Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Do( nandanavanakalpataru: 80 VOXAMS PROM saGkalanam kIrtitrayI dakSiNAyanam Jain Educational For rivale & Personal Use Only - Pawan.jainelibrary.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGkalanam (kIrtitrayI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH / / aSTamI zAkhA / / (saMskRtabhASAmayaM ayana-patram // ) saGkalanam : kiirtitryii|| sarve'dhikArA: svAyattAH // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta // vi. saM. 2058, I.saM. 2002 mUlyam - saMskRtasAhityaruciH // prAptisthAnam : zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAyamaMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007. phona : 6622465 samparkasUtram : "vijayazIlacandrasariH" C/o. rajanIkAnta bI. zAha 3, kusumakuMja, jaina Tempala sTrITa, vi. vi. puram, beMgalUra : 560004 dUrabhASa : 080-6670835 mudraNam : 'prAraMbha', amadAvAda / / dUrabhASa : 079-6565653 mobAIla : 9825011414
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prAstAvikam // s saptamasyA'STamasya ca dvayoraGkayormadhye dIrgha kAlavyavadhAnaM saJjAtamasti / tadarthaM tu vayaM kSantavyA vAcakaiH / kAraNadvayaM vartate'traitAvati kAlavilambe / ekaM tu vayaM gUrjarapradezAd vihRtya dakSiNapradeze beGgalUrunagaramAgatAH smaH, mudraNakAryaM tu ahammadAvAde pracalati, iti / anyad mukhyaM ca kAraNaM gUrjaradeze ghaTitA rauravaghaTanA mAnavAnucitavyavahAreNotthitA azAntirbhayagrastaM ca vAtAvaraNaM yena janAnAM nityakramo'pi vikSiptaH / asyAM sthitau 'ko'parAdhI'tyasya punarvizleSaNaM kRtvA piSTapeSaNaM kartuM nA'sti ko'pyAzayaH / bahubhirbahudhA bahuprakAraizca tatkRtameva / sa ca nAstyaivA'tropAyaH / 'ajJAnasyaivA'trA'parAdha' ityeva vaktumucitamityasti vicAradhIrANAmabhiprAyaH / kintu paripakvo jAto'dhunA samayo'ntarnirIkSaNasya iti tu nizcapracam / jIvanavijJAnAt dUraM muktavatI mAnavaM bhautikavijJAnasya vartamAnA pragatiH / vartamAnakAlamadhikRtya naitad vidhAnaM kintu bhAratIyA saMskRtistu mUlato jIvanavijJAnasya saMskRtirasti, AsId vA / jIvanatattvamevA'tra sarvoparitvaM bhajamAnamAsIt / anyat kimapi kiyadapi ca mUlyavat syAt kintu na kadApi jIvanatattvena svalpAmapi tulyatAM tadApnuvadAsIt / jIvanatattvaM gauNaM kRtvA nA'nyat kimapi sAdhanIyamAsIt / kintu na vartamAnakAle kimapIdRzaM dRzyate / adyatanI sthitistu pAzcAtyAnAmanukaraNasya phalamasti / gItAvacanamatra smartavyam- 'paradharmo bhayAvahaH' iti / mAtA tvekA'nanyaiva bhavati, anyAzca sarvA api mAtazvasAro bhavanti / mAtaiva saMskAradAtrI naa'nyaa| anyA ta bhaveta kadAcita snehadAtrI na kinta saMskAradAtrI yo mAtaraM muktvA'nyatrA'Tati na sa hitaM sukhaM vA sAdhayituM prabhavati / 'vande mAtara' miti tu ki nA'smAka gauravavacanam ? adhunA sAvadhAnena bhavitavyam / dIpastambhasadRzAnyArSavacanAni / anusaraNIyAni ca tAni yathAzIghram / prAnte, ajJAnasyA'ndhakAraH sarvato nirasyatu - iti prArthanA karaNIyA yena sarve'pi svakalyANaM hitaM sukhaM ca saadhyntu| "zivamastu sarvajagataH parahitaniratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAntu nAzaM sarvatra sukhI bhavatu lokaH // " vi.saM. 2058 jyeSThakRSNA dvitIyA kIrtitrayI beGgalUraH infi AAAAAAAMANASARAMMNAAMILOMMERO I RALARIANRAISAIRAMMAMANASimasena
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ N N mAghazuklapaJcamI vAcakAnAM pratibhAvaH haMho zrI kIrtitrayImunivaryAH ! sahasrazo vitIryate sAdhuvAdAH bhavadbhayaH tribhyaH hrssocchlnmaansen| samprAptaH nandanavanakalpataroH saptamo'GkaH / tatra / / pUjyapAdaparamaguruvarazrImadvijayAmRtasUrIzvarabhagavatAM jIvanaviSayakamasmallikhitaM lekhaM sucArutayA ca / prakAzitAn lekhAn dRSTvA paThitvA ca jAto manasi prmaahlaadH| zobhanataramidaM kArya vidhIyate bhavadbhistatra vizeSatayA pragatirbhavatviti vitIryate zubhAzIrvAdaH iti zam / A -vijyhemcndrsuuriH| sa 4
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH nandanavanakalpataruH svarATsAmrAjyamabhidhatte'pi / gIrvANavANIvipine tribhuvanakIrtitrayIrUDhaH ! // 1 // vipula bharatabhuvi saukhyaM saubhAgyamAdadhatI devI / sarasvatIyaM brAhmI bhArataM bhArataM saMtanute // 2 // RSINAM munInAmAryANAM mantrasUtravArtAsamayAnAm / kavitAvallIkadambAnAM kallolinI rasadA bhAratI // 3 // pAliprAkRtApabhraMzairAdhunikAbhiH sahasreNa / parivRttA vRtA samrAjIva nikhilajananI saMskRtA jayati // 4 // bhArata ! bhArataH syAH svArthaM parArthaM vizvArthaJca syAH / zAkhAprazAkhAsu bhRzaM rama mA gamastanmUlanikRntanam // 5 // saMskRtiH sA prathamA dhanyA vizvavArodbhAsayatyakhilam / tasyA vANI sanatnI vilasati kila saMskRtA bhASAmaNiH ||6|| nandanavanakalpatarurAkalpaM vilasatAdbhUyo'pi / 11 eft: 11 saMskRtisyandinI bata saMskRtabhAsurA bhAsatAmom // 7 // amandAnandasandohamalabhe nandane vane / kalpatarorvarArohamAlakSya kavijhaGkRtam // 8 // saprazrayAdaraM vande kIrtitrayamunitrayam / dharmakSetrakurukSetre surendraH kavipaNDitaH // 9 // zrIvijayazIlacandrasUrerdhyAyaM dhyAyaM sukRtIrhRdayam / pratibhAvamimaM dhatte ratnatrayiNAM turIyamAlokya // 10 // sabahumAnavinayaM (surendramohano mizraH)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH MARAT priyasanmAnyasUrimahAbhAgAH ananyapremAziSo vaH / bhavatpreSitA nandanavanakalpatarupatrikA adhigtaa| bahavo dhanyavAdAH / sarve lekhA manojJA vicArapUrNAzca santi / tatrApi 'eko nibandhaH' muni ratnakItivijayapraNIto'tIva mudamAtanoti / / brahmAnando yatiH A E
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH Do. rUpanArAyaNa pANDeyaH es-2/330, rAjyazikSAsaMsthAnakAlonI, elanagaJjaH prayAgaH u.pra., 211002 8-1-2002 mAnyAH , sAdaraM prnnaamaaH| tatrabhavadbhiH prahitaM pustakaM 'nandanavanakalpataruH (saptamI zAkhA) samadhigatam / atra prakAzitAH sarvA racanA ramyAH, jJAnavadhinyazca / raGgamaJce 'aho ! durdharSA daivalIlA'. ('IDipas' nATakasya saMskRtabhAvarUpam) nitarAM mArmikI racanA'sti / svAmizrIbrahmAnandendrasarasvatImahodayasyedaM rUpAntarakAryaM sarvathA prazaMsanIyam asti / manye agre'pi saMskRtetarabhASANAM ramyasAhityasya saMskRtarUpAntaraM vidhAya svAmivaryaH saMskRtabhASAyAH saMvardhane zlAghanIyamavadAnaM vidhAsyati / jayatu saMskRtam, sNskRtishc|| bhavadIyaH rUpanArAyaNapANDeyaH
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH mahezvaraH ramAnAthaH dvivedI B.A.M.S., M.A. (saMskRta) * jAma- vanasthalI, pIna-361130 dinAMka : 30-12-01 bhaanuvaasrH| pUjyazrIvijayazIlacandrasUrimahodayAH, praNAmaiH saha nivedyate yat - bhavataH ayanapatrasya ekaH aGkaH avalokitaH, paThitazca / manasi atIva AnandaH saJjAtaH / anilaH dvivedI (jAmanagarasthaH) mama agrajo'sti / tasya gRham etadayanapatram Agacchati / tatraiva aGkaH ptthitH| ahaM tu cikitsakaH asmi / varaNAnAmake grAme mama cikitsAlayaH asti / saMskRtam atIva rocate mahyam / saMskRtaM prati anurAgakAraNAt pratidinaM kiJcit saMskRtaM paricayArthaM paThAmi / bhavataH ayanapatre ye vaividhyapUrNAH / vibhAgAH santi te sarve nandanavanakalpataroH kusumAni phalAni iva pratibhAti / ayanapatrIyAH anekAH shubhkaamnaaH|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - kRtiH kartA pRSTham stavana-trayam vAcanAcAryazrImadvijayamANikyasiMhasUriH zrInemijinastotram amRta paTela: zrIvIrajinastotram amRta paTelaH zrIgautamastotram vijayazIlacandrasUriH zAradAstavanam abhirAjarAjendramizraH kimataH paraM tvadupAyane ? abhirAjarAjendramizraH alaGkAranemiH vijayazIlacandrasUriH matirdIyatAma abhirAjarAjendramizraH mano nibodha!! abhirAjarAjendramizraH loke kApuruSaH sa kthyte| Do.AcArya rAma kizora mizraH vAstavam es. jagannAthaH BARSAIRRITAMARRIOR R ASHTRA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaH kRtiH kartA pRSTham AtmapadArthasiddhiH pUjyapAdAcArya zrIvijayadevasUrIzvarANAM ziSyaH muniratnakIrtivijayaH AgAdaH cintanadhArA muktacintanam munidharmakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH hRdayapradIpaH alaGkAraviSayaM kiJcit svAmI brahmAnandendrasarasvatI prAbyasamIkSA bhAratavijayam' DaoN.rUpanArAyaNapANDeyaH munidharmakIrtivijayaH 'patram
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaH kRtiH anuvAda: amaratvAbhIpsA IrSyA kAvyAnuvAdaH / kathA jhena kathAH // satyo bodhaH Atmavat sarvabhUteSu nyAyaH daivadurnAlityam maGgalo'zvaH // vihaGgAvalokanam mama-nama kartA munijinasenavijayaH -munidharmakIrtivajayaH vijayazIlacandrasUriH munidharmakIrtivijayaH zI. muniratnakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH sA. amIjharA zrIH pRSTham 74. 75 77 81 83 85 87 88 91 97 98
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaH kRtiH prakRta vibhAgaH patram hatthayalaromAI * JOUNIK S saMvegamaMjarI kulayaM munikalyANakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH kartA dekiru munikalyANakIrtivijayaH lekhakebhyo nivedanam 1. kRpayA praterekasminneva pArzve sundaraiH suvAccaizcA'kSaraiH lekhaM likhitvA preSayantu 2. kRpayA mUlapratimevA'tra preSayantu na jherokSapratim / pRSTham 108 111. 113
