________________
[ ૧૨૩
પ્રકરણ-૨ નિષેક રચના ] રાશિ ગણિતને આજે પશ્ચિમમાં પ્રશંસનીય વિકાસ થયો છે તે હજ બાલ્યકાળમાં કહી શકાય તેવું જ છે. જૈનદર્શનમાં આ ગણિતને સંપૂર્ણ વિકાસ જોવા મળે છે. દ્રવ્યપ્રમાણુ તેમજ ચૌદ પ્રકારની ધારા સંબંધી પ્રકરણના અભ્યાસકોને આને ખ્યાલ આવ્યા વિના નહિ રહે.
લેગરીધમ માટે ગુજરાતીમાં લઘુરિક્ત શબ્દનો પ્રયોગ થાય છે, પરંતુ જેનગણિતમાં તે માટે “છેદશલાકા” શબ્દનો ઉપયોગ કર્યો છે. આ શબ્દ કેટલે અર્થથી ભરપૂર છે તે અભ્યાસકોની પ્રશંસાને પાત્ર થયા વિના રહે તેમ નથી.
પ્રસ્તુત પ્રકરણમાં આપણે શ્રેણીમાં જેને સ્થાન (Term of a series) કહીએ છીએ તે માટે ગુજરાતીમાં “પદ” શબ્દને પ્રવેગ કર્યો છે તે વિપરીત અર્થસૂચક છે. “પદ” સમૂહવાચક છે. અક્ષરે મળીને શબ્દ અને શબ્દો મળીને “પદ” થાય છે પરંતુ સ્થાન સમૂહ નથી. શ્રેણીના સ્થાનના સમૂહને અથત તેની સંખ્યાને જૈન ગણિતમાં ગચ્છ ઉપરાંત “પટ”ની સંજ્ઞા આપી છે. આ કારણથી કેઈ ગેરસમજ ન થાય તે માટે
પ” શબ્દને ઉપયોગ કેઈ પણ ઠેકાણે ન કરતા સ્થાન અને સ્થાનની સંખ્યાને “ગ૭” કહીશું. નિગ્ન તાલિકામાં શ્રેણી વ્યવહારના પદાર્થોની જૈન સંજ્ઞા, આધુનિક ગણિતમાં વપરાતી અંગ્રેજી સંજ્ઞા તથા તે માટે વપરાતી ટૂંકી સંજ્ઞાઓ આપી છે તે અભ્યાસકેએ મુખપાઠ કરવી જોઈએ જેથી શ્રેણી વ્યવહારનું પ્રકરણ સરળતાપૂર્વક સમજી શકાય.
