Book Title: Prasad Mandan
Author(s): Gyansagar Vagarth Vimarsh Kendra Byavar
Publisher: Gyansagar Vagarth Vimarsh Kendra Byavar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090379/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAda maMDana AzIrvAda evaM preraNA : muni zrI sudhAsAgara jI mahArAja kSu. zrI gambhIrasAgara jI mahArAja kSu. zrI dhairyasAgara jI mahArAja puNyArjaka prakAzana/prakAzaka : AcArya jJAnasAgara vAgartha vimarza kendra byAvara (rAja.) evaM zrI di. jaina atizaya kSetra maMdira saMdhI jI sAMgAnera, jayapura (rAja.) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA bhAratIya prAcIna sthApatyakalA ke sundara kalAmaya devAlayoM, rAjamahaloM, kilAmoM, jalAzayoM, yaMtroM mora manuSyAlayoM prAdi aneka manohara racanAoM ko dekhakara apanA mana patIva prAnandita hotA hai| yahI 'vAstuzilpa' haiM / area kI utpatti ke viSaya meM aparAjitA ke sUtra 53 le 55 taka meM vistArapUrvaka na lIlA hai| usakA sArAMza yaha ki prAcIna samaya meM dhakAsura nAma ke rAkSasa kA vinAza karane ke liye mahAdeva ko saMgrAma karanA pdd'aa| usake parizrama se mahAdevajI ke kapAla meM se pasInA kA eka bindu bhUmi para agnikuNDa meM giraa| isake yoga se vahAM eka bar3A bhayaMkara vizAlakAya bhUta utpanna huA, usako dozro ......paTaka: karake usake vizAlakAya zarIra ke Upara peMtAlIza deva aura grAma deviyAM aise kula 53 deSa baiTha gaye aura nivAsa karane lage / jise paM0 sU0 550 12 meM kahA hai ki 'frame after vAstu arrat faduH / paryAt ye devoMkA nivAsa hone se mahAkAya bhUga vAstupuruSa kahA jAtA hai| isakA isa graMtha ke prAdhyAya meM iloka 66 se 114 taka kiyA gayA hai / yaha prAsAda maNDana brAMca zilpivarga meM adhika prAsta hai, isake AdhAra para Adhunika somapurA brA jAtIya zilpa devAlaya bAMdhane kA kArya apanI vaMzaparaMparA se karate Aye hai / yahI isa graMtha kI vizeSa mahatvatA hai aura devAlayoM kI mukhya caudaha jAti batalAI haiM | dekho pradhyA0 1 zloka 6 kA anuvAda), inameM se magara jAti ke devAlaya kA yaha prazasta va mAnA jAtA hai| isameM devAlayoM ke guNadoSa aura mApa pUrvaka bAMdhane kA savistara varNana hai / devAlaya banAne kA mahatva - sier kA kI haiN| maMdira athavA rAjamahala hotA hai| unameM se yaha graMtha devamaMdira ke nirmANa viSaya kA kAraNa zAstroM meM likhA hai ki- "surAlayo vibhUtyarthaM bhUSaNArthaM purasya tu / narANAM bhUktimuktyarthaM satyArthaM caiva sarvadA // lokAnAM dharmahetuzca krIDAhetuzca svabhu bAm / kIrttirAyuryazo'rthaM ca rAjJAM kalyANakArakaH / " apa0 sU0 115 manuSyoM ke aizvartha ke liye, nagara ke bhUSazArUpa zrRMgAra ke liye manuSyoM ko aneka prakAra kI mo sAmagrI ko aura muktipada ko denevAlA honese, saba prakAra kI satyatA kI pUrNaga ke liye, manuSyoM ko dharma kA kAraNabhUta hone se, devoM ko kroDA karane kI bhUmi hone se, kIsi mAyuSya we as ko vRddhi ke liye aura rAjAdhoM kA kalyANa ke liye dezalaya banAyA jAtA hai / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadhAra sthapati devAlaya gRha mAdi vAstuzilpa ke kAma karane vAle ko sUtradhAra abakA kati kahA jAtA hai| pauvaha rAbaloka ke devoMne ikaTThahokara zivaliMga ke bhAkAravAlI mahAdevajI kI aneka prakAra se pUjA kI, jisase prAsAda ko vauvaha jAti utpanna huI ina pratyeka meM corasa, laMbavorasa, gola, khagola aura maSTAnna (bhA konA pAlI ) ye pAMca prAkRtiyAle prAsAda zivajI ke kaznAnusAra brahmAjI ne banAyeM / va pratyeka meM bhorasa mAhivAle prAsAda ko 588, saMracorama prAsAda kI 300, gola prAsAda kI 50, bamola dhAsAya ko 150 pora maSTAstra prasAda kI 350 jAti bheda haiN| isameM mizra jAti ke prAsAda ke 112aura milAne se do hamAra jAti ke prAsAda hote haiN| ina pratyeka ke ecausa pacIsa va hone pAsa hamAra bheda hote haiN| isa pratyeka kI prAu mA vimasti hone se kula cAra lAkha bheda prAsAda ke hote haiN| kahA sapirata paramna jAnane vAle ko zAstrakArane spati ( sUtradhAra ) kahA hai| prAsAda kI zreSThatA bhAratIya saMskRti meM prAsAva kA pratyadhika mAdara kiyA jAtA hai, jasamA hI nahIM parantu pUjanIya bhI mAnA jAtA hai / isakA eka kAraNa yaha ho sakatA hai ki prAsAda ko zikSiya kA svarUpa mAnA gayA hai . ase zivaliMga ko pIThikA hai, jaise bhAsAda ko bhI jagatIrUpa pIlikA hai. RATE kA jo corasa bhAga hai, vaha brahma bhAga hai, usake Upara kA jo maSTAna bhAga hai, vaha viSANumAga hai aura usake Upara kA yo pola zikhara kA bhAga hai, vaha sAkSAra zivaliMga svarUpa hai| dUsarA kAraNa yaha bhI ho sakatA hai ki---prAsAda ke pratyeka aMga aura upAMgoM meM deva aura nIyoM kA vinyAsa karake deva praliSThA ke samaya usakA. abhiSeka kiyA jAtA hai| isaliye prAsAda sarva devamama bana jAtA hai| sosarA kAraNa yaha bhI ho sakatA hai ki prAsAda ke madhya bhUtasa se bhAriNI zilA ke Upara se eka nAlI ( jisako zAstrakAra yoganAla athavA brahmAnAla kahate haiM aura Adhunika zilpI epranAla kahate haiM) deba ke siMhAsana taka rakhane kA vidhAna hai| isakA kAraNa yaha mAmA jAtA hai ki prAsAda ke garbhagRha ke madhya bhAga se jalapara jIvoM kI pAkRtivAlI dhAraNI nAma kI zilA bhIka meM sthApita kI mAsI, usake Upara sUvarNa prathamA mAMdhI kA dharma (nayA) rakha kara yoganAla rakhI jAtI hai| isakA kAraNa yaha ho sakatA hai ki...yaha dhAraNI zikSA ke para alabara jIvoM kI bhAtiyoM hone se yaha zikSA kSIra samudra meM zeSazAyI bhagavAna svarUpa mAnA gayA, isake nAbhikamala se utpanna humA kamalaraMDa malpa yoganAsa hai, isake Upara brahmA kI utpati svarUpa pratiSThita deva hai| ityAdi kAraNoM sA kA adhika prAdara kiya jAtA hai| hristmAN:-:008-ka-............. prAsAda ke nirmANa kA phala "khazaktyA kASTamRdiSTakAzailadhAturalajam / devatAyasanaM kuryAd dharmArthakAmamokSadam // " 01. zlo0 33 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ weat after ke anusAra lakar3I, miTTI, IMTa, pASANa, dhAtu pracacA ratna, ina padArthoM meM se kisI bhI eka padArtha kA devAlaya banAyeM to dharma, artha, kAma aura mokSa kI prApti hotI hai / devAlaya erect banAyeM to karor3a gunA nATIkA banAyeM to dasa karor3a gunA, iMTa kA banAyeM to sau karor3a sunA aura pAvAkhakA banAyeM to anaMta gunA phala milatA hai| paramA * kemAtra mIkSA pAstuvira ke bAda baja laMba refer ke imAratI kAma karane ke liye zilpIyoM ke pAsa mukhya pATha sUtra pAye jAte haiN| unameM prathama dRSTi pUrA hasta ( gaNa ) sUtra, tIsarA suja kI rassI caudhA sUkha kA DorA, pAMca ghar3A kA honA, sAno sAthI ( rela ) aura ATha prakAra hai / isakA paricaya ke liye dekhIye nIce kA relara bhitra / Prequentis inameM jo mUrti mAvi vastuoM kA nApa karane ke liye dUsarA hastasUtra hai, yaha tIna prakAra ke mApa kA hai / usako jAnane ke liye mApa kI tAlIkA isa prakAra hai---- 4 5 2 tula 3 7 5 * 10 bovara " 17 ga 1 27 ** " " koTila darAne puSyaM mRNamaye dazasaGga Nam | aiore restfeel se svataH " : Sheng ma - 1 - 1 bora 1 mIkSA ( sIla ) Wo maMgA 1 kalA, gola, 1 parva, 1, mUTha, sala, - 1 wwe, 1 piSTI, - 1 tukhI, - 1 pradeza 1 jayatAla 11 maMyula 12 14 21 24 42 maMgula 54 106 30 " 1000 " 12 17 " dhanuSa 1 gokarNa - 1 bilAda, sAla, bistA, S 0 1 zlo0 35 1 uddiSTa, pAda, 1 ratni, 1 mali, hAtha, do phuTa kA gaja TRY W add * 1 nama 1 kosa " Mo 2 kosa 1 sabbUta 4 gata - 1 yojana, 1 ku 1 kAma, puruSa, 1 dhanuSa, nADIyuga, 1 arte ThayavodarakA eka aMgula mApa lIkhA hai, yaha tIna prakAra kA mAnA jAtA hai| jaise ATha yavodara kA eka maMla yaha jyeSTha mApa kA sAta yavodara kA eka praMzula yaha madhyama bhApa kA mora chaha sodara kA eka maMla yaha kaniSTha mAnakA megula mAnA jAtA hai| ina tIna prakAra ke bhaloM meM se jisa 24 aMgula ke nApa kA hAtha banAyA jAya to yaha hAtha bhI jyeSTha, madhyama mora kaniSTha bhAgakA hotA hai / jaise manodara kA eka aMgula aise 24 aMgula kA eka jyeSTha hAma, sAta yabodara kA eka aMzula, aise Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-sAtha ATha prakAra ke sUtra 1-dRSTi sUba 6-guNiyAM 3- muMja kI horI 4-mUlakIhArI / avalaMba 8-prakAra - - . . 7-lebala julIblAka nayapura vAstuzilpa ke pATha sUtra Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 24 maM kA eka madhyama hAma aura chaha yavodara kA eka aMgula aise 24 aMgula kA eka afrSTha hAtha mAnA jAtA hai| ina tIna prakAra ke hAthoM meM se gAMva nagara vana, bagIcA, kilA, kosa, yojana grAdikA nApa mAna ke hAtha se 'prAsAda ( rAjamahala aura deva maMdira ), pratimA, liMga, jagatIpITha maMDapa aura saba prakAra ke manuSyoM ke ghara ye saba madhyama mAna ke hAtha se aura siMhAsana, zayyA, darzana, chatra, zastra ghara saba prakAra ke vAhana bhAdi kA nAma kaniSThamAna ke hAtha se nApane kA vidhAna hai / hAtha kI banAvaTa hAba meM sIma tIna maMDala kI eka 2 parva rekhA mAnA hai, usake sthAna para eka 2 puSpa kI prAkRti kiyA jAtA hai| aise pATha parva rekhA hotI hai| dIyo parva rekhA hAtha kA madhya bhAga samajhA jAtA hai, isa madhya bhAga se mAge pAMva caMla kA do bhAga tInakA bhara ra bhAga kiyA jAtA hai / 8. ". hAtha ke pratyeka aMgula ke kApA kA eka 2 deva hai, jise 24 aMla ke 23 kAya hote haiM, inake devoM ke nAma rAjavallabhamaMDana pra0 1 zlo0 36 meM likhA hai / parantu parva rekhA ke puSpa kA yAya aura eka Adi aise nava deva mukhya mAne haiM ext -30 fire hutAzo brahmA kAlastoyapaH somaviSNu " hAtha ke tIsare bhAga kA deva rudra, prathama puSpa kA deva bAyu, dUsare puSpa kA deva vizvakarmA, puSpa kA dina bothe puSpa kA deva brahmA pAMca puSpa kA deva yama, ghaTTa puSpa kA deva varuNa, sAtave puSpa kA deva soma aura AThaveM puSpA deva viSNu hai| ina nava devoM meM se koI bhI deva hAtha uThAte samaya zilpI ke hAtha se daba jAya to azubha phaladAyaka mAnA hai| isaliye vispayoM ko hAtha ke do phUloM ke bIca se uThanA caahiye| isakA phala samarAMgaNa sUtradhAra meM likhA hai ki hAtha (ja) ko ruda aura vAyu deva ke madhya bhAga se uThAyeM to dhana kI prApti aura kArya kI fafa hove / vAyu aura vizvakarmA deva ke madhya bhAga se uThAveM to icchita phala kI prApti hove / Freea aura agnideva ke madhya bhAga se uThAveM to kAma kI taraha pUrNa hove / aaura ke madhya bhAga se uThAyeM to putra kI prApti maura kArya kI siddhi hove / brahmA aura yamadeva ke madhya bhAga se uThAtI kI hAni hove | yama paura varuNa deva ke madhya bhAga se uThAveM to madhyama phaladAyaka jAnanA / varuNa paura somadena ke madhya bhAga se uThA to madhyama phala jAnanA / sodha aura viSNu deva ke madhya bhAga meM uThAveM so ude prakAra kI sukha samRddhi hone 1 samarAMgaNa sUtradhAra graMtha meM jyeSTha hAtha se nApane kA lIkhA hai| 2 dekho rAjamaMDana pradhyAya 1 loka 33 se 36 taka Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mea surekans Ipa, phuTa yora gaja prAdikA mApa prITIkA sAnAzma se huA hai| isaliye itakA prasArako taka kalA pA rahA hai / prAdhunika piAlpI gula ko eka iMca aura hAya ko do phuTa mAra ke kArya karate haiN| graMthakAra bhAsAda kA nirmAgA karane ke liye yaha prAsAda aMDana nAma kA prakAra vidvAn 'mama' nAma ke sUtradhArA ke mahArANA kukara. ambarA hai| isa viSaya meM batAnurvaka varNana surakSita vidvadalna DaoN. bAsudeva zaraNajI apravAla adhyakSa-kalA aura vAstuvibhAga, kAzI vizvavidyAlaya kI lisI huI bistRta bhUmikA hai, isameM vistAra pUrvaka likhA gayA hai| graMthaviSaya isa graMtha meM pATha adhyAya hai / prathamAyApa meM prasAda kI 14 jAti, bhUmi parIkSA, sAtamuhUrta, parasA, Aya, vyaya, nakSatra prAdimA pariNata, vikasAdhana, lAtavidhi kUrmamAna, mAriera mAvi zilA kA nApa aura devAlaya bAMdhane kA phala ityAdi viSayoM kA varNana hai| assesLASUMANMASHTAM dikasAdhana vAstu zilpagraMthoM meM dhruva ko uttara dizA mAna karake diksAdhana karane kA vidhAna hai, parantu mAdhunika vaijJAnika diksAdhana yaMtra jisako kutubanumA kahate haiM, isase dekhane se mAlUma hotA hai ki dhUma ThIka uttara dizA meM nahIM hai, pazcima dizA tarapha lagabhaga bIsa DIgrI haTA huA mAlUma hotA hai| jise bhUdha ko utara dizA mAna karake dizA kA sAthana kiyA jAya to vAstavika dizA kAmAna nahIM hogaa| AYANTITARAMMAR dina meM diksApana bAraha aMgula ke bhAva vAlA zaMku se karane kA vidhAna hai| parantu sUrya pratidina ... eka hI bindu ke Upara udaya nahIM hotA hai / jise zaMku kI chAyA meM viSamatA hotI hai| isaliye isameM bhI amuka aMzoM ke saMskAra kI pArazyakatA rahatI hai / evaM dhadharaNa, kRtikA, kiyA mora svAti nakSatra bhI barAbara pUrva dizA meM udaya nahIM hote haiM, jise isase bhI prAstavika dizA kA kAna nahIM hotaa| isa zikasAdhana ke Amata risara kiyA Aya to prAdhunika prazAnika diksAmana yaMtra dvArA hI karanA adhika acchA rahegA / zAstroM meM likhe hue pramANa usa samaya barAbara hoMge, parantu saiMkar3oM varSa bharatIta honese : nakSatra aura vArANoM kI sthiti meM parivartana hogAte haiN| khAta muharsa ke bAbata meM zeSanAga caka dekhA AtA hai, usameM bhI adhika matamatAMtara hai| koI mAska poSajAga kI sthiti maSTi krama se mAnate haiM to koI zAstra viloma krama se mAnate haiN| isameM bhI jyotiSa zAstra aura vAstuzAstra meM bahUta matAMtara hai / isakA vizeSa bulAsA merA anuvAdita rAjayakSama meDana graMtha meM liyA hai| dUsare adhyAya meM jagatI (prAsAda banAne kI maryAdita bhUmi ) kA varNana hai / tathA devoM ke vAhana kA sthAna aura usakA ukSya, jina prAsAda ke mApa kA krama, deva ke sAmane anya deva sthApita karane kA viSaya, vizA ke deva, zibasnAnodaka kA vidhAra, pradakSiNA, paranAla paura devoM ke prAyatanoM kA bayAna hai| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... ." kitanekAnika zilpI jagatI pIThakA vAstavika svarUpa ko jAnate haiM, aisA pratIta nahIM hotA, kyoMki pAgala jo mavIna prAsAda prabhavA mahAprAsAda banate haiM, unameM jagatI pITha kA prabhAva hI mAluma hotA hai| aisA liyAma prasAda ko zAstrakAra udayakAraka nahIM mAnate haiN| ziva snAnabala-- zivajI ke nAma kA jala izigocara hone se evaM usakA ullaMghana karane se doSa lagatA hai, aisA samAsama pagliAma hai| jise zivaliMga kI pIThikA kI nAlI ke nIce baMDanAtha gaNako sthApanA kI jAtI hai / taba svAsajala baMDagarA ke mukha meM jAkara vApasa giratA hai, usako ucchiSTa (jUlA) mAna liyA jAtA hai| aisA zivasmAma jasa kA lAMghana hojAya to doSa nahIM mAnA jAtA / paMcanAtha gaNa kI sthApanA kI prathA mujhe kisI zivAlaya meM dekhane nahIM milI yaha vAstu kAra kA pracAra na honA samajhanA caahiye| nAbhiveSa--- eka dhena ke sAmane dUsare deva sthApita kiyA jAya apavA eka devAlaya ke sAmane dUsarA devAlaya janavAyA thA to usako zAstrakAra mAbhivedha honA mAnate haiM, yaha azubha hai, paraMtu svajAtIya deva mApasa meM sammukha ho to mAnideSa kA doSa nahIM mAnA jaataa| mAbhivedha ke niSedha kA kAraNa yaha ho sakatA hai ki-eka deva kA darzana karate hue darzaka kI pIsa dUsare deza ke sAmane rahatI hai / dUsarA kAraha yaha bhI hai ki...deva kI dRSTi kA abarodha honA dISita mAnA hai| ....... tIsare pradhyAya meM raziyA, miTTa, pITha, maMDovara (dIvAra), dehalI, dvAramAna, sapA ni, paMtha, sapta aura navazAlA mAdikA parzana hai| mAdhunika kitaneka zilpI devAlaya kI pIDa choTI rakhate haiM, jise devAlaya dabA huA mAlUma hotA hai bhaura pITha mAna se nyUna hone se vAhana kA vinAza honA zAstrakAra likhate haiM, pITha nyUna rakhane ke viSaya meM bIpArzavabhako sampAdakIya TIppanI peja naM. 53 maiM 'zAstrIyamAna jo mAyA ho usameM se bhI phira prabhAga ke mAna kA pITha manAnA likhA hai|' yaha sadana prazAstrIya manaH kalpita hai| melamaMTarovara-- prAsAda kI dIvAra meM do aMdhA ke Upara eka chajjA hoye, usako 'merumaMDovara' kahA jAtA hai| kSIrAma graMthakAra likhate haiM ki-merumaMDovara ko bAraha aMdhA aura chaha chammA banAyA jAtA hai, isa hisAna se do do aMdhA ke Upara eka eka kuzmA rakhA jAtA hai| prastuta graMtha meM prabama mAla meM do aMdhA mora eka ajA, tanA dUsare mAsa meM eka baghA aura eka khulA banAnA likhA hai / isI prakAra pAbU ke aura rANakapura ke jinAlayoM meM dekhA jAtA hai / apapura prAntIya bhAmera meM jagat ziromaNi ke maMdira meM pratyeka aMdhA ke Upara chamjA rakhA gayA hai / dIpArNava meM prazaMSIna devAlayoM ke tIna bAra kodra meM pITha aura 'ramA rahita likhA hai, yaha najara eka se likhA mAlUma hotA hai / pITha to sabako hai, aura apanA kA nirgama nahIM hone se dhammA homa mAsUma hotA hai| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udumbara (dehalI)---- devAlaya ke dvAra kI dehalI mora staMbha ko kumbhIroM kI UMcAI maMDobara ke mumbhara ghara ko amAI ke barAbara karanA likhA hai| parantu kabhI bar3e prAsAdoM meM kummA kI UMcAI pakSika hotI hai, to dehalI kI U~cAI bhI adhika hotI hai / aise samaya meM dehalI ko nIcA utAranA zAstra meM likhA hai| isa viSaya meM zilpiyo meM matabheda cala rahA hai / koI zilpI kahate haiM ki..... 'dehalI nIvI kI nApa to usake hAtha staMbha kI kumbhiyAM bhI dehalI ke barAbara nIcI kI jAya' aura koI zilpI dehalI nobI karate haiM, parantu svabha kI kumbhiyAM nIcI nahIM karate / isa matabheda meM jo zilpI dehalI ke sAtha kumbhiyA bhI nISI karatA hai, usakA mata zAstra kI dRSTi se prAmANika mAlUma nahIM hotA hai / kAraNa aparAjita pRcchA sUtra 126 zloka meM so kurabhInoM se dehalI lIcI utAratA likhate haiM, to kumbhInoM nIce kaise utare ? se kSIrAva meM to spaSTa likhA hai ki-"udumbare hate (kSate) kumbhI stambha tu pUrvavat bhavet / " kabhI dahalI nIcI kiyA jAya to bhI staMbha aura usakI kumbhiyA pahale ke zAstrIya nApa ke barAbara rakhanA cAhiye / isase spaSTa mAlUma hotA hai ki jo zilA cehalI ke sAtha kumbhonoM nIcI karamA mAnate haiM....yaha prAmANika nahIM hai| . BAR dvAra kI zAkhA ke viSaya meM bhI zilpInoM meM matabheda mAlUma hotA hai| staMbha zAkhA ke donoM tarapha..... eka eka koNI banAI jAtI hai, usako zilparatnAkara ke sampAdaka zAkhA mAmate nahIM hai aura bImArNava ke sampAdaka gAkhA mAnate haiM / devo dIpAda peja naM061 meM dvArazAkhA kA rekhA citra hai| usameM saMbha ke donoM tarapha kI koNivoM ko zAkha mAna karake trizAkhA dvAra ko paMca zAkhA dvAra likhA hai, evaM peja naM0 366 aura 366 ke bIca meM DArazAkhA kA lokapA hai, yaha citra zilparatnAkara kA hone se bIca meM vizAkhA dvAra rUpA hai aura nIce usake khaMDana rUpa se paMtha zAkhA dhAra likhA hai| isIse spaSTa mAlUma hotA hai ki staMbha zAkhA kI koriNayoM ko dIpAgana ke sampAdaka zAkhA mAnate haiM, jise usake mata se navazAkhA bAlA ra meM do staMbha zAkhA hone se teraha zAkhA vAlA dvAra mAnA jAya to yaha prazAstrIya ho jAtA hai| kyoMki zAstrakAra staMbha zAkhA ke donoM tarapha koggiyAM banAnA likhate haiM, parantu jasako zAkhA nahIM maante| isaliye staMbha kI donoM tarapha kI phogiyoM ko zAkhA mAnane vAle zilpInoM kA mata prazAstrIya hone se prAmANika nahIM mAnA jaay| caturtha adhyayana meM mUrti aura siMhAsana kA nApa, garbhagRha kA nApa, devoM kI dRSTi, devoM kA pada sthAna, usa go kA kama, rekhA vidhAra, zikhara vidhAna, mAmalasAra, kalaza, zukanAzA, kolI maMDapa kA vidhAna, subarNapuruSa kI racanA, bajAdaMDa kA mAra aura usakA sthAna phrAdikA varNana hai| devadRSTi sthAna-- devoM kI dRSTi dvAra ke kisa vibhAga meM rakhA jAya, isa viSaya meM zilpiyoM meM matabheda hai| kitaneka zilpI zAstra meM kahe hue eka bhAga meM dRSTi nahIM rakhate, parantu kahA mA mAga aura usake Upara kA mAla, ina donoM bhAga kI saMdhI meM prAMkha kI kIkI rakhate haiM, jise unake hisAna se eka bhAga meM kRSTi rakhane kA saMbaMdha nahIM miltaa| isaliye zAstra ke hisAba meM haSTi spAna meM hone se usakA mana prAmANika nahIM mAnA jaataa| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devoM ke padasthAmA saMbaMdha meM zAstrIya praneka mata matAntara haiN| ina haraeka kA mArAMza yaha hai ki 'dIvAra se dUra rakhakara mUli ko sthApita karanA cAhiye / dIvAra se bIpakA karake kisI bhI deza kI mUsti sthApita nahIM karanA cAhiye / isa viSaya meM maha. graMthakAra matamatAntara ko chor3a karake garbhagraha ke Upara ke pATa ke mAyake bhAga meM devoM ko sthApita karatA likhate haiM, yaha vAstavika hai| rekhA zikhara kI UMcAI ko golAI kA nizcaya karane ke liye zikhara ke nIce ke pAyoM se Upara ke skaMdha vapha ko lakIre khIMcI jAtI hai, usako rekhA kahate haiM / rekhAyoM se zikhara nirdoSa manatA hai / aisA zilpIvarga meM mAnyatA hai / magara isa rekhA saMbaMdhI rahasyamaya jJAna lusa prAyaH ho gayA hai| jise isakA rahasya mujhe mAlUma nahIM ho sakA, joki anubAda meM pRSTha naM 77 meM eka rekhA citra diyA hai, jisase zilpigayA isa para vicAra karake rekhA kI vAstavikatA kA nirNaya kareMge to bAstu zAstra ke isa viSaya kA pracAra ho skegaa| dhvajAdaMDa---- vAstu zilpazAstra kA vizeSa adhyayana na hone se zilpiparA bajAdaMDa rakhane kA sthAna vismRta hogaye haiM, jise ye devAlaya kA nirmANa karate samaya dhvajJAdaMDa ko mAmalasAra meM sthApana karate haiM, yaha prAmANika nahIM hai| zAstra meM zikhara kI UMcAI kA chaha bhAga karake Upara ke cha? bhAga kA phira cAra bhAga karake nIce kA eka bhAga chor3a denA, usake Upara kA tIsare bhAga meM yajAdaMDa rakhane kA kalAmA banAnA liyA hai| dekho peja naM 6, evaM dhvajAdaMDa ko majabUta rakhane ke liye usake sAtha eka daMDikA bhI babaMdha karake rakhI jAtI hai| yaha prathA to prAyaH vilakula susa hogaI hai| zAstra meM jalAvAra kA sthAna likhA hai, parantu zilpI rajAcAra kA artha yajA ko dhAraNa karane bAsA 'dhvajapuruSa' aisA karate haiM, jise bajAdaDa rakhane ke sthAna para dhvajapuruSa kI prAkRti rakhate haiN| aura zilparatnAkara peja naM0 184 zloka 54 kA gujarAtI anubAda meM bajAdhara arzana vamapuruSa karo' likhA hai, usakA pramANa dete haiM / una zilpiyoM ko samajhanA cAhiye ki ivAdhAra kA artha dhvajapuruSa nahIM, lekina dhvajAdaMDa rakhane kA kalAkA hai| dIpArNava dha meM navIna bane hue devAlayoM ke citra diye gaye haiM, unake zikharoM ke mAmalasAroM meM dhvajAdaMDa rakhA huA mAlUma hotA hai, unako dekhakara apane ye prAmANika mAna le to dIyAraNya ke peja 115 meM zloka 46, 50 kA manuvAda peja 20 116 meM likhA hai ki....."jo skaMdhanA mUlamAM dhvajadaMDa praviSTa thAya to skaveSa bAragayo, skaMdhaveSacI svAmI mane zilpIno nAza pAya che|" yaha zAstrIya kayAna jhUThA ho jAtA hai / zAstrIya kapana satya mAnane ke liye prAsAdamaMDana ke petra naM0 60 meM diye gaye dhvajadaMDa meM rekhA citra dekheM, isa prakAra dhvajavaMda rakhanA prAmANika hai / dIpA ke pRSTha naM. 126 kI TIppaNI meM zrIrArNava kA eka zloka kA pramANa dekara likhA hai ki-'samaparva ne eko kAMgaraNI mAlA bajAdeva zaktidevInA ne mahAdevanAmaMdiromA kraavii| ekI kekI reu prakAramA dhvajAvaMDo bhavanane biye to zubha ja che / ' isa viSaya meM vihisyoM ko vicAra karanA cAhiye / yaha loka kSIrAva meM nahIM hai, kisI anya graMtha kA hogA yA anuvAdaka ne manaH kalpita banAkara Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakhA hogA, magara cAmoM prakAra ke bajaTa bhavana ke liye shubh|aisaa artha zloka se nikalatA nahIM hai, parantu zaktidevI ke maMdiroM meM hI donoM prakAra ke dhvajaDa banAnA aisA nikalatA hai| anya maMdiroM ke liye to viSamaparva aura samayapI bAlA hI dhvajadaMDa rakhanA zAstrIya hai| pAcaveM vyasana meM prAmApura: mAri: vairAjya prAdi pacIsa prAsAdoM kA savistara varNana unako vibhakti ke makaze ke sAtha likhA gayA hai| cha8 adhyayana meM kesarI jAti ke pAsa prAsAdoM ke nAma aura unakI sAsa vibhakti ke matamatAntara likhA hai / aura nava mahAme prAsAdoM kA varNana hai| kesarI prAdi pavIsa prAsAdoM kA savistara varNana graMpakAra ne likhA nahIM hai, jise isa graMtha ke aMta meM pariziSTa naM. 1 meM aparAjita pRcchAsUtra. 156 kA kesarI prAdi prAsAdoM kA savistara vasana aneka nakaze prAdi dekara sikhA hamA hai| sAta adhyayana meM prAsAda ke maMDoM kA savistara varNana rekhA citra dekara likhA gayA hai| usameM peja naM 116 zloka meM 'zukanAsalamA ghaNTA nyUnA zreSThAna cAdhikA kA partha dIpAva ke sampAdaka peja naM0133 meM nIca TippanI meM 'zukanAsathI ghaMTA UMcI na karavI, para nIcI hoya to doSa nyii| aisA likhA hai aura usakI puratA ke liye aparAjita pRcchAsUtra 155 zloka 13 vA kA uttarA bhI likhA hai| yaha vAstavika nahIM hai, kyoki jo uttarAddha likhA hai vaha ghaMTA nIlI rakhane ke saMbaMdha kA nahIM hai, parantu zukanAsa ke rakhane ke sthAna kA viSaya hai| camjA se lekara zikhara ke skaMdha taka kI UMcAI kA ikkIsa bhAga karanA, unameM se teraha bhAga kI UMcAI meM zukanAsa rakhanA / terahaveM bhAga se adhika UMcA nahIM rakhanA, kintu terahavAM bhAga se nIcA rakhanA doSa nahIM hai| aisA artha hai usako mAmalasAra ghaMTA kA saMbaMdha milAnA aprAmANika mAnA jAtA hai / vitAna (caMdavA) chata ke nIce ke tala bhAga ko vitAna-bAMdanI prathayA caMdavA kahate haiM / usake mukhya tIna bheda haiM1. chata meM jo laTakatI prAkRti hoye, yaha kSiptavitAna' kahA jAtA hai| 2. chapta kI prAkRti OMSI gola gumbaja ke jaisI ho vaha 'ukSipta vitAna' kahA jAtA hai / 3. yadi chata samatala ho vA usako 'samatala vittAna' kahate hai 1 yaha bilakula sAdo bhayavA aneka prakAra ke citroM se vitarI huI prayayA khudAI bAlI hotI hai| bIpAva ke pRSTa 138 meM zloka 22 ke anuvAda meM kSitolita, samatala aura Dadita, ye lona prakAra ke ditAna likhe haiN| yahAM udita zabda padadhAtukA bhUta kudala hai, isaliye isakA bhayaM 'kahA hai| aisA kiyAvAcaka honA caahiye| saMvaraNA--- saMbara ko zilpIvarga sAMbharaNa kahate haiM yaha maMDapa kI chata ke Upara aneka kalazoM kI prAkRti vAlA hotA hai / isakI racanA zAstrIya paddhati kA vismaraNa hojAne se apanI buddhi anusAra zilpImo banAte haiN| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 AThavAM adhyAya sAdhAraNa nAmakA hai| usameM vAstudoSa, diGmUDha doSa, jIvAstu, mahAdoSa, bhinnadoSa, aMgahInadoSa, Azrama, maTha, pratiSThAvidhi, pratiSThA maMDapa, yajJakuNDa, maMDavapratiSThA prAsAda devanyAsa, jinadevapratiSThA, jalAzayapratiSThA, vAstupuruSa kA svarUpa para graMthasamAsi maMgala AdikA varNana hai / pariziSTa naM0 1 meM kesarI prAvi pavIsa prAsAdoM kA savistara varNana hai / unakI vibhaktiyoM kI prAsAda saMkhyA meM zAstrIya matAMtara hai| jaise- 'samarAMgaNa sUtradhAra' meM prakArahavIM vibhakti kA eka bhI prasAda nahIM hai / evaM zilpazAstrI narmadAzaMkara sampAdita zilparatnAkara' meM bIsavIM vibhakti kA eka bhI prAsAda nahIM haiN| zilparatnAkara meM kesarI jAtikA dUsarA sarvatobhadra prasAda nava go vAlA hai, usake cAra kone para maura para bhadra ke Upara eka eka zrRMga bar3hAyA hai, yaha zAstrIya nahIM hai, kyoMki saMpAdaka ne isameM manaH atra parivartana kara diyA hai| zAstra meM tIna kone ke Upara car3hAne kA dhaura bhai ke Upara bhRga nahIM bar3hAne kA likhA hai| kSIrAdi graMtha meM sApha likhA hai ki karNe zrayaM kAryaM bhadre maM vijayet / " isa prakAra somapurA bhaMgArAma vizvanAtha prakAzita 'kaisarAdi prAsAdamaMthana' ke pRSTha 25 loka 10 meM bhI likhA hai / magara zilparatnAkara ke sampAdaka ne isa zloka kA parivartana karake karNe va tapA kAryaM bhadre tathaiva ca / aisA likhA hai / isa prakAra prAcIna vAstuzilpA parivartana karanA vidvAnoMko ke liye pranucita mAnA jAtA hai / isakA pariNAma yaha huA ki dIpAva ke sampAdaka ne bhI sarvatobhadra prAsAda ke raMgoM kA krama rakkhA, dekhiye pRSTha naM0 321 meM sarvatobhadra prAsAda ke zikhara kA rekhAcitra | pariziSTa naM 2 meM jiprAsAdoM kA savistRta varNana hai / ina prAsAdoM ke Upara zrIvatsa zrRMgoM ke badale kaisI zrAdizoM kA krama car3hAne kA likhA hai / kramazabda yahAM bhUgoM kA samUhavAcaka mAnA jAtA hai / bahalA krama pani moM kA dUsarA kama taba sgoM kA tIsarA krama teraha va gokA, pauSA kara saha goM kA aura pAMcavAM krama ikkIsagoM kA samUha hai| prarthAt kesarI Adi prAsAdoM kI saMkhyA ko krama ko saMjJA dI hai| zAstrakAra jitanA nyUnAdhika kama bar3hAne kA milate haiM, vaha prAdhunika zilpI nIce kI paMkti meM ekahI saMkhvA ke krama car3hAte haiN| jaise ki kisI prAsAda ke koneke Upara cAra krama prati ke Upara tIna krama, uparabha ke Upara do krama bar3hAne kA likhA hai| vahAM mAdhunika zilpI nIce kI prathama paMkti meM sabake Upara cauthA krama bar3hAte haiN| usake Upara kI paMkti meM sabake Upara tIsarA krama car3hAte haiM / yaha niyama prazAstrIya hai| isa prakAra prAcIna devAlayoM meM bar3hAye hue nahIM hai| zAstrIya niyama aisA hai ki jisa praMga ke Upara jitanA krama bar3hAne kA likhA hai, vahAM saba jagaha prathama krama se hI gina karake bar3hAyeM paryA kone ke Upara cAra krama baDhAne kA hai vahAM nI kI prathama paMkti meM bISA, usake Upara tIsarA, usake Upara dUsarA aura usake Upara pahalA krama bar3hAyA jAtA hai| pratika ke Upara tIna kama caDhAne kA fear hai, vahAM mauje kI prathama paMkti meM tIsarA, usake Upara dUsarA aura usake Upara prathama, uparaNa ke Upara do kama caDhAne kA fear ho vahAM pahalA kama dUsarA usake Upara pahalA krama baDhAnA cAhiye / dekhiye aparAjita pRcchAsUna ke puSpakAdi prAsAdoM kI jAti / aisA zAstrIya niyama ke anusAra nahIM karane se zilparatnAkara ke aTTama rala meM fararara kA svarUpa likhA hai usameM go kI krama saMkhyA barAbara nahIM milatI hai, usakI kopI Tu Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kopI daupArNava ke sampAdaka ne kI haiM jise usameM to jinazasAjhe ke 'goM kI krama saMkhyA mile hI kI se yaha utanA hI nahIM khuda ke niyamAnusAra bhI zugoM kI krama saMkhyA barAbara nahIM miltii| bar3e harSa kA viSaya hai ki bhAratIya prAcIna saMskRtika sAhityakA bhAratIya bhASA meM prathama ghAra hI hindI sAhitya kI pUrtirUpa prakAzita ho rahA hai / maiMne kaI varSa taka isa viSaya ke aneka graMthoM kA manana pUrvaka adhyayana karake tathA zispIvarga ke sahayoga se pratyakSa anubhava prApta karake, evaM prAcIna devAloM aura ImAratoM kA prabalokana karake isa aMga ko bayANe rUpa meM Apa sajjanoM ke sAmane upasthita karane kA saubhAgya prApta huA hai| isa graMbha meM jo viSaya kama mAluma hotA thA, usako dUsare graMyoM se lekara yA sthAna rakhA gayA hai maura jisake anuvAda meM zaMkAspada mAluma hotA thA, isakI spaSTatA karane ke liye dUsare graMthoM kA prabhAgA mI diyA gayA hai| hara isa rigA kAya karane vAle acchI taraha samajha sake isa para pUrNa dhyAna rakhA mayA hai| tathA pAribhASika zabdoM kA martha hindI bhASA meM pUrNarUpa se prApta nahIM hone se mUlabhAyA ( saMskRta) meM hI rakhA gayA hai| jise sArvadezIya adhyayana karanevAle ko anukUlatA ho sakeko / bhAzA karatA hUM ki isa viSaya kA adhyayana karake koI viSaya kI bhUla mAlUma hove to sUcita karane kI kRpA kreNge| prAraMbhika abhyAsa ke samaya bIsa varSa pahale paramajaina caMdrAMgaja ukura 'phe viracita viskusArapayara' prati vAstusAra prakaraNa nAmaka kA prAkRta zilla paMtha ko anuvAda pUrvaka maiMne apanAyA thA, usameM kaI eka jagaha me maMDovara mAdi kI bhUla dRSTigocara hotI hai, usako isa graMtha se sudhAra karake par3hane kI kRpA kreN| prayAga parizrama karake isa graMpa kI vistRta bhUmikA likhane kI kRpA kI hai, una zrImAn suprasiddha vidvAn hAra bAsudevazaraNajI agravAla 'pradhyasa kalA aura vAstu vibhAga, kAzI vizvavidyAlaya' kA dhanyabAda pUrvaka bhAbhAra mAnatA hUM / evaM isake manuvAda kI kitaneka bhASA doSoM ko sudhAra karake sumbara zrApa kAma kara dene vAle prabaMtA priMTarsa ke adhyakSa mahodaya kA bhI prAbhAra mAnanA bhUlA nahIM jaataa| sajjanoM se prArthanA hai ki--merI mAtRbhASA gujarAtI hone se anubAda meM bhASAdoSa avazya rahA / hogA, usako kSamApradAna karate hue sudhAra karake par3he aisI vinamra prArthamA hai / iti zubham / phAguNa zukalA 5 guruvAra saM0 2016 / jayapura siTI ( rAjasthAna) bhagavAnavAsa jaina Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suprasiddha vidvAn DaoN. vAsudevazaraNAjI agravAla 'adhyakSa-kalA vAstu vibhAga, kAzI vizvavidyAlaya' dvArA likhI huI gUjarAtI anuvAda vAlA prAsAda maNDana kI-- bhUmikA jayapura ke zrI paM. bhagavAna zaMsa jaina una cune hue vidvAnoM meM se hai, jinhoMne bhAratIya sthApatya aura vAstu zilpa ke adhyayana meM vizeSa parizrama kiyA hai| san 1936 meM akuraphera virakti 'vAstu-sAraprakaraNa nAmaka vAstu saMbaMdhI mahatvapUrNa prAkRta anya ko mUla hindI bhASAntara aura aneka citroM ke sAtha unhoMne prakAzita kiyA thaa| usa anya ko vA hI mujhe nizcaya hI gayA ke paM. bhagavAnadAsa ne paramparAgata bhAratIya zila ke pAribhASika zabdoM ko ThIka prakAra samajhA hai aura una pAribhASAoM ke prAdhAra para ve madhya kAlIna zilpa-granthoM ke sampAdana.pIra pAkhyAna ke sarvatrA adhikArI vidhAna hai| zilpa zAstra ke anusAra nirmita mandiroM yA deva prAsAdoM ke vAsta ko bhI ve bahuta acchI vyAkhyA kara sakate haiM. isakA anubhava mujhe taba hamA jaba kaI varSa pUrva unheM sAtha lekara maiM bhAmera ke bhavya mandiroM ko dekhane gayA aura vahAM paNDitajI ne prAsAda ke utsedha yA udaya saMbaMdhI bhinna bhinna bhAgoM kA prAcIna pAndAbalI ke sAtha vivecana kiyaa| isa prakAra kI yogyatA rakhane vAle vidvAna isa samaya virala hI haiN| bhAratIya zilpa-zAstra ke jo aneka anya vidyamAna haiM unakI zacIna zabdAbalI se milAkara adyAvadhi vidyamAna maMdiroM ke vAstu-zirUpa kI vyAkhyA, yaha eka pratyantra pAbazyaka kArya hai / jisa kI pUrti vartamAna samaya meM bhAratIya sthApatya ke suspaSTa adhyayana ke liye yAvazyaka hai / zrI paM0 bhavAnadAsa jaina isa ora agnasara hai, isakA mahatvapUrNa pramANa unakA Upara kiyA thA 'prAsAda-maNDana' kA vartamAna gujarAtI anuvAda hai| isameM mUla anya ke sAtha gujarAtI vyAkhyA aura aneka TippaNiyAM dI gaI hai aura sAtha meM viSaya ko spaSTa karane ke lie maneka viSa bhI mudrita hai| 'sUtradhAra maMDana ke viSaya meM hameM nizcita jAnakArI prApta hotI hai| vittaur3a ke rANA kuMbhakarNa yA kumbhA ( 1433-1468 I0 ) rAjyakAla meM hue / rANA kumbhA ne apane rAjya meM aneka prakAra se saMskRti kA saMvardhana kiyA / saMgIta kI uzati ke lie unhoMne pratyanta vizAla 'saMgIta--rAja' graMtha kA praNayana kiyaa| saubhAgya se yaha grantha surakSita hai aura isa samaya hindu vizva vidyAlaya kI ghora se isakA mudraNa ho rahA hai| rANA kumbhA ne kavi jayadeva ke gIta govinda para svayaM eka ulama TIkA likhii| unhoMne hI cittaur3a meM suprasiddha kIrtistaMbha ko nirmANa karAyA / unake rAjya meM kaI prasiddha zilpI the| unake bArA.rANA ne aneka vAstu bhaura sthApatya ke kArya saMpAdita karAe / 'kItistamma ke nirmANa kA kArya sUtradhAra 'jatA' aura usake do putra sUbadhAra nApA aura pUjA ne 1442 se 1446 saka ke samaya meM pUrA 1-zrI ratnabanda anayAla, 15 vIM sasI meM mevAr3a ke kucha prasiddha sUtradhAra aura sthAti samrATa ( Some Famous Sculptors & Architects of Mewar-15th. century A. D.) iNDiyana hisTaoNrikala kvArTaralI. bhAga 23 4,disambara 1657 pR0 321-334 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyA / isa kArya meM usake do anya putra pAmA aura balarAja bhI usake sahAyaka the| rANA kumbhA ke anya prasiddha rAjakIya sthapati sUtradhAra maNDana hue| ve saMskRta bhASA ke bhI acche vidvAna the| unhoMne nimna likhita zilpa granthoM kI saMskRta meM racanA kI---- prAsAda maNDana, pAstu madana, rUpa maNDana, rAjaballama maNDana, devatA bhUti prakaraNa, rUpavatAra, vAstusAra, vAstu-zAstra / rAjaballabha anya meM unhoMne apane saMrakSaka samAda rANA kumbhA kA isa prakAra gaurakha ke sAtha ullekha kiyA hai.. "zrImedapATe nupakumbhakarNa-sta nirAjIvaparAgasevI / samaNDanAlyo muvi mUtradhArastenoDa to bhUpattikAlabho'yam / ' rupamaNDana grantha meM sUtradhAra maNDana ne apane viSaya meM likhA hai--- "zrImaha vo medavATAbhidhAne kSetrAkhyo'bhUta sunadhArI variSThaH / putrI jyeSTho maNDanastasya tena prokta zAstra maNDana rUpapUrvam / " isase jJAta hotA hai ki mAna ke pitA kA nAma sUtradhAra kSetra thA / inheM hI anya lekhoM meM kSetrAka bhI kahA gayA hai / kSetrAka kA eka dUsarA putra sUtradhAra nAtha bhI thA jisane 'vAstu maMjarI' nAmaka praspa kI racanA kii| sUtradhAra maNDana kA jyeSTha putra sUtradhAra govinda aura choTA putra sUtradhAra Izvara thaa| sUtradhAra govinda ne tIna anyoM kI racanA kI.....ubAra dhorariNa, phalAnidhi aura dvAradIpikA / kalAnidhi prama meM usane apane viSaya meM aura apane saMrakSaka rANA zrI rAjamalla ( rAyamalla ) ke viSaya meM likhA hai... "sUtradhAraH sadAcAraH kalAbAraH kalAnidhiH / . daNDAdhAraH surAgAraH zriye govinyayAdit / / rAjJA zrI rAjamalne (na) prItasyAmi (ti) mnohrai| praNamyamAne prAsAde govindaH saMbhyadhAdidam // " (vika, me. 1554 ) rANA kubhA kI putrI ramA bAI kA eka lekha (vikrama saM. 1554) jAyara se prApta huA hai jisameM kSetrAka ke pautra aura sUtradhAra maNDana ke putra Izvara ne 'kamaThANA banAne kA ullekha hai-- "zrImedapATe vare deze kumbhakarNanaegRhe kSetrAkasUtradhArasya putrI maNDana prAtmavAna sUtradhAramaNDana suta Izarae kamaThAgu ghiracitaM / " Izvara ne jAkara meM viSNu ke mandira kA nirmANa kiyA thA / isI Izvara kA putra sUtradhAra chItara yA jisakA ullekha vikrama saM. 1556 (146 I.) ke citaur3a se prApta eka lekha meM AyA hai| yaha rANA rAya 1----gRha aura devAlaya prAdi imAratI kAma ko abhI bhI rAjasthAnIya zilpI 'kamaThANA' bolate haiM / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA ke samaya meM unakA rAjakIya sthapati pA / isase vidita hotA hai ki rANA kumA ke bAda bhI sUtradhAra mApana ke vaMzaja rAjakIya zilpiyoM ke rUpa meM kArya karate rhe| unhoMne hI udayapura ke prasiddha jagadIza maMdira aura udayapura se mAnIsa mIla dUra kAMkarolI meM bame hue rAja samudra sAgara kA nirmANa kiyaa| ... rANA ku'bhA ke rAjya kAla mai rANakapura meM sUtradhAra depAka ne vikrama saM. 1466 (1436 I.) meM suprasiddha bhaina mandira kA nirmANa kiyA / kunA kI putrI ramA bAI ne kubhalagar3ha meM dAmodara maMdira ke nirmANa ke lie sUtradhAra zamA ko niyukta kiyaa| sUtradhAra maNDana ko rANA kubhA kA pUrA vizvAsa prApta thA / unhoMne kuMbhalagar3ha ke prati durga kI bhArata-kalpamA aura nirmANa kA kArya sUtradhAra maNDana ko saM. 1515 (1458I.) meM sauMpA / yaha prasiddha durga prAja bhI maSimAyA meM surakSita hai, aura maNDana ko pratibhA kA sAkSI hai / udayapura se 14 mIla dUra ekaliMga jI nAmaka bhagavAna ziva kA suprasiddha mandira hai / usI ke samIpa eka anya viSANu mandira bhI hai| zrI rastamanda manAla kA anumAna hai ki usakA nirmANa bhI mUtradhAra maNDana ne hI kiyA bhA / usa maMdira kI bhittiyoM ke bAhara kI mora tIna rathikAeM haiN| unameM mRsiMha varAha-viSANumutrI tIna mUrtiyAM sthApita haiN| unakI rakamAe maNDana graMtha meM pariNata lakSaNoM ke anusAra hI kI gaI hai| eka aSTabhujI mUrti bhagavAna vaikaNDa kI hai| sarI jI mati bhagavAna anaMta kI hai aura tIsarI solaha hAthoM vAlI mati ....... alIya mohana kI haina adhAra maNDana ne apane rUpamaNDala ke tIsare adhyAya meM (zloka 53-62 diye haiN| .inake atirikta sUtradhAra maNsana ne aura bhI kitanI hI brAhmaNa dharma saMbaMdhI deva mUrtiyAM banAI thii| upalabdha mUrtiyoM kI caukiyoM para lekha uskora haiM / jinameM mUrti kA nAma rANA bubhA kA nAma pora saM. 1515-1516 kI nirmANa zithi kA ullekha hai| ye mUrtiyAM lagabhaga kubhalagar3ha durga ke sAtha hI banAI gaI thI / taba taka durga meM kisI maMdira kA nirmANa nahIM pA thA, ataeva ye eka vaTa vRkSa ke nIce sthApita kara dI gaI thii| isa prakAra kI chaH mAtRkA pUrtiyAM udayapura ke saMgrahAlaya meM vidyamAna haiM jina para isa prakAra lekha hai ......... "svasti zrI saM0 1515 varSe tathA dhAke 1380 pravartamAne phAlguna zudhi 12 budhe puSya nakSatre zrI kubhala mesa mahAdurge mahArAjAdhirAja zrI kubhakarma pRthvI purandareraNa zrI brahmANI mUrtiH masmina vaTai sthaapitaa| zubhaM bhavata / / shrii|" isI prakAra ke lekha mAhezvarI, kaumArI, vaiSNavI, bArAhI aura aindI mUrtiyoM kI sararaNa caukiyoM para bhI haiM / isI prakAra caturvizati dharma kI viSNu matiyoM kA bhI rUpa maNDana meM (adhyAya 3,rasoka 10-22) vizada argana mAmA hai / unameM se 12 mUrtiyAM kubhalagar3ha se prApta ho cukI haiM jo isa samaya udayapura ke saMgrahAlaya meM surakSita haiM / ye mUrtiyAM bhagavAna viSNu ke saMkarSaNa, mAzya, madhusUdana, adhokSaja, pradyumna, kezava, puruSottama, aniruddha, vAsudeva, dAmodara janArdana aura gobinda e kI haiN| inakI caukiyoM para isa prakAra lekha haiM..... ___ "saM0 1516 kha zAke 1352 vartamAne pAzvina zuddha 3 zrI kubhamerI mahArAja zrI kubhakaraNani baTe saMkarSaNa mUrti saMsthApitA zubhaM bhavatu // " 1-de. ratnacandra agnavAla, rAjasthAna kI prAcIna mUrtikalA meM mahAviSNu saMbaMdhI kucha patrikAeM, zodhapatrikA, udayapura, bhAga 6, aMka 1 (pauSa, vi0 saM0 2014 ) pR. 6, 14, 17 / / 2- ratnacandra agravAsa rUpa maNDana tamA kubhalagar3ha se prApta mahatvapUrNa prastara pratimAeM, zoSa patrikA. bhAga - aMka 3 (kSetra, vi0 saM0 2014), pR0 1-12 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina saba mUrtiyoM kI racanA rUpa maNDana anya meM gaNita nakSaNoM ke anusAra yathArthatA huI hai| spaSTa hai ki sUtradhAra maNDana zAstra paura prayoga donoM ke siyAsI 1 zilpa zAstra meM ve jina lakSaNoM kA ullekha karate the unhIM ke anusAra svayaM yA apane ziSyoM dvArA deva mUNiyoM kI rasanA bhI karAte jAte the| kimo samaya apane deza meM sUtradhAra maNDana jaise sahasroM kI saMkhyA meM labdha kIti smapati aura vAstu vidyAcArya hue / elorA ke kailAza mandira, khajurAho ke kaMdariyA mahAdeva, bhubanezvara ke liGgarAja, saMjIra ke muhadIzvara, koNArka ke sUryadeupa prAdi eka se eka bhazca deva prAsAdoM ke nirmANa kA zreya jina ... zipAmAryoM kI kalpanA meM sphUrita huA aura jinhoMne apane kArya kauzala se unheM mUrta rUpa diyA ve sAmuSa dhanya the aura unhoMne hI bhAratIya saMskRti ke mArgadarzana kA zAzvata kArya kiyaa| unhIM kI paramparA meM sUmadhAra maNDana bhI the| deva-prAmAra evaM sUpha maMdira prAdi ke nirmANa kartA sutradhAroM kA kitanA adhika sammAnita sthAna thA yaha maNDana ke nimna likhita zloka meM jAta hotA hai--- .........mandal "ityanantarataH kuryAt. sUtradhAraspa pUjanam / bhUvitAsthAna kA --gaoNmahiAyazvavAhanaH / / panyeSA zilpinA pUjA kattayA karmakAriNAm / svAdhikArAnamAraNa bastratAmbulabhojana. .......72 3rdast kASThapApAraNa nirmANakAriNo yatra mandire / bhukhale'so tatra saukhyaM zaratridIsaha / / puNyaM prAsAda svAmI prArtha yatsUtradhArataH / sUtrapAro deva svAminakSayaM bhvtaasv|| prAsAdamaNDanaH 8.82-15 prati nirmANa kI samArisa ke pranantara sUtradhAra kA pUjana karanA cAhiye aura apanI zakti ke anumAra bhUmi, suvarNa, vastra, alaGkAra ke dvArA pradhAna sUtradhAra evaM unake sahayogI anya zilpiyoM kA sammAna karanA prAvazyaka hai| jisa mandira meM zilA yA kAma dvArA nirmANa kArya karane vAle zilpI bhojana karase haiM vahIM bhagavAna zaMkara devoM ke sAtha virAjate haiN| prAsAda pA deva mandira ke nirmANa meM jo puNya hai usa puNya kI prApti ke liye azradhAra se prArthanA karanI cAhie, 'he sutradhAra, tumhArI kRpA meM prAsAda nirmANa kA pugya mujhe prApta ho| isake uttara meM sUtradhAra kahe svAmina ! saba prakAra prAya kI prakSaya vRddhi ho / sUtradhAra ke prati sammAna pradarzana kI yaha prathA soka maiM Ajataka jIvita hai. jaba sudhAra vispI nasana graha kA dvAra rokakara svAmI se kahatA hai 'Ajataka baha gRha merA thA, aba pAja se yaha tumhArA hayA / usake anantara gRha svAmI sUtradhAra ko iSTa-vastu dekara prasanna karatA hai aura phira gRha meM praveza karatA hai| mUtradhAra maNDana kA prAsAda maNDana grantha bhAratIya zilpa anyoM meM mahatvapUrNa sthAna rakhatA hai / maNDana ne pATha adhyAyoM meM deva-prAsAdoM ke nirmANa kA spaSTa aura vistRta varNana kiyA hai / pahale adhyAya meM vizvakarmA ko sRSTi kA prathama sUtradhAra kahA gayA hai / gRhoM ke vinyAsa aura praveza kI jo mArmika vidhi Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai, una saba kA pAlana devAyatamoM meM bhI karanA ucita hai| caturdaza lokoM meM jina jina prAsAdoM ke prAkAra devoM ne zaMkara kI pUjA ke lie banAye sAr3I kI prakRti para 14 ekAra ke prAsAta pracalita hue| unameM deza-bheda se 8 prakAra ke prAsAda uttama jAti ke mAne jAte hai.. - nAgara, drAvir3a, bhUmija, latina, sAmandhAra ( sAndhAra ), vimAna-nAgara, duSpaka pora mizra / latina sambhavataH usa prakAra ke zikhara ko kahate the jisake ubhRga meM latA kI prAkRti kA uThatA humA rUpa banAyA jAtA thA / zikharoM ke ye bheda vizeSakara zRMga aura tilaka nAmaka alaMkaraNoM ke vibheda ke kAraNa hote haiN| prAsAda ke lie bhUmi kA nirUpaNa mAvazyaka hai / jI bhUmi cunI jAya usameM 64 yA sau pada kA ghara banAne cAhie / zyeka ghara kA eka-eka deva hotA hai jisake nAma se yaha pada pukArA jAtA hai| maMdira ke nirmANa meM nakSatroM ke zubhAzubha kA bhI vicAra kiyA jAtA hai| yahAM taka ki nirmANa kA ke atirikta sthApaka pani sthapati aura jisa devatA kA mandira ho unake bhI matrAGganAr3o vedha kA milAna Avazyaka mAnA gayA hai / kASTha, miTTI, Ida, zilA, dhAtu aura ratna ina upakaraNoM se maMdira banAe jAte haiM inameM uttarottara kA adhika puNya hai| patthara ke prAsAda kA phala anaMta kahA gayA hai / bhAratIya deva prAsAda atyanta pavitra kalpanA hai| vizva ko janma dene vAle devAdhideva bhagavAna kA nivAsa devagRha yA maMdira meM mAnA jAtA hai jise vedoM meM hiraNyagarbha kahA gayA hai| vahIM deva maMdira kA garbhagRha hai| sRSTi kA mUla jo prArA tazva hai use hI hiraNya kahate haiM / pratyeka deva prANatatva hai vahI hiraNya hai; "ekaM sadvidhAH bahudhA vadanti" ke anusAra eka hI deva bhaneka devoM ke rUpa meM abhivyakta hotA hai| pratyeka deva hiraNya kI eka-eka kalA hai arthAt mUla-bhUta prANa tasya kI eka-eka rapima hai / mandira kA jo utsava yA brahma sUra hai yahI samasta sUSTi kA meru yA yUpa hai| use hI vedoM meM dhAraNa' kahA gayA hai| eka bANa vaha hai jo scUla pya saSTi kA prAdhAra hai aura jo pRthivI se lekara ca loka taka pratyeka vastu meM prota-prota hai / yAdA pRthivI ko vaidika paribhASA meM rodasI brahmA kahate haiM / isa rodasI sRSTi meM vyApta jo brahmasUtra hai bahI isakA bhUlAdhAra hai| uso hI vaidika bhASA meM prApaza' bhI kahA jAtA hai / bANa, opaza, meru, yAsUtra ye saba samAnArthaka hai aura isa dRzya jagata ke usa prAdhAra ko sUcita karate hai jina dhruva bindu para pratyeka prANI apane jIvana meM janma se asya taka pratiSThita rahatA hai| yaha manuSya zarIra aura isake bhItara pratiSThita prANatatva dizcakarmA kI sabase rahasyamayI kRti hai| deva mandira kA nirmANa bhI sarvathA isI kI anukRti hai / jo cetanA yA prANa hai / yahI deva-vigraha yA deva bhUti haiM aura mandira usakA zarIra hai prANa pratiSThA se pASANaghaTita pratimA devatva prApta karatI hai| jisa prakAra isa pratyakSa jagat meM bhUmi, antarikSa aura cauH, tIna loka haiM. usI prakAra manuSya zarIra meM aura prAsAda meM bhI sIna lokoM kI kalpanA hai / paira pRthibI hai, madhyabhAga antarikSa hai pora cira eloka hai / isI prakAra mandira kI agasI yA adhiSThAna pAdasthAnIya hai, garbhagRha yA maNDobara madhyasthAnIya hai aura zikhara loka yA zIrSa-bhAga hai / yaha trika yajJa kI tIna agniyoM kA pratinidhi hai| mUla bhUta eka agni saSTi ke lie tIna rUpoM meM prakaTa ho rahI hai / unheM ho upaniSadoM kI paribhASA meM mana, prANa aura vAk kahate haiN| baho bAma kA tAtparya paMcamatoM se hai kyoMki paMcabhUtoM meM prAkAsa sabase sUkSma hai aura prakAza kA mukha zabdamA vAk hai ! ataeva vAka ko mAkAzAdi pAMcoM bhUtoM kA pratIka mAnalimA gayA hai| manuSya zarIra meM jo prANAgni hai vaha mana, prANa aura paMcabhUtoM ke milane se utpanna huI hai (etanmayo bA'ayamAtma bAi mayo manomayaH prANamayaH zatapama 144310) puSa ke bhItara prajvalita isa agni ko hI vaizvAnara kahate haiM ( sa eSo'niveSa nase yatpuruSaH, zatapaya 1716111) / jo vaizvAnara agni hai bahI puruSa hai jo puruSa hai vahI deva-vigrahama devamUrti ke rUpa meM hama hotA hai / mUrta aura pramUrsa, lisakta mora dhanisaka ye prajApati ke do rUpa haiN| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrta hai vaha trilokI ke rUpa meM dRzya aura parimita hai / jo pamUrta hai vaha avyakta aura aparimita hai / jise puruSa ke rUpa meM vaizvAnara kahA jAtA hai vahI samaSTi ke rUpa meM pUNivI aMtarikSa aura dha loka rUpI trilokI hai| "sa yaH vaizvAnaraH / imesa lokAH / iyameva pRthivI vizvamagnirnaraH / saMtarikSameva vizvaM vAyumaraH / dhorera vizvamAdityo maraH / zatapatha 6 / 3 / 113 / " isa prakAra manuSya deha, akhila brahmANDa aura veda prAsAra hama tInoM kA svarUpa sarvathA eka-dUsare ke sAbha saMtulita evaM pratIkAtmaka hai / jo piNDa meM hai vahI brahmANDa meM hai aura jo una donoM meM hai usIkA mUrtarUpa deva-prAsAda hai / isI sivAnta para bhAratIya deva-maMdira kI kalpanA huI hai| maMdira ke garbha gRha meM jo deva vigraha hai vaha usa pramAdhi prasta brahma tala kA pratIka hai jise vaivika bhASA meM prANa kahA gayA hai| jo saSTi se pUrva meM bhI thA, jo vizva ke roma-roma meM vyApta hai, vahI prAraNa sabakA Izvara hai / saba usake vaza meM haiM / sRSTi ke pUrva kI avasthA meM use asat kahA jAtA hai aura suSTi kI avasthA meM use hI sana kahate haiM / deva aura bhUta ye hI do lasva haiM jinase samasta vizva viracita hai / deva, mabhUSa, jyoti paura satya hai / bhUta bharya, lama aura anuta hai / bhUta ko hI sasura kahataM haiM / hama sabako eka hI samasyA hai| paryA mRtyu, tama aura prasatya se apanI rakSA karanA aura pramUta, jyoti evaM satya kI zaraNa meM jAnA / yahI deva kA prAzraya hai / deva kI zaraNAgati manuSya ke liI rakSA kA eka mAtra mArga hai| yahA~ koI prANI aisA nahIM jo mRtyu aura andhakAra se acakara amRta aura prakAza kI prAkAMkSA na karalA ho prataeva devArAdhana hI mayaM mAnava ke liye ekamAtra dhevapaya hai / isa tasva se hI bhAratIya saMskRti ke vaidika yuga meM yaza saMsthA kA janma huA / prANAgni kI upAsanA hI yajJa kA mUla hai / trilokI yA rodasI brahmANDa kI pUlabhUta zakti ko hara kahate haiM / 'agniH ' isa sUtra ke anusAra jo prANAgni hai vahI para hai : 'eka evA-- minabahadhA samidaH' isa vaidika paribhASA ke anusAra jisa prakAra eka mUlabhUta agni se anya prameA mazinayoM kA samindhana hotA hai usI prakAra eka deva aneka devoM ke rUpa meM soka mAnasa kI kalpanA meM mAtA hai| kauna deva mahimA meM adhika hai. yaha prazna hI prasaMgata hai / pratyeka deva amRta kA rUpa hai| vaha zakti kA ananta akSaya srota hai / usake viSaya meM uttara praura para mAna-choTe ke tAratamya kI kalpanA nahIM kI jA sktii| ' deva tasva mula meM adhyakta hai| use hI dhyAna kI zakti se vyakta kriyA AtA hai| hRdayaM kI isa pradabhuta zakti ko hI prema yA bhakti kahate haiM / yajJa ke anuSThAna meM aura devaprAmAdoM ke anuSThAna meM mUlasaH koI antara nahIM hai jisa prakAra yajJa ko tribhuvana kI nAbhi kahA AtA pA aura usakI pagni jisa vedhi meM prathalita hotI thI usa vediko pranAdi anaMta pRthvI kA kendra mAnate the, usI prakAra deva mandira ke rUpa meM samaSTi vizva vyasTi ke liye mUrta banatA hai aura jo samaSTi kA sahasra zIrSA puruSa hai vaha vyaSTi ke liye deva-vigraha ke rUpa meM mUrta hotA hai / yajJoM ke dvArA deva tatva kI upAsanA evaM deva prAsAdoM ke dvArA unI deva tatva kI prArAdhanA ye donoM hI bhAratIya saMskRti ke samAna pratIka the| deva maMdira meM jo pUrNa vigraha kI pradakSiNA yA parikramA kI jAtI hai usakA abhiprAya bhI yahI hai ki hama apane pApa ko usa prabhAda-kSetra meM launa kara dete haiM jise deSa kI mahAn prANazakti yA mahimA kahA jA sakatA hai| upAsanA yA prArAdhanA kA mulatatva yaha hai ki manuSya svayaM deva ho jaay| jo svayaM pradevaM hai arthAt deva nahIM bana pAtA vaha deva ko pUjA nahIM kara sakatA / manuSya ke bhItara prANa mora mana ye donoM devara ho haiM inameM divya bhAva utpanna karake hI prArI deva kI upAsanA ke yogya banatA hai| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo deva tasya hai vahI vaivika bhASA meM pragila sasya ke nAma se prabhihita kiyA jAtA hai / kahA hai'agniH sarvA gheSatA' ma jisane gheca hai bharima sabakA pratIka hai| bhagni sarva devamaya hai / sRSTi kI jitanI divya yo samaSTigata pAliyAM haiM una sabako prANAgmi isa manuSya dena meM pratiSThita rakhatI hai| isI tazva ko lekara deva prAsAdoM ke svarUpakA vikAsa praa| jisa prakAra yajJavedI meM gni kA sthAna hai usI prakAra deva kI pratiSThA ke lie prAsAda kI kalpanA hai| vaidha sAkSAtkAra kA mahatvapUrNa siddhAnta yaha hai ki pratyeka prANI use apane hI bhItara prApta kara sakatA hai / jo deva pArA minI ke vizAla aMtarAla meM vyApta hai yahI pratyeka prANI ke aMtaH. karaNa meM hai| jaisA kAlidAsa meM kahA hai 'vedAnteSu yamAhurekapuruSaM vyApya sthita rodasI, aMtaryazya mumukSuminiyamitaprANAdibhigyate / prati prAya aura mama hama vo mahasI zaktiyoM ko niyama baddha karake apane bhItara hI usa vaktatva kA jo sarvadha vyA hai na kiyA jA sakatA hai / isa prayAsma niyama ke AdhAra para bhAgavatoM ne vizeSataH devaprAsAdoM ke bhautika rUpa kI kalpanA aura unameM se usa devatatva' kI upAsanA ke mahatvapUrNa zAstra kA nirmANa kiyA vikrama kI prabhA zatAbdI ke maMgabhaga bhAgavatoM kA yaha dRSTikoNa ubhara kara sAmane A gayA aura sada-- musAra hI deva maMdiroM kA nirmANa hone lgaa| isa sambandha meM kaI mAnyatAeM vizeSa rUpa se sAmane aaii| unameM eka to yaha thI ki yadyapi manuSyoM ko kalpanA ke anusAra deva eka hai kintu ve saba eka hI bhUla bhUta zakti ke rUpa haiM aura unameM kevala nAmoM kA mantara hai| yaha vahI purAnA baidika siddhAnta pA jile Rgveda meM 'yo devAnAM nAmayA eka eka', athavA 'eka samidhA bhASA antima vAkyoM dvArA kahA gayA thA / nAmoM ke sahasrAdhika prapaMca meM eka sUtratA lAte hae bhAgavatoM ne devAbhivena ko vikI saMjJA dI ! 