Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01

Author(s): Bechardas Doshi
Publisher: Dadar Aradhana Bhavan Jain Poshadhshala Trust

Page 248

२२८ श्रीरायचन्द्र-जिनागमसंग्रहे
शतक २.-उद्देशक १. समाधान तोते श्वास, निःश्वासनो कोइ दिवस आरो ज न आवे-अनवस्था दूषण आवे. तो तेनु केम? समा०-श्वास, निःश्वासनी जरूर जीवने-चैतन्यवाळा
प्राणिने-होय छे. पण जे निर्जीव होय छे तेने श्वास वगेरे होता नथी. वायु चैतन्यवाळो छे माटे तेने श्वास, निःश्वासनी जरूर छे..पण जे उच्छवासयास, निःश्वासरूप-वायु छे ते तो निर्जीव-जड-छे माटे तेने वीजा श्वास वगैरेनी जरूर रहे तेम नथी अने तेथी अनवस्था पण आवती नथी. बळी आ उच्छवास-श्वास, निःश्वास-वायुरूप छे पण ते वायुकायना औदारिक अने वैक्रियशरीररूप नथी. कारण के आन, 'प्राण नामवाला उच्छवासश्वास अने निःश्वास-नां पगलो, ते औदारिक शरीरना अने वैक्रिय शरीरनां पुद्गलो करतां अनंतगुण प्रदेशवाळां होवाथी सुक्ष्म छे माटे ते उच्छवास
-श्वास, निःश्वासरूप-वायु ते आ चैतन्यवाळा वायुना शरीररूप नथी. तात्पर्य ए के, उच्छ्वास-श्वास, निःश्वासरूप-वायु जड छ माटे तेने श्वास. माखनो बायुमा निःश्वासनी जरूर नथी अंने तेम होवाथी अनवस्था पण नथी. [ 'वाउयाए णं मंते' इति ] आ प्रश्न वायुकायनो प्रस्ताव होवाथी वायुकाय संबंधे
कों छे. नहीं तो आ प्रश्न पृथिवीकायिकादिकमां पण लागु पडे छे. कारण के पृथिवीकायिकादिको पण तेओनी कायस्थितिना असंख्यपणाने तथा अनंतपणाने लीधे मरण पामीने पाछा पोताना कायमां जन्म ले छे. कयुं छे के:-"एक इंद्रियवाळा चार प्रकारना जीवोनी कायस्थिति असंख्य अवसर्पिणी
अने उत्सर्पिणी सुधी होय छे. अने वनस्पतिकायनी कायस्थिति तो अनंत अवसर्पिणी अने उत्सर्पिणी सुधी जाणवी." तेमां वायुकाय वायुकायमा ज अनेक वायुन मरण. लाखवार [ 'उद्दाइत्त'त्ति] मरीने [ 'तत्वेव'त्ति ] वायुकायमा ज [ 'पञ्चायाइ'त्ति ] उत्पन्न थाय छे. [ 'पुढे उद्दाइ' ति] पोताना कायरूप शस्त्र साधे
अथवा परकायरूप शस्त्र साथे अथडावाथी मरण पामे छे. ['नो अपुढे' ति] आ सूत्र सोपक्रमनी अपेक्षाए छे. [ 'निक्खमइ' ति ] शरीरथी नीकले सशरीर भने छे. [सिय सरीरि' ति] स्यात् एटले कथंचित्-कोइ प्रकारे-कोइ रीते, [ 'ओरालिय-वेउन्बियाई विप्पजहाय' इत्यादि.] तेनो आ अर्थ छ:अशरीर. आदारिक अने वैक्रिय शरीरनी अपेक्षाए शरीर विनानो थइने नीकळे छे, तथा तैजस अने कार्मण शरीरनी अपेक्षाए तो शरीरवाळो थइने नीकळे छे.
___ मृताऽदी अनगार. १३.प्र०-मडाई णं भंते ! नियंठे नो निरुद्धभवे, नो १३. प्र०-हे भगवन् ! जेणे संसारने निरोध्यो-रोक्यो-नथी. निरुद्धभवपवंचे, णो पहीणसंसारे, णो पहीणसंसारवेअणिजे, णो जेणे संसारना प्रपंचोने निरोध्या नथी, जेनो संसार क्षीण थयो नथी, वोच्छिन्नसंसारे, णो वोच्छिन्नसंसारवेअणिजे, नो निद्विअद्वे, नो जेनुं संसारवेदनीयकर्म क्षीण थयुं नथी, जेनो संसार व्युच्छिन्ननिहिअट्ठकरणिजे पुणरवि इत्थत्थं हवं आगच्छइ ?
छेदाएलो-नथी, जेनुं संसारवेदनीयकर्म व्युच्छिन्न नथी, जे सिद्धप्रयोजन-कृतार्थ-नथी अने जेर्नु काम, समाप्त थएल कार्यनी पेठे पूर्ण नथी तेवो मृतादी (प्रासुकभोजी) निथ-अनगार-शुं फरीने