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vande. stavana-trayam ___ -vAcanAcAryazrImadvijayamANikyasiMhasUriH (trayamapyetat 'vande mAtara' miti rAgeNa gIyate / ) zrIjinastavanam vande zrIjinam akalaM sakalaM kalitamahAbalaM nityanirmalaM zrIjinam // vizvasvAminaM nirupamanAminaM, apunarbhavamandiravAsinaM; vibhAsinaM svaguNavilAsinaM sukhadaM zivadaM zrIjinam // vande. 2. zrIgautamasvAmistavanam vande gautamam zaminaM daminaM saMyaminAminaM zuddhayoginaM gautamam // labdhimandiraM suviditasagiraM zrIvIrajinAntevAsinaM mahasvinaM paramatapasvinaM guNinaM gaNinaM gautamam // vande.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vande. 3. zrIsarasvatIstavanam vande zAradAm sukalAM subalAM kamalasukomalAM candranirmalAM zAradAm // buddhidAyinI siddhividhAyinI arhadvadanAmbujanmavAsinI subhAsinI tattvavikAsinI zrutadAM sukhadAM zAradAm // vande. -0 na bhavati nirvigopaka-manupAsitagurukulasya vijJAnam / prakaTitapazcAdbhAgaM, pazyata nRttaM mayUrasya //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta paTelaH 203-bI, ekatA evaeNnyu, bereja roDa, vAsaNA, amadAvAda - 380007. thAnAmAjana // 1 // // 1 // stotra -dvayam ro (vasantatilakAvRttam) he neminAtha ! bhavatA bhuvanArimAro - 'naGgaH kathaM hataka eSa hato durAtmA / jetuM jagat khalu vihAya zarIrabhAraM yo bhrAntavAn janamanassu vidhAya vRttim mAM mathyamAnamanasaM jinanAtha ! kAmaM __kAmena, paJcazarato parirakSa neme ! / saMvegadurgamidharoDhumahaM bhavantaM nAthAmi namrajanakAmitakAmakumbham eSo'rNavo'navataro nanu yatra tRSNA - grAho ruNaddhi bhavabhRnnivahA~stu nityam / projjvAlajAlavaDavAnala Urdhvameti mA~ deva ! tAraya bhavodadhito hi neme ! AjJAmRtena hRdayaM na pavitritaM me na zrotrapAtramapi tena bhRtaM kadAcit / netraM na vaktramakhilAtmahitaikasatra ! he nemideva ! bhavamitthamahAri mauDhyAt gotraM naya-tra ! jagadekapavitragotraM kalyANamandira ! pavi-tragaNaistu nAkam / bhaktAmarairnijavarorukRtAnukAraiH sphArairvacobhirabhinartitamagrataste rU jo Do 1. gobhiH - jJAnaiH trAtR / 2. pavinA trAyante - pavitrAH - indrAsteSAM gaNAH, taiH|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ (upajAtivRttam) deveza ! dehAtiraJjanAbhA karoti raktA~stu niraJjanA~ste / he nAtha ! bhaktAvahamasmi raktaH karmAJjanaM zodhayituM prasaktaH // 6 // (sragdharAvRttam) ArUDhaM prauDhimAnaM gaganamiva madonmattametattu, mUrta mAnaM, mattaM nu cittaM jina ! tava caraNe lIyatAmArjavAptyai / taptAstRptA yadatra vyapagatatimirAH syuH prasannAH prazAntAH zrIneme ! labhyamariman, kimapi jagati yat tvatprabhAvAddhi labhyam // 7 // mAdyatkandarpavyAlaM prasUmaragaralaM tIvradaMzaM savIryaM mUrcchantaM mAnase meM pratibhavamapi hA ! cidvilopaM ruNaddhi / vAg vidyA jAGgalI te, yatigaNavRSabhaiH sAdhyate yA narendraiH neme ! zaiveya ! sA me vitaratu suSamAM zAzvatImAtmajAtAm ToTo tvannAmnA somadhAmnA hRdayajalanidhau bhaktivIcipraNAlI - prAgbhArAkAntavanto nara-suravisarA nAtha ! namrAstathA'pi / lokAgre dhAma dhRtvA laghu paramahite modamAnA vi-mAne / bhrAjante nAtra citraM tvayi jagati vibhau trAtari zreSThasattve s 'kAlAtIte'ti vAka te bhavati jinapate ! sarvadA sarvabhadre dhuryA mAdhuryavaryA pravacanasamaye zrotrapeyA sudhIbhiH / kRtvA hRtsvarNapAtre bhavagadavigame syuH sudhAsphUrtimantaH sa zrIzaiveya ! sArca ! praNamadasumatAM syAt sadArogyadAyI // 10 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ protkIrNA varNamAlA pravibudhavRSabhairdevanadyAstaTeSu harSotkarSaprakarSAt tava paramagiraH pAvanIH puSpavarNAH / sodyAnavadyA zravaNapathamathA''ropya hRtpadmasatkaM sA'dyA'pi dhyAnamagnairvizadajalakaNeSvIkSyate tArakAsu kamburjAto'mburAzau taralatarajale tuGgataraGge prAdurbhUtA ca lakSmIH suragirimathane caJcalA'taH svabhAvAt / nemiM nIlAzmarazmipravaratanubhRtaM dhairyato'bdhi jayantaM sodaryau saMzritau tau, varaguNazaraNaM dhImatAM zreyase stAt cittaM mattebhamohaH parimathati vibho ! tvayyapi bhaktisakta mAcchinte mAracauro hRdayasadanato dhairyaratnaM prabho ! me / krodho ruddhAvabodho jvalayati satataM hRdvanaM bhakti sikta mitthaM he nAtha ! jJAtvA kuru mayi karuNAM rakSa rakSeza ! neme ! (vasantatilakAvRttam) paJceSudarpadalane prathitaikavIrya ! zaiveya ! veda ! bhavatAnmayi suprasannaH / kAmeSuNA mama mano nahi nAtha ! viddhaM varmAyate yadi vibhorvaradaH prasAdaH ujjIvito'smi bhavatA bhuvanaikamegha ! dharmyaM dhanurvikiratA hRdayAntarikSe / neme ! manojavikRteH zamanAya kAmya ! hRttoSapoSa ! vacanAmbuvinaSTazoSa ! 5] go ko ko // 15 //
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ (mAlinIvRttam) vizadajalajalakSman ! nIlaralorudhAman ! subhaga ! jinapa ! neme ! prauDhapAthodazabda ! / kanakakamalamAlAcumbitaM te'hriyugmaM bhavatu bhavatude me bhImakAntaM prazAntam 6o patraphalapuSpalakSmyA, kadApyadRSTaM vRtaM ca khalu zUkaiH / upasarpama bhavantaM, babbula ! vada kasya lobhena? // (jagannAthaH) kaNTakamayasampattyA, sampannaM tIkSNatAguNApannam / patraphalinIyutaM tvAM, babbula ! karabhAH kathaM jAH ? // (pratikAvyam)
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvIrajinastotram - amRta paTelaH // 4 // (yugmam) // 5 // namrAmarairnuto vIra: vIraM tIrthakRtaH zriyaH / vIreNaiva paraM jJAnaM zrIvIrAya namo'rhate vIrAcchubhaM jagatkSemaM vIrasya vikramaM zubham ! vIre zubhA dhRtiH zAntiH vIra ! he vIra ! pAhi mAm Atasya rAgasiMhena naSTasya dveSaharitanA / dagdhasya krodhadAvena jagdhasya lobharakSasA siMhAyA'STApado bhUyAt gajAya ca gajendrahA / dAvAya zucipAtho yaH tvaM mAtrikazca rakSase anekAntavaconItyA nItamekAntataH zivam / vizvaM pApaughasuklAntaM tato vIra: zivaM gataH tubhyaM namo namo nAtha ! vizve kalyANadhAriNe / apUrvabalavIryAya jJAtAya jJAtanandana ! mUlaM jJAtvA bhavasyAdiM pApaM karmA'zubhAvaham / dhyAnAgninA tvayA dagdhaM citraM zuklo'bhavad bhavAn yataH svAmin mamAtmA'yaM suvarNodaragaurabhAH / bhavatvataH sadA me'stu tAvako dhyAnapAvakaH hitAhitaM samAlocya kuryAtkAryamanAkulaH / deva ! praho'smi te bhaktau hIyaM hitapradA mama tava deva ! vilagno'haM caraNe ghorakarmaNi / karmadvipaghaTAdhvaMse mRgezAyitavikrame do // //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaGke karmabhirnAtha ! upeyuSi hRdi tvayi / bibheti na zizurbAlo mAtA''yAtA yadA gRhe ??o zraddhApUtaM vedyo'pi zrutvA svAmin ! vacastava / tasyA'pi muktaye syuste sambandhA bandhabAndhavAH 22 vijJaptimiti bhakte meM cApalatAM gatAmapi / nidhAyA''tmani vIra ! sya karmalatAM sthitAM mayi zarU tvadAsyAdindurAdAya saumyaM somo'bhavadyapi / kalaGkaM tu kathaM tatra hetau yatkRtau katham // 14 // zabdaguNaM nabho naiva khe vAgbhUtisthitI kimu ? / nAbhibhUtA vibho ! vAk te AsyAd vyApya jagatsthitA // 15 // citraM bhAso jagadvyAptA jJAnamayojjalasya te / dIpasyAntapradIptasya ghaTAunto'nyasya bhAH na tAH do haMsaratyaparA''tmA''khyA satyaM vAk te dadhe mayA / citraM, rame na te nAtha ! mAnase ramase mama cho yuvAM tu bhava'zIrSasthAviyamekA samAnatA / bhavAniva bhavAnnaiva bhedo'styastakalaGktaH 38 vIrastuto'mRtAvAptyai traizaleyaH stuto mayA / rudrAt ghorAt bhavAd rakSa zritaM tvAM vizvasaMzraya ! -0 1- saMsAraH, shivshc| 2-bha-vAn - candraH /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIgautamastotram vijayazIlacandrasUriH // 1 // // 2 // // 3 // |4|| ArhantyapratirUpaM rUpAtItaM tathApi cidrUpam / mantrAdhirAjarUpaM gautamarUpaM guruM vande zreSThatamaH sadguruSu pUjyatamaH pUjanIyatattveSu / jJAnaramo vigatatamAstamo'paho gautamo jayatAt zrIvIracaraNalakSmIH sevyatvenA'dhikIkRtA yena / kevalalakSmItaH khalu praNaumi taM gautamaM gaNinam zuddhajJAnanidAnaM samyag jinabhakti yoga eveha / sAdhitamiti nijacaritairyenA'muM gautamaM praNipatAmi Asaktireva na syAt kAryaM rAgasya, kintu bhktirpi| sthApitamiti yenA'sau zrIgautamagaNadharo jIyAt avalambya yaM ravikiraNamArUDho'STApadaM giriM tuGgam / zrIgautamo gaNendro'dhunA'pi taM kiraNamabhivande tvatpratimAM tvapratimAmimAM nirIkSyA'dya gautameza ! mama ! netre vikRtivicitre pavitratAyai matiH kurutAm zrIgautama ! tava mudrA gatatandrA prAstavAsanAnidrA / saMjanitabhavyabhadrA vitaratu saMghAya kuzalaM drAk hRdaye yat kAruNyaM zrIgautamagaNabhRto lasati puNyam / bimbasthanayanakaccolakayostat prakaTitaM manye kSeptuM sahajamalamalaM gautamapadakamalayamalamamalamidam / ___ vimalamanA nityamataH smarAmi tat pUjayAmi cA'hamiha // 6 // |7|| // 8 // // 9 // |10||
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 11 // // 12 // // 13 // // 14 // // 15 // zrIgautamasya vadanaM madhurimasadanaM sitAMzusamaradanam / mama manasi nivasatu sadA samatApathapathikapathyadanam styAnIkRtaphenanibhaM yadi vA navanItadhavalapiNDanibham / zubhrAdabhrAbhrAbhaM vibhAti gautamavibho ! bhavabimbam zrIgautama ! tava madhurimarasabharabharite manorame bimbe ! AsaktA mama dRSTistathA'nuraktA matinitarAm cellabdhayaH samagrAH syurbhagavati gautame, mama tataH kim ? / mayi tu sadA visphuratu zrIgautamanAmalabdhirekaiva / "bhajataH zrIvIrajinaM bhavati jJAnasya lAbha" iti rUDhiH / bhavatA taM tyajataiva nu tallabdhaM gautameza ! citramidam tvaM tIrthaM merustvaM tvaM dAnaM tvaM supAtramapi bhagavan ! / vedastvaM tvaM ca gurustvameva me tattvamasi paraM gaNarAT mantrAdhirAjayogAd gautamaguruyogabhAgahaM jAtaH / evaM cA''pto yogAvaJcakatAM mandabhAgyo'pi hetustatra gurUNAM karuNaivetIha nizcitaM mykaa| ata evA''rAdhakatAM samApnuyAmiti manISA me zrIgautamagaNabhRtstutireSA racitA'tra godharAkSetre / mantrAdhirAjapaJcamapIThasyA''rAdhanAvasare agni-samiti-gaganekSaNavarSe (2053) dIpAlikAdine kRtavAn / zIlenduH stutimetAM gautamaguNagumphitAmiti zam // 16 // // 17 // // 18 // // 19 // // 20 // 10
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAradAstavanam -abhirAjarAjendramizraH aviditatamasi kirasi bhagavati ! zatazataravikiraNanicayamanuditamiha jagati vizadayasi nigamajanitazucisaraNimakhilabhuvi satatasamupakRtamanujasumatimayi vidhisugRhiNi ! nanu vibhavasi vidhihariharazatamakhajagadabhimatanarapatisucaritamayi ! vilasasi raghupatiyadupatikRtimayi ! vilasasi nalanRgaraghukuruguNamayi ! vilasasi RtucayamadhuvivaraNamayi ! vilasasi ravizazidinarajaninicayamadhulalitavalanamapi! sukavanamayi ! vilasasi varavaraTakavicaraNamayi ! karavilasitasitamaNiphalaguNamayi ! dRgubhayavitaritaniravadhiratirapi kavijanani ! jayasi budhamahitajagati // 1 // aiuRlasahitakakhagaghacachajajhatathadadhapaphababhatramaGaNanakalitatanurasi budhamayi ! yaralavazaSasahamadhuritavapurasi dadhadabhirucividhirapi sRjati bhuvanamatha bhavadanumata umatinRharurirapi punaratha tirayati bhavadanumatagajaripurakhilabhuvanacayamiti tava vizadacaritamiha kalayati janani // 2 // ayi janani ! nizitamatiyutakavirasi navarasamadhurimamayasukavanamasi Rtupatinavakusumasitahasitamasi ghanasamayajaladatatisutapRSadasi sumarasamadajanimadhukararutirasi ghanarasitakalitazikhigaNanRtirasi ghanatamasi janani ! himakararucirasi lasaduSasi janani ! dinakararucirasi kalakuvalayakumudavikasanamudasi bhuvi yadapi ruciramiha tadakhilamasi himatatisitatanurapi janani ! jayasi // 3 / / ninadati tava janani ! ninadabhRti ninadati sukavihRdayamanuhataguNarasapadanicayamaciramupajanitabahalasukhamapalapitasakalaviSamaviSayacaramayi kavijanani ! bhavati bhavadanumata iha khalu sukatiratinRpatirapi nanu guNigaNagaNanaparamasamudayamaya ubhayajagati mahasi tapasi yazasi mahitatama udayalasitatama upAmita ravizaziyugala Rtapa Rtamumati // 4 // 11
