________________
૮૦ ]
[ શ્રી જિનપ્રણીત ક*વિજ્ઞાન જ્ઞાન છે ને તે માત્ર બુદ્ધિસ્પશી છે. પરંતુ આ જ્ઞાન અંતર'ગસ્પર્શી હાય અર્થાત્ તે આત્મપ્રતીત થાય ત્યારે જ તે સમ્યગ્દર્શન કહેવાય અને તે દનાવરણીયક ના ક્ષચેાપશમનિષ્પન્ન ( યા ઉપશમ યા ક્ષયનિષ્પન્ન પણ હાઈ શકે) સમ્યક્ત્વ છે. રાગ -દ્વેષની મંદતા તેમ જ અકદાગ્રહ સ્વરૂપ પ્રથમભાવ, મેાક્ષની તીવ્ર ઇચ્છા સ્વરૂપ સવેગભાવ, સસારપ્રતિ અરુચિ સ્વરૂપ નિવેદભાવ, જિનપ્રણીત તત્ત્વામાં શ્રદ્ધાન સ્વરૂપ આસ્તિકયભાવ તથા સાંસારિક દુ:ખાથી પીડાતા જીવા પ્રતિ કારુણ્યભાવ, આ સ સમ્યગ્દષ્ટ આત્માઓની પહેચાન કરાવી શકે છે. આ સમ્યગ્દષ્ટિ આત્માના ઉપયાગમાંથી માહસ્વરૂપ વિકાર જેમ જેમ માં થતા જાય છે તેમ તેમ તેના અસયમિ ચારિત્રની વિકૃતિ ઘટતી જાય છે અને જ્યારે તે માઢુભાવ અત્યંત મંદ થયે વિષયામાં ભાગ અને સુખબુદ્ધિ નષ્ટપ્રાયઃ થઈ જાય છે ત્યારે તે સર્વ પરિગ્રહના ત્યાગ કરી મેક્ષમા ના પ'થી બને છે, અને જ્યારે તેના ઉપયોગ માહભાવથી અત્યંત રહિત થઈ શુદ્ધ નિર્માંળ અને છે ત્યારે તે વીતરાગ મહાત્માનું' ચારિત્ર યથાખ્યાત ચારિત્ર કહેવાય છે. આ જ શુદ્ધ ચારિત્ર લબ્ધિ છે. અનંત ચારિત્ર છે, સ્વભાવ ચારિત્ર છે જે પરમાનંદના અનુભવ રૂપ
છે.
તપલબ્ધિને ચારિત્રલબ્ધિમાં વણી લેવામાં આવી છે કારણકે ચારિત્ર કારણ છે અને તપ કાય છે. વિષયાના ભેગમાં સુખની ભ્રાંત માન્યતાથી પ્રેરાઈ માહિત જીવના જ્ઞાનાપયેગ નિરંતર પરમાં જ રમતા રહે છે. તેણે ઇચ્છેલા વિષયેાની પ્રાપ્તિ થયા પછી પણ તે ઇચ્છા રહિત થતે। નથી. તેમજ સતૃપ્ત થતા નથી. પ્રાપ્તવિષયાના ભાગથી તૃપ્તિ થવાની વાત તે દૂર રહી પરતુ જેના અંત નથી એવા ન ભાગવેલા વિષયેાની ઇચ્છામાં આવા જીવે નિર'તર તપતા જ હાય છે. આ પરની ઇચ્છામાં તપન-પરની તરસ, તલસાટ, અતૃપ્તિ એ સ` વિકૃત તપલબ્ધિ છે. આ રીતે ચારિત્રમેાહના વિકારલિપ્ત ચેતને પયેાગ હુંમેશા પરની ઇચ્છામાં તપ્યા કરતા હાય છે. આથી જેનુ' ચારિત્રમેાહિત યાને વિકૃત છે તેના તપ ગુણુ પણ વિકૃત છે. આથી વિપરીત શુદ્ધ યાને વીતરાગચારિત્ર ઇચ્છા માત્રથી રહિત છે કારણ કે તે સંતૃપ્ત છે. આત્માની આ સંતૃપ્ત અવસ્થા શુદ્ધ તપ લબ્ધિ છે, તપલબ્ધિની સંપૂર્ણતા છે, અનતતા છે. અત્રે કોઈ શ`કા કરે છે કે શાસ્ત્રમાં તે “ ઇચ્છાનિરોધ ” ને તપ કહેલ છે. વાત તે બરાબર છે પરંતુ તપ મા લક્ષણ ઉપરિત છે કારણકે ત્યાં સાધનમાં સાધ્યનેના ઉપચાર છે. ઇચ્છામાત્રથી રહિત સ્ત્રમાંતૃપ્તિ અર્થાત્ નિરીહપણું અને સ ંતૃપ્ત અવસ્થા શુદ્ધ તપલબ્ધિ છે, જે સાધ્ય છે. આ સાધ્યની સિદ્ધિ માટે પરની ઇચ્છાનેા નિરાધ” સાધન છે, અને આ સાધનને જ ઉપચારથી સાધ્ય કહેલ છે. જો આમ ન માનીએ તે જે સતૃપ્ત અને નિરીહ છે તે સિદ્ધાત્મામાં ઇચ્છા નિરોધ સ્વરૂપ તપ કેવી રીતે ઘટે? તપ તે જીવ માત્રનું લક્ષણ કહ્યું છે. તેથી તે સ'સારી તેમજ સિદ્ધાત્મામાં પણ વ્યાપ્ત થવું જોઈએ; તેથી પરની ઇચ્છામાં તપન અશુદ્ધ તપલબ્ધિ અને સ્વમાં તૃપ્તિ અર્થાત્ સંતૃપ્ત અવસ્થા શુદ્ધ તપલબ્ધિ છે.
66
