________________
રૂપી અને અરૂપી દ્રવ્યનું સ્વરૂપ અને કમં પ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદ ] [ ૯૭
એક બારીક અદાર સેયના અગ્રભાગ પર જે સૂક્ષમ જળબિંદુ સમાઈ શકે તેને આપણે જળાણુની સંજ્ઞા આપીશું. હવે પૃથ્વીને જળ રહિત ધરતીને જે ભાગ છે તેની સર્વ માટી, પથ્થર, ખનીજ આદિ પરંતુ ત્રસ જી સિવાય સર્વ પદાર્થોનું ખાંડી, દળીને અત્યંત સૂક્ષ્મ ચૂર્ણ બનાવી મહાકાયચૂર્ણ પ્યાલામાં ભરી દે અને આ જ માપને એક બીજો પ્યાલે કે જેમાં આ સર્વ પૃથ્વીનું ચૂર્ણ ઠાલવવાનું છે તેને બાજુમાં રાખે. આ પૃથ્વીના પદાર્થોનું જે ચૂર્ણ બનાવ્યું છે તેને એક આપણ નરી આંખે દેખી ન શકાય પરંતુ અત્યંત શક્તિશાળી સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર નીચે તે સોયની અણી જેવડો દેખાય તેટલે સૂક્ષ્મ છે. આ સૂક્ષમ કણને આપણે “અણુ” કહીશું.
અપર્યાપ્ત સૂક્ષમ નિગદની યા આપણા જેવા સંસારીની યા જેના ઘાતકર્મો હજી ઊભા છે એવા સર્વ શ્રતના જ્ઞાતા શ્રત કેવળીભગવંતની એમ કઈ પણ એકની જે સ્થાનની સાથે આપણે આની સરખામણી કરવાની છે તેની અપેક્ષાએ બહુ ફરક ન પડતા હોવાથી આ ત્રણમાંથી કોઈ પણ એકની ક્ષાપશમિક ચેતનલબ્ધિના અવિભાગપ્રતિચછેદોની જે મધ્યમ અનતાનંત સંખ્યા છે તેને વર્ગ (square) કરો. આ એક વખત વર્ગ કર્યો તેની સાક્ષીમાં પૃથ્વી પ્યાલામાંથી એક અણુ લઈ પૃથ્વી ચૂર્ણ ભરવાના ખાલી પ્યાલામાં નાખે. આ લબ્ધવર્ગને ફરી વર્ગ કરે અને તેની સાક્ષીમાં બીજે અણુ પૃથ્વીપ્યાલામાં નાખે. આવી રીતે પૂર્વ પૂર્વની વર્ગ સંખ્યાને વર્ગ કરતા જાવ અને દરેક વખતે પ્રથમ પ્યાલામાંથી એક એક અણુ ઉપાડી બીજા પૃથ્વીપ્યાલામાં ઠાલવતા જાવ. આમ કરતા કરતા જ્યારે પ્રથમ પૃથ્વીપ્યા ખાલી થાય ત્યારે આ પ્યાલે એક વખત ખાલી થયો છે તેની સાક્ષીમાં સાગરના જળથી ભરેલા પ્યાલામાંથી એક જળાણુ ઉપાડી ખાલી જળપ્યાલામાં ઠાલવે. હવે ફરી છેલ્લે જે વર્ગ સંખ્યા પ્રાપ્ત થઈ હતી તેને વર્ગ કરી પિલા બીજા પૃથ્વી પ્યાલામાંથી કે જે સંપૂર્ણ ભરેલે છે, તેમાંથી એક અણુ ખાલી થયેલા પૃથ્વી પ્યાલામાં નાખે અને વળી પાછો પ્રાપ્ત વર્ગ સંખ્યાને વર્ગ કરી બીજે અણુ પૃથ્વીપ્યાલામાં ઠાલવે. આવી રીતે પ્રથમ પ્રક્રિયા મુજબ જ્યારે બીજી વખત પૃથ્વીપ્યા ખાલી થઈ જાય ત્યારે સાગરનું જળ ભરેલું છે તે પ્યાલામાંથી બીજે જળાણુ લઈને બીજા જળપ્યાલામાં આ જળણુ ઠાલવે. અહીં સુધી બીજા પ્યાલામાં બે જળા આવ્યા છે. આ રીતે વર્ગ પ્રક્રિયા ફરી ફરી કરતા જાવ. અને જેટલી વખત પૃથ્વીપ્યા ખાલી થતા જાય તેટલી વખત એક એક જળાણુ પ્રથમ જળપ્યાલામાંથી લઈ બીજા જળપ્યાલામાં ઠાલવતા જાવ. આમ કરતા કરતા જ્યારે સાગરના જળથી ભરેલા પ્રથમ પ્યાલાનું સર્વ જળ બીજા પ્યાલામાં ભરાઈ જાય ત્યારે જે વર્ગ સંખ્યા પ્રાપ્ત થઈ તે હજી કેવળીભગવંતની ક્ષાયિકલબ્ધિના ભાવ પ્રમાણુના અવિભાગપ્રતિચછેદોની સંખ્યા સુધી પહોંચી નથી. આપ પૂછશે કે તે કેવળીભગવંતની ક. ૧૩