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatamakhadhanuriva tadakhilakavanamayi janani ! navarasaruciramanupahataraNaraNanajananamatha vazayati sahRdayacayahRdayamapanayati nikhilaviSamabhavarujamapi sa bhavati janani ! garaladharapazupatirakhilabhuvanabharakuzalazubhapa iha sa bhavati tamasi kiraNanicayamRdapi sa bhavati vibudhakulapakuliza bhRdapi sa bhavati tava varavaraTasadazaguNadhara udayamRdapi sakRdapi bhavati na khalu sa jagati kimu budhajanasadasi lasati nanu vidhuriva // 5 // tava jagati janani ! nanu bhavati sakalamatizayitavidhijakRti karuNaghaTanamapi sukhayati yugalanayanajalamapi zizirayati hRdayamadhikavitamayi janani ! vidhurapi janayati tapanamatha ca ravirapi visRjati himanikaramuSasi lasaditaradiva bhavati sakalamapi // 6 // mayi vitara vitara varavaraTakaguNamayi janani ! zamaya mama nikhiladuritamapanaya mama kaluSanicayamavatara mama manasi kavanamapi vizadaya nanu raghukRdubhayacaraNakamalamadhukaragatirayamapi bhavatu tava lAlitasuta udayatu kavisadasi zaradi vidhuriva / / 7 / / // iti triveNIkavinA'bhirAjarAjendreNa viracitaM hrasvAkSaragrathitaM zAradAstavanaM sampUrNam // -0 bhUmikApaNDitAH kecit kecit phUTanoTapaNDitAH / rephransapaNDitAH kecit bhavantyevaM tu DaoNkTarAH // (rudradeva tripAThI)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kimataH paraM tvadapAyane ? -abhirAjarAjendramizraH // 4 // na dhanArjane na yazo'rjane na ca lokavandyapadArjane ayi vANi ! me yAdRzasukhaM tava padakamalayugalArcane !! // 1 // aindraM padaM vAruNapadaM kauberamapi sammatapadam svargAspadaJca nirApadaM vilasati tava priyatArjane !! // 2 // drAkSA sitA madhu zarkarA karpUravAsitapAnakam kiM kiM na mAtarvidyate tvadamoghakavitAbhAjane !! // 3 // kva punarmilanti divaGgatAH smRtizeSatAM nanu saGgatAH pazyAmi kintu kavIzvarAnnityaM tavaiva gRhAGgaNe kSaNabhaGgaraM kila jagadidaM kathayanti sammatasUrayaH adbhutacirantanatA paraM samavekSyate tvadupAsane svIyaM balaM niSpIDya mAM zatazo vipadbhirapIkSitam mAM spraSTumapi na ca tAH kSamA lInaM tvadIyavibhAvane na ca kAmaye'paravaibhavaM tvadudArakItikathAhate / viharAnyahaM kokilanibhastava saudhaparigatakAnane // 7 // caritazrutau tava kevalaM nitarAM kathaGkathiko'smyaham maJce'nyathA sutavagmitA siddhA janani ! vasudhAyane vyatiyAntyahAni nizAzca me bhAryAtatinayamadhurekSaNe iha tau, tvamasi tatrA'mbike ! kimataH paraM tvadupAyane // 9 // PER // 6 // ALLA HD // 8 // S
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ alaGkAranemiH vijayazIla // 1 // // 2 // // 3 // // 4 // nirdoSaM guNakalitaM, sadbrahmAlaGkRtaM sukAvyamiva / yajjIvanaM, prakurve, tannemiguroH stavanaracanAm zrInandanasUrIzvara-nirdezAcchIlacandranAmA'ham / vidadhe sadgurubhaktyA, granthamalaGkAranemyabhidham // upamA sadbodhadIptibhAsura ISTa yo'jJAnatimiramapahartum / sUra iva nemisUri-viharatvanizaM sa zAsanAkAze / / ananvayaH aidaMyugInagacchA-dhipeSu durddharSatejasA bhAti / zrInemirnemiriva pratApapuJjaH pradhAnatamaH // upameyopamA yasya prauDhapratApa-zcakAsti mArtaNDatApa iva caNDaH / tApo'rkasya ca sa ivA-'sau jayatAnnemisUrivaraH pratIpam - 1 tvatpravacananirghoSai-stulyaM garjantyaraNyake harayaH / tvAmupaminvanti mudhA, vibudhA hariNA dayAluhRdaya ! guro ! pratIpam - 2 re jalada ! mA'valepaM, kuru nijagarjAravasya prakharatve / yat tadupamamiha nemiH, sUrirgarjati hi dezanAsamaye pratIpam - 3 cennemisUrivadanaM, dRSTaM tadvAk zrutA ca bhavavipine / haridarzana-tadgarjA-karNanamastyarthahInamiha // 5 // // 6 // |7|| // 8 //
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 10 // // 11 // // 12 // // 13 // rUpakam - 1 sAkSAdasau vibhAti, jagadguruhIravijayasUrivaraH / bhUpapratiboddhA'bhaya-dAtA tapagacchanetA ca rUpakam - 2 abhiSekaM digvijayaM ripubhaGga saGgaraM vinaivA'sau / jinazAsanasAmrAjye "samrADa"bhavad gururnemiH rUpakam - 3 vibudhAnAmiva manujA-nAmapi pUjyaH zatakratuY=tnaH / nandatu nemigururayaM, lokaM zrutacakSuSA''kalayan rUpakam - 4 yugapradhAnA yadi no, dRSTA viSamArake nanu tataH kim ? / jaGgamayugapradhAno, nemiguruyaMta ihaivA''ste rUpakam - 5 neminUtanasUryo-'styastAcalarohaNena rahito'yam / uSNaruceratiricyata eSo'karkazakaro nu nemyarkaH pariNAmaH abhayaM nemivyAghro, datte SaTkAyamRgacayAya tathA / rakSati taM hiMsragaNA-daho ! mahaccaritamaticitram ullekhaH saGgharyugapradhAnaH, ziSyaiH kalpadrumazca bhuupaalaiH| yo gururamanyata nijaH, sa nemisUrirdadAtu zivam ullekhaH - 2 tApApagame somo vibudhAnAM sadasi yo gururvaagmii| cakrI sUrisamAje, sa rAjatAM nemigururAjaH // 14 // // 15 // // 16 // // 17 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 19 // smRtiH guravaH kumArarAjaH smaryante hemcndrsuuriindraaH| bhUpAn samupadizantaM, yaM dRSTvA'yaM jayatu gururAT // 18 // bhrAntiH sattvaM pavitratAmapi, yasya vilokyaiva daivataM manujAH / manyante yaM munipaM, taM vande nemisUrivaram sandehaH nemiguroratipratibhA-dIpti saMvIkSya mAmakInamatiH / sUryo'yaM siMho vA?, nirNetuM neti zaktimatI // 20 // apahRtiH nemirjagadgurutayA, khyAto jagatIha yadyapi parantu / naiSa jagadgururapi tu, svayaM nRdehe jagaccakSuH // 21 // - hetvapahvatiH kimayaM zikharI? nahi sa hi kaThinaH, kimu kesarI? nahi sa hiMsraH / jIvadayAkulakomala-cetaHkalito'styasau svaguruH // 22 // paryastApahnutiH na ziloccayo hi zailaH, zailastu suzIlanemisUrirayam / prANAtyaye'pyavicala-vratI tathA'tIva dhIramatiH // 23 // bhrAntApahnutiH vihvalayati mAM bhItiH, kiM duSkRtyasya ? naiva, nemiguroH / ityevaM jinazAsana-ripavo'nyo'nyaM vadantyadhunA chekApahRtiH nemigurorasahasaho-'nubhUya galitaM sakhe ! madIyena / kimahaGkAreNa khalu ? nahi nahyajJAnatimireNa // 25 // // 24 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 26 // // 27 // // 28 // // 29 // kaitavApahnutiH jinavacanopavanAnta-vikasitasurabhitasucaritapuSpANi / nemigurorvacanamiSAd varSanti zrotRkarNeSu utprekSA sadguNasamudramathanaM kRtvA''pya kRpAmRtaM prapIya ca tat / nemirabhUd bhUmitale zaGke'bhinavaH sudhAMzurasau utprekSA - 2 zrInemerakalaGka prakAzadharmatvamanupamaM vIkSya / tadavAptumiva tapasyati zazAGka AkAzamaNDape'dyApi rUpakAtizayoktiH yatsparzana-darzanataH smaraNAdapi pApakardamaH zuSyet / zuddhayeccittaM ca nRNAM, tajjaGgamatIrthamabhivande sApahnavAtizayoktiH gurudeva ! tAvakIne pIne'dIne hyagAdhahaddeze / pratiSThitaM gAmbhIrya, mUDhAstu tadarNave'numinvanti bhedakAtizayoktiH lokottaraH pratApo-'nupameyA brahmacaryaniSThA ca / bhavabhIrutA'pyananyA, sarvamasAmAnyamasya guroH sambandhAtizayoktiH yadbrahmacaryadIptyA vizvaM dedIpyate jvalajjyotiH / taM praNipatAmi nemi munimaNDalamaulimukuTasamam asambandhAtizayoktiH nemiguro ! tava kIrti-dizi dizi paryaTati tena tadgAnam / naiva karomi, na vayaM svairatvaM yat kadAcidapi // 30 // // 31 // // 32 // // 33 // 17
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 34 // ||35|| // 36 // // 37 // akramAtizayoktiH vardhanta eva sArdhaM sukRtAni yazAMsi nemisUriNAm / viphalIkRtakukRtAni jhaGkRtajanacetanAni tathA capalAtizayoktiH vipadAM haraNaM praharaNa-mapi doSANAM svapuNyazoSANAm / nemigurUNAM zaraNaM svIkartA tatkSaNaM vigatapApaH ___ atyantAtizayoktiH prathamaM gacchati kIrti-stataH pratApastataH svayaM sUriH / kSetre vihAraviSaye, kramaH samastIha sUrINAm tulyayogitA vacanAni nemimukhataH pApadhvAntAnyatho janasvAntAt / nirgacchanti hi mahatA-manubhAvo varNanAtItaH tulyayogitA - 2 zrInemisUriyazaso dRSTvojjvalimAnamadya me hRdye| karpUraphenapUrA-'kUpArajalAdi bhAti dhUsaritam tulyayogitA - 3 rAgI vA dveSI vA, syAt ko'pi tathApi so'sya no'svIyaH / vandaka-nindakayorapi, samaH sa mama guruvaro nemiH tulyayogitA - 4 kazmIrajaM malayajaM kastUrItyAdi sakalamapi sukhadam / zrInemisUrirAjA-manupamaguNakadambake cApi dIpakam zAradacandrajyotsnA prasaratyambaratale'rpayati zaityam / zrInemisUrirAjAM kSitimaNDalamaNDape tathA sphAtiH // 38 // // 39 // // 40 // // 41 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 42 // // 43 // // 44 // // 45 // AvRttidIpakam harati manAMsi janAnA-mutkRSTA caraNapaddhatiryasya / harati ca yo mArajaye, jayetsa sUrIzvaro jagatpUjyaH __ AvRttidIpakam - 2 zAnti yAnti munijanA vrajanti nizcintatAM sakalasaGghAH / zrInemisUrirAje netRtvaM kurvatIha saGghasya AvRttidIpakam - 3 raJjayatu nemisUre-rguNagAnaM mAnasaM guNijanAnAm / raJjayatu ca taccaritaM niratIcAraM dayAsAram prativastUpamA aSTAGgo yogo yadi prasAdhyate tarhi yacchati sa siddhim / ziSyASTakakalito'yaM prasevyate yadi, dadAti dharmaM tat / dRSTAntaH jinazAsanAdhipatyaM kartuM zrInemisUrirevA'lam / sakalakuvalayollAsaM vidhureva vibhAtumiha zaktaH nidarzanA yannemisUribhagava-cchAsanaparipAlanaM vineyakRtam / tad bAlasyA''zravaNaM svamAturutsaGgake'bhayadam nidarzanA - 2 gurudeva ! matkaM bhavyaM mukhamaNDalaM bibhartIha / vanarAjavadanazobhA vilakSaNaM hI satAM sakalam nidarzanA - 3 yaH spardheta balavatA sa patediti bodhayanta ete'dya / saGghadveSimanuSyAH patanti gurunemipAdayuge // 46 // // 47 // // 48 // // 49 //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 50 // // 51 // // 52 // // 53 // nidarzanA - 4 upazamayati santApaM zaraNagatAnAmasau gururnemiH / mahadAzrayaH sadaiva hi yogakSemada iti prathayan vyatirekaH jayatu sa nemiguruvaro bodhataTIprakaTano'prakamprazca / pratibhottuGgo naga iva kintu lasaccetanAkalitaH sahoktiH AvRNvanti samagraM bhAratavarSaM yadIyasukRtAni / nirmalayazasA sAkaM sa nemisUriH zriye'smAkam vinoktiH nemigurUNAM guruguNa-varNanamANitaM na yeneh| tasya kRtArthamapi janu-rna camatkurute madIyamanaH vinoktiH - 2 yadapi guruvara! bhavatAM svAntaM guNakAntamatha prakRtizAntam / tadapi vinA saGklezaM tad rAjati kAntazAntataram samAsoktiH "aruNo'yaM parikupyati tamase, pratibodhayati ca kamalAni / " kalpante nemiguroH ziSyA iti vIkSya gurucaritam parikaraH tIrthAnAM jIrNAnAM hRdayAnAmapi ca pApazIrNAnAm / uddhArakaH sa nemiH smaratApAduddharatvatha mAm parikarAGkuraH anuzAsti jainAzAsana-sAmrAjyaM cA'dhipatyamapi kurute / zrIsaGghasyA'pratimaM "zAsanasamrATa" sadA jayatAt // 54|| // 55 // // 56 // // 57|| 20