पण शीघ्र मनुष्यपणुं वगेरे भावोने पामे ? १३. उ०-हंता, गोयमा ! मडाई णं नियंठे, जाव-पुण- . १३. उ०-हे गौतम | हा, पूर्व प्रमाणेना स्वरूपवाळो रवि इत्थत्यं हव्वं आगच्छइ.
निग्रंथ यावत्-फरीने पण शीघ्र मनुष्यपणुं वगेरे भावोने पामे. १४.० से णं भंते । किति वत्तव्वं सिया ? . . १४. प्र०-हे भगवन् ! ते निथना जीवने कया शब्दधी
बोलावाय! ११. उ०-गोयमा ! 'पाणे' ति वत्तव्यं सिया, 'भए'त्ति १४. उ०-हे गौतम ! ते कदाच 'प्राण' कहेवाय, कदाच वत्तव्वं सिया, 'जीवे त्ति वत्तव्वं सिया, "सत्ते' त्ति वत्तव्वं सिया, 'भूत' कहेवाय, कदाच 'जीव' कहेवाय, कदाच 'सत्त्व' कहेवाय, 'विष्णु' त्ति वत्तव्वं सिया, 'वेयो' त्ति वत्तव्वं सिया; पाणे, भूए, कदाच 'विज्ञ' कहेवाय अने कदाच 'वेद' कहेवाय तथा कदाच जीवे, सत्ते, विण्ण, वेदेत्ति वत्तव्वं सिया.
'प्राण' 'भूत' 'जीव' 'सत्त्व' 'विज्ञ' अने 'वेद' पण कहेवाय. १५.५०-से केणद्वेणं 'पाणे' त्ति वत्तव्वं सिया, जाव- १५..प्र०—हे भगवन् ! ते 'प्राण' कहेवाय अने यावत्'विनु' त्ति, 'वेयो त्ति वत्तव्वं सिया ?
'विज्ञ' अने 'वेद' कहेवाय, तेनुं शुं कारण ? १५. उ०-गोयमा ! जम्हा आणमइ वा, पाणमइ वा, १५. उ०--हे गौतम ! ते निथनो जीव बहार अने अंदर उस्ससइ वा, णसिसइ वा तम्हा 'पाणे' त्ति वत्तव्वं सिया. जम्हा श्वास तथा निःश्वास ले छे माटे ते 'प्राण' कहेवाय. तथा ते थवाना भूते, भवति, भविस्सति य तम्हा 'भए' त्ति वत्तव्वं सिया. जम्हा स्वभाववाळो छे-थयो छे, थाय छे अने थशे-माटे 'भूत' कहेवाय. जीवेति, जीवत्तं, आउयं च कम्म उवजीवति तम्हा 'जीवे' त्ति तथा जीवे छे अने जीवपणाने तथा आयुष्यकर्मने अनुभवे छे वत्तव्वं सिया, जम्हा सत्ते सुभाऽसुभेहि कम्मेहिं तम्हा 'सत्ते' त्ति माटे 'जीव' कहेवाय. तथा शुभ अनें अशुभ कर्मोवडे संबद्ध छे
१. मूलच्छायाः-मृतादी भगवन्! निर्ग्रन्थो नो निरुद्धभवः, नो निरुद्धभवप्रपञ्चः, नो प्रहीणसंसारः, नो प्रक्षीणसंसारवेदनीयः, नो व्यवच्छिन्नसंसारः, नो व्यवच्छिन्नसंसारवेदनीयः, नो निष्ठितार्थः, नो निष्ठितार्थकरणीयः पुनरपि इत्यर्थ. शीघ्रम् आगच्छति ? हन्त, गौतम ! मृतादी निर्ग्रन्थः, यावत्पुनरपि इत्यर्थ शीघ्रम् आगच्छति. तद् भगवन्! किम् इति वक्तव्यं स्यात् ! गौतम! प्राण इति वक्तव्यं स्यात् , भूत इति वक्तव्यं स्यात् , जीव इति वक्तव्यं स्यात् , सत्त्व इति वक्तव्यं स्यात् , विज्ञ इति वक्तव्यं स्यात् , वेदयिता इति वक्तव्यं स्यात् ; प्राणः, भूतः, सत्त्वः, विज्ञः, वेदयिता इति वक्तव्यं स्यात्. तत् केनाऽर्थेन प्राण इति वक्तव्यं स्यात् , यावत्-विज्ञः इति, वेदयिता इति वक्तव्यं स्यात् ! गौतम ! यस्माद् आनमति. बा, प्राणमति वा, उच्छ्वसति वा, निःश्वसति वा तस्मात् प्राण इति वक्तव्यं स्यात् , यस्माद् भूतः, भवति, भविष्यति च तस्माद् भूत इति वक्तव्यं स्यात्. यस्माद् जीवति, जीवत्वम् , आयुष्कं च कर्म उपजीवति तस्माद् जीव इति वक्तव्यं स्यात्. यस्मात् सक्तः शुभाशुभैः कर्मभिः तस्मात् सत्त्व इतिः-अनु. For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org.