________________
[ શ્રી જિનપ્રીત કર્મ વિજ્ઞાન છે અને તેથી જ તે અનાદિ કાળથી જીવને જ્ઞાનોપગ સુખની પ્રાપ્તિ માટે નિરંતર વલખા મારી રહ્યો છે. જીવ જ્યારે તેનું શુદ્ધ અરૂપી સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરશે ત્યારે તેને ઉપગમાં અક્રમથી સંપૂર્ણ જ્ઞાતત્વ તેમ જ પરમાનંદનું વેદન અવશ્ય પ્રાપ્ત કરશે તેમ વ્યવહારનય કહે છે. સર્વનય પિતા પોતાના સ્થાને સમાન બળ ધરાવે છે. કેઈ એક નય અન્ય નયથી વધુ બળવાન છે તે વિધાન અનેકાંત દર્શનને ઇષ્ટ નથી.
ક્ષાયિક ચારિત્રલબ્ધિ –મેહભાવના લેશ રહિત નિર્મળ ચેતને પગની નિજાત્મામાં રમણતા યા ચર્યા ક્ષાયિક ચારિત્રલબ્ધિ છે.
ક્ષાયિક તપલબ્ધિનિજાત્મામાં રમણતા થકી જીવમાત્રને પરમ ઈટ એવા સ્વાધીન અને શાશ્વત, પરમાનંદને વેદન થકી પ્રાપ્ત નિરીહતા (ઈચ્છારહિતતા) અને સંતૃપ્તિ ક્ષાયિક તપલબ્ધિ છે. સામાન્ય રીતે તપલબ્ધિની પ્રરૂપણ કરાતી નથી કારણ કે તે ચારિત્રલબ્ધિમાં આવી જાય છે. પરંતુ ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં જીવના ચારિત્ર અને તપ એ બેઉ લક્ષણે ભિન્ન ભિન્ન ગણાવ્યા હોવાથી અત્રે ક્ષાયિક તપલબ્ધિનું સ્વરૂપ જુદું ગણાવ્યું છે. કર્મલિપ્ત અશુદ્ધ તપગુણ પરની ઈચ્છામાં તપન સ્વરૂપ છે અને શુદ્ધ તપગુણ સ્વમાં સંતૃપ્તિ સ્વરૂપ છે. આ જ તપ ગુણને ઉત્કૃષ્ટ પ્રકર્ષ છે, અનંત તપ લબ્ધિ છે. ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં તપલબ્ધિને જુદી ગણાવી છે તેને હેતુ ગંભીર છે. આ લબ્ધિ જ જીવને અભ્યદય યા નિ શ્રેયસદિશામાં પ્રગતિ કરાવે છે. જીવને પિતાના જીવનમાં જેની ઉણપ સાલે છે તેની પૂર્તિ કરવાની ઈચ્છામાં તપસ્વરૂપ તપલબ્ધિ યાને ઈષ્ટને પ્રાપ્ત કરવાની જે લગન યા તમન્ના હોય જ નહિ તે પ્રયત્ન, પ્રાપ્તિ આદિ યાને વીર્ય લાભ, ભેગ ઈત્યાદિ લબ્ધિઓનું પ્રવર્તન જ થાય નહિ. આથી આત્માના વિકાસમાં તપલબ્ધિની અગત્યતા જેટલી આંકીએ તેટલી ઓછી જ છે.
ક્ષાયિક દાનાદિ લબ્ધિ –દાનાદિ પાંચ લબ્ધિઓનું નૈૠયિક સ્વરૂપ પંડિત શ્રી કુંવરવિજ્યજીકૃત “શ્રી અધ્યાત્મસાર પ્રશ્નોત્તર ગ્રંથ” કે જેની બીજી આવૃત્તિ શ્રાવક ભીમસિંહ માણેકે સન ૧૮૯૬ માં, એટલે કે આશરે ૮૫ વર્ષ પૂર્વે મુદ્રિત કરાવેલ તેમાં પૃષ્ઠ ૨૩૩-૩૪ માં જે રીતે ઘટાવ્યું છે તે તેમના જ શબ્દોમાં રજુ કરીએ. “સિદ્ધ પરમાત્માને વીર્યગુણ તે સહકાર આપે છે તેમ જ્ઞાનગુણના ઉપયોગ વિના વિર્ય છૂરી શકે નહીં તેથી વીર્યને સહાય જ્ઞાનગુણનું છે તથા જ્ઞાનમાં રમણ તે ચારિત્રની સહાય છે. એમ એક ગુણને અનંત ગુણની સહાય છે. હવે જે ગુણ સહાય આપે છે તે તે આત્માના ગુણમાં દાન ધર્મ છે, તે સિદ્ધના જીવ પ્રતિ સમય અનંત સ્વગુણ સહાયરૂપ અનંત દાન પોતે પિતાને આપે છે તથા જે ગુણને જે ગુણની સહાયરૂપ શક્તિની પ્રાપ્તિ તે સિદ્ધના જીવને લાભ છે તથા સિદ્ધના જીવ પિતાના પયયને પ્રતિસમયે ભગવે છે તે ભાગ છે તથા સિદ્ધના જીવ સ્વાભાવિક જે સ્વગુણ તેને વારંવાર ભગવે છે માટે તેને ઉપગ છે એમ સિદ્ધને દાન સ્વરૂપનું છે, લાભ પણ સ્વરૂપને છે, ભગ સ્વપર્યાયને છે અને સ્વાભાવિક
