________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ખાનદીપિકા
[ ૨૧૭ ]
જાગૃતિ અખંડ જળવાઈ રહે છે તે સ્થિતિવાળાને આસનાદિની કાંઈ જરૂર નથી.
પ્રાણાયામ શ્વાસોચ્છવાસની ગતિનો નિરોધ કર (ગતિ બંધ કરવી) તેને પ્રાણાયામ કહે છે. શ્વાચ્છવાસની ગતિ કાયમને માટે બંધ થતી નથી. જેટલા વખત સુધી રોકવામાં આવે તેટલા વખત સુધી બંધ થાય છે અને પછી ચાલુ થાય છે. લાંબા કાળના અભ્યાસે શ્વાસેચ્છવાસની ગતિ ઘણું મંદ થાય છે, શરીરની અંદર ગતિ ચાલુ જ રહે છે. તથાપિ અમુક વખતને માટે શ્વાચ્છવાસની ગતિને સ્થિર કરી શકાય છે. જેમ જેમ તે શ્વાસોચ્છવાસની ગતિ સ્થિર થાય છે, તેમ તેમ મન પણ તેટલા વખતને માટે સ્થિર થાય છે. આ શ્વાચ્છવાસની ગતિ નાભિ આગળ થઈને નાસિકાના દ્વાર સુધી લંબાયેલી છે. પ્રાણાયામના પ્રાગથી આ ગતિને નાસિકાના દ્વાર આગળથી બહાર જતી અટકાવીને ઊંચે બ્રહારંધ્રમાં લાવવામાં આવે છે, અને ત્યાં પવનની સાથે મનને સ્થિર કરકરવામાં આવે છે. લાંબા કાળના અભ્યાસે તેમ બને છે. તેથી પવનની ગતિ નાસિકા આગળ ઘણી મંદ ચાલતી રહે છે. લાંબી ગતિ ટુંકી થાય છે. મન સ્થિર થતાં આનંદ થાય છે. આ સર્વ ઉત્તમ હઠયોગની ક્રિયા છે. જે ગ્યતાવાળા મનુષ્યને આત્મધ્યાન સહજ પ્રાપ્ત થાય છે, જેના મનની મલિનતા નાશ પામી છે, તેને તે જ્ઞાનયોગના માર્ગે જ ગુરુએ આગળ ચડાવે છે. તેને આ પ્રાણાયામાદિ કરવાની જરૂર પડતી નથી. આ હઠાગને ઉત્તમ પ્રાગ છે
For Private And Personal Use Only