'deveSTi vyApnoti iti vidhAH', isa nirvacana ke anusAra yaha saMzA sarvaSA lokapriya aura maamii| isI prakAra bAsudeva prAdi prameka nAmoM ke viSaya meM bhI udAraSTi se isa prakAra ke miSana kie gae jinameM mAmoM ke aitihAsika yA mAnavIya pakSa ko gauNa karake unake devAtmaka yA divya pakSa ko pradhAnatA milI / udAharaNa ke lie vAsudeva zabda kI vyutpatti viSaNupurANa meM isa prakAra hai sarvAsI samastaM - basaspati vai yataH / tataH sa vAsudevaiti vivadbhiH paripazyate / / (112112) sarvANi tatra bhUtAni vasanti paramAtmani / ' bhUteSu ca sa sarvAtmA vAsudevastataH smRtaH / / (615180) milim isIko mahAbhArata meM isa prakAra kahA gayA hai chAdayAmi jagatsarva bhUtvA sUrya ibAzubhiH / sarvabhUtAdhivAsama vAsudevaH tataH smRtaH / / (zAntiparva, 341541) bAsanAtsarvabhUtAnAM vasusvAda ayonitaH / bAsupastato vedAH......... uccomaparva , (70 / 3) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 isI udAna dharAtala para zaMkarAcArya ne vAsudeva zabda kI isa prakAra ghyurapasti dI hai-- "varAti vAsayati aAcchAdayati samiti vA yAsuH, bIyati koDate vijigISate vyavaharati dhotate spale gama tIti vA devaH / vAsuvacAso devazvani vAsudeSaH / / (viSNu sahasranAma' zAGkara bhASya, 1 eloka) isa prakAra kI sarala aura taraMgita manaHsthiti bhAgavattoM kI vizeSatA kI jisake dhArA unhoMne sAba dhoM ke samanvaya kA rAjamArga sapanAyA / deva ke bahuvidha nAmoM ke viSaya meM unake dRSTikoNa kA sAra yaha pA paryAyabAyakaiH zabdestaradamAdyamamusamam / vyAkhyAtaM tasvabhAva revaM mnbhaavcintH|| (aAyu purANa, 4:45) prati samasta sRSTi kA jo eka prAdi kAraNa hai, jisase zreSTha mAra kucha nahIM hai, aise usa eka sattva ko hI tvayanA aneka paryAyavAcI zabdoM se kahate haiM / isa mundara dRSTikoNa ke kAraNa samanvaya aura samprIti ke dharmAmbu meSa bhAratIya mahAprajA ke Upara usa samaya abhivRSTa hue jaba deva-prAsAdoM ke rUpa meM saMskRti kA nUtana nikAha hudhA / bauddha, jaina aura hindU maMdiroM meM pArasparika spardhA mA tanAva kI sthiti na thI kintu ve saca eka hI dhArmika preraNA aura sphUti ko mUkapa de rahe the / gupta kAlIna bhAgavatI saMskRti kA yaha vizAla netra thA jisake dvArA prajAeM apane-apane iTadeva kA abhinaSita darzana prApta kara rahI thI / mAnavI deha ke mAma deva tatva ke jisa ghaniSTha saMbaMdha kA ullekha para kiyA gayA hai usakA dUsarA pratyakSa phala yaha huA ki dezAlaya kI kalpanA bhI mAnuSI deha ke anusAra hI kI gii| mAnuSI bArIra ke jo aMga-pratyaMga hai unhI ke anusAra deva maMdiroM ke mutasya kA vizana nizcita humA / kisI samaya 'puruSaSidhI yakSaH' arkA 'jaisA puruSa vaisA hI yajJa kA svarUpa mAha siddhAnta mAnya thA / usI ko grahaNa karate hue 'puruSaviyoM meM prAsAdaH,' arthAt jaisA puruSa vaisA hI vaiva bhadira kA vAstugata svarUpa, yaha nayA siddhAnta mAnya imaa| pAda, khura, alA, garbhagRha maMDIvara, skaMdha, zikhara, grIvA, nAsikA, mastaka, zikSA mAvi sAya saMbandhI pAyA. balI se manuSya aura prAsAna kI pArasparika anukRti sUcita hotI hai / deza-prAsAdoM ke nirmANa kI tIsarI vizeSatA yaha pIki samAja meM karmakANDa kI jo gaharI dhArmika bhAvanA thI vaha deva pUjA kA prI ke rUpa meM bana gaI / pratyeka mandira usa-sa kSetra ke lie parma kA mUrta rUpa samA gyaa| bhagavAna viSNu prabhavA anya deva kA jo viziphaTa saundarya yA use hI uE-usa sthAna kI prajAeM apane apane devAlayoM meM mUrta karane kA prayatna karatI thiiN| divya amUla saundarya ko mUrta rUpa meM pratyakSa karane kA sabala prayatna dikhAI diyA / sundara bhUti aura mandiroM ke rUpa meM aisA pratimAsira hotA thA ki mAno svarga ke saundarya ko vidhi ke mAmaya nAkSAt dekha rahe ho / jana samudAya kI sammilita zakti aura rAjakti donoM kA sadupayoga aneka sRndara deva mandiroM ke nirmANa meM kiyA gyaa| yaha dhArmika bhAvanA uttarotara bar3hatI gaI aura eka yugamA prApA jaba pratApI rASTrapaTa jaise samrAToM kA vaibhava ailorA ke ke lAza sahA deva mandiro * prasvata samajhA Ane lagA / eka- maMdira mAnoM eka eka samrATa ke sarvAdhika utkarSa mora samatikA prakaTa mAyA / loka meM isa prakAra kI bhAvanA sikhAI tabhI madhyakAla meM usa prakAra ke vizAla maMdira bana sake jinakA varNana samarAMgaNadhAra evaM aparAjita puchA se aMgoM meM pAyA jAtA hai / unhIM ke pAtu zilpa kI paramparA sUtradhAra mAna ke aMdha meM bhI pAI jAtI hai / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 mandira yA prAsAda ko devatA kA bhAvAya mAnA gyaa| taba yaha kalpanA huI ki devatA ke sthAna para niraMtara asuroM kI paka dRSTi rahatI hai / prataeva asuroM ke nivAraNa yA zAMti ke lie pUjA-pATha karanA Mrates hai| prAsAda--maMDana meM isa prakAra ke caudaha zAnti karma yA zAnti gaye haiM / yathA (1) jisa dina bhUmi parIkSA karane ke lie usameM khAkarma kiyA jAya, (2) jisa dina kUrma zilA kI sthApanA kI jAya (3) jisa dina zilAnyAsa kiyA jAya (4) jisa dina tala nirmANa yA tala-vinyAsa ke lie sUtra -mApana yA sUtrapAtana (sUtra- chor3anA) dvArA padoM ke nizAna lagA Aya; (2) fre dina ma se nIce ke ghara kA pahalA patpara, jise khura-zilA kahate haiM (phArasI pAthara vAkanvAja) rakkhA jAya; (6) jisa dina mandira dvAra kI sthApanA kI Aya; (7) jisa dina maMDapa ke mukhya stambha kI sthApanA kI maMDapa ke stambhoM ke Upara bhArapaTTa rakhA jAya; (2) jisa dina zikhara kI coTI para (10) jisa dina garbha gRha ke zikhara ke lagabhaga ale meM gearer ar arfsakA kI UMcAI taka pahu~ca kara kaMpA siMha ko sthApanA kI jAya; (11) jisa dina zikhara para hiraNyamaya prAsAdapa kI sthApanA kI jAya (12) jisa dina ghaNTA yA tUmaTa para zrAmalaka rakkhA jAya, (13) fte for enter feer ke Upara Fat ko sthApanA kI jAya; (14) aura jisa dina kalaza ke barAbara maMdira para dhvajA kiyA jAya 1 aura saMkhyA 3 ko kucha loga alaga mAnate haiM kintu ya da kUrmazilA ko eka hI pada mAnA jAya to unakI sUcI meM kevala 13 zAnti karma hote haiM aura taba caudahavAM zAnti deda-pratiSThA ke avasara para karanA Avazyaka hogA (1237038) jAya; (4) jisa dina calA rakhI jAya; vibhAga kie jA sakate haiN| isakA prasAda ke garbha gRha kI mApa eka hAtha se pacAsa hAtha taka kahI gaI hai| kuMbhakayA jAya kuMbha or per free isake atirikta garbha gRha kI bhiti ke bAhara honA caahie| jAma Adi bibhina gharoM kA nirgama tathA pITha evaM chajje ke jo nirgama hoM unheM bhI sama sUtra ke bAhara samajhanA cAhie / garbhagRha samarekhA meM caurasa bhI ho sakatA hai, kintu usI meM phAlanA yA khAMce dekara prasAda meM tIna-pAMva sAta bA yaha hai ki yadi prasAda ke garbhagRha kI lambAI ATha hAtha hai to donoM ora do-do hAtha ke koNa bhAga rakha kara koSa meM cAra hAtha ko bhitti ko khAyA dekara thor3A zrAge nikAla diyA jA sakatA hai| isa prakAra kA prAsAda tIna aMgoM vAlA kA ur3IsA ko zabdAvalI meM triratha prAsAda kahA jAyagA / isI prakAra do korA, do khA~ce aura eka mitiratha cAlA prAsAda devaratha prAbhAda hotA hai / do ko do-do upara aura eka ratha yukta prAsAda suptAMga, guvaM do koyA cAra-cAra upastha evaM eka rathakA yukta prAsAda navAMga yA nayasya prAsAda kahalAtA hai ( 1631 ) ina phAlanAoM yA sAnoM ke anusAra hI prAsAda kA sampUrNa utsedha yA udaya khar3A kiyA jAtA hai| ataeva prAsAda racanAoM meM phAlanA kA sarvAdhika mahatva hai / burazilA se lekara zikhara ke UparI bhAga taka jitane para eka ke Upara eka uThate jAte haiM unakA vibhAga inhIM phAlanAoM ke anusAra dekhA jAtA hai / prAsAda ke eka-eka pArzva ko uar kahate haiM / pratyeka kI fafa nepanA koNa, pratibhadra aura bIca vAle bhadrAMza para hI nirbhara rahatI hai|saad kI UMcAI meM jahAM-jahAM phAlanAmoM ke jor3a milate haiM vahIM Upara se nIce taka barasAtI pAnI ke bahAva ke lie bArIka nAliyAM kATa dI jAtI haiM jinheM vArimArga vA salilAnAra kahate haiM / bhadra, phAlanA ( pratibhadra ) para karNa yA kosA kI sAmAnya mAha ke viSaya meM yaha niyama baratA jAtA hai ki bhadra cAra hAtha kA ho to donoM mora ke pratibhadra yA pratiratha do-do hAtha ke aura donoM kayA ko bhI do hAtha saraka jAte haiM paryAt karNa mora phAlanA se mana kI lambAI duhuno honI hai | Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 prAsAda maNDana ke cUsare adhyAya meM jagatI, toraNa pora jasA ke sthApana meM dizA ke niyama kA vizeSa ullekha hai, prAmAda ke adhiSThAna kI saMzA jagatI hai / jaise rAjA ke lie siMhAsana se hI prAsAya ke lie jagatI ko zomA kahI gaI hai| prAsAda ke anurUpa pAMca prakAra kI jagatI hotI hai-patura (dhorasa), mAyana (samba caurasa), maTAra (aTTasa yA aThakomI), vRtta (gola) aura vRttAyata (lamba gola, jisakA eka zirA gola aura dUsarA pAyata hotA hai, ise hI dadhana yA beMsara kahate haiN)| jyeSTha madhya aura kanIyasI tIna prakAra kI agalI kahIM gaI haiM / jagatI kI kaMbAI aura sambAI kI nApa prAsAda ke anusAra sthati ko nizcita karanI pAhie, jimakA ullekha pratyakAra ne kiyA hai| prAsAda kI caur3AI meM niyunI bhaugunI yA pAcadhunI taka caur3I aura ma0pa me savAI nayIr3hI yA dUnI lamtrI taka bhagatI kA vikSana hai / jagazI ke Upara hI prAsAda kA nirmANa kiyA jAtA hai ataeva yadi prAsAda meM eka, do yA tIna prabhaNI yA pradakSiramApaya rakhane hoM to unake lie bhI jagatI ke Upara hI guAyaza rakhI jAtI hai| agatI ke nirdhAraNa meM pAra, bAraha kIsa, vAisa, yA chattIsa koraNa yukta kAlamAnoM kA nirmANa sUtradhAra maNDana ke samaya taka hone lagA thA / jagatI kitanI UMcI ho aura umameM kitane prakAra ke galate-gole banAe jAya isake viSaya meM maNDana kA kathana hai ki jagatI kI UMcAI ke pravAisa eda yA bhAga karake usameM tIna pada kA jAgRthakubha yA AimA, do pada kI karaNI, jIna pada kA dAmA o pathapatra me yukta ho, do pada kA khuraka, usake Upara mAta bhAga kA kubha, phira tIna pada kA kalaza, eka bhAga kA latraka tIna bhAga ko gholI yA ke.bAla.bhAra bhAgA pApaNThayA aMtarAna honA cAhie / jagatI ke cAroM ora prAkAra kA bIvAra aura dhAra dvAra-maNDapa, ala nikAlane ke lie makarAkati praNAla, sopAna pora toraNa mI icchAnusAra banAe jA sakate haiN| mAipa ke sAmane jo pratolI yA pravezadvAra hI usake nAge sopAna meM zupiMDakAkRti hathinI banAI jAtI hai / toraNa kI caur3AI garbha gRha ke padoM kI nApa ke barAbara aura UMcAI mandira ke bhArapaTToM kI UMcAI ke anusAra rakkhI jAtI hai| toraNA mandira kA vizeSa preza mAnA jAtA thA aura use bhI jagatI pora usake Upara pIya dekara UMcA banAyA jAtA thA / toraNa kI racanA meM nAnA prakAra ke rUpa yA mUrtiyoM kI zobhA banAI jAtI thI / torae kaI prakAra ke hote the / me ghaTAlA toraNa, talaka toraNa, hiNDolA toraNa pAri / prAsAda ke sAmane vAhana ke lie caukI ( caturiSkakA ) rakhI jAtI thii| deva mandira meM vAhana ke nirmANa ke bhI vizeSa niyama the / vAhana kI UMcAI gamAre kI mUrti ke guhyasthAna, nAbhisyAna yA stana rekhA taka rakhI jA sakatI hai / zikhara ke jisa bhAga para siMha kI mUrti banAI jAtI hai ume zukanAsikA kahate hai / usa mUtra meM prAge pUDhamaNDapa, gUDhamaNDapa me bhAge caukI aura usase bhAge nRtyamaNDapa kI racanA hotI hai / maNDaloM kI saMkhyA jitanI bhI ho saba kA vinyAsa garbhagRha ke madhyavartI sUtra se niyamita hotA hai| maMdira ke dvAra ke pAsa trizAlA yA malida yA balAeka (dvAra ke kAra kA maMtrapa) manAyA jAtA hai / pandrahavI galI meM maMdiroM kA vistAra bahuta bar3a gayA thA aura usake eka bhAga meM ratha yAtrA pAlA bar3A ratha rakhane ke lie rasa bhAlA aura dUsare bhAga meM chAtroM ke nivAsa ke lie maTa kA nirmAga bhI hone lagA thaa| tIsarai adhyAya meM prAdhAra zilA prAptAda peTha, pIra ke Upara maMDobara pora mandira ke dvAra ke nirmANa kA vistRta varNana hai / prAsAda ke mUla maiM nISa le mAra karane ke lie kaMkarITa ( iSTa kA pUrNa ) kI pAnI ke sAtha tuma kudAI karanI cAhie / isake Upara khUna moTI aura lambI ghor3I prAsAda dhAriNI zilA yA patthara kA pharza banAyA jAtA hai / ise hI zrura zilA yA ghara zilA bhI kahate hai / isa zilA ke apara jaisA bhI prAmAda banAnA ho usake anurUpa sarva pramama jagasI yA adhiSThAna banAyA jAtA hai jisakA uslekha pahale Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Thisilliamerifierivativitimammy- i mrtir hamA hai| yadi vizeSa rUpa se jagamI kA nirmANa saMbhava na ho to bhI patthara kI zilAmoM ke tIna thara eka meM kAra ekarane cAhie / ina gharoM ko bhidra ka. jAlA hai| nIce kA bhiTTa dUsare kI apekSA kucha moTA paura dUsarA sImA meM kula mAyA ramlA jAnA hai / bhiTTa jitanA ho usakA yauvAI nirmama yA nikAsa kiyA jAnA hai| " m bhiTTa yA jaganI ke Upara prAsAda pITha kA nirmANa hotA hai| prAsAda-pITha aura jagatI kA bheda maTa gamajha lenA caahie| jagatI ke apara mayana anAra jAne vAle samagRha yA maMDovara kI kursI kI saMjJA prAsAra pott| isa pITha kI jinanI UMcAI hotI hai usI ke barAbara garbhagRha kA pharza rakkhA jAtA hai| AmAH nirmANa ke lie bhI gole garanoM kA rA vibhinna tharoM kA vidhAna hai / jaine nau aMza kA jAyAbha, mAta bhAga kI kagaNI, kaponiyA ke vAna ke sAtha bhAta bhAga kI prAyapadI (jima meM miha mukha kI yAni dhanI rahatI hai / aura phira usake Upara bAraha bhAga kA gaja para, maga bhAga kA azva thara aura pATha bhAga kA nara yara banAyA jAtA hai| pratyeka do gharoM ke bIca meM thor3A-aMtarAla denA umita hai aura Upara nIce donoM aura pAlI karizakA bhI ravAhI jA sakatI hai| mArapITa ke kara garbha gRha yA maMDobara banAyA jAtA hai jise bAstabika apa meM prAsAda kA upa bhAga karanA nAhira mAha kA artha hai pITha yA pAsana aura jo bhAga usake Upara banAyA jAtA thA usake nie mahAyara yaha saMjJA pracalina huii| maMDovara ke utmeSa vA udaya ko 144 bhAgoM meM bAMTA jAtA hai| yaha aMbA AmArapITa ke mastaka meM dama ta lI jAtI hai / isake bhAga ye hai ...-curata 5 bhAga, kumbhaka 20 bhAga, kalaza bhAga, jarAlA bhAga, potikA yA potAli bhAga, maMsI / bhAga, asA 35 bhAma, usanapA (ma) 12 bhAga hai (jine gujarAtI meM DoniyA' bhI kahA jAtA hai), bharaNI bhAga, zirAvaTI yA zirApaH 10 bhAga, Upara kI kapolAni bhAga, aMtarAta hAI bhAga aura chajjA 13 bhAga / isa prakAra 144 bhAga maMDovara ke upayaM meM jAte hai / chAne kA bAhara kI ora nikalatA khAtA daza bhAga hotA hai| eka vira prakAra kA movara mega maMDovara kahalAtA hai, isameM bharaNI ke Upara se hI - bhAga kI maJcI dekara 5 bhAga kI aMdhA banAI jAtI hai aura phira dujne ke Upara 7 bhAga kI eka macI dekara 16 bhAga kI aMdhA banAte haiN| usake Upara bhAga kI bharagI,bhAga kI zirAvaTI, 5 bhAga kA bhArapaTra aura phira 12 bhAga kA kUTa zava yA chjaa| isa prakAra maMDobara kI racanA meM tIna jaMdhA aura do ujje banAye jAte the| pratyeka ja meM bhi. bhitra prakAra kI mUrtiyAM utkIrga kI jAtI hai / Amera ke jagata zaraNajI ke maMdira meM meka maMDovara ko racanA kI gaI hai / eka dUsare ke kAra o parI kA vinyAsa hai unameM nirgama aura praveza kA prayAna bAhara kI paura nikalanA khAtA aura bhItara kI pora dayAva rakhane ke bhI niyama die gae haiM, maMDana kA kabama hai ki madi prAsAda nirmANa meM alpa dravya vyaya karanA ho to tIna sAloM meM se svAnusAra saMdhA, rUpa yA mUrtiyoM kA nirmANa chor3A bhI jA sakatA hai (28)1 iToM se bane maMdira meM bhIMta kI kauDAI garbha gRha kI caur3AI kA cauthA bhAga aura patthara ke maMdira meM pAMcavA bhAga rakhanI caahie| gabhArA bIca meM caurasa (yugAtra) rakhakara usake donoM prora phAlanAeM denI cAhie, jinako ullekha Upara kiyA jA cukA hai| maMDana ne sAlanAloM ke lie bhai subhada aura pratibhA zabdoM kA prayoga kiyA hai| unhI ke lie ukAla zabdAvalI meM ratha, anustha, pratirama, koparaya zabda pAte haiN| maMDovara mora usake sAmane manAye jAne vAle maMpoM ke sammo kI U~cAI eka dUsare ke sAtha mekha meM zvanI pAvazyaka hai| maMDapa ke Upara kI dhanamA gumaTa ko karoTa kahA gayA hai| isa karoTa kI U~cAI maMDapa kI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -. - ...........-- 24 .. caur3AI ye prAdhI rakhanI caahe| isa kAra yA lata meM mIce kI ora jI kaI para banAye Ale haiM unheM dardarI kahA jAtA thA, gumaTa ke bhItarI bhAga ko vitAna aura UparI bhAga ko sambazA kahate haiN| vivAna meM derI yA gharoM kI saMkhyA viSama rakhane kA vidhAna hai| isake anaMtara maMdira ke dvAra kA savistara barNana hai (3137-66) / vAra ke cAra bhAga hote haiM pradhAna nIne dehalI yA udumbara, do pAzrva stambha aura unake apara uttaraMga yA siradala / ina cAroM ko hI zilpI aneka alaMkaraNoM se yukta karane kA prayatna karate the| devagar3ha ke dazAvatAra maMdira kA alaMkRla dvAra eka aisI kRti hai jisakI sAja-sajjA meM zispiyoM ne apane kauzana kI parAkASThA dikhAI hai| prAyaH gRpta yuga meM usI prakAra ke dvAra banate raheM / dAna : yAna: madhyakAlIna maMdiroM meM dvAra nirmANa kalA meM kucha vikAsa aura parivartana bhI humA / maMDana ke anusAra udumbara mA dehanI kI naur3AI ke tIna bhAga karake dIma meM mandAraka aura donoM pAzmoM meM pAsa pAsiMhamUkha banAne pAhie mandAraka ke lie prAcIna zabda sansAraka bhI thA (aMgrejI phesttrn)| gola santAnaka meM panapatroM se mukta mRNAla ko prAkRti urI AtI thii| grAsa yA siMha mukhako kItidhavatra yA kI samAna bhI kahane the ! rAnI bhogoM para pArna sambhoM ke nIce talarupaka (hindI-salakar3A) nAma ke do pralaMkaraNa banAye jAte haiM / talakar3oM ke bIca meM deTalI ke sAmane kI bhora pIca ke do bhAgoM meM ardhacandra aura usake donoM ora eka-eka gaMgArA banAyA jAtA hai / gagAroM ke pAsa meM zekhoM ko aura panapatra kI AkRti utkIrta kI jAtI haiN| dvAra kI yaha vizeSatA gupta yuga se hI prArambha ho gaI thI, jaisA kAlidAsa ne meghadUta meM varNana kiyA hai (bAropAnale likhitavapUSI saMkhapIca dRSTvA , uttara megha-17) pAraka yA maMgArA ina kI vyutpatti spaSTa nahIM hai / yahA~ pRSTa 56 aura vAstusAra meM pR. 140 para mAraka kA vitra diyA gayA hai| bAra kI UMcAI se usakI caur3AI prAdhI honI cAhie / aura yadi caur3AI meM eka kalA yA solahavAkA diyA jAya to dvAra kI zobhA kucha adhika ho jAtI hai , dvAra ke uttaraMga yA siradala bhAma meM usa deva kI mUrti banAnI thA jisakI garbhagRha meM pratiSThA ho| isa niyama kA pAlana prAyaH sabhI maMdiroM meM pAyA / isa mUrti ko lalATa-vimba bhI kahate the| dvAra ke donoM pArzva stambhoM meM kaI phAlanA yA bhAga banAye jAte the jinheM saMskRta meM zAkhA kahA gayA hai| isa prakAra eka zAkha, vizAkha, paMca zAhala, sapsa zAkha, aura naba ke pAna stambha mUkta dvAra banAye jAte the| inhI ke lie timAhI, paMcasAhI. yAdi. zabda hiravI meM abhI taka pracalita haiM / sUtradhAra maMDana ne eka niyama yaha batAyA hai ki garbhagRha kI dIvAra meM jitanI kAlamA yA aMga banAye joya utanI hI dvAra ke garna stambha meM zAkhA rakhanI cAhie (zAradAH syurrama lulyakAH 16) / dvAra stambha kI sajAvaTa ke lie kaI prakAra ke alaMkaramA prayukta kiye mAse the / una meM rUpa yA strI puruSoM kI pratiyA mukhya pii| jisa bhAga meM ye prAkRtiyAM ukerI hAlI thIM use rUpa stambha yA rUpa zAkhA kahate the / puraSa saMkSaka aura strI saMjaka sAlAnoM kA ullekha maDama ne kiyA hai / isa prakAra kI zAkhAyeM guptakAlIma maMdira dharoM para, bhI molatI haiM / alaMkaraNoM ke anusAra ina zAkhAoM ke aura nAma bhI milate haiM jaise-pAlA, siMha zAkhA, .. gandharma zAkhA, khalva zAkhA prAdi / khalva zAkhA para jo alaMkaraNa banAyA jAtA thA vaha mahara mAvi baloM ..... ke uThate hue gola pratAnoM ke sahadA hotA thaa| bAbU ke vimalabasahI prAdi maMdiroM meM tathA pratyatra bhI baDake haiN| sasya saba prAcIna thA aura usakA artha phalinIlatA yA maTara mAdhi kI desa ke lie prayukta hotA thaa| prAsAda maMDana ke cauthe adhyAya meM prArambha meM pratimA kI UMcAI batAte hue phira jindara nirmAe kA byore bAra varNana kiyA gayA hai / deva prAsAdoM ke nirmANa meM zikharoM kA mahatvapUrNa sthAna mA / maMdira ke vAstu meM nAnA prakAra ke zikharoM kA vikAsa dekhA jAtA hai| zikharoM kI aneka jAtiyAM zilpa pramoM meM kahI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwww 25 gaI hai| vAstavika prAsAda zikharoM ke sAtha unheM milAkara abhI taka koI adhyayana prastuta nahIM kiyA gayA hai| bhAga ne sAsaSI zatI meM bahabhUmika zikharoM kA ullekha kiyA hai| prArambhika guptakAla meM bane hue sAMcI ke choTe deva maMdira meM koI zikhara nahI hai| devagar3ha ke dazAvatAra maMdira meM zikhara ke bhItara kA DholA vidyamAna hai| vaha isa bAta kA sAkSI hai ki usa maMdira para bhI zikhara kI racanA kI gaI thii| zikhara kA mArambha kisa rUpa meM aura kaba huA vaha viSaya anusaMdhAna ke yogya hai / paMjAba meM mile sue umbara janapada ke sikkoM para upalabdha devaprAsAda ke Upara vibhUmika zikhara kA spaSTa aMkana pAyA jAtA hai| isase yaha siddha hotA hai ki zikharoM kA nirmANa gupta yuga ho pahale hone lagA thA / zAsa hotA hai ki maMdira ke vAstu meM donoM prakAra mAnya the| eka zikhara yukta garbha gRha yA maMDapa thA aura dUsare zikhara vihIna caurasakta bAle sAza maMdira jaise sAMcI aura mAlavA ke mukandarA prAdi sthAnoM meM mile haiN| isa prakAra ke maMdiroM ke vikAsakA pUrva rUpa dhAraNa kAlIna gandhakuTI meM prApta hotA hai, jisameM tIna bar3e pattharoM ko caurasa patthara se pATa kara usake bhItara buddha yA kodhisatva kI pratimA sthApita kara dI jAtI thii| kAlAntara meM to zikhara maMdiroM kA anivArya aMga banAyA aura usakI zobhA evaM rUpa vidhAna meM atyadhika dhyAna diyA jAne lgaa| maMdira ke garbha gRha meM khar3I huI yA baiThI huI deva pratimA kI UMcAI kitanI ho aura usakA dRSTisUtra phitanA UMcA rakhA jAya isake viSaya meM dvAra kI UMcAI ke prasAra nirNaya kiyA jAtA thaa| jaise eka vikalpa.yaha thA ki dvAra kI UMcAI kepAThayA natra bhAga karake, eka bhAga chor3akara zeSa kaMvAI ke tIna bhAga karake unameM se do ke barAbara mUti kI UMcAI rakhanI caahie| maMdira ke zikhara kI binA pratyanta jATalaSama hai| maMDovara ke bacce para do eka ghara aura lagAkara taba zikhara kA prArambha karate haiN| bAstusAra meM ina gharoM ke nAma berAhu aura pahArU kahe hai (vAstusAra pR.112) kintu maMDana ne kevala pahAra nAmaka yara kA ullekha kiyA hai| zikhara ke jaThate e binyAsa meM zagoM kI rakhanA sabase adhika mahattvapUrNa hai| maMDovara kI vibhinna phAlanAmoM kI UMcAI skandha ke bAda jaba zikhara meM uThatI hai to koNa, pratirapa aura ratha Adi kI sIdha meM zaga banAye jAte haiM / inhIM zRgo ke dvArA zikhara kA kATha jadila aura sundara ho jAtA hai / bIca ke zikhara ko yadi hama eka ImAI mAneM to usakI bAroM dizAoM meM cAra umamA ma banAye jA sakate haiN| ye ga bhI zikhara kI prAkRti ke rAte haiN| yadi mUla zikhara kA sAmana se darzana kiyA jAya to vahI AkRti zaga kI hotI hai| prAsAda ke zikhara kA sammukha darzana hI zaga hai| mUla zikhara aura usake cAroM ora ke cAra zaga isa prakAra kula 5 zaga cuktA prAsAda kA eka sIdhA prakAra huyA / bIya ke zikhara ko mUlamaMjarI aura cAroM ora ke mUlabhUta bar3e zRgoM ko uruga kahate haiN| isI ke lie rAjasthAnI aura gujarAtI sthapatiyoM se chAtiyAga zabda bhI pracalita hai| vastutaH zRga aura zikhara paryAyavAcI haiM / Thakkura phesa ne umag'ga yA vAtiyA 'ga ko ura siMhara (= zikhara) kahA hai / mUlamaMjarI ke cAra bhara yA pAzkoM meM cAra urAgoM ke atirikta prora bhI aneka zRga banAye jAte the| sUtradhAra maMDana ne kahA hai ki usayoM kI saMkhyA pratyeka bhara meM eka se naba taka ho sakatI haiM (4 / 10) sabase bar3A uru zikhara kI kitanI UMcAI taka raklA jAya isakA bhI miyama diyA gayA hai / zikhara ke udaya ke 13 bhAga karake nIce se sAta bhAga vA pahalA chAtiyA zRga banAyA jAtA haiM / arthAta zikhara kI UMcAI ke sAta bhAga pahale uhAga ke nIce chipa jAte haiM | aba isa upaga para dUsarA uhaga baiThAnA ho to phira isakI UcAI ke teraha bhAga karake sAta bhAga taka ke udaya taka dUsarA zUga banAyA jAlA hai isa prakAra jisa khira meM maya jaga rakhane ho usakI bAI soca vicAra kara usI anupAta se nizcita karanI hogI / zikhara meM golAI lAne yA DhalAna dene ke lie prAvazyaka hai ki yadi usake mUla meM dasa bhAga hovo apa sthAna yA sire para chaH bhAga kA anupAta Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 rakhanA baahiye| isa anupAta se zikhara suhAvanA pratIta hotA hai| garbha gRha kI mUlarekhA yA caur3AI se zikhara kA udaya sAyA rakhA jAtA hai / zikhara ke balara arthAt namana kI yukti sAdhane ke lie usake udaya bhAga meM aura skandha meM kramazaH rekhAoM aura kalAmoM kI sUkSma gaNanA sthapati sampradAya meM pracalita hai / usa viSaya kA saMkSipta saMketa maMDana ne kiyA hai| rekhAoM aura kalAoM kA yaha viSaya aparAjita pRcchA (zra. 136-141) meM bhI pAyA hai / kheda hai ki yaha abhI taka spaSTa na hone se isa para adhika prakAza DAlanA sambhava nahIM / maMDana kA kathana hai ki kharazilA se kalaza taka bIsa bhAga karake dhATha yA yA 6 bhAga meM maMDovara kI kaMcAI aura zeSa meM zikhara kA udama rakhA jAtA hai| zikhara ke gumaTa numA uThAna ko padmakoza kahA jAtA hai| (4/23) padmakoza kI AkRti lAne ke jiyena ne prati sapta roti se eka yukti kahIM hai (caturga homa sUtreNa sapAdaH zikharotrayaH (4123) isake anusAra zikhara kI mUlarekhA se caugunA sUtra lekara yadi naye prApta irat free at her mAnakara gola rekhAyeM khIMcI jaya ho jahAM ve eka dUsare ko kATatI hoM vaha zikhara kA aMtima vindu huA / zikhara ko mUla rekhA se usakI (mUla rekhA kI ) savAI jitanI UMcAI para eka rekhA khIMcI. jAyaM to vaha zikhara kA skandha sthAna hogaa| isa skandha aura padmakoza ke aMtima bindu taka kI UMcAI ke sAta bhAga karake eka bhAga meM grIvA, 13 bhAga meM Amalaka zilA, 13 bhAga meM padmapatra (jinheM prAjakasa lIlophara kahate haiM), aura tIna bhAga meM kalaza kA mAna rhegaa| da zikhara meM zukanAsa kA bhI mahatvapUrNa sthAna hai / zukamAsa kI UMcAI ke pAMca vikalpa kaheM hai| chajje se skandha taka ke udaya ko jaba ikkIsa bhAgoM meM bAMTA jAya to 6, 10, 11, 12, 13, aMzoM taka kahIM bhI zukanAsa kAya kiyA jA sakatA hai| zukanAsikA ke udaya ke punaH nava bhAga karake 1, 3, 5, 7, yA 6 bhAgoM meM kahIM para bhI kampAsiMha rakhanA caahiye| zukanAsA, prAsAda vA deva maMdira kI nAsikA ke samAna hai| zikhara meM zukanAsikA kA nikalatA khAtA nIce ke aMtarAla maNDapa ke anusAra banAyA jAtA hai | aMtarAta maNDa ko kapilI yA kolI maNDapa bhI kahate haiM / ( 4127) antarAla maMDapa kI gaharAI chaH prakAra kI batAI gaI hai| zikhara kI racanA meM zrRMga uga (chAtimA zRMga), pratyaMga aura TrakoM kA mahatvapUrNa sthAna hai| evaM bhinna bhinna prakAra ke zikharoM ke lie unakI gaNanA laga 2 kI jAtI hai| isI prakAra savaMga, tilaka aura siha ye bhI prakArAntara ke alaMkaraNa haiM jinheM prAsAda ke zikSara kA bhUSaNa kahA jAtA hai aura inakI racanA bhI zikhara ko vibhinatA pradAna karatI hai / maMDana ke anusAra prAsAda ke zikhara para eka hiraNyamaya prAsAda puruSa kI sthApanA kI jAtI hai / kalaza, daNDa, caura dhvajAropaNa ke saMbaMdha meM bhI vivaraNa pAyA jAtA hai / kahe gae haiN| garbha gRha kie jA sakate haiM aura pAMcaveM adhyAyoM meM ve rAjya yAdi paccIsa prakAra ke prAsAdoM ke lakSaNa ke kAraNa se koraNa taka prAsAda ke vistAra ke 4 se 112 taka prAvazyakatAnusAra bhAga unhIM bhAgoM ke anusAra phAlanAoM ke aneka bheda kie jAte haiM / prAsAdoM ke nAma aura jAtiyAM unake zikharoM ke anusAra kahI gaI hai| vastutaH ina bhedoM ke AdhAra para prAsAdoM kI satroM jAtiyAM kalpita kI jAtI haiN| garbhagRha, prasAda bhitti, bhramaraNI yA parikramA aura parikramA miti yaha prasAda kA vinyAsa hai / inameM prAsAdabhisi parikramA aura parikramA bhitti tInoM ko baur3AI samAna hotI hai / yadi do hAya kI prAsAda bhitti, vo hAtha kI parikramA aura do hAma kI bhrama bhiti kareM to garbha gRha cAra hAtha kA honA caahie| parikramAyukta prAsAda dasa hAtha se kama kA banAnA ThIka nahIM / prAsAdoM ke vairAjya mAvi pasvIsa bheda nAgara jAti ke kahe jAte haiN| madhyAya meM vizeSataH zikharoM ke aneka bhedApabhedoM ko vyAkhyA karate hue kesarI Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // yAdi prAsAdoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai| prayogAtmaka dRSTi se yaha viSaya atyadhika vihAra kI prApya ze gayA thaa| yahAM taka ki merA prasAda meM 501 gAe jAte the| vRSabhadhvaja nAmaka mera meM eka rAha ka kahe gaye haiN| meru prAsAda bahu vyaya sAdhya hone se kevala rAjakIya nirmANa kA eka samajhA jAtA thA 1 I gae hai / 12 stambhoM ne 7 veM adhyAyoM ke nirmANa kI vidhi dI gaI hai| 10 hAtha se 50 ka ke samayA sAda maNDapa banAe jAte the| jaina mandiroM meM maNDapa, caukI, nRtyamaya una tIno maNDapoM kA honA Avazyaka mAnA gayA hai| maNDapa ke kAra kI chata ghaNTA kahalAnI bhI jise hindI meM gUmada kahate haiN| isake Upara ke bhAga ko saMrA aura nIce ke bhAga ko bitAna kahate the| maMDapa ke nirmANa meM stambhoM kA vizeSataH vidhAna kiyA gayA hai / 88 12 yA 20 kone taka ke stambha gAva m banAe jAte the / stambhoM ko ke bheda se 27 prakAra ke maNDapa kI vRddhi karate hue 64 stambhoM taka ke maNDapoM kA ullekha hai| vidyAdhara nartakI, gajatAlu ko yAda fafar faarai ke nirmANa meM bhAratIya siyAcAyoM ne apane kauzala kA pafree from a eka hajAra eka sau teraha prakAra ke vitAna kahe gaye haiN| maTa ke UparI ghaNTI kA kara mukhya yA / nyUnAtinyUna pAMca ghaMTiyoM se lekara paTiyoM taka kI ginatI kI jAtI thii| maTakI ke vitAna ko pa guzobhita kiyA jAe karoM se yukta paroM 4 bhAga yA saMvaragA ke bhajAvada meM kI eka sI zradhyAya meM maMdiroM ke evaM bAkur3agAdi ke jIgAra kI vidhi kahI gaI hai| sAtha ha rAjapura Adi nagaroM ke nirmANa ko soca, jApavAkSa, koti svamma janAmAdi ne mRgobhita kara nabhAyA hai| isI prakAra koSThAgAra, malavArasI, mahAnasa kuNAcA prAdhAnAdAgAra janasvA vidyA bhaNDapa vyAkhyAna maNDapa mAdi ke nirmANa kA vidhAna bhI kiyA gayA hai| isa prakAra cAra maNDana ne apane vAstusAra saMbandhI isa graMtha meM saMkSipta jI dvArA prAyAda racanA saMdhi vistRta jAnakArI bharata kA prayatna kiyA hai| isa graMtha kA pahana-pAna meM adhika pracAra honA ucita hai| zrI paM. bhagavAnadAsa jaina ne manuvAda aura vizramaya vyAkhyA ke dvArA isa graMtha ko sulabha banAne kA jo prayatna kiyA hai isake lie hameM unakA upakAra mAnanA caahie| vyaktigata rIti meM hama unake aura bhI bhArI haiM. kyoMki yAja se kaI varSa pUrva jayapura meM rahakara unase isa graMtha ke sAkSAt adhyayana kA pavasara prApta huA thaa| vidita huA hai ki isa grantha kA hindI bhASAntara bhI prakAzita karanA cAhate hai / ghAzI hai usa saMskaraNa meM viSaya ko spaSTa karane vAle rekhAcitroM kI saMkhyA meM aura bhI vRddhi saMbhava hogii| tA0 1-1-62 bAsudevazaraNa agravAla vibhAga adhyakSa-kalA bAretu kAzI vizva vidyAlaya Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya maMgalAcara deva pUjita ziva sthAna prAsAda kI jAti pATha jAti ke uttama prAsAda prAsAda kA nirmANa samaya bhUmi parIkSA vAstu maMDala likhane kA padArtha pATha dikpAla kAryAraMbha ke samaya pUjanIya deva niSedha samaya vatsamukha bhApa bhAdikA vicAra devAlaya meM vicAraNIya prAya vyaya aura nakSatra lAne kA prakAra bAyoM kI saMjJA cIra dizA prAsAda ke prazasta Aya vyaya saMjJA rAzi, yoni, nADI, gaNa, jAnane kA pada cakra dhvajAya aura devagaNa nakSatra vAle samorasa kSetra kA nApa aMza lAne kA prakAra dik sAdhana di sAdhana maMtra bAta dipi caMdramA prASi nAma vAstu rAha (nAga) mukha kUrmamAna aparAjita ke mata se kUrma mAna kSIrAva ke mata se mAna kUrma kA jyeSTha aura kaniSTha mAna viSayAnukramaNikA pRSTha viSaya 1 2 2 3 4 Y Y= 5 5 5 5. w 7 T 8 6 610 11 12 12 14 14 faer aura kUrma kA sthApana kama zilA ke nAma dharaNI zilA kA mAna dharaNI zilA Upara ke rUpa sUtrAraMbha nakSatra jilA sthApana nakSatra devAlaya kA nirmANa sthAna prAsAda nirmANa padArtha deva sthApana kA phala devAlaya banAne kA phala vAstu pUjA kA sapta sthAna zAnti pUjA kA caudaha sthAna prAsAda kA pramANa maNDovara ke paroM kA nirma prAsAda ke aMgoM kI saMkhyA phAlanAoM kA sAmAnya mAna dUsarA adhyAya jagatI jagI kA sAkAra jagati kA vistAra mAna maNDapa kI jagatI bhramaNI (parikramA) jagatI ke kone jagatI kI UMcAI kA mAna x jagatI ke udaya kA para mAna 15. jagatI ke dhA 16..... jayasI kA digdarzana rekhAcitra 16 deva ke vAhana kA sthAna 1.7 deva ke vAhana kA upaya 17 deva ke vAhana kA dRSTi sthAna : : : **** pRSTha 17 15 18 20 21 21 21 22 22 22 22 23 23 23 23 24 25 25 25 26 27 27 27 25 # 26 31 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PREPARAME .................. P. Remint H IRAININitrin vipaya jinaprAmAda ke maMDapoM kA krama jinaprAmAda meM dezanikA krama yaa kinaa vahAra dezikA caubIma devakunikA ratha aura maTakA zida zivaliGgale prAya anya deva deva ke sammukha svadeza paraspara dRSdhi Tiva kA parihAra zivastAmodaka devoM kI pradakSiA asamAnaH panAlA) magaDama svina dezoM kI mAnI pUrva aura pazcimAbhimukha deva dakSiNAbhimukhadeva vidinAbhimukha va gUrya prAyalana moza Ayatana vidhAyanala caNDI pAvana ziva paJcAyatana divasthApana ara videyoM nA nAyikamAna tIsarA adhyAya praza6 &iixxx 0. 0mm atantrition | " pRSTha viSaya 31 sAlAda ke akSaya se pITakA upavamAna 144 bhAga kA maMDovara ( dIvAra) 144 bhAga ke maMDovara kA digdarzana 36 cAra prakAra kI jaMghA 32 me maMDobara aura usakA citra sAmAnya maMDovara kA citra mAmAhodara 27 bhAga kA maMobara samitra maMDIzara kI moTAI 25 zubhAzubha garbhagRha 34 laba corama zubha garbhagRha 35 sebha aura maMDovara kA samanvaya 35 garbhagRha ke udaya kA mAla aura bama 36 udumbara ( dehalI ) kI UMcAI 6 udumbara kI racanA 37 mA se hIna udumbara aura tala arddha candra (jahAva) uttaraMga nAgaraprAsAda kA dvAramAna 18 bhUmijAdi prAsAda kA dvAramAna . drAviDa prAsAda kA dvAramAna anyajAti ke prAsAdakAdvAramAna mur' gaallaa 36 zAkhA ke prAya zAkhA meM dvAra kA nAma aura paricaya vizAkhA dvAra kA citra nyUnAdhika zAkhAmAna pilaar zAkhA staMbha kA nirgama zAsodara kA vistAra aura praveza zripaMca sapla nava zAkhA kA viSa mAyA ke dvArapAla batra mAna zAkhAke rUpa 46 pazca zAkhA sapta zAkhA Piy".hirmiRiR XNXXXNNXWWWrrrrry 2 . aintiithiofunnn. m om. HMMMGGG .nx48 rada... . .9 . prAsAda dhAriNI kharrAlA kharazinA kA mAnaH bhimAna bhiTTa kA nirgama pITha kA udayamAna pIyodaya kA paramAna zoM kA nirgama mAna kAmadApI aura kagApITha prAmAda kA udayamAna ( maMDovara) 0 K Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya lr' haa uttaraMga ke deva 7. cauthA adhyAya pRSTha viSaya kA mAma aura usakI racanA kalaza kI utpati aura dhApanA kalaza kA apamAna kalaza kA vistAramAna pajAdaM rakhane kA sthAne bajAdhAra (staM bhaveSa) kA sthAna bajAdhAra kI moTAI aura staMbhikA dhvajAdhAra, dhvajadaMDa aura dhvajA kA citra dhvajAdaMDa kA udayamAna *jAtakA gae yA bajAdaMDa kA tIsarA udayamAma praay' du milaad dhvajAvaMDa kI rakSA viSamaparSa vAle dhvajA ke seraha nAma prajAkI pATalI pijjA kA mAna bajA kA mahAtmya 75 pAMcavA adhyAya vAramAna se mUrti aura pabAsana kA mAna .... garbhagRha kA mAna garbhagRha ke mAna se mUti kA mAna devoM kA dRSTi sthAna devoM kA pada sthAna prahAra para khAdya (rAjA) ke ghara mAna bhUGga kama usa zRGgakA krama sabhitra zikhara nirmANa 256 rekhA kI sAdhanA sacitra udaya bhedodbhava dekhA kalAbhedodbhaba rekhA rekhAcaka trikhaMDA kalA rekhA solaha prakAra ke cAra trikhaMDA ko rekhA mora kalA rekhA saMkhyA maMhokara aura zikhara kA udayamAna zikhara vidhAna zrIvA, mAmalasAra aura kalA kA mAna .... zukanAsa kA udaya siMha sthAna kapilI ( kolI) kA sthAna kapilI kA mAna chaha prakAra kI kapilI prAsAda ke aMDaka aura prAbhUSaNa zikhara ke namana kA vibhAga mAmalasArakA mAna mitra prAmalasAra ke mIne zikhara ke korUpa suvarNapuruSa (prAsAdapuruSa ) ko sthApanA .... 76 graMtha mAnyatA kI yAcanA bairAjyazAsAda 51 phAlanA ke bheda bhramaNI (parikramA vairAzya prAsAda 82 vairAjyAdi jAtikA prAsAda citra nAgara jAtikA kalAmaya maMzovara citra 12 dizA ke dvArakA niyama 2 nandana prAsAda 83 3 siMha prAsAda zrInandana, 5 maMdira aura 6 malayaprAsAda 7vimAna, vizAla, lokya bhUSaNa prAsAda 100 10 mAhendra prasAda, 11 ratnazIrda 12 sitaga prAsAda 13 bhUdhara, 14 bhubana maMDana, 15 lokya vijaya, 86 16 kSiti ballabha, 17 mahIdhara prAsAda ... 102 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 198 AT gAnalakA kaay . .. . viSaya pRSTha viSaya 15 kailAsa prAsAda ... 103 jinaprAsAda ke maNDapa 16 mamamaMgala, 27 gaMdhamAdana, 21 sarvA sundara, maMDapa ke pAMca mAna 22 vijayAnanda prAsAda .... 103 prAsAda aura maMDapakA taladarzana 118 .23 sarvA gatilaka,24 mahA bhoga, 25 meha prAsAba prAdhAda bhaura maMDapoMkA udaya citra aura prAsAda pradakSiNA kA phala prAsAda ke mAnase maMDapa kA mApa mada kA ghaMTA kalaza aura zukanAsakA mAna.... chaThA adhyAya maMDapa ke samaviSamatala kesarI mAvi, 25 prAsAdoM kA nAma 106 mukha bhaNDapa 120 pacIsa prAsAdoM ko zRgasaMkhyA 106 tamakA vistAra mAna aSTavibhAgIya salamAna 17 prAkRti se stanasaMjJA daza aura bAraha vibhAgIya talamAna 107 prAgrIva maNDapa / caudaha praura solaha vibhAgIya salamAna 107 mAu jAti ke gaDa madhapa 122 prakAraha, mIra aura bAIsa vibhAgIya sAMgapUrNa sAMgopAMga vAlA prAcIna devAlayakA vika zasamAna 108 pAmera ke jagatazaraNajI ke mandira kA vidha taloM ke krama se prAsAda saMkhyA prAcIna staMbhokA rekhA citra .... 123 miraMdhAra prAsAda pATha gUDha maMDapoM kA rekhA citra .... 124 prAsAda talAkRti mA mandira ke maNDapa, staMbha aura toraNa kA citra lamba porasa prAdhAna gudaDapa kI pAlanA 125 gola, laMbagola aura maSTAsaprAsAda maTa ke udaya kA tIna prakAra 125 gumarakA nyUnAdhika udaya phala drAviDa prAsAda bAraha caukI maMDapa bhUmija prAsAda bAraha bauko maMDapa kA rekhA citra latina, zrIdAsa aura nAgaraprAsAda saptaviMzati maMapakA rekhA citra meka prAsAda mRtyamaMDapa 126 prAviDajAtikA gopura prAsAda mitra sadizati madhyapa vimAna nAgara prAsAda aSTAna aura SoDazAsra kA mAna 1 zrImera 2 hemazaurSa meru, 3 suravallabha kSipta visAna kA citra meru prAsAda bndhi biraan kaa khi 4 bhuvanamaNDana, 5 mazIrSa, 6 kiraNodbhava pitAna kA prakAra 7 kamala hasa meprAsAda 114 vitAna ke thara 8 svarNaketu aura kRSabhadhvaja meruprAsAda .... 115 vitAna saMsthA samatala vitAna meM nRsiMhAvatAra kA mitra sAtavAM adhyAya darya aura jAti ke cAra prakAra ke vijJAna maMDapavidhAna .... 117 raMgabhUmi garbhAramaNDapa 114 balAka kA smAna 126 12 * A imithivinitinimatitaniuminum ault Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E mnvihinrare4ct-gmansen, 150 balAraeka kA mAna prAsAda ke mAna se balAeka kA mAna uttaraMga kA peTA bhAga pAca prakAra ke prasAraNaka saMvaraNA prathama saMgharaNA kA rekhA stri dUmarI saMbaraNA kA citra paccIsa saMvaraNA ke nAma prathama puSpikA saMvaraNA 18 vI zatAbdI se.mAdhunika samaya kI saMbaraNA kA rekhA citra jaisalamera jaina mandira ko saMvaraNAcitra kIti staMbha kA citra dUsarI nandinI saMbarA prAcIna saMgharaNA kA citra gaa maa shaakh 152 pRSTha viSaya 134 chAyA bheda 134 devapura, rAjamahala aura nagara kA mAna .... 135 rAjanagara meM deva sthAna 135 prAzrama aura maTha 136 sthAna vibhAga 137 pratiSThA muhata 136 pratiSyA ke nakSatra 136 pratiSyA meM bajanIya tithi 136 pratiSThA maNDapa majJa kuNDa vA mAna mApti saMkhyA meM kuNDa mAna dizAnusAra kuNDI ko prAkRti maNDala pulish| devasnAna vidhi devazayana ratlanyAsa dhAtulyAsa 143 pauSadhinyAsa dhAnyanyAsa pAcArya aura zilpibhoM kA sammAna prAsAda ke aMgoM meM deva myAsa pratiSThata deva kA prathama darzana 144 sUtradhAra pUjana 145 devAlaya nirmANa kA phala 145 sUtradhAra kA pAzirvAda bhUtradhAra kA mAra 145 .mAtrAya pUjana 146 jina devapratiSThA 146 jalAzraya pratiSThA 146 jalAzraya banAne kA puNya 147 bAstu puruSotpatti 147 vAstupuruSa ke 45 deva 148 vAstumaMDala ke kone kI prATha devI 148 zAstra prazaMsA 146 antimamaMgala 156 56. 16. zivaliMga kA nyUnAdhika mAna vAstudoSa niSedhavAstu dravya zivAlaya utthApana doSa jIkhoDAra kA puNya jINodvAra kA vAstu svarUpa diDa mUDha doSa diDa mUDha kA parihAra bhavyakta prAsAda kA dAlana mahApuruSa sthApita deva jIrNavAstu pAsama vidhi mahAdoSa zispikRta mahA doSa bhinna aura mabhinna doSa devoM ke bhinnadoSa dhyaktApakta prasAda mahAmarma doSa anya doSoM kA phala 160 161 167 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 106 KnonmentamittigadhinjaminitiwHAPrivuminium viSaya abhinandana niI prAsAda sumatibila prAbATa paprabhajana prasAda = y'aar' paannaa puSTi vana prAsAda e muhlin caass 11 .. .. pariziSTa naM. 1 viSaya besarI mAvi 25 prAsAdoM kA nAma 1kasarI prasAda 2 sarvatobhadra prAsAda * snmaannaa 4diyAla prAsAda nadIzaprasAda maMdara prAsAda 7 aukSaNAsAda amRtodbhava prAsAda himavAma prAsAda 10 hemakara prAsAra 11 lAta prAsAda 12 pRthvIjaya prAsA 13 indranIla prAsAda 14 mahAnaula prAsAda 15 bhUdhara prAsAda 16 rasmaTa prAsAda ... . 14 .12 25 165 165 mittinindinpikappointomisingwwaniminaruwalawww 12 candaprabhAjana prAsAda 13zrInAmA hirA prasAda 15 gatajana prasAra 16 zAsana jina prAsAda 17 kI nidAyaka prasAda 18 manohara prasAda 14 zreyAMjinayallabha prAsAda 20 mukula prAsAda 1 21 kRtanandana prAsAda 12vAsu pUzya jina prAmA 17 23 rana saMjaya prAmAda 176. 24 dharmada prAsAda 25 pimala jimavallabha prAsAda 26 muktida prAmAda 27 ananA jina zasAda 1818 surendra prasAda 26 dharmanApa jina prAsAda 30 dharmavRkSa prAsAda 183 11 zAnimApa jina prAsAra 283 32 kAmadAyaka prAsAda 33 ku cunAya jinAbha prAsAda 34 zaktida prAsAya 184356rSaNa prAsAda 185 36 bhUdharaNa prAsAra 25 aaakh dil praashaar 1878 zrI prAsAda 15 36 arinAzana prAsAda s 18 patharAga prAsAda 16 athaka prAsAda 2.mukudoSajvala prAsAda 21 airAvata prAsAda 22 rAjahaMsa prAsAda 23 pakSirAja (mahADa) prAsAda 24 vRSabha prAmA 25 meha prAsAda bheprAsAda kI pradakSiNA kA phala .... pariziSTa naM. 2 jina prasAdAmpAya 1aSabhajilayaslabha prAmAda 2 majitajimavallabha prAsAda 3 saMbhava jinasalabha prAsAda 4 amRtoSa prAsAda 3 aitaniseeneticiandinipme 1 . .' Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .20 206 206 viSaya 40 zrImallinAtha jina prAsAda 41 mAnavendra prAsAda 4 pAyadAna pAsa 43 munisuvrata jina prAsAda 44 manAlyAcandra prasAda 45 dhIbhava prasAda 5 nmkh sis maalaa 47 sumariMkIti prAsAda 48 surendra prasAda 46 rAjendra prasAda 40 ndinaath jil dbaaraa 11 batibhUSakha prAsAda pRSTha viSaya 203 52 supuSpa prAsAba 204 53 pAzrvanAtha jina balabha.prAsAda ra 54 padamAvatI prAsAda 20455 rUpa ballama prAsAda 204 56 mahAvIra jina prAsAda 205 57 aSTApada prAsAda 205 16 tuSTi puSTi prAsAda 206 jina prAsAda pravAsA 206 zabdoM kA prakArAdikrama 207 zuddhi patraka 207 anuvAda ke sahAyaka grantha 206 226 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM gamo jiNA maNDanasUtradhAraviracitam prAsAdamaNDanam HAIRARIAARommadpurses. TIkAkArakA maMgalAcaraNa "paraM parameSThinaM jinaM natvA karomyaham / prAsAdamaNDanaprabodhAya bhASAM subodhinIm // " ........... jo paMca parameSThI jinadeva haiM, unako namaskAra karake prAsAda maMDana nAma ke zilpa zAstra ko acchI taraha samajhane ke liye subodhinI nAmako TIkA karatA hai| pranthakAra kA maMgalAcaraNa--- gaNezAya namastasmai nirvighna siddhihetave / AdigaurIsamudbhata-tejasA sambhUtAya' ve // 1 // nivighna rUpa se apane kArya kI siddhi ke lie mahAmAyA pArvatIdevI ke adbhuta teja se utpanna hue zrI gaNeza deva ko namaskAra haiM / / 1 / / mahAmAyeti yA gItA cinmayI munisattamaH / tanotu vAgvilAsaM me jihvAyAM sA sarasvatI // 2 // mahAn RSiyoM ne jinakI stuti kI hai, aiso jJAnamayI mahAmAyA sarasvatI devI merI jihvA meM nivAsa karake vANo kA vistAra kareM / / 2 / / sRSTyAyasUtradhArasya prasAdAda vizvakarmaNaH / prAsAdamaNDanaM te sUtradhAreSu maNDanaH // 3 // sRSTi ke prAdya sUtradhAra zrI vizvakarmA kI kRpA se sUtradhAro meM 2 sapaNa rUpa 'maNDana' nAma kA sUtradhAra prAsAdamaNDana nAmakA yaha anya kahatA hai // 21 // gRheSu yo vidhiH prokto vinivezapravezane / sa eva vidhinA kAryoM devanAyatanepi // 4 // (1) sambhavAya (2) karotu (3) viduSA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " prAsAdamaDane ghara banAne kI tathA usameM praveza karane kI jo vidhi vAstuzAstra meM vidvAnoM ne basalAyI hai, usa vidhi ke anusAra devAlaya meM bhI kArya kareM // 4 // devapUjita zivasthAna--- himAdrerusare pAyeM cArudAruvanaM' param / pAvanaM zaGkarasthAnaM tatra sarvaiH zivo'rcitaH // 5 // himAlaya sabhA ke uttara dizA meM e nohara detAnA dakSoM kA sundara vana hai, yaha mahAdevajI kA pavitra tIrthasthAna hai| vahAM saba deva aura daitya mAdi ne milakara mahAdeva ko pUjA kI ! prAsAdoM kI jAti prAsAdAkArapUjAbhi devadaityAdibhiH kramAt / caturdaza samutpannAH prAsAdAnAM sujAtayaH // 6 // deva aura daitya Adi saba devoM ne anukrama se prAsAda ke prAkAra vAlI zaMkara kI aneka prakAra meM pUjA kI, jisake caudaha loka ke devoM dvArA bhinna bhinna rUpa se pUjita hone se pauvaha prakAra kI prAsAda kI jAti utpanna huI // 6 // prAsAdotpatti ko caudaha jAti"yatra yeSAM kRtA pUjA tatra tanAmakAstate / : prAsAdAnAM samastAnAM kathayiSyAmpanukramam / / suraistu nAgarAH khyAtA drAviDA dAnavendrakaH / latinAzceva gandharve-ryakSezvAri vimAnamAH // vidyAdharaimizrakAzca vasubhizca karATakAH / sAndhArAzcorage: khyAtAH narendra bhUmijAstathA / vimAnanAgaracchandAH sUryalokasamudbhavAH / nakSatrAdhipalokoktAzcandA vimAnapuSpakAH / / pArvatosambhavAH senA valabhyAkArasaMsthitAH / harasiddhayAdidevobhiH kAryAH siMhAvalokanAH / / vyantarasthitastu phAMsanAkAriNo matAH / indralokasamudbhutA rathAzca vivithA matAH / / " aparAjitapRcchA sU0 106 (1) devaguru (2) 'ca Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seatstore: jina jina devoM ne prAsAda ke AkAra vAlI pUjA kI, unake nAma vAle, jo jo prAsAda utpanna hue, unako anukama se kahU~gA (1) devoM ke pUjana se nAgara jAti, (2) dAnavoM ke pUjana se After, (3) gandharvo ke pUjana se latinajAti, (4) yakSoM ke pUjana se vimAnajAti, (2) vidyAdharoM ke pUjana se mizrajAti, (6) basu devoM ke pUjana se varATakajAti, (7) nAgadevoM ke pUjana se sAndhAra jAti, (8) narendroM ke pUjana se bhUmijajAti, (6) sUryadevoM ke pUjana se vimAnanAgara jAti, (10) candramA ke pUjana se vimAnapuSpaka jAti, (11) pArvatI ke pUjana se valabhI jAti, (12) harasiddhi zrAdi deviyoM ke pUjana se siMhAvalokana jAti, (13) vyantara sthita devoM ke pUjana se phAMsI ke AkAra vAlI jAti, 14 aura indraloka ke devoM ke pUjana se rathArUha (dAru Adi) jAti, ye caudaha jAti ke prAsAda utpanna hue| grATha jAti ke uttama prAsAda----- " nAgarA drAviDAzcaiva bhUmijA latinAstathA / sAvandhArA vimAnAdi-nAgarAH puSpakAGkitAH // 7 // freeferen: raSTau jAtiSu cottamAH / sarvadeveSu karttavyAH zivasyApi vizeSataH ||8|| 3 caudaha jAti ke prAsAdoM meM (1) nAgara, (2) drAviDa, (3) bhUmija, (4) lina, (5) sAyaMdhAra (sAMdhAra kesarI Adi), (6) vimAna nAgara, (7) vimAna puSpaka, zrIra (8) zRGga ora free vAlA mizra, ye ATha jAti ke prAsAda uttama haiM / isaliye saba devoM ke liye yahI banAne cAhiye, unameM bhI vizeSakara mahAdevajI ke liye banAnA zrayaskara hai / / 7-6|| prAsAdAnAM ca sarveSAM jAtayo dezabhedataH / caturdaza pravarttante jJeyA lokAnusArataH ||6|| saba prAsAdoM ke bheda dezoM ke bheda ke anusAra hote haiM / inake mukhya cIdaha ve anya aparAjita pRcchA sUtra 112 AAdi zAstroM se jAnanA cAhiye ||6|| lakSyalacaNato'bhyAsAd gurumArgAnusArataH / prAsAdabhavanAdInAM 3 sarvajJAnamavApyate // 10 // prAsAda aura gRha Adi banAne ke liye saba prakAra kA zilpajJAna, usake lakSya aura lakSaNa ke abhyAsa se evaM guruzikSA ke anusAra prApta karanA cAhiye ||10 // (1) puSpakAlika (2) prAsAdamAva Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaNDane prAsAda kA nirmANa samaya zubhalagne sunakSatre' paJcagrahabalAnvite / mAsasaMkrAntiyansAdi-gipidhakAlayajite // 11 // zubha lagna aura zubha nakSatra meM, pAMca graha ( sUrya, candra, budha, guru aura zukra ) ke balavAn hone para, tathA mAsa, saMjhAnti aura pallA prAdi ke niSeva samaya ko chor3a kara prAsAda banAnA zvArabha kareM / / 1 / / bhUmi parIkSA-- sarvadizu pravAho vA prAgudakazaGkaraplavAm / / bhani parIcya saMsiJcet paJcamadhyena kovidaH / / 12 / / maNisuvarNarUpyeNa vidrumeNa phalena kA / prathama prAsAda, banAne ko bhUmi kI parIkSA karanI cAhiye / jisa bhUmi para cAroM dizAmoM meM pAnI kA pravAha calatA ho arthAta vaha cAroM dizAmoM meM nIcI ho aura bIca meM UMcI ho, athavA pUrva, uttara aura IzAna konoM meM nocI ho, arthAt ina tIna dizAoM meM pAnI kA pravAha jAtA ho to aisI bhUmi zubhadAyaka hai / vizeSa jAnane ke liye dezoM aparAjita pRcchA sUtra0 51. isa prakAra bhUmiko parIkSA karake vidvAn jana paJca mavya ( gAya kA dUdha, dahI, ghI, mUtra aura gobara ) se usa bhUmi para chir3akAva kareM tathA maNi, sonA, rUpA, mUgA aura phaloM se bhUmi ko pavitra kara // 12 // vAstumaMDala likhane kA padArtha----- catuHSaSTipade vAstu likhedApi samazaH // 13 // pipTena dhAkSataH zuddha stano vAstu samasyen / pUrvoktena vidhAnena balipuppaica' pUjayet / / 14 / / prAsAda ke prAraMbha hone se samApta hone taka utane samaya meM sAta athavA caudaha bAra causaTha pada kA prayavA ekasau pada kA vAstumaNDala pUjA jAtA hai / yaha zuddha prATA athavA zuddha cAvaloM se banAnA cAhiye / pazcAt use pUrvAcAryoM dvArA batalAI gaI vidhi ke anusAra bali aura puSpa Adi se pUjanA cAhiye // 13 // 14 // (1) zubhaH ca (2) aba (3) baliSyAdipUjanaiH / * vizeSa jAnane ke liye dekheM svayaMArA anudita rAjavallabhamaMDana meM dUsarA adhyAya / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Compoween prathamo'dhyAyaH sATha dikpAla indro vahinaH pitRpatinato varuNo marut / ... .. kubera IzaH patayaH pUrvAdInAM dizA kramAt / / 15 / / indra, agni, yama, naiRti, kAga, vAyu, kuvera aura Iza, ye pATha deva anukrama se pUrvAdi dizAyoM ke adhipati haiM // 15 // kAryArambha ke samaya pUjanIya deva . dikpAlAH kSetrapAlAzca gaNezazcaNDikA tathA / eteSAM vidhivat pUjAM kanyA karma samArabhet // 16 // / dikpAla, kSetrapAla, gaNeza aura caNDikA devI prAdi deva deviyoM kI vidhi garvaka pUjA karake kAya prAraMbha kareM // 16 // ....... niSadha samaya dhanumInasthita sUyeM gurau zukre'stage vidhI / vRtI vyatimAte ca dagdhAyAM na kadAcana // 17 // : dhana aura mIna saMkrAMti kA mUrya ho, zuru zuka aura candramA ye asta ho, vaidhRti aura dhyatipAta ke yoga ho, lathA dagdhA tithi ho, taba kabhI bhI navIna kArya kA prAraMbha nahIM karanA cAhiye // 17 // vatsamukha---- kanyAditrivi sUrya dvAra pUdipu tyajet / bhRpayA isamukhaM tA svAmino hAnikayataH // 18 // kanyA Adi tIna tIna rAzi para sUrya ho, taba anukrama se pUrva prAdi dizAtroM meM dvAra zrAdi kA kArya nahIM karanA cAhiye / kyoMki una dizAoM meM sRSTikrama meM arthAta pUrva, dakSiNa pazcima aura uttara dizA meM vatsa kA mukha rahatA hai / yaha kArya karAne vAle svAmI ko hAnikAraka hai / jaise-kanyA, tulA aura vRzcika rAzi para sUrya ho taba vatsa kA mukha pUrva dizA meM; dhana, makara aura kubha rAzi kA sUrya ho taba vatsa kA mukha dakSiNa dizA meM; mIna mepa aura dhUpa rAzi kA sUrya ho taba vatsa kA mukha pazcima dizA meM; mithuna, karka aura siMha rAzi kA sUrya ho tava vatsa kA mukha uttara dizA meM rahatA hai / ||1|| (1) samAcaret (2) trinige ... . Anim a titi turn Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sarancer jisa dizA meM vatsa kA mukha ho, usa dizA meM tathA mukha ke sAmane vAlI dizA meM khAta, deva pratiSThA dvAra pratiSThA zrAdi kArya karanA zAstra meM varjita hai, parantu vatsamukha eka dizA meM tIna tIna mAsa taka rahatA hai| isaliye tIna mAsa taka ukta kArya ko nahIM rokane ke liye Thakkura pheru kRta 'vatthusAra para' 0 1 gAthA 20 meM vizeSa rUpa se batalAyA hai ki "gabhUmi sattabhAe para yaha tihi tIsa tihi dahakkha kamA 6 disaMkhA caudisi sirapucchasa maMki bacchaThi // " ghara yA prAsAda kI bhUmi kA pratyeka dizA meM sAta sAta bhAga karanA, unameM anukrama se prathama bhAga meM pAMca dina dUsare meM dasa dina, tIsare meM paMdraha dina, bodhe meM tIsa dina, pAMcaveM meM paMdraha dina, chaTTo meM dasa dina aura sAtaveM bhAga meM pAMca dina barasa kA mukha rahatA hai| isa prakAra bhUmi ko cAroM dizAoM meM dina saMkhyA samajhanA caahiye| jisa graMka para vatsa kA mukha ho, usI aMka ke sAmane vAle barAbara ke aMka para vatsa kI pUcha rahatI hai| isa prakAra kI palsa kI sthiti hai / jaise kanyArAzi para sUrya ho, aura yadi pUrva dizA meM khAta dhAdi kArya karane kI prAvazyakatA ho to kanyArAzi ko prathama pAMca dina taka prathama bhAga meM khAta prAdi kArya nahIM karanA cAhiye, parantu dUsare chaha bhAgoM meM se kisI eka bhAga meM zubha muhUrta meM kArya kara sakate haiN| evaM chaTThe se paMdrahaveM dina taka dUsare bhAga meM aura solahaveM se tIsa dina taka tIsare bhAga meM kArya vAyavya = 10 15 5 10 5 15 30 15 10 mithuna mithuna mithuna ke ke siMha siMha siMha uttara pazcima ma bhUmi ghara yA prAsAda karane kI Lab1/2 * ha IzAna aparAjita pRccha sUtra 62 meM kahA hai ki- [ nahIM kreN| tulA rAzi ke sUrya meM tIsa dina taka madhya ke cauthe bhAga meM kArya nahIM kreN| vRzcika rAzi ke sUrya meM pahale paMdraha dina pAMcaveM bhAga meM, solahaveM se pacIsaveM dina taka chaTThe bhAga meM aura chabosaveM se tosaveM dina taka sAtameM bhAga meM kArya nahIM kreN| isI prakAra pratyeka dizA meM pratyeka saMkrAMti ke dina saMkhyA samajha lenI cAhiye / "devAgAraM gRhaM yatra na kuryAcchiraH sanmukham / mRtyurogabhayA nityaM zastaM ca kukSisambhavam / / " Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH AnteamsuTRANGE / vatsake sira ke bhAga meM aura unake sAmane ke bhAga meM deva maMdira athavA manuSya ke ghara nahIM banAveM, yadi banAveMge to mRtyu, roga aura bhaya hamezA banA rahegA / isaliye vatsa ko kukSi meM kArya karanA acchA hai / vizeSa ukta graMtha meM dekheN| prAyAdikA vicAra Ayo vyayamiMzasya bhittimAya surAlaye / dhApo devanakSatra vyayAMzI prathamI zubhI // 16 // pAya, caya, nakSatra aura aMza Adi ko gaNanA devAlaya meM dIvAra ke bAhara ke bhAga se hotI hai / devAlaya meM dhvaja prAya, deva nakSatra, prathama vyaya aura prathama aMza ye zubha haiM ||16|| kepAzcinmastA gehe vRSasiMhagajAH zubhAH / AyAdUno vyayaH zreSThaH pizAcastu samo'dhikaH // 20 // devAlayoM meM vRpa, siMha aura gaja prAya bhI zreSTha haiN| aparAjita pRcchA sUtra 64 meM bhI kahA hai ki-'dhvajaH siMho vRSagajo zasyante suravezmani / ' prAya se vyaya kama ho to zreSTha hai| sama vyaya ho to pizAca aura adhika vyaya ho to rAkSasa nAma kA vyaya mAnA jAtA hai // 20 // devAlaya meM vicAraNIya devatAnAM gRhe cintya-mAyAdyanacatuSTayam / navAGga nAdIvadhAdi-sthApakAmarayomithaH // 21 // devAlaya meM prAya, vyaya, aMza aura nakSatra ina cAra aMgoM kA, tathA sthApaka ( deva sthApana karane vAle ) aura deva ina donoM ke paraspara nADIvaidha, yoni, gaNa, rAzi, varNa, vazya, tArA, varga aura rAzipati, ina nava aGgoM kA vicAra karanA cAhiye // 21 // AyAdicintanaM bhUmi-lakSaNaM vAstumaNDalam / mAsanakSatralagnAdi-cintanaM pUrvazAkhataH // 22 // mAya prAdikA vicAra, bhUmikA lakSaNa, vAstu maNDala, mAsa, nakSatra aura lagna prAdikA vicAra, ye saba rAjabAlama maMDana praura aparAjita pRcchA bhAdi zAstroM se jAnanA cAhiye // 22 // prAya vyaya aura nakSatra lAne kA prakAra "vyAse dairdhya guNe'bhivibhajite zeSo dhvajAdyAyako, 'dhne tadguriMgate ca dhiSNyabhajite sAhakSamasvAdikam / (1) keSAM ca (2) hona pAyAda Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAbamaeDane nakSatre vasubhiryayo'pi bhajite hInastu lakSmIpradaH, tulyAyazca pizAyako dhvajamRte saMvaddhito raaksssH|' rAjava003 prAsAda athavA gRha banAne ko bhUmi kI laMbAI aura caur3AI ke nApa kA guNAkAra karane se jo guNanaphala ho, vaha kSetraphala kahA jAtA hai| isako pATha se bhAga dene se jo zeSa bace, vaha dhvaja prAdi prAya kahalAtI hai / kSetraphala ko pATha se guNA karake, guNanaphala ko sattAIsa se bhAga deM jo zeSa bace vaha azvino prAdi nakSatra hotA hai| nakSatra ko jo saMkhyA sAve, usameM pATha kA bhAga dene se jo zeSa bace vaha vyaya kahalAtA hai / prAya se vyaya kama ho to lakSmI ko prApta karane vAlA hai| prAya aura vyaya donoM barAbara ho to pizAba nAma kA vyaya aura dhvaja prAya ko chor3akara dUsarI pAyoM se vyaya adhika ho to vaha rAkSasa nAma kA dhyaya kahalAtA hai| prAyoM kI saMjJA aura vizA "dhvajo dhUmazva sinhazca zvAno vRSakharI gajaH / dhvAkSazceti samuhiSTAH prAcAdiSu pradakSiNAH / / " apa0 sU064 dhvaja, dhUmra, siMha, zvAna, vRSa, khara, gaja aura bAMkSa, 2 mAha prAyoM ke nAma haiN| ve anukrama se pUrva prAdi dizAnoM ke svAmI haiN| prAsAda ke prazasta prAya---- dhvajaH siMho vRSamajI zasyate suravezmani / pradhamAnA kharadhvAkSa-dhUmazyAnAH sukhAvahAH / / " apa0 0 64 dhvaja, siMha, vRSa aura gaja ye cAra pAya devAlaya meM zubha haiN| tathA khara, dhvAlA dhUma aura vAna ye cAra prAya adhama jAtivAloM ke gharoM meM sukhakAraka hai| vyaya saMjJA "zAntaH pauraH pradyotazca zriyAnando manoharaH / zrIvatso vibhavazva cintAtmA ca dhyayAH smRtaaH|| samo vyayaH pizAcazca rAkSasastu khyayo'dhikaH / vyayo nyUno yakSazcaiva dhanadhAnyakaraH smRtaH / / " apa0 sU0 66 zAnta, paura, pradyota, zriyAnanda, manohara, zrIvatsa, vibhava aura cintAmA, ye vyayoM ke ATha nAma haiN| prAya aura vyaya samAna ho to pizAca nAma kA vyaya, prAya se vyaya adhika ho to rAkSasa nAma kA vyaya aura prAya se dhyaya kama ho to yakSa nAma kA vyaya hotA hai| yaha ghana dhAnya kI vRddhi karane vAlA hai| (1) vizeSa jAnane ke liye dekho merA manuvAdita rAjavallabha maDana graMtha Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH __rAzi, yoni, nAr3I, gaNa Adi jAnane kA zatapadacakra-- garA nADIcanda vyaya rivAna bharahI catuSpada | gaja mNglmmunyaamdhy| uttara paura 1maMgala kRtikA / pUrva pradyota shiy'aan mA... ..." vo..2vRSa 13zya muphaay' 2 zuka 2dudha manohara kI.2 mithuna 2zuddha | 2 manuSya mithuna | zUdra | manuSya zvAna | zrIvarasa 3 mithuna | 3 zUdra | 3 manuSya mA 1 brAhAraNa 1 alaghara 3 budha 1 candra vibhaka 1 | brAhmaNa | balavara karA pUrva | cintAtma alN saajaa anumaa tya | pUrva zAnta mavA panaghara pahA | sUrya [aMtya dakSiNa] paura siMha | chatriya vanacara ye anuya madhya dakSiNa pradyota 12 uttarA 1 siMha | 1 kSatriya | 1 anavara 3 kanyA | 3 vaizya |3 manuSya prAdha dakSiNa | zriyA banda 3 kura kanyA | vaizya / manuSya bhaisa prAya dakSiNa | manohara iiiicketnycosunitainiaadmi Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 prAsAdamarane uwanna mainmenie women | prakSara rAzi | SaNaM / vazya yoni rAzI mamani 2 kanyA 2 vaizya manAya madhyadasyiA raarii.2tlaa| 2 zudra . manabdha | deva | pratya dakSiNa | miya | asya dakSiNa cintAtmA brAhmaNa kI kohAhAraNA maMgala | deva | madhya pazcima. zAnta rAkSasa pAsa zivama paura yasa mAha pazcima prayota manuSya manuSya madhya pazvimA zriyAnaMda catuSpada manuSya atya pazcima manohara caluhAva Rs | deva | pratya pazcima yauvasta jalayara makara vaizya 2 alavara vibha | pAya uttara | cintAramA 2017 mAna | brAhmagA jalaghara 291arAmAta brAhmaNa alapara 27] revatI bAhmaNa / jasapara | deya asya uttara pragati [.cI. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindemym dhvajAya aura devagaNanakSatravAle samacorasa kSetra kA mApa maca nakSatra para-iMca 7-21 15-1 mRgazIra revatI mRgazIra anurAdhA revatI 1-5 anurAdhA revatI puSya revatI mRgazIra anuraghA revatI 7.23 8-7 5-15 8-23 15-16 16-3 revatI puSpa 2-7 2-15 2-23 16-21 17-13 17-15 IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 177 revatI anurAdhA mRgazIra revatI mRgazIra anurAdhA revatI puSya revatI anurAdhA mRgazIra revatI mRgazIra anurAdhA 10-13 3-16 11 11TITI TIIIIIIIIIIIIIIIIIII IIIII IIIIIIIIII III III III III 1 18-1 16 18-17 16-1 16.3 anurAdhA mRgazIra revatI revatI revatI puSya puSya revatI revatI mRgavIra revatI mRgazIra revatI punarvasu puSya puSya revatI puSya revatI 4-21 11-23 12-7 witerasattle gariwaranteebewindian anurAdhA 16-21 16-23 20-5 20-7 mRgazIra revatI mRgazIra 12-11 12-16 5-15 5-15 6-1 pRSya revatI anurAdhA mRgazIra revatI mRgazIra anurAdhA revatI puSya puSya revatI anurAdhA mRgazIra revatI mRgazIra anurApA revatI puSya 20-16 20-23 13-13 6-17 6-16 puSya anurAdhA mRgazIra revatI mRgazIra anurAdhA mRgazIra revatI anurAdhA mRgazIra 21-16 7-16 14-17 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaNDane graMza lAne kA prakAra "tanmUle byamaharmyanAmasahite bhakte tribhistvaMzakA, syAdindro yamabhUpatI kamavazAd deve surendro hitH| vedyAmeSa yamasta paNyabhavane nAge tathA bhairave, rAjAMzo gajavAjiyAnanagare rAho gRhe bhandire / / " rAja0ma03 mUlarAzi ( kSetraphala ) meM vyaya kI saMkhyA aura gharake nAmAkSara ko saMsthA or3ha karake usameM tIna se bhAga deN| jo eka zeSa bace to indrAMza, do zeSa bace to yamAMza aura tona (zUnya) zeSa bace to rAjAMza jAneM / indra kA aMza-devAlaya aura bedI meM zubha hai| yamakA aMza-dukAna, nAgadeva aura bhairava ke prAsAda meM zubha hai / rAjA kA aMza-gazAlA, azvazAlA, vAhana, nagara, rAjamahala aura sAdhAraNa ghara meM zubha hai / dika sAdhana--- rAtrau diksAdhanaM kuryAd dIpasUtradhru vaikyataH / same bhUmipradeze tu zaGka nA divase'thavA // 23 // ghara aura devAlaya Adi barAbara vAstavika dizA meM na hone se diSTaH mudadoSa mAnA jAtA hai / isaliye graha mAdi barAbara ThIka dizA meM rakhane ke liye dik sAdhana karanA jarUrI hai| rAtri meM dizA kA sAdhana dopa, sUta aura dhrava se kiyA jAtA hai aura dina meM dizA kA sAdhana samavala bhUmi ke Upara zaMku rakhakara kiyA jAtA hai // 23 // "prAcI meSatulAraverudayataH syAd vaiSNave vahnime, citrAsvAtibhamadhyamA nigaditA prAcI budhaiH paJcadhA / prAsAdaM bhavanaM karoti nagaraM diDa mUDhamarthakSayaM, harSe devagRhe pure ca nitarAmAyurvanaM diDa mukhe 1" rAja0pra01 meSa aura tulA saMkrAnti ko sUrya kA udaya pUrva dizA meM hotA hai| zravaNa aura kRttikA nakSatra kA udaya pUrva dizA meM hotA hai / citrA aura svAti nakSatra ke madhya meM pUrva dizA mAnI jAtI hai / vidvAnoM ne kahA hai ki isa pAMca prakAra se pUrva dizA ko jAneM / prAsAda gRha aura nagara ko diGa mUDha karane se dhana kA nAza hotA hai| yadi ye vAstavika dizA meM ho to hamezA prAya aura dhana kI vRddhi hotI hai| rAtrI meM aura dina meM dikasAdhana--- "tAre mArkaTike dhra vasya samatA nIte'valambe nate, caupAraNa vadeSayatazca kathitA sUtra va saumyA dizA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samA prathamo'dhyAyaH Saatmsampens SHERBARASAUNLODimedies a tyamtan zaGkornetraguNe tu maNDalavare chAyAdvayAnmatsyayojarjAtA yatra yutistu zA, lalato yAmyonare staH sphuTe / " rAja0 pra0 1 zlo011 rAtri meM dika sAdhana-- saptarSi aura dhruva ke bIca meM eka gaja ke antara vAle do tArA hai jo dhruba ke cAroM tarapha ghUmate haiM unako mArkaTikA kahate haiM / yaha mArkaTikA aura dhruva jaba barAbara samasUtra meM grAve, tama eka pravalaMba laTakAveM aura usake sAmane dakSiNa kI tarapha eka dIpaka rkheN| yadi dIpaka kA ana mAga, avalaMba aura dhra va ye tInoM barAbara samasUtra meM dikhAI par3e to use uttara dizA jAne / avalaMba aura dIpaka ke sAmasUtra eka rekhA khIMcI jAya to vaha uttara dakSiNa rekhA hogii| dina meM diksAdhana karanA ho to samatala bhUmi ke upara battIsa pramula kA eka gola saka banAve, usake madhya bindu para eka bAraha gula ke nApa kA zaMku rakheM / pazcAt dina ke pUrvArdha meM dekheM ki zaMkukI chAyA gola meM jisa jagaha praveza kareM, vahAM eka cihna kareM baha pazcima dizA hogI aura dina ke uttarArdha meM jahA~ vAhara nikaleM vahAM eka bindu kareM yaha pUrva dizA hogI / pIche pUrva aura pazcima ko ina donoM binduoM taka eka sarala rekhA khIMcI jAma to yaha pUrva pazcima rekhA hogI, isako vyAsAI mAna karake do gola banAveM, jise eka matsya ke jaisI prAkRti hogI, usake Upara aura nIce ke yoga bindu se eka sarala rekhA khIMcI jAya to yaha uttara dakSiNa rekhA hogoM / dekho nIce kA divasAdhana cakra--- cakra paricaya battIsa aMgula kA i u e' eka gola hai, usakA madhya bindu 'pra' hai / usake. Ara bAraha aMgula kA eka zaMku rakhakara dina ke pUrvArddha meM dekhA gayA to zakukI chAyA gola ke 'ka' bindu ke pAsa praveza karatI hai, yaha pazcima dizA jAne aura dinAddha ke bAda 'ca' bindu ke pAsa bAhara nikalatI hai| yaha pUrva dizA Ane / ina 'ka' aura 'ca' donoM bindu taka eka sarala rekhA khIMco jAya to yaha pUrva pazcima rekhA hotI hai / isako vyAsArddha mAna kara 'ka' bindu se 'ca cha ja aura dUsarA 'ca' bindu se 'ka kha ga aise do gola banAveM to pUrva pazcima rekhA ke aAra eka machalI ke jaisI prAkRti ho jAtI hai / usake madhya bindu 'a' se eka sarala rekhA khIMcI jAya jo golake donoM sparza bindu se bAhara nikala Aya. yaha uttara dakSiNa rekhA hotI hai / - uparokta prakAra se bhI vAstavika dizA kA jJAna nahIM hotA, kyoki ayanAza ke kAraNa dhruba kA sArA evaM kRsikAdina ThIka dizA meM udaya nahIM hotaa| jise prAmakala navIna prAviSkAra dika sAdhana maMtra (kutubanumA) se karanA caahiye| MAHARMAnandinavin paravAnA me lagAtAlA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAghamArane . . . .. -. - - - pAma nayA khAta vidhi nAgavAstu samAlokya kuryAt khAtavidhi' sudhIH / pASANAntaM jalAntaM vA tataH kUrma nivezayet // 24 // prathama zeSanAga cakra kA vicAra karake vijJAna zilpI khAta vidhi kreN| nIMva ko khodane se bhUmi meM pASANa athavA pAnI nikala Aya, usake Upara karma (kacchupA) kI sthApanA kreN| nAgavAstu-- ___ "kanyAdau raktistraye phaNImukhaM pUrvAdi kimAt" aisA rAjavallabha maNDana ke adhyAya prathama zloka 22 meM kahA hai kikanyA, tulA aura vRzcika rAzi kA sUrya ho taba zeSamAga kA mukha pUrva dizA meM bana, mAra kumbha rAzi kA sUrya ho taba dakSiNa dizA meM; mona, meSa aura vRSa rAzi kA sUrya ho taba pazcima diyA meM, mithuna karka aura siMha rAzi kA sUrya ho taba uttara meM zeSanAga kA mukha rahatA hai| "pUrvAsye'nilasvAtanaM yamamukhe khA zive kAraye cchIrSe pazcimame ca vahni khananaM saumye sanenaiRte // " aisA rAjavallabha maNDana ke adhyAya prathama zloka 24 meM kahA hai ki-poSanAga kA musa pUrva dizA meM ho to vAyukoNa meM, dakSiNa dizA meM ho to IzAna koNa meM, pazcima dizA meM ho to magnikoNa meM aura uttara dizA meM ho to naiRtya koNa meM bAta karanA cAhiye / (1) vAstuvidhi Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAra vA suvidhAsAgara jI mahArAja S24NE &am ....... . . Ramaintenslimmittalpanesenionisatisticomporanikavipoems prAgrIvaM maMDapa vAlA nAgara jAti kA niraMdhAra prAsAda khajurAho (madhyapradeza) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ w indnesdhumare ___.. RRENESS MEENA latA zRMgavAlA bimAna nAgara jAti kA prAsAda (pITha maMDovara aura zikhara kA rAvA pUrNa dRzya) - udayapura - mevAr3a Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAya ..jyotiSa zAstra ke muhUrta pranthoM meM anya prakAra se kahA hai| muharsa misAmariNa ke vAstu prakaraNa zloka 16 ko TokA meM vizvakarmA kA pramANa dekara likhA hai ki zAmataH sahi kAlA, yi rasapeT vidikSuH / zeSasya bAstosamadhyadhuccha, trayaM parityajma saneca suryam / " zeSanAga prathama IzAmakoNa se calatA hai, usakA mukhya nAbhi aura pUcha saSTimArga ko chor3akara viparIta vidizA meM rahatA hai / arthAt IzAna meM mukha, kAyukoNa meM nAbhi aura naiRtya korA meM pUcha rahatA hai / isaliye ina tInoM vidizAtroM ko chor3akara cothA nikoNa khAlI rahatA hai, usameM prathama khAta karanA caahiye| rAhu (nAga) mula---- "devAlame gehavidhI jalAdhaye, rAhormukhaM zambhudizo dilomataH / mImA siMhAI mRgArka sastribhe, lAte mukhAt pRSThavidikazubhAbhavet / / " devAlaya kA khAta muhUrta karate samaya rAha kA mumba yadi mIna, meSa aura vRSabha rAzi kA sUrya ho taba IzAna koNa meM, mithuna, karka aura siMha rAzi kA sUrya ho tara vAyukoNa meM, kanyA tulA aura vRzcika rAzi kA sUrya ho taba naiRtyakoNa meM, dhana, makara aura kumbha rAzi kA sUrya ho taba agnikoNa meM, rAhu kA mukha rahatA hai / gharake sAta muhUrta ke samaya nAga kA mukha siMha kanyA bhora sulA rAzi ke sUrya meM IzAna koNa meM, vRkSika dhana aura makara rAzi ke sUrya meM vAyukoNa meM, kumbha mIna aura meSarAzi ke sUrya meM naiRtyakoraNa meM, vRSa mithuna aura karka rAzi ke sUrya meM agnikoNa meM rAhu kA mukha rahatA hai| kumA, bAgaDI, tAlAba Adi jalAzrayako prAraMbha madate samaya rAha pamukha makara kumbha aura mIna rAzi ke sUrya meM IzAna koNa meM, meSa yora bijuna rAzi ke pUrva meM vAyukosa meM, karka siMha aura kanyA rAzi ke sUrma meM naiRtyakokha meM, tumA pazcika aura mana rAkhI ke pUrva meM magnikoNa meM rAhu kA mukha rahatA hai| . jisa vidizA meM rAhu kA mukha ho, usake pIche ko vidizA meM sAta karamA zubha hai| jaise-IzAna koNa meM mukhako agnikoNa meM, mAmukoNa meM mula ho to IzAnakoNa meM, neya koNa meM musA to vAyukoNa meM aura agnikoNa meM mukha ho to matya koNa meM khAta karanA zubha hai| .rAhamulAne nAmamukha pA pAstumula isameM bahuta pavAra / koI Tima aura koI nimoma kAma se bho ! free bAne ke lie dekheM sArA manuvAdita rAjabaldA marana aNth'| oolwwrepm... c .ns m m wmum . ..