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - // 58 // // 59 / / // 60 // // 6 // zleSaH harati manobhavabhedI sabhAjanaM sadguNavrajasyA'rhan / sahitazcittavizuddhyA bodhiM vidadhAtu gurunemiH zleSaH - 2 yaH sanmAnasahaMso haMso'pi ca bhavyapuSkare bhavati / sa zivobhayado bhavatu sadAyatirnemisUrIzaH aprastutaprazaMsA gurudevA''dAya tava pradIptatejaHkaNAnime kiraNAH / uSNA aryamNaH khalu saJjAtA evamAbhAti aprastutaprazaMsA - 2 tejo'sya cedasahyaM pUSNo darpaNa kiM tadA, 'yaM cet / abhilaSitArthapradastad vRkSatvaM bhavatu kalpataroH prastutAGkuraH re re cakora-cetaH, pUrNenduzcellasatyasau suguruH| hantA'STamIndAvagurau gADhAsaktistaveyaM kA? prastutAGkuraH - 2 bho bhAvikA ! bhavadbhi-mithyAtvAkrAntacetaso guravaH / sevyante kathamiva? yadi nemirasau vidyate suguruH paryAyoktam jIrNaM pralaM tIrthaM kadambagirinAmakaM samuddhRtavAn / yastaM praNaumi bhaktyA, zaraNIkRtataccaraNayugalaH vyAjastutiH tejasvitA'trabhavatAM keyaM gururAja ! yad virodhijanAH / dRzyante samadRSTyA kriyate teSu ca dayAvRSTiH // 62 / / // 63 // // 64 / / // 65 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ - // 66 // // 67 // // 68 // // 69 // vyAjastutiH - 2 gAyasi guNAM, zca prathayasi saccaritaM, raTasi nAma nemiguroH / jihve ! kuta idamAptaM bhAgyaM? vada mAmadRSTagurum vyAjanindA nemaguiro ! krUro'yaM karmanRpo yattvadIyapatkajayoH / sevAM naivA'dAnmAM tvasvargApteranu dhRtAGgam AkSepaH bandho ! sindhostIre-'nveSTuM ratnAni cala vayaM yAmaH / athavA'laM tena yato guNaratnAbdhiH samastyayaM nemiH / AkSepaH - 2 nemirnahi dharmaguruH kintvAste brahmatejasaH prtimaa| nanu naiSa pratimA'pi tu sattvaguNastattvato jIvan AkSepaH -3 kuru kuru durjana ! gahI~ guNArhagurunemisUriNo nitarAm / santastvatto bibhyatu tyajantu maitrI ca tava kAmam virodhAbhAsaH gururapyaguruH klezaiH samo'pi yo rAjate'samo buddhyA / amamo'pi ca yaH, sa mama, pragurupragurupragururavatAt vibhAvanA sainyaM na mantriNo nahi nahi kozo nA'pi zastramastraM vA / tadapi parAjitamadanaH sUriSu rAjA jayatyeSaH vibhAvanA - 2 nAzitavAnanatiruSA roSAdIn SaD ripUn zamIzo yaH / mAnyo'sAmAnyaguNo dhanyo'nanyaH sa me gururjayatAt / / 70 / / // 79 // // 72 // // 73 //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ |74|| // 75 // // 76 // // 77 // vibhAvanA - 3 pallavayati pASANAn yadvAgamRtaM tiraskRtavadanRtam maGgalavacanA'kiJcana-mukhyaH saukhyAya sa guruH stAt vibhAvanA - 4 guruvacanazravaNAdanu-bhUyata iha zarkarAraso madhuraH / zrInemivadanacandrAt tigmA dIptiH samudbhavati, citram ! vibhAvanA -5 yuSmatkRtena tIrtho-ddharaNenA'kAri yuSmaduddhAraH / citraM mahatAmarthastaireva kRtAt sarati kAryAt vibhAvanA -6 dRSTA nadI giribhavA kvacanApi girinadIbhavo nA''ptaH / kintvadya nemiguruvAga-nadyAH puNyAdrirudgatazcitram vizeSoktiH satyapi bAhulye khalu pratyUhAnAM virodhinAM caiv| nA''pi viphalatA svIye satkarmaNi yena, gururasau jayatAt asambhavaH tIrthasamUhaM pratnaM punaruddhartA svakIyaprANapaNaiH / jaGgamatIrthasamo'bhUd, gururiti kenaiSyatIha vizvAsyam ? asaGgatiH tvadvAksudhAbhiSeko jAto macchotrayoH prabho ! kintu / durguNaviSaprabhAvA-nmuktaM maccetasA tu, citramidam asaGgatiH - 2 svIyamanobhuvi kartuM, jJAnAlokaM tvayA pravRttena / vihitaH sa eva ziSya-svAnteSvadbhutamado guro ! bhavataH // 78 // // 79 // // 8 // // 8 // 23
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaGgatiH - 3 guruvara ! bhavadIyaM khalu nikhilaM lokottaraM kathaM varNyam ? | tIrthonnatipravRttaH kRtavAn svAtmonnatiM hi bhavAn viSamam zAsanasamrAjAM kvA -'tulanirmalabuddhibalavilAsaH saH? / kvA'pyutsUtranirUpaNa - dakSA vidveSiNo varAkAste ? viSamam - 2 guruvara ! tavA'nuziSTiH kaThina- kaThorA'pi ziSyahRdayeSu / sadbhAvasaukumAryaM janayatyetat paraM viralam viSamam 3 " munireSa, naiva hiMsyAt kamapI" ti vibhAvya durguNaughastvAm utkaH zrayituM guruvara!, tvayA tu nirmUlanaM kRtaM tasya samam hRdayamatIva sukomala-matha tatra kRpA'pi rAjate paramA / anurUpa eva guruvara ! saMyogastvayi hRdaya - - dayayoH samam - 2 guruvara ! sAgaratIre madhupuryAmAptajanmano bhavataH / yuktA gabhIramA kila dhikkRtatucchatvamahimeyam samam - 3 bhavabhItivizaraNArtha- mitastato bhrAmyatA mayA'kasmAt / prAptaM viziSTazaraNaM nemigurUNAM bhavApaharam / vicitram zrIjinavacane bhagavati, karoti ratimAptumeva bhavaviratim / yo'sau nemiyatipati-durgatipratibandhako jayati 24 // 82 // // 83 // // 84 // // 85 // // 86 // 112011 // 88 // // 89 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 90|| // 9 // // 92 // // 93 // adhikam guruvara! bhavato hRdaye-'nupameyA'meyasadguNA mAnti / kintu na mAntIva kRpA, vyAptA vizve'tra vizvasmin adhikam - 2 parakIyaguNANurapi yuSmaccitte ziloccayIbhavati / zrInemisUriguruvara ! caritaM tava cArutAbharitam alpam doSakaNo'pi pareSAM, sUkSmAyAmapi na yuSmadIyAyAm / dRSTAvalaM praveSTuM, guruvara ! mahato mahIyo'daH anyo'nyam nemiguroH ziSyacayo, gurubhaktyA prINayati yathA svagurum / vAtsalyavarSaNenA-''nandayati tathaiva so'pi ziSyagaNam vizeSaH tvadabhAve'pi tvatkRta-sukRtAnAM tIrtharakSaNAdInAm / prahvIkaroti gAthA guruvara ! sahRdayahRdayAni bhavyAnAm vizeSaH - 2 tIrthe tIrthe guruvara ! parokSarUpeNa dRzyate hi bhavAn / rakSoddhAravikAsA-dikakArI bhUritIrthAnAm vizeSaH - 3 nemigurUNAM caraNA-vupAsamAnena ziSyavRndena / IpsitaprAptyA klRptaM "kalpadrurupAsito'smAbhiH" vyAghAtaH ye viSayA AnandaM dadate'khilalokamAnasAya sadA / tAneva "duHkhadAste" kRtveti tyaktavAn bhavAMzcitram // 94 // // 95 // // 96 // // 97||
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNamAlA satsaGgena sumArgA-nusaraNamatha tena puNyayogaH syAt / puNyena nemigurupadasevA'tha tayA'bhilaSitasamprAptiH // ekAvaliH niHspRhatA nirdenyA, dainyAbhAvo'titejasA jvalitaH / tejaH zamarasarasitaM, yasmin vilasanti taM stuve nemim mAlAdIpakam manasi manasijAd bhIti-rmano hi tannAzigurupade ramate / nemiguro ! bhayarahitaM manoramaM dehi paramasukham sAra: astyunnato himAdri-stato'pi jaladastato'pi nemiguroH / pratibhAbharaH zamasudhAM varSan bhuvane'tra bhavyataraH yathAsaGkhyam kuguNAn guNAn guNajJAn zoSayati ca poSayati ca toSayati / yatitatipatiratikumati-naimigururyaH zriye so'stu paryAya: prathamaM hemAcAryaM tadanu zrIhIravijayasUrIndram / pravacanaprabhAvakazrIH zritA tato nemisUrIzam paryAyaH - 2 prathamaM sUripravaraH, zAsanasamrAT tato'bhavat puNyaiH / tadanu ca jagadgurutayA, prAptaH khyAtiM gururnemiH parivRtti: datvA jalAJjaliM kila mamatAyai, sAmyasAgaro yena // samprAptaH, syAd bhUtyai vibhUtimAnnemisUriH saH 26 // 98 / / // 99 // // 100 // // 101 // // 102 // // 103 // // 104 // // 105 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 106 // // 107|| // 108 // // 109 / / parisaGkhyA gacchati dAhakabhAvaM dinakaratApo na tu pratApaste / guruvara ! yathA yathA kila, vRddhiM labhate tathA tathaivA'yam vikalpaH ayi duHkhatapta cetana ! saMklizyasi kiM bhayena mamatAyAH ? duHkhaharaM nemiguroH kuruSva zaraNaM smaraNamathavA vikalpaH - 2 bhavatu madIye citte saMklezo mohasambhavaH sabhavaH / athavA nemigurorbhAva-saMklezaharaM caraNazaraNam samuccayaH yasyopari te guruvara ! nipatati dRSTiH kRpAmbuvRSTimayI / tuSyati tRpyati puSyati bhavati svacchaM ca tasya manaH samuccayaH - 2 tIrthoddhAre prIti-bhavabhItizcA'hite'nukampaiva / pravacanarAgaH prabalo, vizadayati mahAtmatAM guro ! bhavataH kArakadIpakam tvannAmazravaNAdapi pApAsaktA janA guruvareNya ! kSubhyanti bibhyati tata-styajanti nijadUSitAcAram samAdhiH prANAntepyuddhAryaM "kAparaDA"-tIrthamiti vinizcitavAn / guruvara ! bhavAMstadaiva ca, maraNabhayamapagataM bhavanmanasaH pratyanIkam vasudhAtale viharatA sudhAMzurakSINatAguNenaiva / guruvara ! bhavatA'pAsta-stata iva gagane'yamArUDhaH // 110|| // 111 / / // 112 // // 113 // 27
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthApattiH bhavatA''ntararipuvRndaM nirjitamUrjitanijAtmavIryeNa / atha zAsanamatsariNAM guruvara ! katarattu sAmarthyam ! kAvyaliGgam re re manobhava ! parAbhava mano mA mamA'tinirmama re ! / nikaTe'sti tava vinAzo, nemiguroH svIkRtaM mayA zaraNam arthAntaranyAsaH zrInemisUrirAjaiH samarpitaM jIvanaM nijaM nikhilam / jinazAsanasevAyAM, satkarmArthaM januH satAM bhavati vikasvaram zrI misUrigurubhiH klezAH zamitA anekasaGghAnAm / zAntipriyA hi RSayo brahmarSivasiSThavanniyatam prauDhoktiH zrIhIra-sena-devA-cAryANAM caiva vijayasiMhAnAm / samatA-pratApa-puNyA-''rAdhanakaNanirmito nemiH sambhAvanA guruvara! bhavadupamAnaM cet sRSTau vizvasRT sRjennUtnam / sakalavilakSaNatejA-stardyupameyo bhavettu bhavAn mithyAdhyavasitiH dinakarakaranikaraM yo gaNayennipuNo guNI karagrAham / sukaraM tasya prayAtuM nemigurorguNataraGgiNItIram lalitam zAradazazAGkamaNDala- mAcchAdiyatuM nijaiH karatalaiste / azrAntaM prayatante nemiguro ! tvadvirodhijanAH 28 // 114 // // 115 // // 116 // // 117 // // 118 // // 119 // // 120 // // 121 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvaccaritakIrtanaM me cirakAlAd vAJchitaM gurupravara ! | adyA'kasmAdAptaM banditvaM tava guNeSu, dhanyo'ham praharSaNam - 2 guruvara! bhavAbdhitaraNaM jinazAsananaukayA tvayeSTaM prAk / citraM naukAdhipati - stvameva saGkhena vihitaH srAk ! praharSaNam - 3 "rakSArthaM kAdambA-'calasya rAjanyakAnupadizAmi " / iti tatra tvaM yAta- stIrthaM taistUpadIkRtaM tubhyam viSAdanam "adhunaiva yuktivacanaiH sUriM taM niruttarIkariSyAmaH iti sAmarSAgatapara-tIrthimukhaM nanu babandha mudrA te ullAsaH nemerhRdayaprapAyAM vilasad vimalaM kRpAjalaM samyak / prakSAlayatu mama malaM, gAlayatu jJAnatRSamatha ca ullAsaH - ?? guruvara ! bhavato'laGghyaM zAsanamullaGghayanti hatadaivAH / tatkaTukaphalAnubhavanA-vasare kupyanti nanu vidhaye ullAsaH 3 "svIyo'yaM parakIyo-'yaM " ceti dvaitamuktacaitanye / tvayyapi ca pakSapAtaM, kalpante ye'jJatA hi sA teSAm ullAsaH - 4 iSTApattiriyaM khalu khalA na khelanti yattava guNeSu / bhedaH satkhalayornanu kartuM loko bhavedataH zaktaH - 1 29 // 122 // // 123 // // 124 // // 125 // // 126 // // 127 // // 128 // // 129 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 130|| // 13 // // 132 // avajJA guruvara ! guNaratnAnAM rohaNaparvatasamAnamApya tvAm / mayakA dvitraguNA api nA'vAptA, mandabhAgyo'ham avajJA - 2 cittavizodhakamapi hita-bodhaM zrInemisUrirAjasya / yadi gRhNAti na kazcana, kA hAnirato gurorasya ? anujJA AzAse badhiratvaM, dhIrottama ! guruvareNya ! yenA'ham / khalavihitatvadgarhA-zravaNA'noM bhaveyaM vai lezaH yadyapi bhavatyadhairyaM na guNo, guruvara ! tathApi yuSmAkam / adbhutacaritaM zrotuM mayyutke sa guNa iva bhAti lezaH - 2 kIrtirgatA bhavantaM tyaktvA guruguNagaNoru ! guruvarya ! / bhavatopArjitamanasijavijayasya samasti phalametat mudrA bhaGktuM dadAti na rathaM yadbalatazcalati capalameva rathaH / Anandayatu zrIjina-zAsanarathacakranemirasau ratnAvalI mithyAtvadhvAntArkaH prathitakavirdoSacandramorAhuH / maGgalarUpazca budho bhavyAbjAbjaH sa jayatu guruH // 133 / / laza. . // 134 // // 135 / / // 136 // tadguNaH aSTAbhiH suviziSTaiH ziSTaiH ziSyairalaGkRtaM sugurum aSTadalakamalabuddhyA zirasi budhA dhArayanti mudA // 137 // 30
