________________
[ શ્રી જિનપ્રણીત કર્મવિજ્ઞાન અવ્યાબાધ સ્વભાવ અરૂપી દ્રવ્ય અન્ય રૂપી કે અરૂપી કોઈ પણ દ્રવ્યને કે તેના ગુણુ યા પર્યાયને આવૃત, અંતરિત યા વિકૃત કરી શકતા નથી તેમજ સ્વયં પણ અન્ય કઈ પણ દ્રવ્યથી આવૃત અંતરિત યા વિકૃત થતા નથી. ટૂંકમાં અરૂપી દ્રવ્ય અન્ય કેઈને ઢાંકતા નથી, અન્ય કેઈથી સ્વયં ઢંકાતા નથી; અન્યને અંતરાયરૂપ બનતા નથી કે અન્ય થકી અંતરિત થતા નથી; અન્યમાં વિકાર ઉત્પન્ન કરતા નથી કે અન્યથી વિકાર પામતા નથી. આથી વિપરીત વ્યાબાધસ્વભાવ રૂપી દ્રવ્ય એકબીજાથી ઢંકાય, એક બીજાના પરિણમનમાં અંતરાયકર્તા પણ બને અને એકબીજામાં વિકાર પણ ઉત્પન્ન કરે. અરૂપી આકાશ અન્ય સર્વ દ્રવ્યોને ચારેકોરથી ઘેરી વળ્યું હોવા છતાં પણ તે કઈપણ દ્રવ્યને કે તેના ગુણુ-પર્યાયને આવરણરૂપ બનતું નથી, અન્યના પરિણમન પ્રવાહમાં લેશમાત્ર પણ અંતરાય કરતે નથી યા અન્ય કોઈપણ પ્રકારે તેમનામાં વિકાર ઉત્પન્ન કરતું નથી. આથી વિપરીત પુદ્ગલના પરિણામસ્વરૂપ વાદળા સૂર્યબિંબને તેમજ તેમાંથી નીકળતા પ્રકાશને આચ્છાદિત કરે છે, નદી પ્રવાહના માર્ગમાં આવતે પહાડ નદીના વહેણને અંતરાયકતા બને છે. લિંબુનું એક ટીપું દૂધની પ્રકૃતિને વિકૃત કરી નાખે છે.
ઘાત–આઘાત-પ્રત્યાઘાત, અથડામણ, ટકરામણ, ઘર્ષણ, બંધન, ભેદન, છેદન, જલન, આચ્છાદન, અવરોધન, વિચલન, વિકરમુદિ પરિણામે વ્યાબાધસ્વભાવ એવા રૂપી દ્રવ્યમાં જ શક્ય છે, અરૂપીમાં બીલકુલ નહિ. રૂપીની પ્રકૃતિ વિકૃત તેમ જ સંસ્કૃત પણ થઈ શકે પણ અરૂપીની પ્રકૃતિમાં શુભ કે અશુભ કોઈપણ પ્રકારે વિકાર ઉત્પન્ન થઈ શક્તા નથી. અત્રે કોઈ શંકા કરે છે :
સૂકમ પ્રત્યેક તેમજ સાધારણ છે તેમજ પરમાણુ આદિ સૂકમ પુદ્ગલે, જે રૂપી હોવા છતાં પણ અગ્નિથી બળતા નથી, પાણીથી ભીંજાતા નથી અને ગમે તેવા તીણ શસ્ત્રથી પણ દાતા નથી. આથી આ રૂપી દ્રવ્ય પણ અવ્યાબાધ સ્વભાવને પ્રાપ્ત કરે છે. શંકાકારની આ વાત બરાબર નથી. સૂક્ષ્મ જી તેમજ સૂક્ષમ પરિણામી પુદ્ગલ સ્કૂલ દ્રવ્ય થકી બાધા પામતા નથી પરંતુ અન્ય દ્રવ્યોથી બીલકુલ બાધા નથી પામતા તે કહેવું યોગ્ય નથી. સૂમ નું આયુષ્ય ઉપક્રમને પ્રાપ્ત થાય છે, શરીરનામકર્મના ઉદયે તેમનામાં કાર્ય થાય છે, અને યંગ થકી કમેને બંધ પણ થાય છે. આથી સૂક્ષમ છ અવ્યાબાધ સ્વભાવવાળા ન કહી શકાય. શ્રી ભગવતી સૂત્રમાં કહ્યું છે કે અત્યંત વેગપૂર્વક ગતિ કરતા બે પરમાણુઓમાં પ્રતિઘાત પણ થાય છે. વળી પરમાણુ પણ નિમિત્ત પ્રાપ્ત થતા અન્ય પુદ્ગલ સાથે બદ્ધસંબંધને પ્રાપ્ત કરે છે અને વિભાવદશાને પ્રાપ્ત કરે છે, તેમજ અન્ય સૂમ પુદ્ગલેમાં પણ ભેદ-સંઘાત પરિણામે થાય છે. સ્થૂલ પુદ્ગલ સૂકમ પરિણામ ધારણ કરે, સૂક્ષમ પુદ્ગલ સ્થૂલ પરિણામ પણ ધારણ કરે પરંતુ પુગલ કદાપિ અરૂપી જે અવ્યાબાધ પરિણામ પ્રાપ્ત કરી શકે નહિ.