---- wwwreAnmmmmmmam AAAA A Amman ......................... Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAvamaeDane kUrmamAna ardhAGga lo bhavet kUrma ekahaste surAlaye / ardhAGga lA tato vRddhiH kAryA tiSirAvadhi // 25 // ekatriMzatkarAntaM ca tadardhA vRddhiriSyate / / tato'rdhApi zatArdhAntaM kUmo. manvaGga lotamaH // 26 // eka hAtha ke vistAra vAle prAsAda meM prAdhe aMgula ke nApa kA dharma ( kacchUpA ) nIMva meM sthApita kareM / dose paMdraha hAtha taka ke prAsAda meM pratyeka hAma prAdhA 2 aMgula bar3hA karake, ( do hAtha ke prAsAda meM eka aMgula, tIna hAtha ke prAsAda meM da agula, cAra hAtha ke prAsAda meM do aMgula, isa prakAra prAdhA 2 aMgula banAne se paMdraha hAtha ke prAsAda meM sAr3he sAta aMgula ke mAna kA kama hotA hai ) / solaha se ikatIsa hAtha ke vistAra vAle prAsAda meM pratyeka hAda pAva 2 guH par3hA karake aura tIra meM pakA hAtha taka ke prAsAda meM pratyeka hAya eka 2 sUta bar3hA karake nauMva meM sthApita kreN| isa prakAra pacAsa hAya ke vistAra vAle prAsAda meM eka sUta kama caudaha aMgula ke mAna kA kUrma hotA hai // 25-26 / / aparAjitapacchA ke mata se kUrmamAna "ekahaste surAgAre kUrmaH svAscaturaGga laH / ardhAGga lA bhaved vRddhiH pratihastaM dshaavdhiH|| pAdavRddhiH punaH kuryAd vivAtihastataH kare / Urya vai trizaddhastAntaM vasuhastakamaGgalam / / tataH paraM zatAnti sUryahastakamaGga lam / anena kramayogena manvaGgalaH zatArdhake / / " sUtra 52 eka hAtha ke vistAra vAle prAsAda meM kUrma cAra aMgula ke mAna kA. dose dasa hAtha ke . prAsAda meM pratyeka hAya prAdhA 2 aMgula bar3hA kara ke, gyAraha se vIsa hAtha ke prAsAda meM pratyeka hAtha pAva 2 ghaMgula bar3hA karake, ikkIsa se tIsa hAtha ke prAsAda meM praloka hAtha eka 2 sUta bar3hA kara ke aura ikatIsa se pacAsa hAtha ke prAsAda meM pratyeka hAtha aMgula ravA kara ke banA / isa prakAra pacAsa hAya ke prAsAda meM lagabhaga caudaha aMgula ke mAna kA pharma hotA hai / aparAjitapucchAke mata se dUsarA karmamAna "ekahaste tu prAsAde kurmazcAGga laH smRtaH / praddhavRddhi; prakarIyA pazcadazahastAvadhiH // ekaviMzaca hastAntaM pAdavRddhiH prkiititaa| tavarSena punadi-nyaGgalaH zatArSake / / " sUtra 153 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH Relammananews H eka hAya ke prAsAda meM kUrma prAdhA aMgula kA, dose paMdraha hAtha taka ke prAsAda meM pratyeka hAtha prAdhA 2 aMgula bar3hA karake, solaha se ekattIsa hAya ke prAsAda meM pratyeka hAtha pAva 2 aMgula bar3hA karake, aura battIsa se pacAsa hAya ke prAsAda meM pratyeka hAtha eka 2 sUta bar3hA karake banAveM / isa prakAra pacAsa hAma ke prAsAda meM eka bhUta kama caudaha aMgula ke mAna kA kUrma hotA hai / morArNava ke mata se karmamAna-- _ vilAya. parAMza kaamd| sAlaGkArasaMyuktaM divyapuSpaizca pUjitam // " adhyAya 101 bhAraNI zilA ke pAMcaveM bhAga kA karma banAyeM, yaha uttama mAna hai / usako saba prakAra ke alaMkAro se yukta kareM aura sugaMdhita puSpoM se pUjita kreN| kUrma kA jyeSTha aura kaniSTha mAna kozAdhiko jyeSThaH kaniSTho hInayogataH / sauvarNo rUpyajo vApi nApyaH paJcAmRtena sa // 27 // silavastathA homa-pUrNAM caiva pradApayet / karmakA jo mAna bhAyA ho, vaha madhyama mAna hai, usameM isa mAna kA cauthA bhAma bar3hAve so umeSTha mAnakA aura cauthA bhAga kama kareM to kaniSTha mAnakA kUrma hotA hai| yaha kUrma suvarNa prabhavA cAMdI kA banAnA cAhiye / usako paJcAmRta se snAna karAke, tathA tila aura javoM kA pUrNa pAhuti pUrvaka homa karake sthApita kareM // 27 // zilA aura kUrma kA sthApana kama IzAnAdagnikoNAdA zilAH sthApyAH pradakSiNAH // 28 // madhye sarmazIlA pazcAd giitbaaditrmngglai| balidAnaM ca naivedya vividhAnna dhUtaplutam / / devatAbhyaH sudhIrdayAt kUrmanyAse zilAsu ca // 26 // iti karma sthApanam / prathama IzAna athavA agni kone meM naMdA zilA kI sthApanA karake pIche pradakSiNa kama se anya zilAmoM ko sthApita kreN| pIche madhya meM kUrma zilA (dhAraNI zilA) ko sthApita kreN| zilA sthApana karate samaya mAMgalika gIta aura vAjIMtroM kA nAda karAveM / vAstu ke devoM ko bali nAkule, nevaidya aura bhaneka prakAra ke dhAnya ke ghRta se pUrNa mAlapUve aAdi car3hAveM // 2-26 / / prA03 SE Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 punaH zilA sthApana krama "nandAM puraH pradAtavyaH zilAH zeSAH pradakSiNe / madhye va dharaNIM sthApyA yathAkramaM prayatnataH / " kSIrAve adhya0 101 prathama nandA nAma kI zilA ko sthApita kareM, pIche anukrama se bhadrA prAdi zilAoMoM ko pradakSiNa krama se sthApita kareM aura madhya meM dharaNI zilA ko sthApata kareM | aisA kSorAva graMtha meM kahA hai / zilA ke nAma -- "nandA bhadrA yA rikkA prajitA cAparAi zuklA sobhAginI caiva dharaNI navamI zikSA aparAjita mata se zilA ke nAma nandA, bhadrA, jayA, rikkA, bhajitA, aparAjitA, zuklA aura anukama do dizAmoM kI pATha zilAmroM ke nAma haiM / navavIM dharaNI nAma kI zilA madhya bhAga ko hai / "nandA bhadrA kyA pUrNA vijayA pazcamI zikSA maGgalA hAjitAparAjitA ca varaNobhayAH // * prAsAdama dharaNI zilA kA mAna nandA, bhadrA, jayA, pUrNA, vijayA, maMgalA, prajitA, aparAjitA, meM zramukama se dizAoM kI zilA ke nAma hai aura madhya bhAga kI navavIM dharaNI nAma kI zilA hai| "eka haste tu prAsAde zilA vedAGgulA bhavet gulA ca bhaved vRddhi-ryAvacca dazahastakam || dazo vizaparyantaM harate haste ceAtA / zrarddhAGgulA bhaved vRddhi-tyAzastakam // tRtIyAMze kRte piNDe tadarthe rUpapAtakam 1 puNyANi ca yathAkAra zilAmadhye hAlaMkRta 0101 eka hAtha ke prAsAda meM cAra aMgula kI zilA, dose dasa hAtha hAtha do 2 aMgula bar3hA karake, gyAraha se bIsa hAtha taka ke prAsAda meM aura ikkIsa se pacAsa hAtha taka ke prAsAda meM AdhA 2 aMgula bar3hA kara prakAra pacAsa hAtha ke prAsAda meM 47 aMgula ke mAna ko samaborasa 20 101 "zAbAda meM pratyeka aMgula kar3A karake, kreN| isa zilA hotI hai| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 reasure zilA kA jo samacorasa mAna dhAve, usake tIsare bhAga kA piMDa (moTAI) rkkheN| piMDa ke mAghe bhAga meM jilA ke Upara rUpoM banAveM / tathA puSpakI prAkRti banAyeM / jJAna prakAza doSArthaya ke mata se dharaNI zilA kA mAna "ekahaste tu prAsAde zilA vedAGgulA bhavet / pataMgulA dvihaste tu vihaste grahasaMkhyayA // arentsgulaM zilAmAnaM prAsAde caturhastake | tRtIyaH kAryo hastAdyAd vedahastakam || caturhastAditaH kRtvA yAvad dvAdazahastakam / pAlA va vRddhirhaste haste ca dApayet // sUryAditaH kRtvA yAvaca jinahastakam / lAbhaved vRddhirucchraye tu navAGgulA // afe kRtvA yAvat baTuvA hastakam / pAdamAlA ca vRddhiH piNDaM ca dvAdazAGgulam 11 pAdita kRtvA yAvat pacAzaddhastakam / ekalA bhaveda dRddhiH piNDaM ca dvAdazAGgulam ||" pra0 11 eka hAtha ke prasAda meM zilA kA mAna cAra aMgula do hAtha meM chaH maMgula, tIna hAtha meM nava aMgula aura bAra hAtha ke prAsAda meM bAraha aMgula jilA kA mAna hai| eka se cAra hAtha taka kesa meM zilA kA jo mAna Aye, unake tIsare bhAga zilA kI moTAI rakhe pAMca se bAraha hAtha taka ke prAsAda meM pratyeka hAtha pautra aMgula bar3hAkara ke teraha se cobIsa hAtha taka ke prAsAda meM pratyeka hAba prAdhA 2 aMgula bar3hA karake banAyeM pAMca se caubIsa hAtha taka ke prAsAda meM zilA kA o mAna prAve usakI moTAI nava aMkula kI rakkheM / pacIsa se isosa hAma taka pona 2 n 16 caM Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamarakhane aMka aura tI pAha tye ka hAtha eka aMgula bar3hA karake banAye / usakI moTAI bAraha aMgula kI rkkheN| isa prakAra samacorasa zilA kA kula mAma 47 aMgula kA hotA hai| aparAjita mata se dhAraNI zilA kA mAna "nabatyaGgula dairthe ca pRthutve caturviMzatiH / dvAdazAGgulapiNDaM ca zilAmAnapramAgataH / / " sUtra 47 zlo0 16 nace aMgula laMbI, cauvIsa aMgula caur3I aura bAraha aMgula moTI, yaha dharaNI zilA kA mAna jaane| mmmm....... ...................mmmmmm dUsarA mata "ekahaste ca prAsAde zilA vedAGgulA bhavet / SaDaMgulA vihaste ca trihaste va mahAugulA // caturhaste ca prAsAde milA syAd dvaadshaanggulaa| tRtIyAMzodayaH kAryoM hastAdau ca yugAntataH // tato'pare'stAntaM vRddhisthyaGgagulato bhavet / puna anulato vRddhiH pazcAddhastakAvadhi // pAdena cocchitA zastA tAM kuryAt paGkajAnvitAma !!" sutra 153 eka hAtha ke prAsAda meM cAra aMgula ko, do hApa ke prAsAda meM chaha aMgula ko, tIna hAya ke prAsAda meM nava aMgula ko aura cAra hAtha ke prAsAda meM bAraha aMgula ko samacaurasa dharaNo zilA syApana karanA caahie| cAra hAtha taka ke prAsAda ke liye dharaNI zilA kA o mAna mAyA ho, usake tIsare bhAga zilA ko moTAI rakhanA caahiye| pAMca se pATha hAtha taka ke prAsAda meM pratyeka hAtha tIna tIna aMgula aura nava se pacAsa hAtha taka ke prAsAda meM pratyeka hAya do do aMgula bar3hA karake banAye / isa prakAra pacAsa hAtha taka ke vistAra vAle prAsAda ke liye 108 aMgula ke mAna kI dharaNI zilA hotI haiN| vaha cauthe bhAga moTo rakkheM aura kamala kI prAkRtiyoM se zobhAyamAna bnaayeN| dharaNI zilA apara ke rUpa----- "laharaM matsyaM mabahUkaM makarI mAsameva / jalaM sarpa zaMkhayuktaM zilAmadhye hyalakRtam / bhorA0pa0 101 ......... .. ................ Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAya pAnI kI lahara, machalI, meMDhaka, magara, grAsa, ala (kalaza) sarpa zaMkha ityAdi rUpa banA karake zilA ko suzobhita karanA caahiye| dharmazilA ke rUpoM ke saMbaMdha meM sUtradhAra vIrapAla viracita beDAyA prAsAda tilaka praya kA pradhyAya dUsare meM lIsA hai ki - "karmamAnamidaM ca garbharavanAthAgnI zilAyAM alam, pAmye mInamukhaM va naiRtadizi sthApyaM tathA daram / pAramA mAzya bAyuvizi vai grAsazca saumye dhvaniH, nAgaM sakaradizu pUrvaviSaye kumbhaH zilAvahnitaH / / " kUrma ke mAna ko garbha racanA kahatA hai ki--agnikoNa meM pAraNI kI lahara, dakSiNa meM mAchalI. naiRtya meM meMDaka, pazcima meM magara, vAyukoNa meM grAsa, uttara meM zaMkha, IzAna meM sarpa .." aura pUrva dizA meM kumbha kI prAkRtiyAM banAnI cAhiye / zilpiyoM ko mAnyatA baMza paraMparA se lahara ko prAkRti pUrva dizA meM banAne kI haiN| sUtrAraMbha nakSatra-- sUtrArambho gRhAdInA-puttarAyAM karanaye / bAko puSye mRge maizve poNye bApavabAharaNe // 30 // prAsAda aura gRha prAdi kA prAraMbha tInoM uttarA ( uttarAphAlgunI, uttarASAdA aura uttarAbhAdapada), hasta, citrA, svAti, rohiNI, puSpa, mRgazIrSa, anurAdhA, revato, dhaniSThA aura zatabhiSA ina nakSatroM meM karanA cAhiye / / 30 zilA sthApana kSatra zilAnyAsastu rohiNyAM akse istaSuSyayoH / mRgazIrSe ca revatyA-muttarAtrikhaye zubhaH // 31 // rohiNI, zravaNa, hasta, puSya, mRgazIra, revatI aura lonoM uttarA ina nakSatroM meM zilAko sthApanA karanA zubha hai / / 3 / / devAlaya kA nirmANasthAna-- no siddhAzrame tIrthe pure grAme ca gare / vApI-bATI-taDAgAdi-sthAne kArya surAlayam / / 32 / / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 prAsAdamaNDane nadI ke taTa, siddha puruSoM ke nirvANa sthAna, tIrthabhUmi, zahara gAMva, parvata kI guphAoM meM, bAbaDI, vATikA (upavana) aura tAlAba Adi pavitra sthAnoM meM devAlaya banAnA cAhiye // 32 // prAsAda nirmANa padArtha svazaktyA kASTamRdiSTa-kA zailadhAturanajam / devatAyatanaM kuryAd dharmArthakAmamokSadam // 33 // apanI zakti ke anusAra kATha, miTTI, ITa, pASANa, suvarNa Adi dhAtuoM aura ratna, ina padArthoM kA devAlaya banAnA caahiye| kisI bhI padArtha kA devAlaya banAne se dharma, artha, kAma aura mokSa kI prApti hotI hai / / 33 / / deva sthApana kA phala--- devAnAM sthApanaM pUjA pApaghnaM darzanAdikam / dharmapRddhirbhavedarthaH kAmo mokSastato nRNAm // 34 // devoM ko sthApanA, pUjA aura darzana karane se manuSyoM ke saba pApoM kA nAza hotA haiM tathA dharma kI vRddhi, evaM artha kAma aura mokSa kI prApti hotI hai // 14 // devAlaya banAne kA phala koTinaM tRNaje puNyaM mRnmaye dazasaguNam / . aiTake zatakoTighnaM zaile'nantaM phalaM smRtam // 35 // devAlaya ghAsa kA banAne se koTiguNA, miTTI kA banAne se dasa koTiguNA, IToM kA banAne se saukoTiguraNA aura pASANa kA banAne se pratanta guNA phala hotA hai / / 35 / / vAstu pUjA kA sapta sthAna---- kUrmasaMsthApane dvAre yamAkhyAyAM ca paurupe / ghaTe baje pratiSThAyA-mevaM puNyAhasaptakam // 36 // kUrma kI sthApanA kAra sthApana, pazilA kI sthApanA, prAsAda puruSa ko sthApanA, kalaza aura dhvajA caDhAnA, aura deva itiSThA, ye sAta kArya karate samaya vAstu pUjana avazya karanA cAhiye / yaha puNyAhasaptaka kahA jAtA hai / / 36 / / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHASTRO prathamo'dhyAyaH Swamikiwacanoseupment 9APSEstamil zAntipUjA kA cauvaha sthAna---- bhUnyAra me sA meM zikAyo dhapAtane / khure dvAroccha ye stamme paDhe pazilAsu ca // 37 // zukanAse ca puruSa ghaNTAyAM kalaze tathA / dhvajoccha ye ca kurvIta zAntikAni caturdaza / / 3 / / bhUmikA prAraMbha. kUrma nyAsa, zilA nyAsa aura sUtrapAta ( lalanirmANa ), syura zilA sthApana, dvAra aura staMbha sthApana, pATa car3hAte samaya, pazilA, zukanAsa aura prAsAda puruSa ke rakhate samaya, mAmalasAra, kalaza car3hAnA, aura vajA car3hAnA, ye caudaha kArya karate samaya zAntipUjA avazya karanI cAhiye // 3-38|| prAsAva kA pramANa eka hastAdiprAsAdAd yAvaddhastazatApakam / / pramANaM kumbhake mUla-nAsike bhitizayataH // 36 / / eka hAtha se pacAsa hAtha taka ke vistAra vAle prAsAda kA pramANa dIvAra ke bAhara ku bhA ke mUlanAsaka ( koNA ) taka ginA jAtA hai / / 3 / / maNDovara ke tharoM kA nirgama kumbhAdisthAvarANAM ca nirgamaH samasUtrataH / pIThasya nirgamo bAdha tathaiva bAdhakasya ca // 10 // kumbhA se lekara chajjA ke tala bhAga taka jitane thara banAye jAyaM, ye saba gharoM ke nirgama samasUtra meM rakhane cAhiye / tathA pITha aura chajjA kA nirgama gharoM ke Age nikalatA huA rakhanA pAhiye / / 4 / / prAsAda ke aMgoM kI saMkhyA-- tripaJcasaptanavAbhiH phAlanAbhirvibhAjite / ___prAsAdasyAGgasaMkhyA ca bArimArgAntara sthitiH // 41 // karNa, pratikaNaM aura nandI prAdi phAlanAyeM tIna, pAMca, sAta athavA nava saMrUmA taka kI jAtI hai, ye prAsAda kI aMga saMkhyA hai / unheM vArimArga ke aMtarAla meM (prAsAda kI dIvAra se bAhara nikalalI) rakhanA cAhiye // 4 // pppr Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAvamADane phalanAmoM kA sAmAnya mAna phAlanA karNatulyA syAt bhadraM tu dviguNaM matam / sAmAnyo'yaM vidhistulyo hastAGa gulavinirgamaH // 42 // iti zrI sUtradhAramaNDanaviracite prAsAdamaNDane vAstuzAstre mizralayako nAma prathamo'dhyAyaH // 1 // saba phAlanAyeM kone ke mAna ke barAbara rakhanI cAhiye bhora bhadra kone se dugunA rakhanA cAhiye, aisA sAmAnya niyama hai / ye saba phAlanAyeM prAsAda kA jitane hAtha kA vistAra ho utane aMgula nikalatI rakhanI cAhiye // 42 // iti zrIpaMkti bhagavAnadAsa jaina dvArA anuvAdita prAsAdamaNDana ke mizralakSaNa nAma ke prathamAdhyAya kI subodhinI nAma kI bhASATIkA samApta ||1|| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha prAsAdamaNDane dvitIyo'dhyAyaH jagatIvizvakarmovAca prAsAdAnAmadhiSThAnaM jagatI sA nigadyate / yathA siMhAsanaM rAjJaH prAsAdasya tathaiva sA // 1 // prAsAya kI maryAdita bhUmi ko agatI kahate haiN| jaise-rAjA kA siMhAsana rakhane ke liye amuka sthAna maryAdita rakhA jAtA hai, vaise prAsAda banAne ke liye pramuka bhUmi maryAdita rakkhI jAtI hai // 1 // aparAjitapRcchA ke sUtra 115 meM zloka 5 meM lokhA haiM ki __ "prAsAdo liGgamityukto jagatI pIThameva ca // " prAsAda zivaliGgakA svarUpa hai| jaise zivaliGga ke cAroM tarapha pIThikA hai, vaise hI prAsAda ke jagatIrUpa pIThikA hai| jagatI kA prAkAra caturastrAyasASTAsA vRttA vRttAyatA tathA / agatI paJcadhA proktA prAsAdasyAnurUpataH // 2 // samacorasa, laMba corasa, pATha kone vAlI, gola aura laMbagola, aise pAMca bhAkAra vAsI jagato haiN| unameM se prAsAda kA jaisA AkAra ho, vaisI jagatI banAnI cAhiye // 2 // jagatI kA vistAra mAna prAsAdapRthumAnAtha triguNA ca catuguNA / kramAt paJcaguNA proktA jyeSThA madhyA kaniSThikA / / 3 / / prAsAda ke vistAra ke mAna se tIna guraNI, cAra guNI athavA pAMca guNI agatI banAnI cAhiye / unameM tInaguNI jyeSThamAna kI, cAra gaNo madhyamamAna ko aura pAMca guNI kaniSTha mAna ko agalI samajhanI cAhiye / / 3 / / prA04 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ... prAsAdamahalane :.. aparAjitapRcchA sU0 115 meM bhI kahA hai ki "prAsAdapRthumAnena dvi (tri ? ) guNA cottamA tayA / madhyamA caturgaNA yAghamA eJcaguNocyate // " prAsAda ke vistAra se dugunI ho to uttama, cAra gunI ho to madhyama aura pAMca gunI ho to kaniSTha mAna kI agatI kahI jAtI hai| kaniSThe' jyeSThA kaniSThA jyeSThe madhye ca mdhymaa| prAsAde jagatI kAryA svarUpA lakSaNAdhitA // 4|| kaniSTha mAna ke prAsAda meM jyeSThamAna ko jamatI, madhyama mAma ke prAsAda meM madhyama mAna ko, aura jyeSThamAna ke prAsAda meM kaniSTha mAna ko jagatI prAsAda ke svarUpa ke lakSaNa vAlI banAnI / arthAt jisa prakAra kA prAsAda ho, usI prakAra kI jagatI banAnI cAhiye // 4 // aparAjitapacchA meM bhI likhA hai ki "uvA kaniSTaprAsAde madhyame madhyamA tathA / jyeSThe kaniSThA vyAkhyAtA jagato mAnasaMkhyayA // " sUtra0 115 kaniSThamAna ke prAsAda meM jyeSThamAna kI, madhyamamAna ke prAsAda meM madhyamamAna ko aura hamAma ke prAsAda meM kaniSTha mAna ko jagatI rakhanI caahiye| rasasaptaguNAkhyAtA jine paryAyasaMsthite / " dvArikAyAM ca kartavyA tathaiva puruSatraye ||shaa cakalyANaka (cyavana, janma, dIkSA, zAna aura mokSa ) vAle athavA devakulikA vAle dina prAsAda meM, dvArikA prAsAda meM aura tripuruSa (brahmA, viSNu aura zikSaka ke prAsAda meM bahAlI athavA sAsa guNI jagatI rakhanI cAhiye / / maNDapa ko jagatI maNDapAnukrameNaiva sapAdAMzena sAdhataH / ..... dviguNA vAyatA kAryA sahasrAyatane vidhiH // 6 // ___ maMDapa ke anukrama se satAyo, Der3hI athavA dugunI laMbI agatI karanI cAhiye / hajAroM prAsAdoM meM yahI vidhi hai // 6 // (1) kanyase kanyamA jyeSThA", mudrita pustakadvaye / (2) 'svahastAyatane' / 1 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAya app pppppppppppaangkaaym pym-samanatthaatukkpptttteyaappu bhramaNI ( parIkramA ) tridvaya kazramasaMyukA jyeSThA madhyA kaniSThikA' / ucchAyasya tribhAgena bhUmaNInAM samucchrayaH // 7 // jagatI meM tIna bhramaNo ( parikramA )ho to jyeSThA, do bhramaNI ho to madhyamA aura eka amaNI ho to kaniSThA jagato kahA jAtA hai| yaha bhramaNo kI UMcAI jagato kI UMcAI ke tIsare 2 bhAga ko honI cAhiye // 7 // "kaniSThe bhramaNI caikA madhyame bhramaNIdvayam / jyeSThe tisro bhramaNyazva sAGgopAtikasaGkhacayA // " mapa0 sUtra0 115 ___ kaniSTha mAsAda ho to eka pramaNI, madhyama prAsAda ho to do bhramaNI, aura jyeSTha prAtAra ho to tIna bhramaNI apane aMgopAMga vAlI banAnI caahiye| jagatI ke kone catuSkoNastathA sUrya-kaugoviMzatikoNakaiH / aSTAviMzati-patriMzat-koNaH syuH paJca phAlanA ll cAra kone vAlI, bAraha kone vAlI, bosa kone bAlI, aTThAIsa kone vAlI aura chattIsa kone vAlI, ye pAMca prakAra ke kone vAlI jagatI haiM // 8 // jagatI kI UMcAI kA mAna prAsAdAhistAnte tryaMzA dvAviMzatikare / dvAtriMze caturthAzA. bhUtAMzIcA zatAbU ke ll __eka se bAraha hAya ke vistAra vAle prAsAda kI jagatI prAsAda ke ardha bhAga kI UMcI namA / teraha se mAIsa hAya ke vistAra vAle prAsAda kI agatI prAsAda ke tIsare bhAga kI seIsa se basIkha hAtha ke vistAra vAle prasAda kI agatI cauthe bhAga kI, aura setosa se pAsa hAya ke prAsAda kI jagatI pAMcaveM bhAga kI UMcI banAnI cAhiye III ekahaste kareNocA sAIdvayaM zAzcatuSkare / sUryajenarAvArthAntaM kramAd dvitriyugAMzakaH // 10 // (1) kniiysii'| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaNDane eka hAtha ke vistAra vAle prAsAda kI agatI eka hAtha, do hAtha ke prAsAda kI agatI Dena hAtha, tIna hAtha ke prAsAda kI jagatI do hAtha, cAra hAtha ke prAsAda kI jagatI DhAI hAtha UMcI bnaayeN| pIche pAMca se bAraha hAtha taka ke prAsAda ko jagatI dUsare bhAga kI arthAt prAsAda se prAghI, teraha se caubIsa hAtha ke prAsAda kI jagato tIsare bhAga aura pacIsa se pacAsa hAtha taka ke prAsAda ko agasI cauthe bhAga jitanI UMthI banAveM // 10 // (yaha aparAjitapRcchA kA mata hai| dekheM sUtra 115 zloka 23 se 26 ) jagatI ke uvaya kA thara mAna sahacchyaM bhajet prAza-stvaSTAviMzatibhiH padaiH / tripado jAyakumbharaca dvipadaM karSakaM tathA // 11 // panapatrasamAyuktA tripadA ziraHpatrikA' / dvipadaM khurakaM kuryAt saptamAgaM ca kumbhakam // 12 // kalazastripadaH prokto bhAgenAntarapatrakam / kaposAlistribhAgA ca puSpakaNTho yugAMzakaH // 13 // puppakAjjAdhakumbhasya nirgamazcASTabhiH padaH / karNeSu ca dipAlA prAdhyAdiSu pradakSiNAH // 14 // jagatI ke udaya ke aTThAIsa bhAga kreN| unameM se lIna bhAga kA jADadhakumbha, yo / ko kariNakA ( karago), sIna bhAma kA papapatra (dAsA) sahita grAsapaTTI, do bhAga kA khurA, sAta bhAga kA kumbha, tIna bhAga kA kalaza, eka bhAga kA aMtarapatra, tIna bhAga kI kapotAlI (kevAla ) aura pAra bhAga kA puSpakaMTha banAveM / puSpakaMTha se jAjayakumbha kA nirgama mATha bhAga rakheM 1 agatI ke kone meM pUrvAdi saSTi krama se dikpAloM ko sthApita karanA cAhiye // 11 se 14 // jagatI ke prAbhUSaNa--- prAkArairmaNDitA kAryA caturbhiAramaNDapaH / marairjalanikAsaH sopAnastoraNAdibhiH // 15 // jagato ko kiloM se zobhAyamAna kareM, arthAt jagato ke cAroM tarapha kilA banAveM / tathA pAroM dizAoM meM maNDapa bAle cAra dvAra banAveM / pAnI nikalane ke liye magara ke mukha vAlI nAlI rakkheM / evaM sIDhiyAM aura toraNoM se zobhAyamAna jagatI manAyeM / / 15 / / (1) zIrSapatrikA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / dvitIyo'dhyAyaH 26 - aba 80C........... - T ------ --- +- Gpps 28 : AI - - SERIERawat SHAIL ANA panyAsa - - - ETERMANOM seinlaolarismasiroelilaikimapisti THERE H -R mara a malayaHARE FLADAACTER VAHKATA n indhiariinindininemittandeinindiatimasinindiminimisinililintinum SARAMAYA SEELAXE Aahe jagatI kA dvAra aura dvAra meDapa tathA jagatI ke Upara prAsAda kI mahApITha AMAAPLA - - jagato kA udaya aura usake gharoM kA digdarzananAbhanayamApa anemr TRYAM PHI ' ... ILA CIR % HOM S OjolloiQIQIM 3 th. CHEET Aarti Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 maNDapa pratoya sopAnaM zuNDikAkRtim / toraNaM kArayet tasya padapadAnusArataH ||16|| maNDapa ke Age aura pratolI pola ) ke dhAge sIDhiyAM banAveM, isake donoM tarapha hAthI kI prAkRti rkheN| pratyeka pada ke anusAra toraNa banAyeM ||16|| toraNasyobhayastambha - vistaraM garbhamAnataH / bhittigamapramANena samamAnena vA bhavet ||17|| sora ke donoM staMbha ke madhya kA vistAra prAsAda ke garbhagRha ke mAna se, athavA dIvAra ke garbhamAna se, prathavA prAsAda ke mAna se rakhA jAtA hai ||17|| vedikA pITharUpA ca zobhAbhirbahubhiSutA / vicitra toraNaM kuryAd dolA devasya tatra ca // 18 // prAsAdamaNDane yaha jagatIrUpa vedikA prAsAda kI pIrUpa hai, isaliye ise aneka prakAra ke rUpoM tathA toraNoM se zobhAyamAna banAnA cAhiye / toraNoM ke phUloM meM devoM kI prAkRtiyAM banAyeM ||18|| devake vAhana kA sthAna prAsAdAdvAhanasthAne karaNIyA catuSkikA | ekadvitricatuH paJca rasasaptapadAntare // 16 // devoM ke vAhana rahane ke sthAna para cIkI banAveM / yaha cauko prAsAda se eka, do, tIna, cAra, pAMca, chaha athavA sAla pada jitanI dUra banAyeM ||16|| devake vAhana kA udaya yA navAMze tu SaTsapta mAnikaH / jhanAmisvanAntaM vA trividho vAhanoMdayaH ||20|| mUsa ke udaya kA nava bhAga kreN| unameM se pAMca chaha athavA sAta bhAga ke mAna kA bAhana kA udaya rkheN| prathavA guhya, nAbhi yaha stana paryanta vAhana kA udaya ekseM me tIna 2 prakAra ke vAhana kA udaya kahA gayA hai ||20| (1) 'trividhaM kuryAt (2) 'paTTa' paTTAnusArataH' (1) 'layomadhye'yathA mameda' (4) 'mAnavamA ' Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAya devake vAhana kA dRSTisthAna- pAI jAnu kaTiM yAvadarbhAyA vAhanasya dRk / vRSasya viSNubhAgAnte sUrye vyomastanAntakam // 21 // mUrti ke caraNa, jAnu athavA kamara paryanta UMcAI meM vAhana kI dRSTi rakhanI cAhiye / vRSabha (nadI) kI dRSTi zivaliMga ke viSNu bhAga taka aura sUrya ke vAhana ( ghoTA ) kI dRSTi mUrti ke stanabhAga taka rakhanI cAhiye ||21|| aparAjitavRcchA meM kahA hai ki ---- "vRSasya cocchrayaH kAryo viSNubhAgAntadRSTikaH // pAda jAnu kaTi yAvadA vAhanasya hak attered vA sUrye vyomastanAntakam || vilome kurute pIDA-mapohaSTi: sukhakSayam / sthAnaM hanyAdUrdhvadRSTiH svasthAnai muktidAyikA ||" sUtra0 208 31 vRSabha kI UMcAI zivaliMga ke vibhAga taka dRSTi rahe, isa prakAra rakheM / devoM ke vAhana kI dRSTi unake caraNa, jAnu athavA kaTi taka rahe tathA guhya nAbhi mora stana taka dRSTi rahe isa prakAra UMcAI rakkheM | isase viparIta rakhane se duHkha hovegA / uparokta bhAva se nIcI dRSTi rahane para sukha kA kSaya hogA aura yadi UMcI dRSTi hI rahegI to sthAna wSTa hogaa| isaliye kahe hue apane 2 sthAna meM dRSTi rakhane se muktipada milatA hai| jina prAsAda ke maMDapoM kA krama -- jinAgre samosaraNaM zukrAgre gUDhamaNDapaH / gUDhasyAgre' catuSkikA tadagre nRtyamaNDapaH ||22|| jina prAsAda' ke Age samavasaraNa banAnA / zukanAsa ( kavalImaMDapa ) ke grAme gUDha maNDapa, isake prAgecaukI maMDapa aura isake Age nRtyamaMDapa banAne cAhiye || rA jiprAsAda meM devakulikAkA krama -- disaptatyA dvivArvA caturviMzatito'pi vA / jinAlaye caturdikSu sahitaM jinamandiram ||23|| aisA jinamandira banAnA cAhiye kI jinaprAsAda ke cAroM tarapha bahattara, bAvana athavA bhauvIsa devakulikAyeM hoM // 23 // (1) 'tasyAdye vikAthA ca' / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....... prAsAdamavane paramajaina Thakkura 'phesa' viracita vatsArapayaraNa ke tIsare prakaraNa meM devakulikA kA kama batalAyA hai / jaise bAvana jinAlaya -- 32 "tI vAma dAhiNa nava buddhi ghaTTa purano na deharayaM / mUlapAsAya egaM bAyA jinAlaye evaM // " ra 2 jiprAsAda ke bAyIM aura dAhinI aise ikAvana devakulikA aura eka mukhya prAsAda milakara kula bAvana jinAlaya kahA jAtA hai| bahatara devakulikA--- "rati rai dAhiNavAmesu piTThi igmAraM / daha prAve nAvaM isa bahatara niNidAnaM // " niprAsAda ke bAMyI ora dAhinI ora pathcIsa 2: pIche kI tarapha gyAraha aura grA kI tarapha dasa aise ikahattara devakulikA aura eka mukhya prAsAda milakara kula bahattara jinAlaya kahA jAtA hai | cauvIsa devakulikA "amI dAhie vAme jiriMga geha nauvIsaM / mUlasilAgAu kramaM pakaurae jagai-majjhami // " mukhya jiprAsAda ke bhAge, dAhinI aura bAyIM ora aise tIna dizA meM ATha 2 devakulikA banAne se kula covIsa jinAlaya kahA jAtA hai| ye saba devakulikAeM jagatI ke prAnta (sarahada ) bhAga meM kI jAtI haiM / maNDapAd garbhatreNa vAmadakSiNayodazIH / tet prakarttavyaM trizAlA vA balANakam ||24|| mukhya jinaprAsAda ke gUDha maMDara kI bAyIM aura dAhinI ora aSTApada trizAlA athavA balAka banAyeM | ( sAmane bhI balAyaka banAyA jAtA hai ) ||24|| ratha aura maTha kA sthAna----- pare rathazAlA ca maThaM yAmye pratiSThitam / utare cata ca proktaM zrIvizkarmaNA // 25 // devAlaya ke pIche kI tarapha rathazAlA, dakSiNa meM maTha ( dharmaguru kA sthAna ) aura uttara meM ratha kA praveza dvAra bnaaveN| aisA vizvakarmA ne kahA hai ||25|| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAya 33 jagatI tAdRzI kAryA prAsAdo yAdRzo bhavet / bhinnacchandA na karttavyA prAsAdAsanasaMsthitA // 26 // iti praasaadjgtii| prAsAda jisa prakAra kA ho, usI prakAra kI jagatI banAno cAhiye / bhinna yAkAra ko nahIM banAnI cAhiye / kyoMki yaha prAsAda kA prAsanarUpa hai // 26 / / anya prAsAda agrataH pRSThatazcaiva vAmadakSiNayordizoH' / prAsAdaM kArayedanyaM nAbhivetrivarjitam // 27 // mukhya prAsAda ke Age, pIche, bAyIM aura dAhinI ora dUsare prAsAda banAyeM jAya, ve saba nAbhivedha (prAsAda ke garbha ) ko chor3akara ke banAveM // 27 / / zivaliMga ke Age anya deva---- liGgAgre tu na kartavyA arcArUpeNa devatAH / prabhAnayA na bhogAya yathA tArA divAkare // 28 // zivaliMga ke sAmane koI bhI deva pUjana ke rUpa meM sthApita karanA nahIM caahiye| kyoMki jaise sUrya ke teja se tArApoM kI prabhA naSTa hotI hai, vaise dUsare detroM kI prabhA naSTa hotI hai| isaliye ve deva bhogAdi sukha saMpatti nahIM de sakate / / 2 / / deva ke sammukha svadeva zivasyAgre zivaM kuryAd brahmANaM brahmaNo'grataH / viSNoragre bhaved viSNu-jine jino ravI raviH // 26 / / ___zivake sAmane ziva, brahmA ke sAmane brahmA, viSNu ke sAmane viSNu, jinadeva ke sAmane jinadeva aura sUrya ke sAmane sUrya, isa prakAra prApasa meM svajAlIya deva sthApita kiyA jAya to doSa nahIM mAnA jAtA // 26 // "caNDikAne bhavenmAtA yakSaH kSetrAdibhairavaH / jJeyAstepAmabhimukhe ye yeSAM ca hitaiSiNaH // '' apa0 sU0 108 caMDikA prAdi devI ke sAmane mAtRdevatA, yajJa, kSetrapAla aura bhairava Adi deva sthApita kiye jAyeM to doSa nahIM hai / kyoMki ve Apasa meM hitaiSo haiM / (1) 'to'pi vaa| (2) jine jaino| prA05 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 prAsAdamaDane paraspara dRSTivedha brahmA viSNurekanAbhi-myAdoSo na vidyate / zivasyAgre'nyadevasya dRSTivedhe mahadbhayam // 30 // brahmA aura viSNu ye donoM deva eka nAbhi meM hoM arthAt unakA devAlama prApasa meM sAmane ho to doSa nahIM hai / paraMtu zibake sAmane dUsare devakA dRSTivedha hotA ho to bar3A bhaya utpanna hotA hai // 30 // dRSTivedha kA parihAra prasiddharAjamArgasya prAkArasyAntare'pi vaa| sthApayedanyadevAMzca tatra doSo na vidyate // 31 // zivAlaya aura anya devoM ke devAlaya, ina donoM ke bIca meM prasiddha rAjamArga {mAma rAstA ) ho, athavA dIvAra ho to doSa nahIM hai // 31 // zivasnAnodaka zivasnAnodakaM gUDha-mArge caNDamukhe sipet / dRSTaM na lakSyettatra hanti puNyaM purAkRtam // 32 // zida kA snAnajala gupta mArga se ghaNDamaraNa ke mukha meM mire, isa prakAra snAna kA jala nikalane kI gupta nAlI rakhanA cAhiye / dikhate huye snAna jala kA ullaMghana ( lAMghanA ) nahIM karanA caahiye| kyoMki snAna jala kA ullaMghana karane se pUrvakRta puNya kA nAza hotA hai ||32|| caMDagaNa zivasnAnopaka pI rahA hai FIRRIOR (1) jine| (2) snAnaM / caMDanAya gaNadeva kA svarUpa aparAjita pRmachA sUtra 208 meM milA hai ki-spUla zarIra bAbA, bhayaMkara mukha chAlA, UdhrvAsana baiThA humA aura donoM hAtha se snAna bala pItA humA, aisA saspa banA karake pIThikA ke jala sthAna ke nIce sthApana kiyA jAtA hai, jisase snAna kA bala usake bhUkha meM hokara bAhara gire| isa snAna jala ke ucchiSTa hotrAne para usakA yadi kabhI ullaMghana ho jAe to doSa mahIM mAnA bAvA, aisA zilpiyoM kA kahanA hai| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH 35 minimilar // devoM ko pradakSiNA ekA caNkhyA ravau sapta tisro dadyAd vinAyake / catasro vAsudevasya' zivasyArdhA pradakSiNA // 33 // ___ caMDIdevI ko eka, sUrya ko sAta, gaNeza ko tIna, viSNu ko cAra aura mahAdeva ko mAdhI pradakSiNA denI cAhiye // 33 // agrato jinadevasya stotramantrArcanAdikam / kuryAna darzayet pRSThaM samsukhaM dvAralacannam / / 34 / / jinadeva ke pAge stotra, maMtra aura pUjana prAdi kreN| paraMtu bAhara nikalate samaya aranI pITha nahIM dikSA, sammukha ho pichale paira calakara dvAra kA ullaMghana kareM // 34 // balamArga (panAlA) pUrvAparasuru dvAre prathAlaM subhamusare / iti zAstravicAro'ya-musarAsyA na devatAH // 35 // pUrva aura pazcima dizA ke dvAra vAle prAsAda ko nAlI ( panAlA) uttara dizA meM rakhanA zubha hai| uttara dizA meM (dakSiNAbhimukha } kisI bhI deva kI sthApanA nahIM kareM aisA zAstra kA niyama hai // 35 // aparAjitapasyA meM lokhA hai ki "pUrvAparaM yadA dvAra praNAlaM cottare zubham / . prazasta zivaliGgAnA-miti zAstrArtha nizcayaH / / " sUtra0 108 pUrva aura pazcima dizA ke dvAra vAle prAsAda kI nAlI uttara dizA meM rakhanA zubha hai| zivaliMga ke liye so yaha niyama vizeSa prazaMsanIya hai / aisA zAstra kA niyama hai| "arcAnAM mukhapUrvANAM praNAlaM vAmataH zubham / uttarAsyA na vizeyA a rUpeNa devatAH // sUtra0 108 padi deyoM kA mukha pUrva dizA ke sAmane ho to usakI nAlo bAyIM ora rakhanA zubha hai| uttara dizA meM dakSiNAbhimukha kisI bhI deva kI mUrti sthApita nahIM kreN| (1) visudevasya / (2) muttarezA / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 "jainamuktA: samaeatre yAmyottarakamaiH sthitAH / vAmadakSiNayogena karttavya sarvakAmadam // " a0 sUtra 108 jinadeva ke prAsAda dakSiNa aura uttara dizA ke dvAra vAle bhI banAye jAte haiN| unakI nAlI vAma dakSiNa yoga se arthAt dakSiNa dizA ke sAmane dvAra vAle arthAt dakSiNAbhimukha prAsAda ko nAlI bAyIM ora tathA uttara dizA ke sAmane dvAra vAle ( uttarAbhimukha ) prAsAda kI nAlI dAhinI ora banAveM, arthAt uttara yA dakSiNa dizA ke dvAra vAle prAsAda kI nAlI pUrva dizA meM rkheN| yaha saba icchApUrNa karane vAlI haiN| vAstumaMjarI meM bhI kahA hai ki "pUrvAparAsyaprAsAde nAla saumye prakArayet / tatpUrve yAmyasomyAsye maNDape vAmadakSiye // " pUrva ra pazcimAbhimukha prAsAda kI nAlI uttara dizA meM, uttara aura dakSiNAmukha prAsAda kI nAlI pUrva dizA meM rkheN| maMDapa meM sthApita kiye devoM kI nAlI bAyIM aura dAhinI ra rakhanI cAhiye / maNDapasthita devoM kI nAlI WALL prAsAdamavane maNDape ye sthitA devAsteSAM vAme ca dakSiNe / praNAlaM kArayed dhImAn jagatyAM ca caturdizam ||36|| maMDapa meM jo deva sthApita hoM, unake snAna jala nikalane kI nAlI bAyoM aura dAhinI ora rakhanA cAhiye, zrarthAt mUlanAyaka ke bAyIM ora baiThe hue devoM kI mAlI bAyIM ora tathA dAhinI ora baiThe hue devoM kI nAlI dAhinI ora banAyeM / jagatI ke cAroM dizA meM nAlI banAveM ||36|| "vAme vAma prakurvIta dakSiNe dakSiNaM zubham / maNDapAdiSu pratimA yeSu yuktyA vidhIyate // " apa0 sU0 108 maMDapa meM jo deva baiThe ho, unameM mUtranAyaka ke bAyIM ora ke devoM kI nAlI bAyoM ghora tathA dAhinI ghora ke devoM kI nAlI dAhinI ora banAnA zubha hai / pUrva aura pazcimAbhimukhadeva - pUrvAparAsyadevAnAM kuryAbho dakSiNocaram / brahmaviSNuzivAkeMndra guhAH pUrvAparAGmukhAH ||37|| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. .... . dvitIyo'dhyAya . .. . . . pUrva aura pazcima dizAbhimukha vAle devoM kA mukha dakSiNa aura uttara dizA meM nahIM rakhanA cAhime / brahmA, viSNu, ziva, sUrya, indra aura kAttikeya, ye deva pUrva aura pazcima mustha vAle haiN| isaliye inakA mukha pUrva prathayA pazcima dizA meM rahe, isa prakAra kI sthApanA karanI cAhiye // 37 // nagarAbhimukhAH zreSThA madhye bAhya ca devatAH / gaNezo dhanado lakSmIH puradvAre sukhAvahAH // 38 // nagara ke madhya aura bAhara sthApita kiye hue devoM kA mukha nagara ke sammukha rakhanA zreSTha hai| gaNeza, kubera aura lakSmIdevI, unheM nagara ke daravAjoM para sthApita karanA sukhadAyaka hai / / 3 / / dakSiNAbhimukhadeva vighnezo bhairapazcaNDI nakulIzI grahAstathA / mAtaro dhanadazcaitra zubhA dakSiNadiGa mukhAH // 36 // gaNeza, bhairava, caNDI, nakulIza, navagraha, mAtRdevatA aura kubera, ina devoM ko dakSiNAbhimukha sthApita kareM to zubhaphala denevAle haiM // 39 / / vidizAbhimukhadeva naiRtyAbhimukhaH kAryoM hanumAn vAnarezvaraH / anye vidiGmukhA devA na kartavyAH kadAcana // 40 // iti devAnAM dRSTidoSadivibhAgaH / vAnarezvara hanumAnajI kA mukha naiRtya dizAbhimukha rakkheM / bAko dUsare kisI bhI deva kA mukha vidizA meM kabhI bhI nahIM rakhanA cAhiye // 40 // sUrya prAyatana sUryAda gaNezo viSNuzca caNDI zambhuH pradakSiNe / bhAnogRhe grahAstasya gaNA dvAdaza mUtayaH // 41 // iti sUryAyatanam / sUrya ke paMcAyatana devoM meM madhya meM sUrya, usake pradakSiraNa krama se gaNeza, viSNu, maNDIdevo paura mahAdeva ko sthApita kreN| tathA navagraha aura bAraha gaNoM kI mUrtiyAM bhI sthApita kareM // 4 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . mmuni ....... prAsAdamarakhane gaNeza mAyatana---- gaNezasya gRhe tavacaNDI zambhuIrI raviH / mUtayo dvAdazAnye'pi gaNAH sthApyA hitAzca ye // 42 // iti gaNezAyatanam / gaNeza ke paMcAyattana devoM meM madhya meM gaNeza, usake pIche pradakSiNa kama se caMDIdevI, mahAdeva, viSa pro. sUrya kI sthAna kreN| 4. bAraha gazoM kI pUniyAM bhI sthApita karanA hita kAraka hai // 42 // viSNu prAyatana viSNoH pradakSiNenaiva gaNezArkAmdhikAzivAH / gopyastasyAvatArasya bhUrsayo dvArikA tathA // 43 // iti viSNvAyatanam / viSNu ke paMcAyatana devoM meM --madhya meM viSNu ko sthApita karake usake pradakSiNa kramase gaNeza, pUrya, ambikA aura ziva ko sthApita kreN| tathA gopiyoM ko aura avatAroM kI mUttiyAM tathA dvArikA nagarI ko sthApita kareM | // 43 // caNDI prAyatana caNDayA: zambhurgaNezo'ko viSNuH sthApyaH pradakSiNe! mAtaro mUrta yo devyA yogilyo bhairavAdayaH // 44 // iti caNDikAyatanam / caMDI devI ke paMcAyatana devoM meM-madhya meM caMDI devI kI sthApanA karake, usake pradakSiNa krama se mahAdeva, gaNeza, sUrya aura viSNu ko sthApita kreN| tathA mAtadevI, causaTha yoginI bhAdi deviyoM kI aura bhairava prAdi devoM ko bhI mUtiyAM sthApita kareM // 44|| ziva paJcAyatana shmmo| sUryo gaNezazca caNDI viSNuH pradakSiNe / sthAyAH sarve zivasthAne dRSTivedhavivarjitAH // 4 // iti zivAyatanam / ziva ke paJcAyatana devI meM madhya meM ziva ko sthApita karake, usake pradakSiNa krama se sUrya, goza malI aura viSNu ko sthApita kreN| paraMtu unakA dRSTivedha avazya chor3a deveM // 45 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rigina ohtashan.antisinnihani dvitIyo'dhyAya . trideva sthApanA krama--- . rudrakhipuruSe madhye rudrAdvAmagato hariH / dakSiNA bhaved brahmA viparyAse bhayAvahaH // 46 // tripuruSa prAsAda meM mahAdeva ko madhya meM sthApita kreN| usako bAyIM mora viSNu aura dAhinI ora brahmA ko sthApita kreN| isase viparIta sthApana kareMge to bhayakAraka hoMge // 46 // tridevoM kA nyUnAdhika mAna---- rudrayA~bhAgonI hari vimirA / tanu nyA pArvatIdevI sukhadA sarvakAmadA // 47 // iti tripurussnyaasH| iti zrI sUtradhAra maNDanaviracite vAstuzAstre prAsAdamaNDane jagatI dRSTidoSAyatanAdhikAre dvitIyo'dhyAyaH / / 2 / / zivamukha kA eka tRtIyAMza bhAga kama karake do sRtIyAMza bhAga saka viSNu kI aMdhAI rakkheM / aura viSNu ke mukhAddha bhAga taka brahmA ko UMcAI rakkheM / brahmA kI UMcAI ke barAbara pArvatI devI ko UMcAI rakheM / yaha niyama sukhadAyaka aura saba iccitaphala denevAlA haiM / 147 // aparAjita pRcchA meM bhI kahA hai ki--- "brahmA viSNustathA rudra-ratyekasmin vA pRthagRhe / bhUyo nyUnanyUnatazca rudro hariH pitAmahaH // aMzonazca harAdviSNu-viSNora pitAmahaH / vAmadakSiraNayogena madhye rudra ca sthApayet / / saMsthApya ca zubhaM kA nupAcAH sujanAH prajAH / prakartavya sthala viprAdyAH same yAnti samanvitam / / tAbhyAM lasbo yadA rudra : kSayo rAzi jane mRtiH / rASTrakSobho nRpayuddha brahmaviSNU samau yadA / / anAvRSTirjane mAri- hasve janArdane / viparyaye nRpAyAzca masvasthA prati prajA !" sUtra 136 . Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaDane samanarthamara.path.vi.dam ........................ tripuruSa prAsAda meM brahmA viSNu aura mahAdeva ye tInoM deva eka hI garbhagRha meM yA zalaga 2 garbhagRha meM sthApita karanA ho to mahAdeva se myUna viSNu aura viSNu se nyUna brahmA ko UMcAI rakhanI cAhiye / mahAdeva se eka bhAga nyUna viSNu aura viSNu se sAdhA bhAga myUna brahmA ko UMcAI rakhanI cAhiye / madhya meM mahAdeva, usakI bAyIM ora viSNu aura dAhinI ora brahmA . ko sthApita karane se rAjA aura prajA kA kalyANa hotA hai / viSNu aura brahmA kI UMcAI se mahAdeva kI UMcAI kama ho to rAjAmoM kA vinAza aura manuSyoM kA maraNa hotA hai| brahmA aura viSNu ko UMcAI barAbara ho to deza meM utpAta aura rAjAnoM kA yuddha hotA hai| brahmA ko UMcAI se viSNu kI UMcAI kama ho to anAvRSTi aura manuSyoM meM mahAmArI Adi roga kI utpatti hotI hai| isaliye kahe hue mAnake anusAra hI inheM banAnA cAhiye, viparIta karane se rAjA aura prajA asvastha rahate haiM / iti zrI paM0 bhagavAnadAsa jaina viracita prAsAda mAuna ke dUsare adhyAya kI subodhinI nAmnI bhASA TIkA samApta ||2|| .. saram m e t. IMPORatantstate.in Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha prAsAdamaNDane tRtIyo'dhyAyaH prAsAvadhAriNI kharazilA atisthUlA' suvistIrNA prAsAdadhAriNI zilA / atIvasudRDhA kAryA iSTikAMcUrNavAribhiH // 1 // prAsAda ko dhAraNa karanevAlI jo prAdhAra zilA hai, yaha agatI ke dAsA ke Upara aura prathama bhiTTa ke nIce jo banAyI jAtI hai, usako kharazilA kahate haiM / vaha pratisthUla aura acchI taraha vistAravAlI chanAyeM, tathA iTa, cUnA aura pAnI se bahuta majabUta banAveM // 1 // kharazilA kA mAna "prAsAdacchandamaspoce dRvakharazilottamA / ekahaste pAdahastaH pshcaante'nggulvRddhitH|| ardhAGgalaM tadUrve tu navAntaM sudRDhottamA / pAdavRddhi punardadyAd haste haste tathA punaH / / hastAnAM vizatiryAvadarddhapAdA tadUdhyataH / viMzatyaGgalapiNDA pa zatAddhe tu kharA zilA !" prapa0 sU0 123 prAsAdatala ke Upara bahuta majabUta aura uttama kharazilA bnaayeN| vaha eka hAtha ke vistAra vAle prAsAda meM cha: aMgula ke udayavAlI banAyeM / pIche do se pAMca hAtha taka ke prAsAya meM pratyeka hAtha eka 2 maMgula, chaha se nava hAtha taka prAdhA 2 aMgula, dasa se tIsa hAtha taka pAva 2 aMgula aura inatIsa se pacAsa hAtha taka ke vistAra vAle prAsAda meM pratyeka hAtha eka 2 aba bar3hA karake banAveM / isa prakAra pacAsa hAtha ke prAsAda ke liye lagabhaga vIsa aMgula ke UMcAI kI kharazilA honI cAhiye / hArArNava adhyAya 102 meM kahA hai ki "prathamabhiTTasyAdhastAt piNDo varNa (kUrma : zilottamA / tasya piNDasya cArthena kharazilApiNDameya ca // " prathama miTTa ke nIce kUrmazilA kI moTAI se ardhamAna ko svarazilA kI moTAI rakkheM / (1) pratispumAtivistINA / (2) 'iSTakA' / prA06 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 miTTamAna zilopari bhaved bhiGga-mekahaste yugAGgulam | ardhAGgulA bhaved vRddhi-ryAvaddhastazatAddha kam ||2|| kharazilA ke Upara miTTa nAma kA thara banAveM / eka hAtha ke vistAra vAle prAsAda ko cAra aMgula ke udaya kA bnaayeN| pIche dose pacAsa hAtha taka ke prAsAda ke liye pratyeka hAtha bhASA 2 aMgula bahA karake banAyeM || 2 || prakArantara se bhiTTamAna -- mazIna mAna kramAt / paJcadigviMzatiryAvaLatAca vivaddhayet // 3 // eka hAtha ke vistAra vAle prAsAda ko cAra aMgula kA bhiTTa bnaayeN| pIche do se pAMca hAtha taka ke prAsAda ko pratyeka hAtha eka 2 aMgula chaha se dasa hAtha taka ke prAsAda ko pratyeka hAtha pauna 2 aMgula, gyAraha se bIsa hAtha taka ke prAsAda ko pratyeka hAtha zrAdhA 2 aMgula aura ikkIsa se pacAsa hAtha taka ke prAsAda ko pratyeka hAtha pAva 2 aMgula bar3hA karake bhiTTa kA udaya rakkheM // 3 // yahI mata kSIrAva, aparAjita pRcchA vAstuvidyA aura vAsturAja Adi zilpagranthoM meM diyA gayA hai| fager fire eka dvitrINi viTTAni hInahInAni Frater pramANasya caturtha zena prAsAdamaNDane kArayet / nirgamaH || 4 || atrian kahA hai ki iti bhaTTamAnam / uparokta kathana ke anusAra bhiTTakA jo udayamAna dhAyA ho, usameM eka, do athavA tIna bhiTTa banA sakate haiM / parantu ye eka dUsare se honamAna kA banAnA cAhiye / rAjasiMhakRta vAsturAja meM kahA hai ki "yugAMzahalaM dvitoyaM tadarvoccaM tRtIyakam / " arthAt prathama bhiTTa se dUsarA bhiTTa pauna bhAga kA, aura tIsarA bhiTTa bhASA udaya meM rakkheM tathA apane 2 udaya kA cauthA bhAga barAbara nirgama rakkheM // 4 // "prathamaM nirgamaM kAryaM caturthAMza mahAmune ! | dvitIyaM tRtIyAMzena tRtIyaM ca tadardhataH // " thama bhoTa kA nirgama *pane cauthe bhAga, dUsare bhiTTakA nigama apane tIsare bhAga paura tIsare bhiTTakA nirgama apane udaya se prAdhA rakkheM / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH -RMIRL ramaniaNimes pITha kA udaya mAna pIThamadhaM tripAdAMzai-rekadvitrikare gRhe / caturhaste trisA(zaM pAdAMza paJcahastake / / 5 / / dazaviMzatiSaTtriMza cchatA hastakAvaviH / vRddhirveda triyugmendu-saMkhyA syAdajulaiH kamAt // 6 // paJcAzaM hInamAdhikya-mekaikaM tu vidhA punaH / bhoTa ke Upara pITha banAyA jAtA hai, usakA udayamAna eka hAra ke vistAra vAle prAsAda kI pIThakA udadha bAraha aMgula, do hAtha ke prAsAda kI pIThakA udaya sosaha aMgula, tIna hAya ke prAsAda ko pITha mahAraha aMgula, cAra hAtha ke prasAda kI pITha papane sAr3he tIna bhAga (sAr3he sattAIza aMgula ) kI, pApa hAtha ke prAsAda kI pITha apane cAra bhAga (tIsa aMgula) kI udaya meM banAyeM / chaha meM se hAtha ka ke prasAda kA pATha pratyeka hApa pAra 2 maMgula, gyAraha se bIsa hAtha taka ke prAsAda ko pITha pratyeka hASa tIna 2 aMgula, ikkIsa se chattIsa hAtha taka ke prAsAda kI pITha pratyeka hAya do 2 aMgula aura seMtIsa se pacAsa hApa taka ke prAsAda kI pITha pratyeka hAtha eka 2 maMgula bar3A karake bnaaveN| isa prakAra pacAsa hAra ke vistAra vAle prAsAda kI pITha kA udaya pAMca hAya aura chaha aMgula hotA hai| jadaya kA pAMcavAM bhAga uvama meM kama kare to kaniSTha mAna ko aura bar3hA deve jo jyeca mAna kI pITha holI hai / jyeSTha mAna kI pITha kA pAMcavA bhAga jyeSTha pITha meM baDhAye to ameTa jyesa kama kare to jyeSTha kaniSTha, madhyama mAna ke pola kA pAMcavAM bhAga madhyama meM bavAve to jyeSTha madhyama aura kama kareM to kaniSTha madhyama, kaniSTha mAna kI pITha kA pAMcavA bhAga kaniSTha pITha meM bahAve to jyeSTha kaniSTha bhora kama kare to kaniSTha kaniSTha mAna kI pITha hotI hai| aise nava prakAra se pITha kA udayamAna samajhanA cAhiye // 6 // vAstumaMjarI meM kahA hai ki "prAsAdaspa samutsedha ekaviMzatibhAjite / paJcAdhinavabhAgAnte paJcadhA pIThasamukhchayaH / " prAsAda kI (maMDovarako} UMcAI kA hakIsa bhAga kareM / inameM se pAtra, ahasAtapATha athavA nada bhAga ke mAna kA pITha kA udaya rakkhe / ye pani prakAra ke pITha ke savaya hai| yaha mata aparAjita pRcchA sUtra 123 zloka 7 meM bhI lIlA hai| tamA loka 25 se 26 taka ko poTha kA mAna liyA hai, usameM pAra hAya ke prasAda ko pITha pra lIyAM aura catupAza mAna kI likhA hai| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamarAhane kSIrArNava mata se pIThamAna "ekahaste tu prAsAde pIThaM vai dvAdazAGgalam / hastAdipaJcaparyantaM haste haste paJcAGga laa|| pordhva dazaparyantaM vRddhirvedAnalA bhavet / dazo vizayAvattu haste haste yAGgalA // vizorva SannizA vRddhistu cAGgalavayA / Sadhizorva zatAnti hastahastakamaGgalA / / pazcamAMze tato hInaM kaniSThaM zubhalakSaNam / paJcamAMze'dhikaM caiva jyeSThaM tvaSTrA ca bhASitam / / " adhyAya 3 isakA artha zloka pAMca aura chaha ke barAbara hai / sirpha dose pAMca hAtha taka ke prAsAda kI pITha pratyeka hApa pAMca 2 aMgula baDhA karake banAnA likhA hai, yahI vizeSa hai 1 isa mata se pacAsa hAtha ke vistAra vAle prAsAda ko pITa kA udaya pAMca hAtha aura pATha aMgula kA hotA hai / paparAjitaecchA ke masase pITha kA udayamAna "ekahaste tu prAsAde pIThaM vai dvAdazAGgalam / dvapAGgalaM dvihaste ca vihaste'STAdazAGgalam // ma pAda vibhAga vA trividhaM parikalpayet / zyaMzenArdhana pAdena caturhaste surAlaye / / pAdaM pIThocchathaM kArya prAsAde paJcahastake / pacco dazaparyantaM rasAMzaM hastavRddhaye / / tato haste cASTamAMzA vRddhiH syAd dvAviMzAvadhi / SatriMzadantaM vRddhistu haste ke dvAdazAMzikA / caturvizatyaMzikA la dUrva yAvacchatArthakam / madhye nyUne'dhika paJcamAze jyeSTha kaniSTakam / / trijyeSThamiti ca syAtaM trimadhyaM triniSTakam / tasyAbhidhAnaM vakSye'ha-muditaM navadhocchyAt / / " sUtra0 123 eka hAtha ke prAsAda ko bAraha aMgula, do hAtha ke prAsAda ko solaha aMgula, tIna hAtha ke prAsAda ko aThAraha aMgula pITha kA udaya rkheN| prati eka hAtha ke arddha bhAga, do hAtha ke tIsare bhAga aura cAra hAtha ke cauthe bhAga pITha kA udaya rkkheN| cAra hAtha ke prAsAda ko marda bhAga (48 aMgula ), tIsare bhAga { 32 aMgula ) athavA cauthe bhAga (24 aMgula ) pITha kA udaya rakhanA cAhiye / pAMca hAtha ke prAsAda ko cauthe bhAga ( 30 aMgula ), chaha se dasa hAya ke prAsAda ko pratyeka hAtha cAra 2 aMgula, gyAraha se bAIsa hAtha ke prAsAda ko tIna 2 aMgula, teIsa se chattIsa hAya ke prAsAda ko do do aMgula aura seMtIsa se pacAsa hAya ke prAsAda ko Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MesiAwaision- III Mitali r tRtIyo'dhyAya ....... . . .. ... ..... pratyeka hAtha eka 2 aMgula bar3hA karake pITha kA udaya rakhanA cAhiye / yaha pITha kI UMcAI kA madhyama mAna mAnA gayA hai| isameM isakA pAMcavAM bhAga baDhAthe to jyeSThamAna pora ghaTA to . kaniSTha mAna hotA hai / jyeSTha mAna kA pAMcavAM bhAga jyeSTha meM bar3hA to jyeSTha jyeSTha, ghaTAve to jyeSTha kaniSTha, madhyama kA pAMcavAM bhAga madhyama meM bar3hAyeM to jyeSTha madhyama ghaTAyeM to kaniSTha madhyama, kaniSTha mAna kA pAMcavAM bhAga kaniSdha meM baDhAve to jyeSTha kaniSTha aura ghaTAyeM to kaniSTha kaniSTha, isa prakAra pITha ke udaya kA nava bheda hote haiN| ina nagha bhedoM ke nAma batalAte haiM "zubhadaM sarvatobhaI payaka va vasundharam / . siMhapIThaM tathA vyoma garaDaM haMsameva ca / / vRSamaM yadbhavet pITha merorAdhArakAraNam / pIThamAnamiti myAtaM prAsAne prAdisomayA / / sUtraH 123 zumada, sarvatobhadra, panaka, vasundhara, siMhapITha, vyoma.,garuDa, haMsa aura vRSabha ye nA nAma pIThodaya ke haiN| inameM vRSabhapITha mestrAsAda kA prAdhAra rUpa hai / di0 vasunaMvIkRta pratiSThAzAra meM pITha kA mAna"prAsAdavistarArddhana svocchitaM pIThamuttamam / madhyamaM pAdahInaM syAd uttamAna kanyasam / / " prAsAda ke vistAra ke addhamAna kA pITha kA udaya rkkheN| ise uttama mAna ko pITha mAnA hai / isa uttama mAna kI pITha ke udaya kA cAra bhAga karake unameM se tIna bhAga ke mAna kA pITha kA udaya rakkheM to madhyama mAna ko aura do bhAga ke mAna kA pITha kA SHAMI888158080 udaya ravakheM to kaniSTha mAna ko poTha mAnA hai| pIThodaya kA paramAnatripaJcAzat samutsedhe dvAviMzatyazanirgame // 7 // navAMzo jAiyakumbhazca saptAMzA'karNikA bhavet / sAntarAlaM kapotAliH saptazA grAsapaTTikA |8|| sUpa digva subhAgaizca gajavAjinarA kramAt / vAjisthAne'thavA kArya svasvadevasya vAhanam ||6|| pITha kA jo udayamAna pAyA ho, usameM 53 bhAga kreN| unameM me bAIsa bhAga ke mAna kA pITha prAsApa kI mahApITha (1) saptArza (2) / EHRAM PEL sapanA Pusta Stle MoANAMRATRENT - - - Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ClossWANARTI prAsAthamAne . wit Ani . ..... ain... ......... ....................m ............................................................. kA nirgama ramA / udaya ke tarepana bhAga meM se nava bhAga kA jAdhyakumbha, sAta bhAga kI maMtarapatra ke sAtha karitakA, sAta bhAga kI kapotAli ke sAtha grAsapaTTI, isake Upara bAraha bhAga kA gajapara, vaza bhAga kA prazvathara, aura pATha bhAga kA narathara bnaaveN| azvathara ke sthAna para deva ke vAhana kA bhI para banA sakate haiM / / 7 se 6 paroM kA nirgamamAna--- paJcAMzA karNikAMgre tu nirgamo jADathakumbhakaH / trisAo karNikA sArdhA caturbhiAsapaTTikA // 10 // kuJjarAzvanarA vedA rAmadhummAzanirgamAH / antarAlamadhasteSA-mUrvAdhaH karNayugmakam // 11 // kariNakAse mAge pAMca bhAga nikalatA ADambha, pAsapaTTI se prAge sAle soma bhAga nikalasI kaNikA, gaapara se prAge sADhe cAra bhAga nikalatI prAsapaTTI, prazvatharase prAme cAra bhAga nikalatA gajayara, nara parase prAge tIna bhAga nikalatA prazvayara aura burAse prAge do bhAga nikalatA nara para rkheN| isa prakAra bAIsa bhAga pI kA nirgama Ane / ina gAdi gharoM ke bhIce aMtarAla ko aura aMtarAla ke Upara aura nIce do do kariekA banAve // 10-11|| kAmApITha aura kaNapITha (sAdhAraNapITha) ---- gajapIThaM binA svalpa-dravye puNyaM mahattaram / jADayakumbhazca karNAlI prAsapaTTI tadA bhavet / / 12 // kAmadaM kaNapIThaM ca jADayakumbhazca kavikA / latine nirgama hInaM sAndhAre nirgamAdhikam // 13 // * gama bhAdi gharoM vAlI pITha ko gajarITha kahate haiM / aisI rUpavAlI poTa banAne meM dravya kA adhika sarca hotA hai. isaliye apanI zakti ke anusAra alpa dravya se sAdhAraNa pITha banAne se bhI bar3A puNya hotA hai / gaja azya prAdi rUpoMvAlI pITha ko chor3akara Ayakumbha, kalikA aura kevAla ke sAtha prAsapaTTI vAlI sAdhAraNa pITha banAye, usako kAmadapITha kahate haiN| tapA Adhyama aura kariekA ye do paravAlI pITha banAveM, usako kaNapITha kahate haiM / latinajAti ke prAsAda ke pITha kA nirgama kama hotA hai aura sAMdhAra Atike prAsAda ke pITha kA nirgama adhika hotA hai / / 12-13 // sarveSAM pIThamAdhAraH pIThahInaM nirAzrayam / pIThahInaM vinAzAya prAsAdabhuvanAdikam // 14 // iti pITham / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MAmritamins MAR . "Mr. mAdirzaka AcArya zrI suvidhisAgara jI mhArA s i.GANA ex : : belUra ke momanAthapuram kA eka dvAvira prAsAda ke maMDovara (dIyAra ) aura pITha ko anupama kalAkRti Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ downlod --i .... F a irner proTaya zrI suvidhisAgara PAL SAR BAR SERIES a Stani CLASSES STAR anupama kArIgarI vAlA meru maMDovara jaina maMdira - prAva Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAya bhiTTa jAiyakuMbha kAryakraH 7 grAmapaTTI hastAdipaJcaparyantaM vistAreNodayaH samaH | mAnavasapteSu rAmacandrAGgulAdhikaH // 15 // paJcAdidazaparyantaM triMzadyAvacchatAddhakam / haste haste kramAd vRddhi-nusUrya navAjhulA ||16|| sa 47 = has 1 bath, the jAkuMkuMma kAmada pITha pITha prAsAda aura bhavana (gRha) zrAdi saba meM poThakA AdhAra haiM, yadi pITha na hove to ye nirAdhAra mAne jAte haiN| isaliye binA pITha vAle ye prAsAda aura gRha Adi thor3e samaya meM hI naSTa ho jAte haiM ||14|| prAsAda kA udayamAna ( maMDovara ) - Lan eka se pAMca hAtha taka ke vistAra vAle prAsAda kA udaya vistAra ke barAbara mAna kA bavAveM, parantu unameM kramaza: nava, sAta, pAMtha, tIna aura eka aMgula bar3hA karake banAveM / zrarthAt prasAda kA vistAra eka hAtha kA ho to usakA udaya eka hAtha aura nava aMgula (kula 33 maMgula ), do hAtha kA ho to do hAtha aura sAta aMgula ( kula 55 aMgula ), tIna hAtha kA ho to tIna hAtha aura pAMca aMgula ( kula 77 maMgula ), cAra hAtha kA ho to cAra hAtha aura tIna aMgula ( kula 66 maMgula) aura pAMca hAtha kA ho to pAMca hAya zraura eka aMgula ( kula 121 aMgula ) kA udaya rkkheN| chaha se dasa hAtha taka ke vistAra vAse prAsAda kA udaya pratyeka hAya caudaha 2 maMgula, gyAraha se tIsa hAtha taka ke vistAra vAle prAsAda vA udaya pratyeka hAtha 2 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamakhane bAraha 2 aMgula aura ikatIsa se pacAsa hAtha taka ke vistAra vAle prAsAda kA udaya pratyeka hAya nava 2 aMgula kI vRddhi karake rkheN| isa prakAra pacAsa hAya ke prAsAda kI kula UMcAI pacIsa hAya aura gyAraha aMgula hotI hai / / 15-16 // dekho aparAjita pUcchA sUtra 126 anya prakAra kA udayamAna---- eka hasvAdipaJcAntaM pRthutvenodayaH samaH / haste sUryAGgulAvRddhiAvat triMzatkarAvadhi // 17 // navAGgalA kare vRddhi-paryAvaddhastazatAdhakam / pIlo udArateSa jAdhAnte nAgarAdiSu' // 18 // __ eka se pAMca hAtha taka ke vistAra vAle prAsAda kA udaya vistAra ke barAbara rkkheN| poche chaha se tIsa hAtha taka ke prAsAda kA udaya pratyeka hAtha bAraha 2 aMgula bar3hAkara ke aura ikatIsa se pacAsa hAtha taka ke prAsAda kA udaya pratyeka hAtha nava 2 aMgula bar3hAkara ke rkkheN| yaha prAsAda kA udaya pITha ke Upara khurA se lekara chajanA ke aMta bhAga taka mAnA gayA hai||17-18 . prAsAda ke udaya ke liye aparAjita pRcchA sUtra 126 meM zloka 10 meM anya prakAra se losA hai ki __ "kumbhakAdi prahArAntaM prayuktaM vAstuvedibhiH / sadaghastAttu pIThaM ca UrdhvaM syAcchikharodayaH / / " kumbhA ke ghara se lekara chAtha ke prahAra ghara ke aMta taka UMcAI jAnanI cAhiye, aisA vAstuzAstra ke jAnane vAle vidvAnoM ne kahA hai| kumbhA ke nIce pITha aurAprahAra ghara ke Upara zikhara kA udaya hotA hai| kSIrArNava ke matAnusAra pAsAda kA udayamAna-- "ekahaste tu prAsAde trayastrizAGgalodayaH / dvihaste tUdamaH pArka saptAGgalaH karadvayaH / / vihaste ca yadA mAnA-dadhikazca paJcAGgalaH / caturhastodayaH kArya ekanAGgalenAdhikaH / / vistareNa samA kAryaH paJcahastodaye bhavet / Sahaste tUdayaH kAryoM nyUnI dvAvalI tathA / udayaH saptahaste ca spUnaH samAGgalastathA / aSTahastodayaH kArya: SoDazAGgalahInakaH // hona ekonaviMzaH syAt prAsAde navahastake / daza hasteSUdayaH kAryo'STahastapramANataH // (1) 'naagrossitH| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. dRvIyo'dhyAyaH E ... . sapAdadaza hastazca prAsAda dazapaJcake / vizahastovaye kAryaH sAddha dvAdazahastakaH / / paJcaviMzodaye jJeyaH pAdonadazapaUmakaH / vizahaste mahAprAjJa ! saptadazodayastathA // sapAdekomavizatiH pacatriMze manIbara / / vyomavede yadA haste sAdhaH syAdekaviMzatiH / / satuvizatiH pAdonaH paJcacatvAriMzaddhastake / zatAryodaye mAna tu hastAH syuH pnycviNshtiH||" .... prAsAda kA vistAra eka hAtha ho to 33 aMgula, do hAtha ho to 55 aMgula, tIna hAtha ho to 77 aMgula, cAra hAtha ho to 67 aMgula, pAMca hAtha kA ho to pAMca hAtha, chaha hAtha kA ho to pAMca hAtha aura 22 maMgula, sAta hAtha kA ho to chaha hAtha aura 17 aMgula, mAu hAya kA ho to sAta hAtha aura pATha aMgula, maba hAtha kA ho to sAta hApa mora 16 aMguna, dasa hAya kA ho to mAha hAtha, paMdraha hAtha kA ho ra yasa hAya aura chaha aMgu, bodha hAca kA ho to bAraha hAtha aura bhAraha aMgula, pacIsa hAtha kA ho tA caudaha hAtha aura 18 aMgula, tIsa hAtha kA ho to gaha hAtha, paitIsa hAtha kA ho to 19 hAtha aura chaha aMgula, cAlIsa hAtha kA ho to 21 hAtha paura 12 aMgula, paitAlIsa hApa kA ho to 23 hAtha 18 aMgula, bhaura pacAsa hAtha kA ho to 25 hAtha kA udaya karanA cAhiye / pradhAna deza hAtha ke bAda pAMca pAMca hAtha meM savA do 2 hAtha udaya ka ne kA vidhAna hai| prAsAda ke udaya se poThakA udayamAna--- ekaviMzatyaMzamakte prAsAdasya samucchaye / paJcAdinavabhAgAntaM pIThasya paJcadhodayaH / / 16 / / prAsAda kA burA se lekara chajjA taka jo udayamAna bhAve, usakA ikkosa bhAga karake pAMca, chaha, sAta, pATha prathayA nava bhAga jitanA pITha kA udaya skheN| isa taraha pAMca prakAra se pITha kA udayamAna hotA hai / / 16 / / 144 bhAga ke maMDobara (bovAra) ke tharoM kA udayamAna vedavedendubhakte tu chAdhAnta pIThamastakAt / khurakaH paJcabhAgaH syAd viMzatiH kumbhakastathA // 20 // kalazo'STau dvisAI tu karttavyamantarAlakam / kapotikASTI maJcI ca kartavyA navabhAgikA / / 21 / / prA . Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 paJcatriMzatyadA' jaGghAtithyaMzairudgamo bhavet / vasubhirbharaNI kAryA digbhAgezva' zirAvaTI // 22 // azo kapotAli-dvisArddha mantarAlakam / air trayodazAMzocaM dazamAgairvinirgamaH ||23|| iti bhaNDovaraH / pITha ke Upara se chajjA ke aMta bhAga taka pUrvokta prAsAda ke udaya kA jo mAna AyA ho, usakA eka sau cAlIsa (144) bhAga kreN| unameM se pAMca bhAga kA khurA, bosa bhAga kA kumbhA, mATha bhAga kA kalaza DhAI bhAga kA aMtarAla, ATha bhAga kA kevAla, nava bhAga kI maMtrI paitIsa bhAga kI jaMghA, paMdraha bhAga kA udgama ( urjA ), ATha bhAga ko bharaNI, dasa bhAga kI zirAvaTI, prATha bhAga ko kapotikA (kevAla). DhAI bhAga kA aMtarAla aura teraha bhAga kA chajjA kA udaya rakkheM aura chajjA kA nima dasa bhAga kA rakheM ||20 se 24 // ina 144 bhAga ke maMDovara ke gharoM meM jo rUra kiyA jAtA hai, usakA varNana aparAjita pRcchA sUtra 122 ke anusAra jJAnaprakAza dopArNava ke pAMcaveM adhyAya meM likhA hai ki khuraka: pavabhAgastu vizatiH kumbhakastathA / pUrvamadhyApare mAge brahmaviSNurudrAdayaH // trisandhyA bhane zobhAdayA citrapafrakaretAH / nAsake rUpasaMghATA garbhe ca rathikotamA || mRNAlapatra' zobhA stambhakA toraNAnvitA / " prAsAda maNDane pITha ke Upara khurA pAMca bhAga aura kumbhA bIsa bhAga rakveM / kumbhA meM brahmA, viSNu aura mahAdeva kA svarUpa banAyeM, ina tIna devoM meM se eka madhya meM aura usake donoM bagala meM eka 2 deva banAveM / bhadra ke kummA meM tIna saMdhyA devI, apane parivAra ke sAtha banAyeM, ko ke kumbha meM aneka prakAra ke rUpa banAyeM, tathA bhadra ke madhyagarbha meM sundara rathikA ( gavAkSa) banAyeM / kamala ke pAna ke AkAra aura toraNa vAle staMbha banAveM / "eart abhAgastu sArdhadro cAntaHpatrakam || vasubhizva kapotAli-maMcikA navabhAgikA / pati ca jaGghA kAryA viSakSaNa ! // anavarata: stambhainasakopAkAnanAH / manAsasarveSu stambhAH syuzcaturasrakAH // gajaiH siMherbarAlezca makare: samalaGkRtA: " (1) 'zilA' / (2) zirApaTI zozikA / ' Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HAMAU tIyo'dhyAyaH 51 -- -- - ematotra Himpeteneraldalnetaryanpr e tatnayabatsansar LJ NEWS PHeali N EXAUnre: paENTER majAyacaya - -vaa - - winna GE ---- / hines 8 - - 15 TARA ANSara TA wani4 EXTREG ID DOO AT AUTH Nity AL APPTSHVS S RECEN PATHAAEEREST jdh H400m kAlarAziyApara. maga 144 bhAga kA manovara (prAsAda ko dobAra) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAsAinarahane . . . .. ... .... ... . . .. ... .. . .. .... . . m har pATha bhAga kA kalaza, DAI bhAga kA aMtarapatra, pATha bhAga kA kevAla, nava bhAga ko maMcikA aura paiMtIsa bhAga ko jaMSA kreN| konA aura upAMga prAdi kAlamA ko aMdhA meM bhramavAle staMbha banAveM, saba mukhya kone ko jaMghA meM samacorasa staMbha banA, tathA gaja, siMha, parAlaka aura makara ke rUpoM se zobhAyamAna bnaaveN| n mommunic. i ....... ........... ......... "karNeSu ca dikpAlASTI prAcyAdiSu pradakSiNe / / nATya zaH pazcime bhane andhakezvaro dakSiNe / caNDikA' uttare devyo daMSTrAsuvikRtAmanAH / / pratirathe tasya devyaH kartadhyAzca dizAMpateH / bArimArge munIndrAzca pralInAH sapaH sAdhane / / gavAkSAkAroM bhaASu kunirmamabhUSitaH / " karNa ko jaMghA meM ATha dikpAla pUrvAdi dizA ke pradakSiNa kama se ragakheM / nATya pA ( naTarAja ) pazcima bhadra meM, aMdhakezvara dakSiNa bhadra meM, vikarAla mukha vAlI aura bhayaMkara dAMta vAlI caMDikA devI uttara dizA ke bhadra meM rakheM / pratiratha ke bhadra meM divAloM kI deviyAM bnaaveN| bArimArga meM tapaH sAdhanA meM lIna aise RSiyoM ke rUpa bnaaveN| bhadra ke gavAkSa bAhara nikalatA huA zobhAyamAna banAveM / H T HHALAal".'. cAra prakAra kI aMdhA "nAgarI ca tathA lATI vairAThI drAviDI tathA / / muddhA tu nAgarI khyAtA parikarmavijitA / strIyugmasaMyutA lATo berATI patrasakUlA // maJjarI bahulA kAryA javA ca drAviDI sadA / nAgarI madhyadezeSu lATo lAI prakottitA // dAviDI dakSiNe deze varATI . sarvadezamA / " nAgarI, lATI, vairATo aura drAviDI ye cAra prakAra kI aMdhA hai| unameM nAgarI aMdhA binA kisI prakAra ke rUpa ko aura zuddha sAdI hai| strI yugala ke rUpa vAlI lATI aMdhA hai| kamala patro vAlI vairATI aMdhA hai / bahuta maJjarI (zRGgoM) vAlI drAviDI jayA hai / madhyapradeza (1) parAjita pRcA sUtra 127 zloka 24 meM visa rAge va shaasndevyH| pati pitarAga deza ke devAlaya meM parikA ke sthAna para unakI zAsana deviyoM ko rakhanA bhIlA hai| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sRtIyo'dhyAya: samALama meM nAgarI jaMghA, lATadeza meM lATI aMdhA, dakSiNa deza meM drAviDo jaMdhA aura sAre deza meM barATI jaMghA prasiddha hai| "unamaH paJcadazAMzaH kapinAsairalaGkRtaH / / bharaNI vasubhAgA tu zirAvaTI paJceva ca / tadUrva paJcabhiH paTTa kapotAlivasusmRtA / / mahAbharaNI dvisAdhamantaHpatra patridazaM kUTacchAdhakam / nirgama vasubhAge tu mervAdInAmataH zRzu // " paMdraha bhAga kA udgama banAveM, evaM usameM bandaroM ke rUpa banA / pATha bhAga ko bharapI pAMca bhAga ko zirAvaTo, usake apara pAMca mAga kA pATa, mAsa bhAga kA kevAla, DhAI bhAga kA aMtaratra aura teraha bhAga kA vA kA udaya rakhanA cAhiye / TAIRATITENTIANE channA kA nirmama yATha bhAga rakho / EiA ETHYLbharakA bheta maMDovara merumaNDovare macI bharapU'STabhAgikA / paJcaviMzatikA jachA udgamazca trayodaza // 24 // aSTAMzA bharaNI zeSaM pUrva yat kalpayet sudhIH / saptabhAgA bhavenmazcI kUTacyAthasya mastake // 25 // poDazAMzA punarjA bharaNI saptabhAgikA / zirAvaTI caturbhAgA paTTaH syAt paJcamagikaH // 26 // sUryA zaiH kUTacchAdya ca sarvakAmaphalapradam / kumbhakasya yugAMzena sthAvarANAM pravezaH // 27 // . iti merumNddovrH| jisa maMDovara meM ekase adhika aMdhA ho, usako merumaMDovara kahate haiM / usameM bharaNI ke Upara khura, kumbha, kalaza, aMtarAla aura kevAla, meM prathama ke pAMca para nahIM banAyeM jAte, kintu macI prAdi sana para banAye jAte haiM / isaliye prathama khurA se lekara bharaNI RON bhaNaparA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CONTARPANTHEM itv -rnluuuN ind..* ... *.*."titiir" AwarenemERIOSIANS prAsAdamadAne taka saba ghara 144 bhAga ke mAna se banAkara ke pIche usake kAra maJcI prAdi para banAyeM jAte haiM, unakA mAna isa prakAra hai --- uparokta 144 bhAga ke maNDovara ke khurAse lekara bharaNI taka ke saba thara banA karake usake Upara maMcI pATha bhAga kI, jaMpA pacIsa bhAga ko, udgama teraha bhAga kA aura bharaNI pATha bhAga kI banAnI cAhiye / isake Upara zirAbaTI kevAla. aMtarAla aura chajjA, ye cAra thara 144 bhAga ke maMDothara ke mAna kA bnaayeN| phirase isa chajjA ke Upara sAsa mAya kI maMtrI, solaha bhAga kI jaMghA, sAta bhAga ko bharaNo, cAra bhAga kI girAvaTI, pAMca bhAga kA pATa aura bAraha bhAga kA kUTachAdha bnaa| yaha mehamaMDodara saba icchita phala dene vAlA hai / kumbhA kA eka caturthAMza bhAga jitanA saba gharoM kA nirgama rakhakheM / / 224 se 27 // kSIrArNava meM kahA hai ki "prasyodaye ca kartavya prathamaM SaTkacchAdhama / yAvatsamodayaH prAjJa ! tAvanmaNDovaraM kRtam / / tathAdyacchAdhasasthAne hU~ jathe parikItite / "bhaveyuvizamalA yAvatta zatA|daye / / SaDvidhaM kuTacchAyaca dvibhUmyorantare mune!| bharaparce bhavenmAyo chAyorve , cha manikA || punarjA pradAtavyA yAvad dvAdazasaMkhyayA / nizcita kizcid bhavennyUnaM kartavyo bhUmikocchayaH / / zatAauMdarya mAne ca mahAmeruH pradApayet / " adhyAya 104 / / jitanA prAsAda kA udaya ho, utanA hI UMcA mahokara rkheN| isa maMDovara ke udaya meM chaha sunane bnaa| prathama khAjA do aMdhA vAlA bnaaveN| isa prakAra pacAsa hAtha ke prAsAra meM bAraha aMdhA aura chaha chajjA banAyA jAtA hai| do do bhUmi ke phAsale * para eka 2 chajjA banAnA cAhiye / bharaNI ke Upara mAvI ramale, kintu chajjA ke Upara mAMcI rahIM rakhanI cAhiye / nIce kI meM bhUmi se Upara kI bhUmi ko UMcAI kama kama rakhanI caahiye| yaha samAnya mAovara I mahAmeru maMDIvara pacAsa hAya ke prAsAda ke liye banAnA paahiye| GHETHISel LiteraouanawinAARRIA maumund Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E tRtIyo'dhyAyaH sAmAnya maMDovara zirAtraTapa dgamo macI jaga rUpAnti varjayet / padravye arge kathitaM vizvakarmaNA ||28|| prakArAntare maMDovara-20 Jiu Shou zirAvaTI, udgama, maMtrI aura jaMghA, ina tharoM meM jo jo rUpa banAyeM jAte haiM, inase dravya kA adhika vyaya hotA hai| isaliye ye ghara binA rUpa kA banAyeM tAki kharca kama ho / vizvakarmAjI ke kathanAnusAra isase puNya bhI mahAna hotA hai | ||28|| 27 bhAga kA maMDovara iti sAmAnyamaMDovaraH / pIThAparyantaM saptaviMzatibhAjite / dvAdazAnAM surAdInAM bhAgasaMkhyA krameNa tu ||26|| svedasArdha-sA sArddhAbhistribhiH / sAImA bhAgezva sArva' dvayaM zanirmamaH || 20 || iti prakArAntare maNDovaraH / maMDovara ko moTAi pITha ke kAra se chakhA ke Upara taka maMDovara ke udaya kA sattAIsa (27) bhAga kreN| unameM khurA Adi bAraha paroM kI bhAga saMkhyA kramazaH isa prakAra hai-eka bhAga kA khurA, cAra bhAga kA kuMbha, DeDha bhAga kA kalaza, yAcA bhAga kA aMtarAla, DeTha mAga kA kevAla, DeDha bhAga kI mAMcI pATha mAga kI aMdhA, tIna bhAga kA udgama, DeDha bhAga ko bharakho, DeDha bhAga kA kevAla, re AdhA bhAga kA aMtarAla aura dAI bhAga kA chajjA kA udaya rakkheM, kA nirgama do bhAga meM kareM | ||26|| 30 // 2 pAdazineTa ke paJca SaDaMzaiH zailadAruje / sAnvAre cASTabhirbhAga' dazAMzairdhAturatnaje ||31|| (1) / (2) bharalI ke Upara kitane prAsAdoM meM zirAvaTI hai aura kineka prAsAdoM meM kevAla delane meM pAtA hai / (3) uSTazata miti: / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamAkhane IToM ke prAsAda kI dIvAra prAsAda ke vistAra ke cauthA bhAga .jatamI, pASANa ke paura lakar3I ke prAsAda kI dIvAra pAMcaveM bhAga athavA chaThe bhAga jitanI, sAMdhAra prAsAda kI dIvAra AThaveM bhAga, dhAtu aura ratna ke prAsAda kI dIvAra dasaveM bhAga jitanI moTI banAveM // 31 // aparAjita sUtra 126 meM kahA hai ki---- "mRdiSTakAkarmayuktA bhitti pAdAM prakalpayet / paJcamAMze'thavA sA tu paSThAMze zailaje bhavet / / dAruje saptamAMze sAndhAre caassttmaaNshke| dhAtuje ratnaje bhittiH prAsAde dshaaNshtH||" miTTI aura ITa ke prasAda kI dIvAra cauthe bhAga, pASANa ke prasAda kI dIvAra pAMcaveM athavA chaThe bhAga, lakar3I ke prAsAda kI dIvAra sAtaveM bhAga, sAndhAra jAti ke prAsAda ko dIvAra pAThaveM bhAga, dhAtu aura ratna ke prAsAda kI dIvAra dasaveM bhAga jitanI moTI bnaa| anya prakAra se maMDovara kI moTAI caturastrIkRte kSetre dazabhAgaivibhAjite / bhittidvibhAgakartavyA SaDbhAgaM garbhamandiram / / 3 / / samacorasa prAsAda kI bhUmi ke dasa bhAga kreN| inameM se do 2 bhAga kI dIvAra kI moTAI rakkheM / bAko chaha bhAga kA gabhArA banArthe // 32 // zubhAzubhagarbhagRha madhye gugAnaM bhadrAya mumadaM pratibhadrakam / phAlanIyaM garbhagRha doSadaM garbhamAyatam // 33 // garbhagRha cAra kAne vAlA porasa bnaayeN| usameM bhadra, subhadra aura pratibhadra prAdi phAlanA (khAMcA ) batAnA zubha hai / parantu lAcArasa gabhArA banAne para doSa hotA hai // 33 // aparAjita pRcchA sUtra 126 meM kahA hai ki "ekadvitrikamAtrAbhi-gehaM yadAyatam / yamacullI tadA nAma mata gRhavinAzikA ||" yadi garbhagRha eka, do, tIna aMgula bhI sammukha laMbA ho to yaha samacullI nAma kA garbhagRha kahA jAtA hai / yaha svAmI ke gRha kA vinAza kAraka hai| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH . saMbacorasa zubha garbhagRha "dAraje valabhInAM tu prAyataM ca na dUSayet / prazastaM sarvakRtyeSu caturastra' zubhapradam / / " papa0 sU0 126 dAruNAdi ( lakar3I ke bane hue) aura valabhI (strIliMga ) jAti ke prAsAda meM garbhagRha laMbA ho to doSa nahIM lagatA hai| bAkI samasta jAti ke prAsAdoM meM samacaurasa garbhagRha banAnA, saba kAryoM meM prazaMsanIya aura zubha hai| stambha aura maDovara kA samanvaya---- kumbhakena samA kumbhI stambhaprAntena tUdagamaH / bharaNyA bharaNI zIrSe kapotAlyA samaM bhavet // 34 // peTake' kUTacchAcaspa kuryAt phTasya peTakam / maMDovara kA kumbha aura staMbha ko kumbhI, staMbha kA mathAlA aura maMDovara kA ugama, staMbhahI go aura paMDota ra kAragI, maMDovara vI kapotAlI aura staMbha ko zirAvaTI, meM saba samasUtra meM rakhane cAhiye pora pATa ke peTA bhAma taka rAjA ko namana { chajjA namatA). rakhanI caahiye| garbhagRha ke udaya kA mAna aura gumbaja-- sapaiMzaH sapAdaH syAt sArtho garbhasya vistarAt // 35 // bahadevAlaye paTTa-peTAntaM hi vidhodayaH / majedaSTabhirekAMzA kumbhI stambho'ddha paJcabhiH // 36 // addhana bharaNI zIrSa-neka paTTastu sArdhakaH / vyaasaacen karoTaH syAd dardarI viSamA zubhA // 37 // iti gamagRhodayapramANam / garbhagRha (gabhAre ) ke vistAra meM vistAra kA SaSThAMza yukta savAyA athavA heDhA garbhagRha kA udaya rkheN| yaha gamAre ke tala se pATa ke peTA bhAga taka garbhagRha ke udaya kA tIna prakAra kA mAna hA / ( aparAjita pRcchA sU0 128. zloka 5 meM gabhAre kA udaya paune duguNA taka rakhane (1) 'apastAna" in Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 prasAdane ko kahA hai ) jo udayamAna mAyA ho, usakA grATha bhAga kareM, unameM se eka bhAga kI kumbhI, sAr3he pAMca bhAga kA staMbha, Adhe bhAga kI bharalI aura eka bhAga kI zirAvaTI banAveM / isake upara Der3ha bhAga kA kevAla | pATa / khavaM / garbhagRha ke vistAra se prAdhA karoTa ( gumbaja ) kA udaya rakhanA cAhiye, usameM darda kA ghara vipana saMkhyA meM rakkheM ||35 se 37 || udumbara ( dehalI) kI UMcAI mUrNamya sUtreNa kumbhenodumbaraH samaH / tadadhaH paJcaratnAni sthApayecvilpipUjayA ||38|| prasAda ke kone ke samasUtra meM udumbara ( dehalI ) bnaayeN| yaha kumbhA ke udaya ke barAbara UMcAI meM rkheN| isako sthApanA karate samaya nIce paMcaratna kheM praura zilpiyoM kA sammAna kareM ||38|| udumbara kI racanA dvAravyAsatribhAgena madhye mandArako bhavet / vRtaM mandArakaM kuryAd mRNAlaM padmasaMyutam ||36|| jAyakumbhaH kaNAlI ca kIrttivaktradvayaM tathA / udumbarasya pArzve ca zAkhAyAstalarUpakam ||40| dvAra ke vistAra kA arthAt dehalI kA tIna bhAga kreN| unameM se eka bhAga kA madhya meM maMdAraka banAveM / vaha prardhacaMdra ke AkAra vAlA gola aura padmapatra yukta banAnA cAhiye / J kumdara kI UMcAI ke ardhabhAga meM jADyakumbha aura kalI, ye do ghara vAlI koTha banAveM / maMdAraka ke donoM tarapha eka 2 bhAga kA kIrtimukha ( grAsamukha ) banAyeM aura usake bagala meM zAkhA ke talakA rUpaka banAveM ||36-40 // kuMbhA se hona udumbara aura tala kumbhasyA tribhAge vA pAde hIna udumbaraH / tadardhe karNakaM madhye pIThAnte bAhyabhUmikA // 41 // iti udumbara / uduvara kA udaya kumbha ke udaya ke barAbara rakhanA cAhiye / parantu kama karanA cAhe to kumbha ke udaya kA zrAghA eka tRtIyAMza prathavA cauthA bhAga jitanA kama kara sakate hai / udaya ke prA bhAga taka karoTha karanA aura garbhagRha kA tala rakhanA cAhiye aura bAhara ke maMtroM ke tala pITha ke udayAnta barAbara rakkhe || 41 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH aparAjita puchA sUtra 126 meM kahA hai ki- nI sanarA ..bisvara bhAgA Lette "udumbaraM tathA vakSye kumbhikAntaM taducchrayam / tasmArthena tribhAgena pAdonahitaM tathA // uktaM catuvidhaM zastaM kuryAcaivamudumbaram / pratyuttamAzca catvAro nyUnA dudhyAstathAdhikA // khurakoTa candraH syAt tadUrdhvaM syAdudumbaraH / udumbarAddha vA pAde garbhabhUmikA || maNDapeSu ca sarveSu pIThAnte raGgabhUmikA / / " Sapan udumbara bhAga 3 grAsa dAraka 1 grAsa iklinI saptadhAmaya vibhAra bhAga dina Ka maMdira ke dvAra ko deiz2o kA udaya bhArata bhAga tathA zraddha cadra aura gavAraka, Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ youryaANIMATATAmmam prAsAdamaNDane mana maiM udumbara ( dehalI ) kA svarUpa kahatA huuN| yaha staMbhoM kI kumbhiyoM kI UMcAI ke barAbara UMcAI kA rakkheM / yadi kisI kAraNa vaza lIcA karane kI AvazyakatA ho to kumbhI ke ardhabhAga, tIsarA bhAga prathavA cauthA bhAga jitanA nIcA kara sakate haiN| aise cAra prakAra ke udumbara kA udaya prazasta mAnA hai| isase hona athavA adhika jadaya kA banAveM to duSita hotA hai. khurathara ke udaya barAbara arddha candrakA adaya rakkheM, aura isake Upara udumbara rkkheN| garbhagRha ke bhUmitalakA udaya udumbara ke Adhe, tIsare athavA cauthe bhAga meM rakkheM / bAhara ke maMDapoM kI bhUmitala pITha ke udayAnta taka rakkheM aura raMgamaMDapa kA bhUmitala pITha ke nIce ke aMtya bhAga meM rvkheN| kSIrAva meM bhI kahA hai ki "udumre kSate' kumbhI stambhaka cAvapUrvakam / sAndhAre va nirandhAre kumbhikAsamudumbaram / / ' pradhyAya 106 yadi kisI kAraNavaza udumbara kA udaya kama kiyA jAya to.bhI kumbhI aura staMbha kA mAna pahale jitanA hI rakhanA cAhiye, arthAt stambhako kumbhI kama nahIM karanI cAhiye aisA vizeSa niyama hai / bAkI sAMdhAra aura niraMdhAra prAsAdoM meM kumbhI ke udaya barAbara udumbara kA udaya rakhanA cAhithe, aisA sAmAnya niyama hai / arddhacandra (zaMkhApata)--- khurakena samaM kuryA-dadha candraspa cocchRtiH / dvAkhyAsasamaM dairghya nirgameM syAt tadardhataH / / 12 / / vibhAgamardhacandra ca bhAgena dvI gagAko / zaGkhapatrasamAyukta pabhAkAralatam // 43 // . iti prcndrH| kitane ho mAdhunika zilpiyo kI mAnyatA hai ki-"udumbara (dehalI) kumbhA se micA utArane kI prAvazyakatA ho taba usake barAbara staMbha kI kumbhimA bho nIcA utAranI cAhiye / " unakI yaha mAnyatA prAmANika mAlUma nahIM hoto. kyoki borANaM ma. 106 meM spaSTa likhA hai ki 'adumbare ite (ise) kumbhI stambha tu pUrvavat bhavet / ' kamI udumbara udaya meM kama karane kI mAvazyakatA ho taba stambha aura unakI kumbhiyA prathama ke mAna ke anusAra rakhanI cAhiye / evaM aparAjita pRcchA sUtra 126 meM to muslimoM se hIudumbara nIcA utArane ko kahA hai. to kumiyAM nIce kaise kI jAya ? isase sApha mAlUma hotA hai ki aba udusara nIcA karane kI mAvazyaphanA ho, tara kuribhayo nIce nahI karanI cAhite, kintu kumbhA ke udaya barAbara UpAI meM rakhanI caahiye| -- -- Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmmmmmmmmmmmmmunity tRtIyo'dhyAyaH __udumbara ke prAge jo arddha candra ke lesI prAkRti kI jAtI hai. usakA udaya khura ghara ke udaya ke barAbara rkkheN| dvAra ke vistAra ke barAbara macandra laMbA banAye aura lambAI se prAdhA nirgama rakkheM / lambAI ke tIna bhAga karake unameM se do bhAga kA addhacaMdra aura isake donoM tarapha prAdhe 2 bhAga kA do gamAraka banAveM / ardha candra aura gamAraka ke bIca meM pattevAlI velayukta zaMkha aura pApatra jaisI mAkRti se suzobhita banAveM // 42-431) usaraMga "udumbarasapAdena uttaraGga vinidizet / taduccha.yaM vibhajeta bhAgA athakaviMzatiH / / patrazAkhA vizAkhA ca dvisArdhA tu kArayet / mAlAdharaM ca tribhAga kartavyaM daamdkssinne|| / arve chAdyakaH pAdonaH pAdonA phAlanA tayA! rathikA saptabhAgAca bhArgaka ThaM bhavet / / SaDbhAgamutmedhaM kArya-mudgarma ca prazasyate / idazaM kArayet prAjJaH sarvazaphalaM bhavet / / " vAstuvidyA sa06 dvAra ke udumbara ke udaya se utaraMga kA udaya savAyA rkkheN| jo udaya prAve usake ikkIsa bhAga kareM / unameM se DhAI bhAga ko patrazAkhA aura vizAkhA banAveM / usake Upara tIna bhAga kA mAlAdhara, pauna bhAga kI chajI. pAna bhAga kA phAlanA, sAta bhApa kI rathikA (gavAna }, eka bhAga kA kaMTha aura chaha bhAga kA udgama bnaaveN| isa prakAra buddhimAna puruSa utaraMga banAveMge to saba yajJoM ke barAbara phaladAyaka hotA hai| Are Fadline - mAga---- 24.12RAJ... --ZARRES- -- RAJA Lyr MOHIDI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 nAgarAsAtha kA dvAramAna rase tu prAsAde dvAraM syAt SoDazAGgulam | poDazAGgulikA vRddhi-ryAstacatuSTayam // 44 // hastAntakaM yAvat dIrghe buddhiguNAmulA / drayaGgulA pratihastaM ca yAvaddhastazatAddha kam // 45 // pAnavAhana panyaGka dvAraM prAsAdasanAm / seat pRthusvaM syAcchobhanaM tatkalAvikam // 46 // na iti nAgaraprAsAdadvAramAnam / nAgara jAti ke prAsAda ke dvAra kA udaya eka hAtha ke vistAra vAle prAsAda ke dvAra kA udaya solaha aMgula rakhanA cAhiye / pIche cAra hAtha taka solaha 2 aMgula, pAMca se pATha hAtha taka tIna 2 aMgula aura nau se pavAsa hAtha taka pratyeka hAtha do 2 aMgula bar3hA karake dvAra kA udaya rakhanA caahiye| isa prakAra pacAsa hAtha ke prAsAda ke dvAra kA udaya 160 aMgula hotA hai / pAlakhI, vAhana, zayyA thora palaMga tathA prAsAda aura ghara kA dvAra, ye saba vistAra meM laMbAI se prAdhA rakhanA cAhiye / usameM bhI laMbAI kA solahavAM bhAga vistAra meM bar3Aye to adhika zobhAyamAna hotA hai // 44 se 46 // kSIrArNavameM kahA hai ki - prAsAdamayane "ekahaste tu prAsAde dvAraM ca SoDazAGgulam / iyaM vRddhi: prakartavyA yAvacca caturhastakam // vedAGgulA bhaved vRddhiryAvaNa dazahastakam / hastaviMzatimAne ca haste haste yAlA || gulA bhaved vRddhiH prAsAde vizaddhastake | gulekA satI vRddhi - vitpacAzastakam // nAgarAkhyamidaM dvAra- muktaM kSIrArAvi mune ! | dazamAMze yadA hInaM dvAraM svarge manoharam / / adhika daarriana prAsAde parvatAzraye / tAvatkSetrAntare jJAtu-maddevamunIzvara ! // (1) samarAMgaNa sUtradhAra adhyAya 55 zloka 126 meM cAra se adhika bhAva ke prAsAdoM meM sona toma anUsa baDhAnA lIkhA hai / jise pacAsa hAtha ke prAsAda kA dvAramA 202 aMgula kA hotA hai / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH 63 fulluluhindi i mg zive dvAraM bhavejyeSThaM kaniSThaM ca janAlaye / madhyamaM sarvadevAnAM sarvakalyANakArakam // ucamamukyAna pAdona madhyamAnakam / tasma honaM kaniSThaM ca vistAre dvArameva ca // evaM jJAnaM yadA zAsvA pA dvAraM pratiSThitam / nAgaraM sarvadevAnAM sarvadeveSu durlabham / / " prati vizvakarmakate kSIrAve mArapRSThite zatAye paJcamo'dhyAyaH / eka se cAra hAtha taka pratyeka hAtha solaha 2 aMgula ko, pAMca se daza hAtha taka cAra 2 aMgula ko, gyAraha se bIsa hAtha taka tIna 2 aMgula kI, ikkIsa se tIsa hAya taka do 2 aMgula ko aura ikatIsa se pacAsa hAtha taka eka aMguta kI vRddhi karake dvAra banAnA caahiye| hai muni ! yaha kSIrAva meM nAgara jAti ke dvAra kA mAna kahA / usame se dasavAM bhAva kama kareM to svarga ke aura adhika kareM to parvata ke prAzrita prAsAda ke dvArakA mAna hotA hai / zivAlaya meM jyeSTha dvAra, manuSyAlaya meM kaniSTa dvAra aura saba devoM ke prAsAdoM meM madhyama dvAra banAnA cAhiye / yaha saba kalyANa karane vAlA hai| udaya se prAdhA vistAra rakkheM to yaha uttama mAna kA dvAra mAnA jAtA hai| isameM uttama mAna ke vistAra kA caturthIza kama rakkheM to madhyama mAna kA aura isameM bho madhyama mAna ke vistAra kA bazi kama rakkheM to kaniSTha mAna kA dvAra mAnA jAtA hai / aisA samajha karake hI saba devoM ke liye yaha nAgara jAti kA dvAra banAnA cAhiye / bhUmijAviprAsAvakA dvAramAna ekahaste surAgAre dvAra sUryAGgulodayam / sUryAGgalA pratikaraM pRddhiH paJcakarAvadhi / / 47| paJcAGgalA ca saptAntaM navAntaM sA yugAGgulA / dvathaGga lA tu zatAntiM vRddhiH kAryA karaM prati // 48 // " iti bhUmijaprAsAdadvAramAnam / eka hAtha ke vistAra vAle prAsAda ke dvAra kA udaya bAraha aMgula, pIche pAMca hAtha taka pratyeka hAtha bAraha 2 aMgula, chaha aura sAta hAtha taka pAMca 2 aMgula pATha aura taba hAtha taka cAra 2 aMgula, dasa me pacAsa hAtha taka ke prAsAda ke dvAra kA udaya do 2 aMgula bar3hA karake rakkheM / ( udaya se prAdhA vistAra rakhanA cAhiye / vistAra meM udaya kA solahavAM bhAga bar3hAne se adhika zobhAyamAna hotA hai ) -48 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaDane dvAviprAsAda kA hAramAna prAsAde ekahaste tu dvAraM kuryAd dazA lam / rasahastAntakaM yAvat tAnasI vRddhiriSyate // 36 // paJcAGga lA dazAntaM ca ithaGga lA pa zanAkam / pRthutvaM ca tadarthena zubha syAttu kalAdhikam // 50 // | #ki #biHr`aamaan| eka hApa ke prAsAda ke dvAra kA udaya dasa aMgula, pIche chaha hAya taka pratyeka hAtha dasa 2 aMgula, sAta se dasa hAtha taka pAMca 2 maMgula aura gyAraha se pacAsa hAtha taka ke prAsAda ke dvAra kA udaya pratyeka hAya do do aMgula bar3A karake rakkheM / udaya se prAdhA vistAra rkkheN| vistAra meM udaya kA solahavAM bhAga bar3hAve to adhika zobhAyamAna hotA hai / / 46-50 // anya jAti ke prAsAdoM kA dvAramAna-- vimAne bhUmijaM mAna bairATeSu tathaiva ca / mizrake latine caiva prazastaM nAgarodbhavam / / 5 / / vimAnanAgaracchande kuryAd himAnapuSpake / siMhAvalokane dvAraM nAgaraM zobhanaM matam / / 2 / / valamyAM bhU majaM mAnaM phAMsAkAreSu draaviddm| " dhAtuje ratnaje caitra dAruje ca rathAruhe ||5|| iti dvAramAnam / vimAna aura vairATa jAti ke prAsAda kA dvAra bhUmija jAti ke mAna kA, mizra aura latina jAti ke prAsAda kA dvAra nAgara jAti ke mAna kA, vimAnanAgara, vimAnapuSpaka aura siMhAvalokana jAti ke prAsAda kA dvAramAna nAgara jAti ke mAna kA, valabhI prAsAda kA dvAramAna bhUmija jAti ke mAna kA, phAMsanAkAra, dhAtu, ratna, dAruja aura rathAruha jAti ke prAsAda kA dvAra drAviDa jAti ke mAna kA rakhanA cAhiye / / 51-53 // dvArazAkhA nazA mahezasya devAnAM saptazAlikam / paJcazAkhaM sArvabhaume vizAkha maNDalezvare // 54 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH ekazAkhaM bhaved dvAraM zUdre vaizye dvije sadA / / samazAkhaM ca dhUmAye zvAne rAsabhavAyase // 55 // mahAdeva ke prAsAda kA dvAra navazAkhA vAlA, dUsare devoM ke prAsAda kA dvAra sAta zAkhA vAlA, cakravartI rAjAoM ke prAsAda kA dvAra pAMca zAkhAvAlA, sAmAnya rAjAoM ke prAsAda kA dvAra tIna zAkhAvAlA, brAhmaNa, vaizya aura zUdra jAti ke gRhoM ke dvAra eka zAkhAbAlA banA / do, cAra, chaha aura pATha, ye sama zAkhAvAle dvAra dhUma, zvAna, khara aura dhvAMkSa prAya vAle gharoM meM banAne cAhiye / / 54-55 // / zAkhA ke prAya "navazAkha vaNazcaiko vRSabhaH paJcazAkhike / trizAleca tathA siMhaH saptazAle majaH smRtaH / / apa0 mU0 131 navazAkha meM dhvaja zrAya, paMcazAkha meM vRSaprAya, trizAstra meM siMha prAya aura saptazvAsa meM gA prAya denI cAhiye / prAsAda ke aMga tulyaM zAkhA tripaJcasaptanandAGga zAkhAH syuraGgatulyakAH / honazAkheM na kattavya-madhikADhya sukhAvaham / / 56 // prAsAda ke bhadra Adi tIna, pAMca, sAta athavA nava aMga haiN| unameM se jitane aMga kA prAsAda ho, utanI zAlAyeM banAnI cAhiye / aMga se kama zAkhA nahIM banAnA cAhiye, lekina yadi adhika banAveM to vaha sukhadAyaka haiN| zAkhA se dvArakA nAma aura paricaya---- "padinI navazAkha ca saptazAvaM tu hastinI / nandinI paJcAstraM ca trividhaM conama bhavet / / mukulI mAlinI jyeSThA gAndhAro subhagA tathA / madhyameti dvidhA proktA kaniSThA suprabhA smRtA / / mukulI cASTazAvaM ca paTzAkhaM ca mAlinI / (1) zvAne vAle ca rAsabhe / prA06 . Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamakhane gAndhArI , catuH zAkha trizAkha subhagA smRtA / / suprabhA tu vizAkhaM caikazAsaM smarakIrtitam / / " apa0 sU0 131 . navazAkhA vAlA dvArakA nAma padhinI, sAta zAkhA vAlA dvArakA nAma hastinI aura paMcazAkhA vAlA dvArakA nAma nandinI hai| ye tInoM dvAra uttama haiN| mukulI aura mAlinI ye - -- 10XANER ARDASTARAI WATE RIAL RESULT - - nirAza zara, VASyFAKombakA Sae Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH 67 donoM dvAra jyeSTha haiN| gAMdhArI aura subhagA ye donoM dvAra madhyama haiM aura suprabhA dvAra kaniSTha hai| ATha zAkhAvAlA dvArA mukulI, chaha zAkhAvAlA mAlinI, cAra zAkhAvAlA gAMdhArI, tIna zAkhAvAlA subhagA do zarakhAvAlA suprabhA aura eka zAkhAvAlA smarakoti nAma kA dvAra hai / nyUnAdhika zAkhAmAna - sArdhama vA kuryAddhInaM tathAdhikam / doSavizuddhayarthaM svavRddhI na duSite ||27|| 1 dvAra zAkhA ke mAna meM zubha zrAya na thAtI ho to eka, Der3ha athavA prAdhA aMgula nyUnAdhika karake zreSTha grAma lAnI cAhiye / prAya doSa kI zuddhi ke liye zAstrIya mAna meM itanA nyUnAdhika parivartana kiyA jAya to doSa nahIM hai / / 50 / / trizAlA caturbhAgAGkitaM kuryAcchAkhAvistAramAnakam / madhye dvibhAgikaM kuryAt stambhaM puruSasaJjJakam ||58 || aster bhavecchA pArzvato bhAgabhAgikA / nirgame caikabhAgena rUpastambhaH prazasyate // 56 // zAkhA ke vistAra kA cAra bhAga kreN| unameM se do bhAga kA rUpa staMbha banAveM / yaha staMbha puruSa saMjJaka hai| isake donoM tarapha eka 2 bhAga kI zAkhA rkkheN| yaha zAkhA strI saMkSaka hai / rUpa staMbha kA nirgama eka bhAga kA rakhanA zreSTha hai // 56 // zAkhA staMbha kA nirgama ekAMza sArdha pAdonadvayameva ca / dvibhAgaM nirgame kuryAt stambhaM dravyAnusArataH // 60 // draya kI anukUlatA ke anusAra zAkhA ke staMbha kA nirgama eka Der3ha ponA do athavA do bhAga taka rakha sakate haiM // 60 // zAkhovara kA vistAra aura praveza peTake vistaraM kAryaM pravezastu yugAMzakaH / kozikA stambhamadhye tu bhUpaNArthaM hi pArzvayoH ||61 // (1) hAso vRddhirna duSyati / ' Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HERAPRAMAndren - ka sattArakhA vibhAga subhagA fival ] TERWAG paMcAnA bhAga Loud patrikA mavazarathA. vistAramA 11 [bhiMgAra yAbha pazAsA zAkhA ke vistAra kA boyA bhAga zAsyA kA praveza (nirgama ) rakkheM / rUpastaMbha ke donoM tarapha zobhA ke liye eka 2 koriNakA banAveM, isameM caMpA ke phUloM ko athavA jalakTa ko prAkRti kareM // 6 // sUtradhAra rAjasiMha kRta vAsturAja meM kahA hai ki-- "sarveSAM peTake vyAsaH pravezastu yugAMzakA / / sArdhavedAMzato vApi paJcAMzo'thavA mtH||" adhyAya 6 ___saba zAsAnoM kA praveza zAlA ke vistAra ke caudhe bhAga, sADhe cAra bhAma athavA pAMcaveM bhAga taka rkheN| aparAjita pRcchA sUtra 132 zlo0 24 ve meM bhI yahI likhA hai| mazAlA ke dvArapAla kA nAma--- dvAradarthe caturthAze dvArapAlo vidhiyate / . stambha zAkhAdikaM zeSa trizAkhA ca vibhAjayet / / 6 / / iti nizAkhamAnam / .. dvAra ke udaya kA cAra bhAga karake eka bhAga ke udaya meM dvArapAla banAveM aura bAkI tIna bhAga ke udaya meM staMbha aura zAkhA Adi banAveM // 62 // . Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH 66. zAkhA ke rUpa "kAlindI bAmazAkhAyo dakSiNe caiva jAhnavI / gaGgAtanayAyugma-mubhayo,madakSiNe / / gandharvA nirgame kAryA ekabhAgA vicakSaNaH / tatsUke khelbazAkhA ca siMhAkhA va bhAgikA // nandI ca vAmazAkhAyAM kAlo dakSalatAzritaH / - yakSAH syurantazAkhAyAM nidhihastAH zubhodayAH / / ' a50 sU0 132 bAMyI dvAra zAkhA ke dvArapAla ko bAMyI aura yamunA aura dAhinI ora gaMgA, sacA vAhinI dvAra zAkhA ke dvArapAla ko bAMyI ora gaMgA aura dAhinI mora yamunA devI kA rUpa banAnA cAhiye / gaMdharva zAkhA ke samasUtra meM svasvazAkhA rakkheM, ina donoM kA nirmama bhI eka bhAga rakkheM / siMhazAlA kA nirgama bhI eka bhAga rakkheM / hApa meM nidhi ko dhAraNa kiye hue boyo zAkhA meM naMdI aura dAhinI zAkhA meM kAla nAma ke yakSoM ke rUpa bnaaveN| paJcazAlA--- patrazAkhA ca gandharvA rUpastambhastRtIyakaH / caturthI khalvazAkhA ca siMhazAkhA ca paJcamI // 3 // iti paJcazAkhAH / pahalI pazAkhA, dUsarI gAndharvazAkhA, tIsarA rUpastaMbha, cauthI khalvazAkhA maura pAMcavIM siMhazAkhA hai| paJyazAlA kA mAna "zAkhAvistAramAnaM ca babhi vibhAjayet / ekabhAgA bhavecchAlA rUpastambho dvibhAgikaH // nirgamazcaikabhAgena rUpastambhaH prazaspate / kozikA stambhamadhye ca ubhayomavakSiNe / / gandharvA nirgame kAryA ekabhAgA vicakSaNaiH / tatsUtra khalvazAkhA ca siMhazAkhA ca bhAgikA / / sapAyaH sAdhabhAgo vA rUpastambhaH prazasyate / utsevasthASTamAMzena zastaM zAkhodaraM matam // " apa0 sU0 132 paMcazAkhA ke vistAra kA chaha bhAga kreN| unameM se eka 2 bhAga kI cAra zAkhA aura do bhAga kA rUpastambha banAveM / rUpastambha kA nirgama eka bhAga rakheM, isake donoM tarapha eka 2 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 prAsAdamarane koNI banAveM / gAndharva zAkhA kA nirgama eka bhAga rkkheN| usake samasUtra meM balvazAkhA aura siMhazAkhA eka 2 bhAga nikalatI rkkheN| staMbha kA nirgama samA athavA beda bhAga kA bhI rakha sakate haiM / dvAra ke udaya kA praSTamAMza zAkhA ke peTAbhAga kA vistAra rkheN| saptazAkhA ke mAna----- prathamA patrazAkhA ca gandharvA rUpazAkhikA / caturthI stambhazAkhA ca rUpazAkhA ca paJcamI / / 64|| SaSThI tu khalpazAkhA ca siMhazAkhA ca saptamI / stambhazAkhA bhavenmadhye rUpazAkhAgrasUtrataH // 65 // iti sptshaakhaa:| prathamA patrazAkhA, dUsarI gAndharvazAkhA, tIsarI rUpazAlA, cauthI staMbhazAkhA, pAMcavIM rUpazAkhA, chaTThI khalvazAkhA aura sAtavI siMhazAkhA hai| madhya meM staMbhazAkhA rkkheN| yaha rUpazAkhA se prAge nikalatI huyI rakkheM / / 64-65 // saptazAkhA kA mAna "zAkhAvistAramAnaM tu vasubhAgavibhAjitam / bhAgabhAgAzca zAkhAH syu-madhyastambho dvibhAgikaH / / koriNakA bhAgapAdena vistAre nirgame tathA / nirgamaH sArdhabhAgena rUpastambhaH prazasyate // . gandharvA siMhazAkhA ca nirgamo bhAgameva ca / nirgamazca tadardhena zeSAH zAkhAH prazasyate // ' apa0 sU0 132 saptazAkhA ke vistAra kA pATha bhAga kara unameM se pratyeka zAkhA kA vistAra eka 2 bhAga aura madhya meM staMbha kA vistAra do bhAma rkkheN| staMbha meM donoM tarapha vistAra meM aura nirgama meM pAva 2 bhAga kI koNikA banAveM / Der3ha bhAga nikalatA rUpastama rakhanA acchA hai| gaMdharva aura siMhazAkhA kA nirgama eka 2 bhAga aura bAko zAkhAmoM kA nirgama prAdhA 2 bhAma rakhanA acchA hai| lngkaa * naam-- patragAndharvasajJA ca rUpastambhastRtIyakaH / caturthI khalvazAkhA ca gandharvA svatha paJcamI / / 6 / / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH rUpastambhastathA SaSThI ruupshaakh| tataH param / khalvazAkhA ca siMhAkhyA bhUlakarNena sammitA // 67 / / iti navazAkhAH / prathamA pazAkhA, dUsarI gAMvazAkhA, tIsarI staMbhazAkhA, cauthI khalvazAkhA, pAMcavIM gAMdharvazAkhA, chaThA rUpastaMbha, sAtaboM rUpazAkhA, pAThayoM khalvazAkhA aura navI siMhazAlA hai| the nakzAkhA kA vistAra prAsAda ke kone taka kiyA jAtA hai / / 66-67 / / navazAkhA kA mAna "zAkhAvistAramAna tu rudrabhAgavibhAjitam / dvibhAgaH stambha ityukta ubhayoH kozikAdvayam // nirgama: sAmAna pAdhInadayameva / rUpastaMbhadvayaM kArya gandharvAvayameva ca // " apa0 sUtra 132 navazAkhA ke vistAra kA gyAraha mAga karake, unameM se donoM staMbha do 2 bhAga rakhanA cAhiye / unake donoM tarapha pAva 2 bhAga kI kozikAyeM banAveM / staMbhakA nirgama Der3hA athavA paune dugunA rakkheM / ina navazAkhAmoM meM do staMbha aura do gAMdharSa zAkhA haiN| donoM staMbha kA vistAra do 2 bhAga aura pratyeka zAkhA kA vistAra eka 2 bhAga rakhanA caahiye| uttaraMga ke deva yasya devasya yA mUciH saipa kAryottaraGgAke / zAkhAyAM ca parivAro gaNezaracocaraNake // 6 // iti zrI sUtradhAramaMDanaviracite vAstuzAstra prAsAdamaNDane bhiTTa pIThamaNDoyaragarbhagRhodumbharadvArapramANanAmastRtIyo'dhyAyaH / prAsAda ke garbhagRha meM jisa deza kI mUrti pratiSThita ho, usa deva kI mUtti dvAra ke uttaraMga meM rakhanI cAhiye / tathA zAkhAmoM meM usa deva ke parivAra kA rUpa banAnA caahiye| uttaraMga meM gaNeza ko bhI sthApita kara sakate haiM // 68|| iti zrI paMDita bhagavAnadAsa jaina kA anuvAdita prAsAdamaMDana ke tIsare adhyAya kI sudhinI nAmnI bhASATIkA samAtA // 3 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha prAsAdamaNDane caturtho'dhyAyaH dvAramAna se mUtti aura pAsana kA mAna--- dvArocchAyo'STanavathA bhAgamekaM parityajet / zeSe vyaMze vibhAgArcA tryaMzonA dvArato'thavA // 1 // dvAra ke udaya kA pATha athavA nava bhAga kreN| unameM se Upara kA eka bhAga chor3a deM, bAkI jo sAta athavA pATha bhAga raheM, unake tIna bhAga kreN| unameM se do bhAga kI mUrti paura eka bhAga UMcAI meM pacAsana (pIThikA ) banAveM athavA daravAje kA tIna bhAga karake usameM se do bhAga kI mUrti banAveM // 1 // dvAra,ye tu dvAtriMze tithizakakalAzakaH / UrcAi AsanasthA tu manuvizvArka bhAgataH // 2 // dvAra ke jadaya kA battIsa bhAga kreN| unameM se paMdraha, caudaha athavA solaha bhAga ke mAna kI khar3I mUtti banAveM / baiThI mUtti caudaha, teraha athavA bAraha bhAga kI banAveM // 2 // kSIrArNava a0 110 meM lIkhA hai ki "dvAraM cASTavibhaktaM ca tridhA bhaktaM ca saptabhiH / poTamAna bhAgameka zeSaM ca pratimA mune! saptabhAgaM bhaved dvAraM SaDbhAgaM ca viSAkRtam / dvibhAga pratimAmAnaM zeSa poI hi caucyate / dvAraM SaDbhAgikaM kuryAt tridhA paJca prakalpayet / pIThazcaikena bhAgena dvibhAgaM pratimA bhavet / / evamUrdhvapratimA ca paddhe zayanAsanaM bhavet / pIThamAnaM ca nAnyatra zeSasthAne ca niSkalam // jalazayyApramANena dvAravistArasAdhitam / anyathA ca yadA acarcA vistara neva lakSayet // " dvAra kI UMcAI kA pATha bhAga karake Upara kA eka bhAga chor3a deM, bAkI ke sAta bhAga kA tIna bhAga kareM, unameM se do bhAga kI pratimA aura eka bhAga ko poTha (pavAsana } dhmaa| . Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - caturtho'dhyAyaH zrathavA dvAra kI UMcAI kA sAta bhAga karake Upara kA eka bhAga chor3a deM, bAkI chaha bhAga ke tIna bhAga kareM, unameM se do bhAga kI pratimA aura eka bhAga kA pabAsana banAveM / dvAra kI UMcAI kA vaha bhAga karake Upara kA eka bhAga chor3a deM, bAkI ke pAMca bhAga kA tIna bhAga kareM, unameM se do bhAga kI pratimA aura eka bhAga kA pabAsana bnaayeN| yaha khar3I pratimA kA mAna hai / zayanAsana pratimA ke pITha kA mAna dvArodava ke zraddha mAna kA banAyeM aura bAkI pratimA kA mAna jaaneN| alazayyA vAlI pratimA ke mAnAnusAra dvAra kA vistAra rkkheN| prarthAt jalazayyAvAlI pratimA dvAra ke vistAra se adhika mAsa kI nahIM banAnI caahiye| garbhagRha kA mAna- 'caturastrIkRte kSetre dazabhAgavibhAjite / dvidvibhAgena bhAgaM garmamandiram ||3|| prasAda kI samorasa bhUmi ke dasa bhAga kareM / unameM se do do bhAga kI donoM tarapha kI dIvAra aura bAkI chaha bhAga kA garbhagRha banAyeM // 3 // garbhagRha ke mAna se mUrtikA mAna- tRtIrthAni garbhasya prAsAde pratimocamA / madhyamA svadazAMzonA paJcAMzonA kanIyasI // 4 // garbhagRha ke vistAra ke tIsare bhAga kI pratimA banAnA uttama hai| pratimA kA dasava bhAga pratimA ke mAna meM se ghaTAyeM to madhyama mAna kI aura pAMcavAM bhAga ghaTAdeM to kaniSTha mAna kI pratibhA mAnA jAtA hai ||4|| devoM kA vaSTisthAna--- AyabhAgairmajed saptamasaptame dvAra-maSTamayUrdhvatastyajet / dRSTi-vRSe siMhe dhvaje zubhA // 5 // dehalI ke Upara se lekara uttaraMga ke nIce bhAga taka ke dvAra ke doSa meM ATha bhAga kreN| unameM se Upara kA AThavAM bhAga chor3akara usake nIce kA sAtavAM bhAga kA ATha bhAga kareM / (3) 'fafafara w'I' * kitane ho zilpI sAta aura ATha bhASa ke madhya meM mAM ko kokI rahe, isa prakAra pratimA kI dRSTi rakhate hai, isase bhAya kA mela nahIM milatA, jise unakI mAnyatA pramAkhika mAnUna nahIM hotI / 60 10 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaNDane unameM se bhI Upara kA eka bhAga chor3akara ke usake nIce kA sAtavAM bhAga maja prAya hai, usameM saba devoM kI dRSTi rakhanI cAhiye / arthAt dvAra ke madhya udaya kA causaTha bhAga karake unameM se pacapanave bhAga meM dRSTi rkheN| athavA pATha bhAga vAle sAtaveM bhAga ke vRSa, siMha aura dhvaja Aya meM zrI dRSTi kA gAnA hai vizeSa devoM kA dRSTisthAna---- paThabhAgasya pazcAze lakSmInArAyaNAdidRk / zayanArcezaliGgAni dvArAddha' na vyatikramet // 6 // dvAra ke pATha bhAgoM meM jo chaThA bhAga hai, usake ATha bhAga karake pAMcaveM bhAga meM lakSmInArAyaNa kI dRSTi rkhrkheN| zayanAsana vAle deva aura zivaliGga kI dRSTi dvAra ke ardhabhAga meM rakkheM, kintu dvArArdha kA ullaMghana karake dRSTi nahIM rakkheM // 6 // devoM kA padasthAna--- paTTAdho yakSabhUtAyAH paTTAye sarvadevatAH / tadane baiSNavaM brahmA madhye liGga zivasya ca // 7 // iti pratimApramANadRSTipadasthAnam / garbhagRha ke staMbha ke Upara jo pATa' rakhA jAtA hai, usake nIce yakSa. bhUta aura nAga Adi ko sthApita kreN| tathA dUsare saba deva pATa ke pAge sthApita kreN| usake Age vaiSNava aura brahmA ko aura garbhagRha ke madhya (brahmabhAga ) meM zivaliMga ko sthApita kareM 101 vatthusAra payaraNa 3 ke mata se padasthAna--- "gambhagihaDDaparazaMsA jakkhA paramaMsi devayA bIe / jiragakipaharavI taie baMbhu utthe zivaM paName / / " garbhagRha ke barAbara do bhAga kareM, unameM se dIvAra ke tarapha ke bhAga ke pAMca bhAga kareM, inameM dIvAra vAle prathama bhAga meM yakSako, dUsare bhAga meM deviyoM ko, tIsare bhAga meM jinadeva, kRSNa (biSNu ) aura sUrya ko, cauthe bhAga meM brahmA ko aura pAMcaveM bhAga meM (garbhagRha ke madhya bhAga meM ) zivaliGga ko sthApita kreN| samarAMgaNa sUtradhAra pra070 ke mata se padasthAna-- "bhavate prAsAdagaI dazadhA pRSThabhAgataH / pizAcarakSodanujAH sthApyA .gandharvaguhyakAH / / prAdityacaNDikAviSNu-brahmazAnAH pada kamAt / / " Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- caturtho'dhyAyaH - - . . .. - i s - .. . Pa i sanilialinsumerpakitanasivissaintuna garbhagRha ke barAbara do bhAga karake dIvAra kI tarapha ke ardhabhAga ke dasa bhAga kareM, unameM se dIvAra se prathama bhAga meM pizAca, dUsare meM rAkSasa, tIsare meM daitya, cauthe meM gaMdharva, pAMca meM thakSachaThe meM sUrya, sAtaveM meM caMDikA, pAThaveM meM viSNu, naveM meM brahmA aura dasaveM meM ziva ko sthApita kreN| agnipurANa a067 ke mata se padasthAna---- "SabhivibhAjite garbha tyaktvA bhAgaM ca pRSTataH / sthApanaM paJcamAMze ca yadi vA vasubhAjite / / sthApanaM saptame bhAge pratimAsa sukhAvaham / / " garbhagRha kA chaha bhAga kareM, unameM se dIvAra ke pAsakA eka bhAga chor3a deM, usake prAge ke pAMcaveM bhAga meM saba dekhoM ko sthApita kareM / athavA garbhagRha ke pATha bhAga karake dIvAra ke pAsakA eka bhAga chor3a deM, usake prAge sAtaveM bhAga meM saba devoM ko sthApita karanA sukhakAraka hai / * prahAra thara-- khAdyasyorce prahAraH syAcchaGga zRGga tathaiva ca / prAsAdakSAdhu adhobhAge tu chAdyakam // 8 // chajjA ke Upara prahAra kA para bnaaveN| pratyeka zRGga ke nIce prahAra kA ghara banAnA cAhiye / usake nIce khAdya { chajjA) banAyeM | thAyake paramAna--- chAdha bhAgadvayaM sAdhaM sArdhamAgaM ca pAlavam / muNDalIkaM bhAgamekaM bhAgena tilakastathA // 6 // A chajjA kA udaya do bhAga athavA Der3ha ( DhAI ? ) bhAga, pAlava DeDha bhAga, muMlika eka bhAga aura tilaka eka bhAga rakhanA cAhiye / / 6 / / bhUgakrama-- mUlakaNe rathAdau ca eka dvitrikramAn nyaset / nirandhAre mUlabhisau sAndhAre bhramabhitiSu // 10 // vizeSa mAhitI ke liye svayaM dvArA anuvAdita 'devatAmUsti prakaraNa' aura 'emaena' dekhanA cAhiye / A maha zloka bahataso pratoM meM nahIM hai| ikikaninaikhet Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaNDane mUlakaNa (konA!, ratha, uparatha prAdi prAsAda ke aMga haiM, unake Upara eka, yo athavA tIna zRGga anukrama se paDhA / niraMdhAra ( prakAza vAlA ) prAsAda ko mukhya dIvAra para aura sAMdhAra (parikramA vAlA) prAsAda ho to parikramA kI dIvAra para zuGgoM kA krama rakheM // 10 // urAga kA krama-- urUpaGgANi madrasyu-rekAdigrahasaMkhyayA / prayodazoce saptAyo muptAni corubhRGgakaiH // 11 // prasAda ke bhadra ke Upara eka se naba taka uraHzRGga par3Are jAte haiN| zikhara ke udaya kA teraha bhAga karake unameM se sAta bhAga ke mAna hAraH zRGga banAveM / dUsarA urAzRGgaprathama ke uraHzRGga kA teraha bhAga karake unameM se sAta bhAga kA bnaaveN| isa prakAra Upara ke uraH zRGga kA teraha bhAga karake sAta bhAga ke udaya meM nIce kA uraHzRGga rakkheM // 11 // aspada vIramara urubhaMgakI racanA zikharakA nirmANa zikhara nirmANa--- rekhAsUle ca digbhAgaM kuryAdale padaMzakam / paDabAya dopadaM proktaM paJcamadhye na zobhanam // 12 // zikhara ke nIce ke donoM kone ke vistAra kA dasa bhAga kreN| unameM se sikhara ke apara ke skaMza kA vistAra yaha bhAga rkheN| isa skaMdha kA vistAra chaha bhAga se adhika rakkheM to Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH mumment wwkersiplaintensifiyanidesistackjamuddicteriabesaneleoniengaisinginninputerminateyroainseconweevanicCHIViewwwitoile Tmmmm mmmmmuirmirmirmonimunoonamatamanaiaantyalaswammaniaWANANDuRY zikSara doSa kAraka hotA hai aura pAMca bhAga se kara rakheM to frer zobhAyamAna nahIM hotA / / 12 // mAnaralakoSa meM lIkhA hai ki-- "caturastrIkRte kSetra zadhA pratimAnile / do do bhAgo tu kartavyo koNe koNe na saMzayaH / / bhadraM bhAgatraya kArya sArdhabhAgaM tu cAmugam / bhyAsamAna sapAda ca ucchayeNa tu kArayet / / skandhaM paDabhAgikaM kArya tasyoya navadhA bhavet / caturbhAgAyataM koNaM nibhirbhAgastu bhAnugam // bhadrapUrNa tu dibhirbhAgastatastu sAdhamet kalAm / / " prAsAda ke samacorasa kSetrakA dasa bhAga kreN| umameM se do do bhAga ke do koraNa, lIna bhAga kA bhadra aura DeTa 2 bhAga ke do pratikaraNa bnaayeN| milara vistAra se UMcAI meM savAyA rakkheM aura usakA skaMdha chaha bhAga vistAra meM rkkheN| isakA nava bhAga karake cAra bhAga ke donoM koNa, tIna bhAga ke donoM pratikarNa aura pUrA bhadra do bhAga kA rkkheN| pIche rekhA bnaaveN| . kalArasAko sAmanA"pAdikoNaM dvidhA kRtya prathama vedabhAjitam / / dvitIyaM tu vinirmAga-revaM . saptakalA bhavet / udaya paTabhirbhAga: kusmA rekhAM samAlikhet // atiryaga bhAgAnAM bhAge bhAge tulAdayet / evaM tu vidhyate rekhA bhadre , koNe tavAnumeM " eka tarapha ke koNa kA do bhAra kreN| unameM se prathama bhAga - kA cAra aura dUsare bhAga kA 256 rekhA kA nakazA iamarMROOPaana NT 14 / - - . sampAya name - 131412TH Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prAsAdamaDane tIna bhAga karane se sAta kalA rekhA hotI haiM / isI taraha dUsarI tarapha ke koNa ko bhI sAta kalA rekhA hotI haiN| aisI kula codaha kalA rekhAoM meM donoM pratikarSa kI do kalA rekhA milAne se solaha kalA rekhA hotI haiM / inake udaya meM solaha 2 bhAga karane se dosau chappana kalA rekhAmeM hotI haiN| udayabhavodbhavarekhA-- sapAdaM zikharaM kArya sakaNaM zikharodayam / saMpAdakarNayomadhye rekhAH syuH paJcaviMzatiH // 13 // mUlarekhA ke vistAra se zikhara kA udaya savAyA kareM / sabAyA zikhara meM donoM kone ke madhya meM pacIsa rekhAyeM haiM ||1shaa . sapAdakarNayomadhye udaye paJcaviMzatiH / proktA rekhAH kalAbhedai-calaNe paJcaviMzatiH // 14 // savAyA udaya vAle zikhara ke donoM kone ke madhya meM pacIsa rekhA udaya meM hotI haiN| kAlA ke bheda se ye zikhara ke namana meM pacausa rekhAyeM hai // 14 // kalAbhedodbhava rekhA-- paJcAdinandayugmAntaM khaNDAni teSvanukramAt / aMzavRddhayA kalAH kAryA daiye skandhe ca tatsamAH // 15 // zikhara ke udaya kA pAMca se lekara unatIsa khaMDa kreN| una khaMDoM meM anukrama se eka 2 kalA udaya meM bar3hAveM / jaise-prathama pAMca khaMDoM meM eka se pAMca kalA, chaThe meM chaha aura sAsa meM sAta, isa prakAra unatIsace khaMDa meM unatIsa kalA hai / udaya meM jitanI kalA hove, utanI kalA saMkhyA skaMdha meM bhI banAnA cAhiye // 15 // aSTAdAvaSTapaSTayanta caturtha ddhayA ca poDaza / dairdhyatulyAH kalAH skandhe ekahInAMzo'zobhanam // 16 // prathama samacAra kI trikakhaMDoM meM pATha 2 kalA rekhA haiN| poche bhAge ke pratyeka khaMDa meM cAra 2 kalA bar3hAne se aThArahaveM khaMDa meM ar3asaTha kalA rekhA hotI hai / udaya meM jitanI kalA rekhA ho, itanI skaMdha meM bhI banAI / eka bhI kama rakkheM to zobhAyamAna nahIM lagatA // 16 // (1) punarukti mAlUma hotA hai| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH LOS MAMALANAKIKARooo rekhAca UrdhA aSTAdazAMzAH syu-stiryakSoDaza eva ca / cakre'smiJca bhavantyeva rekhANAM paTazaradvayam // 17|| zikhara ke udaya meM aThAraha aura tirachI solaha rekhA hotI haiM, aisA cakra banAne se dosau chappana rekhAyeM hotI haiM, upara 'kalA rekhA ko sAdhanA' par3heM // 17 // prathama samadhAra ko trikhaMDA kalArekhA--- trikhADat khaNDavRddhizca pAkdaSTAdazaiva hi / ekaikAMze kalApTau ca samacArastu SoDaza // 18 // bhikhaMDa se lekara eka 2 saMca bar3hAte hue prAraha khaMDa taka bar3hAveM / prathama pratyeka trikhaMDa meM * samavAra ko pAu 2 kalA rekhAyeM haiN| aise solaha cAra haiM // 18 // dUsarA sapAdacAra ko trikhaMDA kalArekhA dvitIyaprathame khaNDe kalAdau dvitIye nana / tRtIye dazakhaNDeSu zeyepUrveSvayaM kramaH // 16 // dUsarA sAvatrAra ho to prathama khaMDa meM prAra, dUsare khaMDa meM naba aura tIsare khaMDa meM dasa kalA rekhA banAveM / isa prakAra bAkI ke cAroM meM bhI isI krama rekhA banAveM // 16 // tIsarA sArddhacAra ko trikhaMDA kalArekhA--- aSTadiksUryabhArgazca trikhaNDA tRtIyA bhavet / anena kramayogena koSTAnakai prapUrayet // 20 // tIsarA sArdhacAra ho to prathama khaMDa meM pATha, dUsare khaMDa meM dasa aura tIsare khaMDa meM bAraha kalArekhA bnaaveN| isa krama se dUsare cAroM ke koThe ko aMkoM se pUrNa kareM // 20 // solaha prakAra ke cAra 'samaH sapAdaH sArddhazca pAdono dviguNastathA / dviguNazca sapAdo dvo sArthaH pAdonakastrayaH / / -dentitatatistinur * zloka 15 se 20 taka kA khulAsA dhAra prAzaya samajhane ke liye dekho pAra ke bhedoM se nikhakA ko rekhA aura kalA jAnane kA yNtr| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamakhane trikhaMDA ko rekhA aura kalA - prathama dvitIra! hatIya mambara cAra ke mAma rekhA kA nAma kalA kula saMkhyA zazimI samacAra 8x1% saMpAdacAra ext-10 sArthacAra zItalA saumyA zumA pAdonadravAra zAratA EX -14 dviguNacAra manoramA 842-16 sapAda himAcAra 242%3D18 sAdhauguhAcAra 2x21-20 pAdojavaracAra vIrA Ex -22 viguNacAra 83824 ekhaar shimu papasekharA X =26. sAnigurAcAra lalitA XD28 pAdona catuSka sIlAvatI 43%D30 caturguNacAra vidazA Ex32 sapAda catuSkacAra pUrNabhaNDalA EX434 sArdhacatuSkabAra . pUrNabhadrA 4X436 pAdona paMcakacAra bhadrAGgI . EXY isa prakAra catuHkhaMDAdiko kalA rekhAeM cAra ke bhedoM se samajhanA cAhiye / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH triguNo'tha sapAdo'sI sArthaH pAdonavedakaH / catura: sapAdo'sau sArdhaH pAdonapaJcakaH // iti Soseer cAraM trikhaNDAdyAsu lakSayet // " 0 sU0 136 ......................................................... trikhaMDAdi khaMDoM meM solaha kalAcAroM ke bhedoM se solaha ra rekhAyeM utpanna hotI haiM / solaha kalAvAra isa prakAra hai- prathama sama ( barAbara ) cAra, dUsarA rUpAya ( savAyA ) cAra, tIsarA sArddha ( Der3hA ) cAra cauthA paune do guNA pAMcavAM do gugA, chaTTA savA do guNA sAtavAM DhAI guNA, AThavAM pIne tInaguNA, nayAM tInaguNA, dasavAM savA tInaguNA, gyArahavAM sAr3he tInaguNA, bArahavAM pIne cAra guNA, terahavAM cAra guNA caudahavAM savA cAra guNA, paMdrahavAM sAr3he cAra guNA aura solahavAM paune pAMca guNA hai / rekhAsaMkhyA rekhANAM jAyate saMkhr paJcAzatadvayam / deti yAvatyaH kalAH skandhe'pi tatsamAH // 21 // maMDovara aura zikhara kA udayamAna - (1) zikharaudayam' | mA0 11 81 iti rekhAnirNayaH / solaha prakAra ke kalAkAroM ke bhedoM se pratyeka trikhaMDAdi meM solaha 2 rekhAyeM utpanna hotI haiN| isaliye reloM kI kula saMkhyA dosI chappana hotI haiN| zikhara ke udaya meM jitanI kalArekhA utpanna ho, utanI skaMdha meM bhI banAnI cAhiye ||21|| vizadbhirvibhaje bhAgaiH zilAtaH kalazAntakam / restrisaree-raizaiH zikharaM param ||22|| kharazilA se lekara kalaza ke yaMtra bhAga taka ke udaya ke bIsa bhAga kreN| unameM se grATha sAr3he ATha athavA nava bhAga kA maMDovara kA udaya rakkheM, isI krama se jyeSTha madhyama aura kafag mAna ke maMDovara kA udaya hotA hai / aisA pa0 sU0 138 meM bhI kahA hai| bAkI jo bhAga rahe, utane udaya kA zikhara banAveM ||22|| zikhara vidhAna -- rekhAlasya vistArAt padmakozaM samAlikhet / caturguNena sUtreA sapAdaH zikharodayaH // 23 // (2) 'vihAre' | Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara prAsAdamaNDane mein mUlarekhA ke vistAra se cAra guNA sutra se donoM kone ke mUla vidu se do gola banAveM / jisake donoM gola ke sparza se kamala kI paMkhur3I jaisI prAkRti vAlA pramakoza bana jAtA hai| usameM donoM ko sevA vistAra svAsa sira yA // 23 // grIvA, prAmalasAra aura kalazakA mAna--- . skandhakozAntare sapta-bhakte grIvA tu bhAgataH / sArdha zrAmalasArazca paacchatraM tu sArdhakam // 25 // tribhAga uccakalazo dvibhAgastastha vistrH|| prAsAdasyATamAMzena pRthutvaM kalazANDakam ||2shaa Upara ke likhe anusAra savAyA zikhara kA udaya karane ke bAda jo patrakoza kA udaya bAkI rahatA hai, usameM grIvA, prAmannasAra aura kalaza banAveM / jaise----zikhara ke skaMdha se lekara pazakoza ke antya bindu taka ke udaya kA sAta bhAga kreN| unameM se eka bhAga ko movA, heda bhAga kA prAbhalasAra, Der3ha bhAga kA pazcacchatra ( caMdrikA ) aura tIna bhAga kA kalaza bnaa| dvibhAga ke bistAra vAle kalaza kA bIjorA bnaaveN| kalaza ke aMDA kA vistAra prAsAda ke pAThaveM bhAga kA rakkheM / / 24-25 / / zukanAsakA udaya----- chAdhataH skandhaparyanta-prekaviMzatibhAjite / aGkadigadrasUryA za-vizvAMzaistasya cocchratiH // 26 // chajjA se lekara zikhara ke skaMdha taka ke udaya kA izkIsa bhAga kreN| inameM se naba, dasa, gyAraha bAraha athavA teraha bhAga taka zukanAsa kA udaya rabakheM / / 26 / / siMhasthAna---- zukanAsasya saMsthAne chAdho paJcadhA matam / ekatripaJcasaptAGka-siMhasthAnAni kalpayet // 27 // `br `nh bl bh zilpiyoM ko mAnyatA hai ki-mUlakaNaM pAyacA) se ziyara kA udaya savAza karanA ho to pAyace ke vistAra se cAra gunA sUtra me, hedA karanA ho to pAMca gumaH sUtra se, paune dhUgunA karanA ho to paune sAta gunA sUtra se aura 11 udaya karanA ho to sAhe cAra mUnA satra se mUsA ke domo vindu se do gola banAne se kamala ke pakhuDI jaisA prAkAra bana jAtA hai| isameM apane iSTa mAna ke samaya meM zikhara kA kaMgha mora kAkI rahe udaya meM mAmalasAra aura kalaza yAdi bnaa| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'caturtho'yAyaH chajjA ke Upara zukamAsa kA udaya pAMca prakAra kA mAnA hai| unameM se zukanAsa ke udaya kA jo mAna AyA ho usakA nava bhAga kreN| inameM se eka, tIna, pAMca, sAta athavA nava, ina pAMca bhAgoM meM se kisI bhI bhAga meM siMha sthAna kI kalpanA kara sakate haiM / arthAt usa sthAna para siMha rakhA jAtA hai // 27 // * kapilI (koloM) kA sthAna dvArasya dakSiNe kAme kapilI vidhA matA / zukanAsA syAt saiva prAsAdanAsikA ||28|| garbhagRha ke dvAra ke kAra dAhinI aura bAMyI ora chaha prakAra se kolI banAveM / usakI UMcAI meM zukanAsa banAveM, yaha prAsAda kI nAsikA hai ||28|| kapilI kA mAna- prAsAdo dazabhAgazca dvitrivedAMza sammitAH / prAsAdArdhena pAdena tribhAgenAtha nirmitA // 26 // prAsAda ke vistAra kA dasa bhAga kareM, unameM se do tIna athavA cAra bhAga ko, tathA prAsAda ke mAna se Adhe cauthe athavA tIsare bhAga ke mAna ko aise chaha prakAra ke mAna se kapilI (kolI ) banAne kA vidhAna hai ||26 yaha prakAra kI kapilI "citA kuvitA zasyAtrioditakamAgatAH / madhyasthA bhramA sabhramA SaTkolyaH parikIrtitAH // prAsAde dazacA bhakte bhUmisImA vicakSaNa ! 