________________
૧૧૪]
[ શ્રી જિપ્રણીત કર્મવિજ્ઞાન જકડી રાખવામાં જીવે ગ્રહણ કરેલે પુદ્ગલને “રૂપી” સ્વભાવ જે અગત્યને ભાગ ભજવે છે તે પ્રતિ આપણું લક્ષ ગયું નથી. અત્રે “રૂપી” સ્વભાવ એટલે નામકર્મના સંબંધથી પ્રાપ્ત થયેલું રૂપીપણું નથી સમજવાનું પરંતુ રૂપી દ્રવ્યનું અત્યંત વિલક્ષણ જે રૂપ-રૂપાંતરગમન સ્વરૂપ પરિણમન છે તે સમજવાનું છે. રૂપી દ્રવ્યની પરિણમન ક્રિયા અત્યંત વિલક્ષણ છે, અને આ પૂર્વે તે સંબંધમાં ઘણું કહેવાઈ ગયું હોવા છતાં પણ અત્રે તેની માત્ર યાદ આપીએ.
(i) પુદ્ગલના ક્ષેત્રસ્થાનાન્તર પરિણમનનો કદાપિ હંમેશ માટે અભાવ થતું નથી. પુદ્ગલ પરમાણુ કોઈ એક આકાશપ્રદેશમાં સ્થિરતા ધારણ કરે છે તે વધુમાં વધુ પણ અસંખ્ય કાળથી વધુ નથી હોતી. ટૂંકમાં પુદ્ગલના ક્ષેત્રસ્થાનાન્તર સ્વરૂપ પરિણમનને કદાપિ અંત આવતું નથી. સંસારી જીવને પણ પુદ્ગલ સંબંધથી આ સ્વભાવ પ્રાપ્ત થયો છે અને તેમાં આયુકર્મ નિમિત્ત છે.
| (ii) પરાવર્તન પરિણમન સંબંધમાં આપણે પૃ. ૮૭, ૩૮ મા ફકરામાં વિગતવાર વિવેચન કર્યું છે.
(i) ક્રમસમુચ્ચય સ્વરૂપ પરિણમન પૃ. ૪૮ ફકર ૨૪-iાં આ તેમજ અરૂપીના સમસમુચ્ચય પરિણામની વિસ્તારપૂર્વક ચર્ચા કરી છે.
આ ત્રણ પ્રકારનું રૂપીની જાતનું પગલિક પરિણમન સંસારી જીવને વળગ્યું છે જેના કારણે ૮૪ લાખ નીમાં, ૧૪ અવસ્થામાં અને ૧૪ માર્ગણાસ્થાનમાં પરિભ્રમણ કરતે થકે, આ જીવ અનંતાનંત પ્રકારની વિષમતાઓ, વિકળતાઓ, અપૂર્ણ તાએ, તેમજ આધિ* વ્યાધિ અને ઉપાધિ એ ત્રણ સ્વરૂપ અનંત દુઃખને પ્રાપ્ત કરતે થકો પરાવર્તનસ્વરૂપ સંસારમાં સંચાર કરે છે.
અઘાતી કર્મો પણ ઘાતકર્મોને આધીન છે. ઘાતીના નાશે અઘાતી કર્મોનું ઉપાર્જન બંધ થાય છે. પૂર્વોપાર્જિત કમે તેમની સ્થિતિ ક્ષયે નાશ થાય છે.
પુદ્ગલનું પરિભ્રમણ સ્વરૂપ જીવને પ્રદાન કરનાર આયુકમે છે. પરિભ્રમણ કરવા વ્યવહારરાશિમાં આવ્યા પછી જ તે ચારે ગતિ, પાંચે જાતિ ઈત્યાદિ ભિન્ન ભિન્ન ભ પ્રાપ્ત કરે છે. મારા ગુરુ પંન્યાસપ્રવર જયઘોષવિજયજીએ કહેલું કે આચાર્ય પ્રેમસૂરિ બાપજી કહેતા હતા કે વ્યવહારરાશિમાં આવ્યા પછી પણ મોટાભાગના છ આવલિના અસંખ્યાતમા ભાગપ્રમાણુ યાને મધ્ય મપરિત અસંખ્ય પુગલપરાવર્તનકાળ ભવ્યાત્મા સંસારમાં રખડયા પછી મોક્ષલાભ પ્રાપ્ત કરે છે.
* આધિ એટલે માનસિક પીડા. શારીરિક પીડા વ્યાધિ છે અને બાહ્ય નિમિત્તોથી જે દુ:ખ પ્રાપ્ત થાય છે તે ઉપાધિ છે. પિતાને ધનની ચોરી, આગ, દુકાળ આદિ ઉપાધિઓ છે. આધિના નિમિત્તા પ્રાપ્ત થાય તે પણ સમાધિમાં રહેવું તે સાધના માર્ગ છે. વ્યાધિ અને ઉપાધિ પર મહદંશે આપણે કાબુ નથી પરંતુ તે આધિમાં ન પરિણમે તે જ જોવાનું છે. સાધક હરકોઈ પ્રકારના દુ:ખમાં તેમજ સુખમાં સમાધિમાં રહે છે.
