________________
રૂપી અને અરૂપી દ્રવ્યોનું સ્વરૂપ અને કમ પ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદ ] [ & કર્મોદયનિષ્પન ઔદયિક ભાવ છે. જ્ઞાનાવરણીય કર્મોદય નિમિત્તે જ્ઞાન અજ્ઞાનરૂપે પરિણમે છે. મેહનીય કર્મના ઉદયે સ્વભાવે સમ્યગદષ્ટા એવા આત્માની દષ્ટિ વિકૃત થઈ મૂઢતાને પામે છે. જેથી તેનું ચારિત્ર પણ વિકૃત બની કલુષિત થઈ જાય છે અંતરાયકમને ઉદયે તેને વીર્ય ગુણ પણ નિવયંત્વને પામે છે. આથી અદર્શન, અજ્ઞાન, દષ્ટિમૂઢતા, વિકૃત ચારિત્ર અર્થાત્ ચારિત્રમેહ અને અવીર્ય આ સર્વ જીવના અનુજીવી ગુણનું વૈભાવિક સ્વરૂપ છે અથવા તે તે ઘાતકર્મોદયનિષ્પન્ન જીવના ઔદયિક ભાવે છે.
અઘાતી કર્મોદયનું કાર્ય વિલક્ષણ છે. આ કર્મોના ઉદયે જીવમાં જે ગુણે હતા જ નહિ તેવા ભૌતિક યાને પૌગલિક ગુણે તે પ્રાપ્ત કરે છે. અઘાતી વેદનીય કર્મના ઉદયે વ્યાબાધત્વ ઉપજીવી ગુણને પ્રાપ્ત આત્મા સુખ-દુઃખરૂપ બાધાને અનુભવ કરે છે, તેથી શાતા વેદના અને અશાતવેદન સ્વરૂપ વિભાવે વેદનીયકર્મોદયનિષ્પન્ન જીવના
દયિક ભાવે છે. તેવી જ રીતે ધર્માસ્તિકાયાદિ અરૂપી દ્રવ્યની જેમ આકાશમાં એક જ ક્ષેત્રમાં એકાકારે સ્થિર રહેવાના સ્વભાવવાળે અથત આકાશમાં અક્ષયરિથતિવાન આત્મા આયુષ્યકર્મના ઉદયે મનુષ્ય, દેવ, નારકાદિ વૈભાવિક ભવને ધારણ કરતે જીતે આ સંસારમાં ભ્રમરવત્ ભમતે કઈ સ્થાને સ્થિરતા ધારણ કરી શકતું નથી અર્થાત્ ક્ષરસ્થિતિસ્વરૂપે વિભાવદશાને પ્રાપ્ત થયું છે. આથી મનુષ્ય આયુષ્ય, દેવાયુષ્યાદિ આયુષ્યકર્મોદયનિષ્પન્ન આત્માની વિભાવદશાને ઔદયિક ભાવ કહેવાય છે. પુદંગલનું બહુરૂપીપણું અને તજજન્ય બહુનામી પણું સ્વભાવે અરૂપી અને અનામી આત્મદ્રવ્ય પર લાદવામાં નિમિત્તભૂત અઘાતી કર્મને નામકર્મ કહેવાય છે. આથી ભિન્ન ભિન્ન મનુષ્યાદિ ગતિઓ, પૃથ્વી, જળ, વાયુ આદિ કાય, અનેક પ્રકારના શારીરિક વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ, સંસ્થાન, ચાલ, સ્થૂલતા, બાંધે, અંગ, ઉપાંગ, સૂક્ષમત્વ, બાદરત્વ, તેમજ પ્રભાવશાળી અથવા અપ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વ, મધુર યા અમધુર સ્વર, સુરૂપ, કુરૂપ આદિ સર્વ શારીરિક તેમજ વ્યક્તિત્વની વિશેષતાઓ નામકર્મોદયનિષ્પન્ન ઔદયિક ભાવ છે, જે પૌગલિક કર્મલિપ્ત હોવાથી અશુદ્ધ છે.
લિંબુ ખાટો રસ, ડુંગળીની યા લસણની દુર્ગધ, પાષાણુને (પૃથ્વીકાયજીવને) કઠોર સ્પર્શ, મીનને મૃદુસ્પર્શ, કોયલને મધુરકંઠ, ગર્લભની કર્કશ ભૂક, પદ્મિની સુંદરીની ગજગામિની ચાલ, ભરાવદાર કાળા લાંબા વાળ, પિતાનું સ્વતંત્ર શરીર (પ્રત્યેક પણું ), અનંત છ વચ્ચે એક જ શરીર (અનંતકાય), સૂક્ષ્મ શરીર, બાદરશરીર, હલનચલન કરી શકે તેવું ત્રસ શરીર, સ્થાવર શરીર ઈત્યાદિ સર્વ આત્માના વિભાવિક સ્વરૂપે નામકર્મોદયનિષ્પન્ન ઔદયિક ભાવે છે. ઉચ્ચકુળ, નીચકુળ, ઉચ્ચગેત્ર, નીચોત્રાદિ વિભા ગોત્રકર્મોદયનિષ્પન્ન ઔદયિક ભાવે છે. આ રીતે આઠ કર્મો જીવની ઔદયિક ભાવે વૈભાવિક પરિણતિમાં નિમિત્તતા પૂરી પાડવામાં કુશળ છે.
