAMbhaLI bheAjarAjAnuM mukhakamaLa karamAi gayuM. sa prakAre zrIkAzInareza (ka) vijaya meLave tevA che ane peAtAnA sarva AmatamAM parAjaya thAya tema che, evu mAnI bheAjarAjAe AgrahapUrvaka tenI prArthanA karIne tene AvI zarata aMgIkAra karavA kahyuM-" huM mArI arthAta nagarImAM ane zrI pAtAnI vArANasI nagarImAM ema ame banne eka ja divase ane eka ja lagna ( muhUte ) khAta muhUrta pUrvaka pacAsa hAtha uMcA prAsAda karAvavA razarU karIe. temAM jenA prAsAda upara kaLaza ane dhvajAropaNa paheluM thAya te maheAtsava prasage bIjA rAjAe (teNe ke mAre) chatra cAmaranA tyAga karI hAthaNIpara ArUDha thaine AvavuM. " A pramANe bAjarAjAe peAtAnI icchAnusAra kahevarAvyuM; eTale zrI rAjA e te prakAre paNa bheAjarAjAnA parAjaya karavA mATe te aMgIkAra karyu pachI eka ja divase ane eka ja lagne bannee judA judA prAsAdane sa udyamathI AraMbha karyAM. te vakhate zrIkaNa rAjAe peAtAnA sUtradhAra ( mIstrI ) ne pUchyuM ke eka divasamAM sUryodayathI sUryAsta sudhImAM keTaluM kAma banI zake te kaheA. " tyAre te sUtradhAre ceAdAnA aAjAne divase sUryodayathI sUryAsta sudhImAM sAta hAthanA pramANavALA agyAra prAsAde! kalazAropaNa pa ta taiyAra karAvI rAjAne dekhADyA. AvI samagra sAmagrI peAtAne heAvAthI te ka rAjA manamAM Anadna pAmyA. pachI peAtAnA prAsAdanA phAmamAM ALasa 19 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 208 ) bhAjaprabaMdha bhASAMtara. rahita sa udyamavarDa kAma karAvatAM rAjAe bhAjarAjAnA prAsAda kadArA sudhI AvyA teTalAmAM tA. pAtAneA prAsAda pUrNa karI tenA para kaLA ( zikhara ) caDhAvI dhvajAropaNanA utsavanA divasa mukarara pharI te utsava prasaMge bheAjarAjAne peAtAnI pratijJA pramANe AvavA dUta dvArA nimaMtraNa karyuM. te vakhate peAtAnI pratijJAnA bhaMgamAM bhIrU mAlava dezanA rAjA bheAja te prakAre javA samatha nahIM hAvAthI mona ja rahyA, ane tyAM gayA nahIM. eTale zrI rAjAe dhvajAropaNa karI potAnA ekaso ne chatrIza . rAjAe sahita sarva sainya lai bheAja sAthe yuddha karavA prayANa karyuM. te vakhate zrIka`rAjAe bhIma rAjAne bheAjanA rAjyanA adha bhAga ApavA kabula karI mAlava derAnA pAghAtane mATe elAvyA. A pramANe ma trathI dabAyelA sanI jema banne rAjAethI dabAyela bheAjarAjAnuM gavarUpI viSa naSTa thayu, ane tarataja tenuM zarIra akasmAta rogagrasta thayuM. tethI tenA adhikArI purUSAe cAtarapha javA AvavAnA mArgo baMdha karyAM ane nagarImAM ajANyA manuSyanA praveza sa thA niSedha karyo. te vakhate zrIbhImarAjAe zrIkaNa rAjA pAse rahelA peAtAnA DAmara dUta pAse bheAjarAjAnuM vRttAMta jANavA mATe tyAM javAnuM kahevApAtAnA purUSa mAkalyA. DAmare tene eka gAthA zIkhavI pAA mAGalyA. teNe bhImarAjAnI sabhAmAM AvI A pramANe te gAthA kahI " stravata muvarNa, viMTa siTinuM samumaro pavaLo | sAhA minhaNasIlA, na yANimo kajapariNAmo // 1 // " AMbAnuM phaLa