________________
રૂપી અને અરૂપી દ્રવ્યોનું સ્વરૂપ અને કર્મ પ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદ ] [ ૧૧૧ તે સ્વાભાવિક છે. આમ છતાં પણ કેવળજ્ઞાનને અંશ હેવાથી મતિજ્ઞાન પણ પરિમિત આગમિક પદાર્થોને પામી ન શકે તેમ તે ન જ કહેવાય. તેને જે સંખ્યાત, અસંખ્યાત, અનંતાદિ રાશિની તેની વિલક્ષણ બુદ્ધિથી જે રીતે પ્રરૂપણ કરી છે તે આપણને શ્રી કેવળી ભગવંતેએ ૨૧ પ્રકારની સંખ્યાનું જે વિજ્ઞાન આપ્યું તે સમજવામાં ઘણી જ મદદ કરી શકે છે. આપણું આગમગણિતને તેની પ્રરૂપણા સર્વ રીતે અનુકૂળ ન હોવા છતાં પણ તેમાં ઘણું જ સામ્ય છે અને તે જ અગત્યનું છે. તેને સંખ્યાતીત રાશિઓની રચના ગણિતના પદાર્થોના આલંબનથી કરી છે. આવી રાશિઓ જગતમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે કે નહિ તેને નિર્ણય તેણે કર્યો નથી અને તે કરી શકે તે તેને દા પણ નથી કારણ કે અસંખ્ય અને અનંત રાશિઓ કઈ છે અને તેમાં મેટી નાની કઈ છે તે પ્રતિપાદન તેણે કર્યું નથી છતાં પણ વિકલ્પનાઓથી આવી રાશિઓની તેણે રચના કરી છે અને તેમાં અલ્પ–બહત્વની પણ પ્રરૂપણ કરી છે. આપણે જેને અક્ષય અનંત કહીએ છીએ તેવી તેણે પણ જઘન્ય અક્ષય અનંત રાશિની રચના કરીને બૌદ્ધિકસ્તરે પુરવાર કર્યું છે કે એવી રાશિઓ પણ ગણિતના ઘટકોથી રચી શકાય છે કે જે આય રહિત હોવા છતાં અને વળી તેમાંથી નિરંતર હાની થતી હોવા છતાં પણ કદાપિ તે રાશિ ખાલી થતી નથી. આપણે તે માત્ર આગમપ્રમાણથી જ જાણીએ છીએ કે ભવ્યજીવરાશિમાં વૃદ્ધિ થતી નથી અને પ્રતિ છ માસ તેમાંથી શતપૃથફત્ર પ્રમાણ અર્થાત્ ૨૦૦ થી ૯૦૦ જી મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે અને તેટલા પ્રમાણમાં ભવ્ય રાશિની હાની થતી જાય છે છતાં પણ આ સંસાર ભવ્યજીવથી કદાપિ રહિત નહિ થાય એટલું જ નહિ પરંતુ તે હંમેશા અક્ષય અનંત પ્રમાણુ જ રહે છે. આ વિધાનને બૌદ્ધિકસ્તરે અર્થાત્ તર્ક અને અનુમાનથી પુરવાર કરી શકાય છે તે કેન્ટરે સિદ્ધ કરી આપ્યું છે. આથી આપણે તેના ઋણિ છીએ.
વિશ્વના સમગ્ર દ્રવ્યના ત્રણે કાળના પર્યાનું યુગપત જ્ઞાન સંપૂર્ણ, અખંડ જ્ઞાનઘન છે અને તે કેવળજ્ઞાન છે. દરેક જીવમાં સત્તારૂપે આ જ્ઞાન રહેલું છે. પરંતુ સંસારી રાગી જીવે પિતાના જ્ઞાને પગને ચારિત્રમેહનીયકર્મની આધીનતાએ પરિમિત સેયમાં રોકી રહ્યો છે જેથી શેષ શેયના જ્ઞાનથી વંચિત થઈ અજ્ઞાન બની ગયા છે. જ્ઞાન આત્માને સ્વભાવ છે અને અજ્ઞાન વિભાવ છે. આ અજ્ઞાનસ્વરૂપ વિભાવ દશામાં નિમિત્તભૂત કર્મને જ્ઞાનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે. આથી આપણે ચારિત્રમેહનીય કર્મોદય આપણી જ્ઞાનલબ્ધિના અનંતબહુભાગ પર આવરણ ઊભું કરવામાં કારણભૂત ઠરે છે. આવી જ રીતે આત્માની દર્શનલબ્ધિ પર આવરણ ઊભું કરવામાં પણ ચારિત્રહનીય કર્મોદય જ નિમિત્ત છે.
આપણુ ચેતને પગમાં મોહ અને અન્ય ઘાતી કર્મોનું ઉપાર્જન કરવાની શક્તિ છે તેમ તેમાં મેહ અને અન્ય ઘાતી કર્મોને નાશ કરવાની શક્તિ પણ છે. આપણું તે
