________________
રૂપી અને અરૂપી દ્રવ્યનું સ્વરૂપ અને કર્મ પ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદ ] [ ૧૦૧ મનગમતી દેવાંગનાના ચિંતનમાત્રથી આનત, પ્રાણત, આરણ અને બારમા અચુત કલ્પના દેવે મેળવી લે છે.
વળી વધુ આશ્ચર્ય તે એ છે કે આ બારે ક૯પપપન્ન દેવે કરતા પણ ઉપરના કલ્પાતીત નવરૈવેયક અને પાંચ અનુત્તર વિમાનના દે અત્યંત અલ્પ વિકારવાળા હોવાથી મનથી પણ કામસુખની વાંછા ન કરતા હોવા છતાં પણ શ્રી કેવળી ભગવંતેએ તે દેવેને કાપપન્ન દેવે કરતાં પણ અનંત ગુણ સુખના ભક્તા કહ્યા છે. આથી એક નિષ્કર્ષ નીકળે છે કે જેમ જેમ આત્માનું સુખાનુભૂતિ માટે ઈન્દ્રિયેનું આલંબન હીન હીન થતું જાય છે તેમ તેમ તેની સુખાનુભૂતિનું પ્રમાણ વધુ ને વધુ થતું જાય છે. આથી જેમને લેશમાત્ર પણ વિકાર નથી એવા વીતરાગના સુખની તે કલ્પના પણ થઈ શકે નહિ તેવું અગાધ હોય તેમાં કંઈ જ આશ્ચર્ય નથી.
વીતરાગ ભગવંતના સુખની વાત તે દૂર રહી પરંતુ જે મુનિ પિતાની ઈન્દ્રિ અને મનને વિષાથી વિમુખ કરી પિતાને આત્મામાં જ મગ્ન થાય છે તેવા મુનિનું સુખ પણ એવું તે અનુપમ હોય છે કે તે તે જે અનુભવે તે જ જાણી શકે.
મહોપાધ્યાય યશોવિજયજી “જ્ઞાનસાર”ના મગ્નાષ્ટકની છઠ્ઠી ગાથામાં આ સુખની અનુપમતા દર્શાવતા કહે છે, “પિતાના જ્ઞાને પગમાં મગ્ન થયેલા જે સુખ અનુભવે છે તે અનિર્વચનીય છે, તે સુખ સ્ત્રીના આલિંગન સાથે કે બાવનાચન્દનના વિલેપન સાથે પણ સરખામણી કરવા ગ્ય નથી કારણ કે આ આત્મિકસુખની ઉપમાને લાયક સંસારમાં કઈ સુખ છે જ નહિ. શ્રી ભગવતી સૂત્ર આ જ વાત બીજી રીતે કહે છે, તેને ભાવાર્થ છેઃ “શુદ્ધ ભાવપૂર્વક સર્વવિરતિ ચારિત્રના પાલન થકી પ્રતિ માસ ચિત્ત સુખની વૃદ્ધિ થતા બારમાસ આવું ચારિત્ર પાળનાર સાધુ સર્વ દેવો કરતા પણ ઉત્તમ એવું પર–ઉત્કૃષ્ટ સુખની પ્રાપ્તિ કરે છે.” ભગવતીના આ વિધાનમાં પણ અતિશયેક્તિને લેશ માત્ર નથી.
પંડિત કુંવરવિજયજી તેમના અતિ ગંભીર આત્મસાર પ્રશ્નોત્તર ગ્રંથ—”માં સિદ્ધભગવંતના સુખનું કલ્પનાતીત પરિમાણ દર્શાવતા કહે છે, આ સિદ્ધ ભગવંતના સુખનું વર્ણન કરતા કેવળીને અનંતા આયુષ્ય પૂરા થાય તે પણ વર્ણવી શકાતું નથી છતાં પણ દષ્ટાંતથી લેશમાત્ર બતાવું છું.
“સુરગણ સુખ ત્રિડું કાલના, અનંતગુણ તે કીધ.
અનંત વર્ગો વર્શિત કર્યો, તે પણ સુખ સમધ. અર્થાત્ ભૂતકાળમાં થઈ ગયેલા અનંત દેવે, વર્તમાન અસંખ્ય દેવે તથા અનંત ભાવિ કાળમાં થનારા અનંત દે તે સર્વ ત્રણેકાળના દેવગણના સુખને એગ કરી
