________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ૨૨૦ ]
ધ્યાનદીપિકા
નીરાગતા માટે ઉપચાગી છે. પવનના જય કરવા પછી જ તે પ્રાણાયામા રોગ મટાડવાને ઉપયોગી થાય છે, પવન જય કરવાના ઉપાય
પવન તેા એકના એક જ છે પણ જુદા જુદા સ્થાને તે રહેતા હાવાથી તેનાં નામેા જુદાં જુદાં પાડવામાં આવે છે, જેમ કે પ્રાણ, અપાન, સમાન, ઉદાન અને બ્યાન આ પાંચ પવન છે,
શ્વાસેાચ્છવાસના વ્યાપાર કરનાર પ્રાણ પવન છે, મૂત્ર, વિષ્ટાપ્રમુખને શરીરની બહાર કાઢનાર અપાન વાયુ છે. અન્ન પાણીથી ઉત્પન્ન થતા રસાને યાગ્ય સ્થાને પહોંચાડનાર સમાન વાયુ છે. રસાદિને ઊંચે લઈ જનાર દાન વાયુ છે અને આખા શરીરમાં વ્યાપીને રહેલા વ્યાન વાયુ છે.
પ્રાણવાયુ હૃદયના ભાગમાં રહે છે, અપાનવાયુ ગુદાના ભાગમાં રહે છે, સમાનવાયુ નાભિ આગળ રહે છે, ઉદાનવાયુ કંઠના ભાગમાં રહે છે, બ્યાન વાયુ ચામડીના તમામ ભાગામાં રહે છે.
આ પાંચે વાયુને જય કરવા માટે પાંચ ખીજમ`ત્રા છે. ચે, ૧, થૈ, ì, જો, અનુક્રમે પ્રાણ, અપાન, સમાન, ઉદાન અને બ્યાન તે એક એકના એક એક બીજમત્ર છે, સિદ્ધાસન કરી બેસવુ', ખહારથી નાસિકા દ્વારા પવન અંદર ખેંચવા, જે પવન સિદ્ધ કરવા હાય તે પવનના સ્થાન ઉપર તે પવનને રોકવા, હડપચી નીચી નમાવી છાતીના ભાગ પર રાખવી, જેથી પત્રન માથા ઉપર ચડી ન જાય કે
For Private And Personal Use Only
