________________
૮૮ ]
[ શ્રી જિનપ્રણીત કર્મ વિજ્ઞાન ઊર્વમુખિ વિષમતા રહિત, સમ અને સદશ ધાર એકરૂપ કાળમાં નિર્ગમન કરતી રહે છે.
અનાદિ કાળથી પુદ્ગલ સાથેના બદ્ધસંબંધથી સંસારી જીવને પણ પુદ્ગલને આ પરાવર્તનસ્વરૂપ સ્વભાવ પ્રાપ્ત થયેલ છે. પરાવર્તનસ્વરૂપ પરિણમન કરવાને તે પુદ્ગલને સ્વભાવ છે. પરંતુ જે અરૂપીની જાતને છે તે જીવને તે આ વિભાવ છે, સ્વભાવ નથી. પરંતુ અભવ્ય છે તેમ જ અનાદિ મિથ્યાદષ્ટિ છે આ વિભાવ દશામાં ૮૪ લાખ યોનીઓમાં પરાવર્તન સ્વરૂપે સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતા જ રહે છે. તેઓ કોઈ પણ સ્થાનમાં સ્થિર થઈ શકતા નથી. પરંતુ ભવ્યાત્મા જ્યારે કાળલબ્ધિ પ્રાપ્ત કરીને અર્થાત્ તેને મોક્ષકાળ નજદીક આવેથી સમ્યકત્વલબ્ધિ પ્રાપ્ત કરે છે ત્યારે તેને આ ઉપજીવી પરાવર્તન સ્વભાવ લય પામે છે અને તે ભવ્યાત્મા એક નિશ્ચિત ધ્યેયલક્ષી બને છે. તેનું લબ્ધિવીર્ય જે મિથ્યાત્વ ભાવે ભૌતિક આબાદિ લક્ષી હતું તે હવે નિઃશ્રેયસની દિશા તરફ વળે છે. અને જ્યારે તે વીર્ય સંપૂર્ણ પણે નિઃશ્રેયસની પ્રાપ્તિમાં જ રેડે છે ત્યારે તેના ઉપયોગમાંથી મેહરૂપી વિકારનો સદંતર ક્ષય થતા તે શુદ્ધ ચારિત્રલબ્ધિની પ્રાપ્તિ કરે છે. આવરણ અને અંતરાય કર્મો, જે મેહના આધારે જ ટકેલા હતા, તેને પણ સંપૂર્ણ ક્ષય થાય છે અને સર્વ ચેતનલબ્ધિઓ તેના પૂર્ણ, શુદ્ધ સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરે છે. તે પિતાને ઈષ્ટ એવા ધ્યેયને સિદ્ધ કરી પિતાના ઈષ્ટ સ્થાને સ્થિર થઈ પરમાનંદમાં મગ્નતાપૂર્વક અનંતકાળ નિગમન કરે છે.
પશ્ચિમાત્ય દર્શનમાં અને ખાસ કરીને એરીસ્ટોટલ (Aristotle. 384–322. B.C)ની ફિલસૂફીમાં એક સિદ્ધાંત છે કે પદાર્થ માત્રનું પરિણમન પોતાના સ્વભાવ અથવા તાવિક સ્વરૂપની પ્રાપ્તિના ધ્યેયલક્ષી હોય છે. આ સિદ્ધાંતને વરેલા દર્શનને Teleology (ટીસીએલેજી) કહેવાય છે. આ સિદ્ધાંત ભવ્ય જીવને લાગુ પડે છે, પરંતુ પુદ્ગલને તેમ જ અભને લાગુ નથી પડતે, એટલું તે ચોક્કસ છે કે વસ્તુમાત્રનું પરિણમન પિતાના મૂળ સ્વરૂપનું ઉલ્લંઘન કર્યા વિના ચક્કસ નિયમની આધીનતા પૂર્વક જ થાય છે પરંતુ પુદ્ગલ તે તેને સ્વભાવમાં (પરમાણુ અવસ્થામાં) આવ્યા પછી પણ સ્ક ધ સ્વરૂપે વિભાવને પણ અવશ્ય પ્રાપ્ત કરે છે. આથી પુદ્ગલનું સ્વભાવ અને વિભાવમાં પરાવર્તન નિરંતર ચાલ્યા જ કરે છે, પરંતુ ભવ્ય જીવ પોતાના શુદ્ધ સ્વભાવને પ્રાપ્ત કર્યા પછી કદાપિ વિભાવને પ્રાપ્ત કરતા જ નથી. રૂપી અને અરૂપી પદાર્થોના પરિણમનમાં આ જ મુખ્ય ભેદ છે. આકાશ, ધર્મ અને અધર્મ તે અનાદિ કાળથી પિતાના સ્વભાવમાં જ સ્થિર છે. તેઓનું સ્વભાવ પરિણમન અનાદિ અનંત છે. ભવ્ય જીવનું વૈભાવિક પરિણમન અનાદિ સાંત છે અને સ્વભાવ પરિણમન સાદિ અનંત છે. પુદ્ગલનું તે સ્વભાવ તેમ જ વિભાવ પરિણમન સાદિ સાત જ છે.
