Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01
Author(s): Bechardas Doshi
Publisher: Dadar Aradhana Bhavan Jain Poshadhshala Trust
View full book text
________________
शतक ?.-प्रश्नोत्थान.
भगवत्सुधर्मस्वामिप्रणीत भगवतीसूत्र,
मात्रमपि प्रतीयते, पथा:-वक्तुमुत्तिष्ठत इति. ततस्तद्व्यवच्छेदायोक्तमुत्थाय इति. 'उठाए उहित्त'ति उपागच्छतीत्युत्तरक्रियापेक्षया उत्यानक्रियायाः पूर्वकालताऽभिधानाय 'उत्थयोत्थाय' इति क्त्वाप्रत्ययेन निर्दिशति इति. 'जेणेव' इत्यादि. इह प्राकृतप्रयोगाद, अव्ययत्वाद् वा येन इति यस्मिन्नेव दिग्भागे, श्रमणो भगवान् महावीरो वर्तते तस्मिन्नेव दिग्भागे उपागच्छति; तत्कालाऽपेक्षया वर्तमानत्वाद् आगमनक्रियाया वर्तमानविभक्त्या निर्देशः कृतः-उपागतवान् इत्यर्थः. उपागम्य च श्रमणं भगवन्तं महावीरं कर्मताऽऽपन्नम् , 'तिखुत्तो'त्ति त्रीन वारान् त्रिकृत्वः, 'आयाहिणपयाहिणं करेइ'त्ति आदक्षिणाद् आदक्षिणहस्ताद् आरभ्य प्रदक्षिणः परितो भ्राम्यतो दक्षिण एवं आदक्षिणप्रदक्षिणोऽतस्तं करोति इति. 'वंदइ'त्ति वन्दते वाचा स्तौति, 'नमसइ'त्ति नमस्यति कायेन प्रणमति, 'णञ्चासणे'त्ति न नैव, अत्यासन्नोऽतिनिकटः-अवमेहपरिहाराद, नात्यासन्ने वा स्थाने वर्तमान इति गम्यम् , 'णाइदरे'त्ति म नैव अतिदरोऽतिविप्रकृष्टोऽनौचित्यपा नातिदूरे वा स्थाने, 'सुस्सूसमाणे ति भगवद्वचनानि श्रोतुमिच्छन् 'अभिमुहे'त्ति अभि भगवन्तं लक्ष्यीकृत्य मुखमस्य इत्यभिमुखः, तथा 'विणएणं'त्ति विनयेन हेतुना 'पंजलिउडे'त्ति प्रकृष्टः प्रधानो ललाटतटघटितत्वेन, अञ्जलिर्हस्तन्यासविशेषः, कृतो विहितो येन सः, "अग्न्याहितादि"दर्शनात् प्राञ्जलिकृतः; 'पज्जुवासमाणे'त्ति पर्युपासीनः सेवमानः, अनेन च विशेषणकदम्बकेन श्रवणविधिरुपदर्शितः, आह च:-"णिहा-विगहापरिवजिएहिं गुत्तेहिं पंजलिउडेहि, मत्तिबहुमाणपुव्वं उवउत्तेहिं सुणेअव्व"ति. 'एवं वयासित्ति एवं वक्ष्यमाणप्रकारं वस्तु, अवादीद् उक्तवान्.
१७. अन्य तो जातश्रद्ध' इत्यादि बार विशेषणोनी व्याख्या आ प्रमाण करे छः-जेओ पूछवाने श्रद्धाबाळा थाय ते जातश्रद्ध, जातश्रद्ध शा माटे थया? तो अन्यव्याख्या. कहे छे केः-उत्पन्न संशय छे माटे, 'आ पदार्थ आवो होय के आवो?' एप्रमाणे संशय छे माटे. जातसंशय पण केम थया? तो कहे छः जातकुतूहल छे तेथी. "आ अर्थने हुँ केवी रीते जाणीश?" आवा प्रकारना अभिप्रायवाला छे तेथी, आ त्रण विशेषणो अवग्रहनी अपेक्षाए जाणवा. ए प्रमाणे उत्पन्नसंशय, उत्पन्नकुतूहल आदि त्रण विशेषणो ईहानी अपेक्षाए जाणवा. संजातश्रद्ध, संजातसंशय आदि त्रण विशेषणो अपायनी अपेक्षाए समजवा. तेम समुत्पन्नश्रद्ध, समुत्पन्नसंशय अने समुत्पन्नकुतूहल ए त्रण विशेषणो धारणानी अपेक्षाए पण समजवा. बीजाओ कहे छे के:-जातश्रद्धनी अपेक्षाए
१. आयप्पमाणमित्ते चोदिसि होइ उग्गहो गुरुणो, अणणुण्णायस्स सया न कप्पए तत्थ पविसेउ.-प्रवचनसारोद्धारेद्वार. २. गा-१२६. अनु.