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 138 // // 139 / / R // 140 // // 14 // pUrvarUpam dehAvRtamapi rUpaM nijAtmano bodhadIpakena bhavAn / bhinna pratItavAniti nemiguro ! hAri tava sarvam pUrvarUpam - 2 astamiteSu sameSu yugapradhAnopameSu pUjyeSu / api nemisUridIpo dyotitavAn zAsanadyAM saH atadguNaH jinazAsanAnurAgo yadyapi bharitastavA'sthimajjAsu / nazvaratA ca kugandha-stathApi na prApi tena, citramidam anuguNaH nisargato'si nRratnaM tatra ca guruvRddhicandramaNikAraiH / malamapahRtya vinihitaM tejo'pUrvaM tato'vaziSTaM kim ? / / mIlitam ujjvalatejaHpuJja-zliSTaM bhavatAM yazoM'zurAzimiha / ko'pi vivektuM nA'laM, guruvara ! kaH puNyapuJjo'yam ! sAmAnyam zrInemisUricaraNA-mbhojarajaHkAntapuNyabhUmitale / avakIrNo'pi na gamya-stadIyapuNyANusaMghAtaH unmIlitam prasaratyapi dazadikSu sUryakaraiH saha bhavadyazaHprakaraH / uSNA'nuSNatvAbhyAM bodhanti budhAstayorbhedam vizeSakaH gurudevanemisUre-rupadezadivAkare prasRmare'tra / satkarmA'satkarmasu visadRzatA lakSitA lokaiH // 142 // // 143 // // 144|| // 145 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ - // 146 // // 147 // // 148 // // 149 // uttaram ko vibudho vibudhAnAM? duSkarmA''sevako bhavet kIdRg ? / ko'smAkaM tIrthAnAM coddhartA bhavati ? gurureva sUkSmam ghanagarjanAnukAri-tvatpravacanaghoSaNAM samAkarNya / / utsUtrabhASibhiH kila vetasayaSTiH pradazitA'nyonyam pihitam durvAdidarpamardana-nipuNaM guruvara ! bhavantamabhivIkSya / vastrairduNDhakaliGgaH-svakIyavadanAni pihitAni vyAjoktiH "bhayavihvalA nahi vayaM kintvasti tvaritamadya kAryavazAt / " iti jalpanto guruvara ! matsariNastava palAyante gUDhoktiH mattamataGgaja ! matto na bibheSyantaHpuraM ca bhedayasi / kintvadhunA tvayi rudro vartata iha gururiti tvayA dhyeyam vivRtoktiH vraja bho mattamataGgaja ! tyaja vipinaM me'dya nemizaraNasya / iti sAkUtaM gaditaM nemiguroH sevakena nRNA yuktiH zAsananindakalokA vIkSya bhavantaM bhayAt svayaM caiv| "vayamabhinandAmo" guru-devaivaM kalakalAyante lokoktiH varNananirapekSaM tava guNagauravamasti vizvavikhyAtam / AdarzadarzanaM nahyapekSate hastakaGkaNakam // 15 // // 15 // // 152 // // 153 // 32
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ - // 154 // // 155 // // 156 // // 157 // chekoktiH guruvara ! ziSyonnatyai tvakRtapuruSArthamatra ko vetti ? | sarvaMsahaiva vetti hi sahiSNutAM vastuto nAnyaH vakroktiH "mA'nyaM stuhI"ti kathite 'stavImyahaM mAnyameva' vaktIti / jihvA'sAmAnyaguNa ! prabho ! bhavantaM manasikRtya svabhAvoktiH nijamUrdhAnaM dhunvan sottejitameva ninimeSAkSaH / vANIM zRNoti bhavataH sahRdayavargaH sugururAja ! bhAvikam adyApi dRSTipaTale-'vatarati siMhAnukAriNI bhavatAm / bhavyAkRtirhi bhavyAn bhavyaM dadatI prabhAvabhRtA udAttam jinazAsanasamrAjAM sUrIzvaracakracakriNAM januSA / pavitritA seyaM madhu-matIdharitrIha puNyavatI atyuktiH nemigurau mArtaNDe-'khaNDapratApe pracaNDadIptau ca / tacchiSyASTakamindu-pramukhASTagrahavalayamamalam niruktiH yogavahanapravRttiM luptAmArabdhavAnazakyaM ca / munisammelanamakarostvameva, satyaM tvamasi samrATa pratiSedhaH tvAM kRtvA'naGgaM puna-raGgIkRtavAn yakaH sa na haro'yam tvaccitta-vacana-vapuSAM tredhA nirnAzako'sti nemirayam // 158 / / // 159 / / // 160 // // 16 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhiH dharmadrohigurubhyo rakSedaM zAsanaM dayAlo he!| tvaM zAsanasamrADasyAkrAnto drohibhidharmaH // 162 // // 163 // kugurUlUkavilocananimIlanAyaiva tigmadIptirayam / nAmnA nemiruditavAn dhArmikajanatAmanonabhasi hetuH - 2 visphuraNaM mama citte yadidamalaGkAranemiracanAyAH / tannemisUribhagavatkRpAsudhAvarSaNaM nUnam // 164 // zAsanasamrADiti pada-vibhUSito nemisUrigururAjaH / tapagacchAdhIzo'bhUt sarveSAM sUriNAM mAnyaH // 165 // tatpaTTodayazikhari-NyuditaH zrIudayasUririndunibhaH / yasyA'Gke'stakalaGke kRpAGkito lAlito'smyahakam / // 166 // tatpaTTe samadarzI sabaikyArthaM sadaiva kRtayatnaH / zrImannandanasUriH saGghanA''deyavacano'bhUt // 167 // pUjyatamA mama paramo-pakAramadhyApanAdinA'kArSuH / te, teSAM nirdezA-nusArameSA kRtI racitA // 168 // itthamalaGkArazate-nA''bhiSTuvatA mayA guruM nemim / sRSTA supuNyasRSTi-guroH kRpAvRSTaye bhavatAt // 169 / / appayyadIkSitakRtAH kuvalayAnandakArikA mykaa| anusRtyA'yaM vihito vidhu-veda-viyat-kare(2041) zaradi ratidaH // 170 // // iti alngkaarnemiH|| 34
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ matirdIyatAm -abhirAjarAjendramizraH // 1 // // 2 // // 3 // ||4|| samyagAlocya bandho ! nijAM pAtratAm / zAstradharmopadeze matirdIyatAm tailakASThopapannaM samagraM gRham / agnivatiH pRthakkavApi tannIyatAm eka evA'tmajasso'pyaho gaurgaliH / zarmaNe tasya madyaM gRhe hIyatAm ko'paro vA sahAyaH pareSAM raNe? AtmanaivA''tmazatrussakhe ! jIyatAm ropitazcetkapitthastadAsmin mdhau| svAdu ramyaM rasAlaM na sandhIyatAm vRzcikasyApi mantraM na jAnAsi cet / vyAlavaktre'GgulirjAtu no dIyatAm ArjavaM niSphalaM dRzyate'smin kalau / tacchaThe zAThyamevaikamAzrIyatAm gauriyaM garbhiNI so'pi garbhI vRssH| cittamevaM vivAde dvayozcIyatAm vIkSya bandho ! samudvegazIrNammanaH / gItireSA'bhirAjasya saGgIyatAm -0 // 5 // // 6 // // 7 // // 8 // // 9 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ * mano nibodh| -abhirAjarAjendramizraH // 1 // // 2 // yanirmitaM gaganacumbi mahArghaharmya puJjIkRtaJca sukhasindhuvihAratantram / saGkalpitaM yadapi kartumatho bhaviSye sarvaM jagatyavazinaSTi, mano nibodha rAmA'bhirAmatanuyaSTiranindyarUpA putro'pi candravadano vinatAzca bhRtyAH / tulyodarAzca vipadoghasahAyavantaH sarvaM jagatyavazinaSTi, mano nibodha nyakRtya zambhucaritazravaNaM mRDAnIpAdAbjasevanamathA'pi mukundabhaktim / yatsAdhitassapadi jAgatikaprapaJcaH sarvaM jagatyavazinaSTi, mano nibodha prakSAlitaM tanumalaM khalu kUpanIrai -- rgAGgairjalairvizadito na paraM cidAtmA / tIrthAni hanta na ca dRgviSayIkRtAni sarvaM jagatyavazinaSTi, mano nibodha saMsevitAH khaladhiyo'tanulAbhasiddhyai yad vaJcitAH sahRdayAzca parArthabuddhayA / AtmA kalaGkita ihaiva pazupravRttyA sarvaM jagatyavazinaSTi, mano nibodha ||3|| // 4 // // 5 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ SA // 6 // // 7 // lAlATikAH kupathasevanayojinaste drAkSAmadhUkavacanA nanu pIThamardAH / tvAmekalaM na paralokapathe zrayanti sarvaM jagatyavazinaSTi, mano nibodha prAptaM manuSyajananaM nanu yannimittaM tanmokSavama' bhavatA paripAlitaM no| zAstraM zrutaM na ca satAmanusevito'dhvA sarvaM jagatyavazinaSTi, mano nibodha matto'bhavo durabhimAnasurAM nipIya nItAnyahAni satataM parapIDanena / sarvezvaro'pi yadamUrtitarAM svayambhUH sarvaM jagatyavazinaSTi, mano nibodha yeSAM kRte vividhaduSkRtamapyupoDhaM lokAH prasahya nitarAmiva vipralabdhAH / te'pi tvadIyatanujA na sahAyinaste sarvaM jagatyavazinaSTi mano nibodha rodityaho divasamAtramupAyahInA prANapriyA sahacarI prthitaanuraagaa| yAvat kSaNaM ca tanujAH svakalatrabaddhAH sarvaM jagatyazinaSTi, mano nibodha // 8 // // 9 // // 10 // 37
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 11 // // 12 // neyaM gatA vasumatI saha kairapi prAG no vA gamiSyati punarnanu satyametat / saddharma eva tava vartmani mitramekaM sarvaM jagatyavazinaSTi, mano nibodha jAnanti kecidiha zaizava eva satyaM prAgjanmajanyasukRtena tapobalena / anye bhramanti nitarAM na vidanti kiJcitsarvaM jagatyavazinaSTi mano nibodha uccairgateSu patanAnmaraNaM na vArya lokApavAdabhayamasti gateSu nIcaiH / yAtrAM tatazzamaya madhyamavartmanaiva sarvaM jagatyavazinaSTi mano nibodha / tyAge ratiM kuru viraktimathA'pyavAptau tATasthyameva vizadIkuru vaibhaveSu / Atmasthiti jagati sAvayapuSpakalpAM sarvaM jagatyavazinaSTi mano nibodha yenopadizyata ihA''tmagRhItasatyaM tajjIvanaM kamalapatramivAmbhasitvam jAnIhi bhadra ! sakRdeSa tato bhaNAmi sarvaM jagatyavazinaSTi mano nibodha // 13 // // 14 // // 15 // -0 *
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka kApuruSaH sa kathyate Do.AcArya rAma kizora mizraH soroMzUkarakSetravAstavyaH 14/377, paTTIrAmapuram, khekaDA-201101(bAgapata) u.pra. pASANahRdayamAnavahRdayaM yadA'pAtayadbhuvi dRgbindUn, bhUcAlo'bhavadasyAM bhUmau yo vicalitavAMstadA tu hindUn / anAcArasahanaM tu kadAcijjanamanasA satataM na rucyate, sahate yo'nAcAraM nityaM loke kApuruSaH sa kathyate // 1 // 45050515 05/ ghanaghatA pratApaM garjanayA'cetattvamiha riputakSako'si, tvaM mAnavatAyA rakSako'si tvaM dAnavatAyA bhakSako'si / nijabAlakrandanaM zrutvApi ca samucitamAkramaNaM na manyate, sahate yo'nAcAraM nityaM loke kApuruSaH sa kathyate // 2 // zRNu tava hyo rAjatilakamabhavad bhUto'si kathaM tvaM vanacArI, hyo rAjamukuTabhUSita AsIH kathamadyA'bhUrvalkala-dhArI / karavAlasthAne vIra ! tvayA haste dAtraM kathaM gRhyate, sahate yo'nAcAraM nityaM loke kApuruSaH sa kathyate // 3 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ye prAsAde pratidinaM vividhapakvAni bhakSayanti sma mudA, te bAlA annaroTikAmapi prAptuM zaktAzca bhavanti kadA? dRSTvA nijabAlAn bubhukSitAn vIrapratApa ! tvayA'pi rudyate ? sahate yo'nAcAraM nityaM loke kApuruSaH sa kathyate // 4|| yasya karAttAM ghAsaroTikAM prApya biDAlo dhAvati pazya, rorudyate kRto'pi tUSNIM kathaya sakhe ! bAlo'yaM kasya ? anAcArahananAya prajAsukhamadhigantuM vIreNa yudhyate, sahate yo'nAcAraM nityaM loke kApuruSaH sa kathyate // 5 // 45055 uttarapradeza eTAjanapada-zUkarakSetrinavAsI, hotIlAlakalavatyoH putro mizrayorAtmavAn / kAvya-nATaka-gItAdiracayitA rAmakizoramizra iha, kizoragItAraliracanAyAM kizoragItaM kRtavAn // 6 // -0 40
