________________
૫૦ ]
[ શ્રી જિનપ્રણીત ક વિજ્ઞાન ધર્માસ્તિકાયનું આલંબન તેમને સહજ પ્રાપ્ત થયું હતું. અધેાલાકના અલેાકને સ્પતા અંતિમ પ્રતર પર સ્થિત પરમાણુ ઊલાકના અલેાકસ્પશી ઉપરીમ પ્રતર પર સમયમાત્રમાં પહાંચી શકે છે અર્થાત્ ૧૪ રજ્જુનુ અંતર એક જ સમયમાં પાર કરી શકે છે. લેાકમાં ગતિના વેગનું (Velocity) આ ઉત્કૃષ્ટ સ્થાન છે, કારણ કે લેાકના કોઈ પણ એ પ્રદેશ વચ્ચેનું અંતર ઉત્કૃષ્ટે ૧૪ રજ્જુ જ પ્રાપ્ત થાય છે. આવી ઉત્કૃષ્ટ ગતિમાં પણ હરકોઈ દ્રવ્યને ધર્માસ્તિકાયના પ્રત્યેક પ્રદેશનું આલ`બન સહેજ મળી રહે છે. તેવી જ રીતે અધર્માસ્તિકાયમાં પણ સ્થિતિહેતુત્વશક્તિ છે અને તે પ્રત્યેક પ્રદેશે અન`ત છે. આ શક્તિ પણ તેના ઉત્કૃષ્ટ સ્થાનમાં રહીને જ વતી રહી છે. જેને જેને, જે જે ક્ષેત્રમાં, જેટ-જેટલે કાળ, સ્થિતિ કરવી હોય તેને તેને, તે તે ક્ષેત્રમાં, અવસ્થિત અધર્માસ્તિકાય પ્રદેશે તેટ-તેટલા કાળ સ્થિતિ કરવા આલખન પુરુ પાડે જ છે. એક પરમાણુ કોઈ એક સ્થાને અસંખ્યાતા વષો સુધી સ્થિર રહી શકે છે. કારણ કે અધર્માસ્તિકાયનું આલંબન તેને અસખ્યાતા વર્ષોં સુધી નિર ંતર મળી રહે છે. જો પરમાણુ ‘અન’તકાળ પણ સ્થિર રહેવા માગે તે અધર્માસ્તિકાયને પ્રદેશ-જેને સ્પર્શીને પરમાણુ રહ્યો છે-આ માટે પશુ મલખન પ્રદાન કરી શકે છે, પરંતુ પરમાણુમાં એક સ્થાન પર અસ`ખ્યાત કાળથી વધુ સ્થિરતા કરવાની યાગ્યતા નથી.
આ જ રીતે અરૂપી જીવાસ્તિકાય અર્થાત્ સિદ્ધ જીવની જ્ઞાનાદિ ચારે પ્રકારની ચૈતન્યશક્તિ વિકસિત થઈ પરિણમન કરી રહી છે. તે ચેતનાની જ્ઞાનશક્તિ સ ́પૂર્ણ છે કારણ કે સČક્ષેત્ર અને સČકાળવર્તી સત્ર દ્રબ્યાના સર્વાં પર્યાયનુ જ્ઞાતૃત્વ પ્રતિ સમય તેમાં વર્તે છે. તેવી જ રીતે તે ચેતના જ્ઞેયમાત્રનું દર્શીન પ્રતિસમય કરી રહી છે અને તેથી દર્શનશક્તિ પણ સંપૂર્ણ છે. સ'પૂર્ણતાને પ્રાપ્ત તે ચેતનામાં “ઈચ્છા” સ્વરૂપે અપૂર્ણતા નથી. તે નિરીહ છે. સંતૃપ્ત છે અને તે જ તેની ‘તપ’ શક્તિની સ`પૂર્ણતા–અનંતતા છે. તેના ઉપયાગની સ્વમાં ચર્યાં છે તે જ પરમાનંદમાં મગ્નતા છે અને તે જ ચારિત્રગુણની સ`પૂર્ણતા યાને અનંતતા છે. ચેતનવી પણ અન’તતાને પામ્યુ છે કારણ કે કૃતકૃત્યતા ત્યાં સ`પૂર્ણ પણે વર્તે છે.
આ છે અરૂપી દ્રવ્યેનું “ સમસમુચ્ચય” પરિણમન.
રૂપી દ્રવ્યેનું પરિણમન આથી સદ ંતર વિપરીત છે. રૂપીના ગુણ્ણાના અનેક અવાંતર ભેદો છે પરતુ તે સ` ભેદોને પુદ્ગલ ક્રમપૂર્વક જ પ્રાપ્ત કરી શકે છે, યુગપત્ નહિ. પુદ્ગલના વણુના પાંચ ભેદ છે. ગધના બે ભેદ છે, રસના પાંચ અને સ્પના આઠ ભેદ છે. આ સ` મળીને પુદ્ગલના વર્ણાદિ ગુણ્ણાના ૨૦ ભેદ થાય છે. પરંતુ એક પરમાણુમાં કોઈ એક કાળે એક જ વણું, એક જ ગંધ, એક જ રસ અને શીત કે ઉષ્ણુમાંથી એક જ સ્પર્શ અને સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષમાંથી એક જ સ્પર્શી એ રીતે ૨૦ માંથી માત્ર પાંચ જ ગુણેા તેમાં યુગપત્ વતે છે. વળી તે પાંચે ગુણના તરતમતાએ