१. ए अवग्रहादिक शब्दनुं जैनपरिभाषाए आ प्रमाणे विवेचन छ:-ज्यारे कोइ पण मनुष्य कोइ पण इंद्रिय के मनद्वारा कोई एक चीजने जाणे छे त्यारे ते तो एम समजे छे के 'में आंख उघाडी के पहाड जोयो' अर्थात् तेनी एवी कल्पना छे के, इंद्रियोनी के मननी क्रिया थता वार ज वस्तुओनुं ज्ञान थाय छे, पण खरी रीते तेम धतुं नथी; वस्तुमात्रनुं ज्ञान थवामां जनदृष्टिए बहुकाल लागे छे पण ते काल धणो सूक्ष्म होवाथी जाणनार एम ज कल्पे छे के, वस्तुना जाणवामा वार लागती ज नथी. कोइ एक युवान अने बलवान पुरुप एक जीर्ण वस्त्रने ज्यारे फाडे छे त्यारे ते तो एम ज समजे छे के, ते वस्त्रने फाडता वार ज लागी नथी, पण ते वस्त्र फाडता संख्यातीत समयो लागे छे, ते ज प्रमाणे वस्तुमात्रना ज्ञानमा घणो काळ लागे छे. जैनदृष्टिए वस्तुमात्रनुं ज्ञान थवामा नीचे प्रमाणे क्रम गोठवायो छे. जे कोइ वस्तुने भापणे आपणा मन के इंद्रियद्वारा प्रत्यक्ष करी शकता होइए ते वस्तु संबंधी चोकस निर्णय थवा पहेलां सौथी प्रथम ते वस्तुविषयक अवग्रह थाय छ, पछी ते ज वस्तु विषयक ईहा थाय छे भने पछी ते वस्तुनो निर्णय थाय छे, पछी छेवटे ते वस्तुना ज्ञाननो संस्कार जामे छे. ते अवग्रहादिकना अर्थर्नु विवेचन कर्या पहेला मात्र एक विशेष वात जणाववानी छे अने ते आ छे केः-जैनदृष्टिए पूर्वोक्त अवप्रहना बे भेद छः एक व्यंजनावग्रह अने बीजो अर्थावग्रह. नेद्रिय अने मन शिवायनी चारे इंद्रियोने ते बने अवग्रहो होय छे अने नेत्रंद्रिय तथा मनने मात्र अर्थावग्रह होय छे.
इंद्रियः
व्यंजनावप्रहः अर्थावग्रहः
ईहाः
अवायः
धारणाः
स्पर्शेद्रिय-चामडी.
रसेंद्रिय-जीभ.
घ्राणेंद्रिय-नाक.
नेद्रिय-आंख.
नथी.
श्रोत्रेन्द्रिय-कान.
मन.
नथी.
"बंजिज्जइ जेणऽत्यो घडो ब्व दीवेण वजणं तं च, उवगरणिदियसद्दाइपरिणय- "जेम दीपकद्वारा घट व्यक्त थाय छे तेम जे वडे अर्थ व्यक्त थाय ते हव्वसंबंधो" विशेषाः गा० १९४ (य. ग्रं-पृ-११७).
व्यंजन, तेनो जे अवग्रह ते व्यंजनावग्रह. अर्थात् स्थूल व्याख्या प्रमाणे शब्दपणे, रसपणे, गंधपणे अने स्पर्शपणे परिणाम पामेल पुद्गलोनो (जड परमाणुओनो) इंद्रियो साथे जे संबंध ते व्यंजन अने तेनो अवग्रह ते 'व्यंजना
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org.