1 citAca dvibhAgA syAt tribhAgA kuJcitA tathA // atar devaM caturbhAgA faar cakramAgatAH / 444 53 4411 prAsAdapAdamadhyasthA amA sadyavibhAgataH / zraddha tu sabhramA kAryA prAsAdasya pramANataH // zra0 sU0 138 * garbhagRha ke dvAra ke maMDapa ko kosI maMDapa kahate haiN| usake chA ke Upara zukravAsa ke donoM tarapha zikhara ke AkAra kA maMDapa kiyA jAtA hai, usako mAdhunika zilpIyoM prAsAdaputra kahate haiM / usakA nAma kapilI athavA kolI hai| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 prAsAdamaNDane ..... .................... ......" aMcitA, kuJcitA, syA, madhyasthA, bhramA aura sabhramA ye yaha prakAra ke kolI ke nAma haiN| prAsAda ke vistAra kA dasa bhAga karake, unameM se do bhAga kI kolI banAveM, usakA nAma aMcitA, tIna bhAga vAlI kolI kA nAma kucitA aura cAra bhAga vAlI kolI kA nAma zasmA hai| tayA prAsAda ke vistAra mAna ke cauthe bhAga ko kolo banAveM, usakA nAma madhyasthA, tosare bhAga vAlo kolI kA nAma bhramA aura prAdhe bhAga vAlI kolI kA nAma sabhramA hai| . prAsAda ke aMDaka aura AbhUSaNa zRGgolagapratyaGga gaNavedaeikAni' c| tabaGgatilaka karNaM kuryAt prAsAdabhUSaNam // 30 // zikhara, uruzRGga, pratyaMga aura zRGga, ye prAsAda ke aMDaka mAne jAte haiM, aisA vidvAna loga mAnate haiM / tathA saraga, tilaka aura sihavarNa prAsAda ve. zrAbhU, mAne jAte haiM // 30 // zikhara ke namana kA vibhAga--- dazAMze zikhare mUle agretananavAMzake / sAAMzako rathI karNoM dvau zeSa bhadramiSyate / / 31 / / zikhara ke mUla meM dasa bhAma aura Upara skaMdha ke nava bhAga kareM, unameM se haida 2 bhAga ke do pratiratha praura do do bhAga ke donoM kone banAveM / bAkI jo tIna bhAga nIce aura do bhAga para bace haiM, usa mAnakA bhadra banAveM // 31 // prAmalasAra kA mAna-- rathayorubhayormadhye vRttabhApalasArakam / ucchayo vistarAdhena caturbhAgarvibhAjayet // 32 // grIvA cAmalasArazca pAdonA ca sapAdakaH / candrikA bhAgamAnena bhAgenAmalasArikA // 33 // donoM pratiratha ke madhya vistAra ke mAna kA gola mAmalasAra vanAnA cAhiye / isakI UMcAI vistAra se zrAdhI rkkheN| UMcAI kA cAra bhAga kreN| unameM se paune bhAga kI grIvA (galA ), savA bhAga kA nAmalasAra, eka bhAga kI candrikA aura eka bhAga ko prAmalasArikA banAveM // 32-33 // (1) 'ekAca gaNavet sutrI:' / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .."m caturtho'dhyAyaH r-IYYADHIKARIrnatantinute prakArAntara se prAmalasAra kA mAna---- "skandhaH pahabhAgako jJeyaH saptazAmalasArakaH / kSetramavizamA pachaye : grothA bhAgazrayaM kAryA aNDakaH paJcabhAgakaH / tribhAgA candrikA cava tathaivAmalasArikA !! nima paTasArthabhAgo bhavedAmalasArikA / candrikA- dvisAdhabhAga aNDakaH paJca eva ca / / " jJAna pradI0 a06 *:-. ... RENA Hary:- SRINA AmAdasA F SALI .... firmairiesTRANA namitA toraNayamate prAmalakAraka mAna . svamate prAmalasArakA mAna skaMdha kA vistAra chaha bhAga aura grAmalasAra kA vistAra sAta bhAga rkkheN| AmalasAra ke vistAra kA aThAIsa bhAga praura UMcAI kA caudaha bhAga kareM / udaya meM tIna bhAga kA galA, pAMca bhAga kA aMDaka, tIna bhAga ko candrikA aura tIna bhAga kI prAmalasArikA ravakheM / AmalasAra ke madhya garbha se vistAra meM sADhe chaha bhAma nikalatI prAmalasArikA, isase DhAI bhAga nikalatI caMdrikA aura isase pAca bhAga nikalatA aMdhaka (mAmalasAra ) rakhanA caahiye| mAmalasArake nIce zikharake koNarUpa--- "zive tu caizvaraM rUpaM dhyAnamagnaM vicakSaNa !! zikharakaraNe dAtavyaM jine kuryAgjinezvaraH // " kSIrAve / ... zikhara ke mAmalasAra ke nIce aura skaMdha ke kone ke Upara zivAlaya ho to dhyAna meM magna aise ziva ke rUpa tathA jinAlaya ho to jinadeva ke rUpa rakhe jAte haiM / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ""tini 86 prAsAdamakhane suvarNapuruSa (prAsAda puruSa) kA sthApanakrama-- vRtapAnaM nyasenmadhye vAnavAraM subarajam / sauvarNapuruSa tatra tulIparyavazAyinam // 34 // AmalasAra ke garbha meM dho se bharA humA sonA, cAMdI athavA tAMbe kA kalaza suvarNapuruSa ke pAsa rakhanA cAhiye / tathA cA~dI athavA baMdhana kA palaMga rakkheM, usake Upara rezama ko zayyA bichA karake, usa para subarNapuruSa ko zayana karAveM / yaha vidhi zubha dina meM vAstu pUjana karake karanI cAhiye / kyoMki yaha prAsAda kA marmasthAna ( jIvasthAna ) hai // 34 // suvarNa puruSa kA mAna aura usakI racanA--- pramANaM puruSasyArdhA-gulaM kuryAt karaM prati / tripatAkaM kare yAme hRdisthaM dakSiNAmbujam // 35 // prAsAda puruSa kA pramANa prAsAda ke vistAra ke anusAra pratyeka hAtha prAdhA 2 aMgula bar3hA karake banAveM / arthAta eka hAtha ke prAsAda meM prAdhA aMgula, do hAya ke prAsAda meM eka aMgula, tona hAtha ke prAsAda meM Der3ha aMgula aura cAra hAtha ke prAsAda meM do aMgula, isa prakAra pratyeka hAtha prAdhA 2 aMgula bar3hA karake bnaaveN| isa suvarNapuruSa ke bAMye hAtha meM dhvajA rakhakara ke yaha chAtI para praura dAhinA hAtha kamalayukta rabaraveM // 35 // .. aparAjitapRcchAsUtra 153 meM kahA hai ki-- "prathAtaH sampravakSyAmi puruSasya pravezanam / nyasena devAlayeSvevaM jIvasthAnaphalaM bhavet / / chAdanopapravezeSu zRGgamadhye'yavopari / zukanAsAvasAneSu vedya rSe bhUmikAntare / / madhyagarbha vidhAtavyo hRdaya varNako vidhiH / haMsatulI tato kuryAt tAmraparthasaMsthitAm / " D iction . . one... t grosse RExamingapanes neuronmen *kucha zilpiyoM kA mata hai ki---ghIse bharA humA sonA, cAMdI prayadA ain ke kalaza meM suvarNa puruSa ko rakhakara ke, vaha kalaza palaMga para rkheN| (1) 'dakSiNaM krm'| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH zayanaM cApi nirdiSTaM padma vai dakSiNe kare / fer kare vAme kArayeddhadi saMsthitam // " yaha suvarNapuruSa devAlaya kA jIvasthAna hai, isaliye usako devAlaya meM sthApanA karane kA sthAna kahatA hai- yaha chajjA ke praveza meM zikhara ke madhya bhAga meM athavA usake Upara, zukanAsa ke pratima sthAna meM, vedI ke Upara praura do mAla ke madhya garbha meM sthApana karanA cAhiye / yaha hRdarade (jIva) vidhi hai / isako tAMbe ke palaMga ke Upara rezama kI zayyA bichA kara usake Upara zayananA caahiye| usake dAhine hAtha meM kamala aura bAMye hAtha meM dhvajA rakhakara yaha hAtha chAtI ke Upara rakhanA cAhiye / 87 pramANaM tasya vakSyAmi prAsAdAdI samastake | yAvacchatArthaM hastAdeH kalpayeca yathAkramam // vRddhiraGgalAs yAvanme prakalpayet / evaMvidhaM prakartavyaM sarvakAmaphalapradam / / hemajaM tAraNaM vApi tAmrajaM vApi bhAgazaH / kalaze cAmbupUrNe tu sauvarNaM puruSaM nyaset // paryaGkasya catuHpatsu kumbhAzcatvAra eva ca / hiraNyanidhisaMyuktA AtmAbhiraGkitAH // evamAropa devaM yathoktaM vAstuzAsane | tasya naiva bhaved duHkhaM yAvadAbhUta samplavam !!" zrama sudarza puruSa kA pramANa kahatA hai-- eka hAtha se pacAsa hAtha taka ke prAsAda ke liye pratyeka hAca prAdhA 2 aMgula bar3hA karake banAyeM | yaha sonA, cAMdI prathavA tAMbA kA banAkara jalapUrNa kalaza meM sthApana kreN| pIche usako palaMga ke Upara rkheN| isake pazcAt apane nAma vAlI suvarNamudrA se bhare hue cAra kalaza palaMga ke cAroM pAyoM ke pAsa rkheN| isa prakAra suvarNapuruSa ko sthApita karane se jaba taka jagata vidyamAna rahe, taba taka kisI prakAra kA duHkha devAlaya baMdhAne vAle ko nahIM hotA hai / kalaza kI utpatti aura sthApanA -- arera samutpannaM prAsAdasyAgrajAtakam / mAGgalyeSu ca sarveSu kalazaM sthApayed yudhaH || 36 // jaba devoM ne kSIrasamudra kA maMthana kiyA, taba usameM se caudaha ratna prApta hue the| ina caudaha ratnoM meM eka kAma kumbha nAma kA zreSTha kalaza bhI prApta humA thaa| yaha prAsAda ke pra Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaNDane --+- 1- " ansteadyw salamAna bhAga ( zikhara ) para aura saba mAMgalika sthAnoM meM vidvAna lIga sthApita karate haiM / / 36 / / kalaza kA udayamAna pUrvoktamA to jyeSThaH poDazAMzAdhiko bhavet / dvAtrirAIzato' madhyo navAMzo'bhyudayaM bhavet // 37 // grIvApIThaM bhaved bhAgaM tribhAgenANDakaM tathA / kaNika bhAgatulye ca tribhAgaM bIjapUrakam // 38 // pUrvokta zloka 25 meM kalaza kA jo mAna likhA hai, usakA mAna meM usakA solahavAM bhAga baDhAveM to jyeSTha mAna kA aura battIsavAM bhAga bar3A to madhyama mAna ke kalA kA udaya hotA hai| jo udaya pAye usakA naye bhAga kareM, una meM se eka bhAga kI grIvA aura pITha, tIna bhAga kA HARTR 3. zani aMDaka ( kalaza kA peTa ), don: kariekA ( eka chajjI aura eka kaNo ) eka 2 bhAga aura tIna bhAga kA bIjorA udaya meM rakheM / / 37-38|| kalaza kA vistAra mAna---- ekAMzamagre dvo mUle bahivedAMzakaNike / grIyA dvI pIThamaLU bI paDbhAgaM vistarANDakam // 36 // iti klshH| bIjorA ke agra bhAga kA vistAra eka nAga aura mUla bhAga kA vistAra do bhAga, Ara ko kaNoM kA vistAra tIna mAga, nIce kI 4jI chAjalI) kA vistAra cAra bhAga, panA kA vistAra do bhAga, prAdhI pITha kA vistAra do bhAga (puro pITa kA vistAra cAra bhAga) aura kalaza ke peTakA vistAra chaha bhAga haiM // 36 // 1'tAvadezonaH kanIyo ....... mind... LIC L-....- ital htamann Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH Phiwnimoomyiryin dhvajAvaMDa rakhane kA sthAna prAsAda pRSThadeze tu dakSiNe tu pratirathe / dhvajAdhArastu kartavya IzAne nai te'dhayA ||4|| ___ iti prasAdasyorkhalakSaNam / prAsAda ke zikhara ke pichale bhAga meM dAhine prati ratha meM dhvajAdaMDa rakhane kA ridrayAlA sthAna dhvAdhAra (kalAbA) banAveM / yaha pUrvAbhimukha prAsAda ke IzAna kone meM praura pazcimAbhimukha prAsAda ke naiRtya kone meM banAyeM !!40 / dhvajAdhAra (staMbhavedha) kA sthAna-- "rekhAyAH SaSThame bhAge tadaMze pAdajite / / dhvAdhArastu kartabdhaH pratirathe ca dakSiNe / / " __ jJAna pra0 pI0ma06 zikhara kI rekhA ke udaya kA chaha bhAga kreN| unameM kAra ke chaThe bhAga kA phira cAra bhAga kareM, inameM se nIce kA eka bhAga chor3a kara, isake Upara ke bhAga meM dAhine pratiratha meM janAdhAra banAveM paryAta rekhA kA cauvIsa bhAga karake Upara ke bAIsaveM bhAga meM dhvajAdhAra bnaaveN| aparAjita ke mata se staMbhaveSa kA sthAna "rekhAdha: (rghazva?) tribhAgoz2a sUtrAMza (tadaMze) pAdayite / dhvajonnatistu kartavyA IzAne naiRte'thayA / / prAsAdapRSThadeze tu pratirathe ca dakSiNe / stambhaveSastu kartavyo bhitteraSTamAMza ke (bhityAzca padamAzake)" sUtra 144 zikhara ko rekhA (koNa) ke Upara ke ardha bhAga kA tIna bhAga kreN| apara ke tIsare bhAgya kA phira cAra bhAga karake nIce se eka bhAga chor3a karake usake apara ke bhAga meM staMbhavedha bnaaveN| yaha IzAna athavA naiRta koNa meM prAsAda ke pichale bhAga meM dAhine pratiratha meM dIvAra ke chaThe bhAga ke mAna jitanA moTA bnaaveN| dhvajAdhAra ko moTAI aura staMbhikA 'stambhavedhastu kartaghyo bhityAzca padamAzakA / ghaNTodayapramANena stambhikodayaH kArayet // ghAmahastAGgalavistAra-stasyo kala zo bhavet // jJAna pra0 dI0 a06 prA0 12 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaNDane dIvAra ke chaThe bhAga kA moTA staMbhavaidha ( dhvajAdhAra ) bnaayeN| dhvajAdava ko majabUta sthira rakhane ke liye bagala meM eka staMbhikA rakhI jAtI hai| usakA udaya staMbhavedha se AmalasAra kA udaya taka rakkheM / usakI moTAI prAsAda ke mAna se hastAMgula (jitane hAtha ho utane aMgula) rako bhaura usake Upara kalaza rkheN| dhvajAdaMDa aura staMbhikA ina donoM kA acchI taraha bajubaMdha kreN| AL zikhara kA 24 bhAga karake 22 vA bhAga meM dhvajadaMDa aura staMbhikA kA sthAna zikhara kA chaha bhAga karake Upara ke ghaTTa bhAga ke tIsare bhAga meM vajadaMDa kA sthAna AHAdation STEM m dhAra dhvajAvaMDa kA udayamAna daNDaH kAryastRtIyAMzaH zilAtaH kalazAntakam / madhyo'STAMzena hIno'sau jyeSThapAdonaH kanyasaH // 4 // 1, 'gilAsa' Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P caturthI'SyAvaH prAsAda kI kharazilA se lekara kalaza ke agrabhAga taka ke hRdaya kA tIna bhAga karake, meM se eka bhAga ke mAna kA laMbA dhvajAdaMDa banAveM / yaha jyeSThamAna kA hai| inameM se AThavAM bhAga kama karane se madhyama mAna kA zrIra cobA bhAga kama karane se kaniSTha mAna kA dhvajadaMDa hotA hai // 41 // dhvajAdaMDa kA dUsarA uvayamAna prAsAdanyAsamAnena daNDo jyeSThaH prakIcitaH / madhyo hIno darzAzana paJcamAMzena kanyasaH || 42 // prAsAda ke vistAra ke barAbara dhvajAdaMDa kI laMbAI rakkheM, yaha jyeSTha mAna kA dhvajArda hai / isameM se dasavAM bhAga kama kareM to madhyama mAna kA aura pAMcavAM bhAga kama kareM to kamiSTha mAna kA dhvajadaMDa hotA hai ||42 // dhvajAdaMDa kA tIsarA udayamAna "mUla rekhApramANena jyeSThaH syAd daNDasambhavaH / madhyamo dvAdazAMzoH SaDaMzonaH kaniSThakaH // " apa0 sU0 144 rekhA | garbhagRha athavA zikhara ke nIce ke pAyacA ke vistAra jitanA ) ke vistAra mAna kA laMbA dhvajAda banAyeM, yaha jyeSTha mAna kA hai| usameM se bArahavAM bhAga kama kareM to madhyama aura chaThA bhAga kama karato kaniSTha mAna kA dhvajAdaMDa hotA hai / viveka vilAsa ke prathama sarga ke zloka 176 meM spaSTa likhA hai ki "eur: prakAze prAsAde prasAdakarasaMkhyayA / tattis kA vistAramAna - &1 TH sAndhakAre punaH kAryo madhyaprAsAdamAnataH // " prakAza vAle ( vinA parikramA vAle ) prAsAda kA dhvajAdaMDa prAsAda ke mAna kA banAyeM, arthAt prAsAda kA jitanA vistAra ho utanA laMbA dhvajA banAyeM | aMdhakAra vAle ( parikramA vAle) prAsAda kA dhvajAdaMDa madhya prAsAda ke mAna kA banAveM / arthAt parikramA aura usakI dIvAra ko chor3akara ke gabhAre ke donoM dIvAra taka ke mAna kA banAyeM | ekahaste tu prAsAde daNDa : pAdona maGgulam / kuryAdaGgalA vRddhi - pavitpaJcAzaddhastakam ||43|| 2. yaha mata pracAra meM adhika hai / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 prAsAdamaehane eka hAtha ke vistAra vAle prAsAda ke dhvajAdaMDa kA vistAra pauna aMgula kA rakkheM / pIche pacAsa hAtha taka ke prAsAda meM pratyeka hAya prAdhA 2 aMgula bar3hA karake rakhaveM // 43|| dhvajAvaMDa ko racanA-- suvRttaH sAradAruzca granthikoTaravarjitaH / parvabhiSimaH kAryaH samagranthiH sukhAvahaH // 44 // dhvajAdaMDa bahuta acchA aura kisI prakAra kI gAMTha yA polAraNa mAdi doSoM se rahita. tathA majabUta kASTha kA sundara evaM golAkAra banAveM / daMDa meM parva ( vibhAga ) viSama saMkhyA meM aura pratyA (lo) samasaMssA ho rakhanA sukhadAyaka haiM // 44 // viSamaparva bAle dhvajAdaMDa ke teraha nAma "jayantastvekaparthazca triparvazatra mardanaH / piGgala; paJcapardhazca saptaparvazca sambhavaH / / zrImukhI navaparvazca prAnando rudraparvakaH / tridevoM vizvaparvazca tithibhidivyazekharaH / / munIndubhiH kAladaNDo mahotkaTo navendutaH / sUryAkhyastvekaviMzatyA kamalo vahnineataH // tattvaparyo vizvakamA daNDanAmAni parvataH / zastAgastatva meteSAmabhidhAna guNodbhavam ||"ap0 sU0 144 eka parva vAlA jayaMta, tIna parvabAlA zatra mardana, pAMca parva kA piMgala, sAta parva kA saMbhava, nada parva kA zrImukha, gyAraha parva kA prAnaMda, teraha parva kA trideva, paMdraha parva kA divyazekhara, satraha parva kA kAladaMDa, unnIsa parva kA mahAutkaTa, ikkIsa parva kA sUrya, tebIsa parva kA kamala aura paccIsa parva ko vizvakarmA kahalAtA hai / ve teraha prakAra ke daMDa ke nAma parya ke anusAra haiM pora nAma ke anusAra zubhAzubha phala dene vAle haiN| dhvajAdaNDa ko markaTI (pATalI) daNDadIrghapaDaMzena markavyardhena vistRtA / arddhacandrAkRtiH pAveM ghaNTorce kalazastathA // 45 // dhvajAda kI laMbAI ke ghaTTe bhAga kI markaTI ( pATalI) kI laMbAI rkheN| laMbAI se mAdhI vistAra meM rkkheN| (vistAra ke tIsare bhAga kI moTAI rakkheM 1 ) pATalI kA sammukha Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yt hiandinition catuoM'dhyAyaH 63 m aintatatastm l alahnainmentamininemamalinimuministunnilalumamtattaininindeindiaominantatuntimentatuatasana.ma.miummissio bhAga ardha candra ke prAkAra vAlA banAveM / isake kone meM ghaMTaDIyA lagAveM aura Upara kalaza rakkheM // 45 // aparAjitapRcchA sUtra 144 meM kahA hai ki "maNDUko tasya kartavyA ardhacandrAkRtistathA / pRthudaNDasaptaguNA hastAvipaJcAvadhi !! SaDguNA ca dvAdazAnta zeSAH paJcaguNAstathA / tathA tribhAgavistArAH kartavyAH sarvakAmadAH / / ardhacandrAkRtizcaiva pakSe kuryAd gagArakam / vaMzAdhvaM kalazaM caiva pakSe ghaNTApralambanam / / " dhvajAdaMDa kI pATalI. ardhacaMdra ke AkAra kI nAve / vaha eka se pAMca hAtha taka ke saMde va mAdaDa ke vistAra se sAtaguNo, chaha se bAraha hAtha taka ke lambe dhvajAdaMDa ke vistAra se haguNI aura teraha se pacAsa hAya taka ke dhvajAdaMDa ke vistAra se pAMcaguNI pATalo lambAI meM rakkheM / lambAI kA tIsarA bhAga vistAra meM rkkheN| yaha saba icchitaphala ko denevAlI haiN| ardhacaMdrAkRta ke donoM tarapha bhagAraka banAveM / daMDa ke Upara kalaza rakheM. pora pATalI ke donoM bagala meM lambI ghaMTaDIyAM lagAnA caahiye| dhvajAkA mAna dhvajA daNDapramANena dairye'STAMzena vistare / nAnAvastravicitrAya -stripaJcAyazikhosamA / / 46 // dhvajAdaMDa ke laMbAI ke mAna ko dhvajA kI laMbAI rakkheM aura lambAI se AThaveM bhAga kI caur3AI rakheM / yaha aneka varNa ke vastroM kI banA aura agrabhAga meM tIna athavA pAMca zikhAyeM banAveM / / 46 / / dhvajA kA mahAtmya pure ca nagare ko rathe rAjagRhe tathA / vApIkUpatar3AgeSu dhvajAH kAryAH suzobhanAH // 47 // pura, nagara, kilA, ratha, rAjamahala, vAvaDI, kUA~ aura tAlAba prAdi sthAno ke apara sundara dhvajA rakhanI cAhiye / / 4 / / niSpanna zikharaM dRSTvA dhajahIne surAlaye / asurA vAsamicchanti dhajahInaM na kArayet // 48 // n Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaebane taiyAra hue prAsA ke zikhara ko dhvamA rahita dekhakara asura ( rAkSasa ) usameM rahane kI icchA karate haiM / isaliye devAlaya dhvajA rahita nahIM rakhanA cAhiye // 4 // dhvajaocchrAyeNa tumyanti devAzca pitarastathA / dazAzvamedhikaM puNyaM sarvatIrthadharAdikam // 46 // devAlaya ke apara dhvajA car3hAne se deya aura pitara saMtuSTa hote haiN| tathA dazAzvamedha yajJa karane se paura samasta bhUtala kI tIrthayAtrA karane se jo puNya hotA hai, yahI puNya prAsAda ke Upara dhvajA car3hAne se hotA hai // 4611 paJcAzat pUrvataH pazcAda-AtmAnaM ca tathAdhikam / zatamekotaraM so'pi tArayennarakAAvAt // 50 // iti dhvajalakSaNaM puNyAdhikAraH / iti zrI sUtradhAramaNabanaviracite prAsAdamaNDane vAstuzAstre pratimApramANaraSTipadasthAnazikharamajAkalazalakSaNAdhikArazcaturtho'dhyAyaH // '. yA par3hAnevAle ke vaMza kI pahale kI pacAsa aura pIche ko pacAsa, tathA eka apanI isa taraha kula ekasI eka pIDhI ke pUrvajoM ko narakarUpI samudra se yaha ghyA lirA detI hai prati udAra karatI hai // 50 // iti zrI paMrita bhagavAnadAsa jaina viracita prAsAda maNDana grantha ke cauthA-- adhyayana kI subodhinI nAmnI bhASATIkA samAptA // u- awaaw Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Commonaleel nawwwaAAAAAHalwywwwwww,walpamayawadaptump-comwoodood wwwwwarawas SR .RLECAUnt HTRA meenamondamwww.my -41. HAGRA SASEFREALLERaut tr: SUPER 7 + m Ash Sindia PARSAwel AAA61 HAT 4TAminoNS ..ss in . Searedesi .AHARAM h taas. . sinesajiniMHAKinHakniasision-SAHYAnupamparampucomaamanawwwwwwMAMAA .. REST R Insuranarthrine MinoaranAmAlam . M 11. HA . . . . . .. .YU.. M 4. PN+ Marg 'air-Manamam T 4 .**** . des. - A SNAINAR amarriet ADMRJ --- -- NE. *. 4 na dawn Amitraa BHARA. 14 W ANT m a Prasar orIsA jagannAthapurI kA vairAjyAdi jAti kA ekANDika zikhara Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BSNETrir . 14... Awarallenesisaniloom HORE nAgara jAti ke pAsAda kA kalAmaya maMDobara ( dovAra ) shtamara..... a indi Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha prAsAdamaNDane paJcamo'dhyAyaH maMgala nAnAvidhamidaM vizvaM vicitraM yena patritam / " sUtradhAraH zreyase'stu' sarveSAM pAlanakSamaH // 1 // jisane aneka prakAra kA yaha vicitra jagata banAyA hai, yahI sUtradhAra (vizvakarmA) sabakA pAlana karane meM samartha haiM / aura yahI sabake kalyANa ke liye ho // 1 // gaMtha mAnyatA kI yAcanA nyUnAdhika prasiddha ca yat kicinmaeDanoditam / vizvakama prasAdena zilpibhirmAnyatAM vacaH // 2 // jagata meM jo kucha maMDana sUtradhAra kA nyUnAdhika rUpa se kahA humA zilpazAstra prasiddha hai, vaha vizvakarmA kI kRpA se zilpiyoM se mAnya ho / / 2 / / vairAgyamAtA caturbhAgaM samArabhya yAvatsUryottaraM zatam / bhAgasaMkhyeti vikhyAtA pAlanA kaNa bAhyataH ||3|| cAra bhAga se lekara ekaso bAraha bhAga taka ke vairAjyAdi prAsAda hote haiN| tathA unakI kAsanAe~ kone se bAhara nikalatI hotI haiM / 13 // lanAke mera aSTottarazataM bhedA aMzaddhathA bhavanti te / samAMzaiviSamaiH kAryA-nantabhedaizca kAlanA ||4|| eka 2 aMzakI vRddhi se phAlanA kA eka sau pATha bheda hote haiN| evaM samAMza pAra viSamAMza ke bhedoM meM phAlanA ke ananta meda bhI hote haiM // 4 // ekasyApi talasyorce zikharANi bahunyapi / nAmAni jAtayasteSA-madhyamArgAnusArataH // 5 // eka hI tala ke kAra bahuta prakAra ke zikhara banAyeM jAte haiM aura una zikharoM ke nirmANa 1. ' eva sthaa| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamarakhane AAImments se hI prAsAdoM ke nAma aura usako jAti, ye donoM utpanna hote haiM / / 5 / / bhramaNI (parikamA) dazahastAdadho na syAt prAsAdo bhramasaMyutaH / navASTadazamAgena bhramo bhittividhIyate // 6 // dasa hAtha se nyUna prAsAda ko bhramaNI (parikamA ) nahIM kiyA. AsA, kintu dasa hAtha se adhika vistAra vAle prAsAda ko bhramaNo karanA cAhiye / bhramaraNI aura dIvAra prAsAda ke pATha naba athavA dasaveM bhAga ko rakhanA cAhiye / / 6 / / kSetrANyAdi ekAGgI prakAra vibhaksi aMta 1-vairAjya prAsAda--- vairAjyazcaturasraH syAzcatudvAre catuSkikA / prAsAdo brahmaNaH prokto nirmito vizvakarmaNA // 7 // prathama vairAjya prAsAda samacaurasa aura cAra dvAra vAlA hai / pratyeka dvAra 'caukI maMDapa vAlA banAveM / yaha prAsAda brahmAjI ne kahA hai aura vizvakarmA ne nirmANa kiyA hai 11711 aparAjitapRcchA sUtra 155 meM kahA hai ki "caturasro kRte kSetra tayA SoDazabhAjite / tasya madhyaM caturbhAgArbha sUna kArayet / dvAdazasvatha zeSeSu bAhya bhittoH prakalpayet / / " vairAjya prAsAda kI samacorasa bhUmikA solaha bhAga kara ke una meM se cAra bhAga kA madhya garbhagRha banAveM aura bAkI bAraha bhAga meM 1o 2 bhAga ko dIvAra aura do bhAgako bhramaragI bnaaveN| sapAda zikharaM kArya dhaNTAkalazabhUSitam / caturmiH zukanAsaistu siMhavirAjitam / / 8 / / isake zikhara kA udaya vistAra se savAyA banAveM / tathA mAmalasAra aura kalaza se sobhAyamAna kreN| evaM pAroM hI dizA meM zukanAza tayA siMhakarNa prAdi se zikhara ko zobhAyamAna banAveM // 8 // TummMIAAPra--- sama Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo'dhyAyaH prospe dizA ke dvAra kA niyama ekadvAraM bhavet pUrva dvidvAra pUrva pazcime / tridvAra madhyajaM dvAraM dakSiNAsyaM vivarjayet // 6 / / prAsAda kA yadi eka dvAra rakhanA ho to pUrvadizA meM hI rakkheM / do dvAra rakhanA ho to pUrva pazcima dizAmeM rakkheM / tIna dvAra rakhanA ho to do dvAra ke bIca meM mukhya dvAra rakkheM / parantu dakSiNAbhimukha vAlA mukhya dvAra nahIM rakhanA cAhiye / aisA dvAra nahIM banAve jisase praveza meM uttara mukha rahe || catura caturdica zivamamajinAlaye / / homazAlAyAM karttavyaM kvacid rAjagRhe tathA // 10 // ziva, brahmA aura jinadeva, inake prAsAdo meM cAroM hI dizAoM meM dvAra rakkheM jAte haiM / evaM mAzAlA goramI rAjamahala meM go vimAnoM meM dvAra rakkheM jAte haiM / / 10 / / aparAjitapucachA sUtra 157 meM zridvArake viSaya meM vizeSarUpa se likhate haiM ki "pUrvottarayAmye va pUrvAparottare tathA / yAmyAparotare zastaM vidvAraM vividhaM smRtam // " pUrva uttara aura dakSiNa pUrva pazcima aura uttara tathA dakSiNa pazcima aura uttara, isa prakAra tIna prakAra ke vidvAra prazasta haiN| "pUrvApare sthAd vidvAraM dUSacca yaamyottre| ekadvAra ca mAhendya caturiM caturdizam // " apa0 sU0 1551 prAsAda meM do dvAra banAnA ho to pUrva aura pazcima dizA meM banAveM / parantu uttara aura dakSiNa dizA meM nahIM banAveM, kyoMki yaha doSa kA hai / yadi eka hI dvAra banAnA ho to pUrva dizA meM hI banAyeM aura dhAra dvAra banAnA ho to cAroM dizA meM bnaaveN| "pUrve ca bhaktidaM dvAraM muktidaM varuNodasam / pAmyottare zive dvAre kRte doSo mahadbhayam / / " apa0 sU0 157 pUrvadizA kA hAra bhakti denevAlA hai aura pazcima dizA kA dvAra mukti ko denevAlA hai| ziva prAsAda meM yadi uttara aura dakSiNa dizA meM dvAra kiyA jAya to bar3A doSa aura bhaya karane vAlA hai| 2. 'homaza.lA caturA' pAThAntare / mA013 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "" mantihasinauk""""" 18 prAsAdamarane "ekadvAraM ca mAhendhA-manyathA doSadaM bhavet / bhadra sarvatra kalyANaM pAra zivAlaye // " mapa sU0 157 zivAlaya meM eka bAra rakhanA ho to pUrva dizA meM hI rakhane paura pratya dizA meM rasse to doSa yo vAlA hai| parantu cArI dizA meM cAra dvAra banAyeM to kalyANa kAraka haiM / 'brahmaviSAravINAM ca kuryAt pUrvokkameva hi / samosarakheca jainendra dizAdoSo na vidyate / / 10 sU. 157 brahmA, viSNu aura sUrya, ina prAsAdoM meM Upara kahe anusAra dvAra bnaayeN| jinadeva ke samavasaraNa prAsAdoM meM diyA kA doSa nahIM haiM / cAhe jisa dizA meM bAra banA sakate haiN| vairAjyAdisamutramAH prAsAdA mnboditaa|" eka-tri-patrasaptAha-saMkhyAH paJcaviMzatiH // 11 // iti vairAgyaprAsAdaH / rAjyAdi jo pacIsa prAsAda haiM, ye brahmAjI ne batAyeM hai| ve eka, tona, pAca, sAta aura mada aMgoM ke bhedavAle haiN| jaise-vairAjyaprAsAda eka aMga phakta konA vAlA hai| naMdana, siMha aura zrInandana, ye sIna prAsAda tona aMga (do konA aura bhadra) vAle haiN| maMdara, malaya, vimAna, sumizAla aura lokamabhUSaNa, ye pAMca prAsAda pAMca aMga ( do karNa, do pratiraSa mIra bhadra) vAle haiN| mAhendra, ratnazIrSa, zatabhaMga, bhUdhara, bhuvanamaMDana lokyavijaya aura pRSIvallabha, ye sAta prasAda sAta aMga ( do karNa, do pratiratha, do ratha aura bhadra) bAle hai / mahIdhara, kailAza, navamaMgala, gaMghamAvana, sarvAGgasundara, vijayAnanda sarvAGgatilaka, mahAbhoga aura meka, ye nava prAsAda nava aMga (do karNa, do pratikarNa, doraNa, do uparapa aura bha) vAle hai| aisA aparAjita pRsthA sutra 156 meM kahA hai // 11 // 2-nandana prAsAda--- caturmakte bhavet koNo bhAgo bhadraM vibhAgikam / bhAgAcaM nirgameM madre prakuryAnmukhabhadrakam // 12 // zRGgamekaM bhavet koNe ve dve bhadre ca nandanaH / / iti naMdanaH / prAsAda ke tala kA cAra bhAga kreN| unameM se eka 2 bhAga kA konA aura do bhAga kA bhadra banAveM / bhaTTa kA nirmama prAdhA bhAga kA rakkheM / bhadra meM mukhabhadra bhI banAveM / kone ke Upara 1. brahmaNASitA: 2. '' / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo'dhyAyaH eka 2 zrRMga aura bhadra ke Upara do 2 uruzRMga rkkheN| aisA naMdana nAma kA prasAda hai ||12|| sakhyA 13 / koNe 4 bha pa zrIra eka zikSara / 3-siMhaprAsAda---- aMDaka pa ...... mukhamadre rathikopari ||13|| pratibhadra- mudgamo karNazRGge siMhakarNaH siMhanAmA sa ucyate / devatAsu prakarsacyA siMhastacaiva zAkhataH ||14|| tubhyati girijA vasya rathikA fissure bhadre 2. 'devAnAM tu' / saubhAgyadhanaputradA / zRGge ca siMhakaH // 15 // iti siMhaH / tala vibhakti nandana prAsAda kI taraha hI kreN| mukhabhadra meM pratibhadra banAyeM / tathA bhadra ke gavAkSa ke Upara udUma banAyeM kone ke raMgoM ke Upara siMha rkkheN| aisA siMha nAma kA prAsAda hai / yaha devatA ( devoM) ke liye banAyeM | isameM siMha zAzvata rahatA hai, isaliye pArvatI devI khuza hotI hai aura saubhAgya dhana aura putra detI hai / madra ko rathikA ke Upara siMhakarNa aura zrRMgoM ke Upara bhI siMhaka rakhane se siMha nAma kA prAsAda hai / / 13 se 15|| 4- zrInandana] prAsAda--- karNe bhRGga tu paJcADaM sa zrInandana] ucyate / naMdana prAsAda 5- maMdira aura 6-malaya prAsAba LE iti nandanaH itibhyaGgaprAsAdAH / nandana prasAda ke kone Upara pAMca aMka vAlA kesarI zrRMga car3hAveM to yaha zrImandana nAma kA prAsAda hotA hai / zRGga saMkhyA 26 / koNe kesarI krama 20, bhane 8 eka zikhara vyaGgA ityarthaH SadbhAgaizcaturasaM vibhAjayet // 16 // karNaM pratirathaM kuryAd bhadrArdhaM bhAgabhAgikam / samaM nirmamamazaizca madraM bhAgA nirgamam ||17|| 3. nirgamamamAca' Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAdivasAMnI madarasAtalabha 100 dve dve karNe tathA bhadre zRGgamekaM pratirathe / mandirastRtIyaM madre malapo bhadrajaM tyajet ||18|| Upara tIna aMgavAle prAsAdoM kA varNana kahA gayA hai| aba pafe aMgavAle prAsAdoM kA varNana karate haiM- samaborasa prasAda ke talakA chaha bhAga kreN| inameM karNa, pratika mora bhadrArdha me pratyeka eka 2 bhAga kA rakveM / kartA aura pratika kA nirgama samadala rakkheM aura madra kA nirgama AdhA bhAga rakhanA cAhiye | karNa aura bhadra ke kAra do do aura pratika ke Upara eka 2 zRGga car3hAveM / aisA maMdira nAma kA prasAda hai| isa prAsAda ke bhadra ke kAra tIsarA eka uruzRMga car3hAveM to malaya nAma kA prAsAda hotA hai / / 16 se 183 saMkhyA 25 | koNe 8, bhadraM 5 praraye 8 eka zikhara | 7- vimAna, 8- vizAla aura prAsAdamaNDane trailokyabhUSaNa prAsAvavimAnakaH / subhUSaNaH ||16|| prastha tilakaM kuryAt pratirathe vaizAla: bhadro pratirathe iti paJcAMgAH paMcaprAsAdAH / Upara zloka 18 ke aMta meM 'bhadrajaM svajet' zabda kA yahAM artha kreN| malaya nAma ke prAsAda ke bhadra Upara se eka uruga haTA karake karNa ke donoM tarapha eka ra pratyaMga caDhAyeM aura pratiratha ke Upara eka 2 tilaka caDhAyeM, to ise vimAna nAma kA prAsAda kahA jAtA hai / vimAna prAsAda ke bhadra ke Upara eka 2 Uga adhika caDhAyeM, to vizAla nAma kA prAsAda kahA ga adhika baDhAye to use tralokyabhUSaNa nAmaka maMdira prasAda jAtA hai, aura pratiratha ke Upara eka 2 prAsAda kahA hai / / 16 / / vimAna saMkhyAko tilaka saMkhyA--prarathe 1-1 kula 8 / pratyaMga eka zikhara evaM kula 33 / lokabhUSaNa zrRMgasaMkhyAko pratiraye 16 bhadra pratyaMga meM eka zikhara evaM 41 zRMga aura tilaka 8 vizAla saMkhyA-bhadra 12 bAkI pUrvavat kula 37 / tilaka 8 prarathe / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pasamo'dhyAyaH Remium wammam Intinuir u it ANAL ........... ........ 10-mAhendaprAsAda-- caturasra 'STamikte karNa pratirathaM ratham / bhadrAya bhAgamAgaM ca bhAgAna vinirgamam // 20 // pArimArgAntarayuktA rathAzca tulpanirgamAH / zRGga-yugmaM ca tilakaM karNe detu pratirathe // 21 // eka coparathe bhadre trINi trINi caturdizi / zikharaM paJcavistAraM mAhendro rAjyado nRNAm // 22 // iti mAhendraH / samacaurasa tala kA pATha bhAga kreN| inameM karNa, pratiratha, uparatha aura bhadrArdha, ye pratyeka eka 2 bhAga kA rkkheN| bhadrakA nirgama prAdhA bhAga kA rakkheM ye saba aMga vArimArga vAle banAyeM / karNa, pratiratha aura uparatha kA nirgama eka 2 bhAga rkheN| karNa ke apara do 2 zRMga aura eka tilaka baDhA, pratiratha ke Upara do 2 zRMga, uparatha ke Upara eka 2 zRga aura bhadra ke apara tIna 2 urabhRga car3hAveM / mUla zikhara kA vistAra pAtra bhAga rkkheN| aisA mAhendra nAma kA prAsAda manuSyoM ko rAjya denevAlA hai // 20 se 22 // zRgasaMsthA-kAraNe 8, prarathe 16 uparathe 8, bhadre 12 eka zikhara evaM kulaM 45, tilaka, 4 koNe / 11-ratnazoSaM prAsAda-- ___ karNe zRGgatrayaM zeSaM pUrvavad ratnazIrSaka: / iti ratnazIrSaH __mAhendra prAsAda ke kaNa ke Upara yadi zIla tRga cadAmA nAya to usa prAsAda kA nAma ratnazIrSa hotA hai| zRMga saMkhyA--koNe 12, prarathe 16, uparathe 8 bhadre 12 eka zikhara, kula 46 12-sitambhRga prAsAda--- syaktvaikamuhaM bhadrasya masAlambaM ca kArayet // 23 // mAnhedra prAsAda ATRIKA .. . " kI mAtra prasAda kalamainnath PARMANAN - paizamyAdi in. --yantipuri AMAKAM Farm Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Eriasisuasintryman.. variomyrnearest prAsAdamaNDane ment.... .... m mmmmmmmmmmmmmmmunnary.stoster C ontai... antari.......................................... ....-saat................. / mastake tasya chAdyasya bhRGgayugmaM pradApayet / sitastadA nAma Izvarasya sadA priyaH // 24 // rasvazIrSa prAsAda ke bhanna ke tIna urugoM meM se eka kama karake usa sthAna para matAlamba (mahAma) banAveM aura usake khAdya ke Upara do zRMga bahAveM / aisA sivabhRga nAma kA prasAda Isabara ko hamezA priya hai // 24 // zRMga saMkhyA-kora 12, prarape 16, uparathe bhadre 16 eka milara, kula 53 13-bhUdhara aura 14-bhuvanamaMDana prAsAda tilakaM yaca parathe bhUdharo nAma nAmataH / / chApamajhe tu tilakaM nAmnA bhuvanamaNDanaH // 25 // sitaga prAsAda ke uparama Upara eka 2 tilaka car3hAveM, to bhUdhara nAma kA prAsAda hotA hai aura pAya ke donoM zRGgoM ke Upara eka 2 tilaka car3hAveM to bhuvanamaMDana nAma kA prAsAda hotA hai ||2shaa 15-sovijaya aura 16-kSitiballabha prAsAda-- bhUjArya thoparathe tilakaM kArayet sudhIH / prailokyavijayo bhadraM zRGgaNa citivanamaH // 26 // iti samAGgA sakSaprAsAdAH / padi uparaya ke Upara do zRga aura eka tilaka kiyA jAya to trailokyavijaya nAmakA prAsAda hotA hai paura bhadra ke kAra eka zRga adhika baDhAyA jAya to kSitiballabha nAma kA prAsAda hotA hai // 26 // bhUgasaMsthA-koNe 12, prarathe 16 uparathe 16 bhadre 12 eka zikhara kula 57, tilaka 6 17-mahIpara prAsAda-- dazamAgakate . kSetre bhadrArtha bhAgamAnataH / apaH pratirathAH kaNoM bhAgabhAgAH samo bhavet // 27 // ko pratirathe bhadre ke dve bhU prakArayet / spoparaye tilakaM pratyakSaM ca . rathopari // 28 // ... mavAlampayutaM madraM prAsAdo'yaM mahIparaH / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo'dhyAyaH 103 samayorasa prAsAda ke talakA dasa bhAga kreN| unameM bhadrArdha, karNa pratikarNa, raba paura uparatha se pratyeka eka 2 bhAga kA banAveM aura inakA nirgama bhI eka 2 bhAga kA rskheN| bhava kA nirgama prAdhe bhAga kA rakheM / konA, pratiratha aura bhadra ke Upara do 2 zrRMga tathA ratha aura uparatha ke Upara eka 2 tilaka pddh'aayeN| evaM ratha ke Upara pratyaMga caDhAyeM / bhadra bhattAlaMba (Tar) vAlA bnaaveN| aisA mahIdhara nAma kA prAsAda hai // 27-28 // zrRMgasaMkhyAkoNe 8, prarathe 16, bhadre 8, pratyaMga 8, eka zikhara kula 41 / tilakarakhe , uparaNe 18-kailAsa prAsAdaH bhadre zRvaM tRtIyaM ca kailAsaH ' zaGkarapriyaH // 26 // mahIdhara prAsAda ke bhadra ke Upara tIsarA eka zRMga adhika par3hAI to kailAza nAma kA prasAda hotA hai| yaha zaMkara ko priya hai // 26 // ___zRgasaMkhyA-koNe 8, prarathe 16, bhadra 12, pratyaMga 8 eka zikhara kula 45 / tilaka rathe 8 uparathe 5 16-bhava maMgala aura 20-gaMdhamAdana prAsAba--- bhadre tyaktvA rathe bhRGga navamaGgala ucyate / tathA bhadra punardadyAda tadAsau gandhamAdanaH // 30 // __ phailAza prAsAda ke bhadra ke Upara se eka uruga kama karake rapa ke kAra eka 2 zRMga par3hA to navarmagala nAmakA prAsAda hotA hai| yaha navamaMgala prAsAda ke bhara ke Upara eka Uraga adhika car3hAveM to gaMdhamAdana nAma kA prAsAda hotA hai // 30 // ___ zRMgasaMkhyA-46 | koNe 8, prarathe 16, bhadra 8, rathe 8, pratyaMga 8, eka zikhara / tilaka 8 uparaNe 21- sarvAGgasundara aura 22-vijayAnanda prAsAdabhadre tyaktvA coparathe zRGga saGgisundaraH / bhadra dadyAt punaH zRGga vijayAnanda ucyate // 31 // 1. 'mAma naamtH| SAVAR m Her love for Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMdhamAdana prAsAda ke bhadra ke Upara se eka ura zrRMga kama karake uparapa ke Upara eka 2 zRMga car3hAveM, to sAgasundara nAma kA prAsAda hotA hai| isake madrake apara eka 2 urAga phira car3hAveM to vijayAnanda nAmakA prAsAda hotA hai // 31 // zRMgasaMkhyA-koNe 8, prarathe 16, rape 8, bhadre 8 uparathe 8, pratyaMga 8, eka zikhara kula 57 23-sAgatilaka prAsAda mattAlaMyutaM bhadra-muruGga parityajet / zRGgAdayaM ca chAdhorce sAMgatilakastathA // 32 // vijayAnaMda prAsAda ke bhadra ke Upara se eka 2 uruga kama kara ke masAlaMga (gavAkSa) banAveM aura isa gavAkSa ke chAdha ke Upara do zrRMga rakkheM, to saga tilaka nAma kA prAsAda hojAtA hai ||32! zRMgasaMkhyA-koNe 8, prarathe 16 rathe 8 uparathe 8, pratyega 6, bhadre aura gavAkSe 16, eka zikhara kula 65 ga 24-mahAbhoga prAsAda--- utzRGga tato dadyAnmattAlambasamanvitam / mahAbhogastadA nAma sarvakAmaphalaprada // 33 // sarvAMga tilaka prAsAda ke gavAkSa vAle bhadra ke Upara eka 2 ubhaMga adhika bar3hAne se mahAbhoga nAma kA prAsAda hotA hai / yaha saba kArya ke phala ko dene vAlA hai // 33 // 25-meruprAsAda--- karNe rathe pratirathe zRGgasuparathe tathA / merureva samAkhyAtaH sarvadeveSu pUjitaH // 34 iti navAgA navaprAsAdAH / karNa, ratha, pratiratha aura uparaya ina sabake Upara eka 2 zRMga adhika car3hAveM to merU nAmaka prAsAda hotA hai, yaha saba devoM meM pUjanIya hai // 34 / / prAsAvapradakSiNA kA phala--- 'pradakSiNAtrayaM kArya merupradakSiNAyatam / phalaM syAcalarAjyasya meroH pradakSiNAkRte // 3 // 1. 'pradakSiNAtraye sva-merI pusA va vatphalam / iprakAzailaje merI tatphalaM pradakSiNAkRte / / ' iti pAThAntare / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ minspirink: paJcamo'dhyAyaH - 105 a drawn m wwtitiniaweindiatiandianbidiindincian suvarNa ke meru parvata kI tIna pradakSiNA karane se do kAna hotA hai, utanA phala isa pASANa ke bane huye meruprAsAda kI tona pradakSiNA karane se hotA hai / / 3 / / vairAjyaprakhAstatra nAgarA brahmaNoditAH / vallabhAH sarvadevAnAM zivasyApi vizeSataH // 36 // iti zrI sUtradhAra maNDanavirapite prAsAdamaNDane vAstuzAstre vairAjyAdiprAsAda paJcaviMzatyadhikAra nAma paJcamo'dhyAyaH |||* dharAjyAdi yaha pacIsa prAsAda nAgara jAti ke haiM / ye svayaM brahmAjI ke kahe hue hai| isalie ye prAsAda saba devoM ke liye priya hai| unameM bhI mahAdevajI to vizeSa priya haiM / / 36 // iti zrI paMDita bhagavAnadAsa jaina viracita prAsAda maNDanake vairAjyAdI prAsAda nAmake pAMcave adhyAyakI subodhinI nAmnI bhASATIkA smaaptaa| Feani-tienintentimidiINivHimaANAKAMALINATI O Nadia vizeSa jAnane ke liye dekheM aparAjitapacchA sUtra-157 prA014 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ShreeKancemessmomer:-*-back. atha prAsAdamaNDane SaSTho'dhyAyaH kesarI mAvi pacIsaprAsAoM ke nAma-- kesarI sarvatobhadro nandano 'nandazAlika / nandIzo mandararakSetra "zrIvazcAmRtodrayaH // 1 // himavAn hemakUTaraca kailAsaH pRthivIjayaH / indranIlo mahAnIlo bhUdharo rasnakUTakaH // 2 // vaiDUryaH patharAgaraca bajako mukuTojvalaH / airAvato rAjahaMso garuDo vRSabhadhvajaH // 3 / / meruH prAsAdarAjaH syAd devAnAmAlayo hi saH / brahmaviSNuzivArkANA-manyeSAM na kadAcana // 4 // kasaro 1, sarvatobhadra 2, nandana 3, mAdazAlika 4, mandIza 5, mandara 6, zrIvRkSa 7, amRtodbhava 8, himavAna 6, hemakUTa 10, kailAza 11, pRthivIjaya 12, indranIla 13, mahAnIla 14. bhUSara 15, ratnakUTaka 16, vaiDUrya 17, parAga 18, vacaka 16, mukuTojjvala 10, aisayasa 21, rAjahaMsa 22, garuDa 23, vRSabhadhvaja 24, aura meru 25, ye prAsAdoM ke paccIsa mAma haiM / meru prAsAda saba prAsAdoM kA rAjA hai aura usameM devoMkA nivAsa bhI hai, isalie yaha mera prAsAda brahmA, viSNu, ziva aura sUrya, ina devoM ke lie banAnA cAhiye, parantu dUsare devoM ke lie yaha nahIM banAnA cAhiye / / 1 se 1 / / pacIsa prAsAdoM kI zrRMga saMkhyA--- prAyaH pANDako jheyaH kesarInAma nAmataH / "tApadantaM catuca ddhi-videkottaraM zatam // 5 // prathama kesarI nAmakA prAsAda pAMca zRgavAlA hai / (cAra kone para pAra pora eka mukhya zikhara isa prakAra pAMca) / aMtima prAsAda taka zyeka prAsAda ke Upara anukamase cAra 2 bhRga baDhAnese paccIsaveM meruprAsAdaka para eka sau eka zrRMga hote haiM / / 5 / / 1. 'mndiyaamkaa'| 2. 'mndir'| 3, 'shriivts'| 4. 'caturNA kramato vRdhiH'| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'dhyAyaH maSTavibhAgIya talamAna - kSetre'STazairvibhakte tu karNo bhAgadvayaM bhavet / bhadrArdha pharNa tumyaM tu bhAgenaikena nirgamaH ||6|| samacora prasAda ke talakA ATha bhAga kareM, unameM se do bhAga kA kaunA aura do bhAga kA bhanArtha banAveM / ina gaMgAnagara daza aura bAraha vibhAgIya talamAna dazAMza sArvabhAgaM ca bhadrArdhaM ca pratirathaH / karNo dvibhAgaH sUyAMze bhadrArdhaM ca pratirathaH // 7 // samacorasa talakA dasa bhAga kreN| unameM se do bhAga kA konA, DeDha bhAga kA pratiratha aura Der3ha bhAga kA bhadrArdha banAveM / yadi bAraha bhAga karanA ho to do bhAga kA karja, do bhAga kA pratika aura do bhAga kA bhadrArtha banAyeM ||7ll cauvaha vibhAgIya talamAna--- h caturdazavibhakte tu karNAya dvAdazAMzavat / bhadrapArzvadvaye kAryA bhAgabhAgena nandikA // 8 // samacaurasa talakA caudaha bhAga kreN| unameM se karNa zrAdikA mAna bAraha vibhAgIya talamAna ke anusAra rkheN| arthAt karNa do bhAga, pratikarNa do bhAga, aura bhadrA do bhAga, aise bAraha bhAga aura bhadra ke donoM tarapha eka 2 bhAga kI nandikA ( koNI ) bnaayeN| aise kula caudaha bhAga hote haiM || solaha vibhAgIya talamAna SoDaza prakarttavyA karNa pratirathAntare / koNikA bhAgatulyA va zeSaM caturdazAMzat // 6 // samacorasa talakA solaha bhAga kreN| unameM se karNa aura pratiratha ke bIca meM eka 2 bhAga kI kozikA bnaayeN| bAkI saba aMgo kA mAna caudaha vibhAgIya talamAna ke barAbara samajheM / ka do bhAga, koNI eka bhAga, pratiratha do bhAga, naMdI eka bhAga aura bhadrArdha do bhAga isa prakAra solaha vibhAgIya salamAna hotA hai // 6 // pra Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E -MASpasta prAsAdamarane n - " " " aThAraha vibhAgIya talamAna--- aSTAdazAMze bhadrasya pAveM ca nandike / kartavye bhAgabhAgena zeSaM syAt poDazAMzAt // 10 // samacorasa talakA aThAraha bhAga kreN| unameM se bhadra ke donoM tarapha do 2 mandI eka 2 bhAga ko banAveM / bAko saba solaha vibhAgIya talamAna ke barAbara jAneM / jaise-karsa do bhAga, koNI eka bhAma, pratiratha do bhAga, nandI eka bhAga, dUsarI naMdI eka bhAga aura bhadrArgha kSe bhAga, aise prAraha bhAgIya lalamAna jAne // 10 // bIsa vibhAgIya talamAna---- caturastrIkRte kSetre viMzatyaMzavibhAjite / ko dvibhAgo nandikA sAdhAMzA pRthuvistare // 11 // vijApata pratiyo nandikA sArghabhAgikA / bhadranandI bhaved bhAgA madrArdhaM yugmabhAgikam // 12 // .. samacorasa kSetra ke bIsa bhAga kreN| unameM se do bhAga kA karaNaM, Der3ha bhAga kI koNI, do bhAga kA pratiratha, he bhAga ko maMdikA, eka bhAga ko bhadranaMdI aura do bhAga kA madrArdha, isa prakAra bosa bhAgIya talamAna banAyeM // 11-12 / / bAIsa vibhAgIya talamAna-- dvAviMzatikate' kSetra nanche kA bhadrapArzvayoH / trayaH pratirathAH kaNoM bhadrAdhaM ca dvi mAgikam // 13 // samacorasa kSetra ke bAIsa bhAga kreN| unameM se bhadra ke donoM tarapha kI nandI eka 2 bhAga ko banAveM / bAkI tIna pratiratha ( ratha, uparatha aura pratiratha ) karNa taura bhadrArdha, ye pratyeka do 2 bhAga kA rkkheN| isa prakAra bAIsa vibhAgIya talamAna hotA hai // 13 // taloMke kramase prAsAda saMkhyA--- ekadvitritrika trINi vedAzcatvAri paJca ca / taleSu kramato'STAsu ke'pyAhuH zikharAmiNa hi // 14|| 1. 'vizamazake nadI bhaagekaa'| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'dhyAyaH kesarI mAdi prAsAdoM ko tala vibhakti mATha haiN| unameM kramazaH eka, do, tIna, tIna, sIna, cAra bAra aura pAMca prAsAda haiM / arthAt ATha tala vAlA prathama eka prAsAda; dasa tala kA dUsarA aura sosarA ke do; bAraha tala kA cauthA, pAMcavAM aura khaTTA ye tIna prAsAda; caudaha tala kA sAtavAM, mrai aura navAM ye tIna prAsAda solaha talakA dasavAM gyArahavAM aura bArahavAM ye tIna prAsAda, praThAraha talakA terahavAM, caudahavAM, paMdrahavAM zraura solahavAM ye cAra prAsAda) bIsa talakA satrahavAM, aThArahavAM, unnIsavAM aura bIsavAM ye cAra prAsAda aura bAIsa talakA ikkIsa se paJcasa taka ke pAMca prAsAda: hai / aisA kisI ( kSIrAtri ) kA mata hai // 14 // zikharaM tvekavedakaM patrivedayumadvayam / taleSu kamataH prokto mUlasUtre'parAjite || 15 || kezarI prAsAdoM meM prathama, dose pAMca ye cAra prAsAda dasa talakA chaThA eka prasAda bAraha talakA, sAta se bAraha se chaH prAsAda caudaha talakA 13 se 15 ye tIna prasAda solaha talakA 16 se 16 me cAra prAsAda aThAraha talakA 20 se 23 ye cAra prAsAda bIsa talakA aura caubIsavAM aura paccIsavAM meM do prAsAda bAIsa talakA hotA hai| yaha kRlasUtra aparAjita pRcchA kA mata hai ||15|| tavaSTAsu vihitAH prAsAdAH paJcaviMzatiH / arstrayaH krameNaiva me le ||16|| 9. 'divyeka' 103 kesarI Adi paccIsa prAsAdoM ko jo sATha tala vibhakti haiM, unameM pratyeka tala ke tona 2 prAsAda haiM aura mAThavAM bAIsa vibhAgIya tala ke cAra prAsAda haiM ||16|| trINi trINi svakIyAni dve dveparaH parasya ca / zikharANi farasaat yathA // 17 // vidheyAni Upara 16 veM zloka meM taloM ke tIna 2 prAsAda banAne kI jo bAta kahI gaI hai| yaha merA svayaM (maMDana ) kA mata hai aura nIce ke zloka 18 veM meM do do zrAdi prAsAda likhA hai, yaha dUsare kA mata hai / ye ekavIsa prAsAda vizvakarmA ke vacana ke anusAra banAye haiM // 17 // 'dvidva kapaTyo'STAdi-taleSu paJcasu kramAt / saptaiva saptame paSThe zirAMsi trINi cASTame // 18 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaNDane a giam pATha tala vibhaktiyoM meM se pahale pAMca tala vikti ke anukama se 4, do, eka, chaha aura tIna prAsAda haiN| chaTTo tala vibhakti kA eka prAsAda, sAtavIM tala vibhakti ke sAta aura pAThavIM tala vibhakti ke tIna prAsAda haiM // 18 // bhedAH pazcAzadekaikaM proktAH zrI vizvakarmaNA / tenaikasmistale'pi syuH zikharANi bahUnyapi // 16 // kesarI prAdi pratyeka prAsAda ke pacAsa 2 bheda zrI vizvakarmAjI ne kiye haiN| ekahI prAsAda / tala ke Upara aneka prakAra ke zikhara banAye jAte haiM // 16 // radhikA siMhakarNa ca bhadre kuryAd gavAkSakAn / pratyaGgastilakAya zca zomitaM suramandiram // 20 // rathikA, siMhakarNa, bhadra meM gavAkSa, pratyaMga aura tilaka prAdi prAbhUparaNoM se devAlaya ko suzobhita banAveM // 20 // prAsAdAH kesarImukhyAH sarvadeveSu pUjivAH / purarAjJaH prajAdInAM kattu kalyANakArikAH // 21 // iti saryAdiprAsAdAH paJcaviMzatiH / kesarI mAdi o paccIsa prAsAda haiM, ve saba devoM ke liye pUjita haiN| isaliye banAne vAle tathA nagara ke rAjA aura prajA kA kalyANa karane vAle haiM // 21 // niraMdhAra prAsAda-- patriMzatkarato'dhastAda yAvaddhastacatuSTayam / vinA bhramanirandhArAH kartavyAH zAntimicchatA // 22 // chattIsa hAtha se nyUna cAra hAtha taka, arthAt cAra hAtha se lekara chattIsa hAya taka ke vistAra vAle prAsAda zAnti ko cAhane vAle zilpI bhrama (parikramA ) vinAke niraMdhAra (prakAza vAle) bhI banA sakatA hai / niraMdhAra prAsAdako parikamA nahIM banAveM / / 22 / / prAsAvatalAkRtiH vAstoH paJcavidha kSetraM caturakheM tathAyatam / - dhRtaM vRttAyataM caivASTAstra' devAlayAdiSu // 23 // 1. aSTAsa devasyAnayam / A AAAAAA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....... .shem.nih.RANA. ..-plawwL Aniwwww w wwwwwwwwrooaisalme "AYS gopura maMDapa - madurA ( dakSiNa ) monAbAjI dedI ke maMdira kI jagatI ke dvAra Upara kA Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S .....I .II ILANMore..HMAMAIL.MoreMas-Maleraokelmagewomarkelenellamshindeathema ARISHAIRP SAGARLive R AVAHANEERISHNAMAHARAMARPA T ANEmiratesRARAMEA N APERNAN tiruvANAm (dakSiNa) ke maMdira kA eka gopura bhaMDapa Patani Mania Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhI'dhyAyaH bhorasa, laMba corasa, gola, laMbagola aura pATha konA vAlA, isa prakAra pAMca prAkAra ke devAlaya mAthi ke vAstukSetra haiM / / 23 / lambacorasa prAsAda vistAre tu caturbhAga-mAyAme paJcabhAgikam / UdhvaM vikalazAn kuryAt pRSThAne siMhakarNakam // 24 // laMga corasa prAsAda ke vistAra meM cAra bhAga aura laMbAI meM pAMca bhAga karanA cAhiye aura usake sAtha ke Upara kAma tumbada (kalaza) rakhanA caahiye| tathA mAge aura pIche ke cAroM kone para siMha rakhanA cAhiye / gola, laMbagola aura praSTAla prAsAda vRttAyataM ca kartavya vyAsArtha bAmadakSiNe / karNAntaM ca bhrAmayed dhRta' 'bhadrANi cASTakoNikA / / 2 / / prAsAdo vartu lo'STAnaH prAyeNa kANDakA zubhaH / kaNe kA zreyo'NDAnAM maNDayaM tatsvarUpakam // 26 // iti paMcakSetrANi / gola prAsAda ke vistAra kA prAdhA bhAga gola ke donoM tarapha bar3hAye to laMbagola prAsAda hotA hai / talake madhyabiMdu se kone taka vyAsArdha mAna karake eka gola khIMcA jAya to golaprAsAdatala hotA hai / corasa prAsAda ke cAra bhadroM meM konA banAyA jAya to praSTrAta prAsAda hotA hai / gola aura aSTAtra prAsAda prAyaH karake eka zikhara vAlA banAnA zubha hai / athavA zikhara ke kone meM moM kI paMkti rakhanI cAhiye / ina prAsAdoM kA maMDapa bhI isI svarUpa kA banAnA cAhiye / / 25-26 / / nAgara prAsAda--- vividhai rUpasaGghATai-bhagavAnabhUSitaH / vitAnaphAlanAzRGgairanekai garA matAH // 27 // aneka prakAra ke talAkRti vAle rUpoM se, gayAkSa vAle bhadroM se tathA aneka prakAra ke gumbadoM se aura aneka Rgayukta phAlanAmoM se zobhAyamAna nAgara jAti kA prAsAda banAyA jAtA hai // 27 // 2. vRtte bhadrANi kASTa hiN| Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ni.com prAsAdamabakhane A . ymsir... immunistry aunt drAviDa prAsAda pIThopari bhaved vedI pIThAni trINi paJca vA / pIThato drAvir3e rekhA latAzRGgAdisaMyutA // 28 // drAviDa prAsAda ko pAdatraMdhanAdi tIna zavA pAMca pITha haiM, isa pITha ke Upara vedI hotI hai / tathA usako rekhA ( konA ) latA aura zRMgoM vAlI hotI hai // 28 // bhUmijaprAsAda--- bhUmiko paribhUmizca 'havA havA navAntakam / vimanadalasaMyuttA muni zRGgeNa bhUmijAH // 26 // bhUmija jAti ke prAsAda eka ke Upara eka aime nava bhUmi ( mAla ) taka banAyA jAtA hai / usameM nIce ke mAlase Upara kA mAla choTA 2 kiyA jAtA hai| padavibhakti vAlA aura Upara zuga vAlA bhUmija prAsAda hai // 26 // latina zrIvatsa aura nAgara jAtike prAsAda--- zRGga Naikena latinAH zrIvatsA' vArisaMyutAH / nAgarA bhramasaMyuktAH sAndhArAste prakIrtitAH // 30 // iti praasaadjaaty| latina jAti ke prAmAda eka zRMga vAle haiM, zrIvatsa prAsAda vAri mArga vAle haiM / nAgara prAsAda zrama ( parikamA ) yAne haiM, usako sAMbAra prAsAda kahate haiM / / 30 / / meruprAsAda paJcahasto bhavenmeru-rekottarazatANDakaH / bhedAH paJconapaJcAzat karavRddhathA bhavanti te // 31 // haste haste bhaved vRddhi-stvaeDakAnAM ca viMzatiH / kottarasahastra syA-ccha nANAM ca zatAddha ke // 32 // meru prAsAda pAMva hAtha se nyUna nahIM banAyA jaataa| pAMya hAya ke vistAra vAle meru prAsAda ke Upara ekamA eka aMga bar3hAye jAte haiM / yaha pAMva hAtha se eka 2 hAtha pacAsa hAtha taka bar3hAne se pailAlIsa bheda hote haiM / bar3hAye hue pratyeka hAtha ke vistAra vAle prAsAda ke Upara 1. 'hambAvana bAntaka m'. iti paalaantre| 2. 'zrIvatsAmbupayAnvitAH / ' 3.pahA paJcAMDI nAhI Adhi cAra2 krama samajhane kA hai| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'dhyAyaH +- - - --- - Himmistani ASTHAN Ni t itio n istmaitri kramazaH bIsa 2 zrRMga adhika caDhAye jAte haiN| jaise-~-pAMca hAtha ke vistAra bAle meru prasAda ke Upara eka sau eka, chaha hAtha ke prAsAda ke Upara ekasau ikkIsa, sAta hAtha ke prAsAda ke Upara ekaso ikatAlIsa, isa prakAra bIsa 2 zRga bahAte hue pacAsa hAtha ke meru prAsAda ke Upara eka hajAra eka zRMga ho jAte haiM / / 31-32 // vimAna nAgara prAsAda kesaripramukhAH karNe vimAnamurugakam / tathaiva mUlazikharaM paJcabhUmivimAnakam / / 33 / / pimAnanAgarA jAti-stadA prArudrAhatA / . evaM bhokabhaGgANi sammananti bahanyapi !!34 / / jisa prAsAda ke kone ke Upara kesarI Adi ke aneka ma hoM, aura bhadra ke Upara uruga hoM, tathA mUla zikhara potra bhUmi ( mAla ) vAlA vimAnAkAra hoM, isako vidvAnoM ne vimAnanAgara jAti kA prAsAda kahA hai / isake Upara aneka zRga aura uruma hote haiM // 33-34 // *1-zrImaruprAsAda aura 2-hemazIrSa meruprAsAda zrImalaSTamAgaH syA-dekottarazatANDakaH ! hemazISoM dazAMzazca yutaH sArdhazatANDakaiH // 35 // pahalA zromeruprAsAda pATha talavibhakti bAlA aura ekasau eka zRga vAlA hai| dUsarA hemazIrSa meruprAsAda daza tala vibhaktivAlA aura DeDhasau gavAlA hai / / 3 / / 3-suravallabha meruprAsAda bhAgaidizabhiyuktaH sArdha dvizatasaMyutaH : suravallabhanAmA tu protA zrIvizvakarmaNA // 36 // kaNoM dvibhAga ekAMzA koNI sAdhaH pratisthaH / ardhAzA nandikA bhadra--madhaM bhAgena sasmitam // 37 // tIsarA suravallabha nAma kA meru prAsAda bAraha tala vibhakti vAlA aura dosau pacAsa { DhAIsau ) zRgavAlA hai / aisA zrI vizvakarmAjI ne kahA hai / konA do bhAga, koNI eka bhAga, ... ...." Hiridiviniatutifm i rrirm i natomimicensements . yena me prAsAda kA svarUpa savistara jAnane ke lie dezo aparAjita mahA mutra, 180 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 pratiratha Der3ha bhAga, koNI AdhA bhAga aura bhadrArdha eka bhAga, isa prakAra bAraha bhAga kI tala vibhakti hai / / 36-37 // 4- bhuvanamaNDana meruprAsAda trizataM paJcasaptatyA--dhika prANDakaiH saha / bhaktazcaturdazazistu nAmnA vanamaNDanaH // 38 // koNaH koNI pratiratho nandI madrArdhameva ca / sAzcaturdazavibhAjite // 36 // ater maNDana nAma kA meruprAsAda tInaso pacahattara zrRMgavAlA hai| isake talakA ate vibhAga kreN| unameM se ko do bhAga, koNI eka bhAga, pratiratha do bhAga, koNI zrAdhA bhAga aura bhadrArdha deva bhAga rakkheM // 35-36 // 5- ratnazIrSa meruprAsAda- vAkaveyugmAMzA vedA. ratna zIrSo bhavenmaruH 6-- kiraNodbhava meruprAsAda---- sAmane karNAdibhAgataH / paJcazataikazRGgakaiH // 40 // pAMcavAM ratnazIrSa meru prAsAda ke talakA battIsa bhAna kreN| unameM se pAMca bhAga kA konA, eka bhAga kI konI, cAra bhAga kA pratiratha do bhAga kI nandI aura cAra bhAga kA madrA rkkheN| isa prasAda ke Upara pAMcasI eka zrRMga haiM ||40|| guyugma candra dva purANazairvibhAjite / kiromerure 7- kalahaMsa meruprAsAda saMpAdaSaTzatAeDhakaH // 41 // formate prAsAda ke tala kA aThAraha bhAga kreN| unameM se tIna bhAga kA korA, eka bhAga ko koNo, do bhAga kA pratiratha, eka bhAga kI nandI aura do bhAga kA bhadrArdha rakkheM | isa prAsAda ke Upara chasI paccIsa raMga haiM // 41 // rAmacandra dviyugmAMza netre viMzatibhAjite 1 nAmnA kamalahaMsaH syAt sArghasaptazatANDakaH // 42 // sAta kamalahaMsa nAma meru prAsAda ke talakA bIsa bhAga karanA caahiye| unameM se Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'dhyAyaH tIna bhAga kA kaMmA eka bhAga kI konI, do bhAga kA pratiratha, do bhAga kI naMdI aura do bhAga kA bhadrArdha rkkheN| isa prAsAda ke Upara sAtasau pacAsa zrama hai || 42|| 8- svarNaketumeruprAsAda bhAgaiH karNAdigarbhAntaM 'vedArthasArthavye kazaH / ca svarNaketuH syAt paJcasaptazRGgaH // 43 // pAThavAM svarNaketu nAmake meru prAsAda ke talakA bAIsa bhAga kreN| inameM se cAra bhAga kA konA, Adhe bhAga kI koNI, sAr3he tIna bhAga kA pratiratha, eka bhAga kI maMdI aura do bhAga kA bhadrArtha banAveM / isa prAsAda Upara pAThasau paccahattara zRMga hai // 43 // E-vRSabhadhvaja meruprAsAda ww vede karAmayugmAMza ne jina vibhAjite vRSabhadhvajameruzca 1 kAkasahasravAn ||44 // ari vRSabhadhvaja meru prAsAda ke talakA caubIsa bhAga kreN| inameM se cAra bhAga kA konA, eka bhAga kI konI, tIna bhAga kA pratiratha, do bhAga kI nandI aura do bhAga kA bhadrArdha rkheN| yaha prasAda eka hajAra eka zrRMga vAlA hai| sabhrama bhramahIna mahAmeru madvayam / sAndhAreSu raisi bhadre candrAvalokanam ||45|| 116 uparokta nava mahAmeru prAsAda bhrama (parikamA ) vAle athavA vinA bhramavAle banAyeM jAte haiM / evaM do zramavAle bhI banAye jAte haiN| yadi do bhramavAle sAndhAra meru prAsAda banAyA jAya taba usake bhadra meM caMdrAvalokana karanA cAhiye arthAt prakAza ke liye jAlI yA gavAkSa banAnA cAhiye ||4|| rAjJaH syAt prathamo meru-stato hIno dvijAdikaH / vinA rAzo'nyavarNena kRte mero mahadbhayam ||46 // 1. 'vedAsAda' visAyaH / 2. ''nyadaja / ' iti navamerulakSaNam / iti zrI sUtradhAra maNDanaviracite prAsAdamaNDane vAstuzAstre kesaryAdi prAsAdajAti lakSaNe paJcacatvAriMzanmerulakSaNe SaSTho'dhyAyaH // 6 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamarakhane meruprAsAda rAjAloga banAveM / dhanika loga meruprAsAda se nyUna prAsAda banAveM, arthAt meprAsAda nahIM bnaaveN| yadi banAveM to rAjA ke sAtha banAyeM ! rAjA ke binA akele panika dhArA banAyA humA meruprAsAda bar3A bhayakAraka mAnA hai / / 46|| iti zrI paMDita bhagavAnadAsa jaina dvArA anuvAdita prAsAdamarAina kA kesaryAdiprAsAda lakSaNanAma kA chaThA adhyAya kI subodhinI nAmakI bhASATIkA samAptA // 6 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha prAsAdamaNDane saptamA'dhyAyaH maMDapa vidhAna----- ratnagarbhAvanaM sUryacandratArAvitAnakam / vicitraM maNDapaM yena kRtaM tasmai namaH sadA // 1 // lage hue ratnabAle tathA sUrya caMdramA aura tAre jaisA tejasvI vitAna ( gumbada kA peTA bhAga cAMdanI) vAle, aise aneka prakAra ke maNDapoM ko jisane racanA kI hai, unako hamezA namaskAra hai // 1 // garbhAnamaMDapa ---- karNagRDhA vilokyAzca ekatridvArasaMyutAH / prAsAdAgre prakartavyAH sarvadeveSu maNDayAH // 2 // gUr3ha konA vAlA arthAt dIvAra bAlA athavA vinA dIvAra vAlA khulA, tathA eka athavA tIna dvAravAlA, aisA maMDapa saba devoM ke prAsAda ke Age kiyA jAtA hai / / 2 / / jinaprasAda ke maMDapa----- gUDhastrikastathA nRtpaH krameNa maNDapAstrayaH / jinasyAgre prakartavyAH sarveSAM tu balAyakam // 3 // jinadeva ke garbhagRha ke Age gUDha maNDapa, isake prAge caukI vAle trikamaDapa aura isake mAge nRtya maMDapa, isa prakAra anukrama se tIna banAne / bAkI saba devoM ke garbhagRha ke mAge balANaka banAveM // 3 // maMDapake pAMca mAna samaM sapAdaM prAsAdAta sAdhaM ca pAdonadvayam / / dviguNaM vA prakasa yaM maNDapaM paJcadhA matam // 4 // maMDara kA nApa prAsAda ke barAbara, savAyA, DeThA, paune duganA athavA duganA kiyA jAtA hai / ye maMDapa ke pAMca prakAra ke nApa hai // 4 // aparAjitapRcchA sUtra 185 meM savA do guNA aura DhAI guNA ye do prakAra kA adhika nApa milAkara sAta prakAra ke maMDapa ke nApa likhe haiM / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAsAdamAkhane sarA) : Prem mins -Prado .-.------ " r gRha papa J aminations.in""" ... Ha use --..- .. ver "tinummmmittitition . "-.- ..+ IAN | -- 66 -- ...........---- +-- --- kapa -- ...-- -- - - - - x - - .. -- Page -- tna montent mino - ie AA prAsAda aura maMdapoM kA taladarzana Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAya: 116 prAsAdamAna se maMDapa kA nApa-- samaM sapAdaM paJcAzatparyantaM dazahastakAna (ta:) / dazAntaM paJcataH sAdhaM dvipAdonaM catuSkare // 5 // trihaste dviguNaM dvaye ka-haste kuryAccatuSkikAm / prAyeNa maNDapaM sAdhaM dviguNaM pratyalindakaiH // 6 // daza hAtha se pacAsa hAtha taka ke prAsAda ko samAna athavA savAyA, pAMtra hAtha se yaza hAtha taka ke prAsAda ko DeDhA, cAra hAtha ke prAsAda ko paune do gunA aura sIna hAtha ke vistAra vAle prAsAda ko dugunA maMDapa banAnA caahiye| do aura eka hAtha ke prAsAda ko sirpha caukI banAveM / prAyaH karake maNDapa kA prabhAga DehA yA duganA malinda ke anusAra jAnanA cAhiye / 5-6 / / gumaTa ke ghaMTA kalaza aura zukanAsa kA mAna--- maNDape stammapaTTAdi-madhyapaTTAnusArataH / zukanAsasamA ghaNTA nyUnA zreSThA na cAdhikA // // maNDapa meM staMbha aura pATa prAdi saba garbhagRha ke paTTa Adi ke anusAra rakhanA cAhiye / maNDapa ke gUmaTa ke ghaMTA kalaza kI UMcAI zukamAsa ke barAbara rakhanA cAhiye / kama yA adhika nahIM rakhanI cAhiye // 7 // aparAjitapRcchA sUtra 185 zloka 10 meM likhA hai ki-'zukanAsasamA ghaNTA na nyUnA na tto'dhikaa|' prarthAt gumaTa ke prAmalasAra kalaza kI UMcAI zukanAsa ke barAbara rkkheN| na nyUna na adhika rkkheN| maMDapa ke samaviSama tala mukhamaeDapasabATo yadA bhisyantare bhavet / na doSaH stambhapaTTAdha : samaM ca viSamaM talam // 8 // garbhagRha aura mukhamaMDapa ke bIca meM yadi bhitta (dhAra) kA aMtara ho to maMDapa meM staMbha, paTTa aura tala ye samaviSama kiyA jAya, to doSa nahIM hai / arthAt apara ke zloka meM kahA hai kigarbhagRha ke paTTa staMbha ke anusAra barAbara meM maMDapa ke paTTa staMbha Adi rakhA jAtA hai| parantu ina donoM ke bIca meM dIvAra kA aMtara ho to sama viSama rakhA jAya to doSa nahIM mAnA jAtA 11 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 w.x.wishfire prAsAdamakhane . ..] MATHAKHISASA ntral insuminEMAMAAROKAmstvNANKawinAmainALAnurgAtIntracottam *mukhamaMDapa navASTadazabhAgeSu ghimizcandrAvalokanam / hastakaM dhyAgulInaM vA taya matadAraNam // garbhagRha ke dhAge mukhamaMDapa hai, usake udayakA sAr3he teraha, sADhe caudaha athavA sAda paMdraha bhAga kreN| unameM se pATha, nava prathayA dasa bhAga kA caMdrAvalokana (khulA bhAga ) rkheN| taphA prAsamapaTa ke apara eka hAtha kA prathayA ikkIsa aMgula kA manavAraNa (kaThaharA) banAveM / / 6 / / FAST sArthapaJcAMzabhaktaH sapAda rAjasenakam / sapAdatryaMzakA kehI bhAgenAsanapaTakam // 10 // U khule bhAga ke nIce se maMDapa ke tala taka sADhe pAMca -~ Jenna bhAga kreN| unameM se savA bhAga kA rAjasena, savAtIna bhAga kI vedI aura eka bhAga kA prAsanapaTTa bamAveM // 10 // tavaM sArthasaptAMzA yAvatpadRsya peTakam / sArthapaJcAzakaH stammaH pAdonaM bharaNaM bhavet // 11 // Here bhAgA bharaNaM vApi sapAdaM sAta: ziraH / prAsanapaTTa ke Uparase pATake talabhAga taka sADhe sAta bhAga kreN| unameM se sADhe pAMca bhAga kA stambha rakkheM / usake Upara pona athavA prAdhe bhAga ko bharaNI aura isake Upara savA yA DeDha bhAgakI zirAvaTI rakheM / / 1 / / paTTo dvibhAgastaspoce kartavyazchAyakodayaH // 12 // trimArgaH lalivaM chAyayAvat' paTTasya peTakam / adhAzo| kapotAli-vibhAgaH patristaraH // 13 // zirAvaTI ke Upara do bhAmakA pATa rakke / usake Upara tIna bhAga nikalatA aura pATake peTA bhAga taka namA hamA sundara chajjA bnaaveN| usake Upara mAthe bhAga kI kevAla banA ; pATakA vistAra do bhAga rakkheM // 12-13|| mukhamaMDapa vizeSa AmakArI ke lie dekho aparAjitapakSa saba 184 zloka 5 se 13 taka 1. tapeTa paTTapeTakam / Tite NEARN ":" M ALE ....... F IRINurom para THAN -- -- m eme .. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH staMbha kA vistAramAna aura bheda prAsAdAt dazarudrArka-bhAgena stambhavistaraH / vedASTaraviviMzatyaH karNA vRttastu paJcadhA // 14 // prAsAda ke dasavAM, gyArahavAM adhavA bArahavAM bhAgake barAbara staMbha kA vistAra (moTAI) rkkheN| tathA cAra, pATha, bAraha aura vIsa konA kAlA aura gola, aise pAMca prakAra ke staMma haiM // 1 // aparAjitapucyA sUtra 184 zloka 35 meM terahayAM aura caudahA bhAga ke barAbara bhI staMbha kA vistAra rakhanA likhA hai| prAkRti se staMbhasaMjJA "caturakhA rathakA bharamA jasaMsAH ! dhnaanaa: sni sekhaahii jaag: prAsanorve bhaved bhadra-makarasaMstu svastikAH / prakartavyA paJcavidhAH stambhAH prAsAdarUpiNaH / }" apa0 sU0 184 pAra konA vAlA caturastra, bhavAlA bhadraka, pratirathavAlA barddhamAna, pATha konA pAlA praSTAna aura pApana ke kAra se bhadra aura prA3 konA vAlA svastika nAma kA staMbha kahA jAtA hai| me pAMca prakAra ke staMbha prAsAda ke anusAra banAnA cAhiye / kSaurAnagraMtha ke anusAra staMbha kA vistAra mAna "ekahaste tu prAsAde stambhaH syAccaturaGgalaH / dvo haste cAgulaM sapta vihaste ca navAGgalaH // tasyovaM dazahastAnAM haste haste ca dvadhanulA / sapAdAGgalA vRddhiH syAt vizadaste yadA bhavet / aGgalekA tato vRddhizcatvAriMzazca hastake / tasyopaM ca zatAddhaM ca pAdonamaDagulaM bhavet / / " . eka hAtha ke vistAra vAle prAsAda kA staMbha cAra aMgula, do hAtha ke prAsAda kA staMbha sAta aMgula, tIna hAtha ke prAsAda kA staMbha naba aMgula, pAra se daza hA~dha ke prAsAda kA staMbha pratyeka hAma do do aMgula, gyAraha se zrosa hAya ke prAsAda kA staMbha pratyeka hAyasavA savA aMgula, ikatIsa se cAlIsa hAtha ke prAsAda kA staMbha pratyeka hAtha eka eka aMgula aura ikatAlIsa se NAGAR RARideo MARWAAmaleontinuicidai.Aaslescencil-000mpower Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 549568 122 prAsAdamarahane S AALCinema t urtannadanioadfortineopan paccAsa hAtha ke vistAra vAle prAsAda kA staMbha pauna pauna aMgula baDhAkara staMbha kA vistAra karanA caahiye| staMbhakA anya vistAra mAna "eka haste tu prAsAde stambhaH syAccaturaGgalaH / saptAGgalaca dvihaste vihaste tu navAGgalaH / / dvAdazAGgalavistAraH prAsAde caturhastake / caturhastAditaH kRtvA yAvad dvAdazahastakam / / sArdhAmulA bhaved vRddhiH pratihaste vivaddhayet / dvAdazahastasyovaM tu yAvat ziddharatakam / / aGgalekA tato vRddhi haste haste pradApayet / prata udhvaM tataH kuryAd yAvatpazcAzaddhastakam // ardhAGgalA bhaved vRddhiH kartavyA zilpibhiH sadA / ucdrayaM catuguNaM prokta-metarastambhasya lakSaNam / / " HiRIMdiipaave| eka hAtha ke prAsAda meM staMbha kA vistAra cAra aMgula, do hAtha ke prAsAda meM sAta aMgula, tIna hAtha ke prAsAda meM nava aMgula aura cAra hAya ke prAsAda meM bAraha aMgula rakkheM / pIche pAMca hAtha se bAraha hAtha taka ke prAsAda meM pratyeka hAya DeDha DeDha aMgula, teraha hAtha se tIsa hAtha taka ke prAsAda meM pratyeka hAtha eka eka aMgula aura ikatIsa se pacAsa hAtha taka ke prAsAda meM pratyeka hAtha prAdhA prAdhA aMgula baDhA karake staMbha kA vistAra rakheM aura vistAra se cAra muNo staMbha kI UMcAI rkkheN| prAgnIva maMDapa--- dvArA stambhavedyAcA prAramItro maNDapo bhavet / dvidistambhavizuddhayA ca SoDazaivaM prakIrtitA // 15 // prAsAda ke dvArake Age do stabhavAlI prathama vedI hai, vaha prAmagrIya maMDapa hai| unameM do 2 staMbha bar3hAne se solaha prakAra kA prAgrIva maMDapa hotA hai / / :5 // vizepa jAnane ke liye dekho aparAjitapUcchA sUtra 188 zloka 1 se 11 pATha jAti ke gaDha maMDapa mitiH prAsAdava gUDhe maNDape'STavidheSu ca / caturastraH sumadrava taza pratirathAnvitaH // 16 // more MAmi-immipivyimoment... ... ............. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ staMbho ke namune C 123 SmSH STA samAna ARTIMER MEENA SINikretativity CENRCLARAME 11 m+syaa: PRASHA A mit " Wintivir wwei n diahinitisewissilentinentive. imiksi R iteiniti o iodipalitarinsinesamacient Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamabane smata mukhabhadrayuto vApi dvitripratirathairyutaH / karNodakAntareNAtha bhadrodakavibhUSitaH // 17 // mATha prakAra ke mUDha maMdapoM kI bhI dIvAra prAsAda ke dIvAra jaisI banAveM prati prasAda kI dIvAra jitane tharayAlI hoM utane gharavAlI aura rUpoM kI prAkRti vAlI ho to rUpoM kI prAkRti bAlI gUDha maMDapa kI dIvAra banAnI cAhiye / ve samaborasa, subhadra aura pratiratha bAlA, mukhabhadra paura do yA tIna pratiratha vAlA, karga jalAntara vAlA athavA bhadra jalAntara vAlA, aise pATha prakAra ke gUDha maMDapa haiM // 16-17 // . M Join ALL FEEP0 PIN 10 ussiniangralisonmenicilitativationalities budana m simarwadi AM :- Santa odalonada NA m mIla . '! | | | mumm IN !! !!!..... .. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaiRTimi saptamo'dhyAyaH t ra..... finitionRRRRRRRRRRRAHARAMus icRERNATrinition gUDhamaNDapa kI phAlanA-- karNa to dviguNa bhadraM pAdonapratikarNakaH / bhadrA mukhabhadraM ca zeSa pavasu bhAjitam / / 10 // kone se duguNA bhadra aura pona bhAga kA pratiratha radakheM, bhadra se prAdhA mukhabhadra rkhkheN| bAko naMdI prAdi ghaTTa athavA pAThaveM bhAma kI rakkheM / / 18 / / dalenArthena pAdena dalasya nirgamo bhavet / mUlaprAsAdavad bhATe pIThajalAdimekhalA // 16 // phAlanAmoM kA nirgama apanA cauthA athavA prAdhA bhAga kA rakheM tathA pITha aMdhA prAdi ko mekhalAeM mukhya prAsAda ke jaisI bAhara nikalatI huI banAveM // 16 // gazakSaNAnvitaM bhadra-matha jAlakasaMyutam / gUDho'tha karNagUDho pA bhadre candrAbalokanam // 20 // gUTha maMDapa ke bhadra meM. jAlI athavA gavAkSa banAveM / kone gupta (aMdhakAra maya) rakkheM arthAt dIvAra banAveM athavA bhadra meM caMdrAvalokana (khulA bhAga) rakkheM // 20 // ::. :: tribAre caikavAve'tha mukhe kAyaryA catuSkikA / gUDhe prakAzake vRtta madhoMdayaM karoTakam // 21 // itpaSTagRhamaNDapAH mUDha maMDapa meM tona athavA eka dvAra banAveM aura dvArake prAge caukI maMDapa bnaaveN| maMDapa ko golAI ke vistAra mAna se prAdhe mAna kA karoTaka (gUmaTa) kA udaya rakkheM // 21 // vizeSa jAnane ke liye dekheM apa0 sU0 187 vaddha mAnAdi aSTamaMDapa / gumaTake upayakA tIna prakAra--- "arthodayazca yatroklo vAmana udayo bhavet ! kRte caiva bhavecchAntiH sarvayajJaphalaM labhet / adhodayazca navadhA dvau bhAgI parivarjayet / ananta udayo nAma sarvalokasukhAvahaH / / prodayazca navadhA trayabhAmAna parityajet / vArAha udayo nAma anantaphaladAyakaH // " jnyaanrtnkoshe| BHARATI alman s Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 prAsAdamadane BHOPENTamilim MA m uTSrini.im H ARASHTRACY-.".-"""""".. 14tirinancit. mgrmswami--." gumaTa kA adaya vistAra se prAdhe mAnakA khakheM, yaha vAmana nAma kA udaya kahA jAtA hai. yaha saba.yajJoM ke phala ko dene vAlA hai aura zAntidAyaka hai| jadaya kA naba bhAga kara, una meM se do bhAga kama karake sAta bhAga kA udaya rakkheM, usako ananta nAma kA udaya kahate haiM, yaha saba logoM ke liye sukha kAraka hai / nagha bhAga meM se tIna bhAga kama karake chaha bhAga kA udaya rakheM, usako vArAha nAma kA udaya kahate haiM / yaha ananta phala ko dene vAlA hai / gumaTa kA nyUnAdhika udaya phala--- "udayAca samAkhyAtA ananta phaladAyakAH / tane deze bhavecchAnti-rArogyaM ca prajAyate / / udaye hI nAma ye kecit kriyate maNDapA bhuvi / tatra mArI mahAgyAdhI rASTramanabhayaM bhavet / / dubhikSaM cAtirona ca rAjA va niyate tathA / dhanaM niSphalatAM yAti zisino niyante dhruSam / / " iti jJAnaratnakoze / udaya kA jo mAna batalAyA hai, usI mAna ke anusAra kArya karane se vaha ananta phala ko dene vAlA, deza meM zAnti karane vAlA aura ArogyatA ko bar3hAne vAlA hai| yadi ye maMDapa kahe hue udaya ke mAna se hona kara to deza meM mahAmArI, aneka prakAra kI vyAdhiyAM, deza bhaMga kA bhaya, bhayaMkara dubhiza, rAjA ko mRtyu, dhanako niSphalatA aura zilliyoM ko mRtyu, ityAdi upadrava hone kA bhaya hai| bhAraha poko maMDapa . ekatrivedaSaTsaptA-catuSkyastrikAye / bhane bhadraM vinA pArne pAyorayatastathA / / 22 / / bhagatastricatuSkyazca tathA pAca daye'pi ca / muktako catumke cediti dvAdaza maNDapAH // 23 // gUDhamaMDapa ke prAge eka, tIna, cAra, ha, sAta aura nava caukI vAle, ye chaha prakAra ke maMDapa hue, unameM chaTThA nava caukI vAle maMDapa ke mAge eka cauko ho 7, athavA prAge cauko ma ho parantu donoM bagala meM eka eka caukI ho 8, sathA donoM bagala meM aura prAge eka eka caukI ho 2, aSayA pApe tona cauko ho, ati tIna tIna caukI vAlI cAra lAIna ho 10, isake donoM bagala meM eka 2 cauko ho 11 athavA donoM bagala meM aura mAge eka 2 caukI ho 12, aise bAraha prakAra ke caukI maMspa haiM / / 22-23 // ...antiysi..............nokarponstanimandamPINIONER ............ganviroins........... Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI suvidhisAgara jI meM / ...OR) SPRAYERan-Exiv RY REAviewinnursines.andarIONER-AN Asxe%ew pornindy CAREFR.>>9 :1918R INAMASAARCHERRIST ERSISTANS.2278 sarvAGga pUrNa sAMgopAMga vAlA prAcIna devAlaya aAmera - jayapura (rAjasthAna) Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... .. ..... ................... ... . ....... . .. ... . ..... ." ""...... . . .... . ..ngigurugang... ... . . . my .................. . ......more TARA . SHAR1 * IL ... PAHATION ALES HESE pAmera - jayapura (rAjasmAna) jagatazaraNajI kA prAcIna meru maMDovara vAlA devAlaya 2:45 Da Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EXAMASTRAM GARH Hotion i HERE nAsAgara sa AR 4. MAHARASHTake at nine D ER kSipta vitAna kA dRzya - jaina maMdira - prAbU Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IANS EASON AINA 883 RE RLD BSIMAh 3 DECE Fairy HWAR E BHIMRAN AUTHElisahindi HTAS ARTA HymA vi SEE KAARAYARI NARENRNERISTIONARY areANNAPAsila TEASE SANA sabhA maMDapa ke utkSipta vitAna kA mItarI kalAmaya dRzya jaina maMdira pAbU Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH aparAjita pRcchA sUtra 180 meM vizeSarUpa se kahA hai ki jai ke eka caukI vAlA subhadra 1, tIna caukI vAlA kirITIra, tIna boko ke zrAge eka cauko, aisA cAra coko vAlA huMdubhI 3, tIna 2 caukI ko do lAIna, aisA yaha vAlA prAnta 4, chaha caukI ke Age eka caukI aisA sAta caukI vAlA manohara kAmada 5, --- 35 Ole aha saMbha 1866 22 yada 26 -- 6yada RE sUryAna ---- d 12. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamakhane MALINiristinct tIma 2 caukI kI tIna lAIna aisA nava caukI vAlA zAnta nAma kA maMDapa kahA jAtA hai // 6 // zAlamaMDara ke Age eka cauko ho to naMda 7, zAntamaMDapa ke prAme cauko na ho, parantu donoM bagala meM eka 2 caukI ho to sudarzana 8, zAntamaMDapa ke prAge aura donoM bagala meM eka 2 caukI ho to ramyaka 6, tIna 2 caukI vAlI dhAra lAIna ho to sunAbha 10, sunAma maMDara ke donoM bAla meM eka 2 pokI ho to vaha 11, zora siha maMDapa ke prAge eka caukI ho to sUryAtmaka nAmakA maMDapa 12 kahA jAtA hai / ina mahayoM ke Upara gumaTa athavA saMvaraNA kiyA jAtA hai| gUDhasyAgre prakartavyA nAnAcatuSkriyAnvitAH / caturakhAdibhedena vitAnahubhiyutAH // 24 // iti dvAdazatrikAyAH / hijrine-moti mamatra siMhaka /urika Art bha .... RRC . puzakAriyaDamo. mA . ............ Sasama ...... mAnava .... mAna F InH Naat +--- - . 1 // bratimi ..mmmmummyMEAman -- Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmo'dhyAyaH 126 aise ye bAraha prakAra ke maMDapa mUDha maMDapa ke prAge aneka prakAra ke caukI vAle kiye Ate haiN| tathA ye maMDapa samacorasa prAdi prAkRti vAle aura aneka prakAra ke vitAna (caMdovA) vAle hote haiM // 24 // natyamaNDapa vikAne raGgabhUmiryA tatraiva nRtyamaNDapaH / prAsAdAgrejya sarvatra prakuryAca vidhAnataH // 25 // caukI maMDapa ke Age jo raMgabhUmi hai, usI bhUmi ke Upara hI nRtya maMDapa kiyA jAtA hai / aisA satra prAsAdoM ke Age banAne kA vidhAna hai // 25 // R ApnA to TION MATH ma puNyakAri bhayo, .... bhaMga UTRA Sant - .. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 130 saptaviMzati maNDapa ---- saptaviMzati ye user vizvakarmaNA / talaistu viSaistunaH naH vannaiH samaistathA // 26 // 1 rest areatara dvidvistambhavivaddhanAt / 0 yAvat SaSTizcatuSu ktAH saptaviMzatimaNDavAH || 27 // zrI vizvakarmA ne jo sattAIsa prakAra ke maMDapa kahe haiM unake tala sama mathavA viSama kara sakate haiM, parantu kSaraNa ( khaMDa ? ) aura staMbha ye sama saMkhyA meM hI rakhanA caahiye| pahalA maMDapa bAraha staMbha kA hai| pIche do 2 staMbha kI dvi causaTha staMbha taka bar3hAne se sattAIsa maMDapa hote hai / / 26-27 / / vizeSa jAnane ke liye dekheM samarAMgaNa sUtradhAra pradhyAya 67 aura aparAjita pRcchA sUtra 186 vAM / ina donoM meM prathama maMDapa causaTha staMbhoM kA likhA hai, pIche do 2 staMbha ghaTAne se sattAIsava maMDapa bAraha staMbha kA banAne ko kahA hai| Meera air SoDazAlA BNO nA tapama ebha duHzI 27 do prAsAdamavaDane Broch caitrA svapazona mekAle 'STAsramucyate / kalAsaH kSetraSabhAgAstatparaMzena saMyutaH // 28 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH kSetra ke vistAra ke prAye kA chaha bhAga kareM, unameM se eka bhAga kama karake bAkI pAMca bhAga ke mAna kI praSTAstra kI eka bhujA kA mAna Ane / yadi SoDazAsra banAnA ho to kSetra ke vistAra kA chaha bhAga kreN| unameM se eka bhAga kA chaThA bhAga vistAra ke chaThe bhAga meM jor3a dene se jo mAna ho, yahI mAnako SoDavAla kI eka bhujA kA mAna hotA hai / / 2 / / vitAna (caMbovA-gUmaTa) aSTAstra SoDazAstra ca vRttaM kuryAt tadUrdhvataH / udagaM rilamAna pAca haptakA bageda // 26 // maMDapa ke caMdovA kA udaya banAne kI kriyA isa prakAra hai / prathama pATa ke Upara aSTrAsa banA kara usake Upara SoDazAstra banAveM aura Sor3azAstra ke Upara golAI bnaaveN| maMDapa ke vistAra se prAdhA vitAna kA udaya sakheM / udaya meM pAMca chaha athavA sAta ghara banAveM // 29 / / vitAna (gUmaTa) ke thara karNa dardarikA sapta-bhAgena nirgamonnatA' / rUpakaNThastu paJcAMzo dvibhAgenAtra nirgamaH / / 30 / / Mansi AILI mihanArabarAHIKHAR1 (jAmAtA gAvApAnI SAMACHAR AINIOANXICLE RICARD prAcAra kA sAmanA karanA imananews bilAna dhitAna bhAga rammammoomnam--- 1. "nirgamoncha yaH / ' 2. vibhAgobhata / ' Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munanaganatanevanan 132 prAsAdamakhane SwamirmwNAMEERPARATIRATRIChettri. ..... TERRORA r tinpoemsion ___ kAdarikA kA thara sAta bhAga ke udaya meM aura sAta bhAga nirgama meM rkkheN| rUpakaMTha kA udaya pAMca bhAga mora nirgama do bhAga rakhakheM // 30 // vidyAdharaiH samAyuktaM poDazASTadivAkaraH / niHsvAmika dalAtulyai virAjitam / / 31 // pATha, dAraha, solaha, caubIsa athavA battIsa vidyAdharoM se yukta sundara vitAna banAveM // 31 // vidyAdharaH pRthutvena saptAMzo nirgamo' daza / taduce citrarUpAzca nartakyaH zAlamajikAH // 32 // vidyAdhara kA thara vistAra meM sAta bhAga aura nirgama meM dasa bhAga rkheN| usake apara aneka prakAra se nRtya karatI huI, aneka svarUpa vAlI devAMganA rakkheM // 32 // gajatAlustu paTasArdhA prathamA dvitIyA tu SaT / tRtIyA sArdhapaJcAMzA kolAni trINi paMca bA ||33|| prathama gajalAnu sADhe chaha bhAga, dusarA gajatAla chaha bhAga aura tIsarA gatAnu sADhe pAMca mAga kA rakkheM / tIna athavA pAMca kola kA thara danAveM // 33 / / madhye vitAnaM kartavyaM citravarNavirAjitam / nATakAdikathArUpai-nAnAkAravirAjitam // 34 // maDa ke madhya meM vitAna ( caMdodA ) aneka prakAra ke citroM se zobhAyamAna banAveM tayA saMgIta aura nRtya karatI huI devAMganAmoM se aura purANAdi ke aneka prakAra ke kathArUpoM se muzobhita banAveM // 34 // vitAna saMkhyA ekAdazazatAnyeva vitAnAnAM prayodaza / zuddhasaGghATamizrANi kSiptotkSiptAni yAni ca // 35 // __ gyArahasau teraha prakAra ke vitAna haiN| ve zuddha saMghATa (samatala vAle ), saMSAmitra sama viSama tala bAlA, kSipta ( noce bhAga meM laTakate gharoM vAlA) aura urikSama (Upara uThI huI golAI vAlA) ye cAra prakAra ke vitAna haiM // 35 // : ... .... 1. sigamodayaH / 2. 'muspazobhitAH / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH aparAjita pRcchA sUtra. 166 meM zloka 4 meM vijJAna ke mukhya tIna prakAra likhe haiM / dekho"faarara fafearfraNa kSiptAnyutkSiprakAbhi va 1 samalAni jJeyAni uditAni far kama tu // " kSipta, utkSipta zrora samatala ye tIna prakAra ke vijJAna kahe haiN| varNa aura jAti ke cAra prakAra ke vitAna 133 https "payako nAbhicchandakA sabhAmArgastRtIyakaH / mandAraka iti prokto vitAnAzca caturvidhAH / " apa0 sU0 186 zlo06 padmaka, nAbhicchaMda, sabhAmArga aura mandAraka ke cAra prakAra ke vitAna haiN| rant frojAtiH syAt kSatriyo nAbhicchandakaH / sabhAmA bhavedda vaizyaH zudro mandArakastathA // " lo0 7 brahmaNa jAti kA padmaka, kSatriya jAtikA nAbhicheda, vaizyajAtikA sabhAmArga aura zUdrajAtikA maMdAraka nAmakA vitAna haiN| "zaka: betava: syAt kSatriyo raktavakaH / phira aparAjita pRcchA sUtra 160 meM bhI cAra prakArake vitAna kahe hai "vitAnAMca pravakSyAmi bhedaistaca catuvidham / padmakaM nAbhicchandaM ca sabhA mandArakaM tathA / lo0 1 zuddha chandasaMghATo bhitra uddhina eva ca / eteSAM santi ye medAH kathayetAca mamAgataH // zra0 sabhAmArgo bhavet pIto mandAraH sarvavarNakaH // " ilo0 8 sapheda va kA padmaka, lAla varga kA nAbhichaMda, pIle va kA sabhAmA aura aneka va kA maMdAraka hai | cAra prakAra ke vitAnoM ko kahatA huuN| padmaka, nAbhicchaMda, sabhA aura mandAraka ina nAra prakAra ke vitAna ke zuddha, saMghATa, bhinna aura udbhinna ye cAra bheda haiM / usako saMkSepa se kahatA hai / " ekatve ca bhavecchuddhaH saMghAzca dvimishrrnnaat| trimizrA tathA bhinnA udbhizcaturavitAH // zra0 3 ekahI prakArakI prAkRti vAle zuddha, do prakAra kI mizra prAkRti vAle saMghATa, tIga prakAra ko prAkRti vAle bhinna aura cAra prakAra kI prAkRti vAle udbhiza kAmake vitAna hai| "padmanAbhaM sabhApa sabhAmandArakaM tathA / kamalodbhavamAdayAla mizrakANAM catuSTayam // " 04 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 vitAna haiM / " kintu isameM isakI prAkRtiyoM kA varNana nahIM likhA hai|" pacanAma, sabhApadma, sabhAmandAraka aura kamalodbhava ye cAra mizra jAti ke vitAnAni vicitrANi vastra citrAdimedavaH / zilpiloke pravartante tasmAdUyAni lokataH || 36 || maNDapeSu ca sarveSu pIThAnte raGgabhUmikA / kuryAduttAnapaTTana citrapApAyajena ca ||37|| jaise aneka prakAra ke citra mAthi se vibhinna prakAra ke vastra haiM, vaise hI zilpazAstra meM aneka prakAra ke vitAna hai / ve anya zAstroM se vicAra karake banAyeM ||36|| raMgabhUmi balANaka kA sthAna- iti maNDapAH / samasta maMDapoM kI pITha ke nIce kI jo bhUmi hai, vaha raMga bhUmi kahI jAtI hai / yaha bar3e laMbe caur3e pASANoM se tathA aneka prakAra ke citra vicitra pASANoM se banAne cAhie ||37|| prasAdama jagatIpAdavistIrNa pAdapAdena varjitam / zAlAlindena garmeNa prAsAdena samaM bhavet ||36|| ht malANaM devagehAtre rAjadvAre gRhe pure / jalAzraye'tha karttavyaM sarveSAM mukhamaNDapam ||28|| devAlaya ke dvAra ke dhAge tathA praveza dvArake Upara, rAjamahala, gRha, nagara aura jalAyama ( bAvaDI, tAlAba Adi ) ina saba dvAra ke prAge mukhamaMDapa ( balAyaka ) kiyA jAtA hai ||3|| balAka kA mAna prAsAda meM balAka kA sthAna balAka kA vistAra jagato kA cauthA bhAga kA zrathavA doghe kA cauthA bhAga nyUna, zAlA aura maliMda ke mAna se, prAsAda ke garbhamAna ke athavA prAsAda ke mAna ke barAbara banAveM ||36|| usame kanyasaM madhye madhyaM jyeSThaM tu kanyase / eka dvitricatuHpaJca - rasasaptapadAntare // 40 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH .. . . . ...... .. ..................... ...... jyeSThamAna ke prAsAda meM kaniSTha mAla kA, madhyamamAna ke prAsAda maiM madhyama mAna kA aura kanidhamAna ke prAsAda meM jyeSThamAna kA balAsaka kiyA jAtA hai| yaha prAsAda se eka, do tIna, cAra, pAMca, chaha athavA sAta pada ke antara se (dUra ) banAyA jAtA hai . 14013 mUlapAsAdavad dvAraM maNDape ca balANake / nyUnAdhikaM na kartavyaM dairye hastAGgulAdhikam // 41 // maMDapa kA dvAra aura balAraeka kA dvAra mukhya prAsAda ke dvAra ke barAbara rakhanA cAhiye / yadi bar3hAne kI AvazyakatA ho to dvAra kI UMcAI meM hastAMgula ( jitane hAtha kA ho utane aMgula ) bar3hA sakate haiM / yaha nIce ke mAga meM batAnA pAhida, kyoM ki na to saba rAnasUtra meM rakhA jAtA hai aisA zAstrIya kathana hai / / 4 / / uttaraMga kA peTA bhAga peTakaM causaraGgAnAM sarveSAM samasUtrataH / aGgaNena samaM peTaM jagatyAzcotaraGgAjam / / 12 / / ___ saba uttaraMga kA peTA bhAga ( uttaraMga ke nIce kA bhAga) samasUtra meM rakhanA cAhiye aura agalI ke dvAra ke uttaraMga kA peTA bhAga prAsAda ke prAMgana jagatI ke mathalA barAbara rakhanA cAhiye / / 42 // ....................... .. . .. ............ pAMca prakAra ke bAlANaka jagatyo catuSkikA' vAmanaM tad balANakam / pAme ca dakSiNe dvAre vedikAmasavAraNam // 43 // jagato ke Age kI caukI ke Upara jo balAraNaka kiyA jAtA hai, vaha vAmana nAmakA balANaka kahA jAtA hai / usake bAyIM aura dAhinI mora ke dvAra para vaidikA aura matavAraNa kiyA jAtA hai / / 43 // UrdhA bhUmiH prakartavyA nRtyamaNDapastrataH / mattavAraNaM vedI ca vitAnaM toraNairyutA // 44 // ....TV paparAjita cha sUtra 122 zloka 10 meM eka se pATa padaketare bhI bamAmA lIkhA hai| 1'patuSkI yaa'| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsApamaNDane balAka ko ardhabhumi nRtyamaMDapa ke samasUtra meM rakhanI cAhiye tathA masavAraNa, bekSI, vitAna aura toraNoM se zobhAyamAna banAnI cAhie // 44 // rAjadvAre balANe ca paJca vA saptabhUmikAH / tadvimAnaM budhaiH proktaM puSkaraM vAribhadhyataH / / 45|| rAjadvAra ke Upara jo gava athavA sAta bhUmivAlA balANaka kiyA jAtA hai, usako vidvAn zilpI vimAna athavA uttuMga nAmakA balANaka kahate haiN| sapA jalAzraya ke balANaka ko puSkara nAmakA balANaka kahate haiM // 4 // haryazAlo gRhe vApi kalavyo gopurAkRtiH / ekabhUmmAtribhUmyantaM gRhAradvAramastake // 46 // iti paMcabalANakam / gRhadvAra ke bhAge eka, do athavA tIna sumivAlA o balANaka kiyA jAya, usakA nAma harmyazAla hai / vaha gopurAkRti vAlA banAyA jAtA hai / ( kile ke dvAra ke Upara jo balANaka kiyA jAtA hai, usako gopura nAma kA balAtaka kahate haiN)| kauna 2 deva ke prAge balANaka karanA--- "zivasUryo brahmaviSNU caNDikA jina eva c| eteSAM ca surANAM ca kudire balANakam / / " papa sU0 123 / / ziva, sUrya, brahma, viSNu, caMDikA aura jina, ina devoM ke prAge balANaka banAnA cAhie / saMvaraNA--- saMbaraNA prakartacyA prathamA paJcapaNTikA / caturSaNTAbhivRddhadhA ca pAdekotaraM zatam ||47 / / maMDapa Adi ke Upara gumaTI ke sthAna para saMgharaNA ko jAtI hai| prathama saMbaraNA pAMca ghaMTI ko hai / Age pratyeka saMvaraNa kI cAra cAra ghaMTo kI vRddhi se eka sau ghaMTI taka bar3hAyA jAtA hai / / 47 // paJcaviMzati rityuktAH prathamA basubhAgikA / vedottaraM zataM yAvat vedazA ddhiriSyate ||4|| Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manisote: uparokta ghaMTikA kI saMkhyAnusAra saMvaraNA paruSIsa prakAra kI haiN| una meM prathama saMdaraNA ko bhUmi kA pATha pATha bhAga kreN| pIche pratyeka saMcaraNa meM cAra cAra bhAga eka sau bAra bhAga taka bar3hAne cAhiye ||48 ca tava prA0 16. vAmadakSiNe / bhadrA rathikA water rathikA eTA kUTaM tavakam // 46 // are ko racikA ke mAna kA donoM tarapha tavaMga banAyeM / racikA, ghaMTA, kUTa aura tavaMga, ye vistAra se zrAvA udaya meM khaleM // 46 // pucikArA (16. abhAva pani puSpikA nAma kI prathama saM 137 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamAne prathama saMvaraNA... kalAkUTAnvitA pUrNa paJcamiH kalazaiyutA / bhAgatulyaistathA siMhai-revamanyAzca lakSitAH // 50 // iti mnnddpolsNvrnnaaH| iti zrI sUtradhAra maNDanaviracite prAsAdamaNDane maNDapabalANaka saMvaraNAdhikAre saptamo'dhyAyaH // 7 // - - madan Di. and - - d and r aminewsnother nAma saMvA 2. TikaTa li. point. ni. naMdinI nAma kI dUsarI saMgharaNA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH prathama savaraNA solaha kUTa aura pAMca ghaMTAkalaza vAlI hai / tathA karNa aura unama ke ke Upara sala bhAga ke sulya (pATha) siMha rakkheM / isa prakAra anya saMvaraNA banAyI jAtI hai // 5 // paccIsa saMvaraNA ke nAma "puSpikA nandinI caiva dazAkSA devasundarI / kulatilakA ramyA ca udbhimA gha nArAyaNI / / nalikA bampakA caiva payAkhyA ca samudbhavA / tridazA devagAMdhArI ratnagarbhA cUDAmaNiH // hemakUTA citrakUTA himAkhyA gandhamAdinI / mandarA mAlinI syAtA ke lAsA ratnasambhavA // meru kUTolavA syAtAH saMkhyayA paJcaviMzatiH / " apa0 sUtra 163 zloka 2 se 5 puSpikA, nandinI, dazakSiA, devasundarI, kulatilakA, ramyA, udbhizA, nArAyaNI, nalikA, campakA, emA, samudbhavA, tridazA, devagAndhArI, ratnagarbhA, cUDAmaNi, hemalaTA, citrakUTA, himAkhyA, gandhamAdinI, mandarA, mAlinI, kailAsA, ratnasaMbhavA aura meskaTA, ye ye paccIsa saMyaraNA ke nAma haiN| mAnaratnakoza nAma ke grantha maiM battIsa saMvaraNA likhA haiM / unake nAma bhI anya prakAra ke haiN| ghaMTikA ko saMkhyA prAsAda ke mAnAnusAra lIkhI hai / jaise-eka yA do hAtha ke prAsAda ke Upara pAMca ghaMTikA bAlI saMghara, tIna hAya ke prAsAda ke Upara naka, pAra hAtha ke prAsAda ke kapara teraha, isa prakAra pacAsa hAtha ke prAsAda ke Upara ekasau unatIsa ghaMTikA bahAnA lokhA hai / tathA ghaMTikAmoM kI saMkhyAnusAra battIsa saMvaraNa ke nAma lIkhe haiN| jaise-pAMca ghaMTAvAlo pacino, nava dhaMdAvAlo medinI, teraha ghaMTAvAlI kalazA, isa prakAra ekaso unatIsa ghaMTAvAlo rAjavardhanI hai| prathamA puSpikA saMvaraNA "caturasrIkRte kSetre aSTadhA pratibhAjite / ucchayaH syAdhyatubhAMgeH sarvAsAmodayaH / / mUlakUTodbhavAH karNA dvibhAgaiH pRthag vistraa| bhAgodayA vidhAtavyAH kUTA vai srvkaamdaaH||" Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAsAmagabane prathama saMvaraNA ko samaborasa bhUmikA pAra bhAga kareM, usameM cAra bhAga saMvaraNA kA upama rkheN| saba saMvaraNA vistAra se prAdhI udaya meM rakheM / karNa ke kapara mUla ghaTA do bhAga vistAra vAlI aura eka bhAga kA udayabAlI banAveM evaM kUTA bhI vistAra se prASA udaya meM rkkheN| ........................... / .. ............................................ ........ chAdyodayAstadadhe 1 karaNe karNe va paNTikA // FASRASTAR THATANA -- REAKEL ::: S ub--- thamaatraapherupalin ew summermaca Examraparime e -359 PORE on S wana Mimi paramARAMA 1 siraula I DHIMIRE ....................... .... ........... ..... 18 vIM zatAdi se mAdhunika samaya kI saMvaraNA zailI / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " saptamo'dhyAyaH 141 " . . ... atetraviolent inusiatrinakeputattestetaMINine............... ...*tstatemidstindiAMEShadisiseDia tadpA bhadrakUTAzva zRGgAkaTAstavardhataH / siMhasthAnA kasaMghaNTI baharaNTI tadUrdhvataH / / saMvaraNAgarbhamUle rathikA dUdha savistarA | bhAgakA codaye kArya bhAgA pakSataGgikA / / sadUce udUmo bhAga-stavaloce ca kUTakaH / siMha vai udmodyaM tu urodhaNTA bhAgopari / / tadupari siMhasthAnaM bhAgakaM ca vinirgatam / tasyopari mUlaghaNTA dvibhAgA ca bhAgocchayA // aSTasihaH paJcaghaNTeH TairevaM dviraSTabhiH / catubhirmUlakUTA puSpikA nAma nAmataH / " ..."chajjA ke udama ke ardhamAna kA kone kone ke Upara ghaMTikA rkkheN| usake jaisA bhadra kA kUTa banA va isase Adhe bhAga kA zRMgakUTa rakkheM / karNa ghaMTI para siMha ravarakheM / usake Upara koca meM bar3o ghaMTo rakkheM / saMvaraNA ke garbha ke mUla meM do bhAga ke vistAra vAlI rathikA banAveM aura yaha udaya meM eka bhAga ko rakkheM / isake donoM tarapha tavaMgA eka eka bhAga kI rakkheM aura rapikA ke Upara eka bhAga udaya vAlA udgama banAveM / tavaMgA ke apara kUTa rakheM / udgama aura baDI karNadhaMTI ke Upara siMha rakkheM, usakA nirgama eka bhAga rakkheM / usake Upara do bhAga ke vistAravAlI aura eka bhAga kA udaya vAlI mUlaghaMTA rvkheN| pAThasiMha ( cAra karNa aura cAra bhadra ke udgama para) pAMca bacho ghaMTo, solaha kUTa aura cAra mUlakUTa vAlI prathama puSpikA nAma kI saMvarazA hotI hai| dUsarI mandinI nAma ko saMvaraNA "savaGgakTayormadhye tilaka dvaya zAbistaram / / bhAgoyayaM vidhAtathyaM saMghATabhUSitam / / tabaGgarathikAzcaiva vibhAgodayinaH smRtAH / aSTacatvAriMzatakUTA mUle syuH pUrvavatathA / / navadhaSTA samAyuktA sthAI dvAdazasiMhataH / nandinI nAmavikhyAtA kartavyA zAntimicchatA // kAryA tilakavRddhizca yAvatkSetraM vedAsrakam / maNupadalaniSkAma bhaktibhAgaistu kalpanA / / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamayabane. Avi RAATNAL eNepal ..... m taxey makAna maNDapakamabhAgataH / pAsA yuktividhAtavyA marakuTAntakalpanA / / " savaMga aura kUTake madhya meM do bhAga ke vistAravAlA aura eka bhAga ke udaya vAlA talake bhUSaNarUpa tilaka banA navaMgA aura rathikA ye donoM do bhAga ke udayavAle banAveM / amatAlIsa kuTA, laghaghaNTA aura bAraha siMha vAlI nandinI nAma kI saMvarA zAMti kI icchA rakhane vAle banAveM / samacorasa kSetra ke bhAgoM meM tilakakI vRddhi karanI cAhiye / maMDapa ko vistAra se prAdhA udaya meM rakkheM / bhUmi ke bAraha bhAga ko kalpanA kreN| saMvarasAya bhinna aura udbhinna 11 bAramI bhArI kI bhI saMdhI panI satI. hoto haiM / maNDapa ke anukrama bhAga se pacIsavoM mehakuTA nAma ko saMgharaNA taka isa prakAra yukti se anya saMvaraNAyeM bnaaveN| iti zrI maMDanasUtra dhAra viradhita prAsAdamaMDana ke maMDapa balAyaka saMva. ramA lakSaNavAlA sAtavAM adhyAya kI paMDita bhagavAnadAsa jaina ne subodhinI nAma ko bhASA TokA raco // 7 // dt h meteranAMMA HDrest-MATHAXSEENERSun i ma mritution mondriandu-4200MLA Rapradfir matm HAR. Shi parA + Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Myanmar kIti staMbha - citaur3agaDa iiiiiiiiimminimummmmmmmmstifinitinianim Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHRA HTTE FREERCE la jaisalamera jaina maMdira ke maMDapa kI saMvaraNA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha prAsAdamaNDane'STamaH sAdhAraNo'dhyAyaH sar sAdhAraNo'dhyAyaH sarvalacaNasaMyutaH / vizvakarma prasAdena vizeSesA prakathyate ||1|| zrI vizvakarmA ke prasAda se sarva lakSaNoM vAlA sAdhAraNa nAma kA yaha prAThavAM adhyAya kucha vizeSarUpa se kahA jAtA hai // 1 // zivaliMga kA nyUnAdhika mAna 'mAnaM nyUnAdhikaM vApi svayaMbhUvANaratnaje / ghaTiteSu vidhAtavya-marcAla zAmataH // 2 // svayaMbhUliMga, bAliMga aura ratnakA liMga, ye mAna meM nyUnAdhika ho to doSa nahIM hai| parantu ghar3A huA zivaliMga aura mUrti to zAstra meM kahe hue mAnAnusAra hI honA cAhiye ||2|| vAstudoSa - bahulepamanyale samasandhiH ziroguruH / sazanyaM pAdahInaM tu tacca vAstu vinazyati || 3 // adhika lepavAlA, kama lepavAlA, sAMdha ke Upara sAMdha vAlA, UparakA hissA moTA aura nIce patalA, vAyavAlA aura kama nIMda vAlA, aise vAstu kA zIghra hI nAza ho jAtA hai || 3 || niSedhavAsthya anya vAstucyutaM dravyamanyatrAstuni yojayet / prAsAde na bhavet pUjA gRhe tu na vased gRhI ||4|| feat makAna prAdi kA girA huA IMTa, cUnA, pASANa aura lakar3I yAdi vAstu dravya, yadi maMdira meM lagAveM to deva prapUjita raheM aura gharameM lagAve to mAlika kA nivAsa na rhe| arthAt maMdira aura gRha zUnya rahe ||4|| 1. 'mA' ke sthAna para 'vRSa' honA caahiye| kyoMki aparAjita pRthyA sUtra0 106 zloka 11 meM likhA hai ki deva myUnAdhikaM vArI ratnaje va svayambhUti' paryAda vANa ela aura svayaMbhUsiMga ke maMdira meM naMdI kA are gettes at ho sakatA hai| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamArane zivAlaya utthApanadoSa svasthAne saMsthitaM yasya vipravAstuzivAlayam / acAlyaM sarvadezeSu cAlite rASTravibhramaH // 5 // apane sthAna meM yathAsthita rahA huprA aura brAhmaNoM se vAstu pUjana kiyA huA, aise zivAlaya ko calAyamAna nahIM kiyA jaataa| kyoMki acala ( calAyamAna na ho), ko yadi calAyamAna kiyA jAya to rASTroM meM parivartana hotA hai // 5 // jIrNoddhAra kA puNya--- vApIkUpataDAgAni prAsAdabhavanAni . ca / jIrNAnyuddharate yastu puNyamaSTaguNaM labhet // 6 // vADI, kumA, tAlAba, prAsAda ( maMdira / aura bhavana, ye jAga ho gaye hoM to unakA uddhAra karanA cAhiye / jIrNoddhAra karane se prA3 gunA phala hotA hai / / 6 / / jIrNoddhAra kA vAstu svarUpa----- tadrapaM tatpramANaM syAt pUrvamUtraM na cAlayet / hIne tu jAyate hAni-radhike svajanasyaH ' // 7 // jozIddhAra karate samaya pahale kA vAstu jisa prakAra aura jisa mAnakA ho, usI prAkAra aura uso mAnakA rakhanA cAhiye / arthAt pahale ke mAnasUtra meM parivartana nahIM karanA caahiye| prathama ke mAna se kama kare to hAni hove aura adhika kare to svajana kI hAni hove vAstu dravyAdhikaM kuryAnmRtkASThe zailajaM hi vA / zailaje dhAtuja vApi dhAtuje ratnajaM tathA // 8 // jIpIddhAra karate samaya prathama kA vAstu alpadravya kA ho to vaha adhika dravyakA banAnA cAhiye / jaise-prathamakA vAstu miTTI kA ho to kATa kA, kASTha kA ho to pASANa kA, pASANa kA ho to dhAtu kA aura dhAtu kA ho to rasma kA banAnA the yaskara hai // 8 // viGamaDha doSa pUrvottaradizAsUDhe mUda pazcimadakSiNe / tatra mUDhamamUdaM vA yatra tIrtha samAhitam / / 6 / / 1. 'tu dhnkssyH|" Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BASAN / uSTamo'dhyAyaH ........... --.... - - - m i ns pUrvottara dizA (IzAna kona ) athavA pazcima dakSiNa dizA (naiRtya kona ) maiM prAsAda TedA ho to diGmUDha doSa nahIM mAnA jaataa| jaise tIrtha sthAna meM prAsAda ke mUla aura amUha kA doSa nahIM mAlA AtA // 6 'pUrvapazcima diGmUDhaM vAstu strInAzakaM smRtam / dakSiNottaradie mUDhaM sarvanAzakaraM bhavet // " apa0 0 52 pUrva pazrima dizA kA vAstu agni aura vAyu konameM diGmUDha ho to strI kA vinAza kAraka hai| dakSiNotara dizA kA vAtu bhI agndri aura vAyukona meM diDyUTa ho to sarva vinAza kAraka hai| diGmUDha kA parihAra--- siddhAyatanasItheSu nadonA sAmeSu ca / svayambhavANaliGgeSu tatra doSo na vidyate // 10 // siddhAyatana arthAt sikha puruSoM kA nirdhAraNa, agni saMskAra, jala saMskAra athavA bhUmisaMskAra humA ho aise pavitra sthAnoM meM, tathA cyavana, anma, dIkSA jJAna aura mokSa saMskAra huA ho, aise tIrthasthAnoM meM, nadI ke saMgama sthAna meM, banAyA huA prAsAda tathA svayaMbhU aura vANa liMgoM ke prasAda, ye diGmuDha hoM to doSa nahIM hai // 10 // avyakta prasAda kA cAlana avyakta' mRNmayaM cAlyaM trihastAntaM tu zailajam / dAja puruSAhi ata UvaM na cAlayet // 11 // yadi avyakta jIrNa prAsAda miTTI kA ho to girA karake phira banAveM, pASANa kA ho to tIna hAtha taka aura lakar3I kA ho to prAdhe puruSa ke mAna saka UMcA rahA ho to calAyamAna kreN| isase adhika UMcAI meM rahA ho to calAyamAna na kareM // 11 // mahApuruSa sthApita deva viSamasthAnamAzritya mannaM yatsthApitaM purA / tatra sthAne sthitA devA bhagnAH pUjAphalapradAH // 12 // prAcIna mahApuruSoMne jo deva sthApita kiye haiM, ve viSamAsana vAle hoM; athavA khaMDita hoM to bhI pUjanIya haiM / kyoM ki usa sthAna para devoM kA nivAsa hai, isaliye ve devamUntiyAM pUjana kA phala denevAlI haiM // 12 // 1. 'svataMtuaimA parAjipaNyA sUtra 11% meM pATha hai| prA016 Paisincometinidian anaamanawain-name -amaAMMAMANNAImm Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 yadyathA sthApitaM vAstu tathaiva hi kArayet / avyaGga' cAlitaM vAstu dAruNaM kurute mayam // 13 // prAcIna mahApuruSoMne jo vAstu sthApita kiyA hai, usakA yadi jIrNodvAra kiyA jAya to jaisA pahale ho vaisA hI karanA cAhiye | jI vAstu yadi aMgahIna na huA ho to aise vAstu ko calAyamAna karane se bar3A bhayaMkara bhaya utpanna hotA hai ||13|| atha tathAlayet prAjJa- jIrNa vyaGga' ca dUSitam / zrAcArya zilpibhiH prAjJaiH zAstradRSTayA samuddhare // 14 // yadi prAcIna vAstu jIrNa ho gayA ho athavA aMgahIna hokara dIpavAlA ho gayA ho usakA vidvAn AcArya aura zilpiyoM kI salAha lekara zAstrAnusAra uddhAra karanA cAhiye ||14|| jIrNavAstu pAtana vidhi svarNa raupyajaM vApi kuryAernaut vRSam / tasya zRGgeNa dantena patitaM pAtayet sudhI prAsAdamaNDane // 15 // iti jIrNodvAra vidhiH / jIrNodvAra ke AraMbha ke samaya sonA athavA cAMdI kA hAthI athavA vRSabha banAyeM / usa hAthI ke dAMta se athavA vRSabha ke zrRMga se jIvAstu ko zive / usake bAda buddhimAna freat saba girA deveM ||15|| mahAdoSa - auri ares cair kIlakaM suSiraM tathA / fer after area mahAdoSA iti smRtAH // 16 // devAlaya meM cunA uttara jAne se maMDalAkAra lakIreM dIkhatI hoM, makar3I ke jAle lage hoM, phole lagI hoM, polAla ho gayA ho, chidra paDa gaye hoM, sAMdha dIkha par3atI hoM aura kArAgRha bana gayA ho, to ye mahAdoSa mAne gaye haiM ||16|| zilpikRta mahAdoSa - "feast regrete prAyahInaH zirozurU: 1. jJeyA doSAstu catvAraH prAsAdAH karmadAruNAH // " apa0 sU0 110 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ss: merwismatrimomsort L a te ----h-austamnnamonial.------ yadi prAsAda diGmUDha ho gayA ho, naSTachaMda ho arthAt yathA sthAna prAsAda ke aMgopAMga na ho, prAya hIna ho aura Upara kA bhAga bhAro va nIce kA patalA ho to unheM prAsAda ke cAra bhayaMkara mahAdoSa zilpikRta mAnA hai| bhinna aura abhinna doSa-- bhiSadopakara yasmAt prAsAdamaThamandiram / mbhAmirjAlakaiAra rasmivAtaiH prameditam // 17 // prAsAda ( devAlaya ), maTha (pAzrama) aura maMdira (gRha), inakA garbhagRha yadi bhUSA (laMbA alida) se, jAliyoM se athavA daravAje se prAte hue sUrya kI kiraNoM se vedhita hotA ho to bhinna doSa mAnA jAtA hai / / 17 // aparAjitapucchA sUtra 110 meM kahA ki "bhUSAbhilikedvAra-bhoM yatra na bhidyate / . prabhinma kathyate tacca prAsAdo bezma vA maThaH / " prAsAda, gRha praura maDa kA garbhagRha mUSA, Ali aura dvAra se prAte hue sUrya kiraNoM se bhedita na hotA ho to yaha abhinna kahA jAtA hai| deboM ke minadoSa pramAviSNuzivAkolA milnaM dopakara nahi / jinagaurIgaNezAnAM gRhaM minnaM vivarjayet // 18 // brahmA, viSNu, ziva aura sUrya, inake prAsAdoM meM bhinnadoSa ho to ve doSa kAraka nahIM hai| paraMtu jimadeva, gorI aura gaNeza ke prAsAdoM meM bhinna doSa ho to doSa kAraka hai, isa liye inheM bhinna doSa vAle prAsAda nahIM banAveM // 18 // paparAjilapRcchA sUtra 110 meM anya prakAra se kahA hai ki "brahmaviSNuravINAM ca zammoH kAryA yadRcchayA / girivAyA jinAdInAM manvantarabhuvAM tathA / / eteSAM ca surANAM ca prAsAdA bhinnajitAH / prAsAdamaThavezmAnyabhinnAni zubhavAni hi // " brahma, viSNu, sUrya aura ziva, inake prAsAda bhinna athavA abhinna apanI icchAnusAra banAveM / parantu gaurIdevI, jinadeva pIra manvaMtara meM hone vAle deva, inake prAsAda bhinna doSa meM rahita banAveM / prAsAda, maTha aura ghara se bhinna doSa rahita banAnA zubha hai| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRAINE.... prAsAdamadane -Raruurmu nau-am - - - ........ vyaktAvyakta prAsAda... vyaktAvyaktaM gRhaM kuryAda bhinnAminnasya bhUcikam / yathA svAmizarIraM syAt prAsAdamapi tAdRzam / / 16 / / iti bhinndossaaH| uparokta minmA aura abhinna doSavAlI devamUrtiyoM ke liye vyakta aura adhyakta prAsAda banAveM / arthAt bhinna doSa rahita deyoM ke liye prakAza vAle aura bhinna doSavAle devoM ke liye aMdhakAramaya prAsAda banA / jaise svAmI apane zarIra ke anukUla gRha banAtA hai, vaise devoM ke anukUna prAsAda banAnA cAhiye / / 16 / / praparAjita pRcchA sUtra 110 meM kahA hai ki "vyaktAvyaktaM layaM kuryAdabhinnabhinna mUrtayoH / mUttilakSaNa svAmo prAsAdaM tasya tAdRzam // " bhinna dohoM se rahita ziva grAdi kI deva mUrtiyoM ke liye vyakta (prakAzavAle ) prAsAda anAce praura bhinna dopakAlI gorI prAdi kI deva mUrtiyoM ke liye pratyakta (aMdhakAramaya) prAsAda bnaayeN| mahAmarmadoSa...... 'bhinnaM caturvidha jJeya-madhA mizrakaM matam / mizrakaM pUjitaM tatra minnaM ce dopakArakam // 20 // chandabhedo na kartavyo jAtibhedo'pi vA punaH / utpadyate mahAmarma jAtibhedakRte sati / / 21 / / bhinnadopa cAra prakAra ke aura mizradoSa mA prakAra ke haiN| unameM mizradoSa pUjita { zubha ) haiM aura bhinnadoSa dopakAraka haiM / chaMdabheda-jaise chaMdoM meM zuru laghu yathAvasthAna na hone se chaMda dUSita hotA hai, vaise prAsAda kI aMgavibhakti niyamAnusara na hone se prAsAda dUSita hotA hai| jAtibheda-prAsAda kI aneka jAtiyoM meM se pITha Adi eka jAti ko aura zikhara prAdi dUsarI jAti kA banAyA jAya to jAtibheda hotA hai| aisA jatibheda karane se bar3A marmadoSa utpana hotA hai / 20-21 // .........................00 1.0 1.. ....... Purrier-umaniranLLun n y . . 1. bhinnadoSa jAnane ke liye dekho aparAjita pRcchA sUtra 11. maura mizradoSa jAnane ke liye dekho mapa0 sUtra 114 zlo01 se hai| .. .... Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSTamo'dhyAyaH anyadoSa phala dvArahIne hane nalIhIne pade sthApite stambhe mahArogaM dvAra mAna meM hIna ho to netra kI hAni, nAlI staMbha padameM rakhA jAya to mahAroga hotA hai // 22 // dhanakSayaH / vinirdizet // 22 // (jalamArga) hona ho to dhana kA kSaya aura Pra stambhacyAsodaye hIne karttA tatra vinazyati / prAsAde pIThahIne tu nazyanti gajavAjinaH ||23|| staMbha kA mAna vistAra meM athavA udaya meM hIna ho to kartA kA vinAza hotA hai| 'prAsAda kI pITha mAnameM hona ho to hAthI ghor3A prAvi bAhanoM kI hAni hotI hai ||23|| rathoparathahIne tu prajApIDAM vinirdizet / karNahIne surAgAre phalaM kvApi na labhyate ||24| prAsAda ke ratha zrIra uparaya prAdi aMga mAnameM hIna ho to prajA ko pIr3A hotI hai / yadi konA mAname hona ho to pUjana kA phala kabhI bhI nahIM milatA || rakSA jaGghAhIne hared bandhUn kartRkArAparAdikAn / zikhare dInamAne tu putrapautradhanacayaH ||25|| prAsAda ko jaMghA pramANa se hIna ho to karane karAne vAle aura dUsare kI hAni hotI hai| o zikhara pramANa se nyUna ho to putra, pautra aura dhanakI hAni hotI hai / / 25 / / pratidIrghe kulacchedo hrasve vyAdhirvinirdizet / rearvartataaurta sukhadaM sarvakAmadam ||26|| zikhara yadi mAna se adhika laMbA ho to kula ko hAni hotI hai aura mAna se choTA hove so roga utpanna hote haiM / isaliye zAstra meM kahe hue mAnake anusAra hI prAsAda banAyeM to yaha sarva icchita phalako denevAlA hotA hai || 26 // jagatyAM ropayecchAlA zAlAyAM caitra maNDapam / maNDapena ca prAsAdo yasto doSakArakaH ||27|| iti doSAH / jagatI meM zAlA ( caukI maMDapa ) banAnA, usa zAlA meM maMDapa aura bhaMDapa meM prAsAda grasta ho to doSakAraka hai // 27 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 prAsAdamakhane chAyA bheda prAsAdocchAyavistArA-jagatI bAmadakSiNe / AyAmedA na kartavyA yathA liGgasya pIThikA // 28 // prAsAda ke udaya aura vistAra ke anusAra bAthoM aura dAhinI aura agatI zAstramAna ke anusAra rakhanA cAhiye / aisA na kareM to chAyAdoSa hotA hai, kyoMki jaise zivaliMga kI pIThikA rUpa jagatI hai, vaise prAsAda rUpa liMga kI jagatIrUpa pIThikA hai // 28 // devapura, rAjamahala aura nagara kA mAna jaMgatyAM tricatuHpaJca-guNaM devapura vidhA / . ekadvivedasAhastra-IstaiH syAd rAjamandiram // 26 // kalASTavedasAhasra-hastai rAjapuraM samam / dairya tulyaM sapAdAMzaM sAdhAMzenAdhikaM zubham // 30 // asI meM tIna, gha.2 avaH sabhA ju devara kA nAma hai| eka, do athavA cAra hajAra hAtha kA rAjamahala kA mAna haiM aura solaha ATha athavA cAra hajAra hAtha kA rAjapura ( rAjadhAnI vAlA nagara) kA mAna haiM / ye dareka kA tIna 2 prakAra kA mAna jaane| laMbAI meM vistAra ke barAbara athavA savAyA tathA DeTA mAna kA rakhanA zubha hai / / 26-30 // rAjanagara meM devasthAna dvAdaza tripurANi syu-devasthAnAni catvare / SaTtriMzat SaDbhiyA pAyadaSTocaraM zatam // 31 // puraM praasaadgRhai| sthAt saudhairjAlagavAkSakaH / kIrtistambhairjalArAmai-mAhezca' zobhitam // 32 // ' iti devapurarAjapurANi / rAjanagara ke caurAste meM bAraha tripura (chatIsa.) devasthAna haiM / chattIsa se chaha 2 bar3hAte hue ekasau ATha taka bar3hAveM, utane devasthAna hai| yaha nagara deva prAsAdoM se, jAlI aura gavAkSavAle rAjamahaloM se aura gRhoM se kottistaMbhoM se kUmAM, bAvar3I prAdi jalAzrayoM se, kilA aura maMDapoM se zobhita hotA hai / / 31-32 / / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TANTR 'STamo'dhyAyaH 151 ............. prAzrama aura maTha prAsAdasyottare yAmye vathAgnau pazcime'pi vA / yatInAmAzramaM kuryAnmaThaM tadvitribhUmikam // 33 // prAsAda ke uttara athavA dakSiNa dizA meM, tathA agnikona meM yA pichale bhAga meM yatiyoM kA prAzrama tathA RSiyoM kA maTha, do yA tIna maMjila banAveM // 33 // . dvizAlamadhye SaDdAruH paTTazAlAne zobhitA / / masavAraNamane ca tavaM paTTabhUmikA / / 34 // pAzrama ke dozAlA ke madhya meM SaDdAra ( Amane sAmane kI dIvAra meM do do staMbha aura usake Upara pa 2 eka 2 pATa, melA gaDtAra kahA jAtA hai ! leM / dvizAlA ke prAge suzobhita paTTazAlA ( barAmakSa ) banAveM aura usake Age kaTaharA bnaayeN| usake Upara paTTabhUmikA ( caMdrazAlA-khulI chata ) rakkheM // 34 // sthAna vibhAga koSThAgAraM ca vAyavye bahinakoNe mahAnasam / puSpagehaM / tathezAne naiRtye pAtramAyudham // 3 // satrAgAraM ca purato vArasyAM ca jalAzrayam / / maThasya' purataH kuryAd vidyAvyAkhyAnamaNDapam // 36|| iti mH| maDake vAyukone meM dhAnma kA koThAra, agnikone meM rasor3A, IzAna kone meM puSpagraha (pUjopagaraNa), naiRtya kone meM pAtra aura prAyudha, prAge ke bhAga. meM yajJazAlA aura pazcima dizAmeM jalasthAna banAveM / evaM maTha ke prAge pAThamAlA aura vyAkhyAna maMDapa banAveM // 35-36 / / pratiSThA muhUrta-- pUrvoktA saptapuNyAha-pratiSThA sarvasiddhidA 1 ravau saumyAyane kuryAd devAnAM sthApanAdikam // 37 // prathama adhyayana ke zloka 36 meM jo sAta puNya dina kahe gaye haiN| unakI pratiSThA sarvasiddhi ko denevAlI hai / jaba sUrya usa rAyana meM ho taba devoM ko pratiSThA prAdi zubha kArya karanA cAhiye // 36 // 1. 'masyoparitaH / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 prAsAdamAkhane pratiSThA ke nakSatra pratiSThA cokharAmUla pArdrAyAM ca punarvasau / puSye haste mRge svAtau rohiNyAM zrutimaitrame // 3 // tIna uttarA nakSatra, mUla, pA, punarvasu, puSya, hasta, mRgazIrSa, svAti, rohiNI, zravaNa aura anurAdhA, ye nakSatra deva pratiSThA ke kArya meM zubha haiM / / 3 / / pratiSThA meM varjanIya tithi tithiriktAM kujaM dhipNyaM krUraviddhaM vidhu tathA / dagdhAtithiM ca gaNDAntaM carabhoSagrahaM tyajet // 36 / / riktAtithi, maMgalavAra, krUragraha se vedhita athavA yuta nakSatra aura caMdramA, dagyAtithi, makSatra, mAsa, tithi aura lagna AdikA gaMDAMtayoga, cara rAzi aura upagraha ye saba pratiSThA kArya meM varjanIya haiM // 36 // sudine zubhanakSatre lagne saumyathutekSite / abhiSekaH pratiSThA ca pravezAdikamidhyate // 40 // zubhadina meM, zubhanakSatrameM, zubhalagnameM, zubhagraha lagna meM hoM athavA lagna ko dekhate hoM, aise samaya meM rAjyAbhiSeka, devapratiSThA aura gRha praveza prAdi zubhakArya karanA cAhiye / / 4 / / pratiSThA maNDapa---- prAsAdAne tathaizAnye uttare maNDapaM zubham / tripaJcasaptanandaikA-dazavizvakarAntare // 41 // maNDapaH syAt karairaSTa--dazasUryakalAmitaiH / SoDazahastataH kuNDa-zAdadhika iSyate / / 42|| stambhaiH SoDazabhiyuktaM toraNAdivirAjitam / maNDape vedikA madhye pacASTanavakuNDa kam // 43 // prAsAda ke prAme, tathA IzAnakone meM prathavA uttara dizA meM pratiSThA kA maMDapa banAnA zubha hai / yaha maMDapa tIna, pAMca, sAta, nava, gyAraha athavA teraha hAtha taka prAsAda se dUra rakhanA cAhiye / tathA pATha, dasa, bAraha athavA solaha hAtha ke mAna kA samacorasa banAnA caahiye| evaM kuNDoM ko vizAlatA ke kAraNa solaha hAtha se bar3A bhI maMDapa kara sakate haiN| yaha maMDapa Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya abDamo'dhyAyaH 153 PHimaniantoshanireenternationaindinarietorico m imiR esundarlanocindian solaha staMbha bAlA aura toraNoM se zobhAyamAna banAveM / tathA maMipa ke madhya meM vedikA aura pAMca, pATha athavA nava yajJa kuNDa banAveM // 41 se 43|| yajJakuNDa kA mAna hastamAtraM bhavet kuNDaM mekhalAyonisaMyutam / Agamairvedamantraizca homaM kuryAd vidhAnataH // 14 // tona mekhalA aura yoni se yukta aimA eka hAtha ke mAnakA pajagata nanAtheM / jasameM pAgama aura veda ke maMtroM se vidhipUrvaka homa kareM // 4 // mAhuti saMkhyA se kuNDamAna ayute hastamAtra sthAt lakSA? tu dvihastakam / trihastaM lakSahome syAd dazalakSe catuSkaram ||4shaa viMzalo paJcahastaM korabaddha paTakara matam / azItilakSe'drikara koTihome karASTakam // 46 // prahapUjAvidhAne ca kuNDamekakara mavet / / mekhalAtritayaM veda-rAmayugmAGgulaiH kramAt // 47 // * dasa hajAra prAhuti ke liye eka hAtha kA, pacAsa hajAra pAhuti ke liye do hAtha kA, eka lAkha pAhuti ke liye tIna hAtha kA, dasa lAkha pAhuti ke liye cAra hAya kA, tIsa lAkha pAhuti ke liye pAMca hAya kA, pacAsa lAkha pAhuti ke liye chaha hAtha kA, assI lAkha prApti ke liye sAta hAtha kA aura eka karor3a pAhuti denA ho to pATha hAtha kA kuNDa banAveM / grahapUjA mAdi ke vidhAna meM eka hAtha ke mAna kA kula banAveM / kuNDa kI tIna bhekhalA kramazaH cAra, tIna aura do aMgula ke mAna ko rakheM / / 45 se 47 // vizAnusAra kuNDoM ko prAkRti-- "prAcyAzcatuSkoNabhagendukhaNDa--trikoNavRttAabhujAmbujAni / aSTAnizakrezvarayostu madhye, vedAsi vA vRttamuzakti kuNDam // 2 // iti maMDapakuMDasiddhI pUrva dizA meM samacorasa, agnikoNa meM yonyAkAra, dakSiNa dizA meM arddha candra, nai*. syakoNa meM trikoNa, pazcimadizA meM gola, vAyukoNa meM chaha koNa, uttara meM aSTadala eyAkAra * vizeSa jAnane ke liye dekho aparAjitA sUtra 14, / prA020 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAvamaeDane Innsk-nundwar aura IzAnakoNameM praSTakoNa, ye pATha pUrvadizAse IzAnakoraNa taka ATha divAloM ke kuNDa haiN| tathA pUrva aura IzAna ke madhya bhAga meM navAM mAvArya kuNDa gola athavA samacorasa bnaaveN| vizeSa jAnane ke liye dekheM maMDapa Dasiddhi Adi grh|' maMDala ekadvitrikaraM kuryAd dhediko'pari maNDalam / brahmaviSNustrINAM ca sarvatobhadramidhyate // 48 // vedikAke Ara eka, do athavA tIna hAtha ke mAnakA maMDala banAyeM / brahmA, viSNu aura sUrya kI pratiSThA meM sarvatobhadra nAmakA maMDala banAveM // 4ti bhadraM tu sarvadevAnAM bhavanAbhistathA trayam / liGgodbhavaM zirasyApi latAliGgodbhavaM tathA // 46 // maba devoM kI pratiSThA meM bhadra nAma kA maMDala, tathA nabanAbho athavA tIna nAbhi vAlA ligodbhava maMDala banAveM / ziva ko pratiSThA meM liMgodbhatra tathA latAliGgodbhava nAma kA maMDala banAveM // 4 // bhadraM ca gaurItilakaM devInAM pUjane hitam / ardhacandraM taDAgeSu cApAkAraM tathaiva ca // 10 // saba deviyoM kI pUjana pratiSThA me bhadra aura gaurItilaka nAma kA maMDala bnaaveN| tathA tAlAva kI pratiSThA meM prardhacaMdra cApAkAra maMDarala banAveM // 50 // dakSAbhaM svastikaM caiva vApIpeSu pUjayet / pIThikAjalapaTTaSu yonyAkAraM tu kAmadam // 51 // vAvaDI aura kutroM kI pratiSThA meM TaMkAbha aura svastika maMDala kA pUjana kreN| pIThikA aura jalabaTTa kI pratiSThA meM yoni ke prAkAra kA maMDala pUjane se saba kArya siddha hote haiM / / 5 / / gajadantaM mahAdurge prazastaM maNDalaM yajet / TaGkAma caturastraM ca gajadantaM mahAyatam // 52 // bar3e kile kI pratiSThA meM gajadaMta nAmakA maMDala pUjana karanA prazasta hai / TaMkAma maMDala kA prAkAra corasa hai aura gajadaMta mahala kA prAkAra laMbA hai // 52 // vikhyAtaM sarvatobhadraM kSepamanyo'nyalokataH / pUrvAditoraNaM plakSa-yajJAvaTapippalaiH // 53 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iSTamo'dhyAyaH 155 saba maMDaloM meM sarvatobhadra nAmakA maMDala prasiddha hai, usakA tathA anya maMDaloM kA svarUpa pratyazAstra (aparAjita pRcchA sUtra - 148 ) se jaaneN| yajJamaMDapa meM pUrvAdi dizAoM meM anukama se pIpalA, gulara, baragada aura pIpala ke pattoM kA toraNa bAMdhe 53 // RtvijasaMkhyA dvAtriMzat SoDazASTau ca Rtvijo vedapAragaH / kulInAnaGgasampUrNAn yajJArthamabhimantrayet // 54 // karane vAle basIsa, solaha zrathavA mATha Rtvija AmaMtrita honA caahiye| ye saba vedoM ke jJAtA hoM, kulavAna hoM aura aMgahIna na hoM ||14|| devatara fafe jalena ca // 56 // auster tribhAgena cocare snAnamaNDapam | sthaNDilaM vAlukaM kRtvA zayyAyAM svApayet suram // 55 // paJcagavyaiH kaSAyaizca valkalaiH kSIravRkSajaiH / snApayet paJcakalazaiH zatavAraM maMDapa kI cAroM dizA meM tIna 2 bhAga kareM, prarthAt maMDapa kA nava bhAga kreN| (zrATha dizA ke maTha aura eka madhya vedI kA bhAga jAneM ) / inameM uttara dizA ke bhAga meM snAna maMDapa banAveM / usameM retIkA zuddha sthaMDila (bhUmi) banAkara usake Upara zayyA meM deva kI sthApanA kreN| pIche paMcagavya se, kaSAya barga ko auSadhiyoM se aura kSIravRkSoM kI chAloM ke cUrNa se snAtrajala taiyAra kareM, usase pAMca 2 kalaza ekso bAra bhara karake devako snAna karAveM / / 55-56 // arendra.. vAdi-gItamaGgala niHsvanai / vastreNAcchAdayevadevaM vedyante maNDape nyaset ||57|| snAna kiyA ke samaya vedamaMtroM ke uccAraNoM se, vAja kI dhvaniyoM se aura mAMgalika gItoM se urera cvanimAna kreN| snAna ke bAda devako vastrase zrAcchAdita karake, pIche IzAnakona kI vedI ke Upara sthApita kareM // 57 // devazayana tanpamAropayed vedyA-muttarATrI nyaset tataH / kalazaM tu zirodeze pAdasthAne kamaNDalum ||28|| Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 prAsAvamArane IzAnakona kI vedI ke kapara devakA zayyAsana rakkheM / unake caraNa uttara dizA meM rakkheM / sira bhAga ke pAsa kalaza aura parakha ke sthAna ke pAsa kamaMDanu rakkhe // 58|| vyajanaM dakSiNe deze darpaNa vAmataH zumam / ratnanyAsaM tataH kuryAd dikpAlAdikapUjanam // 56 // devakI dAhinI pora paMkhA aura bAyIM ora darpaNa rakhanA zubha hai| pIche mATha dizAmoM - meM ratna ko sthApita karake dikpAla prAdi kI pUjA kareM ||5|| zrAgneyAM gaNezaM vidyA-dIzAnegrahamaNDalam / naizca tye jAstupUjA ca vAyavye mAtaraH smRtaH // 6 // ___ agnikoma meM gaNeza, IzAnakona meM mavaha maMDala, naiRtya kona meM vAstupUmA aura bAyayakona meM mAhadevatA kI sthApanA kareM / / 6 / / ratnanyAsa vacaM vaiDUryakaM muktA-mindranIlaM sunIlakam / puSparAgaM ca gomedaM 'pravAlaM pUrvataH kramAda // 61 / / vana (hIrA), vaiDUrya, motI, indranIla, sunIla, puSparAga, gomeda aura pravAla, ye / pATha ratna pUrvAdi sRSTikama se rakkheM // 616 dhAtunyAsa suvarya rajataM jJAna kAsya rItiM ca sIsakam / baGgaM loI ca pUrvAdau sRSTayA dhAtUniha nyaset // 62 // sonA, cAMdI, tAMbA, kAMsI, pItala, sosA, kalAI aura toha ye pATha bhAtu pUSi sRSTikama se rakkheM / / 2 / / pauSadhinyAsa---- *vajI bahniH sahadevI viSNukAntendranArukhI / zaMkhinI jyotiSmatI caivezvarI tAn kramAn nyaset // 6 // parAjitapRcyA sUtra 146 zlo. 15 meM 'pA' paaii| 1. 'candra pUrvAdiSu yajet' iti pAThAntare / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Saneelion 'STamo'dhyAyaH Hity- e i lindinovittandicitinctorium nirira vasI / to vaha zika), devI, viSNukAntA, indravAruNI, zaMkhAhulI, jyotiSmatI ( mAlakAMganI ) aura zivaliMgI, ye mATha pauSadhiyAM pUrvAdi dizAmoM meM caSTikama se rakkheM // 3 // dhAnyanyAsa yavo brIhistathA kaGgu-jUrNAhvA ca tilaiyutAH / zAlI mudgAH samAkhyAtA godhUmAva kramekha tu ||6|| jaba, dhohi, kaMgu, jumAra, tila, zAlo, mUga aura gehUM, me pATha dhAnya pUrvAdi dizAoM meM kRSTikama se rkkheN| prAcArya aura zilpiyoM kA sammAna yaha vAbharaNaM pUjA vastrAlaGkArabhUSaNam / tatsarva zilpine dadyAd AcAryAya tu yAcikam // 6 // devasaMskAra ke liye jo vastra aura alaMkAra Adi AbhUSaNa baDhAyA jAtA hai, ve saba zilpiko denA cAhiye aura prAcArya ko yajJa saMbaMdhI saba vastu denI cAhiye |6|| tato mahotsava kuryAnnRtyagItairanekazaH / naivedyArAtrikaM pUjA-manApAsAdikaM tathA // 66 // poche aneka prakAra ke nRtya aura gIta pUrvaka mahotsava kareM, naivedya car3hAveM, AratI kareM paura aMganyAsa ( mudrA nyAsa ) Adi kreN||66|| / kSIraM caudraM ghRtaM khaNDaM pakvAbhAni bahUnyapi / SaDarasasvAdubhatyANi sanmAnaM parikalpayet / / 67 / / dUdha, zahada, ghI, khAMDa aura aneka prakAra ke pakavAna, tathA SaDrasa ke sthAya vAle bhojana padArtha, ye sanmAna pUrvaka deva ke prAge rakhane cAhiye / / 67 // viprANAM sampradAyaizca vedamantraistathAgamaiH / sakalIkaraNaM jIvanyAsaM kRtvA pratiSThayet // 6 // pIche brAhmaNa prAne sampradAya ke manusAra veda troM se tayA mAgama maMtroM se sakalIkaraNa karake devameM jIvanyAsa kreN| pole pahiDita kareM // 3 // m idditionalitiesm MAHADOHODAIPHimalintor"""" Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............ ... prAsAdamArane mare -mee prAsAvadeva myAsa prAsAde devatAnyAsaM sthAvareSu pRthaka pRthaka / kharazilAyAM vArAhaM paunyAM nAgakulAni ca // 6 // prAsAda ke tharoM aura aMgopAMgoM meM alaga 2 devoM kA myAsa karake pUjana kreN| kharazilA meM vArAha deva aura bhITa ke ghara meM nAgadeva kA nyAsa kareM / / 6 / / prakumme jaladevAMzca puSpake kiMsurAMstathA / 'nandinaM jADyakumbhe ca karNAjyAM sthApayeddharim // 40 // kumbha ke ghara meM jaladeva, puSpakaMTha ke ghara meM kinnaradeva, bAyakumbha meM nadIdeva, aura kAraNakA ke ghara meM harideva kA nyAsa kareM // 70|| gaNezaM gajapIThe syA-dazvapIThe tathAzvinau / narapI narAMzcaitra dharmA ca khurake pajet // 71 // gapITha meM gaNeza, azvamoTha meM donoM azvinIkumAra, narapITha meM naradeva aura khurA ke para maiM pRthvodevI kA nyAsa karake pUjana kareM / / 71 / / bhadre saMdhyAtrayaM kumbhe pArvatI kalaze sthitAm / kapotAlyAM ca gAndharvAn manikAyAM sarasvatIm / / 72 // bhadra ke kumbha meM tIna saMdhyAdevI, kalA ke ghara meM pArvatIdevI, kevAla ke ghara meM gAMdharSadeka aura mAMdhI ke ghara meM sarasvatI devI kA nyAsa kareM / / 7 / / javAyAM ca dizipAlA-nindramudgame saMsthitam / sAvitrI bharalIdeze zirAvavyAM ca devikAm // 73 / / jaMghA ke ghara meM dikpAla, unama ke ghara meM indra, bharaNI ke ghara meM sAvitrI aura zirAbaTI ke ghara meM bhArAdhAra devI kAnyAsa kare // 73 // vidyAdharAn kapotAlyA-mantarAle susaMstathA / parjanyaM kUTacchAdheca tato madhye pratiSThayet // 7 // kevAla ke ghara meM vidyAdhara, aMtarAla ke ghara meM kinnarAdi sura aura chajjA ke parameM parjanya ( megha ) deva, inakA nyAsa kreN| aba bhItara ke madhya bhAga meM devoM kA nyAsa kahate haiM // 17 // 1. 'nndinii'| 2. 'sraSTAra kumbhake' apa0 su. 15 zlo0 8 / --Mari.tammmmmm Lawunusunelawane Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'STamo'dhyAyaH Imentatuswwulummamwamirronunam zAkhayozcandrasUyauM ca trimUrtizcottaraGgake / udumbare sthitaM yakSa-mazvinAvaddha candra ke // 7 // dvArazAlAoM meM caMdra aura sUrya, unaraMga meM trimUti ( brahmA, viSNu aura ziva ), dehalI meM yakSoM aura ardhacaMdra (zaMkhAvaTI) meM donoM azvinIkumAroM kA nyAsa kareM / / 7 / / kaulikAyAM dharAdhAra kSiti cocAmapasake / stambheSu parvatAMzcaiSa-mAkAzaM ca karoTake // 76 / / kolikA meM dharAdhara, uttAnapaTTa ( baDA pATa ) meM kSiti, staMbha meM parvata aura mUbada meM mAkAza, ina devoM kA nyAsa kareM // 76|| madhye pratiSThaSed devaM mAre jAhnavIM tathA / zikharasyorubhASu paJca paJca pratiSThayet / / 77 // brahmA viSNustathA pUrya IzvarI ca sadAziyaH / zikhare cezvaraM devaM zikhAyAM ca surAdhipam // 7 // garbhagRha meM svadeva, magara mukhabAlI nAlI meM gaMgAjI, zikhara ke urugoM meM brahmA, viSNu, sUrya, pArvatI aura sadAziva, ina pAMca 2 devoM kA tyAsa karake pUjana kreN| zikhara meM Izvara devakA aura zikhA surAdhipa (indra) kA nyAsa kareM 1177-78 // grIvAyAmambaraM deva-maNDake ca nizAkaram / yamArza panapatre ca kalaze ca sadAzivam ||6 // zikhara ko zrIvA meM aMbaradeva, zRgoM meM tathA prAmAlasAra meM nizAkara (caMdramA }, pAtra aura pazilA meM pAkSa deva, aura kalA meM sadAziva, ina devoM kA nyAsa kareM // 7 // sadyo vAmastathAdhora-statpuruSa Iza eva ca / karNAdigarbhaparyanta paJcAGga tAn pratiSThayet / / 80 // iti sthAvara prtisstthaa| sadya, vAmana, adhora, tatpuruSa aura Iza, ina pAMca devoM kA kone se lekara garbhaparyanta pAMca aMgoM meM ( karaNe, pratiratha, ratha, pratibhadra aura mukhabhadra meM ) nyAsa kreN1180|| pratiSThitadeva kA prathama darzana-- prathamaM devatAdRSTe-darzayedantardhAhitam / viprakumArikA vAstu-tato lokAn pradarzayet / / 1 / / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HAP R AT 160 prAsAvamarakhane A manatilipinistrative. inrianistraRKAFARinkedia pratikSA ke dina rAtri meM devAlaya baMdha hone ke bAda prAtaHkAla kholane ke samaya devakA prathama darzana brAhAsa kumArI kere, bAda meM dasa loga darzana kareM / / 8 / sUtradhAra pUjana 'ityevaM vividhaM kuryAt sUtradhArasya pUjanam / bhUvittavastrAlaGkAra-mihibhyazca vAhanaH // 2 // anyeSAM zilpinAM pUjA kartavyA karmakAriNAm / svAdhikArAnusAreNa vastraistAmbUlabhojanaH // 8 // acchI taraha vidhi pUrvaka deva ke pratiSThita hone ke bAda bhUmi, dhana, vastra aura asaMkAroM se tathA gAya, maiMsa aura ghor3A Adi vAhanoM se sUtradhAra ko sammAna pUrvaka pUjA kreN| evaM kAma karane vAle anya zilpioM kI bhI unake yogyatAnusAra vakha, tAMdala aura bhojana Adi se sammAna pUrvaka pUjA kareM // 82-83 / / devAlayaya nirmANa kA phala kAThapASANanirmANa-kAriNo yatra mandire / akte'sau ca tatra saukhyaM zaGkaranidazaiH saha ||4|| kASTha athavA pASANa prAdikA prAsAda jo banavAtA hai, vaha devaloka meM mahAdeva tathA anya devoM ke sAtha sukhako bhogatA hai // 84 // sUtradhAra kA AzirvAda puNyaM prAsAija svAmI prArthayet patradhArataH / sUtradhAro vadeta svAmin ! akSayaM mavatAt tava / / 8 // iti suutrdhaarpuujaa| devAlaya banavAne vAlA svAmI sUtradhAra se prAsAda baMdhavAne ke puNya kI prArthanA kareM, taba sUtradhAra prAzIrvAda dekheM ki--'he svAmin devAlaya baMdhavAne kA tumhArA puNya akSaya ho' ||8 prAcArya pUjana prAcArya pUjanaM kRtvA vastrasvarNadhanaiH saha / dAnaM dadyAd dvijAtibhyo dInAndhadurvaleSu ca // 86 // ........ . ... i gram n ............................ . .. . MmmingRAIPAAR 1. 