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vAstavam es. jagannAthaH maisUru vimalatama-mRdRlatUNa-rAji-saMchannAsu ramaNIyaparNacita-viTapigaNa-nibiDAsu dhamaniparigRhayitRsurabhimedurapuSpagucchAlizobhitAsu / zamapoSa-lASi-jana-hRdayasatarpaNakrama-bodhabhavyAsu bhUmISu saubhAgyamamitayA mAtrayA''sisvAdayiSurahaM prApnavaM sumavATikAm kalaravaM karNayorakalayaM pakSiNAmalameSa AsIt sumodotsavAya yo balamasRjadiva karNanADISu yena conmIlito mAnabhUmA / sulalitavilAsena cetasA zubhreNa valayamiva lokAtigaM bhavyamAvizaM kalikAlabhAvasya sUcanA'pi na yatra tatrA'nvabhavamatimudam // 2 // mAnase nabhasi RjurohitaM varNilaM gAnamapi laukiketamadhikamedhayan lInayA hRdayasaMbhavayA'pi lIlayA nAkeSu bahuvidheSu / mIna iva sAgare mRga iva ca kAnane nUnamuru vihRtimAn susamayAkurvan vi - mAna upavizya bhuvaneSu ca bhramaNarucirabhyanayamatulanRtyam / // 3 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ loko etadantara eva ko'pi kila netrayo ryotiriGgaNa Azu viSphuran daurmanasyAtiparidInamukha uditAzrurabravIt "tava bhavet sarvamapi zam / pAti mAM ko nizitacadhughorAt khagAt ? bhItirAkSasanakharabandhAnAnmocane heti cItkRtirAsyato me na niHsaret sujana-kAruNyajAte" vyAdAya caJcumatha kathitavAn viH kazci"dAdAya kASThAni nirmitsunA nIDamAdau mayA'nveSaNIyaM sthalaM kimapyaNDabhakSyapravezyam / khedAnagaNayatA kathamapi ca nijapotamodAya yatanIyamAmiSAdmarayukti bhedena saMrakSaNIyaM vapuH sapadi kraNIyamutkUjanam" tadanu taruratinibiDadalarucira-suviTapoDagada "dakhilabhU-garbhatalamadhikayatnena viditamaviditamityakRtabhedamanveSyamanizamapi salilaM mayA / yadi vRSTirAgatA mama tu cintA gatA, sudinAni jAtAni / yadyajaladA dizA vidizAzca-kathamahaM smitakAntilezamapi zeSeya parNapaTale ?" // 5 // // 6 // 42
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakalamidamArNya bhRzamahamacintayaM "prakaraNe lezato'pi na zAntiratrAsti zuka iva kavIbhavan prAkRto raTati yAM vIkSyopavanamAdarAt / akapaTo vISayo'yamatitamAM klezavat prakaTamanaTannayanamArgeSu zAntaghoSakasamudayasya puru-jIvikAgharSaNaM- 'zama' iti jaDairvarNyate // " // 7 // (kannaDasAhitye nitarAM prasiddhaM vArdhakaSaTpadInAmakaM chando'tra prayuktam / atra SaT pAdAH / prathamadvitIyayoH tathA caturthapaJcamayoH pAdayoH catvAraH paJcamAtrAgaNAH vrtnte| tRtIya-SaSThayoH punaH SaT paJcamAtrAgaNA eko guruzca / la.gu.la.la. iti vA la.gu.gu. iti vA gaNavinyAso'tra kathamapi naiva bhavediti niyamo'sti / chandasyasmin dvitIyAkSara-prAso niyataH / parantu yatirna niytaa|) - 0 yatkiJcidAtmAbhimataM vidhAya niruttarastatra kRtaH pareNa / vastusvabhAvairiti vAcyamitthaM tadottaraM syAd vijayI samastaH //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmapadArthasiddhiH - le. pUjyapAdAcAryazrIvijayadevasUrIzvarANAM ziSyaH vijayahemacandrasUriH dRzyate samprati jagati yad AstikarUpeNa svaM manyamAno'pi janaH nAstikavadeva vyavaharati / tatkAraNantu etadeva yad tasya manasi AtmarUpatattvasya nizcitarUpeNa pratItiH naivAsti / yadyAtmanaH siddhiH sandigdhA tarhi tadAdhAreNa vatarmAnAH puNyapApaparalokapunarbhavAdayo'pi asanta eva bhavanti / ata AtmasiddhiH prArambhe eva kartuM yogyA / anekazAstreSu asyopari bhinnabhinnarUpeNa baDhyaH carcA-vicAraNAH kRtAH vilokyante / prabhumahAvIraparamAtmanaH prathamagaNadharazrImadindrabhUterapi eSa eva sandehaH manasi AsIt / prabhuvIreNa tanmanaHsthitaM sandehaM kathayitvA pratyakSAdipramANadvArA sa sandehaH dUrIkRtaH / katipayajanA evaM kathayanti yat AtmA naiva pratyakSaH sa tu anumAnAdipramANadvAraiva sAdhayituM zakyaH / bhagavatA kathitam - AtmA pratyakSagocaraH / katham ? jagati evamavalokyate yat yasya guNAH pratyakSAH bhavanti sa guNyapi pratyakSa iti manyate / 'jIvo'sti na vA' etAdRzasaMzayarUpavijJAna eva jIvo'sti / sa tu sarvasyaiva pratyakSarUpo vidyata eva / yaH vijJAnarUpo bhavati sa svasaMvedanapratyakSataH svasaMvidito bhavatyeva / anyathA vijJAnasya jJAnarUpatvaM naiva ghaTate / ataH saMzayarUpavijJAnaM yadi pratyakSamasti tahi jIvo'pi prtyksso'styev| ___ api ca vinAtmAnaM yasya kasyApi janasya manasi evaM bhavati yat - mayedaM kRtam, idamahaM karomi, idamahaM kariSyAmi, iti traikAlikaviSayaH pratyayo bhavati, sa kathaM ghaTiSyati / atra pratyaye yat ahaMviSayakaM jJAnaM bhavati tadevAtmanaH pratyakSasiddhau pramANam / etajjJAnaM naivAnumAnam yatastad liGgajanyaM na, nApi ca AgamarUpa pramANajanyaM yataH AgamAnabhijJAnAM janAnAmapi etAdRzaH ahaMviSayakaH antarmukhabodho bhavati /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyacca AtmanaH avidyamAnatAyAm 'aham' etAdRzaM jJAnaM kathaM bhavet / jJAnaM kadApi nirviSayaM tu na bhavatyeva / yadi ahaMpratyayaviSayabhUtAtmanaH svIkAro na kriyate tadA tajjJAnaM niviSayameva bhaviSyati / tattu na samIcInam / ataH 'aham' ityAkArakaM yajjJAnaM sarveSAM bhavatyeva tasmAt tadviSayatayA AtmanaH svIkAro'pi avazyameva kartuM yogyaH / api ca etAdRzaH pratyayaH zarIraviSayakaH naiva svIkartuM yogyaH yataH mRtAvasthAyAM tAdRzapratyayasya abhAvaH sarveSAM dRzyata eva / AtmanaH pratyakSasiddhau aparApi yuktiratra nirdishyte| yat-AtmanaH smaraNAdivijJAnarUpaguNA pratyakSaviSayA bhavanti, ataH AtmA pratyakSo'sti / guNapratyakSatve guNino'pi pratyakSatvaM sarvatra nirvivAdaM svIkriyata eva / rUpAdayo ghaTasya guNAH te pratyakSajJAnaviSayA bhavantiH ata eva ghaTo'pi pratyakSa iti vyavahAro bhavati / guNaguNinorabhinnatvAt / guNaguNinorabhinnatvaM tu sarvairapi svIkriyata ev| tadasvIkAre tu pade pade anekavidhA Apatti: aapdyet| yataH prathamaM tu ghaTAdipadArthAH sarveSAM pratyakSaviSayAH santi tatraiva doSaH samApadyeta / katham ? cakSurindriyeNa tu rUpameva gRhyate, na ghaTaH, ghaTastu rUpAd bhinna eva / tadA 'ghaTo mayA jJAtaH' iti vyavahAro na bhvissytyev| vyavahArastu bhavatyeva, tasmAt guNaguNinorabhinnatvameva svIkAryam na tu bhinnatvam / tatazca smaraNAdiguNAH pratyakSagocarAH bhavanti te ca viSayaM vinA naiva kadApi sthAtuM zaknuvanti, yazca teSAM viSayaH sa evAtmA ataH guNapratyakSe guNinaH AtmanazcApi pratyakSatvaM siddhaM bhavati / api ca jJAnAdiguNAnAmamUrtatvAt dehasya ca mUrtavAt jJAnAdayo guNAH dehasya naiva saMbhavanti kintu amUrtasyAtmanaH eva sambhavanti / anumAnenAtmasiddhiH daNDAdikaraNAnAmadhiSThAtA kubhakAra iva indriyarUpa karaNAnAmapi ko'pi adhiSThAtA bhavitumarhati / yazcAdhiSThAtA sa evAtmA / nAnyaH ko'pi / aparaJca - indriyadvArA viSayANAM grahaNaM bhavati atastayormadhye grahaNagrAhyasambandho'sti,
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatra ko'pi grAhakaH bhavitumarhati, taM vinA grahaNaM kaH kuryAt / yaH grAhakaH saivaatmaa| anyacca - dehAdInAM bhoktRtvenA'pi AtmanaH siddhirbhavati / yad yad bhogyamodanAdi vastu vidyate tasya bhoktA puruSAdirbhavatyeva evaM dehAdyapi bhogyamasti atastadbhoktRtvena AtmanaH siddhirjaayte| tathA ca - jagati ye kecana saMghAtarUpA: padArthAH gehAdayo vidyante tasya devadattAdiH svAmirUpeNa bhavatyeva / tathaiva dehAdirapi saMghAtarUpa eva atastasyApi ko'pi svAmI tu avazyameva bhavitumarhati, yaH svAmI saivAtmA / AtmAnaM vinA dehAdeH svAmI bhoktA ca nAnyaH ko'pi saMbhavati ataH Atmaiva svAmitayA siddhyati / ___ api ca - yasya viSaye saMzayo jAyate sa kutrApi vidyamAnaH bhavatyeva / avidyamAnavastunaH kutrApi saMzayo na bhavatyeva / asmAkaM manasi 'jIvo'sti na vA' iti saMzayo bhavati, tenApi AtmA'sti iti siddhyati / 'nAsato vidyate bhAvo, nAbhAvo vidyate sataH' iti vacanametadarthasaMsUcakam / jagati ye kecana padArthA vidyante tadvAcakAH zabdAH bhavantyeva tathA ye zabdAH vidyante teSAM padArthA api bhavantyeva / niSedharUpeNAtmanaH siddhiH| yasya kasyApi vastunaH kenA'pi yadi niSedhaH kriyate, tarhi tasya vastunaH vidyamAnatA'vazyaM bhavatyeva / yathA ko'pi kathayati - aghaTaH, tadA tatpratipakSI ghaTaH kutrApi vidyate eva / yadi kenApi jIvaniSedhaH kriyate tenApi jIvasya sattA nizcIyate / devadatto nAstIti kathane devattasyAtra sattA na vidyate kintu anyatra kutrApi tasya sattA vidyate eveti prtiiyte| evaMprakAreNa AtmanaH siddhau satyAM puNyapApakarmaparalokAdInAmapi siddhirbhavati / yadi paraloko'sti, tadA tasya prAptiH svakRtazubhAzubhakarmayogenaiva bhavati / zubhakarmaNA sadgatiH, azubhakarmaNA ca durgatiH jIvAnAM bhavati / tarhi pUrvakRtaprabalapuNyodayena prApte narajanmani sarvairapi svAtmakalyANepsubhinaraiH dAnAdidharmeSu nirmalabhAvato yatitavyameva / tenaiva teSAmihajanmani sukhazAntisaubhAgyAni paraloke sadgatiH paramparayA ca mokSaprAptiH nitAntaM bhaviSyanti / Atmasiddhezyameva hi lAbhaH / iti zam / / -0 46
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsyAH cintanadhArA JoyM ircumstiane ki kimucitam ? zikSApaddhatiruta zikSaNapaddhatiH ? - - muniratnakIrtivijayaH / / asti Isukhristasya jIvanasyA'yaM prsnggH| ekadA kasyA api striyo'nAcAro'nyena kenA'pi janena jJAtaH / tena cintitaM yad - 'asya parihAro'vazyameva kartavyaH / tadarthaM tveSA strI daNDanIyA prahartavyA c|' 'vAto vArtA nayati' iti nyAyena kSaNenaiva sarvatraiSA'nAcAravArtA prasRtA / ityataH AmantritAnAmanAmantritAnAmapi janAnAM tatra mahAn sammardaH saJjAtaH / kecit kiJcid jJAtvA tatrA''gatAH, kecidanabhijJA eva janasamUhadarzanamAtreNa tatropasthitA abhUvan, keciccA'nyAn pRSTvA alpamadhikaM vA zrutvA tatra sthitA abhavan / sarveSAM janAnAM mukhe eka eva zabda uccaiH zrUyate sma 'praharantu ! praharantu ! eSA pApA durAcAriNI ca, ato mA munycntu'| ___ yAvat sa janasammardastAM prahartumudhukto bhavet tAvattatra Isukhrista AgataH / 'kimarthametAvAnAkrozaH sarveSAM mukheSu dRzyate? kasya vA kRte evaM 'praharantu praharantu' iti uccAryate ?' - iti tena pRssttm| zrutvA tasya vacaH samUhAjjana eka uktavAn - 'eSA strI durAcAriNI asti, pApA cA'sti / ato vayaM tAM prahartumudhuktAH saJjAtAH smaH / samAjAt pApaH parihartavya eva niyatam / ' Isukhristastasya tAdRza Akrozo'pi svasthacittena zrutavAn / yadA ca sa tUSNIkatAmabhajat tadA Isukhrista uktavAn - 'satyaM vadati bhavAn / yaH kazcidapi yadi pApAcaraNaM kuryAt tarhi so'vazyameva daNDanIyaH / zatru-rogAdivat pApamapyudIyamAnameva zamayituM yogyam / yena samAjo hAnaM na praapnuyaat'| etAdRzAni svamanobhAvAnurUpANi tasya vacanAni ekakarNIbhUya zrutavatAM janAnAmAkrozo dviguNitaH saJjAtaH / yata ekasya satpuruSasya samarthanaM taiH prAptaM teSAM pravRttyartham / tAvacca kSaNaM viramya sarvatraikAM parIkSakadRSTiM prasArya IsukhristaH punaruvAca - 'itinyAyAdeSA 47
