________________
૧૦૬ ]
""
[ શ્રી જિનપ્રણીત કવિજ્ઞાન જ આ મૂઢને “હું ” બુદ્ધિ થઈ ગઈ છે. “આ શરીર તે જ હું” એવા ભ્રમસ્વરૂપ દેહાધ્યાસને તે સેવી રહ્યો છે. આ સંસારની ખીજભૂત અનાદિકાલીન આહાર, ભય, મૈથુન અને પરિગ્રહરૂપ ચારે સંજ્ઞાએના મૂળમાં આ દેહાધ્યાસ જ છે. જે આ દૃષ્ટિ મૂઢતાનું પ્રધાન લક્ષણ છે, ભેદમાં અભેદબુદ્ધિ તેનું સ્વરૂપ છે. દૃષ્ટિમૂઢનુ એક ખીજું સ્વરૂપ પણ એટલુ જ અકળ છે.
સુખ વેદ્ય તત્ત્વ છે તેથી જે વેદક હાય તે જ સુખને વેદી શકે. જીવ ચેતક છે તેથી જેમ તે જ્ઞેયના જ્ઞાયક છે તેમ તે સુખના વેદક પણ છે. આથી જ્ઞાન જેમ જીવને સ્વભાવ છે તેમ સુખ પણ તેના જ સ્વભાવ છે. સ્વભાવ હાવાથી જીવતુ' જ્ઞાતૃત્વ તેમજ સુખ યા આનંદનુ ભાતૃત્વ નિર્નિમિત્તક છે અર્થાત્ જીવને જાણવા કે આન'ને વેઢવા પર પદાથ'ની કોઈ જ જરૂર નથી.
આ રીતે જીવ સ્વયં જ્ઞાનધન છે અને સ્વયં આનંદઘન પણ છે. આમ છતાં પણ શરીરમાં જ આત્મબુદ્ધિ હાવાથી આ મૂઢાત્મા દેહસુખમાં જ સુખ માને છે તેથી તે દેઢુદ્વારા પાંચે ઇન્દ્રિયાના વિષયાના ભાગ ઉપલેાગમાં જ રાચે છે. વિષયેા જડ છે તેથી તેમાં જ્ઞાન નથી તેમ સુખ પણ નથી છતાં પણ પેાતાના આત્મા સાથે તાદાત્મ્ય સ...બંધથી રહેલા સુખને વિષયામાં અર્થાત્ પુર્વાંગલમાં આપે છે. આ રીતે વિષયેામાં સુખબુદ્ધિ આ દૃષ્ટિમૂઢતાનુ બીજું લક્ષણ છે, અભેદમાં ભેદબુદ્ધિ તેનુ સ્વરૂપ છે.
સહેજ ઊંડાણથી વિચારતા જણાશે કે ઉપર દર્શાવ્યા મુજખ ભેદમાં અભેદબુદ્ધિ અને અભેદમાં ભેદબુદ્ધિ સ્વરૂપ આત્માની દૃષ્ટિમૂઢતા એ આ વિશ્વનું અદ્વિતીય અને અગમ્ય મહાન આશ્ચય છે. સ્વભાવથી જ જે સ્વપરના જ્ઞાતા તેમજ છા છે તે પેાતાને જ ન પહેચાની શકે તે રીતે બને? જીવ પાતે પાતાની જાતને કેવી રીતે ગોપવી શકે?
આ સૃષ્ટિમૂઢ જીવતુ એક બીજું પાસુ પણ ન કળાય તેવુ' વિચિત્ર છે. ઈટાનિષ્ટ વિષયાના સચાગ-વિયેાગજન્ય સુખ અશાશ્વત અને પરાધીન છે કારણ કે વિષયેા પર તેના કોઈ જ કાબુ નથી. અનિચ્છા છતાં ઈવિષયાના વિયાગ અને અનિષ્ટ વિષયાને સંચાગ કાળક્રમે અવશ્ય થાય જ છે. તેવા અનુભવ જીવ પેતે ભવેાભવથી કરતા આવ્યે છે. વળી ગમે તેટલા વિષયે ભાગવ્યા પછી પણ કોઈ જીવને સ ંતેાષ થયા નથી તે પણ તે અનુભવતા આવ્યા છે. આાવું પરાધીન, અશાશ્વત અને અપૂર્ણ સુખ તેા કાઈ પણ જીવ ચાહત ન હેાવા છતાં પણ આ મૂઢ જીવ આવા વિષયસુખની પાછળ પેાતાની સર્વ શક્તિ વેડફી નાખે છે તે કઈ એછુ. આશ્ચય નથી. આત્માની સૃષ્ટિને આટલી હદે વિકૃત કરનાર મિથ્યાત્વમાહનીયકમના ઉદય છે. દશ નમાહનીયકના તીવ્ર રસવાળા સ્કંધાને મિથ્યાત્વ માહનીય કહેવાયા છે. આ મિથ્યાત્વમેાહુ ચારિત્રમાહજનક કેવી રીતે અને છે તે વિચારીએ.
