________________
(૧૯૨)
ભોજપ્રબંધ ભાષાંતર. ત્યારપછી સરસ્વતીએ આ પ્રમાણે કહ્યું-“વિકસ્વર કમળરૂપી નગરમાંથી સુગથી પરાગને ચેરનાર આ વાયુ વસંતઋતુના વાયુને આ જાણી ત્યાં રહેલા ભમરારૂપી આરક્ષકએ કેળાહળ કર્યો તેથી શીધ્રપણે ત્યાંથી નીકળીને ના, તે વાય ચંદનના પંકરસથી લીંપેલા કેરલ દેશની સ્ત્રીઓના સ્તનપર અથડાવાથી ધીમે ધીમે વાય છે.”
આ પ્રમાણે તે સ્ત્રીઓની કવિતાઓ સાંભળી કાળીદાસે વિચાર્યું કે “જે દેશમાં પાણી ભરનારી સ્ત્રીએ પણ આવી વિદ્વાન છે, તે દેશમાં વિદ્વાને તે કેવા હશે ?” એમ વિચારી કાળીદાસ કવિ ત્યાંથી પાછા ફર્યા, કાશમીર ગયા નહીં.
ઈતિ કાળીદાસ કવિ પ્રબંધ:
એકદા દ્વારપાળે ભેજરાજા પાસે સભામાં આવીને કહ્યું કે-“હે દેવ! વારાણસી નગરીથી આવેલા કેઈ ભવભૂતિ નામને કવિ દ્વાર પાસે આવ્યો છે. ભવભૂતિનું નામ સાંભળી સર્વે આનંદ પામ્યા. રાજાએ તેને સભામાં આવવા દેવાનું કહ્યું, એટલે ભવભૂતિ સભામાં આવ્યો. રાજાએ તેને જઈ પ્રણામ કર્યા. પછી રાજાની આજ્ઞાથી તે આસન પર બેસી બોલ્યા કે- પારિજાતના વૃક્ષે પોતાનો રસ પીવા ભમરાઓને લેવા જતા નથી, અને ચંદ્ર ચકોર પક્ષીને પિતાની ચંદ્રિકા પીવા પ્રાર્થના કરતો નથી, તે જ પ્રમાણે જે અમારી વાણમાં અપૂર્વ મધુરતાને અવતાર થયો હશે તે પંડિતે પિતાની મેળે જ ઉલ્લાસ પામશે, તેથી શા માટે તેમની ફોગટ પ્રાર્થના કરવી જોઈએ ?” તથા “અમારે બેસવા માટે શિબિકા નથી, કડાં વિગેરે અલંકારોની શોભા પણ નથી, ઉચો અધ પણ નથી, સાથે કર પણ નથી, પહેરવાનું સુંદર વસ્ત્ર પણ નથી, પરંતુ માત્ર અમારી પાસે સાહિત્યવિદ્યામાં નિપુણતાવાળા પૃથ્વીતળમાં વર્તતા સર્વ વિદ્વાનેના ચિત્તને પ્રસન્ન કરનારી અને તેમનાં મસ્તકેને નમાવનારી એક નિર્મળ વિઘા જ છે.” આ પ્રમાણે સાંભળી બાણુ પંડિતને પુત્ર બે કે-“અરે અભિમાની ! માલવેંદ્રની સભામાં આવીને તું ગર્વ કરે છે ? જે કદાચ એક બાણ જજ દદયમાં રહેલ હોય તે શ્વાસ પણ મુખ બહાર ન નીકળે, તે મોટા આડંબરવાળા
૧ બાણ કવિનું નામ સૂચવે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