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ strI apyavazyameva daDaNnIyA / kintu ekamapi pApaM na kRtaM syAt ' iti / sa eva prathamaM prastaraprahAraM karotu yena svakIye jIvane yAvadIdRzamantimaM vAkyaM Isukhrista uvAca tAvattatkAlamevaikaikaM kRtvA sarveSAM hastebhyaH prastarAdayaH patitAH zanaiH zanaizca sarve'pi janAstato nirgatAH / dvAveva tatra sthitau, eka sukhristo'nyA ca sA strI / Isukhristasya tAdRzaM vyavahAraM dRSTvA nijAparAdhArthaM pazcAttApaM kurvatI sA strI sukhristasya dvAvapi pAdau netrAmbubhi: prakSAlitavatI / svakIye ca jIvane sadAcArarUpo navInaH prakAzo'pi tayA prAptaH / "kSamA nimalaM prema caivA''ntaraM dvAramudghATayitumala" miti nizcapracam / atrA'sya prasaGgasyoktau uddezastvetAvAneva yad anekavarSazatairnavInAyA eva dRSTyA ulbaNaM gRhItvA prasaGga eSa itihAsapRSThe prakAzate, tathA'pyadyatanIyaH samAjo'nayA dRSTyA sarvathA rahita eva parijJAyate / vartamAnaH samAjo nAma kevalaM tAdRzAnAM manuSyANAM samUho yatra nAsti dhairyasya vivekasya jJAnasya vA pravezAvakAzaH / vastutastu zobhanA vyavasthaiva samAjaH yena cottamarASTrasya nirmANaM bhavati / uttamajanasamUhAt samAjo nirmANamApnoti, uttamasamAjebhyazcottamarASTram / yA kA'pyavyavasthitirdRzyate rASTre tatra kAraNabhUtA'sti yasya kasyacit samAjasyA'vyavasthitiH, samAjasya cA'vyavasthityA heturapi yasya kasyacijjanasyA'vyavasthitireva / ataH samAjasya nirmANena tu tAdRzaireva janairbhavitavyaM yeSu dhairyaM viveko jJAnaM vA varteta / tathaiva ca sa samAja: pratiSThito gaNyeta / tasyaiva ca samAjasya zabdAnAM satpuruSA mUlyaM kurvanti / yataste zabdAH paristhitInAM tatpariNAmAnAM vicArapUrvakaM pareSAM ca hitAhitaM saMlakSyaiva ca pravartante / na bhavati tatra dveSadaMzo'sadAkrozo jADyamanyasya kasyA'pyavamAnanamavahelanamapabhrAjanaM vA nAma kadAcidapi / uparyuktaprasaGgavarNitaH samAjo na vartamAnasamAjAd bhinnaH, kintu tatrA'sti ziracchatraM yacca sarve'nvasaran / pravartamAnaH samAjastu ziracchatravihIno'sti / yadi nAma 'asti' iti ko'pi vadet tarhi tadapi dhairyAdiguNazUnyameva syAt iti sambhAvyate / tadvinA ca naitAdRzI du:sthiti: samAjasya zakyA / 48
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ "asti samAjo mAtApitRsthAnIyaH, sAmAnyAzca janAstu tasya snttyH|" etAdRzo bodho na yAvajjAgRyAt tAvanna pAraspariko vyavahAra udAra: samanvayAtmako vA bhavet / tathA ca na tAvat surASTrasya nirmANamapi shkym| vartamAnasamAjasya karuNatA tveSA yattatra parasparaM pAdAkarSaNameva satataM pravartate / na ko'pyanyasya kasyacidapi utkarSa soDhuM zaknoti / etAdRzI vRttiryadA samAjasya pratiSThitapadeSu sthiteSu svAMzcA'gragaNyatvena khyApayatsu janeSu dRzyate tadA mano'dhikaM duHkhitaM bhavati / ta eva ca janA Andolanamapi pravartayanti yada - "samAjAt dUSaNAni dUrIkartavyAnyeva, tadarthaM cA'parAdhijanA daNDanIyA eva / evaM kRte satyeva samAjo dUSaNamukto bhaviSyati" iti / na kintvevamuccArayantaste janAzcintayanti yat te svayameva dUSaNarUpA bhUSaNarUpA vA samAje / na kevalaM sthAnaprAptyA kA'pi yogyatA nAma prApyate yena 'sarve'dhikArA madAyattAH' itikRtvA yadvA tadvA vaktuM yathA tathA vA ca kartuM so'dhikArI bhavet / etAdRzasya janasya sthitistu svayaM kAcagRhe sthitvA'nyaM prastareNa prahartuM udyuktasya janasya iva dayanIyA'sti / yo nAma jano na kSamaH svasyA'parAdhaM svIkartuM sa na kadAcidapi anyAnaparAdhinaH kathayituM tadarthaM ca daNDayitumadhikArI bhavati / nA'tra ko'pi virodho dUSaNaparihArakArye, kintu, tadarthaM tu yat kriyate yathA ca kriyate yazca tatra mArgo'GgIkriyate, tatra na kimapi gAmbhIrya, dhairya, viveko vA dRzyate, tatrA'sti virodhaH / praznastveka eva bhavatyatra yad-asmAbhirAcaritayA paddhatyA samAjAt doSA hInA jAtA uta vRddhi gatAH ? na kazcidapi janaH sarvathA doSahIno doSamukto vA bhavati / daivameva tatra balIyo vartate / daivasyotthAnaM patanaM ca janAnAM manasa utthAne patane ca kAraNatvenA'nubhUyate / tadeva ca pravartakaM prAyaH manuSyANAM kaaryklaape| bhavatu nAma janaH kasyAmapi sthitau kasminnapi pade ca pratiSThataH kintu karma daivaM vaiva balavattamaM pratIyate tatra / prArabdhamanusRtya jano yadi kutrA'pi prarvatate tarhi tatra 'sa nirdoSaH' iti vaktuM nA'tra ko'pyAzayaH kintu tAlI tu dvAbhyAmeva hastAbhyAM vAdayituM zakyA iti tu svIkartavyamevA'smAbhiH / tathA ca yaH kazcidapi jano'parAdhI eva' ityabhiprAyAdUz2a tasya karmapAravazyamapi cintanIyameva / tatpAzcAdeva ca ko'pi nirNayaH kartavyaH / 49
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasyA'pi janasya sthAnaM mAnaM vA saMlakSya tadanurUpo vyavahArastasya sakAzAdapekSyate / avazyameva ca tena svasthAnamAnAdikaM prati jAgarukatayA vyavahartavyam - ityapekSAyAM nA'sti kAcidanaucitI kintu yazcA'trA''grahaH sevyate'smAbhiH tadanucitam / ko'pi janaH prathamaM tu 'manuSyaH' eva / pazcAt sa sthAnena mAnena padena vA viziSTo bhavati / yatra ca manuSyatvaM tatra skhalanamapi zakyameva / etattu sarva eva svIkurvanti / yathA ca skhalanaM zakyaM tathA parivartanamapi tatra sambhavatyeva / praznastu kevalamasmAkaM prtibhaavsyaa'sti| bhagavatA mahAvIreNa tu dRDhaprahArisadRzAnAM nRzaMsajanAnAM, rauhiNeyasamAnAM taskarANAM, tiryagjAtAvutpannAnAM ca caNDakauzikatulyasarpANAmapi hRdayasya parivartanaM kRtaM svakaruNayA / gautamabuddhenA'pi aGgulimAlAdyanekAparAdhijanAnAM svanirmalavAgbhiH pratibodhaH kRta AsIt / asmAkaM vyavahArastu taiH sArdhaM pravartate ye janA ekadA AzAspadA upayoginaH sajjanAzca Asan kintu adya ta eva svakarmavazAt skhalanavazAdvA viparItamAcaritavantaH santi / kiM nAma parivartanaM na teSAM zakyam ? kiM sarvathA te heyAH tucchA avamAnanIyA eva saJjAtAH ? na hyevamasti, tatra zakyameva parivartanaM teSAM, yatasteSAmapi hRdayamastyeva / tadarthaM tu asmAbhiH svakIyo'bhiprAyaH parivartanIyo dRSTirapi ca privrtniiyaa| kasyA'pi janasya laghvyA vA mahatyA vA kSate: - yA ca nA'smAbhidRSTA, kevalaM karNopakarNena zrutA eva - tasyA yathAmati vistaraNaM, samAcArapatreNa sAmayikena vA prasAraNaM, taddvArA ca tasya samAje rAjye vA hInatAkhyApanam - iti tu nA'smAkaM kRte zobhAspadam / kimatedsmAka - mAbhijAtyam ? kimeSaivA'smAkaM kulInatA? etAdRzIM padhdhatimAcaranto janA api samAjasya duussnnaanyev| pratyekamaparAdhAnAM zikSA'pyasti zikSArthaM ca niyatA padhdhatirapyastyeva / prathamaM tvaparAdhasya zuddhiranivAryA / kasyA'pi kathanamAtreNaiva na kimapi satyaM bhavati / bahuzo dRSTamapi na tathArUpaM bhavati tarhi kathanasya tu kA vArtA ? dveSAt AvezAt parotkarSasyA'sahiSNutAyAzca kathitAyA vArtAyAH satyamiti kRtvA svIkAro'nyAyya eva / nyAyakartari jane tu vizAlA vyApakA vivekapUtA ca dRSTiH samyagjJAnaM cA''vazyake staH / yadi nAma 'eSA'sya kSatiH' iti siddhayet
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarhi kiMrUpeNa sa zikSaNIya iti tu samyag cintanIyam / samAjastu yadi mAtApitRtulyastarhi tasmin dveSasyeAyA asahiSNutAyAzcAMzo'pi na bhavitumarhati / dveSabuddhyA kRtA zikSA na nyaayyaa| dveSabuddhyA kRtamavamAnanamapi na zikSAtvena kthyte| zikSA tu saiva yayA hRdaya parivartanaM bhavet / __ bhagavato mahAvIrasya Isukhristasya gautamabuddhasya ca jIvanaprasaGgebhyo na ko'pyanabhijJaH / premNA hRdayAvarjanasya sA dRSTivartamAnakAle'pi tAvatyevopayoginyamoghA cA'sti yAvatI tatkAle AsIt / avamAnanena kasyA'pi hRdayasya parivartanaM jAtaM na jJAtaM kintu premNA snehena karuNayA ca bhUtasya hRdayaparivartanasyA'nekAnyudAharaNAni santi / kazca mArgaH zobhAspado hitakArI lAbhadAyI ceti vivekastu asmAkaM yogyatAmapekSate / ubhAvapi mArgAvasmAkaM samakSameva vartete / hRdaye pratiSThitaM prema yogyapariNAme ucitaparivartane ca prabhavatyeva / pratyeka manuSyaH sahRdaya eva bhavati; syAtsa sajjano vA'parAdhI vA / hRdayaM tu premNa eva bhASAmabhijAnAti tayaiva ca tadArdramapi bhavati / puSpaM na prastaraprahAreNa vikasati kintu prakRtyAH komalasaMsparzenaiva vikasati / hRdayamapi kiM na puSpatulyam ? kaThorazikSAto premNA dattaM zikSaNaM cittaM prakAzayati, AmUlacUDaM parivartanamapi karoti, aparAdhinazcA'pi janAn satAM paGktau sthApayati / ataH zikSApaddhatyAH zikSaNapaddhatireva shreyskrii| ___ 'sokreTisa' iti pustake paThitasya saMvAdasyollekho'tra karaNIyaH pratIyate / cintanIyo'yaM sNvaadH| sokreTisa (SOCRATES) ityasya ziSyaH AsIt epoloddorsH| mArge ekadA tenoktam - sokreTisa ! bhavatA ahaM kSantavyaH / sokraTisaH - na ko'pi janaH kSantavyo'sti / sAzcaryaM epoloDorasa uktavAn -- kathamevam ? yadi mitraM zuddhahRdayena kSamAM prArthayet tathA'pi kiM na kSantavyam ? sokreTisaH - Am ! na jAnan san ko'pi svasyA'niSTamAcarati / epoloDorasaH - bhavatu / kintu, anyasyA'niSTaM sa kiM jAnanneva na karoti ? tadarthaM tu kiM na
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ tena kSamA prArthanIyA ? sokreTisa: sa na vicArapUrvakaM tathA karoti ! epoloDorasaH naivam, Azayastu tatra tasya vidyata eva / sokreTisa: epoloDorasaH sokreTisa: - - - - zruNu me'bhiprAyam / ahaM na daNDayAmi ato na kSamAmapyapekSe / idaM tu nizcayena jJeyaM yad naiva ko'pi jAnannapi aniSTamAcarati / aniSTaM tu kevalaM raktabIjam / yanna sa jAnAti tadarthaM tu na sa dnnddniiyH| pazcAt mArgamadhye eva sthitvA epoloDorasasya zirasi hastaM prasArya sokreTisa uktavAnzikSA tu kartavyaiva / kintu sA ekaiva - 'jJAnadAnarUpA' iti / satyam ! kintu na vicArapUrvakam / kevalamavimRzyaiva tasya tatra pravartanam / yadi sa jAnIyAt yat - anyasyA'niSTena na sa svayaM sukhI bhavitumarhati tarhi na sa tathA''caret / kiJca, ajJAnasya ca kA zikSA ? nagaraM kathaM rakSaNIyam ? mAtRdrohiNaH pitRdrohiNo nagaradrohiNa ityAdayo'neke'tra nivasanti ! - zaizave'bhyastavidyAnAM, yauvane viSayaiSiNAm / vArdhakye munivRttInAM yogenA'nte tanutyajAm // ( kAlidAsaH) zaizave bhraSTavidyAnAM, yauvane viSabhakSiNAm / vArdhakye zvAnavRttInAM, rogeNA'nte tanutyajAm // ( pratikAvyam) 52
