________________
૧૨ ]
| [ શ્રી જિનપ્રણીત કર્મવિજ્ઞાન આકાશની સનિધિ (ઉપસ્થિતિ) અનિવાર્ય હોવા છતાં પણ આકાશને કઈ પણ કાર્ય પ્રતિ કારણ માનવામાં આવતું નથી તેવી જ રીતે ઘટોત્પત્તિ કાળે માટીની ઉપસ્થિતિ ભલે અવશ્ય હોય પરંતુ તે અનિવાર્ય હોઈ કારણુ મનાય નહિ. વળી બધી માટી ઘટરૂપે પરિણમતી નથી. જે માટીનું ઘટ રૂપે ઉત્પન્ન થવાનું નિયત થયું હોય છે તે જ માટી ઘટરૂપે પરિણમે છે. આમ સર્વ કાર્ય પ્રતિ સ્વભાવ નહિ પણ એક નિયતિ જ પ્રધાન કારણ છે.
આ સંસારચક્ર તેના ગૂઢ નિયમોને આધીન નિયત રૂપે ફર્યા કરે છે, પરિણમન થયા કરે છે. આ ગૂઢ નિયમનો તાગ મેળવે એ જ સર્વ વિજ્ઞાનનું ધ્યેય છે. નિયતિતત્વને વિજ્ઞાન અસંદિગ્ધપણે સ્વીકારે છે. Einstein–આઈનસ્ટાઈન એક સ્થળે જણાવે છે “Events do not happen, they already exist and are seen on the time machine “ અર્થાત્ બનાવે અકસ્માત્ બનતા નથી પરંતુ બનાવનું અસ્તિત્વ કાળચકમાં અંકાયેલું પડયું જ છે. એક બીજા જાણીતા વિચારક E. MACHઈ. મારે જણાવ્યું છે “I am convinced that in nature only so much happens as can happen, and that this can only happen in one way ” અર્થાત “હું ખાત્રી પૂર્વક કહું છું કે લેકમાં એટલું જ બને છે જેટલું બની શકે છે અને તે માત્ર એક જ રીતે બની શકે છે.”
જે વસ્તુ પરિણામે નિયત અર્થાત નિયમબદ્ધ ન હોય તે તિષ, નિમિત્તાહિ શાર સંભવે નહિ. વૈજ્ઞાનિકે અનેક પ્રકારના પરિણામને સૂત્રાંકિત (સૂત્ર=Formula) કરી શક્યા છે કારણ કે વિશ્વ પરિણમન નિયમાધીન છે–નિયત છે. કેવળી ભગવંત ભૂત અને ભવિષ્યને વર્તમાનમાં સ્પષ્ટ જોઈ શકે છે, કારણ કે ત્રણે કાળનું નિયત ચિત્ર તેમના જ્ઞાનમાં પ્રતિબિંબિત થયેલું જ હોય છે. જો નિયતિ તત્વ જ ન હોત તે કેવળી ભગવંતને પણ “કદાચ આમ બને યા કદાચ તેમ બને” એવા વિકલ્પિત વિધાને કરવા પડત. પરંતુ કેવળજ્ઞાનમાં “કદાચ” “જે-તે,” બનતા સુધી” ઈત્યાદિ અનિશ્ચિતતા હોતી નથી કારણ જગત નિયત છે. શાશ્વત અને અચળ નિયમને આધીન કાળચક્ર ફર્યા કરે છે. દૈવ, ભાગ્ય યા કર્મવાદી:
ભાગ્ય થકી જ સર્વ પ્રયજન સિદ્ધ થાય છે. દૈવ જ પરમાર્થ છે. જન્મ, મરણ, સુખ, દુઃખ બધું જ કર્માધીન છે. ભાગ્યમાં ન હોય તે ગમે તેટલા પ્રયત્ન છતાં પણ ઈષ્ટની પ્રાપ્તિ થતી નથી. તેથી વિપરીત ભાગ્યમાં હોય તે ઈષ્ટની પ્રાપ્તિ પ્રયત્ન વિના અને અન્ય થકી વિદને પ્રાપ્ત થવાં છતાં પણ થાય જ છે. ભાગ્યવશ ક્ષણમાત્રમાં રાજાને રંક અને રંકને રાજા બનતે જોવામાં આવે છે. પુરુષાર્થ પણ
