________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધ્યાનદીપિકા
[ ૧૩૩ ]
આ એક જ વિચારને મુખ્ય કરવાના પ્રયત્ન ચાલુ છે. મનની આવી સ્થિતિને ભાવના કહે છે. આવી ભાવના ચાલુ રાખવા પછી તે અભ્યાસને મૂકી દઈ મન તદ્દન સ્થિર થાય છે, ‘હું આનંદસ્વરૂપ છું' તેને પશુ યાદ કરતું નથી, મનના કેવળ લય થઈ જાય છે તે એકાગ્રતાવાળી ધ્યાનની સ્થિતિ કહેવાય છે.
આ ભાવનાની હયાતી ધ્યાનના અભ્યાસકાળમાં એટલે ધ્યાન કરવાની શરૂઆતમાં અને અંતર્મુહૂત પછી એકાગતાની સ્થિતિ વીખરાતાં હાય છે. મનની આવી સ્થિતિ તે ભાવના છે.
મનની બીજી સ્થિતિ અનુપ્રેક્ષાની છે. અનુપ્રેક્ષા એટલે પાછળ તપાસ કરવી જોવુ. અર્થાત્ ધ્યાનની સ્થિતિ ખસી જવા પછી પાછુ તે સ્થિતિ મેળવવા પૂર્વે અનુભવાયેલી ધ્યાનસ્થિતિનું સ્મરણ કરવું, સ્મૃતિ લાવવી, પૂર્વ'ની સ્થિતિને યાદ કરવી તે છે.
મનની ત્રીજી સ્થિતિ ચિંતા નામની છે. આ બે સ્થિતિથી જુદી એટલે મનની આ એ સ્થિતિ ઊંચા પ્રકારની છે, તેનાથી આ ત્રીજી નીચા પ્રકારની છે. કાઈ પણ પદાર્થની ચિંતા કરવી એટલે અનેક વિચારાંતમાં ચાલ્યા જવું. જીવાજીવાદિ અનેક પદાર્થીના વિચાર કરવા તે પદાર્થ ચિંતા નામની મનની ત્રીજી સ્થિતિ છે. આગમમાં કહ્યું છે કે
जं थिरमज्झवसाणं तं झाणं जं चलं तयं चित्तं । तं हुज्ज भावणा वाणुप्पेहा वा अहव चिंता ॥ १ ॥
For Private And Personal Use Only
