________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
| | ૨૧૮ ]
ધ્યાનદીપિકા
અને તેથી ગુરુ પાસેથી શીખવા ગ્ય છે. અથવા નાસિકાના અગ્રભાગ ઉપર દષ્ટિ સ્થિર કરવામાં આવે છે. લગભગ અરધે કલાક ત્યાં દષ્ટિ (અરધી ખુલ્લી આંખે) સ્થિર કર્યા પછી, બહારની દષ્ટિ નાસિકાના અગ્રભાગ ઉપર જ રાખવી ! અને આંતરદૃષ્ટિ (મન) નાભિની અંદર તે જ વખતે રાખવી. આમ કેટલાક વખતના અભ્યાસથી પવન ઉપર ચડીને બ્રહ્મરંધ્રમાં જાય છે. પવન ઉપર ચડે છે, એવી ધારણા ત્યાં રાખવી પડે છે. અને બ્રહ્મરંધ્રમાં ગયા પછી ત્યાં પવન સ્થિર થાઓ તેવી ધારણા સતત ભાવના કરવાથી, પવન ત્યાં સ્થિર થાય છે. તે સાથે મન પણ સ્થિર થાય છે. પહેલા પ્રયોગથી આ પ્રવેગ વધારે સહેલે છે.
આ અભ્યાસનું પ્રોજન માત્ર શરીર નીરોગી રાખવા સાથે પવનની મદદથી મનને સ્થિર કરવાનું છે. પછી ગમે તે જાતના અભ્યાસથી મનને સ્થિર કરવું તેમાં કોઈ જાતને આગ્રહ કરવા જેવું નથી. - નાસિકાના એક છિદ્રને અંગૂઠાથી બંધ કરી બીજા છિદ્રથી કે બંધ કર્યા સિવાય બને છિદ્રોથી ધીમે ધીમે પવનને બહાર કાઢી નાખ તે રેચક કહેવાય છે. બહારના પવનને નાસિકાના એક છિદ્રથી ધીમે ધીમે અંદર પૂર–ખેંચ તે પૂરક કહેવાય છે. અને તે અંદર ખેંચેલા પવનને અકળામણું ન આવે ત્યાં સુધી નાભિમાં કે હૃદય આગળ રોકી રાખ તે કુંભક કહેવાય છે. કુંભક થયેલ પવનને નાસિકાના એક છિદ્રથી ધીમે ધીમે બહાર કાઢી નાખવે તેને પણ એક કહેવામાં આવે છે. આ અભ્યાસની શરૂઆતમાં કુંભક થોડો
For Private And Personal Use Only
