________________
૬ ]
[ શ્રી જિનપ્રણીત કવિજ્ઞાન ચશ્માએ ચશ્મા શોધતા પતિની જેમ અનંતસુખના ધણી જેમાં સુખનેા એક કણ પણ નથી એવા જડ પૌદ્ગલિક વિષયેામાંથી સુખની પ્રાપ્તિ માટે અનેક પ્રકારના આરંભ–સમારંભ કરે છે. આરભ એટલે હિંસાજનક કાર્યાં અને સમાર' એટલે આરભના સાધને સજ્જ કરવાની પ્રવૃત્તિ. સાંસારિક પ્રવૃત્તિમાં રત જીવને જ્ઞાનીઓએ ગબડતા અગનગાળાની ઉપમા આપી છે. અગ્નિથી લાલચેાળ થયેલા લાખડના ગમડતા ગાળા જેવી રીતે તેના માગમાં આવતા અસંખ્ય જીવજ તુએને નાશ કરે છે તેવી જ રીતે વ્યાપાર, ઉદ્યોગ, રસોઈ, મનેાર'જનની પ્રવૃત્તિ ઇત્યાદિ હર પ્રકારની સાંસારિક પ્રવૃત્તિમાં છએ કાયની હિંસા અવશ્ય'ભાવિ છે. તેથી તે સ`ને આરભ-સમારંભ કહેવાય છે. આથી પાંચ ઇન્દ્રિયા અને મનના વિષયેામાં ઇટાનિષ્ટબુદ્ધિ અર્થાત્ ઈષ્ટ વિષયેામાં અભિમુખતા અને અનિષ્ટ વિષયમાં વિમુખતા સ્વરૂપ પિરણામ અને તજજન્ય છએ કાયની હિંસામાં કારણભૂત આરભ-સમારભને અવિરતિ કહેવાય છે અને તેથી વિપરીત અર્થાત્ વિષયામાં ઈષ્ટાનિષ્ટ બુદ્ધિની નિવૃત્તિપૂર્વક ષટ્કાયની હિંસાજન્ય પ્રવૃત્તિને ત્યાગ વિરતિ છે. પૃથ્વી, અસ્ (જળ), વાયુ, તેજ ( અગ્નિ ), વનસ્પતિ જેનુ શરીર છે તે પાંચ પ્રકરના સ્થાવર (હલન ચલન કરવાને અશક્તિમાન) જીવે। અને હલન ચલન કરવાની શક્તિવાળા ત્રસ જીવેા, એ છએ પ્રકારના જીવા ટૂંકમાં ષટ્કાય યા છ કાય કહેવાય છે,
૮. આસ્તિક દર્શન :
સામાન્યથી આત્માને જે શાશ્વત, મૌલિક ( અસ'યેગી ) પદાર્થ માને તે આસ્તિક કહેવાય. આત્માની સ્વતંત્ર સત્તા ન સ્વીકારતા તેને પુદ્ગલ યા પ'ચમહાભૂતનુ' (પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને આકાશ ) બનેલું માને છે તે ચાર્વાક નાસ્તિક દર્શીન છે. આત્માનું ત્રિકાળ અસ્તિત્વ અને તેથી તેનું અવિનાશીપણુ' માનવાથી પુનર્જન્મ માનવેા પડે છે, કારણ કે અવિનાશી આત્માની શાશ્ર્વતતા જન્માની પરપરામાં જ સ્વીકાર્ય બની શકે છે. વેદાંત દન જૈનને નાસ્તિક દર્શન કહે છે કારણ કે તેઓ ઇશ્વરને જે અર્થાંમાં માને છે તે અમાં ના માનતા નથી. તેમના મતે ઇશ્વર એક એવી સત્તા છે કે જેની ઈચ્છા વિના આ જગતમાં એક પાંદડુ... પણ હાલતું નથી. પાપીને સજા કરવી, પુણ્યશાળીને સુખ આપવુ, સૂર્ય-ચંદ્રાદિનું નિયમન કરવુ' ઇત્યાદિ બધુ' જ ઇશ્વર કરે છે. આવા જગતનિયામક સર્વસત્તાધારી ઇશ્વરને ન માનતા જૈનના ઇશ્વર તેા સવ દાષાથી મુક્ત એવા આત્મા છે. અને આ ઐશ્વ હરકોઈ આત્મામાં સત્તારૂપે રહેલું જ છે અને આ કાળક્રમે તેને આવિર્ભાવ થયે જીવ સ્વયં ઈશ્વર અની જાય છે. પરંતુ જૈન આગમમાં આસ્તિસ્ય ગુણુના અંગ...ભીર છે. સમ્યગ્દૃષ્ટિ આત્માને ઓળખવાની તે નિશાની છે. પરાક્ષ છતાં યુક્તિ, ભગમ નય આદિ દ્વારા સિદ્ધ એવા જીવાજીવાઢિ નવ તત્ત્વ, પાંચ અસ્તિકાય, છ દ્રબ્યા, આત્મા આદિ પદાર્થાંનુ શ્રી
