________________
૬૨ ]
[ શ્રી જિનપ્રણીત કČવિજ્ઞાન દના જીવના અસાધારણ ગુણેાની અનુજીવી સ`જ્ઞા સાક છે. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને વીય જીવના અનુજીવી ગુણ્ણા છે અને જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને વીય લબ્ધિએ પણ છે. લધિ અત્રે શક્તિના અશ્ર્વમાં છે. ગુણ અને લબ્ધિમાં સૂક્ષ્મ અ`ભેદ છે. ગુણકા વા ગુણવ્યાપાર યા શુષ્ણેાના પરિણમનપ્રવાહ લબ્ધિ છે. આગળ ઉપર આ બેઉ એક બીજાના સ્થાને વપરાશે તેથી યથાયેાગ્ય અંઘટન કરવુ. ગમે તેવા કે ગમે તેટલા ગાઢ કર્માં પણ જીવનુ ચૈતન્ય સ ́પૂર્ણપણે આવરી શકતા નથી. કશક્તિની આ મર્યાદા હાવાથી કમ સાથેના સ`ઘષમાં અતિમ વિજય જીવના જ થાય છે. વહેલા કે મેડા ભવ્ય જીવ કમ્'ખ'ધનથી સદા માટે મુક્ત થઇ પેાતાનું અંતિમ લક્ષ્ય સ્વાભાવિક, શુદ્ધ, પરમાન - મય સ્વરૂપ અવશ્ય પ્રાપ્ત કરે છે. આ રીતે જીવના અનુજીવી, ઉપજીવી અને પ્રતિજીવી ગુણેનુ વિશ્લેષણ કર્યું જેથી ધાતી અને અઘાતી કર્યાંનું કાર્યં સરળતાપૂર્વક સમજી શકાય.
જે કર્માંના ઉદય નિમિત્તે જીવના અનુજીવી ગુણેાના અથવા ચેતનલબ્ધિઓના ઘાત થાય છે તે ઘાતીકમેર્યાં છે અને જેના ઉદય નિમિત્તે જીવમાં ઉપજીવી ગુણા પ્રાપ્ત થાય છે તે અઘાતી કર્યાં કહેવાય છે, કારણકે આ કર્માં જીવના અનુજીવી ગુણેાને યાને ચેતનલબ્ધિઓને ઘાત કરી શકતા નથી. અધાતી કર્યાંના સદ્ભાવમાં જ જીવના ઘાતીકર્માના નાશપૂર્વક સ અનુજીવી ગુણ્ણા યાને સર્વ ચેતન લબ્ધિએ તેના શુદ્ધ સ્વાભાવિક સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરે છે તે જ દર્શાવે છે કે અનુજીવી ગુણાના સંપૂર્ણ પ્રગટીકરણમાં અઘાતી કર્યાં બાધક બનતા નથી,
ઘાતીકાં જીવના અનુજીવી ગુણ્ણાના ઘાત કરે છે તેના અથ એવા તેા નથી કે તે ગુણાના સમૂળ નાશ થાય છે. વિશ્વના કોઈ પણ દ્રવ્યના કોઈ પણ ગુણના યા તેના પ્રદેશપિંડના એક અંશના પણ નાશ અથવા તેમાં એક અંશની પણ વૃદ્ધિ કદાપિ થતી નથી. ઘાત કરે છે” તેના અથ ઘાયલ કરી પાંગળા બનાવી દે છે” તેમ કરવાને છે. આ પૂર્વે આપણે જોઈ ગયા છીએ કે એક રૂપી દ્રવ્ય અન્ય રૂપી દ્રવ્યના ગુણુ-પર્યાયાને તેમજ તેના પ્રદેશાને આચ્છાદિત કરી શકે છે, એક ખીજામાં વિકાર ઉત્પન્ન કરી શકે છે, તેમજ એકના પરિણમનપ્રવાહમાં અન્ય અતરાય પણ નાખી શકે છે, ઘાતી કર્માંના ઉદય પણ આ જ કાર્યમાં નિમિત્ત બને છે. જીવની દૃષ્ટિને (વસ્તુને નિહાળી તેના સ્વરૂપના અનુગમ કરી પેાતાના હિતાહિતની દૃષ્ટિએ તેનું યથાર્થ મૂલ્યાંકન કરવાની શક્તિને, કે જેને જૈનદર્શનમાં દર્શન, રુચિ યા શ્રદ્ધાનર્ગુણ પણ કહેવાય છે.) વિકૃત કરી તેના ચારિત્રમાં (વતનમાં ) વિકાર ઉત્પન્ન કરનાર ઘાતીકને માહનીયકસ કહેવાય છે. તેમાં આત્માની દૃષ્ટિને અર્થાત્ તેના દ્વનગુણમાં વિકાર ઉત્પન્ન કરનાર દર્શનમેાહનીયકુ છે અને ચારિત્રમાં વિકાર ઉત્પન્ન કરનાર ચારિત્રમેાહનીયકમ છે. આ રીતે * આ સામાન્ય કથન છે. પરભવનું આયુ બાંધ્યું હોય તો, તિર્થં‘કરનામકર્માદિને નિકાચિત બધ થયા હોય તા તે વમાં જીવ મુક્તિ લાભ પામી શકતા નથી—આયુષ્ય અને તિથ કરનામ અધાતી કર્માં હાવા છતાં.
