________________
રૂપી અને અરૂપી દ્રબ્યાનુ સ્વરૂપ અને કર્મ પ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદ ]
[ ૮૧
આ લક્ષણ અનુપચરિત હાવાથી નિશ્ચયલક્ષણ છે. ૫'ચમહાવ્રતને ધમ કહીએ છીએ ત્યાં પણ આ પ્રમાણેના ઉપચાર જ છે, કારણ કે પંચમહાવ્રતાઢિ પરમાન’ક્રમય સ્વભાવ ધર્મસ્વરૂપ સાધ્યનું સાધન છે.
રાગી જીવાને ચેતનેાપયેગ પરમાં ચર્યાં કરતા રહી નિર`તર સુખ અને દુઃખના આવના વેદી રહ્યો છે અને પેાતાના જ પરમાન સ્વરૂપ આત્માનંદથી વ ́ચિત થઈ રહ્યો છે. જ્યાં સુધી વિષયસુખના ભગવટો છે અથવા તેની ઇચ્છા છે ત્યાં સુધી જીવ શાશ્વત, સ્વાધીન અને સપૂર્ણ એવા આત્માનંદનુ વેદન છે જેમાં તે શુદ્ધ ચારિત્રલબ્ધિને પામી શકતા નથી.
૩૭. વીર્યાદિલબ્ધિનું શુદ્ધાશુદ્ધ સ્વરૂપઃ— જીવે તેની અનાહિકાલીન સૂક્ષ્મ સાધારણ નિગેાદપર્યાયમાં અનંતાનંત પુદ્ગલપરાવર્તન કાળ વીતાવ્યેા છે. જીવની આ હીનમાં હીન અવસ્થા છે, જેમાં લગભગ જડવત્ કહી શકાય તેટલી હદે તેની ચેતના ક ભાર નીચે દમાયેલી હાય છે. આ અવસ્થામાંથી પ્રગતિ કરતા કરતા સૂક્ષ્મમાંથી બાદર, સાધારણમાંથી પ્રત્યેક, સ્થાવરમાંથી અસ'જ્ઞીત્રસ અને અંતે સન્ની ૫'ચેન્દ્રિય પર્યાય પણ પ્રાપ્ત કરે છે. આ અંતિમ પર્યાયમાં મનુષ્યપણે ભવ્યાત્મા પ્રગતિની ચરમસીમા-મેાક્ષને પણ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આ બધી પ્રગતિ કઈ શક્તિથી થાય છે ?
જ્ઞાનલબ્ધિના વિકાસની દૃષ્ટિએ જોઈએ તા સ્થાવર યાગ્ય એધસ'જ્ઞામાંથી અસ'જ્ઞી ત્રસ યેાગ્ય હેતુવાદે પદેશિકી સ`જ્ઞા± અને તેની ઉપર સ'ની યાગ્ય દ્રીકાલિકી સ'જ્ઞા અને અ ંત મેાક્ષના બીજ સમાન દ્રષ્ટિવાદે।પદેશિકી સ'જ્ઞા પર્યંતના વિકાસમાં કઈ શક્તિ કામ કરી રહી છે? આ સર્વ શક્તિ તે આત્માની વીયલબ્ધિ છે. ખળ, ઉત્સાહ, પરાક્રમ, શક્તિ, ચેષ્ટા, પુરુષાથ આદિ આ વીના જ પર્યાય શબ્દો છે. આત્માની સર્વ શક્તિના વિકાસના આધાર આત્મવીય છે.
આત્માને અભ્યુદય અર્થાત્ ભૌતિક આખાદિ, સુખ, સમૃદ્ધિ આદિ અભિષ્ટ (ઇષ્ટ) હેાય યા નિઃશ્રેયસ અર્થાત્ આત્મસુખ-મેક્ષ ઈષ્ટ હાય તે સની પ્રાપ્તિ માટે જોઈતા ઉત્સાહ, પ્રયત્ન આદિ આત્માની વીય લબ્ધિ પર આધાર રાખે છે. જે ઘાતીકમ આત્મવીયના પ્રવતનમાં વિઘ્નયાને અ'તરાય નાખે છે તે વીર્યંન્તરાય કમ છે. ગમે તેટલું પણ ગાઢ અંતરાયકમ આત્મીયના પ્રવતનને સ ંપૂર્ણ પણે અંતરિત કરવાને શક્તિમાન નથી. અપર્યાપ્ત સાધારણ નિગેાદનું લબ્ધિવીય ( પ્રગટવીય) કંઈક અંશે પણ પ્રગટ રહી કાર્ય કરે જ છે જેના લીધે તેમાં કાયયેાગ પ્રવર્તે છે. વીર્યંન્તરાય કર્માંના ક્ષયેાપશમથી પ્રગટ થાય છે તે લબ્ધિવીય કહેવાય છે. જીવ
+ આ સંજ્ઞાના સ્વરૂપ માટે પરિશિષ્ટ જુઓ.
૩. ૧૧