atyaMta pAkI gayuM che, tenuM DIMTa ziciLa thayuM che, vAyu paNa utkaTa vAya che, tethI zAkhAo paraspara maLe che-ghasAya che, te kAya nu pariNAma zuM Avaze te ame jANatA nathI. " A gAthA sAMbhaLI bhIme tenA bhAvArtha jANI lIdhe. ahIM zrIbheAjarAjA paralokanAM mAga mAM prayANa karavA taiyAra thayA. tethI aMta samayanuM dhaka karI pRthvIpara sutA. te vakhate tenI pAse khamAvavA vAste mahAjaneA AvyA. temanI pAse bheAjarAjA A bleAka vAraMvAra khelI harSita thayA. "tata cana nAMva, tatta yatra heSita tatsAdhitamasAdhyaM yata, tena ceto na dUyate // 1 // 1 sainyanI pAchaLa rahI zatrune haNavA mATe. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra chame. (ra09) je keIe karyuM nathI te meM kahyuM che, je ke e dIdhuM nathI te meM dIdhuM che, je asAdhya che te meM sAdhyuM che, tethI mArUM citta du:kha pAmatuM nathI." AvuM rAjAnuM vacana sAMbhaLI maMtrIe tene garva utAravA tathA vairAgya utpanna karavA AvA athavA be loka kahyA-"pAtALathI haju balirAjAne choDAvyuM nathI, yamarAjAne kSaya pamADyo nathI, caMdranuM lAMchana dUra karyuM nathI, jagatanI vyAdhionuM unmelana karyuM nathI, tathA kSaNavAra pRthvIne bhAra upADI zeSanAgane bhAre utAryo nathI, te he citta ! purUSanuM abhimAna karatAM tene lAja AvatI nathI ?" tathA--"haju mahAdeva vinna rahita che, haju sUrya viSama (sAta) adhonuM dukha sahana kare che, haju rAhu caMdrane paDe che, haju sapavaga garUDathI bhaya pAme che, haju samudramAM ratna bharelAja che tathA merUpavatapara samagra suvarNa jemanuM temaja che, te jagatamAM teM zuM dIdhuM ane kenuM rakSaNa karyuM ke jethI garva kare che?" A pramANe pradhAnanuM vacana sAMbhaLI utkaTa vairAgyarasane pAmelA jarA jAe pradhAnone kahyuM ke-mArA maraNa pachI mAro DAbo hAtha kALe ane jamaNe hAtha dhoLo karI bane hAtha chuTA ughADA rAkhI mane bahAra kADhavo; kAraNa ke rAjya vigere sarva vastu ahIM ja mUkI puNya ane pApaja sAthe lai huM pahelekamAM jAuM chuM ema sarva lekanA jANavAmAM Ave." ema kahI sarva anitya vastune tathA chevaTa zarIrane paNa tyAga karI bhojarAjA svarge gayA. "kasaM kareU putta kalatta kasUM kareuM karasaNa vaaddii| ekalAM AviuM ekalAM jAviuM hAtha paga beu ughADI // 1 // putra, strI vigere kanAM che? samagra rAjya, vADI vigere kenAM che ? ekalA AvyA ane ekalA javAnuM che, hAtha paga beu khAlI che." AvuM bhejarAjAnuM aMta samayanuM vacana vezyAe lekenI pAse kahyuM. te sAMbhaLI leke paNa Azcarya sahita vairAgya pAmyA. A vRttAMta sAMbhaLI zrI kaNarAjAe dugabhaMga karavA pUrvaka dhArAnagarImAM praveza karI samagra bhejanI lakSmI pitAne svAdhIna karI, tyAre zrI bhImarAjAe DAmarane AjJA karI ke-- karNa pAsethI 27 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ { 210) bhojaprabaMdha bhASAMtara. mArI kabulAtane adha bhAga athavA tArUM mastaka lAva." A