________________
રૂપી અને અરૂપી દ્રવ્યનું સ્વરૂપ અને કર્મપ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદ ] [ ૮૩ લબ્ધિવીર્યમાં હાનિવૃદ્ધિને ક્રમ ચાલ્યા કરે છે, જેના કારણે જીવના લબ્ધિવીર્યમાં ઊર્ધ્વમુખિ વિષમતા પ્રાપ્ત થાય છે અને આ લબ્ધિવીર્યના પ્રમાણ અનુસાર સર્વ ક્ષપશમભાવે પરિણમન કરતી લબ્ધિઓ પણ ઊર્ધ્વમુખિ વિષમતા પામે છે અર્થાત ક્રમસમુચ્ચયસ્વરૂપ પરિણમન પ્રાપ્ત કરે છે.
આ રીતે આપણે વિચર્યાદિ પાંચે શુદ્ધાશુદ્ધ અથત ક્ષાપશમિક ભાવે પરિણમેલી લબ્ધિઓનું નિરૂપણ કર્યું. હવે આજ લબ્ધિઓનું શુદ્ધ અર્થાત્ અંતરાયકર્મના સંપૂર્ણ ક્ષયથી પ્રાપ્ત પાંચે ક્ષાયિક લબ્ધિઓનું સ્વરૂપ સમજવા પ્રયત્ન કરીએ.
ક્ષાયિકવીયલબ્ધિ: પુરૂષ પ્રયત્નની સંપૂર્ણ સફળતા અથાત્ સર્વ પ્રજન સિદ્ધ થવાથી આત્માની કૃતકૃત્ય અવસ્થા ક્ષાયિકવીર્યલબ્ધિ કહી શકાય. કઈ કઈ આચાર્યોએ સર્વજ્ઞતાને તે કઈ કઈ આચાર્યોએ સ્વભાવમાં પ્રવૃત્તિને ક્ષાયિકવીર્યલબ્ધિ કહી છે. મને લાગે છે કે ચેતનાના સંપૂર્ણ વિકાસને યાને ચૈતન્યગુણના ઉત્કૃષ્ટ પ્રકર્ષને પણ ક્ષાયિકલબ્ધિ કહેવામાં વધુ જણાતું નથી કારણ કે ચેતનાની સર્વ શક્તિ એ જ ચેતનવીર્ય છે.
ક્ષાયિકલાભલબ્ધિ:–પિતાના આત્માના શુદ્ધસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ તે નિશ્ચયથી ક્ષાયિકલાભલબ્ધિ છે. દિગંબર આચાર્યોએ આ લબ્ધિને જે અર્થ કર્યો છે તે સાંપ્રદાયિક તેમજ ઘણે જ વિચિત્ર લાગે છે. તેમના મતે સંગી કેવળી ભગવંતેને તેમની માન્યતા અનુસાર કવળાહાર ન હોવા છતાં પણ સામાન્ય મનુષ્યને જેને કદાપિ લાભ થતું નથી તેવા પરમ શુદ્ધ અનંતબળદાયક સૂમ પરમાણુઓનું પ્રતિસમય પ્રાપ્ત થવું તે ક્ષાયિકલાભ લબ્ધિ છે; પરંતુ આમ માનવાથી સિદ્ધ પરમાત્મા જે દેહરહિત છે ત્યાં ક્ષાયિકલાભલબ્ધિ અવ્યાપ્તિ દેષથી દુષિત થાય છે.
ક્ષાયિક ભેગલબ્ધિ : ક્ષાયિક ઉપભેગલબ્ધિ –નિશ્ચયથી સ્વરૂપ આનંદનું ભેફતૃત્વ ક્ષાયિક ભેગલબ્ધ છે. અને પ્રતિસમય નિરંતર ભકતૃત્વ ક્ષાયિક ઉપભેગલબ્ધિ છે. દિગંબર ગ્રંથમાં શ્રી તીર્થકર ભગવંતેને કુસુમવૃષ્ટિ આદિ અતિશય અને સિંહાસન, છત્ર, ચામર આદિ વિભૂતિઓ પ્રાપ્ત થાય છે તેને અનુક્રમે ક્ષાયિકગ અને ક્ષાયિક ઉપગલબ્ધિ કહી છે. અત્રે આ લક્ષણ પણ સામાન્ય કેવળી ભગવંતે તેમજ સિદ્ધોમાં અવ્યાપ્ત હોવાથી દુષિત થાય છે. આ દેશના નિવારણાર્થે તેઓ કહે છે કે આ લબ્ધિઓના કાર્યમાં શરીર નામકર્મ અને તીર્થંકર નામકર્મની અપેક્ષા રહે છે તેથી સિદ્ધોને શરીર અને તીર્થંકરનામકર્મ ન હોવાથી સિદ્ધોમાં અવ્યાબાધ આનંદ સ્વરૂપે આ લબ્ધિઓ પ્રગટ થાય છે. આપણે તીર્થકર ભગવંતે, સામાન્ય સગી કેવળી ભગવંતે તેમજ સિદ્ધભંગવતેમાં પરમાનન્દના ભેફતૃત્વ સ્વરૂપે જ આ લબ્ધિઓનું ગ્રહણ કર્યું છે. બાકી છત્ર, ચામર, કુસુમવૃષ્ટિ આદિમાં તીર્થકર નામ