'isynntrtH'| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Surescere sarveSAM dhanamAdhAraH prANInAM jIvanaM vitte date pratuSyanti manuSyAH pitaraH surAH ||87 ||7|| param / iti pratiSThAvidhiH / pratiSThAkA kArya samApta hone ke bAda vastra aura sudha Adi dhana se AcArya kI pUjA kreN| pIche brAhmaNoM ko tathA dIna, graMtha aura durbala manuSyoM ko dAna deveN| kyoMki saba prANiyoM kAmAdhAra dhana haiM, aura yahI prANiyoM kA zreSTha jIvana haiN| dhana kA dAna dene se manuSya, pitRdeva aura madhya deva saMtuSTa hote haiM |86-87 jinaveva pratiSThA pratiSThA vItarAgasya jinazAsanamArgataH / navakAraiH sUrimaMtraizva siddha kevalibhASitaiH // 88 // atar deva kI pratiSThA jaina zAsana meM batalAI huI vidhi ke anusAra, siddha hue kevalajJAniyoM ne kahe hue navakAra maMtra aura surimaMtroM ke uccAraNa pUrvaka karanI cAhiye 161 grahAH sarvajJadevasya pAdapIThe pratiSThitAH / yenAnantavibhedena muktimArga udAhRtAH // 86 // jinAnAM mAtaro yA pakSiyo gautamAdayaH / siddhAH kAlatraye jAtAzcaturviMzatimUrtayaH // 60 // sarvadeva ke pAdapITha ( pacAsana) meM navagraha sthApita kreN| ye jinadeva ananta bhedoM se mukti mArga ke anugAmI kahe gaye hai | jinadeva kI mAtA, yakSa, pakSiNI aura gautama zrAdi gaNadhara Adi kI mUrtiyAM tathA tIna kAla meM siddha honevAle caubIsa 2 jinadeva kI mUrtiyAM hai | iti sthApyA jinAvAse triprAkAraM gRhaM tathA / aaj zikharaM mandArakaM svaSTApadAdikam // 61 // 2. 'nadozvaraM / ' 7.0 21 mUrtiyAM jinAlaya meM sthApita kreN| jinAlaya samavasaraNa vAlA, savaraNA vAlA. zikhara vAlA, gumbada vAlA aura apada vAlA banAyA jAtA hai / / 61 / / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaDane .. . ... ... prAsAdo vItarAgasya puramadhye sukhAvahaH / nRNAM kalyANakArI syAcaturdiA prakalpayet / / 12 / / iti jinapratiSThA vItarAgadeva kA prAsAda nagara meM ho to sukhakAraka hai, tathA manuSyoM kA kalyANa karane vAlA hai| isaliye cAroM dizA meM ye banAne cAhiye // 2 // jalAzraya pratiSThA mAdhAdipaJcamAseSu vApIkUpAdisaMskRtam / taDAgasya caturmAsyAM kuryAdApADhamArgayoH // 13 // asaMskRtaM jalaM devAH pitaro na pibanti tat / saMskRte tRptimAyAti tasmAt saMskAramAcaret ||6|| yAbar3I aura ko prAdiko pratiSThA mola saMkrAti kA mAsa chor3akara bhASa prAdi pAMca mAsa meM kreN| tAlAva kI pratiSThA caumAse ke cAra mAsa prASAr3ha aura mArgazIrSa, ye vaha mAsa meM kareM / jalAzrayoM ke janma kA saMskAra na kiyA jAya to usakA jala pitRdeva pIte nahIM haiN| saMskAra kiye jala se hI pitRdeva tRpta hote haiM / isaliye jala kA saMskAra avazya karanA cAhiye / / 63-64 jalAzraya banavAne kA puNya ---- jIvana vRkSajantUnAM karoti yo jalAzrayam / datte yA sa labhetsokhya-mucyA svarge ca mAnavaH ||5|| ala, vRkSa aura saba jIvoM kA jIvana hai / isaliye jo manuSya jalAzraya banavAtA hai, vaha manuSya jagala meM dhanadhAnya se pUrNa aihika sukhoM ko, tathA svarga ke sukhoM ko prApta karatA hai aura mokSa pAtA hai |zA vAstupuruSotpatti purAndhakAdhe rudra-lalATAt patitaH citau / svedastasmAt samudbhUtaM bhUtamatyantaM dussaham // 16 // gRhItvA sahasA devai-yastaM bhUmAvatomukham / jAnunI koNayoH pAdau rakSodizi zive ziraH // 17 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RamaAQ-ms -PargRWMAHun --F AMIRRIERM prAcIna samaya meM jaba mahAdeva ne aMdhaka nAma ke desya kA vinAza kiyA, usa samaya parizrama se mahAdeva ke lalATa meM se pasInA ko bindu pRthvI ke Upara pdd'o| isa bindu se eka atyanta bhayaMkara bhUta utpanna huA / usako devoM ne zodha hI pakar3a karake pRthvI ke Upara isa prakAra se auMdhA girA diyA, ki usakI donoM jAnu aura hAtha ko donoM konhI vAyu aura pagni kone maiM, caraNa naiRtya kone meM aura mastaka IzAna ko meM meM rahA // 66-67 / / catvAriMzatrutAH paJca vAstudehe sthitAH surAH / devyo'STI bAhyagAsteSAM basanAdvAsturucyate ||6|| isa pauMdhe par3e hue vAstupuruSa ke zarIra para paiMtAlIsa deva sthita ho gaye aura usake cAroM kone para pATha deviyAM bhI sthita ho gaI / isa prakAra tarepana (53) deva usa bhUta ke zarIra para nivAsa karate haiM, isaliye usako vAstu puruSa kahate haiM ||98 // adhomukhena vijJaptI tridazAna ghihito balim / tenaiva palinA zAnti karoti hAnimanyathA ||6|| AmAdamAnAdInAM prArambhe parivartane / vAstukarmasu sarveSu pUjitaH saukhyado bhavet // 10 // adhomukha karake rahA humA vAstu puruSa devoM ko vinati karatA hai ki-jo manuSya mera ra baiThe hue devoM ko vidhipUrvaka bali devegA, to usa balike prabhAva se maiM usako zAnti pradAna karUMgA aura bali nahIM dene para to hAni kruuNgaa| isaliye prAsAda aura bhavana prAdi ke saba vAstu karma ke prArambha se sampUrNa hone taka saba vAstu karma meM vAstu pUjana karane se sukhazAMti hovegI / / 26-10 // ekapadAdito vAstu-vitpadasahasrakam / dvAtriMza-maNDalAni syuH kSetratulyAkRtIni ca // 10 // eka padase lekara eka hajAra pada taka kA vAstu banAne kA vidhAna hai| vAstupUjana ke battIsa maMDala haiM, ve kSetra kI prAkRti ke anusAra prAkRti vAle haiM // 101|| A ekAzItipado. vAstu-zcatuHpaSTipado'thavA / sarvAstuvibhAgeSu pUjayenmaNDaladvayam / 102 // Immarma A savistAra jAnane ke liye dekheN| aparAjita pRcchA mukha 57 praura 58v| Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaNDane vAstu pUjana ke battIsa maMcaloM meM se ikyAsIpada kA aura causaTha pada kA, ye do maMDala pUjane cAhiye // 102 / / vAstupuruSa ke 45 deva Izo mUrdhani parjanyo dakSiNakarNamAzritaH / jayaH skandhe mahendrAdyAH paJca dakSiNabAhugAH // 103 // 'mahendrAdityasatyAzca bhRza aAkAzameva ca / bAstupuruSa cakra-- Mam -peti mAtriyadi padA Karvata bhAbhAkA rAma man Judai 1122 vAstupuruSa ke mastaka para Iza deva, dAhine kAna para parjanyadeva, dAhine skaMdha para jayadeva aura dAhinI bhujA para indra mAdi pAMca-indra, sUrya, sasya bhRza aura AkAza deva sthita haiM / / 103|| vahnirjAnuni puSAdyAH sapta pAdanalIsthitAH // 104 // *vizeSa jAnane ke liye dekheM rAjaballabha maDama adhyAya 2. 1. 'mahendraH sUryaH satyazca / ' maam Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ukTamo'dhyAyaH .......... .. puSAtha vitathazcaiva gRhakSato yamastathA / gandharvo bhRGgarAjazca mRgaH sapta surA iti // 10 // pagnikoNa meM jAnuke i.para agni deva aura dAhine paira ko nalIke Upara pUSA Adi sAta deva-puSA, vitatha, gRhakSata, yama, gAndharva, bhRgarAja aura mRga, ye sAta deva sthita hai / / 104-1051 pAdayoH pitarastasmAt sapta pAdAnalIsthitAH / dauvAriko'tha sugrIvaH puSpadantI jalAdhipaH 11106 / / 'asurazISapakSmAzca rogo jAnuni saMsthitaH / nAgo mukhyazca bhannATaH somo girizca bAhugAH / / 107 // donoM parake Upara pitRdeva, bAyeM pairakI nalI para dauvArika, sugrIva, puSpadaMta, jalAdhipa (varuSa), asura, zoSa, aura pApayakSmA ye sAta deva sthita hai / nAga, muruyA, malATa, kubera aura giri (zaila), ye pAMca deva bAbI bhujA para sthita haiM / / 106--? 071 aditiH skandhadeze ca vAme karNe ditiH sthitaH / dvAtriMzadbAhyamA devA nAbhipRSThe sthito vidhiH / / 10 / / mAyeM skaMdha para aditi deva aura bAyeM kAna para ditideva sthita hai| isa prakAra battIsa deva vAstupuruSa ke bAhya aMgoM para haiN| madhya nAbhi ke pRSTha bhAga meM brahmA sthita hai / / 10 / / ayamA dakSiNe vAme stane tu pRthivIdharaH / vivasvAna'tha mitrazca dakSavAmorugAvubhau // 10 // dAhine stana para aryamA aura bAyeM stana para pRthvIdhara deva sthita hai / dAhanI aru para vivasvAna aura bAyIM Uru para mitradeva sthita hai // 10611 Apastu galake bAsto-rApavatso hRdi sthitaH / sAvitrI savitA tadvata kara dakSiNamAzritI // 110 // vAstupuruSa ke gale para Apadeva, hRdaya ke kAra prApavatsa deva sthita haiN| dAhine hAtha para sAvitrI aura savitA ye do deviyAM sthita haiM / / 110 // indra indrajayo mer3he rudro'sau vAmahastake / rudradAso'pi tava iti devamayaM vapuH // 11 // 1. 'zeSa / ' 2. 'sAvitra' / " """". ...*."," nya Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............. * prAsAdamaDane . ... mer3ha (liMga) sthAna para indra aura indra jaya deva sthita haiN| bAyeM hAya para rudra aura rudradAsa deva sthita haiM / isa prakAra kula paiMtAlIsa devamaya vAstupuruSa kA zarIra hai // 11 // vAstumaMDala ke kone kI pATha vedhiyAM--- aizAnye carakI bAhya pIlIpIchA ca pUrvadik / vidArikAgnikoNe ca jammA yAmyadizAzritA // 112 // naiRtye pUtanA skandA pazcima vAyukoNake / pAparAkSasikA saumye'yamevaM sarvato'rcayet // 11 // vAstumaMDala ke bAhara IzAnakone meM uttara dizA meM carako aura pUrva meM polIpIcyA. agnikone meM pUrva meM vidArikA aura dakSiNa meM jammA devI, naiRtyakone meM dakSiNa meM pUtanA aura pazcima meM skandA, vAyukAne meM pazcima meM pAparAkSasikA aura uttara meM praryamA devI kA bhyAsa karake pUjana kare ||112-1saa devIH karAna yamAdIMzca bhASAnnaiH surayAmiSaiH / aparAn ghRtapakvAnnaiH sarvAn svarNasugandhibhiH // 114|| ___iti vAstupuruSavinyAsaH / deviyoM ko aura yama Adi krUra devoM ko mASAma, surA aura AmiSa se aura bAkI ke saba devoM ko prata, pakyAna, subarNa aura sugaMdhita padArthoM se pUjanA cAhiye / / 114 / / zAstra prazaMsA_ekena zAstreNa guNAdhikena, vinA dvitIyena padArthasiddhiH / tasmAt prakArAntarato vilokya, ____ maNiguNAtyo'pi sahAyakAkSI // 11 // isa grantha ke kartA zrImAnasUtradhAra kA kahanA hai ki-zilpazAstra aneka haiN| unameM yaha eka hI zAstra adhika guNavAlA hone para bhI dUsare zilpazAstra dekhe binA padArtha kI sidi nahIM hotI, isaliye prakArAntara se dUsare zilpagrantha bhI dekhane cAhiye / jaise-akelA mariMga thadhika guragavAlA hone para bhI itanI zobhA nahIM detA milanI suvAdi anya padoM ke sAtha milAne se detA hai| isI prakAra zilpa ke aneka zAstra dekhane se zilpI zilpazAstra kA vidvAn hotA hai / / 115}} Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta tiritrimminititimi aSTamo'dhyAyaH 167 RomimirmathiRRATH antimamaMgala--- zrIvizvakarma gaNanAthamahezacaNDI zrIvizvarUpajagadIzvarasuprasAdAt / prAsAdamaNDanamidaM ruciraM cakAra, zrImaeDano guNavatAM bhuvi sUtradhAraH // 116 / / iti zrIvatradhAramaNDanaviracite vAstuzAstre prAsAdamaNDane aSTamo'dhyAyaH samAptaH / sampUrNo'yaM granthaH / zrI vizvakarmA, gaNapati, maheza, caMDIdevI aura vizvastrarUpa dhI jagadIzvara kI kRpA se jagata ke vidvAnoM meM suprasiddha maMDana nAma kA sUtradhAra hai| usane prAsAda nirmANa vidhi kA yaha prAsAimaMDana nAma kA zAstra mAnaMda pUrvaka banAyA // 11 // I - ARAHAPPOR ANTRA .saint- iti zrI paMDita bhagavAnadAsa jaina ne isa prAsAdamaMDana ke prAyave apAya ko subodhinI nAmaka bhASAdIkA samApta kii| * zrIrastu ra that- t2nRain.21stinjurprint ... . .. .. . .... ..... . . . . ." Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa naM.-1 kesarI Adi 25 prAsAda / (aparAjitapucchA sUtra 156 ) vizvakarmovAca--- sAndhArAMzca tato vakSye prAmAdAna parvatopamAn / zikharadhividhAkAra-kANDaca vibhUSitAn // 1 // parvata ke jaise zobhAyamAna, aneka prakAra ke zikharavAle aura aneka bhRgoM se vibhUSita, aise sAndhAra jAtike prAsAdoM ko kahatA huuN| aisA vizvakarmA kahatA hai ||1|| AyaH paJcANDako jJeyaH kesarI nAma nAmataH / tAvadantaM caturtha dvi-videkotaraM zatam // 2 // prathama kesarI nAma kA prAsAda pAMca go vAlA hai / pIche pratyeka prAsAda ke Upara cAra 2 zuga baDhAne se paccIsaveM aMtima meru prAsAda ke Upara eka sau eka zRga hojAtA hai / / 2 / / paccIsa prAsAdoM kA nAma---- kezarI sarvatobhadro nandano nandazAlikaH / nandIzo mandarazcaitra zrIvatsazcAmRtoGgavaH // 3 // himavAn hemakUTazca kailAsaH pRthivI jayaH / indranIlo mahAnIlo bhUdharo ratnakUTakaH // 4 // baiDyaH panarAgazca banako mukuTojjvalaH / airAvato rAjahaMso garuDo pabhastathA // // meruH prAsAdarAjaH syAd devAnAmAlayo hi saH / saMyogena ca sAndhArAn kathayAmi yathArthataH // 6 // 1. nakabhUSitAn / ' 2. 'sAvantazcaturo vRdiH / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSThe kesarIprAsAdaH kesarI, sarvatobhadra, nandana, nandazAlika, nandIza, maMdara, zrIvatsa, amRtodrava, himavAn, hemakUTa, kailAza, pRthivIjaya, indranIla, mahAnIla, bhUdhara, ratnakUTaka, vaiDUrya, padmarAga, vajraka, mukuTojjvala, airAvata, rAjahaMsa, garuDa, vRSabha aura meru ye pacIsa prAsAda sAMdhArajAti ke haiM / usakA pranupase yathArtha varNana kiyA jAtA hai ||3 se kSa 'dazahastAda bastAna prAsAdo bhramasaMyutaH | patriMzAntaM nirandhArA ghATya vedAditaH ||7|| yadi prAsAda kA mAna dasa hAtha se nyuna nahA to vaha prasAda bhrama (parikramA) vAlA banA sakate hai / evaM cAra hAtha se chattIsa hAya taka ke mAna kA prasAda fear bhramakA bhI banA sakate haiM ||7|| paJcaviMzatiH sandhArAH prayuktA vAstuvedibhiH / bhramahInAstu ye kAryA: zudracchandeSu nAgarAH ||8| 166 vAstuzAstra ke vidvAnoM ne ye sAmbAra (parikramA vAle) pacIsa prAsAda zuddha nAgara jAti ke kahe haiM, ve bhrama rahita bhI banA sakate haiM ||| 1- kesarIprAsAda caturasrIkRte kSetre praSTASTakavibhAjite / bhAgabhAgaM bhramabhitti-dvibhAgo devatAlayaH // 6 // sAndhAra jAti ke prAsAda kI samorasa bhUmi ke ATha 2 bhAga kareM, unameM se eka bhAga kI mI eka 2 bhAga ko do dIvAra aura do bhAgakA gamArA banAnA cAhiye || nirandhAre padA bhitti ra garbha prakalpayet / madhyacchandazca vedAsro bAhya kumbhAyataM bhRgu ||10|| yadi prasAda niraMvAra banAnA ho to prAsAda ke mAna ke paudhe bhAgako dIvAra aura prA mAnakA gaMbhArA banAnA caahiye| jaise- zrATha hAtha ke mAnakA prAsAda hai, to usakA cauthA bhAga do 2 hAtha kI dIvAra aura cAra hAtha kA gabhArA banAyeM | madhya meM gabhArA samacorasa rakkheM / gamArA ke bAhara kuMbhA kI laMbAI ke mAnako kahatA hUM // 0 // 1. 'dazahastAvadhI nAsti / ' 2. gadhAreke cAroM tarapha pherI dene ke liye parikramA banI ho aise prAsAdoM ko sAMdhAra prAsAda kahA jAtA hai aura parikramA banI huI na hove to niraMdhAra prAsAda kahA jAtA hai / prA0 22 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaeDane yI rahada , samajhAma, maM sara, kSetrAdhe ca bhaved bhadraM bhadrAya karNavistaraH / karNasyApramANena kartavyo bhadranirgamaH ||11|| prAsAda kI bhUmike nApa se prAdhA bhadrakA vistAra rkkheN| isase prAdhe mAmakA koNA kA vistAra rkkheN| koNe ke prAdhe mAna kA bhadrakA nirgama rakhakheM // 11 // catuSkarNeSu khyAtAni zrIvatsazikharANi ca / rAthakodgame ca paJcaiva kezarI girijApriyaH // 12 // iti kesarIprAsAdaH ||1|| prAsAda ke cAroM konoM ke Upara eka 2 zrIvatsa aMga car3hAveM, tathA bhadrake Upara rathikA aura udgama banAveM / isa prakAra kA kesarI nAmakA prAsAda pArvatI devI ko priya hai // 12 // zRga saMkhyA cAra koNe 4 aura eka zikhara evaM kula 5 shRNg| 2-sarvatobhadraprAsAda kSetre vibhakte dazadhA garbhaH SoDazakoSThakai / bhitti bhramaM ca mittiM ca bhAgabhAgaM prakalpayet // 13 // prAsAda kI samacora bhUmikA dasa 2 bhAga kreN| unameM se madhya gabhArA kula solaha bhAga kA rakkheM / bAkI eka bhAga kI dIvAra, eka bhAga kI pramapI aura eka bhAgako dUsarI bAhara kI dIvAra rakkheM / / 13| dvibhAgaH karNa ityukto bhadraM SaDbhAgikaM tathA / nirgamaM caikamAgena bhAmikA pArvakSobhaNA // 14 // do 2 bhAga kA koNA aura chabhAgakA bhadra kA vistAra rakkheM / bhadra kA nirgama eka bhAga rakheM aura bhana ke donoM tarapha eka 2 bhAga kI eka 2 koNI banAveM // 14 // kadhikA cArdhabhAgena bhAgAdha bhadranirgamam / mAgatrayaM ca vistAre sukhamadra' vidhIyate // 15 // bhadra ke donoM tarapha prAdhe 2 bhAga kI eka 2 kariNakA bhI banAnA-isa kA aura koNIyA kA nirgama pAdhA bhAga aura bhadra kArgama AdhA bhAga, isa kAra kula eka bhAga bhadra kA nirgama jAneM / bhadrakA vistAra cha bhAga rakhanA Upara likhA hai, unameM se do koNI aura Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTe kesarIprAsAdaH 171 do kaNikA kA tIna bhAga chor3a karake bAkI tIna bhAga rahe utanA mukhabhadra kA vistAra sakheM // 15 // kucha 4-navizAlaprAsAda swwwlad HERIAL bhadrake Upara pAMca 2 uma kreN| kohe ke Upara do 2 evaM kula ATha zrRMga caDhAyeM mAmalasAra aura kalaza vAlA zrIvatsa zikhara banAveM ||16|| saMkhyA- pratyeka koNa para 2-2 aura eka zikhara evaM kulaga 3- naMdanaprAsAda--- madre vai tadgamAH paJca kAni ca / zrIvatsazikharaM kArya ghaNTAkalazasaMyutam ||16|| iti sarvatobhadraprAsAdaH // 2 // iti nandanaprAsAdaH // 3 // yaha nandana prAsAda kA mAna aura svarUpa sarvatobhadra prAsAda ke anusAra jaaneN| pharka itanA ki bhadra ke gavAkSa aura udrama ke Upara eka 2 uga car3hAyeM | isako banAnevAlA svAmI mAnanda meM rahatA hai aura saba pApoM kA nAza karatA hai / / 17 / / zrIari madramArUDhaM rathikodgamabhUSite / nandane nandati svAmI duriti dhatram // 17 // saMkhyA--cAra ko cAra bhadre aura eka zikhara evaM kula 13 zrRMga / tasyaivaM bhadrorthe zRGga bhadraM tasyAnurUpataH 1 nandizAlo guNairyuktaH svarUpo lacaNAnvitaH || 18 || iti nandizAla prAsAdaH // 4 isa nandizAlaprasAda kA talamAna aura svarUpa nandana prAsAda ke anusAra jAneM | vizeSa adhika car3hAveM to yaha nandizAla prAsAda saba guNoM se itanA ki bhadra ke Upara eka 2 upa bhI yukta acche lakSaNavAlA sundara banatA hai // 18 // saMsthA ko \ eka zikhara, evaM kula 17 zrRMga / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 prAsApamaepane 5-nandIzaprAsAda tribhAgaM ca bhaved bhadra bhadrArdha prarathastathA / kaNe zRGgadvayaM bhadre ekaikaM prarathe tathA // 16 // iti nandIzaprAsAdaH | yaha nandIzaprAsAda kA mAna aura svarUpa sarvatobhadra prAsAda ke anusAra jaaneN| vizeSa yaha hai ki----cha: bhAga kA bhadra hai. usake badale tIna bhAga kA madra aura Der3ha 2 bhAga kA pratiratha banAveM / koNe ke Upara do 2, bhadra ke Upara eka 2 aura pratiratha ke Upara eka 2 zRMga car3hAveM // 16 bhRgasasyA-koNe 8, prarathe 8, bhadre 4 aura eka zikhara, ebaM kula 21 shRNg| IN - 6-maMdaraprAsAda--- dvAdazAMzastu vistAro mUlagarbhastadardhataH / bhAgamAgaM tu kartavyA dve bhittI cAndhakArikA // 20 // varNaprarathabhadrA kArayed dvidvibhAgataH / prarathaH samaniSkAso bhadraM bhAgena nirgamam / / 21 // karNe dve bhadrake dve ca caikaM pratirathe tathA / saghaNTA kalazA rekhA rathikodgamabhUSitAH // 22 // iti mandaraprAsAdaH // 6 // prAsAda ko samacaurasa bhUmikA bAraha bhAga kreN| unameM se chaH bhAga kA gabhArA banAveM, tathA eka 2 bhAga kI donoM dIvAra aura eka 2 bhAga kI bhramaNI (parikramA ) banAveM / gabhAre ke bAhara ke bhAga meM kogA, praratha aura bhadrA ye saba do 2 bhAga kA rakkheM / usakA nirgama samadala rakkheM aura bhadrakA nirgama eka bhAga rkkheN| koNe ke Upara do 2 zRMga, bhadrake Upara do 2 uruzuma aura pratiratha ke Upara eka 2 zRga cddh'aaveN| mAmalasAra, kalaza, rekhA, gavAkSa aura udgama, ye saba zobhAyamAna banAveM / / 20 se 22 / / zRgasaMkhyA-koNe 8, prarathe 8 bhadre ca aura eka zikhara, evaM kula 25 zRgA anmoh.rFN IporLE Timix Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Plustem BREAM .................... pariziSTe kesarIprAsAdaH .... F HERE---- NEDA----- - nma - - - - - - EPAL - - (TRAIMILARAHMone % 7-zrIvRkSaprAsAda caturdazAMzavistAre garbhazcazivistaraH / bhAgabhAgaM bhramo bhitti-bAhyabhitistu bhAgikA // 23 // karNe zRGgadvayaM kuryA-cchikharaM cASTavistaram / prarathaH karNamAnena tilakaM zRGgakopari // 24 // nandikAyAM ca tilakaM bhadre zRGgatrayaM bhavet / zrIvRkSastu samAkhyAtaH karttavyastu zriyaH pateH // 2 // iti zrIvRkSaprAsAdaH // 7 // prAsAda ko samacorasa bhUmikA caudaha bhAga kreN| unameM se pATha bhAgakA gabhArA, eka bhAgakI dIvAra, eka bhAgako bhramaNI aura eka bhAgako bAhara kI dIvAra, isa prakAra bhItara kA mAna hotA hai / bAhara kA mAna maMdara prAsAda ke anusAra hotA hai| vizeSa itanA ki-do bhAga kA kozA, do bhAgakA pratiratha, eka bhAgakI naMdI, aura do bhAga kA bhadrAya rkhkheN| koNeke Upara do zRMga, pratiratha ke Upara eka zRMga ora eka tilaka car3hAyeM / zikhara kA vistAra pATha bhAga kA rakheM / maMdIke Upara eka 2 tilaka rakkheM / bhadrake Upara tIna 2 uruga car3hAveM / aisA zrIvRkSaprAsAda kA svarUpa hai, vaha viSNu ke liye banAveM // 23 se 25 // mRgasaMkhyA-koraNe 8, pratirape 8, bhadre 12, eka zikhara, evaM kula 26 zRMga / tilaka saMkhyA-pratirathe 8 aura nadIpara ma evaM kula 16 tilaka / +-amRtodbhavaprAsAda--- kaNe bhRGgatrayaM kuryAt prarathaH pUrvakalpitaH / amRtodbhavanAmo'sI prAsAdaH surapUjitaH // 26 // ___ iti amRtodbhavaprAsAdaH // 8 // yaha prAsAda kA talamAna aura svarUpa zrIvRkSaprAsAda ke anusAra jAneM / vizeSa itanA ki-koNa ke Upara tIna zRGga car3hAveM, bAkI pratiratha Adi ke apara zrIvRkSa prAsAda kI taraha jAneM / aisA amRtodbhavaprAsAda devA se pUjita hai // 26 / / NA Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamarahane zRMgasaMkhyA-koNe 12, pratirathe 8, bhadra 12, eka zikhara, evaM kula 33 zrRMga, tilaka saMkhyA-pratiraye 8 pora nandI para 6, kula 16 tilaka / -sivAn prAsAna.... dezale pratirathe tvamRtovasasthitau / himavAn ?' usamRGga pUjyaH suranaroragaiH // 27 // iti himavAn prAsAda: nul yaha prAsAda kA talamAna aura svarUpa amRtodbhava prAsAda ke anusAra jAne / vizeSa yaha hai ki-paDhare ke Upara tilaka ke badale zRMga arthAt yo ga car3hAveM aura bhadrake Upara se eka uruzRMga kama karake do uruga rakkheM / aisA himavAda nAmakA prAsAda deva, manuSya aura nAgakumAroM se pUjita hai // 27 // zRgasaMkhyA--ko 12, pratirathe 16, bhadre, eka zikhara, evaM kula 37 ga maura tilaka 8 naMdI ke uupr| 10-hemakUTa prAsAda--- uruzRGgatrayaM bhadre nandikA tilakAvitA / hemakUTastadA nAma prakartavyastrimUrtike // 28 // iti hemakUTaprAsAdaH // 10 // yaha prAsAdakA salamAna aura svarUpa himavAn prAsAda ke anusAra jAneM / vizeSa yaha hai ki-bhadra ke Upara toharA ruma aura naMdI ke Upara dUsarA tilaka cddh'aa| yaha hemakUTa nAmakA prAsAda brahmA, viSNu aura maheza, yaha trimUkti ke liye banAveM // 28 // muMgasaMkhyA- koNe 12, pratirathe 16, bhadre 12, eka zikhara, evaM kula 41 ga aura 16 tilaka nandI ke uupr| 11-kailAsa prAsAva--- nandikAnAntataH zRGga rekhAzca tilakottamAH / kailAsazya sadA nAma Izvarasya sadA priyaH // 26 // iti kailAsaprAsAdaH // 11 // yaha prAsAda kA mAna aura svarUpa hemakUTa prAsAda ke anusAra jAne / vizeSa yaha hai kinandI ke Upara do tilaka haiM, usake badale eka zRMga aura usake Upara eka tilaka pahA / . Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTe sarIprAsAdaH Himanawwwermirtiminin Firmwarun tapA koNe ke Upara tIna zrRMga haiM, usake badale do zRga aura usake apara tilaka bar3hAnA pAhiye / aisA kailAsa mAnakA prAsAda Izvara ko hamezA priya hai // 26 // . bhRgasaMkhyA--koNe, paDhare 16, naMdI para 8, bhadraM 12, eka zikhara, evaM kula 45 zRMga pAra tilaka kome aura nadI ke Upara / 12-paSinIjaya prAsAda rekhoghe tilakaM tyaktvA zRGga tatraiva kArayet / pRthvIjayastadA nAma kartavyaH sarvadaivate // 30 // iti pRthvIjayaprAsAdaH // 12 // yaha prAsAda kA.tasamAna aura svarUpa kailAsaprAsAdakI taraha jAneM / vizeSa yaha hai kikoNeke para kA tilaka hAra ke sayo bAhare gaDhA aisA pRthvIjaya nAmakA prAsAda saba devoM ke liye banAveM ||30|| ..... gasaMkhyAkoNe 12, pratirathe 16, naMdI ke Upara 8, bhadraM 12, eka zikhara, evaM kula 4ga aura tisaka 8 nadI ke kAra ! SoDazazikavistAre vibhAga kA vistaraH / nandikA baikamAgena dvayaMzaH pratirathastathA // 31 // punarnandI bhaved bhAgaM bhadraM vedAMzavistaram / samastaM samaniSkAsaM bhadre bhAgo vinirgamaH // 32 // prAsAda ko samajhorasa bhUmi kA solaha bhAga kreN| unameM se do bhAga kA koraNa, eka mAgakI nandI, do bhAgakA pratirapa, eka bhAga ko dUsarI nandI aura do bhAgakA bhadrArdha banAveM / ye saba aMgokA nirgama samabala aura bhadrakA nirmama eka bhAga rakkheM // 31-32 // catuSTayaMzako garbho veSTito bhIcibhAgataH / bAlabhIcirbhaved bhAgA dvibhAgA ca bhramantikA // 33 // solaha bhAga meM gabhAre kA vistAra pATha bhAga ( samacaurasa 64 bhAga ) kareM gabhAre ko dIvAra eka bhAga, pramaNI do bhAga aura bAhara kI dIvAra eka bhAga rakkheM / / 33 / / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMga C 22 176 prAsAdama karNe zRGgadvayaM kAryaM zikharaM sUryavistaram / nandikAyAM tu tilakaM pratyaGga ca dvibhAgikam || 34 || zRGgadvayaM pratirathe uruzRGga parDazakam | zRGgadrayaM nandikAyA-muraHzRGga yugAMzakam // 35 // dvibhAgaM bhadrazRGga tu bhRGgArthe caitra nirgamaH / karNe pratirathe caiva hyudAntarabhUSitam ||36|| indanIlastadA nAma indrAdisurapUjitaH / bhaH sarvadevAnat zivasyApi vizeSataH || 37 // iti indranIla prAsAdaH ||13|| koNe ke Upara do zrRMga car3hAveM / zikhara kA vistAra bAraha bhAga rahIM / nandI ke Upara eka tilaka car3hAveM aura do bhAga ke vistAra vAlA pratyaMga caDhAveM / pratiratha ke Upara doga pahalA bhAga vistAra meM rakhaleM / nandI ke Upara eka raMga car3hAveM / dUsarA usTaMga vistAra meM cAra bhAga kA aura tIsarA uga vistAra meM do bhAga kA rkkheN| ina ugoM kA nirgama vistAra me zrAdhA rkkheN| koraNA aura pratiratha udakAntara vAlA banAyeM / aisA indranIla prAsAda indrAdi devoM se pUjita hai, yaha saba devoM ko aura vizeSa kara zivajI ko priya EUR113 2011 14- mahAnIla prAsAda- saMkhyAko phai pratirathe 16 bhadra nadI ke Upara ma bhane 12 pratyaMga 8, eka zikhara, kula 53 zrRMga aura tilaka ka nandI para karNe nandI (kanyAM ?) tathA zRGga rekhorthe tilakaM tathA / mahAnIlastadA karttavyaH nAma sarvadevate // 38 // iti mahAnIlaprasAdaH // 14 // 1. 'yU' zuddha pAda mAluma hotA hai / usa sthAna para 'me' aisA pATha cAhiye jise zRMgoM kI saMkhyA ThIka mila jAya | Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTe kesarIprasAdaH yaha mahAnIla prAsAda kA talamAna aura svarUpa indranIla prAsAda ke anusAra jAneM vizeSa vaha hai ki - nandI ke Upara se tilaka haTA karake usake badale zrRMga rkkheN| aisA mahAnIla prAsAda saba devoM ke liye banAveM ||38 lA 5, saMkhyAko 4, naMdI para pratyaMga pratirathe 16, nandI para 12 aura eka zikhara, kula 57 zrRMga aura tilaka 4 ko / 15- bhUSaraprAsAda- pkRk cm prA0 23 kArya zRGga ca tilakaM rekhAmadhye prazasyate / bhUdharaspa samAkhyAtaH prAsAdo devavAlayaH || 36 // dy iti bhUdharaprAsAdaH // 1 // yaha prasAda kA mAna maura svarUpa mahAnIla prAsAda ke anusAra jAneM vizeSa yaha ki kone ke Upara eka adhika car3hAveM to yaha bhUdhara nAma kA prAsAda devoMkA sthAnarUpa 1 hotA hai ||36|| koraNe / raMga saMkhyA--- kosI, bAkI pUrvavat jAneM tilaka 4 16- ratnakUTa prAsAda --- earer yathA proktaM dvibhAgaM vardhayet punaH / pUrvavadalasaMkhyAyAM bhadrapArzve dvinandike ||40|| dvibhAgaM vAhyabhittizca zeSaM pUrvaprakalpitam / talacchandamiti khyAta-mUrdhvamAnayataH zRNu // 41 // yaha ratnakUTa prAsAda kA mAna aura svarUpa bhUdhara prAsAda ke anusAra jAneM vizeSa yaha ki tala mAnameM do bhAga bar3hAveM arthAt ThAraha bhAga kreN| tathA bhadra ke donoM tarapha eka 2 bhAga kI dUsarI nandI bnaayeN| aura bAhara kI dIvAra do bhAgakI rkkheN| bAkI saba pahale ke anusAra jaaneN| aba UrdhvamAna suniye ||40-41 / / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.5 karNe dvizRGga' tilakaM zikharaM sUrya [vistaram / tilake dve nandikAyAM pratyaGga tu dvibhAgikam ||42 // trayaM pratirathe paDabhAgA corumaJjarI / tilake dve punarnandyAM guruzRGga yugAMzakam ||43|| corumaJjarI / nayAM ca zRGgatike tribhAgA dvibhAgaM bhadrazRGga ca ardhe cArSe ca nirgamaH // 44 // koNe ke Upara dI zrRMga aura eka tilaka car3hAveM / zikhara kA vistAra bAraha bhAga kA rakkheM / kanando ke Upara do tilaka aura do bhAga kA pratyaMga cddh'aayeN| pratiratha ke Upara tIna zrRMga aura naMdI ke Upara do tilaka car3hAveM / bhadranandI ke Upara eka zrRMga aura eka tilaka car3hAveM / bhadra ke Upara cAra uru ma car3hAveM, unameM pahalA utzRMga chaH bhAga, dUsarA cAra bhAga, tIsarA tIna bhAga aura cothA do bhAga kA rkkheN| ye urugoM kA nirNaya vistAra se bhAghA rakkha ||42 se 44|| ratnakUTastadA nAma zivaliGgeSu kAmadaH / prazastaH sarvadeveSu rAjJAM tu jayakAraNam ||45|| prAsAdamaeat saMkhyAko 8, pratyaMga pratirathe 24, bhadra nandI para bha16, eka zikhara kula 65 ga aura tilaka koNe 4, koNI para 16, praratha nadI para 16 aura bhadra nandI para kula 44 tilaka | ARUN -baby iti ratnakUTaprAsAdaH // 16 // Upara kahe hue svarUpa bAlA ratnakUTa prAsAda zivaliMga ke liye banAyeM to saba icchita phala ko dene vAlA hai / saba devoM ke liye banAveM to bhI prazasta hai aura rAjAoMoM ko vijaya karAne vAlA hai ||45 // 17- vaiDUrya prAsAda ' tRtIyaM rekhater kartavyaM sarvazobhanam / vairyazca tadA nAma karttavyaH sarvadaivate // 46 // iti vaiDUryaprasAda : 1117 // isa prAsAda kA talamAna aura svarUpa ratnakaH prAsAda ke anusAra hai| vizeSa yaha hai ki phoTo ke fAra se tilaka nikAla karake usake badale eka tIsarA zrRMga car3hAveM / saba Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amaverromerem pariziSTe kesarIpAsAdaH 176 theirtunitme- Dataimittimeta zobhAyamAna banAveM / yaha baiDUrya nAma kA prAsAda saba devoM ke liye banAnA cAhiye // 46 // zrRMgasaMkhyA-kone 92, pratyaMga 8, pratiraye 24, bhadranaMdI para 8, bhadra 16 eka zikhara, evaM kula 66 muNg| tilaka saMkhyA-karNanaMdI para 16, pratiratha naMdI para 16 aura bhadranandI para 8, evaM kula 40 tilk| 15-paparAgaprAsAda tathaiva dilakaM nanyA zRGgayugmaM tu saMsthitam / parAmasadA nAma sarvadevamukhAvahaH // 47|| ___ iti parAgaprAsAdaH ||18|| isa prAsAda kAmAna aura svarUpa vaiDUryaprAsAda kI taraha smjhe| vizeSa yaha hai ki---- koNe ke Upara se tIsarA zRMga haTA karake usake badale meM tilaka car3hAveM aura bhadra naMdI ke Upara jo eka tilaka aura eka zrRMga hai, usake badale do zrRMga rkkheN| aisA padmarAga nAma kA prAsAda saba devoM ke liye sukha kAraka hai / / 47] __ zRgasaMkhyA-koraNe, pratyaMga 8, pratiraye 24, bhadra naMdI para 16, bhadra 16, eka zikhara, evaM kula 73 zRMga / tilaka saMkhyA-koraNe 4, karNanadI para 16 pratiratha naMdI para 16 evaM kula 36 tilk| m o rphimitri ...rnitinen.. 16-vakaprAsAda rekhoye ca tataH zRMgaM kartavyaM sarvazobhanam / pacAsaveti nAmAsau zakrAdisuravallabhaH // 48 // iti bjpraasaadH||16|| isa prAsAda kA mAna aura svarUpa padmarAga prAsAda kI taraha jAne / vizeSa yaha hai kikoNe ke Upara se tilaka haTA karake usake badale meM zRga bar3hAyeM ! yaha bajaka prAsAda indra prAdi devoM ko priya hai ||xci zRgasaMkhyA-koraNe 12, pratyaMga 8, pratirathe 24, bhadranaMdI para 16 bhadra 16, eka zikhara, kula 77 shRNg| tilaka saMsthA karaNa naMdI para 16, pratiratha nandI para 16, kula 32 silaka / 20-mukuTojjvalanAsAda--- 'makI vizatithA kSetre vibhAgaH karNavistaraH / sArthamA bhanandI kaNavatprarathastathA // 46 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaNDane Tag AsiaJA alas punarnandI sArdhabhAgA bhAgA vai bhadranandikA / vedAMzo bhadra vistAra ekabhAgastu nirgamaH 1150 / / dvibhAgA bAhyamittizca dvibhAgA ca bhramantikA / tatsamA madhyamittizca garbho'TAMzaH prakalpitaH // 51 // isa prAsAda kI samabhorasa bhUmikA bausa bhAga kreN| unameM se do bhAga kA koNA, heda bhAga ko naMdI, do bhAga kA praratha, DeDha bhAga kI naMdo, eka bhAga kI bharanandI aura cAra bhAga kA bhadra kA vistAra rkkheN| bhadra kA nirgama eka bhAga kA rkkheN| do bhAga bAhara kI dIvAra, do bhAga kI bhramaNI, do bhAga kI gabhAre kI dIvAra aura pATha bhAga kA mabhArA rakheM ||46 se 51 // kaNe dvizRGga tilakaM rekhA dvisaptavistarA / nandyAM zRGgaM ca tilakaM pratyaGga sarvataH :152 / / bhUGgatrayaM pratikaNe saptAMzA corumaJjarI / nanyAM zRGga ca tilaka-muruGga SaDaMzakam / / 53 / / bhadrananyAM tathA zRGga-midhubhAgorumaJjarI / bhadrabhRGga dvibhArga sa mukuTojjvala ucyate / / 54|| iti mukuTojjvala prAsAdaH // 20 // a n karave SRDHA jati arry' walerao Aned rekhA kA vistAra caudaha bhAga kA rakhakheM / koNe ke Upara do zRMga, aura eka tilaka, karNanaMdI ke Upara eka aMga aura eka tilaka, apara pratyaMga, praratha ke Upara tIna bhaMga, naMdIke Upara eka zRMga aura eka tilaka, bhadranandI ke Upara eka zRMga aura bhadra ke Upara cAra bhaMga car3hAveM / pahalA uhaga sAta bhAga kA, dUsarA uruga : bhAga kA, tIsarA uruga pAMca bhAga kA aura cauthA uruga do bhAga kA rkkheN| aisA mukuTojjvala prAsAda hai / / 52 se 54 / / zRgasaMkhyA-koraNe 8, pratyaMga 8, karNanandI para 8, prarathe 24, naMdI para 6, bhadrandI para 8, bhadre 16, eka zikhara, kula 81 shrRNg| tilaka saMkhyA koNe 4, kAnandI para 8, prarathanando para 8 kuna 20 tilaka / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTe kesarIprAsAdaH 21-airAvataprAsAda -- rekhoce ca tataH kartavyaM sarva kAmadam / airAvatastadA nAma zAdisuravallabhaH ||5thaa| . ityai rAvataprAsAdaH // 21 // isakA talamAna aura svarUpa mukuTojjvala prAsAda ke anusAra jAne / vizeSa yaha hai kikoNe ke Upara kA tilaka haTAkara ke usa jagaha ,ma rkkheN| yaha saba icchita phala denevAlA hai / aisA airAvataprAsAda indrAdi devoM ke liye priya hai // 55 // zRMga saMsthA- koNe 12, naMdI para 8, pratyaMga 8, prarathe 24, naMdIvara 8, bhadranandI para , bhadra 16, eka zikhara, kula 85 zRMga / tilaka saMkhyA-karNanandI para 8, prati mandI para 8, kula 16 tilaka / 22-rAjahaMsaprAsAda tathaiva tilakaM kuryAd bhadrakaNe tu zRGgakam / rAjahaMsaH samAkhyAtaH kartavyo brahma mandire / / 5 / / iti rAjahaMsaprAsAdaH // 22 // isakA talamAna aura svarUpa airAbata prasAda ke anusAra Ane / vizeSa yaha hai kikoro ke Upara tIsarA zRMga ke.badale meM eka tilaka car3hAve, arthAt do zRMga aura eka tilaka bahAveM / tayA bhadranaMdA ke jAra eka zrRMga baDhAveM / aisA rAjahaMsa prAsAda kA svarUpa hai, vaha brahmA ke liye banAvaM / / 5 / / ga saMkhyA-koraNe 8. pratyaMga , karNa nandI para 8, prarathe 24, praratha naMdI ke Upara 8, bhadranandI ke Upara 16, bhadra 16 aura eka zikhara, kula 86 bhRg| tilaka saMkhyA-koraNe 4, karNa naMdI para 8. prarathanaM dI para , evaM kula 20 tilaka / 23-pakSirAja (garuDa) prAsAda rekhoye ca tataH zRGga kartavyaM sarvakAmadam / pacirAjastadA nAma vyaH sa zriyaH pateH / / 57 / / iti pakSirAjaprAsAdaH // 23 // isa prAsAda kA mAna aura svarUpa rAjahaMsa prAsAda ke anusAra jAne / vizeSa yaha kikoNe ke kAra kA tilaka haTA kara ke usake badale zRMga car3hAveM / aisA pakSirAja prAsAda viSNu ke liye banAnA cAhiye / / 57 // zrRMgasaMkhyA-korA 12, pratyaMga, karNanadI para 8, prarathe 24, prarayanandI para 8, bhanaMdo para 16, bhadre 16 aura eka zikhara, evaM kula 63 Rga / tilaka saMkhyA karNanandI para 8 aura praratha nandI para , evaM kula 16 tilaka / / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaDane 24-vRSabhaprAsAda dvAviMzatyA vibhakte ca dvibhAgA bhittikA bhavet / bhramaNI tatsamA caiva punabhittizca tatsamA // 5 // zatamUlapardainaH kartavyo lakSaNAnvitaH / karNapratistharatho-parathA dvidvivistarAH // 6 // bhadranandI bhaved bhAgaM vedAMzo bhadravistaraH / bhAgo madra nirgabhaH syAvA pUrvaspitAH // 6 // yaha vRSabha prAsAda ko samacorasa bhUmikA bAIsa bhAga kreN| unameM se do mAga kI bAhara kI dIvAra, do bhAga kI bhramaNo, do bhAga ko garma kI dIvAra aura dasa bhAga kA gabhArA rkheN| bAhara ke agoM meM--koraNa, prati ratha, ratha aura uparatha, ye pratyeka do do bhAga ke vistAra vAle rak / bhadranando eka bhAga kI rakkheM aura pUrA bhadra cAra bhAga kA rakkheM / bhadra kA nirgama eka bhAga kA rkkheN| bAkI ke saba praga samadala banAveM // 58 se 60 // kaNe dvizRGga tilakaM zikharaM SoDazAMzakam / zRGgavayaM pratisthe pratyaGga vibhAgikam / / 61 // rathe zRGgavarya kupoccha korSe corumaJjarI / dve dve bhRkSe uparathe utzRGgaM SaDaMzakam // 62|| bhadranandho bhaveccha ga vedAMzA corumabarI / dvibhAgaM bhadrazRGga va kartavyaM ca manoramam // 63 // saptanaktyaNDakayuk kAvyo lakSaNAnvitaH / vRSabho nAma vikhyAta Izvarasya sadA priyaH // 64 // iti vRSabhaprAsAdaH // 24 // zikhara kA vistAra solaha bhAga kA kreN| koNoM ke Upara do zrRMga aura eka tilaka, praratha Urara dozrRMga, usake Ara tIna tIna bhAma kA pratyaMga, ratha ke Upara tIna bhaMga, uparatha ke Upara do do zRMga, bhadranandI ke Upara eka zRMga aura bhadra ke Upara cAra uruzRMga car3hAveM / pahalA uruga pAsa bhAga kA, dUsarA chaha bhAga kA, tIsarA cAra bhAga kA aura cauthA do bhAga kA ravakheM / sattAnave ga vAlA aura saba lakSaNa kAlA, aisA yaha vRSabha nAma kA prasAda Izvara ko sarvadA priya hai / / 61 se 64 // maga saMkhyA-koNe, pratyaMga 8, prarathe 16 raghe.24. uparathe 16 bhadranandI para bhadraM 16 aura eka zikhara, evaM kula 67 zRMga / tilaka saMkhyA-4 koNa pr| Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caampaam pariziSTe kesarItrAsAdaH 1bara -mm mmmm. iminatin.samaturer A H A RAR omtaaraki TI .................... mananda .. Sure - - ORN S 9 25-mevaprAsAda kaNe zRGgaprayaM vaiSa ekotarazatANDakaH | meruzcApi samAkhyAtaH kasaMkhyazca trimUrtike // 65 // yaha me prAsAda kA mAna aura svarUpa vRSabha prAsAda ke anusAra jAne / vizeSa yaha hai ki-vRSabha prAsAda ke koNo ke para kA tilaka haTA kara ke usake badale zRMga car3hAve / yaha eka sau eka zrRMga vAlA meru prAsAda brahmA, viSNu aura maheza ke liye banAveM // 65 // zRga saMkhyA-koraNe 12, pratyaMga 8, prarathe 16, rathe 24, uparathe 16, bhadranandI ke Upara 8, bhadra 16, aura eka zikhara, evaM kula 101 ga meraprAsAva ko pradakSiNA kA phala sarvaspa hemamerozca yatpuNyaM tripradakSiNaH / kute zaileSTakAbhizca tatpuNyAlabhate'dhikam // 66 // sampUrNa suvarNamaya meha ko tIna pradakSiNA karane se jo puNya hotA hai, usa puNya se bhI adhika puNya pASANa athavA ITa ke bane huve meru prAsAda kI pradakSiNA karane se hotA hai / / 6 / / haro hiraNyagarbhazca haridinakarastathA / ete devAH sthitA merau nAnyeSAM sa kadAcana // 67 // iti zrIsUtrasantAnaguNakIrtiprakAzaprayotakAre zrIbhuvanadevAcAryo___ ktAparAjitapRcchAyA kesadisAndhAraprAsAdanirNayAdhikArI ___nAmaikonapaSTayu ttarazatatamaM satram // mahAdeva, brahmA, viSNu aura sUrya, ina devoM ko meru prAsAda meM pratiSThita kiye jAte haiN| anya dUsare devoM ko kabhI bhI usameM pratiSThita nahIM karanA cAhiye / / 67 / iti paMDita bhagavAnadAsa jaina anuvAdita kesarI prAdi pavIsa sAMdhAra prAsAda nirNayAdhikAra samApta / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa naM. 2 ... atha jinendrpraasaadaadhyaayH| ..................... ...... ........... ............ jaya uvAca zRNu tAta ! mahAdeva ! yanmayA paripRcchayate / prAsAdAMzca jinendrANAM kathayasi ki mAM prabho // 1 // he mahAdeva ! pitA maiMne Apako jinendra ke prAsAdoM kA varNana karane kA kahA thA, usako he bhagavan ! bhApa savistAra kaheMge ? // 1 // kiM tale kizca zikharaM ki dvipaJcAzaduttamAH / samosaraNaM kiM tAta! kiM syAdaSTApadaM hi tat // 2 // . mahIdharo muniparo dvidhAriNI suzobhitA / hai tAta ! uttama bAvana jinAlaya kisa prakAra ke haiM ? tathA unake tathA zikharoM kI racanA kaisI hai / samavasaraNa, aSTApada, mahIdhara, munivara aura zAbhAyamAna dvidhAriNI prAsAdoM ko racanA kaisI hai ? usakA prAya varNana kareM // 2 // zrIvizvakarmovAca zRNu vatsa ! mahAprAjJa yantrayA paripRcchayate / prAsAdAMzca jinendrANAM kathayAmpahaM taccha eNu / / 3 / / zrI vizvakarmA apane jayanAma ke putra ko sambodhana karake kahate haiM ki--he mahA buddhimAna puSa ! tumane jinendroM ke prAsAdoM kA varNana ke liye pUchA, usako vistAra pUrvaka kahatA hU~, suno // 3 // prAsAdamadhye mevo bhadraprAsAdanAgarAH / antakA drAviDAzcaiva mahIdharA latinAstathA // 4 // uttama jAti ke prAsAdoM meM meruprAsAda, nAgara jAti ke bhadraprasAda, aMtakaprAsAda, drAviDa prAsAda, mahIdhara prAsAda aura latina jAti kA prAsAda, ye uttama jAti ke prAsAda hai / / 4 / / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S H Iristom-thi. aba jinendraprasAdAbhyAyaH "Minimuntainmantriminattntaini hindi salanirmANa prAsAdadIrghato vyAso bhisivAhya surAjaye / SoDazAzahare bhAgaM zeSaM ca dviguNaM bhavet / / 5 / / prathame nazme caiva dvitIye caturo bhavet / ayaM vidhiH prakarzavyo bhAgaM ca dvivyaMzaM bhavet // 6 // tatra yukti prakartavyo prAsAde sarvanAmataH / zivamukhe mayA zrutaM bhASitaM vizvakarmaNA |7|| maNDovara ke bAhara ke bhAga taka prAsAda kI lambAI aura caur3AI kA guNAkAra karake usako solaha se bhAga de, jo zeSa rahe usako duguNA karanA..................! prathamA vibhkti| 1-kamalabhUSaNa (RSabhajinavallabha) prAsAdacaturasrIkRte kSetra dvAtriMzatpadabhAjite / karNabhAgatraya kArya pratikarSastathaiva ca // uparathastribhAgazca bhadrA bedabhAgikam / / nandikA karNikA caiva caikabhAgA vyavasthitA // 6 // prAsAda kI samamI rasa bhUmikA battIsa bhAga kareM, unameM se tIna bhAga kA koNa, tIna bhAga kA pratiraya, tIna bhAga kA uparatha aura cAra bhAga kA bhadrArdha rakkheM / kIriMgakA aura nandikA eka 2 bhAma kI rakkhe / / 8 / / kaNe ca kramacatvAri pratikaNe kramatrayam / uparathe dvayaM zeyaM kAyAM kramadvayam // 10 // viMzatiruruzRGgANi prAGgAni ca poDaza / kaNe ca kesarI dayAnandanaM nandazAlikam // 11 // prathamakramo nandIza Uce tilakazobhanam / kamalabhUSaNanAmo'yaM RSabhajinavallabhaH // 12 // iti RSabhajinavallabhaH kamalabhUeNaprAsAdaH 11 / / H PERM I ndiwnload TAMI..in-.. romanamaARAAG A MIN NET ar RA RAI Athern pa Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Entertainmen ........................ koNe ke Upara cAra'krama, pratikarNa ke Upara tIna kama, uparaSa aura nandiroM ke Ara do 2 krama car3AveM cAroM dizA ke bhadra ke Ara kula bosa uruzRMga pahA / tapA solaha pratyaMga kone para car3hAveM / kosA ke apara nIce se pahalA kama nandiza, dUsarA nandazAlika, tIsarA naMdana aura cauthA kesaro krama car3hAveM aura usake Upara eka zobhASamAna tilaka car3hAveM / saH RSazila ko pA labhUSaNa nAmakA prAsAda hai / / 10 se 12 // zrRMgasaMsthA-koraNe 224, pratikarNe 250, uparaye 14, nandinoM ke Upara 432, bhadra 20, pratyaMga 16, eka zikhara, kula 1117 aMga aura cAra tilaka koNe ke Upara / vibhakti duusrii| 2-prajitajinavallabha-kAmadAyakaprAsAda--- caturasrIkRte kSetre dvAdazapadamAjite / karNamAgadvayaM kArya pratikarNastathaiva ca // 13 // bhadrArdha ca vibhAgena caturdikSa vyavasthitam / karNe kramapraya kArya pratikaNe kramadvayam // 14 // aSTau caivoruzRGgANi hyaSTau pratyaGgAni ca / kaNe ca kesarI dadyAt sarvatobhadrameva ca // 15 // nandanamajite deyaM catuSkarNeSu zobhitam / kAmadAyakaprAsAdo jitajinavallabhaH // 16 // iti ajita janavallabhaH kAmadAyakaprAsAdaH // 2 // prAsAda ko samazerasa bhUmikA bAraha bhAga kareM, unameM se do bhAgakA koNa, do bhAga kA pratikarNa aura do bhAga kA bhadrA rakkheM / koNe ke Upara tIna krama, pratikarsa ke Upara do kama, ITARAMNati THufilHD paEOPHRs sammAlina |Tape Adinate 1. isa prakaraNa meM kisI zloka meM kama aura kisI zloka meM 'kama' aise do prakAra ke zabdoM kA prayoga prAcIna pratiyoM meM dekhane meM prAtA hai| maiMne prAyaH karma ke sthAna para krama zamA prayoga ThIka samajhakara kiyA hai| bAkI donoM zabda ThIka hai / krama kahane se zRgoM kA anukrama aura karma (kAma) kahane se mRgoM kA samUha prathaM hotA hai| kAma kA samUha prathaM sone cAMdI ke varaNa manAne zaloM meM pracalita hai| ye moga16.baraga ke samUha ko eka kAma bImate / 2. manA sAdhabhAgena nandI tu pApabhAgikA / ' paatthaantre| Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NERA B atha jinendraprAsAdANyAya 150 isinopriminatigandpashwanieliywwindiaidiow w whittinidiaurasiandinimininanlanmintinivanitilivant pATha ubhaMga aura pATha pratyaMga kone para car3hAveM / kogoM ke Upara kesarI, sarvatobhadra aura maMdana ye tIna kama car3hAyeM / aisA prajitajinako ballama kAmadAyaka nAma kA prAsAda hai // 13 se 16 / / . RgasaMkhyA-koNe 108, pratikaNe 112, bhadra 8, pratyaMga 8 aura eka zikhara, kula 237 muNg| tosarI vibhakti / 3-saMbhavajinavallbha-rasnakoTiprAsAva-- caturasrIkRte kSetre navabhAgavimAjite / bhadrA sArdhamAgena caikamAgaH pratirathaH // 17 // karNikA nandikA pAdA sArthako vivaraNa / / karNe kramadvayaM kArya pratikaNe tathaiva ca // 1 // 'kesarIsarvatobhadra-kramadvayaM vyavasthitam / kaNikAnandikayozca jamekaikaM kArayet // 16 // SoDaza usmANi cASTau pratyaGgAni ca / ratnakoTizca nAmAyaM prAsAdaH saMbhave jine // 20 // iti saMbhavAjinavallabho ratnakoTiprAsAba: / / 3 / / prAsAda' ko samacorasa bhUmikA nava bhAga kreN| unameM se Der3ha bhAga kA bhadrArtha, eka bhAga kA pratiratha, karaNI aura nandikA pAva pAva bhAga kI aura koNa he bhAga kA rakkheM / koNe ke Upara aura pratikarNa ke Upara do do krama kesarI aura sarvatobhadra pddh'aayeN| karaNI aura nandikA ke Upara eka eka zrRMga cddh'aaveN| cAroM dizA ke bhadra ke upara solaha uruga aura pATha zyaMga kone para calAveM / aisA saMbhavAjina ko yallabha ratnakoTi nAma kA prAsAda hai||17 se 20 // zRMgasaMkhyA-koraNe 56, pratikaNe 112, kaNIpara 8, naMdIpara 8, uhaga 16, pratyaMga 8. aura eka zikhara, kula 206 bhaMga | ii I |IMP Harm MIRummittankainedarnationRiverminatomicidaidditiotishshikakanqueristinatirrimiti 1. 'prathamakamakesarI cavitoyaM ca dhIvatsakam' 2, zanavarSa ' Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4- zramRtoddhavaprasAda - tadrUpe tatpramANe ca rathe karNe vilakaM nyaset / amRtodbhavanAmo'yaM sarvadevebhyaH kArayet ||21|| ityamRtodbhavaprAsAdaH ||4 tala aura svarUpa ratnakoTi prAsAda ke anusAra jAneM vizeSa yaha hai ki koNa zrIra pratiratha ke Upara eka eka tilaka bhI cddh'aaveN| jisase zrabhRtodbhava nAma kA prAsAda hotA hai| yaha saba devoM ke liye banAveM | ||21|| saMkhyA- pUrvavat 206 / tilaka saMkhyAko 4 pratikara kula 12 / PRO prAsAdamavane prAsada vibhakti cautho / sAda 5- abhinandana jinavallabha-kSitibhUSaNaprAsaH caturastrIkRte kSetre poDazapadabhAjite / karNa bhAgadvayaM kArya pratikarNastathaiva ca ||22|| uparathI vibhAgazca madrArdhaM yameva ca / karNe ca kramacatvAri pratikarNe kramatrayam ||23| uparathe kramadvau ca Urdhve tilakazobhitam / dvAdaza urupaGgANi pratyaGgAni ca poDaza // 24 // citibhUSaNanAmo'yaM prAsAdazcAbhinandanaH / ityabhinandana jinavallabhaH kSitibhUSaNaprAsAdaH ||5|| prAsAda kI samacaurasa bhUmikA solaha bhAga kreN| unameM se do bhAga kA koNa, do bhAga kA pratiratha, do bhAga kA uparatha aura do bhAga kA bhadrArdha bnaaveN| ko ke Upara bAra krama pratiratha ke Upara tIna krama, uparatha ke Upara kSe kama aura eka tilaka cddh'aaveN| cAroM tarapha ke bhadra ke Upara bAraha uruzRMga aura solaha pratyaMga car3hAveM / aisA abhinnadan jina vallabha kSitibhUSaNa nAma kA prAsAda hai 22 se 24|| saMkhyAko 176, pratirathe 216, uparace 112, bhadra 12, pratyaMga 16 eka zikhara, kula 533 zrRMga tilaka uparathe / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha jinendraprAsAdAdhyAyaH vibhakti fast | caturasrIkRte kSetre caturdaza vibhAjite ||25|| karNo dvimAgiko jJeyaH pratikastathaiva ca / nirgamastatsamo jJeyo nandikA bhAgavizrutA ||26|| bhadrA va dvibhAgena karttavyaM ca caturdizi / karNe krama kAryaM pratikarNe tathaiva ca ||27|| bhadra caivocatvAri tathASTau pratyaGgAni ca / nandikAyAM kUTaM sumatijinanAmataH ||28|| 6- sumatijinavallabha prasAda 7- padmaprabhajina prAsAda An Ma Biao t iti sumatijinavallabhaprAsAdaH ||6|| reate after caudaha bhAga kareM, unameM se do bhAga kA konA, do bhAga kA pratirama, eka bhAga kI nandI aura do bhAga kA bhadrArtha banAyeM / konA aura pratiratha kA dirgama samadala rakkheM phone ke Upara do krama, pratiratha ke Upara do kama, pratyeka bhadra ke Upara cAra uruga ATha pratyaMgazRMga aura nadI ke Upara eka zrIvatsazRMga tathA eka kUTa caDhAyeM | yaha sumatijina nAma kA prasAda hai / / 25 se 25 / / zrRMga saMkhyA- kone 56 pratira 112, bhadra 16, pratyaMga, 8, naMdI ke Upara 8, eka zikhara kula 201 zrRMga | cAra kUTa naMdoM para 1 vibhakti chI / caturakhIkRte kSetre vizadhA pratibhAjite / arit arrai at pratikarNastathaiva ca ||26| after nandikA bhAgAdrArdhaM caturbhAgakam / karNe zramadvayaM kArya pratikarNe tathaiva ca // 30 // kesarI sarvatobhadraM kramadvayaM vyavasthitam / afari zRGgakUTaM nandikAyAM tathaiva ca // 31 // madre caivocatvAriSTau pratyaGgAni ca / padmavanamanAmo'yaM jinendre padmanAyake ||32|| iti padmaprabhajina prAsAdaH // 73 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaeDane prAsAda ko samadhorasa bhUmi kA pIsa bhAga kreN| unameM se do bhAga kA konA, do bhAga kA pratiratha, kAraNakA eka bhAga, naMdI eka bhAga aura bhannArtha cAra bhAga kA rakkheM / konA aura pratiraSa ke Upara kesarI aura sarvatobhA ye hI krama pddh'aaii| kalikA aura naMdI ke Upara eka eka zRMga pora eka eka kaTa car3hAeM, yaha pacaprabhajinadeva ko vallabha aisA papaslabha nAma kA prAsAda hai // 39 se 32|| gatAMkaSTA-ko 16, sira 111 kA , nadI para 8, bhane 16 aura pratyaMga + eka zikhara kula 206 zrRMga aura prA. kUTa-cAra kaNikA aura cAra nayI para / -paparAgaprAsAda palavalabhasaMsthAne kasaMdhyaH pacarAgakaH / ratho tilakaM dadyAt svarUpo lakSaNAnvitaH // 33 // iti parAgaprAsAda isa prAsAda kA mAna aura svarUpa Upara ke padmavallabha prAsAda ke anusAra jaaneN| vizeSa yaha hai ki-praratha ke aAra eka eka tilaka bhI caDhAye, jise padmarAga nAma kA prAsAda hotA hai // 33 // 6-puSTivardhanaprAsAda--- tape ca prakartavyaH karNoghe tilaka nyaset / dRSTivaddhananAmo'yaM tuSTiM puSTiM vivardhayet // 3 // iti puSTivardhana prAsAvaH // isa prAsAda kA mAna mora svarUpa padama rAga prAsAda ke anusAra jAne / vizeSa yaha hai ki koNe ke Upara eka eka tilaka bhI paDhAne se tuSTi puSTi ko bar3hAne vAlA puSTivardhana nAma kA prAsAda hotA hai // 34 // vibhakti saatviiN| 10-supArvajinavallabhaprAsAda dazabhAgIkRte kSetre karNo'sya ca dvibhAgikaH / pratikarNaH sArdhabhAgo nirgame satsama bhavet / / 3 / / bhadrA ca sArdhabhAgaM kapile bhadramAnayoH / nirgameM padamAnena caturdica ca yojayet // 36 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ er jinendraprAsAdAnyAyaH 10 * karNe kramadvayaM kAryaM rathe bhadre tathodgamaH / supArzvanAma vizeyaH gRharAjaH sukhAvahaH ||37|| iti supA jinavallabhaprAsAdaH // 10 // prAsAda kI samacorasa bhUmi kA dasa bhAga kreN| unameM se do bhAga kA phorama, Der3ha bhAga kA pratika banAveM / ye donoM aMga enalra nikalatA rkkheN| bhadrArdha DeDha bhAga kA rakheM, usake donoM bagala meM do kapilA bhadra ke mAna kI bnaayeN| bhadra kA nikAlA eka bhAga kA rakheM / koNo ke Upara do krama car3hAveM, tathA pratika aura natra ke Upara DoDhoyA (udgama ) banAyeM / aisA prasAdarAja supArzvanAma kA hai, yaha sukha dene vAlA hai / / 35 37 / / saMkhyAko 56, eka zikhara kula 47 zrRMga / 11- zrIvallabhaprAsAda--- ratho zRGgamekaM tu bhadre caivaM caturdizi / zrIaartaar nAma prAsAdo jinavallamaH || 38 || iti zrIvallabhaprAsAdaH // 11 // supArzvajinavallabha prAsAda ke pratika ke Upara eka eka zrRMga aura bhadra ke Upara eka eka uruga car3hAne se zrI vallabha nAma hotA hai, yaha jina deva ko priya hai / 3 kA raMga saMkhyA- kozI 56, pratiko bhane 4, eka zikhara, kula 60 zrRMga | 161 freferror | 12- candrapramavallabha zItalaprAsAda www. caturastrIkRte kSetre dvAtriMzatpadabhAjite / bhAgo bhavet karNaH pratikarNastathaiva ca ||26|| ari ragni nandikA karNikA padA / samadalaM ca kartavyaM caturdikSu vyavasthitam ||40|| Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaDane zrIvatsa kesarI caiva sarvatobhadrameva ca / karNe caiva pradAtavyaM rathe caivaM tu tatsamam // 41 // nandikA kaNikAyAM ca dve dve zRGgaM ca vinyaset / bhadre caicora catvAri pratyaGgaM jinameva ca // 42 // zItalo nAma vijJeyaH suzriyaM ca vivardhakaH / candraprabhasya prAsAdo vijJeyazca sukhAvahaH // 43 // ___ iti candraprabhavallabhaH zItalaprAsAdaH // 12 // prAsAda kI samacaurasa bhUmi kA battIsa bhAga kreN| una meM se pAMca bhAga kA koNa, pAca bhAga kA pratikarNa, cAra bhAga kA bhadrArdha, koNo aura nandikA eka eka bhAga kI rakkheM / ye saba aMma samacaurasa banAveM / koNa aura uparatha ke Upara zrIvatsa, kesarI aura sarvatobhadra zRMga car3hAveM / koNo aura nandikA ke Upara do do zrIvatsaga, bhadra ke Upara cAra dhAra uruga car3hAveM aura caubIsa pratyaMga car3hAveM / aisA zItala nAma kA prAsAda lakSmI ko bar3hAne vAlA hai aura candraprabhAjana ko priya hai aura mukha kAraka hai // 31 se 43 // zRMgasaMrUpA-koraNe 60 pratikara 120, koNIpara 16, maMdo para 16, bhadra 16, pratyaMga 24, eka zikhara, kula 253. zRga / 13--zrIcandra prAsAda-- sadpe ca prakartavyo rathoce tilaka nyaset / zrIcandro nAma vijJeyaH surarAjasukhAvahaH // 44 // iti zrIcandraprasAdaH // 13|| zItalaprAsAda ke pratikaraNa ke Upara eka eka tilaka bhI car3hAveM to zrI caMdra nAma kA prAsAda hotA hai, yaha indra ko sukhakAraka hai // 44 // naMga saMkhyA pUrvavat 253 aura tilaka ra prtikroN| 14-hiturAjaprAsAda-- nandikA kaNikAyAM ca UrdhvaM tilakaM zobhanam / hiturAjastadA nAma suvidhijinavallabhaH // 45 // iti suvidhijinavallabhaH hiturAjaprAsAdaH // 14 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HASIROMVIDO sukh kissaant 163 .. . . . ... .. . . l m aga.. .. .. . . . .. . . SHORREKHow-topianta -10 Upara ke zrIcandraprasAda ko koNI aura nandI ke Upara eka 2 tilaka caDhAne se suvidhihimAla sAhiturAja nAma kA prasAda hotA hai / / 45 __ gasalyA pUrvavat 253 / tilaka-koNI para 8, pratikarNa para 8, nando para 8, kula 24 / vibhakti navauM / 15-puSpavaMtatrAsAda.--- caturastrIkRte kSetre caturvizatimAjite / madrAya tripada vatsa ! rathI karNAzca vatsamaH // 46 // nirgamastaspramANena sarvazobhAsamanvitam / rathe karoM tathA bhadra zRGga tilakaM nyaset // 47 // puSpadantastadA nAma suvidhijinavallabhaH / kAryaH suvidhinAthAya dharmArthakAmamokSadaH // // iti puSpadaMtaprAsAdaH // 15 // ... prAsAda ko samacorasa bhUmi kA caubIsa bhAga kareM, inameM se koNa, pratiratha, uparatha aura bhAI, ye saba tIna tIna bhAga kA rakheM / aura nirgama meM ye saba samadala raklai / bhadra ke kara do uruzRMga caDhAveM / konA, pratistha praura uraraya ye tInoM ke Upara do do zRMga aura eka eka tilA car3hAne se pudara nAma kA prAsAda hotA hai / yaha suvidhi jina ko vallabha hai| aisA prAsAda banAne se dharma artha, kAma aura mokSa kI prApti hotI hai / / 46 se 41 zuga saMkhyA koNe 8, pratikaNe 16 uparathe 16, bhadre 8 eka zikhara kula 46 shRNg| tilaka saMkhyA-koNe 4 pratikaNe 6, uparathe / kula 20 tilaka / vibhakti basI / 16-zItalajinaprAsAda caturastrIkRte kSetre caturvizatibhAjite / karNazcaiva samAkhyAta-caturbhAgazca vistRtaH // 46 // pratirathastrapabhAgo bhadrArdha bhUtabhAgikam / rathepaNe ca bhRGgaka taveM tilakaM dvayam // 50 // prA025 iii H inditenanitamil Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............. 164 dvAdaza ura: bhRGgANi pratyaGgAni sato'STamaH / zItalazca tadA nAma prAsAdo jinavallamaH // 51 // iti zItala jinaprAsAdaH // 16 // prAsAda kI sama corasa bhUmikA cIbosa bhAga kreN| unameM se cAra bhAga kA koNa, tIna bhAga kA pratiratha aura pAMca bhAga kA bhadrArdha bnaayeN| koNa aura pratika ke Upara eka eka zrRMga prIra do do tilaka, cAroM bhadra ke upara kula bAraha uga tathA ATha pratyaMga car3hAveM | aisA zItala nAma kA prAsAda zItala jinakI priya hai 4 se 51 // saMkhyA--ko 4, pratika bhane 12 pratyaMga 8, eka zikhara, kula 33 zrRMga / tilaka ko 8 pratika 16. kula 24 tilaka / 17 katidAyaka prAsAda--- vaSe vatpramANe ca kartavyaH pUrvamAnayaH / edit ca dvayaM zRGge prAsAdaH kIrttidAyakaH || 52 // sia kIrtidAyakaprAsAdaH ||17|| Upara ke zItala jina prAsAda ke kora ke Upara kA eka tilaka kama karake usake badale car3hAne se kIrtidAyaka nAma kA prAsAda hotA hai // 52 // pratika bhadre 12 pratyaMga eka zikhara, kula 37 zrRMga / saMkhyAko free- kI 4, pratika 16 / sAvabhavadane 18- manohara prAsAda--- 'karNe sapta pratikarNe paJca manoharadAyakaH / anti ca kartavyaH svarUyo lakSaNAnvitaH // 53 // iti manoharaprAsAdaH // 18 // Upara ke prAsAda ke anusAra mAna aura svarUpa jaaneN| vizeSa yaha hai ki kokhe ke Upara eka kesarI krama aura do zravatsaga tathA pratika ke Upara eka kesarI krama bar3hAne se manohara nAma kA prAsAda hotA hai // 53 // saMkhyAko 28 pratika 40 bhaI 12 pratyaMga 8 eka zikhara, kulaga 1. 'kara saha pratikara prAsAdazya manohara: ' Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tr] jinendra prAsAdAdhyAyaH vibhakti gyArahavIM / 'poDazAMzaH prakartavyaH karNastrayaM rathastrayam / bhadrAe~ 'dipadaM vatsa ! caturdinu niyojayet // 54 // nirgamaM padaMmAnena svahastAGga lamAnataH / zRGgaM ca tilakaM karNe rathe madre caivodgamaH || 55 || zreyAMsavallabho nAma prAsAdazca 16- zreyAMsa jinavallabhaprAsAda--- manoharaH / iti zrajinavallabhaprAsAdaH // 16 // prAsAda kI samacorasa bhUmikA solaha bhAga kreN| unameM tIna bhAga kA koNa, tIna bhAga kA pratika aura do bhAga kA bhadrArtha bnaayeN| isake aMgoM kA nikAlA prAsAda ke pada ke anusAra hastAMgula mAna kA rkkheN| marthAt jitane hAtha kA prAsAda ho, usane aMgula nikalatA rkkheN| koNa aura pratikaraNa ke Upara eka eka zrRMga aura eka eka tilaka car3hAveM / tathA bhadra ke Upara udagama bnaayeN| aisA zraM yAMsa jinavallabha nAma kA suMdara prAsAda hai / / 54 se 5 zrRMgasaMkhyAko 4, pratiko 8, eka zikhara kula 13 ga / tilaka saMkhyAko 4 pratika = | 20- sukulatrAsAba tadrUSe tatpramANe ca catvAri bhadrake || 56 || sukulo nAma vijJeyo prAsAdo jinavallabhaH / 165 iti sukula prAsAdaH // 20 // mAna aura pramANa kara ke prAsAda ke anusAra jAneM / vizeSa yaha hai ki bhadra ke Upara eka eka zrRMga caDhAne se sukula nAma kA prasAda hotA hai| vaha jina deva ko hai // 56 // 'ga saMkhyA- karNe 4, pratika bhadre 4, eka zikhara, kuru 17:1 21- kulanaMdana prasAda uSTakaM kuryAt prAsAdaH kulanandanaH || 57|| zrI pAMsajinavallabha prAsAda ke bhadra ke Upara pATha uruzRMga car3hAne se kulanandana nAma kA prasAda hotA hai ||47|| saMkhyAko 4, 8, bhadra 8, eka zikhara, kula 21 / tilaka 12 1. 'mahAdazIya": 3. 'Feat I' Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 vibhakti bArahavIM / caturasrIkRte kSetre dvAviMzapadabhAjite / padAnAM tu caturbhAgAH karNe caivaM tu kArayet ||58|| kozikA padamAnena pratirathastribhAgakaH / aftaar bhAgamani bhadrA bhi karNe kramatrayaM kAryaM pratikarNe kramadvayam / trikUTa nandIkarNe ca Urdhve tilakazobhanam ||60 // bhadre bhRtrayaM kArya-maSTau pratyaGgAni ca / 22- vAsupUjyajina prAsAda vAsupUjyastadA nAma vAsupUjyasya vallabhaH ||61 // eft vAjiprAsAdaH // 2 // eatre bhUmi ke bAIsa bhAga kreN| una meM cAra bhAga kA koNa, karNAnaMdI eka bhAga, tIna bhAga kA pratiraya, bhadranandI eka bhAga aura do bhAga kA bhadrArtha rakkheM / kANe ke Upara to kama, pratika ke Upara do krama koNI aura maMdI ke Upara trikUTa aura usake Upara tilaka, bhadra ke Upara tIna tIna uruzRMga aura sATha pratyaMga cddh'aaveN| aisA vAsupUjya nAmakA prAsAda vAsupUjya jina ko priya hai / / 58 se 61 // zRga saMkhyA- koraNe 108, pratirathe 112, naMdI para 8, bhadranaMdo para 8 bhadraM 12 pratyaMga meM eka zikhara kula 257 / tilaka- 16 donoM naMdI ke uupr| 23- ratnasaMjayaprAsAda JRAN tadrUpe ca prakarttavyaH kaNoM tilakaM nyaset / traijayanAmo'yaM gRharAjasukhAvahaH ||62|| iti ratnarAjayaprAsAdaH ||23|| Upara eka tilaka bar3hAne se ratnasaMjaya nAma kA vAsupUjyaprAsAda ke kosI ke krama prAsAda hotA hai / yaha prAsAda rAjasukha kAraka hai // 52 // saMkhyA pUrvavat 257 aura tilaka 20 ko 4, donoM mandI para 16 / -dharmavaprAsAda tadrUpe tatpramANe ca caturthakam / dharmadastasya nAmAyaM pure vai dharmavardhanaH || 63 || iti dharmaprAsAdaH // 24 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha jinendraprAsAdAdhyAyaH ratnasaMjayaprAsAda ke bhadra ke Upara cauthA eka uga adhika car3hAne me dharmada nAmakA prAsAda hotA hai, vaha nagara meM dharma ko bar3hAne vAlA hai // 6 // zRMgasaMkhyA-koro 108 pratirathe 112, koNI para 8, naMdI para 8, bhadre 16 pratyaMga , eka zikhara kula 261 ga / tilaka pUrvavat 20 / / vibhakti terhviiN| 25--dhimalavallabhaprAsAda caturastrIkRte kSetre caturdizatibhAjite / padena jayabhAgena karNastatra vidhIyate // 6 // tajJeyaH pratikarNaH koNikA nandikA par3A / bhadrA tu caturbhAgaM nirgama bhAgameva ca // 6 // samanirgamaM rathaM zeyaM karttavyaM caturo dizi / kaNe zRGganapaM kArya prati karNe 'dvayameva ca // 66 / / nandikA koNikAyAM ca zRGgakUTaM suzobhitam / bhadre caivorucatvAri cATauM pratyaGgAni ca // 67 // vimalapalamanAmo'yaM prAsAdo vimalapriyaH / iti vimalajinavallabhaprAsAdaH // 21 // samacorasa bhUmi kA caubIsa bhAga kareM / una meM tIna bhAga kA koNa, tIna mAga kA pratikarNa, koriNakA aura naMdikA eka eka bhAga, aura cAra bhAga kA bhadrArdha banAveM / bhadra kA nirgama eka bhAga raNakheM / ratha aura karNa kA nirgama samadala rakheM / koro ke Upara tIna zRMga, pratikaraNa ke kAra ko zRMga, maMdiyA ekA ke Upara eka aura eka eka kUTa, bhadra ke Upara cAra uhazRga aura pATha pratyaMga chaa| yaha vimarajinAmlabha nA ! prAsAda bimalamina ko priya hai / / 64 se 67 // muMgasaMkhyA-koNe 12, pratirathe 16, koNI para 8, naMdI para, 6, ajhai 15, pratyaMga , eka zizvara kula 66 bhRga / kUTa 16 / 26-muktiprAsAda badrape ca prakartavyo rathaM vilakaM dApayet // 68 / / 1. 