pramANe tene Adeza thavAthI DAmare madhyAhu samaye batrIza pattio sahita rAjamaMdiramAM praveza karI sukhe sutelA zrIkaNarAjAne kedInI jema pakaDyA. tyAre zrIkaNarAjAe kahyuM ke- A eka bhAgamAM nIlakaMTha ciMtAmaNi (mahAdeva) ane gaNapati vigere deve pUjAnI sAmagrI sahita rAkhyA che ane bIjA bhAgamAM rAjyanI samagra samRddhi rAkhI che, bemAMthI jenI IcchA hoya te eka bhAga laI lyo.te sAMbhaLI soLa prahara sudhI DAmare tyAM ja rahI bhImarAjAnI AjJAthI dene bhAga laI zrIbhImane bheTa karyo. A sarva vRttAMta jaNAvanArA be kAvyane artha A pramANa che-pacAsa hAthanA be zivaprAsAda karAvavAne ekaja muhUrta AraMbha karyo. temAM jeno prAsAda pahelo pUrNa thAya tenA kalAropaNanA utsavamAM bIjA rAjAe chatra cAmara rahita AvavuM. e pramANe sarata karI hatI. temAM bhojarAjAe kharca karavAmAM kAMIka lAbha karavAthI kaNarAjAe pahele prAsAda banAvI tene e saratamAM jatI lIdho. pachI bhejarAjA zrIkaNu rAjA dhArAnagarI para AvatAM svarga gayA. pachI baLavAna zrIkaNarAjAe dhArAnagarI bhAMgI. temAM bhImarAjAne sahAyarUpa ryo hato, tethI bhejanI samRddhino adha bhAga levA mATe bhImanA DAmara nAmanA dUte kaNasajAne baMdI karI tenI pAsethI suvarNanI mAMDavI maMdira ane gaNapati sahita zrI nIlakaMTha mahAdeva grahaNa karI bhImarAjAne ApyA." tathA "pRthvI para dAna ApavAmAM samagra manuSyonA dAridrano nAza karanAra ka95vRkSa jevA, sAkSAta bRhaspatinI jema zIdhrapaNe vividha prabaMdho racanAra ane ajunanI jema rAdhAvedhanA sAdhanArA zrI bhojarAjAnI kIrti sAMbhaLI vismaya pAmelA dee jaladI bolAvyA hoya tema te bhejarAjA svarge gayA. | iti bhejarAja svargagamana prabaMdha. tyArapachI bhImarAjAe zrIka/rAjA pAsethI zrIjarAjAnA putrane mAlavadezanuM rAjya apAvyuM. te utsavamAM paMDitAe zrIkaNuM rAjAnI A pramANe stuti karI-"he zrI karNadeva ! tame be traNa pagalA cAle che, teTalAmAM tamArA zatrue AkhI pRthvI oLaMgI jAya che (nAzI jAya che), tame pAMca daza bANe mUke che teTalAmAM Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra 7 me. (21) teo ghaNuM zastro mUke che (choDI de che), ane tamAre zasavaDe jyAre teo haNAya che, tyAre teo devInA patio thAya che. (sva jAya che ) ane tame to mAnuSIne ja pati rahe che, chatAM teonI niMdA ane tamArI stuti thAya che tenuM zuM kAraNa? te kahe." tyArapachI eka nirdhana kapUra nAmano kavi be ke-"he zrIkaNa rAjA! vanamAM vasatI tamArA zatraonI strIone vidhinA vizathI hamaNAM apUrva-viparIta bhUSaNano vidhi kema tha? kAraNa ke temanA sukhamAM hAranI prApti thai, be netramAM kaMkaNane samUha Avyo, nitaMba upara patrAli (pILa) thaI ane be hAtha *tilakavALA thayA."AvuM varNana sAMbhaLI nAcirAja nAmane kavi bolyo ke-"he kapUra kavi! tame je "vidhinA vazathI belyA tene badale " tamAre vazathI ema belavuM joIe." te sAMbhaLI prasanna thayelA zrIkaNa rAjAe