________________
૯૨ ]
[ શ્રી જિનપ્રણીત કર્મ વિજ્ઞાન ૪૦. સિદ્ધભગવંતના જ્ઞાનાનંદની અપેક્ષાએ આપણું જ્ઞાનાનંદનું પ્રમાણ:--શ્રી જિનપ્રણીત વિજ્ઞાનમાં સન્માત્રને (પદાર્થ યા વસ્તુ) ચાર પ્રચયાત્મક કહી છે. (Four dimentional) અર્થાત્ વસ્તુના પરિમાણુ યા માપમાનના ૪ ભેદ છે. આઈનસ્ટાઈને વિશ્વને ચાર પ્રચયાત્મક (Four dimentional) કહી છે તેથી ઘણા વિદ્વાનોએ માન્યું કે આઈન્સ્ટાઈનને આ આગામિક પદાર્થને માન્યતા આપવી પડી છે. પરંતુ તે ભૂલ છે. આઈન્સ્ટાઈનના ચાર પ્રકારના માનમાં ત્રણ તે માત્ર ક્ષેત્રના જ છે અને એથે દેશ-કાળ (Space-lime) ને છે. આથી વિરુદ્ધ જિનપ્રણીત માપના આ ચાર ભેદ તે દ્રવ્યમાન, ક્ષેત્રમાન, કાળમાન, અને ભાવમાન છે. કોઈ પણ પ્રચયનું પરિમાણ અર્થાત્ પ્રમાણ નક્કી કરવા માટે તે તે પ્રચયનું એકમ (Unit) નક્કી કરવું પડે છે. જૈનદર્શન ત્રિકાળાબાધિત તેમ જ સર્વક્ષેત્રવતી વિશ્વદર્શન છે. આથી આ વિશ્વદર્શનમાં વસ્તુના ભિન્ન ભિન્ન પ્રચયના પરિમાણુનાજે એકમો નક્કી કરવામાં આવ્યા છે તે સર્વક્ષેત્ર અને સર્વકાળ અચળ (Constant) રહે છે. આથી વિપરીત લૌકિક વિજ્ઞાનમાં અથત આધુનિક વિજ્ઞાનના આ એકમોમાં ક્ષેત્ર તેમજ કાળ ભેદે ભેદ થત જેવામાં આવે છે. ક્ષેત્રમાનના જ સંબંધમાં આ રીતે ભેદ આપણે અનુભવ્યું છે. એક વખત આ દેશમાં આંગળ, વેંત, હાથ, ગજ, ગાઉ આદિ ક્ષેત્રમાનના એક હતા. પછી ઇંચ, ફૂટ, વાર, માઈલ આદિ આવ્યા. આજે મિલીમીટર, મીટર આદિનું ચલણ આવ્યું. સર્વમાનના એકમે નકકી કરવા માટે આખરે તે કઈ અચળ માન ધરાવતા નૈસર્ગિક પદાર્થનું આલંબન લેવું જ પડે છે. સન્ ૧૭૯૧ માં એક મીટરની લંબાઈ અવધારિત ગેળાકાર પૃથ્વીની ભૂમધ્યરેષા (Equator) થી ધ્રુવ (Pole) ના અંતરને એક કરોડમે ભાગ ગણતી હતી. પરંતુ વિજ્ઞાન જેમ જેમ વધુ ને વધુ એક્કસાઈ પૂર્વક ક્ષેત્રમાન નક્કી કરવાને શક્તિશાળી બનતું ગયું તેમ તેમ મિટરની વ્યાખ્યા પણ બદલાતી ગઈ. આજે તે જ મીટરની લંબાઈ ક્રિપ્ટન-૮૬ (Krypton-86) નામના વાયુ પ્રસારિત નારંગી-લાલ રંગના પ્રકાશ તરંગોની વેવલેન્થ (Wave length) થી ૧,૬૫,૭૬૩.૭૩ ગુણ મનાય છે. દ્રવ્યમાન તેમજ કાળમાન માટે “માસી” ( Mass) અને “સેકંડ” (Second) વ્યવહાર માટે ચાલી શકે છે પરંતુ વિજ્ઞાનની દુનિયામાં આ માન સંતોષકારક નથી જણાયા આ સંબંધિ વધુ વિગતવાર ચર્ચા આપણે પ્રકરણ ૧૮૧૯-૨૦ માં કરીશું. હાલ તે એટલું જ જણાવવાનું છે કે આધુનિક વિજ્ઞાનના દ્રવ્યાદિમાનના એક ચક્કસ અચળ નથી, અને કદાપિ આવા અચળ એકમ વિજ્ઞાન કદાપિ પ્રાપ્ત કરી શકશે કે કેમ તે અત્યંત શંકાસ્પદ છે. હું તે નથી માનતા કે વિજ્ઞાન આમાં સફળ થશે. આમાં મુખ્ય કારણ એ છે કે આધુનિક વિજ્ઞાન બૌદ્ધિક જ્ઞાન પર આધારિત હોવાથી આ સર્વ માનનું જઘન્ય તેમજ ઉત્કૃષ્ટ સ્થાન કર્યું છે તેને નિર્ણય કરવાને ક્ષાપથમિક
