________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ૨૭૮ ]
ધ્યાનદીપિકા
કેવળ જ્ઞાનીઓ મોક્ષે જવાના વખત પહેલાં અંત મુહૂર્ત કાલ રહે ત્યારે શુકલધ્યાનના ત્રીજા ચોથા ભેદની (પાયાની) શરૂઆત કરે છે. તેઓ પ્રથમ મનાયેગને નિગ્રહ કરે છે. પછી વચનોગનો નિગ્રહ કરે છે અને પછી સૂક્ષ્મ કાયરોગને નિગ્રહ કરે છે, આ નિયમ શુકલધ્યાનવાળા કેવળજ્ઞાનીઓ માટે જ છે. ધર્મધ્યાન કરવાવાળાને આ નિયમ લાગુ પડતા નથી. તેઓ તો જેમ અનુકૂળતા પડે, જેમ સરળતા થાય. જેમ વિક્ષેપ શાંત થાય તેમ ગમે તે જાતને અનુક્રમ લે છે. ધર્મધ્યાનમાં મનાદિનો સર્વથા નિગ્રહ થતું નથી, પણ એક પ્રવાહ કઈ એક ઉત્તમ આલંબનમાં-ધ્યેયમાં ચલાવે છે. કોઈ વખતે મનાદિકને નિધિ (ઉપશમ) કરે છે. આ નિરોધમાંથી પાછું વ્યુત્થાન દશામાં એટલે મનાદિની જાગૃતિમાં-મનની વિચાર આદિ પ્રવૃત્તિમાં આવવાનું ચાલુ રહે છે.
સર્વથા નિગ્રહ થવા પછી પાછું વ્યુત્થાન થતું જ નથી. તેઓને તો આ દેહાદિમાંથી સદાને માટે છૂટા થવાનું જ રહે છે. એટલે મનાદિના નિગ્રહનો કેમ શુક્લ દયાનમાં જ છે. ધર્મધ્યાન માટે તે અનુકૂળતા પ્રમાણે સવિચારે કરવાથી કે મનાદિને રોધ કરવાથી સ્વાશ્યપણું-નિશ્ચલપણું પમાય, તે તે તે વખતે ઉપયોગ કરવાનો છે.
આ જ બાબત અન્ય સ્થળે કહ્યું છે કે - इझाणपडिवत्तिकमो होइ मणोजोगनिग्गहादीउ । भवकाले केवलिणो सेसतस्स जहा समाहीए ॥१॥
For Private And Personal Use Only