kapUrakavine dAna ApavuM hatuM te nahIM ApatAM nAcirAjakavine AvyuM. temAM suvarNa daza bhAra ane ekavIza hAthI kaNa rAjAe nAcirAjane AvyAM. te sarva lai moTA utsavapUrvaka potAne ghera gayo. kapUra kavi potAne ghera khAlI hAthe gaye, tene joI tenI bhAryA kepa pAmIne belI ke-"he nirbhAgya zekhara ! tArUM mukha mane na dekhADa." AvuM bhAryAnuM vacana sAMbhaLI kheda pAmI kapUrakavi nAcirAjane ghera kanyAne veSe gaye. tene nAcirAje pUchayuM ke-"he kanyA ! tuM koNa che ?" kapUrakavi kahe ke-"he kavi ! zuM tame mane oLakhatA paNa nathI?" nAcirAjakahe-"ahe! kapUra! zuM tuM bhAratI (sarasvatI) che?" kapUra kahe-te satya che." nAcirAjakahe-"tyAre tame kema vilaMLa che ?" ka2-"he vatsa ! huM corAI gaI chuM, tethI vilaMLa chuM." nAcirAja-"he mAtA! kenAthI cerAyAM che ? kara"vaka evA vidhAtAthI." nAcirAja-"teNe tamAruM zuM harI lIdhuM che ?" kapUra-"muMja ane bheja rUpI be netro harI lIdhAM che.' nAcirAja-"tyAre tame zI rIte raho che?? kapUra-dIrgha AyuSyavALo zrI nAcirAja kavi mArI aMdhanI yaSTinA sthAnane bhaje che tethI (te mArI yaSTirUpe che tethI) rahI zakuM chuM." te sAMbhaLI prasanna 1 parAbhava evo zabda mukhazrI balavA lAgI. 2 ke eTale jaLa, tenA kaNano samUha arthAta abu 3 patra eTale pAMdaDAM, tenI Ali eTale zreNi. 4 tilaka vRkSanAM lAkaDAM. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) bhojaprabaMdha bhASAMtara. thayelA nAcirAje karNarAjAnuM ApeluM samagra dAna tathA pitAnA gharanuM sarva vitta te karakavine ApI dIdhuM. pachI nAcirAje vicAra karyo ke "kSadra rAjA pAse mAgavAthI paNapaNAne lIdhe te kAMi ApavAno nathI. " ema vicArI teNe zrI zAlivAhana, zrI vikramAke, zrI muMja ane zrI bheja e cAranI pASANamaya pratimA banAvI temanI pAse kahyuM ke-"hA! hAranI jevA atyaMta manohara kavitAnA alaMkArarUpa he zrI zAlivAhana ! hA ! mAlava pRthvInA nAyaka muMja ! hA ! yazanA samUharUpa bhojarAjA ! ane hA ! vidvAnapriya vikamArka ! tamo cAre iMdranA mitro thayA, arthAta svarge gayA tethI Aje mUkhe rAjAne dvAre dvAre vAgIropaMDito bhaTakI bhaTakIne sIdAya che-da:khI thAya che. A pramANe te bolyo ke tarataja te cAre pratimAonA netromAMthI ekeka azruono biMdu pRthvI para paDyo. tenuM eka eka ratna dADha doDha karoDanA mUlyavALuM thayuM. e rIte cha karoDanAM mUlyavALAM cAra ratno tene maLyAM. Iti nAcirAja ane kapUra kavine prabaMdha. ratnamaMdire racelA A bhejaprabaMdhane viSe kavIzvarane AnaMda karanAra A sAtamo adhikAra saMpUrNa tha. zrImAna tapagacchane viSe gurU zrI semasuMdara nAmanA sUrIzvara thayA, temanA caraNakamaLamAM bhramara samAna zrI naMdira nAmanA gaNi thayA. temanA ziSya ratnamaMdira gaNie A meTo bhejaprabaMdha saMvata 1657 nI sAlamAM nava racIne saMpUrNa karyo. Iti bhejaprabaMdha samApta, Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________