________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધ્યાનદીપિકા
[ ૨૯ ]
ભાવાર્થ :–વિષય એ સંસારનું કારણ છે. શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શ આ વિષયેથી સંસાર જુદો નથી; આવા હેતુથી આચારાંગ સૂત્રના બીજા અધ્યયનમાં કહ્યું છે કે “જે વિષયો છે તે સંસારના હેતુ છે અને જે સંસા૨ના હેતુ છે તે વિષય છે.” આ સર્વ દશ્ય પદાર્થો, સંભળાતા શબ્દ, ખવાતા રસે, સુગંધમાં આવતી ગંધ અને શરીર અનુભવતા સ્પર્શે તેમનો સર્વથા ત્યાગ થ તે આ દેહ છતાં બનવું અશક્ય છે કારણ કે આ દેહ પણ વિષય છે અને તેના ઉપગનાં–પષણનાં સાધન પણ વિષયો જ છે.
આ આખે સંસાર જ વિષયથી ભરેલો છે, એટલે તેને ત્યાગ કરીને દેહધારી જશે કયાં? આ જ કારણથી શાસ્ત્રકાર કહે છે કે “ખર વિરાગ્ય તે જ છે કે વિષયમાંથી આસક્તિ કાઢી નાખવી; ખાવાપીવાના, જેવાના, સુંઘવાના, સ્પર્શવાના વિગેરે ગમે તેવા મોહક વિષય તરફ મન આકય નહીં તે જ અનાસક્તિ કહેવાય છે.”
આ વિષયોમાંથી આસક્તિ દૂર કરવાનું કારણ એ છે કે, ગમે તેવા ઉત્તમ વિષયોને ગમે તેટલી વાર અનુભવ લીધે હોય છતાં પણ તેનાથી તૃપ્તિ થતી જ નથી, પરંતુ તેથી ઉલટું તે અનુભવેલ વિષયની લાલસા વધતી જાય છે. અગ્નિ જેવી રીતે જરાક સ્થાનક મળવાથી વિશેષ સ્થાનક મેળવવા અને વધારે ફેલાવા માટેનાં જરૂરનાં સાધને શોધી કાઢે છે, તેવી રીતે વિષયને લીધેલ અનુભવ વિષયોને શાંત નહીં પાડતાં તેમાં વિશેષ આસક્તિ રખાવે છે, અને છેવટે
For Private And Personal Use Only
