________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ૧૩૨ ]
ધ્યાનદીપિકા
કાઇ પ્રસ`ગે! દેખવામાં પણ આવે છે કે અમુક મહાત્માકલાકાના કલાકો સુધી ધ્યાન કરે છે તેનું કેમ સમજવું?
આના ઉત્તર આ પ્રમાણે છે કે એક દ્રશ્યમાં કે ગુણમાં મનના નિરોધ કરવા-એકરસ અખડ પ્રવાહ ચલાવવા તે ધ્યાન તે મત હતથી અધિક છદ્મસ્થાને હાઈ શકે નહિ, ચાગેાની ચપળતા રોકવી ઘણી મુશ્કેલી ભરેલી છે, તથાપિ તે ધ્યાતા મુનિ, એક પછી એક એમ અંતર્મુહૂત પછી પેાતાના ધ્યેયેાને પલટાવતા જાય અગર મનાચેાગની સ્થિતિની વિકળતા થઈ જાય કે તરત જ પાછી તેને ઉપચાગની જાતિથી તેની સાથે જોડી દે-અનુસ ́ધાન કરી દે તા તે ધ્યાનની સંતિત લાંખા વખત સુધી પણ લખાય છે, પણુ અંતર્મુહૂત પછી એકાગ્ર થયેલું મન નિરોધ સ્થિતિમાં રહી શકતુ' નથી તેનેા પ્રવાહ ધ્યેયાંતરમાં-પછી તે આત્મગત મનાદિકમાં કે પરગત દ્રવ્યાંતરમાં સંક્રમણ કરે છે તેથી ધ્યાનના પ્રવાહ લાંબેા વખત ચાલુ રહે છે. કલાકા સુધી ધ્યાન કરવાનુ' જે કહેવા કે સાંભળવામાં આવે છે તે આ અપેક્ષાએ બરાબર છે,
એકાગ્રતામાંથી ખસી ગયેલા ચિત્તની ત્રણ અવસ્થા થાય છે તેને ભાવના, અનુપ્રેક્ષા અને પદાર્થ ચિંતા કહેવામાં આવે છે. શરૂઆતમાં મનને એક જ ધ્યેયમાં જોડવાનુ હોય છે. આપણે ધ્યેય તરીકે એક આત્મગુણુ લઇએ, જેમ કે ‘આત્મા આનદસ્વરૂપ છે. ' આત્મા આનંદસ્વરૂપ છે તેના મનને વારવાર સસ્કાર પાડવેા, મનમાં તે પદના-શબ્દના પ્રતિ ધ્વનિ થયા કરે. આ એકાગ્રતા નથી, પણ એકાગ્રતાને અભ્યાસ થાય છે. બીજા સ`સ્કાર કે વિચારાંતરાને હઠાવીને
'
For Private And Personal Use Only