'harakA Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 dhAsAvamalane karNikAyAM ca dve zraGga prAsAdo jinabAlabhaH / muktido nAma vijJa yo bhuktimuktipradAyakaH // 69ll iti muktidhAsAyaH // 26 // vimalajinayallabha nAma ke pratiratha Upara eka eka tilaka aura donoM maMdIyoM ke Upara kuTa ke badale zRMga cddhaaveN| jisase muktida nAmakA prAsAda hotA hai, yaha jinadeva ko priya hai maura vaibhavAdi bhogasAmagrI aura mukti ko dene vAlA hai // 6 // ga gayA---bhogaNe 12, tirale 16, koNI para 16, naMdI para 16, bhadre 16, pratyaMga 8, eka zikhara, kula 85, zRMga aura tilaka 8 pratirapa pr| vibhakti caudahavIM / 27-ananta cinaprAsAda-- caturastrIkRte kSetre vizavipadamAjite / trINi trINi tatastrINi nandI padeti bhadrake / / 70 // nirgama padamAnena triSu sthAneSu bhadrake / .. kaNe kramavayaM kArya rathoSaM tatsama bhavet // 7 // bhadre caivorucatvAri nandikAyAM kramavayam / anantajinaprAsAdo dhanapuNyazriyaM labhet / / 7 / / ityamantajimaprAsAdaH // 27 // prAsAda ko samacorasa bhUmikA bIsa bhAga kreN| unameM tIna bhAga kA konA, tIna bhAga kA uparatha, tIna bhAga kA bhadrA aura bhadranandI eka bhAga jaane| ina paMgoM kA nikAlA eka bhAga kA rakkheM / kosa aura raya kAra tIna tIna krama, bhadra ke apara pAra uruga mora bhadra nandI ke Upara do krama bar3hAye / aisA anantAjanaprAsAda dhana, puNya aura lakSmI ko dene vAlA hai / / 50 se 72 / / ga saMkhyA koNe 108, prarathe 216, naMdI para 112, bhane 16, eka sikhara, kula 453 shRNg| 28-surendra prAsAda anantasya saMsthAne rathoce tilakaM nyaset / surendro nAma vijJeyaH sarvadeveSu bamaH // 73 // maprAsAdaH // 26 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha jinendraprasAdAdhyAyaH manantajina prAsAda ke praratha ke Upara eka 2 tilaka car3hAne se surendra nAma kA prAsAda hotA hai, yaha sarva devoM ke lie priya hai / 173!! zrRMga saMkhyA-pUrvavat 453 aura tilaka 8 prrthe| vibhakti pandrahavIM / 26-dharmanAyajinaprAsAda--- caturasrIkate kSetre cATAviMzatibhAjite / kaI sthaM ca bhadrA yugamArga vidhIyate !!1!! nirgamaM tarapramANena dvibhAgA nandIkoNikA / kesarI sarvatobhadraM rathe karNe ca dApayet // 7 // tadUrve tilaka deyaM sarvazobhAnvitaM kRtam / nandikA karNikAyAM ca zRGgo zRGgamuttamam ||76 // bhadre caivorucatvAri cASTau pratyaGgAni ca / dharmado nAma vikhyAtaH pUre dharmavivardhanaH ||77 // iti dharmanAthajinaprAsAdaH // 29 // prAsAda ko samacorasa bhUmi kA aTThAvIsa bhAga kreN| unameM cAra bhAga kA koNa, cAra bhAga kA praratha, 'jAra bhAga kA bhadrArdha, eka bhAga kI koNI, aura eka bhAga ko bhadranaMdI banAveM / ye saba aMga samadala rkkheN| koNa aura praratha ke Upara kesarI aura sarvatobhadra ye do krama bahAveM aura usake kAra zobhAyamAna eka eka tilaka car3hAyeM / koNI aura nandI ke Upara do do zrRMga car3hAveM / bhadra ke Upara cAra uruga aura ATha pratyaMga caDhAveM / aisA dharma ko dene vAlA dharmada nAma kA prAsAda nagara meM dharma ko baDhAne vAlA hai / / 74 se 77 // maga saMkhyA-koraNe 56, prarathe 112, koNI para 16, naMdI para 16, bhadre 16, pratyaMga, 8 eka zikhara, kula 225 zRMga aura tilaka 4 koNe aura 8 prarape kula 12 / 30-dharmavRkSaNAsAba--- tadra pe tattramANe ca kartavyaH sarvakAmadaH / sthoSe ca kRte zRGga dharmavRkSo'yaM nAmataH ||7|| iti dharmavRkSaprAsAdaH // 30 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....ustannumAniamsACE 200 prAsAdamArane ......... . dharmanAtha prAsAda ke praratha ke Upara tilaka ke badale meM eka eka zRMga caDhAne se dharmavRkSa nAma kA prAsAda hotA hai / / 6 / / zrRMga saMkhyA-koNe 56:prarathe 120, koNI para 16. naMdI para 16 bhadra 16, pratyaMga 80 eka zikhara, kula 233 aura tilaka 4 koho / vibhakti solahavIM / 31-zAntijina athavA zrIliMga prAsAda---- caturastrIkRte kSetra dvAdazAMzabibhAjite / kaNoM bhAgadvayaM kAryaH pratikarNastathaiva ca // 7 // bhadrArdha sArdhabhAgena nandikA cArdhabhAgikA / karNe kramavayaM kArya pratikaNe sathaiva ca // 50 // nandikAyAM zRGgakUTa-muruzRGgANi dvAdaza / zAntinAmazca vijJayaH sarvadevebhyaH kArayet // 1 // zrIliGga ca tadA nAma zrIpatiSu sukhAvahaH / iti zAntivallabhaH zrIliGgaprAsAdaH // 31 // prAsAda ko samacorasa bhUmikA bAraha bhAga kreN| unameM do bhAga kA koNa, do bhAga kA pratikaNaM, DeDha bhAga kA bhadrAdha aura prAdhe bhAga kI bhadranaMdI kreN| koNa aura pratikarNa ke kAra do do krama, bhadranaMdo ke Upara eka zRMga aura eka kUTa, cAroM bhadroM ke Upara bAraha uruzRMga vaDhAveM / aisA zAMti nAmakA prAsAda jAneM, yaha saba devoM ke liye banAveM / isakA dUsarA mAma zroliGga prAsAda hai, vaha viSNu ke liye sukhazayaka hai / / 76 se 6 // . zRMgasaMkhyA-koNe 56, prarathe 112 bhadranaMdI para 8, bhadraM 12, eka zikhara, kula 186 bhRga aura kUda naMdo pr| 32-kAmavAyaka prAsAdauruzRGga punadadyAt prAsAdaH kAmadAyakaH ||2|| iti kAmadAmakaH / / 32 // zAMtinAtha prAsAda ke bhadra ke Upara eka umabhaMga adhika car3hAne se kAmakSAyaka prAsAda hotA hai / / 8 / / zrRMga saMkhyA-bhadra 16 bAko pUrvavat kula-163 shRNg| Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zratha jinendraprAsAdAdhyAyaH vibhakti satrahavIM / 33- ku* yujinavallabha kumudaprAsAda--- caturasrIkRte kSetre karNaH syAdekabhains after a bhagA nirgamaM padmAnena prA0 26 cASTabhAgavibhAjite / pratikarNastathaiva ca // 83 // tripadaM madravistaram / sthApayezca caturdizi || 84 // karNe ca kesarI dadyAt tadarthe tilakaM nyaset / tatsadRzaM pratikarNe nandyAM tu tilakaM nyaset ||5|| bhadre ca zrRMgamekaM tu kumudo nAma nAmataH / vallabhaH sarvadevAnAM jinendraku thuvanlabhaH ||86 // iti kuMthunAthayallabhaH kumudaprAsAdaH ||33|| prAsAda kI samatrorasa bhUmikA pATha bhAga kreN| unameM koNa aura pratika eka eka bhAga kA, bhadrArdha deva bhAga aura bhadranando yAtrA bhAga banAyeM / bhadra kA nirgama eka bhAga rakkheM, isa prakAra cAroM dizA meM vyavasthA kreN| koNa aura pratika ke Upara eka eka kesarI 'ga aura usake Upara eka eka tilaka caDhAveM / bhadranaMdo ke Upara tilaka aura bhadra ke Upara eka uruzRMga caDhAveM / yaha kuretreat prAsAda sarvadevoM ko aura kuMthujinadeva ko vallabha hai ||83 se 86 // saMkhyAko 20, prara 40, bhane 4, eka zikhara, kula 65 / tilaka saMkhyAkozI 4, praye, aura nadI para kula 20 tilaka | 34 - zaktidaprAsAda---- 201 paMca prakartavyaM rathe tilakaM dApayet / zaktido nAma vizeyaH zrIdevISu sukhAvahaH ||87ll iti zaktidaprAsAdaH ||34| kumudaprAsAda ke praratha ke Upara eka 2 tilaka adhika car3hAne se zakti nAma kA prazasAda hotA hai| vaha lakSmIdevI ko sukhakAraka hai ||8|| saMkhyA- pUrvavat 65 aura tilaka ko 4, prarathe 16. naMdI para 5 kula 28 / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmALA 202 prAsAdamaNDane SSS 35-harSaNaprAsAdakoMce zRGga dAtavyaM prAsAdo harSaNastathA / iti harSaNaprAsAdaH // 13 // zaktida prAsAda ke koraNe ke Upara eka 2 zRMga adhika bar3hAne se harSaNa nAmakA prAsAda hotA hai| zRMgasaMkhyA--koNe 24, rathe 40, bhadre 4, eka zikhara, kula 66 zrRMga tilaka pUrvavat 28 / 36-bhUSaNaprAsAdakoSe tilaka yA prAsAdo bhUpaNastathA // 8 // ___ iti bhUSaNaprAsAdaH // 36 // harSaNaprAsAda ke koraNe ke Upara eka tilaka adhika car3hAye to bhUSaNa nAmakA prasAda hotA hai ||88 zRMgasaMkhyA-pUrvavat 66 aura tilaka 32 // vibhakti aThArahavIM / 37-aranAyajinavallabha-kamalakandaprAsAda caturastrIkate kSetre cASTabhAgavibhAjite / karNo dvibhAgiko ve yo bhadrA va dvimAgikam // 86 // karNe ca zRGgamekaM tu kesarI ca vidhIyate / bhadre caivodgamaH kAryoM jinendre cAranAthake / / 60|| iti tvaM viddhi bho yatsa ! prAsAdo jinayanlabhaH / kamalakandanAmo'yaM jinazAsanamArgataH // 11 // iti aranAtha jinavAlabhaH kamalakandaprAsAdaH / / 37 // prAsAda kI samacorasa bhUmikA pATha bhAga kreN| unameM do bhAga kA koNa aura do bhAga kA bhadrArdha rnaaveN| koNe ke Upara eka 2 kesarI zRMga caDhAveM aura bhadra ke Upara udma banAveM / aisA aranAtha jina ke liye kamalakanda nAma kA prAsAda he yatsa ! tU jAna IEE se 61 // zRGgasaMkhyA-koraNe 20, eka zikhara, kula 21 shRNg| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha jinendraprAsAdAdhyAyaH ..... n.in ian.anuar - - - Dognoram 38-zrIzailaprAsAdakaNe ca tilakaM jJeyaM zrIzaila IzvarapriyaH / / iti zrIzailaprAsAdaH // 38 // kamalakanda prAsAda ke koNe ke Upara eka 2 tilaka bhI bar3hAne se zrIzaila nAma kA prAsAda hotA hai, vaha Izvara ko jiya hai| muMgasaMkhyA-pUrvavat 21 aura tilaka 4 ko / 36-arinAzana prAsAdabhadre caivorucatvAri prAsAdastvarinAzanaH // 62|| itparinAzanaprAsAdaH // 36 // zrIzailaprAsAda ke bhadra ke Upara eka 2 aruQga car3hAne se marinAzana nAmakA prAsAda hotA hai // 2 // zRgasaMkhyA-koraNa 20, bhadre 4, eka zikhara, kula 25 zRMga aura tilaka 4 koNe / vibhakti unniisviiN| . 40-zrImallijinavallabha-mahendraprAsAda--- caturastrIkRte kSetre dvAdazapadabhAjite / kartho bhAgadvayaM kAryaH pratisthazca sAdhe : 163 // sArdhabhAgakaM bhadrA cArdhA nandIdvayaM bhavet / kareM kramadvayaM kArya pratisthe tathaiva ca // 4 // dvAdaza uruGgANi sthApayecca caturdizi / mahendranAmaH prAsAdo jinendramanliballabhaH // 65|| iti mallijinavallabho mahendraprAsAraH // 40 // prAsAda kI samacorasa bhUmikA bAraha bhAga kreN| unameM do bhAga kA koNa, re bhAgakA pratiratha, Der3ha bhAgakA bhadrA, kaniMdI aura bhadranandI prAdhe 2 bhAga kI kreN| pratiratha mora koNe ke Upara kesarI ora sarvatobhadra, ye do krama aura bhadra ke Upara bAraha uruga pddh'aaveN| aisA mahendra nAmakA prAsAda mallijinendra ko vallabha hai !!63 se 15|| zRMgasaMkhyA-koNe 56, prarathe 112, bhadra 12, eka zikhara, kula 181 zRMgA ailogislaintamandutavirbur Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 prAsAdamArane 41-mAnavendra prAsAdarathoce tilakaM dadyAnmAnavendro'tha naamtH| iti mAnavendra prAsAdaH // 41 // mahendraprAsAda ke prati ratha ke Upara eka 2 tilaka bhI car3hA to mAnavendra nAmakA prAsAda hotA hai / zRMgasaMkhyA pUrvavat 181 praura tilaka 8 praraye / Essam 42--pApanAzanaprAsAdakarNodhe tilakaM dadhAt prAsAdaH pApanAzanaH // 66 // iti pApanAzanaprAsAdaH / / 4 / / nAmamA ke kora eka 2 tilaka bhI bar3hAveM to pApanAzana nAmakA prAsAda hotA hai / / 6 / / zRgasaMkhyA pUrvavat 181 / tilaka-koraNe 4, aura prarathe 8 kula 12 tilaka / vibhakti bosavIM / 43-mAnasatuSTi nAmakA munisuvratamAsAda catuvIkRte kSetre caturdazavibhAjite / bAhuvayaM rathaM karNa bhadrA pabhAgikam ||17|| zrIvatsaM kesarI deyaM karNe rathe kramadvayam / dvAdazaivospRGgANi sthApayeca caturdizi // 6 // mAnasatuSTinAmo'yaM prAsAdo munisuvrataH / iti mAnasatuSTi nAma munisuvrataprAsAdaH // 43 / / prAsAda ko samacaurasa bhUmikA caudaha bhAga kreN| unameM do bhAgakA koza, do bhAgakA praratha aura tIna bhAgakA bhadrAI kareM / koraNa aura praratha ke para kesarI maura zrIvatsa ye do kama car3hAveM / tathA bhadra ke Upara kula bAraha uruga car3hAveM / aisA mAnasatuSTi nAmakA munisuvrata prAsAda hai / / 67-68 // zrRMgasaMkhyA--koraNe 24, prarathe 48, bhadre 12, eka zikhara, kula 85 shRNg| 44-manolyAcandra prAsAda__ tadrUpe rathe tilakaM manonyAcandro nAmataH // 66 // iti manolyAcandraprAsAdaH // 44|| Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tosseksibsaitiesdiseasy m mmmmmmmmmmmmmm R ampuWEAMNAMRAPARISHNAAMAYANAMTHAVINATANDE matha jinendraprAsAdAdhyAyaH mAnasantuSTiprAsAda ke praratha ke Upara eka 2 tilaka car3hAyeM to manAlyAcandra nAmakA prAsAda hotA hai // 6 // aura tilaka prrthe| 45-zrIbhavaprAsAda manolyAcandrasaMsthAne kaNe nyaset vikasarIm / zrIbhavanAmo vijJeyaH karttavyazca tribhRtaye // 10 // itizvIbhavanAmaprAsAdaH / / 45 / / manolyAcaMdra prasAda ke koraNe ke Upara jhUma ke badale meM do kesarI zRMga car3Ave to zrIbhavanAmakA prAsAda hotA hai| vaha trimUtti (brahmA, viSNu aura ziva ) ke liye banAveM // 1 // zRMgasaMkhyA-karNe 40, prarathe 4, ma 12, eka zistara, kula 101 zRMga, tilaka prarathe / vibhakti ikkIsavIM / 46-naminAjinaprAsAda---- caturasrIkRte kSetre poDazapadabhAjite / ko bhAgatrayaM kAryaH pratikaNoM dvibhAgikaH // 101 / / bhadrAI tribhAga jJeyaM caturdina vyavasthitam / kramadvayaM rathe karNe Urya tilakazobhanam // 12 // bhadre caitrorucatvAri sthApayecca caturdizi / namizRGgazca nAmAyaM prAsAdo namivallabhaH / / 103|| iti namijinavallabhaprAsAdaH / / 46|| prAsAda ko samacorasa bhUmikA solaha bhAga kreN| unameM tIna bhAga kA koraNa, do bhAgakA pratiratha aura tIna bhAga kA bhadrAI kreN| koNa aura praraya ke Upara kesarI aura sarvatomada, ye do krama aura bhadra ke upara cAroM dizA meM cAra cAra usa cddhaayeN| aisA mamiga nAmakA prAsAda zrI maminAtha jinako priya hai / 1101 se 106 / / agasaMkhyA-kAraNe 56, prarathe 112, bhadre 16, eka zikhara, kula 185 zRMga / tilavakoNe 4 prarathe kula 12 tilk| Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 vibhakti ikkIsavoM B sAmane 47- sumatikIrtiprAsAda -- SaDviMzapadabhAjite / catusrIkRte kSetre karNo bhAgAzca catvAraH pratikarNastathaiva ca // 104 // bhardivyathitam / karNe kramazrayaM kArya pratikarNe kramadvayam // 105 // dvAdazaivoruzRGgANi pratyaGgAni dvAtriMzakam / mandiraM prathamaM karma sarvatobhadrameva ca // 106 // kesarIM tRtIyaM karma Urdhve maJjarI zobhitA / sumavikIttinAmo'yaM naminAthasya vallamaH // 105 // iti namijinavallabhaH sumatikItiprAsAdaH // 47 // prAsAda kI samorasa bhUmikA chabbIsa bhAga kreN| unameM cAra bhAga kA koNa pAra bhAga kA prazya aura dasa bhAga kA pUrA bhadra kreN| koNe ke Upara tIna krama praratha ke Upara kama, bhadra ke Upara kula bAraha uruga aura battIsa pratyaMga caDhAyeM | usake Upara zikhara zobhAyamAna kareM, aisA sumatikIti nAmakA prAsAda zrInaminAtha jinako bhaya hai / / 104 se 107 / / zrRMga / zrRMgasaMkhyA -kora 156, 112 bhadre 12 pratyaMga 32, eka zikhara, kula 313 zrRga / yadi praztha Upara maMdira aura sarvatobhadra ve do kama rakhA jAya to zrRMgasaMkhyAkoNe 156, pra1ye 272, bhadra 12, pratyaMga 32, eka zikhara, kula 473 zrRMga / 48- surendraprAsAda- tadrUpe ca prakartavyo rathe zRGgaM ca dApayet / surendra iti nAmAyaM prAsAdaH sukhallamaH || 108|| iti surendranAmaprAsAdaH // 48 // sumatikati prAsAda ke prarathake Upara eka zRMga adhika car3hAve tI surendra nAmakA prAsAda hotA hai. vaha devoM ko priya hai || 108 // saMkhyAko 156, ra 280, bhadra 12, pratyaMga 32, eka zikhara kula 481 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSma atha jinendraprAsAdadhyAyaH 207 46-rAjendraprAsAda tadrUpe ca prakartavya utzRGgANi' poDaza / pUjanAllabhate rAjyaM svarge caivaM mahItale // 106 / / iti rAjendraprAtAda: 114611 surendraprasAda ke bhadrake apara bAraha ke badale kolaha uruga car3hAne se rAjendra nAmakA prAsAda hotA hai| usakA pUjana karane se pRthvI ke Upara aura svarga meM rAjya prApta hotA hai // 16 // zRgasaMspA--bhadra 16 bAkI pUrvavata, kula 485 Qga / vibhakti bAIsavIM / 50-nemevezvara prAsAda caturastrIkRte kSetra dvAviMzapadabhAjite / bAhurinduryumbharUpa-dvIndubhAgAH krameNa ca / / 110 / / bhadrArdha ca dvayaM bhAgaM sthApayetu caturdizi / kesarI sarvatobhadra' karNe caivaM kramadvayam // 111 / / kesarI tilakaM caiva rathoce tu prakIrtitam / karNikAnandikAyAM ca zRGgaca tilakaM nyaset / / 112 // bhadre caiboracatvAri pratyaGgAni ca SoDaza / nemendrezvaranAmo'yaM prAsAdo nemiballabhaH // 113 / / iti nemendrazvaraprAsAdaH // 5 // prAsAda kI samacorasa bhUmikA bAIsa bhAga kreN| unameM do bhAga kA koraNa, eka bhAgakI koNI, do bhAgakA pratikarNa, eka bhAga koNI, do bhAga kA uparatha, eka bhAgako nandI aura do bhAga kA bhadrA rkkheN| koNe ke Upara kesarI aura sarvatobhadra, ye do krama, pratikarNa aura uparatha ke Upara kesaro krama aura eka tilaka, koNI aura nadiyoM ke apara eka zRMga aura eka tilaka, bhadra ke Upara cAra 2 uru,ga, aura solaha pratyaMga car3hAveM / aisA nemendra zvara nAma kA prAsAda zrI neminApajinadeva ko priya hai / / 110 se 113 // mama 1. 'usapara paJcamam' / pAThAntare / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamakane saMkhyAko 56, koNIvara 8 prarathe 40, kolovara, uparame 40, naMdI para, bhadra 16. pratyaMga 16, eka zikhara kula 103 zrRMga | tilaka saMkhyA-- pratye upara kanaMdI para 8, prarathanaMdI para pa, bhadranaMdI para kula 40 tilaka / 5, 2.08 51 - yatibhUSaNaprAsAda----- tattulyaM tatprabhA ca rathe zRGga N ca dApayet / vallabhaH sarvadevAnAM prasAdo yatibhUSaNaH // 114 // iti yatibhUSaNaprAsAdaH // 51 // nemezvara prAsAda ke praratha aura uparatha Upara ke tilaka ke badale eka eka baDhAne se patibhUSaraNa nAma kA prAsAda hotA hai, vaha saba devoM ko priya hai / / 114 // zrRMgasaMkhyA prathe 48 uparathe 48 bAkI pUrvavat kula 206 zrRMga / tilaka kula 24 tInoM nandI para 52 - supuSpaprAsAda - tadrUpaM tatpramANaM ca rathe dadyAcca kesarIm / supuSpo nAma vijJeyaH prAsAdaH suravallabhaH // 115 // iti supubvanAmaprAsAdaH // 52 // | yatibhUSaNa prAsAda ke praratha aura uparaNa Upara ke zrRMga ke badale meM eka eka kesarI kama car3hAne se sura nAmakA prAsAda hotA hai| vaha devoM ko priya hai || 105 // caMga saMsthA-parace 80, Uparathe 80 bAkI pUrvavata kula 273 / tilaka 24 pUrvavat vibhakti teIsavIM / 53 -- pArzva vallabhaprAsAda caturasrIkRte kSetre 'SaDaviMzapadamA jite / karNA garbhasryantaM vibhAgAnAM tu lakSaNam // 116 // vedarUpaguNendavo bhadrAkSaM tu catuSpadam / zrIari hai caitra rathe karNe ca dApayet // 117 // 1. 'pravizati bhAjite / pAThAntare / 2. 'dvaya' / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DIN bhaya jinendraprAsAdAdhyAyaH 206 THA - -- karNikAyAM tataH zRGga-maSTau pratyaGgAni ca / bhadre caivorucatvAri prAsAdaH pArthavallabhaH // 11 // iti zrI pAvavallabhaprAsAda // 53 // prAsAda kI samavorasa bhUmikA chavvIsa bhAga kreN| una meM cAra bhAga kA koraNa, eka bhAga ko koraNI, tIna bhAga kA pratiratha, eka bhAga kI nandI aura bhadrArdha cAra bhAga kA rakheM ! koNa paura praratha ke Upara eka eka kesarIkrama aura eka eka zrIvatsaga car3hAveM / koNI aura nandI ke Upara eka eka zRga caDhAveM / pATha pratyakSa aura bhadra ke Upara cAra cAra uruga caDhAveM / aisA pArzvanAthaballabha nAma kA prAsAda hai // 116 se 118 // zRGga saMkhyA-koraNe 24, prarathe 48, madre 16 koNI para 8, naMdI para , pratyaMga 8, eka zikhara kula 113 shRNg| 54-padmAvatIprAsAda-- karNe ca tilakaM dadyAt prAsAdastatsvarUpaH / pamAvatI ca nAmeti prAsAdo devIvallabhaH // 11 // iti pacAyatIprAsAdaH // 54 // pAcavallabha prAsAda ke koraNe ke Upara eka eka tilaka bhI caDhAye to padmAvatI nAmakA prAsAda hotA hai| yaha devI ko priya hai // 11 // bhRga saMkhyA pUrvavat 113 / tilaka 4 korase ke pr| 55-rUpavallabhaprAsAda ---- tadrapaM ca prakartavyaM pratikaNe karNasArazam / jinendrAyatanaM caiva prAsAdo rUpavallabhaH // 120 // iti rUpavallabhAsAdaH ||553 padmAvatI prAsAda ke praratha ke Upara bhI eka eka tilaka 2 caDhAve to rUpavallabhanAmakA jinendraprasAda hotA hai // 120 // zRMga saMkhyA-pUrvavat 113 / tilaka 12 : cAra koNe aura pATha prarathe / prA027 ' Reme . MOMITRA ga Ramang Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdamaNDane Tin AM vibhakti caubiisviiN| 56-vIravikrama-mahIdharaprAsAda catusvIkRte kSetre caturvizatibhAjite / karNastribhAgiko jJeyaH pratikarNazca tatsamam // 121 / / kaNikA nandikA bhAgA bhadrA ca catuSpadam / zrIvatsaM kesarI caiva sarvatobhadrameva ca // 122 // rathe varSe ca dAtavya-maSTo pratyaGgAni ca / bhadre corucatvAri karNikAyAM bhRkosamam // 123 // vIra vikramanAmo'yaM prAsAdo jinavallabhaH / / mahIdharazca nAmAyaM pUjite phaladAyakA // 124 // iti zrI mahAvIrajinavallabho dhIravikramaprAsAdaH // 53 // prAsAda kI samacorasa bhUmikA covIsa bhAga kreN| unameM koNa aura kinArI tIna tIna ga, kozIko nIma eka bhAga aura bhadrArdha cAra bhAga ramakheM / koNa aura praratha ke Upara kesarI aura sarvatobhadra the do krama aura eka zrIvatsaQga caDhAyeM, bhadra ke Upara cAra uruga, tathA kozo aura naMdI ke Upara eka zrIvassazRga aura mA pratyaMga car3hAveM / aisA vIravikrama nAma kA prAsAda jinadeva ko priya hai / / 121 se 124 // zRgasaMkhyAkoNe 60, prarathe 120, pratyaMga 8, bhadre 16, koNI para naMdI para 8, eka zikhara, kula 221 shRNg| 57-aSTApavAsAba tadrape ca prakartavye ko tilakaM nyaset / aSTApadazca nAmAyaM prAsAdo minaballabhaH // 12 // dvatyaSTApavAsAdaH // 54 // vIra vikrama prAsAda ke koro ke para eka eka tilaka bhI caDhAveM to praSTApada nAmakA prAsAda hotA hai / vaha jinadeva ko priya hai / / 12 / / wnaemonam zRMga saMkhyA-pUrvavat 221 / tilaka-4 koroM ke uupr| Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha jinendraprAsAdAdhyAyaH 58-tuSTipuSTidaprAsAda---- tadrUpaM ca prakarsavya ---muruzRGga ca paJcamam / tuSTipuSTidanAmo'yaM prAsAdo jinavallabhaH // 126|| iti tuSTipuSTidaprAsAdaH / / 5 / / aSTApadaprAsAda ke bhadra ke Upara cAra ke badale pAMca urAga caDhAveM to tuSTipuSTiva nAmakA prAsAda hotA hai / yaha jinadeva ko priya hai // 16 // zRMga saMkhyA--bha 20 bAkI pUrvavat kula 225 zRMga aura tilaka 4 koro jinaprAsAda prazaMsA prAsAdAH pUjitA loke vizvakarmaNA bhASitAH / caturvizAvibhaktInAM jinendrANAM vizeSataH / / 127 / / uparokta vizvakarmA ne kahe hue caubIsa vibhakti ke jinendra devoM ke prAsAda vizeSa prakAra se pUjanIya haiM // 12 // caturdizi caturAH dhuramadhye sukhAvahAH / bhramAzca vinamAzcaiva prazastAH sarvakAmadAH // 128 // cAroM dizAoM meM dvAravAle arthAt cAra dvAravAle, bhramavAle athavA binA bhrama ke jinendra prAsAda nagara meM ho to prajA ko sukha dene vAle haiN| tathA prazasta haiM aura saba icchita phala ko dene vAle haiM // 128 zAntidAH pRSTidAzcaiva prajArAjyasukhAvahAH / azvairgajaivaliyAna-mahipInandIbhistathA // 126 // sarvazripamApnuvanti sthApitAca mahItale / jinendradevoM ke prAsAda zAnti dene vAle haiN| puSTi denevAle aura rAjA prajA ko pukha denevAle haiN| evaM isa pRthvI ke Upara jinendra devoM ke prAsAda sthApita karane se ghoDe, hAyo, bela, bhaiMsa aura gAya prAdi kI saba sampattiyoM ko dene vAle haiM / / 126 // nagare grAme pure ca prAsAdA RpabhAdayaH // 130 // jagatyA maNDapayuktAH krIyante vasudhAtale / / sulabhaM dIyate rAjyaM svarge caivaM mahItale // 13 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTER2008 prAsAdamaDane nagara, grAma mora purake madhya meM jagatI aura maMDapa vAle RSabha prAdi jinaprAsAda pRthvItala meM kiyA jAtA hai / jise svarga aura pRthvI meM rAjya prApti sulabha hotI hai // 120 se 131 // dakSiNotaramukhAzca praaciipshcimdingmukhaaH| vItarAgasya prAsAdAH puramadhye sukhAvahAH // 132 // iti zrI vizvakarmakRtajJAnaprakAzadIpArNave vAstuvidyAyAM jayapRcchatA jinaprAsAdAdhikAraH samAptaH // dakSiNa, uttara, pUrva aura pazcima, ina cAroM dizA ke mukha vAle vItarAga deva ke prAsAda nagara meM ho to sukha kAraka haiM / / 132 / / iti paM0 bhagavAnadAsa jaina kRta zAnaprakAzadIpArNava ke vAstuvidyA ke jinaprAsAdAdhikAra kI subodhinI mAmnI bhASAdIkA samAptA / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manismewwesaduanwamiALAB isa graMtha meM Aye huye zabdoM kA sArtha akArAdi krama / arkatanayA strI, yamunA devii| aMza pa. vibhAga, khNdd| arcana na, puujaa| agnatanana, kAra.kA bhAya / prarcA strI. devamUti / aghora pu. uparatha nAma ke ghara kA deva ardhacandra pu. prAsAda kI yehalI ke pAye ko gola prama. napakI saMkhyA, viGga / AkRti, zaMmhAvaTI, maMDala vizeSa, aGkita vi0pita kiyA hupaa| aryaman pu. vAstadeva, sarma, jassaekAganI namana / aGgala na. Ica, maaNgl| alinda pu. varAmadA, dAlAna / adhri pu. paira, dharaNa, dhtupaas|| avalamba pu. polamA, rassI ke baMdhA huA mohe kA choTA pravitA strI maukI pAMcavI zilA kA nAma / sA laT, jisako zilpivarga mAMdha kAma karate pranitA strI garbharaho mAgeAga ke mAna ko kolo samaya apane pAsa rakhatA hai| kAnAma | avyakta ki, aprakAzita, aMdhakAra maya, aghaTita aeka ma. puna, zikSara, prAmalasAra, kalaya kA shivliNg| peTa, mA azvamedha pu. vizeSa kA nAma / aditi pu.tu dekhA kA nAma / pradattha pu. brahApopalA, pIpala / pati pu. parvata, sAta kI saMkhyA adhiSThAna na.bhAbhAra, gatI azvin pu. azvinIkumAradeva, maracandra ke deva aSTAdaza vi. prakAraha kI saMsthA / ananta pu. vyAsAI ke mAga ke upayavAlA gubaga / amApada.cAroM dizAmeM mAThamATha soDIyAlA parvata / anila pu. vAyu, vaastudev| aSTAnaka pu. mAha konA vAlA saMbha maga pu. pArA, kone ke samIpa kA dUsarA kiimaa| antarapAna.kalaza aura kevAla ye homoM paroM ke bIca asura pu. vAstu deva / prasa pu. konA, hd| mansara antarAla la. dekho matapatra, pantara andhakArikA strI. parikramA, pradabiza prAkAza na. vAstudeva, guMbana kA deva / adhAriphA strI. dekho Upara kA zabda / prAgAra na. dezalaya, ghara, sthAna / aparAjita ne, sUtrasaMtAna guNakIti kA ravA mA prAditya pu. vAstudeva, sUrya / vAstuzilpa kA hA graMtha / bAdyasUtradhAra pu. vizvakarmA / aparAjitA strI. nIMva kI chaThI zilA kA nAma / pApa pu. vAstudeva, paanii| amRtodbhava pu. kesarI jAti kA pATha prAsAda / prApavatsa pu. bAstudeva / abhiSeka pu. devoM kA maMtra pUrvaka smAna / grAmalasAra pu. zikhara ke skaMdha ke Upara kumAra ke prambara . zirako grovAkA deva / cAka aMsA gola kalaza prayutAna, dasa hajAra kI sNruupaa| mAmalasArikA strI. prAmasasAra ke kAra ko caMdrikA marka pu. sUrya, bAraha kI saMkhyA / ke kAra kI gola prAkRti ! zrA nistmARIKitmNTRITwimaritm Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAra BHARA SHARM emesicianmentreamirmition / mAya pu. saMzA vizeSa jise gRhAdi zubhAzubha dekhA Atara urasegha pU. uuNcaaii| jAtA hai, mATha kI saMkhyA, lAbha / udaka na. pAtI, as| prAyata bi. lekhaaii| udaca pro. utaraviza prAyatanana. devAlaya, theyoM kI paMcAyatana / udumbara na. vArasAkhA kA nIcalA bhAga dehlii| prArAtrika na. bhaartii| udgama pu. prAsAda ke dIvAra kA pAThavAM para jo sIr3I pArdA strI. aTThA nakSatra / ke mAmAra vAlA hai| prAlaya pu. vAsasthAna, ghara, devAlaya | umina pu. cAra prakAra ke Atiko mAti vAlI saMta, mAsanapaTa pu. baiThane kA Asana, tkiiyaa| chata kA eka bheda / udbhinnA strI. sAtavauM sNdrgaa| indu 1. caMdramA, eka kI saMkhyA / upagraha pu. nadanoM kI eka saMzA / indra pU. pUrvadizA kA svAmI, dikpAla, vAstudeva, uparatha pu. kone ke pAsa kA tIsarA konaa| rAma thara kA deva / uhamaJjarI strI, uga indrakIla na. samikA jo nA daMDa ko pAbUta rakhane uhazRGga) ma. zikhara ke bhadra ra par3hAyeM ke liye sAtha rakhA jAtA hai| uraGga hue zrRMga indra aba pu. vAstudeva UvaM tri, aMbAI, kAra, indranIla pu. kesarI jAti kA terahavA. prAsAda, ratna uvA strI. bar3I mUrti / vizeSa / indra vAruNI strI. bar3I indraphalA prauSadhi / RkSa na. nakSatra, 27 kI saMkhyA / indroza pu. saMbhAvizeSa o imArato kAma meM dekhA Rtvija pu. yasa karane vAle, yazavasti / W oman idhu pu. pAma kI saMkhyA, bANa. iSTakA | strI. ITa ekAdaza vi, gyAraha kI saMkhyA : sushikssaa airAvata pu. kesarI jAti kA 21 cA prAsAda / / Iza pu. naMdI thara kA deva, vAstuNa, IzAma konA kA dipAla, mahAdeva / kaGga na. zanya vizeSa, kaaNg| Izvara pu. zikhara kI deva, mahAdeva / kaTi strI. kamara, gharIra kA madhya bhAga / IzvarI strI. pauSadhi vizeSa, zivaliGgI / kakana. karaNI, mAnyakumake Upara kA pr| karaNapITha na. jAdhyama aura kazI do paravAnI prAsAda kI pITha kaNAlI strI. kazI mAmA ghara ukSipta na. gubaja kA UMcA uThA humA baMdobA, prata / kadAcana pra. ksii| uttaraMga la. vArazA ke Upara kA mathAlA / manIyas tri. choTA, vadhu / usarA strI. uttarAphAlgunI, usarApAkhA bhaura uttarA kanyA strI.ThI rAzikA mAma / bhAdrapada me sInoM nksst| kapilI strI, kapalI, kolo, zukamAsa ke donoM tarapha uttAnapaTTa pu. bar3A pAra zikhara ke mAcAra ghAlA mNs| Alani................. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HTRARAMAassassince somAlI tI, pra moda mA pa ra bha pu. maMDovara kA dUsarA para, kalaza / kaponikA kebhAna pr| kumbhikA rUmI. staMbha ke nIce kI kuNbhii| kara pu. hastanakSatra, hAtha / kulatilakA strI. pAcahIM saMvaramA / karoTaka pU, guM kaMTachAcha ma. sajjA karNa na, konA, paTTI, siMhako kUrma pu. honA cAMdI kA kamamA, o mItha meM rakhA karNaka na, kaNI, jo gharoM ke apara nIce paTTI rakhI jAtI hai| karmazilA strI. kamAe ke piyAsI pAradhI zilA / karaNegUDha pu. khopA huyA konA, baMda konA / kesarin pu. pAMca gAlA prAsAda / kailAsa pu. kaisarI pAti kA pAraDaI aura zamma karaNedardarikA strI. guMbaja ke udaya meM mIcalA pr| karNasiMha pu. prAsAda ke kone para rakhA humA siNh| jAti kA ThArahavAM prAsAda / kAlI strI. kaNI, AyamA ke kAra kA ghr|| kariekA strI. gharoM ke apara naudhe kI padI, choTA koTi strI roDa saMkhyA, rekhA kI eka bhujA konA, koNA aura praraNa ke bIca meM kosI ko koTa pu. hilA, duge / phaalnaa| kola na. gubara ke rakSa meM gatAlu para ke Upara kA karma na. samuha vAcaka, bhUgoM kA samuha / kalA pu, madovara ko tIsarA para, zikhara ke kAra kovida pu. paMDita, mAmI / rakhA humA kalaza / koSThAgAra na. kotthaar| kalazAkama. kalaza kA peTa / kSaNa na, khaMDa, vibhaag| kalA strI. rekhA vizeSa, solaDakI saMkhyA / ziti strI. pATakA devatA, pRthvii| kalAsa pR. solaha konaa| kSitivallabha pu. rAjya mAsikA solahavAM prAsAda / kaSAya pu. pauSadhi vizeSa lisa na. laTakatI huI pt| kAsya ma.kosA, dhAtu vizeSa / kssiirm.ess| kAmadapITha na, gamAvi rUpayaroM se rahisa piitth| kSIrAva pR. samudra, vAstubandha vizeSa, kArA strI, jela kSetra, praasaadtm| kAla pu. dAtuSa, samaya / kSetrapAla pu. amuka moTisa bhUmikA deva / kAlandI strI, yamunA devii| kSobharaNA strI. konI kASTha ma. lkdd'o| kisura . kinnaradeva, puSpaka ke deva / khaNDa pu. vibhAga, maMjina, khaaNdd| kotivaktra na. pAsamukha / svara pu.TTA pAya. kosistaMbha pu. vijayastaMbha, doraNayAne stamA kharazilA strI. jagatI ke vAyA ke kAra aura bhauTa kolaka na. kola, 'er ke bhI banI huI prabhAva ko pAraNa karanevAlI kuja pu. bhgvgrh| shilaa| kuJcitA ruSo. prAsAdamAga ke mAma ko kolI khalvazAkhA strI. bAra kI mava zAkhAmoM meM poSI paura pAThavIM zAkhA kubera pu. uttara dizA kA disaam| ' svAvama. makAna kI moNk| ......... Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ................. .......... khura / pu. prAsAda kI dIvAra kA prathama para khuraka / khurA. graha pu. navakI sNkhyaa| grAsa pu. jalacara prANI vizeSa / grAsapaTTI strI. prAsa ke mukhavAlA dAyarA groyA smI, zikhara kA skaMgha mora mAmalasAra ke nIce kA bhAga / grIvApI, kalaza ke nIce kA gaa| ghaTa pu. kalaza, mAmalasAra / ghaNTA svI, kalaza, praamlsaar| ghaNTikA strI.choTI mAmalasArikA, saMvaraNa ke klsh| dhRta na. pii| mamArakana. dehalI ke prAge padacadrAti ke donoM tarapha kI phUlapatti valI mAkRti / gaja pu. sAtavA vAya, gapr| gamatAluna. guMbaja ke udaya meM pakaMTha ke kAra kA pr| gajadanta na.hAthI dAMta ko prAkRtivAlA mNddl| gajadhara e. devAlaya pora makAma grAdi banAne vAlA shilpii| gaNeza pu. gaNapati / gavaDAnsa pu. sipi nakSatra mAdi ko saMdhi kA samaya gandhamAdana pU. rAjyajAtikA bIsavAM prAsAda / gamdhamAdinIpo. bIsI sNvrnnaa| gandharva pu. bAstudeva / gandharvA strI. navazAsAnoM meM dUsarI mora pAsthI zAkhA / garu. kesarI jAti kA teisakI praasaad| garbha pu. garbhagRha / gahvara na. guphaa| gAndharva pu. phevAla ghara kA deva / gAndhArI stro. cAra zAkhAbAsA dvaar| giri pu. vAstudeva, parvata / gue pu. tAna kI saMsthA, rassI, horii| guru pu. bRhaspati, pAMcavAM graha / guha pu. kArtika svaamii| gRkSa pu. gUDhamaMDA, dIvAra vAla) maMDa gRha ne. para, makAna / gRhakSala pu. vAstudeva gRhina pu. gharakA mAlika / geha na. ghara, mbhNgh| godhUma pU. gehUM. pAya vizeSa / gopura na. kilA ke dvAra Ara kA makAna / gomeda va, gomUtra ke raMga kA rala vizeSa / hAritilaka na. maMDala vizeSa / anthi strI. gotth| caNDa pU. mahAdeva kA mAdeSa, yaha zivagi ko alAbArI ke nIce sthApita kiyA jAtA hai, jise snAtra jala usake mukha meM jAkara bAhara giratA hai, yaha smAtrajasa pIche doSa kA nahIM rhtaa| camichakA ruSo. devI vizeSa / caturastra bi. samorasa / caturdaza sa. caudaha kI saMkhyA / catuhikakA strI, coko mNp| catvarana, poka, bhAratA, yajJa sthAna / candra guhArazAlA kA deva, caMdramA / candrazAlA strI. khullI chata / sandrAvalokana na. khullA bhAga / candrikA strI. yAmalasAra ke Upara maudhe kamala ko prAkRtikAlA maag| campakA strI. ghazakoM saMvaraNA. carakI strI. vAstucakra ke zAma koDa kI devI / carabha na. gharalagna / dhAzakAra na. dhanuSa ke bhAkAra vAlA mNddl| cAra pU. jisameM pAva pAva bhAga somaha bAra bar3hAyA jAtA hai, aisI saMkhyA / citrakUTA o. bhArahavIM saMgharaNA / citrA strI. caudahA nakSatra cintAsman pu. pAThavA vyaya / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUDAmariNa pu. solahavIM saMbara 1 cuna cunaa| chandas na tala vibhAga chAdya na dhajjA : chidra na ched| : cha ja jagatI strI. prasAda kI maryAdeta bhUmi, pITikA, jaGghA strI, prAsAda kI dIvAra kA sAtavAM para jambhA strI. vAstu ke niko kI devI jaya pu. vAstudeva jayA strI. tIsarI zikSA kA nAma jaladeva pu. kumA ke ghara kA deva, varuNa / jalAdhipa vAstu kA deva kumbhapu.] pITha ke nIce kA hara nIkalatA hu galatAkAra thara / jAnu na chuuttnaa| jAla ma. AlIdAra khir3ako jAlaka na. makar3I kA jAlA jAlodAra khiDakI jAhnavI strI. gaMgA, nAnI kA deva jina pu. jainadharma ke deva, cIbosa kI saMkhyA | jI ma. purANA / jIvanyAsa na. devoM kI prANapratiSThA / jurgA strI. dhAnyavizeSa, juvAra / jyotiSmatI strI, mAlakAMganI auSadhi vizeSa / Ta TaGkAbha na yazamaMDala vizeSa | prA0 25 ( 210 ) ta taDAga na. tApAva, sarovara / tatpuruSa pu. prAsAda kI dIvAra ke ratha kA deva / tala na. nIce kA tala bhAga / napAtu vizeSa samA tithi strI, paMdraha kI saMkhyA toraNa va donoM staMbhoM ke bIca meM valayAkAra prAkRti toraNa .trika pu, caukI maMDapa | dAru na. kASTa, lakar3I, kArIgara dAruNa vi. bhayaMkara / dika strI, dizA, daza kI saMkhyA / dikpAla pu. dizA ke adhipati deva / divasAdhana pu. dizA kA zAna karane kI kriyA diGmukha vi. prAsAda, gRha mAvikA Ter3hApana | diGmUDha J diti pu. vAstudeva divAkara pu. bAraha kI saMkhyA, sUrya diza strI, daza ko saMkhyA, dizaH / dizipAla g. baMdhA ghara ke deva / dIrgha vi. laMbAI / talpa na zayyA pAsUna vi. majabUta | tabaGga na. prAsAda ke para prAdi meM choTI sAI ke dRSTi strI, pAMkha, nigAha | sorA vAle staMbha zukta rUpa tridaza pu. de. tridazA strI. teravIM saMcaraNA / vidhA a. tIna prakAra. tripuruSa pu. brahmA, viSNu pora vi trimUtti strI. dekho tripuruSa, uttaraMga ke deva / triMzat . tIsako saMkhyA / tarang. vairAjyAdi navayAM prasAda / pu. trailokyavijaya pu. rAjyAdi paMdrahavAM prAsAda | tryaMza na. tRtIyAMza, tIjA bhAga / da dagdhA strI, tithi vizeSa daNda pu. dhvajA laTakAne kA daMDa | danta pu. battIsa kI saMkhyA, dAMta, zivara darpaNa . pAyanA, rUpa dekhane kA kAma / dala na. phAlanA, dazAkSA strI. tIsarI saralA 1 devagAMdhArI strI, caudahavIM saMcAralA / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ni Sath :......... ( 218 ) devatAyatana pu. devoM kI paMcAyata nandA strI, prathama zilA, vo IzAna prathakA agni ko devanakSatrana, devArApAle nksstr| meM prathama sthApita kiyA jAtA hai| devapura. devanagara nandin pu. mahAdeva kA vAhana, baila, soha! devasundarI strI. cauthI sNvrnnaa| nandinI strI. paMcazAkhA vAlA dvAra, ApakumbhakA deva, deya vi. saMbAI / dUsarI sNvrnnaa| bolA strI. jhUlA / hiMDolA / mandI strI, koNI, bhadra ke pAsa kI choTI konii| dobArika pu. vAstudeva / nandIzapu. kesarI jAtI kA pAMca prasAda drAviDa pu. prAsAda ko eka jAti / mara pu. naravara. puruSa ko prAkRti vAlI pttttii| drAvikI pu. adhika movAlo prAsAda kI dIvAra, nartakI strI. nAca karatI huI putlii| aNdhaa| nalikA strI. navI sNbrkhaa| dvAdaza saM. bAraha kI saMkhyA navanAbhiH pu. yajJamaMDala vizeSa ! dvAra na, daravAjA navamaGgala pu. rAjyAdi 16 prAsAda dvArapAlapu. dvArakA rakSaka, caukIdAra / bhaSTacchanda pu. jisakI talavibhakti parAbara na ho| : . diraSTa saM. solaha kI sNkhyaa| pu. vAstUdeva saathii| nAgakula pu. mauTTa para ke deva ! ghanada pu. usara dizA kA adhipati kubera deva / nAgara pu. prAsAda kI eka bAsi / dhanuH ma. navavIM rAzi, dhanuSya / nAgarAkhI. Upara kA artha dekho| gharaNI strI. garbhagRha ke madhya hoMva meM sthApita navI nAgarI strI. rUpavinAko sAdI aNdhaa| shilaa| nAgavAstU pu.na. zeSanAga cakra, rAhamukha / gharAghara pu, kapisI maMDapa ke deva / nATaya zayu. nttraaj| dhiSAya na.27kI saMsthA / nakSatra nAbhi zrI. mdhybhaag| dhUma pu. dUsarA bhApa / nAbhicchanda pu. do jAti kI mizra bhAkRti vAlI kA / dhava pu. uttara dizA kA eka tArA, tArA / nAbhivedhapu. gvess| . .. .... dhvajapu. pahalA pAya, dhvjaa| nArAyaNI strI. mAdhavIM sNkrnn| dhvajA strI. pasAphA, jhaMDA, pjaa|| mAla ma, nAlI, pAnI nIkalane kA paranAlA dhvajAdaMDa pu. dhvanA rakhane kA daMDa, jisameM yA mAlI strI, dekho Upara kA mry| laTakAI jAtI hai| naaskn.komaa| dhvajAdhAra bajAdA rakhane kA phalAnA nirAdhAra pu. dinA parikamAvAlA prakAra maya prAsAda cAMkSa. pADavo mAya, kaak| nirgama pu. bAhara mIkalatA humA bhAga / na nizAkAra pu. bhAmasAra kA deva, caMdramA / nakulIza pu. adhvaretA mhaadev| . niHsvana pu. zabda magara na. gAMva, zahara / nRtya pu. nRtyamaMDapa, raMgamaMDapa / neRta pu. naiRtya koNake adhipati dikpAla / nanda pu. meva kI saMsthA / nandana pU. kesarI jAti kA tIsarA paura rAjyAdikA dUsarA prAdhAda! pakSirAja yu.kesarI bAti kA 3vAM prAsAda, nandazAlika yu. kesarI bAti kA cauthA prAsAda / paJcasaM, pAMca kI saMkhyA / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EMPithan. ( 216 ) paJcagavya na. pAya kA dUdha, dahI, ghI, mUtra aura gobr| pizAca pu. kSetramariNata ke prAya aura vyaya donoM barAbara paJcaviMzat saM paitIsa kI saMkhyA / / jAnane kI saMjJA / paJcadeva pu. brahmA, viSNu, sUrya Izvara aura savAsiSa pITha ma. prAsAda ko khurasI, mAsana / ye pAMca devoM kA samUhajAga ke deva / piiliipiich| strI. vAstucaka ke IzAna koNa kI devI / pazcAt saM. pacAsa kI saMkhyA / punarvasa pu. mAlA nakSatra / paTTa pu. pAcAraNa kA pATa / purana. gAMdha, shhr| paTTabhUmikA strI. apara ko mukhya khulI chata / purA na. paThAraha kI saMjJA pazAlA strI, dalAmA, rAmA / puruSa du. prAsAda kA jIva, jo suvarNa kA puruSa banAkara patAkA strI. 1 mAmalasAra meM palaMga para rakhA jAtA hai| patrazAkhA strI. dvAra kI prathama zAkhA kA nAma ! puSa , vaastudev| pada na. bhAga, hissA puSpakaThapu, dAtA, aMtarAla / panakapu. samatala chata / puSkara na. jalAzraya kA maMDapa, balAka ! gayakoza pu.. rmaakaar| puSpameha na. pUjanagRha / padmapatra na. pattiyoM ke prAkAra dhAmA thara, dAsA / puSpadanta pU. vAstudeva / paharAga pu, kesarI jAti kA 18 yo prAsAda | puSparAga na, pukharAja, rala vizeSa / pazilA strI. gumbaja ke kara kI madhyazilA, yaha puSpikA rU. gumbada ka para banA puSpikA strI. gumbada ke para banI huI prathama sNghrhaa| nIce laTakatI dikhatI hai| puSya na. pAThayA nakSatra / padmA strI. padmazilA, gyArahavIM sNvrgaa| pUtanA strI. vAstucakra ke naraka koNa ko devI / sAkSa pu. pApaNa (vAsA) ke deva / pRthivIjaya pu. kesarI jAti kA bArahavAM prAsAda / padhinI lau nvshaakhaapaalaadvaar| puSidhodhara pu. pAstudeva / pabAsana na. veba ke baiThane kA sthAna, pIThikA hai pRthu vi. vistAra, caudd'aaii| parjanya pu. vAstudeva, dhvajA kA dev| peTa / na. pATa mAdi ke nIce kA sAla / paryapu. palaMga, khATa / peTaka parvan ma. khAdaMDa kI do cUDI kA madhya bhAga / paurapu. dUsarA vyaya kA kaam| parvata pu. staMbha kA dev| . pauruSa pu. prAsAda puruSa saMbaMdha kI vidhi / patya . palaMga, khATa / paulI strI. prAsAda ko pola ke bhore bhITTa kA pr| pAda pu, zaraNa, cauthA bhAga) pauSNyama, 27 vA revatI mmtr| pAparAkSasI strI, vAstucakra ke bAyu kolAkI devI / praNAla na. pAnI nikalane kI nAlI, paranAlA / pArvatI strI. kalaza ke dedha / prativarNa ma.koma ke samIpa kA dUsarA konaa| pAva pu. na, eka tarapha, prabhISa / pratibhadra na. mukhabhadra ke donoM tarapha ke khaaNce| pAsavamAchatrA ke Upara chAya kA eka pr| pratirathakoneke samIpa kA cauthA komaa| pi vi. jamAI, mottaaii| pratiSThA strI. devasthApana vidhi pitAmaha pu. brhmaa| pratolI strI. pola, prAsAdAdi ke mAge toraNamA pita pu, vAstudeva, pUrvaja, pitara deva / do sNbh| jipati pu. yama, dakSiNa dizA kA vikpAla / pratyaGgana, zikhara ke koneke donoM saraka saMthA pipala pu. lakSa, pAkara, pilakhana / catupAza mAnakA / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 220 / pradakSiNAlI. parikramA. pherii| bhallAda pu.vAstudeva / prazota.tIsarA vyayakA mAma | bhavana na. prAsAda, maMdira, makAna, gRha / prabhA strI. teja, prakAza bhArAdhAra pu.zirAvaTI ghara ke pUjanIya veda / pravAla ma. mUmA, ralavizeSa / bhidrapu. prAsAda kI pITha ke nIce kA pr| pravAha pAnIkA bahAva / bhitti strI. dIvAra / praveza paroM ke bhItara kA maam| bhinna na, sUryakiraNA mAdi se bhavita garbhagRha, dodha vizeSa, . prahAra , bhUgoM ke nIce kA pr| vitAna (cha.) kI eka Ati / prAk strI. puurvdiyaa| bhuvanamaNDana pu. vaira jyAdi cauvahAM prAsAva / prAkAra silA, koTa, dIvAra / bhUtana. pAMca kI saMkhyA, dhiyAdi pAMca ttv| prAggrIva pu. prAsAda ke garbhagRha ke mAgekA mNddr| bhUdhara yu. kesarI jAti kA paMdrahavA pora baMzajyAdi prAcI strI. puurvdiyaa| ___mAti ko terahavAM prasAda / prAsAda pu. devamaMdira, rAjamahala / bhUmi strI, mAla, maMjila / lakSa pu. vRkSa vizeSa, kAkara, pilakhana ! bhUmija | pu. prAsAda kI ati vizeSa / plava pAnIko bahAva / bhumijA bhRGgarAja pu, pArasudeva / phariNamukha na. zeSanAmakA mukha, yaha nIMva khodane ke prAraMbha bhRza pu. vAstudeva / bhrama pu. parikramA, pherii| phAlanA strI.prAsAda kI dIvAra kesaaNce| bhramaNI strI. parikramA, pherI / phAMsanA zrI. prAsAda kI eka Ati vizeSa bhramantikA strI. dekho Upara kA zabda ! bhramA strI, prAsAda ke 3 bhASa ke mAna ko kolI masa: baGgana, kalaI mAmako dhAtu balA na. kakSAsana bAlA maMpa, garbhagRha ke blaarnnk| bhAge kA mApa, mukhamaMna / makara pu. mAra ke mukhamAlI naalii| maJcI strI. prAsAda se dIvAra kI aMdhA ke nIce rANa pU. pAMca ko saMkhyA, zivaliMga / aura devAla ke Upara kA para vizeSa / vIjapura na. kalara ke UparakA bIjorA / mArI strI. prAsAdakA zikhara athavA n| brahma pu. brhmaa| ma. e. RSi mAzrama, dharmaguru kA sthAna / brAhmathana. rohiNI nakSatra maNDana pu. eka vidvAna sUtradhAra kA nAma, jo 15 noM zatAbdi meM cittoTa ke mhaaraannaabhkaaii| bhakti svI, 12 kI saMkhyA / ke prAzrita yA prAbhUSaNa / bhagna vi. saMhitA maNDa pu. garbhagRha ke mAge kA grh| bhadrana, maMDala vizeSa, prAsAda kA madhya bhAga / maNDalama gola prAdi prAkAra vAlI pUjana kI mAkRti / bhadraka pu. bhAsA staMbha maNDuko strI, vAha ke Upara kI pATalI jisameM bhadrAstrI noMda ko dUsarI zilAkA nAma, tithi vizeSa / dhvajA lagAI jAtI hai| bharA ma.prAsAda kI dIvArAmaura stama ke maNTovara pa. prAsAdakI diivaar| mattavAraNa na. ktthaa| .... MAHARANAMAks.singanee bharaNI kAra kA pr| Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - : 3 mattAlamba pu. gavAta, jharokhA, bAbA, tAka mantra na jAna vizeSa / madhyasthA strI. prAsAda ke bhAga ke mAna kA kolo maMDapa kA nAma | manu pu. caudaha kI saMrupa | manohara pu. pAMcavAM vyaya kA nAma / ( 221 ) cant eTakArDa jAtI hai / malaya puM. rAjyAdi DDA prAsAda / mahAnasana rasoI ghara, rasoDA / mahAnola pu. kesarI jAti kA 14vA prAsAda / mahAbhoga pu. rAjyAdi 24 mahIdhara pujA 17va prasAda mahendra du. vAstudeva | prAsAda / mA . maMDapa, maMDavA | mandara pu. kesarI jAti kA chaTA prAsAda | mandarA strI. ikkasavIM sNvrnnaa| mandAraka pU. prasAda ko eka jAta kI chata / eka nakSatra / mandira puM. rAjyAdi pani prasAda devAlaya marut pu'. vAyudizA kA pradhipati, dipAla 4 mUlaka na. puM. zikhara ke nIce kA konA / markaTI strIvA ke kAra kI pATalI, jisameM mUlarekhA strI, zikhara ko sIne ke donoM ko ke bIca kA nApa, konA / va ke cAroM tarapha ghUmate haiN| mAlinI strI. chaha sAlAvAle dvAra kA nAma, 22 boM saMvaraNaH / mAhendra puM. rAjya dasavAM prAsAda mAhendrI strI. pUrvadizA muktA strI. motI / mukhabhadra na. prAsAda kA madhya bhAga / mukhamaNDapa pu. garbhagRha ke prAge kA maMDapa banAe / mukhya pu. cakra ke deva / muoloka na. damA ke Upara kA eka para | mudga pu. mUMga, ghAvya vizeSa / sUTa na. reDara, toccha / mUla ma. kSetraphala, kSetra kI laMbAI mora codAI kA guNA kAra ko 27 se bhAga dene se jo zeSa bace vaha mUlarAzi mAnA jAtA hai| dIne kA bhAga mAtR strI mAtR devatA | mArkeTikA strI. tAre ke samIpa kA vo sAtha jo metrtha na manurAdhA nakSatra mitra pu. vAstudeva mizrakA strI prAsAda kI eka jAti / mizrasaMghATana aMbAnIcA bAMbA vAyA tumbada kA doSa cha mIta pu. sUrya kI 12vIM saMkrAti 12vIM rAzi, madhulI / monArka pu. mInarAzi kA sUrya mIna saMkrAnti mukuTajjvala pu. kesarI jAti kA 20vAM prAsAda | mukulI strI. pATha zAkhAkAle dvAra kA nAma / sUpA strI. laMbA padi / mRgama, mRgazIrSa nakSatra, makara rAzi, vAstu deva / mRgArka puM. makara rAzi kA sUrya makara saMkrAti / mUt strI mo / mekhalA strI. dIvAra kA khAMcA / mer3ha pu puruSa cinha, liMga / meru du. prAsAda vizeSa, eka parvata / merukuToddhayA strI pacIsavIM saMvaraNA gha yakSa puM. Apa se kama vyaya jAnane ko saMjJA dehasI kA deva / yakSman pu'. vAstudeva / yajJAGga 1. vRkSa vizeSa, gulara / yama pu. dakSiNa dizA kA dikpAla, vAstudeva, bharaNI nakSatra / garbhagRha / yamAMza puM. kSetraphala kA nAma vizeSa | yamatullI strI. sammukha yava pu. jaya, dhAnya vizeSa | yAna na, Asana, savArI, yAmyA strI. dakSiNa dizA yugma na. do kI saMkhyA Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoginI ze posaTha devI, yoni strI. maMDala vizeSa / sUkSya maMDapa rajata na, cAMdI, dhAtu vizeSa ratnakUTa pu. kesarI jAti kA solahava prAsAda / ratnagarbhA strI. paMdraha saMbara 1 ra raMgabhUmistrI garbhagRha ke sAmane pAMca mogA maMDapa rekhA havI. lAMbA, konA roga . vAstudeva / rohiNI strI. ghoSA nakSatra raupya na cAMdI kA banA huA ! rathikA strI. bhadra kA gayAtha, pAlA / rana praveza dvAra ( 222 ) rUpakaNTha pu. gumbada ke udaya meM darikA ke Upara kA para la zIrSa disata J ratnasambhavA strI 24vIM saMcaraNa / lakSmInArAyaNa pu. viSNudeva lakSya ta. uddezya cihna reg. vizeSa prakAra kI gADI, kone ke samIpa kA dUsarA latAliMgodbhava na maMDala vizeSa / konA, phAjatA vizeSa | latina puM. prAsAda kI eka jAti rathA strI. prAsAda kI jAtI vizeSa / latinA svI. prAsAda kI eka jAti / roti strI, pittala, dhAtu vizeSa / rucaka pu. samora saMbha rudra - gyAraha kI saMkhyA, vAstudeva / rudradAsa pu. vAstudeva, rUpastaMbha pu. dvArazAlA ke madhya kA bha < ramyA strI ghaDI saMdaralA / ravi . bAraha kI saMkhyA, sUrya razmi pu. kiraNa / rasa pu. chaha ko saMkhyA 1 rAkSasa pu. prAya se *ya adhika jAnane kI saMjJA / rAjagRha na. rAjamahala 1 rAjapura na rAjadhAnI kA zahara, rAjanagara / rAjamandira na. rAjamahala 1 rAjamArga pu. sArvajanika Ama rAstA / rAjasena na. maema kI pITha ke Upara kA para rAjahaMsa pu. kesarI jAti kA 22 va prasAda rAjAMnA pu. kSetraphala kA nApa vizeSa rAma pu. tIna kI saMkapA (rAma, parazurAma aura rAma rAsana . sara mAya kA nAma rAhula na. zeSanAga kA muha / riktA strI moha kI yogI zilA 4, 9 ra 14 valabhI strI prAsAda kI eka jAti / tithi| valkala pu. moSadhi vizeSa / laya na. makAna, graha earer strI. eatgatanlI prAsAda ko gaMbhA liGgodbhavamA vizeSa | lohapU. dhAtu vizeSa,lohA | iter vaktra naM. mukha / vaDA na. hIrA / pU. kesarI jAti kA 16 ma prasAda / art strI. bhISadhi vizeSa, gI vaTa pu. vRkSa vizeSa, dara bar3ha varasa pu. prakAzI kalpita eka saMjJA / vapus na, zarIra / varATakA strI. prAsAda kI eka jAti / barAla puM. pAsa, alavara jIva vizeSa, magara varuNa pu. pazcima dizA kA dikpAla, vAstudeva | mAna pu. pratikarNavAlA staMbha | vasu pu. pATha kI saMkhyA, mATha deva vizeSa / vahni 1. mamiko kA dikpAla, agni, vAstudeva, citraka prauSadhi / vahnibha na. kRtikA lakSaNa / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAjin pu. paravathara, ghoDA kA pr| vizAla pu. vairAjyAdi mAThavAM prAsAda | vAnarezvara pu. hanumAna dena / vizva ma, jagat, teraha ko saMsthA / dApI strI. vaavddii| vizvakarman . jagata kI racanA karane vAlA devadAmana ma. maMDapa ke vyAsa ke prAdhe mAna ke udapavAlA zilpI gumbada, praratha kA deva, jagatI ke prAge kA viSNukAMtA strI. bhauSi vizeSa aparAjitA bakhANaka maMDapa / vistIrNa vi. vistAra vAyavya pu. bAyakonA vItarAga pu. rAmarahita jiradeva / bAyasa'. dhvAMzapAya, kaumaa| vRttavi, monaaii| vArAha pu. maMDapa ke vyAmA ke 3 mAna ke upayavAlA vRddhi vi. car3hAnA / gumbada / kharazilA kA deva / vRSa pAMcavIM pAya, naMdIgaNa, vRSaNa / vAri na. pAnI, jl| vRSabhadhvaja pu. kesarI jAti kA 24 prAsAda / bArimArga ma. dIvAra se bAraha nokalA humA khAMcA / / vedapu. cAra kI sNkhthaa| vAruNana, zatabhiSA nakSatra, . vedikA svI.pITha, prAsAda sAdikA praasn| vAsavAna. amiSThA nakSatra / vedI zrI. rAjasena ke Upara kA para, pITha vAstu pu. na. nivAsa sthAna, gRhAraMbhAdi meM vizeSa prakAra vezman ma, maMdira, ghara / kI devapUjana vidhi| gurga pu. kesIkA mA 17 vA prAsAda, ratna vizeSa / vAhana ma. savArI, gaaddii| vaidhRti pusatyAvIsa yoga meM se eka yoga / vighneza . gaNapati, gaNeza / vairAjya pu. prAsAda ko eka jAti / vijayAnanda yu. barAmyAdi 22vAM prAsAda / verATI strI. prAsAda kI kamamapatra bAlI dIvAra / vittatha vAstu maMDala ke deva / vaiSNava, zravaNa nakSatra / vidArikA strI vAstumaeila ke pragni kone kI devii| vyakta vi. prakAzavAlA ! vidyAdhara puM. gumbada meM tRsma karane vAle devarUpa / dhyaGga vi. TevA phevAla para kA dev| vyajanana pkhaa| vidhi pu. vAstumaNDala ke deva, brahmA / vyatikrama vi. maryAdA se mssik| viSu pu. pandramA, eka saMkhyA ] vyatipAta pu, sasAvIsa yoga meM se eka moga / viddha kiM. veSa, kaavtt| bhyaya pu. mATha kI saMkhyA, sarva / viparyAsa pu. viparIta, ulttaa| . vyAsa pu. vistAra, gola kA samAntara do bhAga karane vibhava pu. sAtavAM gaya / pAlI rekhaa| vimAna, rAjyAdi sAtA prAsAda, rAjadvAra ke pAge vyoman na. anya, maakaar| kA bakhANaka bhem| zrIhI strI. aba, mAya vizeSa / vimAnanA strI. prAsAda ko eka jAti / vimAnanAgaracchandA strI. prAsAla kI eka jAti / / zaka pu. baudaha kI saMkhyA, indr| vimAnapuSpakA strI. rAsAda ko eka Adi / zaGkara pR. IzAnakona, mahAdeva / vilokya puskhulA bhaag| pR. chAyA mApaka mN| vivasvana , bAstumaeDala kA deva, pUrya / zazAvata. prAsAda kI dehalI ke mAge kI bhara'caMdra vizati saM. bIsa kI sNkhyaa| kapAkAravAlI zekha aura latAmoM maasiimaasti| Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HERI TRANSSS - . . ..... ( 224 ) zaMkhinI strI. zaMkhAvalI, auSadhi vizeSa / zrIvRkSa pu. kesarI jAti kA sAtavA prAsAda sapala na. mogA / zvAna pu. cothA prAya / zatArddha saM. pacAsa kI sNkhyaa| zambhudizA strI. IzAma kona kAyanAsana zeSanAga kI zayyA Upara zayama karane Sada saM. chaha kI saMbhayA vAlA viSNudeva / SaDdAra na, do do staMbha aura usake apara eka eka paatt| zasyA hazrI. prAsAda ke 3 bhAga ke mAna ko kolImaMDapa / SaSTi saM. sATha kI sNkhyaa| zAkhodara na. zAkhA kA peTA bhAga / SoDaza saM. solaha kI saMsthA / zAma pu. prathama vyaya / zAlaJjikA strI, mAMca karatI huI pASANa kI saMbaralA strI. aneka choTe choTe kalazoM vAlA gumbada / putliiyaaN| sakalIkaraNa na. yeva pratibhA kI vidhi vizeSa / zAlA strI. prAsAda, gamArA. choTA kamarA, bhada, parazAla sabATa pu. tala vibhaag|. samadA / satya pu. vAstumaMDala kA deva / zAlI strI, cAvala, mAnya vizeSa. satrAgAra na. yazasAlA / zikhara na. zivaliMga ke dhAkAra bAlA gumbada / sadAziva kalazakA deva, mahAdeva / zirana. zikhara zirAvaTI, prAsamukha, eka saMkhyA vaack| sadya pu. konA kA deva / zirapatrikA strI, grAsa ke mukhavAlI paTTI, daasaa| sandhi strI, sAMtha, jodd| zirAvaTI strI. bharaNI ke kAra kA pr| sadhyA strI bhadrayara kA yeva / zilA strI. nIMva meM prathamavAra rakhI jAtI pASANa shilaa| sapta saM. sAta kI saMkhyA 1 ziva pu IzAna kona. mahAdeva / saptaviMzati saM. sasAvIsa kI saMkhyA / zirSa na. bharaNI ke Upara kA thrshiraabttii| sabhAmArga pu. tIna prakAra kI prAkRti vAlI chata / zukadAsa ne, prAsAda ko naasikaa| sabhramA strI prasAra ke mAma ke mAna kA pholI maekapa zukra . chA graha, yshnaacaary| samudbhavA strI. bArahavIM sNvrnnaa| zuklA strI, nautra meM prathama rakhI jAtI sAtabI shilaa| samosaraNana, tIna prAkAraNAlI dii| zuSTikAkRti strI. haathii| sarasvatI strI. maMpikA ghara kA devatA / zuddhasaddhATa ma, bada kA samatala caMdoSA, khata sarvatobhadrapu. kesarI jAti kA dUsarA prAsAda / zRjana. zikhara, choTe choTe zikhara ke prAkAra pAle saddhitilaka pa. vairAjyAdi praasaad| aMDaka. sarvAGgasundara pu. vairAjyAdi 21 kA prAsAda / zeSa pu. vArasumaMDala kA deva / savita pu. vAstumaMDala kA bega, sUrya / zalaja pu. pAdhAraNa kA banA jhuprA / sahadevI strI. auSadhi vizeSa / zailarAja pu. meha parvata / sAndhAra pu. parikramAvAle nAgara jAti ke praasaad| zravaNa na, 22vA nakSatra, sAndhArA strI. prAsAda kI jAti / zriyAnanda pu. dhauthA vyaya / sAradArU pu. zreSTha kASTha, zrInandana pu. rAjyAdi cauthA prasAda / sAvitra pu. vAstumaMDala kA deza : zrovatsa . chaThA vyaya, prasAda vizeSa, eka hI sAdA sAvitrI strI bharaNI ghara kA devatA / siMha pu. tIsarI prAya, vairAgyAdi prasAda . . / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MARATHAMUNAW ADAMummymapunmanmm mmmmmajewwwwwimageshinetNORayamawatanATION siMhagAkhA strI. mAra ko navavIM zAkhA skasya pu. zislara ke upara kA mAga siMhasthAna na. zurumAsa / stambha pU. zrabhA, svaMmA, dhvapAdaka siMhA pu. siMha rAzikA sUrya / stambhavedha pu. dhvAdhAra, klaayaa| siMhAvalokanA strI. prAsAda ko eka jAti / stotra na. stuti / sitazRMga pu. vairAjyAdi 12ko prAsAda / stha rAhala meM, pratiSTha maMDA meM pAnu paretI) ko vedI siddhAzrama pu. siddha puloM kA nirdhAraNasthAna / jisake kAra deva ko snAna karAyA jAtA hai| sIsakana, sIsA, pAtuvizeSa / sthAvara ma. prAsAda ke para, zanibAra / sugrIva pU vAstumaMDala kA deva / sthUla vi. mottaa| sunola na, pracchA molama ratna | snAnAdaka na. snAna jala, crthaamRt| suprabhA strI. do zAkhAyAmA dvAra kA nAma | smarakIti svI. eka zAkhA AmA dvAra / subhagA strI. tIna zAkhAbAlA dvAra / svayambhUpU. vinA pavita zivalina / sura yu. masarAla ghara kA deva / svarNa na. sonaa| muravezmanma devAlaya, deva maMdira / svastika na. vAstumaMDala vizeSa / suvarNa ma. sonA, dhAtu vizeSa | svAti strI, patahA nakSatra / suSira ma. cheda, polApana / sUtradhAra pu. zillI. maMdira aura makAna Adi banAne hari yu. kariekA kA deva, viSA vAlA kArigara haH na. para makAna / sUtrArambha pu. nIMva khodane ke prAraMbha meM prathama vAstubhUmi myazAla pu dhara ke dvAra kAra kA balApaka . meM kIle Thokakara usameM sUna bAMdhane kA mArama | hastapu. terahavA nakSatra, haath| sUyapu. bAraha kI miyA, bAstudeva, dvArazAkhA ke ka stAna. eka hAtha kI eka aguja, do hAtha kI saSTa mo. dAhinI paura se ginanA, utpatti, pRthI / yo prayuga, isa prakAra REF mA arAvara sopAna na. siiddii| aMguna sNkhyaa| soma pu. vAstumaMDala kA deva / hastinI strI. bhAta zAlAvAlA vAra / sodha pu. rAjamahala, hvelii| pu kesarI jAtikA javaprAsAda / saubhAginI strI. pAThaze zilA kA nAma / himA strI, 16vauM saMvaraNA / saumya pu.zubhagraha, budha / hemakUTa pu. kesarI jAti kA 15vA prAsAda / saumyA strI. uttara dishaa| hemakUTA strI, enI sNvrnnaa| skandA stro. vAstumaMDala ke kRtya kona kI devii| hrasva vi. chaTara, kama honA, nyUna / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi-patraka pRSTha lAIna 13 13 azuddha guNI vizvakama pAsAda prora 'stAva zuddha vaguNI vizvakarma prAsAda aura yastAda bedAce 102 kumA dava pRSTha lAIna azuddha zukha 13 prAdhAdiSu prANyAdiSu 1117.13,16-23, ina cAroM kSetra ke mApa meM 20.16, 21-23, devagaNa macA nahIM milatA 12 22 vimukhe vimukhe .. 23 15 kumA paMsa sAdhata: sArthataH mUmaNImaI bhramaNInI yo / ko do bhAga kI sadUdhdataH sarvataH digavizati vidhizakti pAdAMca pAdAsa maay'aa mniN sUrdhAdhaH mUrdhA: kA~gakA kaNikA samAbeM catuvizati pavizati 18 udayaka ne udaya karane chAghasasthAne chAghasasthAne fbhAga karato kareM ho jamAva .esaunI eka eka ghaMTo bhadrAca manAI sAmoM ydim vistara vistarA: aparAjiprapRcchA aparAjitA samuddhareda gayA ho gayA ho 146 . 45: * * . . * * , * * 1 . 5 . ** - 2 : samukhareta bavAveM sammoH kataM vyA vAhinI aura sambhoH kasaMdhyA dAhinI ora garbha garma garbha garbha 152 bhoSAha bhopapaha kuMbasidi mAgata: adhika mAna unchayerA vikhaNData hastAnala prakIsita bajAra naa ucca beza trikhaNDAta hastAGgala prakIttitaH bhavanAdeDa mArga: adhika kAzakA kozIyA ucaGga mArga kolImoM 63 12 175 16 bhAmA Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ armreweranaamanage menonymwNakArAgArakA NEWIST lAIna zuddha ___ lAIna 23 ( 297 ) pazusa zuddha pRSTha catuSTaya zako batuSTapaMzako 208 uruGga .. indanIsa indranIla 'kha' ke bAda yA mora kone ke 22 mA meTara- para se eka zRga haTA karake usake 214 badale zikSaka 215 zuddha tastramA bar3avizaSada kSevarUSa Sazcama satpramAra akhi vaidharUpa paJcam puramabhye 3 puramadhye khaMDa khAMDa zivagikI saMpAraNA 150 192 25 1954 pratyakSa tilaka dipada zivaliMga kI rASarA deva dhyaya kA nAma sisaka digda 216 26 23 yavakA kAma Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAda ke mahAyaka graMtha graMtha kartA bhuvanadevAcArya vizvakarmA maDala sUtradhAra 1 aparAjitapRcchA 2 kSIrAva 3 jJAnaprakAza dIpAya 5 sshs mn 5 devatA mukti prakaraNa 6 rUpamaMDana 7 samarAMgaNa sUtradhAra cha vAstusAra 6 mayamatam 10 zilpa ratnam bhAga 1-2 11 vizvakarma prakAza 12 kAzyapa zilpam 13 zilpa dIpaka 14 parimANa maMjarI 15 jina saMhitA 15 bRhatsaMhitA 17 viveka vilAsa 18 bRhacchilpazAstra 19 prAsAda maMDana bhAga. 1 20 zilpa ratnAkara 21 mAnasAra zilpazAstra 22 vizvakarma vAstu zAstra 23 murta cintAmariMga 24 prAraMbhasikhi kAttika 25 sbistaar'aar' mahArAjA bhojadeva Thakara pheru maya sUtradhAra..... kumAra muni vizvakarmA maharSi kAzyapa gaMgAdhara sl sugaaN eka saMdhi bhaTTAraka varAha mihira jina datta sUri jagananAtha aMbArAma somakurA aMbArAma vizvanAtha somapurA narmadAzaMkara somapurA mAna sAra RSi vizvakarmA zrI rAmadevaza udayaprama devasUra basunaMdI