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsgAdaH muktacintanam -munidharmakIrtivijayaH (1) granthi : vihRtavantaH Asma 'beMgloranagaraM' prati pUjyapAdaguruvaryaiH saha vayaM sarve'pi / sUrata- nagaryAH nirgatya viharantaH vayaM nAsikanagaraM Ajagmima / tasyAM vihArayAtrAyAM sahyAdriparvatasyA'tiramyAH girizreNayo dRSTAH / tatra prakRteH sahajaM saundaryaM tathA vidhAtuH agamyA- akathanIyA-avarNanIyA ca lIlA'pi adarzi asmAbhiH / __ AsIt sA samastA'pi vihArayAtrA parvatIyamArgeNa veSTitA / tataH pratidinaM kadAcidArohaNaM kutracidavataraNaM cA'nvabhavat / evaM pratidinamAgacchadArohaNamavataraNaM ca nirIkSya tasminneva kAle manuSyajIvane'pi vartamAnamArohaNamavataraNaM ca dRSTipathe Agatam / nirantaraM tAbhyAM naraH pIDAmanubhavati / tena ca na khalu kadA'pi jIvaH sukhasyA'mRtasya pAnaM kartuM samartho bhavati / abhilakSyate'dhunA tadArohaNamavataraNaM ca gurutAgranthiH laghutAgranthizcetyabhidhAnena cintanakAraiH / vihArayAtrAyAmArohaNaM kRtvoparyupari gacchati sati kriyate'dhodRSTiH yadA tadA bhUmisthitAH adhaHsthitA: vA janAH tucchAH varAkAH tRNaprAyAzca jJAyante sma te / tadA cetasi 'mahAnahaM, zreSTho'hametebhyo jIvebhyaH' ityupapadyate'haGkAraH / eSaiva 'gurutAgranthiH' ityabhidhIyate / _asti jananI ghRNA-ahaGkAra-svadoSAbhimAna-kSudratA-niSThuratA-uddhatA-tucchatAasatyabhASaNAdidurguNAnAmeSA granthiH / yatra khalu asti gurutAgranthiH tatra kenA'pi prakAreNopari varNitAH durguNA: vrternnev| etadgranthinA bAdhitasya jIvasyA''ntacitte 'mAdRzo nA'nyo'smin jagati ko'pi, ahameva zreSThaH, mayA yakriyate tat satyameva bhavati, na bhavenme kadA'pi skhalanA, nAsti me keSAmapi AvazyakatA' iti mithyAbhimAno ramate / etAdRzo jIvasya pratipadaM vArtAlApe vyavahAre caiSa mithyAbhimAnaH ucchalati / sa anyaiH saha sadoddhatApUrvakaM caiva vyavaharati / asti sudurlabhaM saralatAyAH komalatAyAzca tu darzanamapi / sadA tasya bhrUkuTiH tIkSNaiva bhavati / 53
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ etAdRzo jIvaH svakalpitaM svadRSTau ca yadAgataM tadeva kArayati anyaiH / yadA kadAcit khalu ye ke'pi nAma tatkalpitAt viruddhaM kuryuH tarhi teSAmavamAnanamavahelanaM ca yathA karoti tathA samAje loke mitravarge ca nindApAtraMte bhaveyuH / yataH taccitte 'mayA yatkriyate tat satyameva bhavati' iti vartate'bhinivezaH / anyaccaitattu asmAmiH savairapyanubhUyAmahe eva yat kadAcit ko'pi jIva: pUrvabhavasya puNyabalena sattAdhIzo dhanapati: jJAnI ca bhavet tadA sahasaiva tasya vartanaM parAvartate / yo hyo mitraM priyajanazcA''sIt, sa adya smRtipathAt dUraM bhavati, yathA na kadA'pi saH dRSTaH tathA vyavahAraM karoti, sarvamapyetat gurutAgrantheH phalamasti / atha yathA surApAnasyonmAdo bhavati tathaiva etayA granthinA pIDitasya jIvasyA'pi sattAyAH dhanasya jJAnasya conmAdaH bhavati / tena unmatto jIvo na lajjAmanubhavet kasyA'pi kAryasya karaNe / kadAcit kenA'pi tasya mithyAbhimAnasya skhalanA kriyate tarhi tasya hatyA kArayet tadA na khedo'pyanubhavati citte / yathA 'amerikAdezasyA'dhipatiH jyorjabuzaH' / 'osAmA binalAdenena' kiyatkAlaM pUrvaM 'amerikAdeza' sthasya vizvaprasiddhavizvavANijyakendra(varlDa TreDa senTara)syopari 'vimAnayAna' dvAreNa AkramaNaM kAritam / tadAtaGkena bahubhUmikamapi bhavanaM sarvato dhvstm| naike janAH mRtaaH| etadghaTanayA amerikApramukha : jyorjabuzaH kruddho'bhUt / svAbhimAnaH khaNDito'bhUt tasya / tanmAnase vizvasyopari amerikAyAH eva prabhutvamastu, sarve'pi dezAH amerikAyAH AjJAyAM vartantAM tathA dhanadRSTyA, vaijJAnikadRSTyA, adyatanazastrotpattidRSTyA merikAdezaH eva zreSTha: bhUyAt, iti mithyAbhimAnaH AsIt / ato yadA 'lAdene'na sahasaivA''kramaNaM kRtvA vizvavANijyakendraM kSaNamAtreNaiva naSTaM tadA janAH parasparaM saMvadante sma yad eSa dezo mahAn, surikSatadezaH AsIt, bhUmau gagane cA sUkSmA'pi yA kriyA bhavet tajjJAtuM samarthAni sAdhanAni yatra upalabdhAni Asan, tathA'pi tatra kathaM evaMbhUtam / evaM dezasya mahattA khaNDitA, sarvatra ca svadezasya laghutA jAtA / ataH so'tikruddho babhUva / tata: eva tena 'tAlibAna' dezasyopari sarvataH AkramaNaM kRtam, saH samastadezo naSTaprAyaH kRtaH, 54
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ samagro dezo nirjanaH smtlbhuuminibho'kaari| anekeSAM jIvAnAM ghAto'pi abhavat / bhUridravyasya duyayo'pi babhUva / samagravizve'zAntiH prasRtA / 'kiM bhaviSyati' iti cintayA janAnAM hRdayamapi kampitamabhUt / - etena jJAyate yanna kadApi gurutAgranthinA vyAbAdhito jIvaH svasya laghutAM aparAdhaM ca soDhuM samartho'sti / yo jIvaH sarvadA tasya prazaMsAM bahumAnaM ca kuryAt, sa eva tasmai rocate, nA'nyaH / kintu jIvasyaitAdRzasya vikAso'zakyaH / eSA granthiH patanasya kAraNamasti / zikharAt patitasya jIvasya yAdRzI durdazA bhavati tato'pyadhikA dayanIyA sthitiH jIvasyA'sya bhavati / yadA''tmano mithyAbhimAnasya bhramaNocchidyeta tadA eSa jIvo'vazyameva laghutAgranthi prApnoti / ato na kadA'pi atIvA'bhimAnaH karaNIyaH / atha vihArayAtrAyAmavataraNaM kRtvA yAvadbhUmau prAptau satyAM uparisthitAH janAH mahanto dRshynte| tadA cetasi laghutotpadyate yadaho! 'etAdRzaH parvatIyamArgaH kathamArUhyate mayi tu nAsti zaktireva' iti / eSaiva 'laghutAgranthiriti' upalakSyate / __ hInatA-IrSyA-asUyA-AtmavizvAsAbhAva-dveSa-zaGkA-kSudratAdidurguNAnAM nidhirasti eSA granthiH / etadgranthinA pIDitaH sarvadA''tmAnaM durbalaM-zaktihInameva manyate / eSa jIvaHsadA niSedhAtmakenaiva vyavahAreNa pravartate vadati ca / citte na kadA'pi svazakteH prakaTIkaraNArthamutsAho jAgati tasya / sadA varAko glAnaH tapasvI ceva vartate / ___ eSA granthiH AdyaM jIvasyAtmavizvAsameva hanti, eSaiva asyAH grantheH viziSTatA'sti / tataH AtmazraddhAvihIno janaH kadA'pi kimapi kartuM na zaknuyAt / kadAcit kathayet ko'pi janaH 'etat kuru' iti, tadA "kathaM bhUyate, ahaM tu laghujanaH, etAdRzaM kAryaM kartuM me na zaktireva, kAryaM bhavet tarhi sundaraM bhavet na vA "ityAdayo vikalpAH tasya citte utpadyante / evaM niSedhAtmakaM vartanaM karoti sa jIvaH / tata eva yasya svasyoparyeva na syAt zraddhA tarhi kathaM syAt zraddhA'nyeSAM jiivaanaamupri| zaMkAdRSTyaiva sa jIvaH kimapi kArya, kasyA'pi vartanaM kathanaM ca pazyet / ata eva vedAntavAdinaH buvate- 'yasya svasyopari nAsti zraddhA sa nAstiko jIvaH' iti /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiJca bhavatIAluH laghutAgranthinA pIDito jIvaH na zaknuyAt kadA'pi kimapi sundaraM kAryaM kartum, kintu kasyA'pi jIvasya zubhaM kAryaM nirIkSyA'sya jIvasya citte jAyate IrSyA / "aho! khalu lokAH etamevA''hvayanti, etasyaiva prazaMsAM kurvanti, mAM tu na ke'pi Ahyayanti / " evaM sadA pIDAmevAnubhavati jIvaH eSaH / / etAdRzo jIvasyonnatirapi azakyA'sti / vastuto dve'pi granthI jIvanavikAsayAtrAyAM bAdhake staH / tato madhyamamArgI bhavet / na kadA'pi kasyA'pi vastuno vartane kathane cA'tizayaH atirekazca karaNIyaH / sarvasyAmapi paristhityAM samatAyAH evA''lambanaM vidheyam / na kadA'pi kA'pi sthitiH trikAlavartinI asti / adhunA yo vartamAnakAlaH asti, sa kSaNaM pUrvaM bhaviSyatkAlaH AsIt ; tathA eSa eva vartamAnakAlaH kSaNaM pazcAt bhUtakAlo bhaviSyati / tato na kasyAmapi sthitau na rAgo na ca dveSaH karaNIyaH / ApatantI sthitimevorarIkRtya tasyAH eva anusaraNaM kaarym| ___ ante vayaM sarve'pi dvayoHgranthyoH svarUpaM vijJAya te ca apAkRtya zubhadizaM prati prayatemahi ityAkAGkSA me| (2) nirAvRtA vividheSu nagareSu sthitAni ramaNIyAni abhraMlihAni uttuGgAni ca jinamandirANi nirIkSamANAH saguruvaraM vayaM 'pUnA'nagaraM AgatAH / tannagarAt nirgatya 'bhivarI'puraM prati gatavantaH Asma / tadA madhye'tidurlaGghanIyo'tyuccaH parvatIyamArgaH AgacchanAsIt / sa parvatIyamArgaH tAdRzaH uttuGgaH AsIt yattasya dUrAt darzanamAtreNaiva samarthapuruSANAmapi hRdayaM kampeta / / __taM parvatIyamArgamArohatA mayA dRSTaM yat vizeSabhArakhacitAni vizAlakAyavAhanAni manujaughAnvita basa'yAnAni ca zanaiH zanaiH atikaSTapUrvakaM taM mAgaM Arohanti sma / yathA giri mArohamANAnAM janAnAM hRdayaspandAH vardheran tAdRzI sthitiH eteSAM vAhanAnAM AsIt / tathaiva vistRtodarA: gurudehinaH api sakhedaM upari agacchan / kintu laghuvAhanAni laghuzarIriNo'pi ca
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ alpaprayAsenaiva sahajatayA kaThinamapi taM parvatIyamArga Arohanti sm| utpannaH tasmin kAle khalu me mAnase vimarzaH / AstAM bRhatkAyena, kintu yadi nAma karmabhAreNa vayaM laghUbhUyemahi tarhi kim ? atIva sundaram, mokSarUpasya gireH ArohaNaM kiyatsaralaM bhavet ! aho ! nizcayena nirAbAdhaM avarodharahitaM ca vayamapi mokSasthAnamavAptuM shknuyaam| vastuto'styAtmA kArpAsavat atilaghuH / kintu sa AtmA rAga-dveSa-krodha-abhimAnamAyA-prapaJca-IrSyA-ghRNA-nirdayatA-kRtadoSe'pi Ananda-AtmavaMcanA-AtmakhyAtikAmanAasatyAkSepadAna-svadoSAdarzana-paradoSadarzana-vikAra vAsanA-mRSAvAda-kUTarAjanIti-anyotkarSe'ruci-paranindA-asUyAdibhiH naikaiH durguNaiH AvRtaH / teSAM durguNAnAM bhAreNaiva AtmA guruH asti / pratidinaM te durguNAH AtmAnaM vizeSataH AvRNoti tathA'pi tannAzArthaM ca nA'smAkaM lezo'pi prayatno'sti / hA, naiSa azakyaH tannAzo'sti / / __zrImahAvIravibhoH AtmA'pi asmAdRza evA''sIt / adyaparyantaM ye ke'pi vItarAgAH babhUvuH / te khalu na janmataH sarvajJAH-vItarAgiNaH, kintu apUrvavIryollAsena kaThoratapaHsAdhanayA ca AtmanaH upari lagnAH durguNAH apAstAH taiH / evaM Atmano vizuddhaM svarUpaM ArAdhyASTakarmakSayaM kRtvA Atmano laghavaH kRtAH / pazcAt zivaGgatAH te sarve'pi / tathaiva yadi cet anAdikAlInAH Atmani saMlagnAH durguNAH apAkriyante'smAbhiH tarhi pauruSeNa prakaTIbhavati AtmanaH sahajaM svarUpam / pazcAt vayamapi vinA'varodhaM mokSaM gantuM samarthAH bhavAmaH / yathA pravAhipadArtheSu jalamatIva guru asti / kintu yadA agninA saha tasya saMyogo bhavet tadA vaijJAnikadRSTyA jalasthitAni kAnicid ghaTakatatvAni dahanti, tato ghaTakatatveSu dahatsu jalameva bASpIbhUya upari gacchati, laghubhavanAt / ___ asmAkaM jinazAsane'pi udAharaNAni santi / nirUpaNaM teSAM zrIratnazekharasUribhiH kRtaM zrIguNasthAnakramArohasUtre kulAlacakradoleSu mukhyAnAM hi yathA gatiH / pUrvaprayogataH siddhA siddhasyordhvagatistathA //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ eraNDaphalabIjAde-bandhacchedAdyathA gatiH / karmabandhanavicchedAt siddhasyApi tathekSyate / / yathAdhastiryagUrvaM ca leSTuvAyvagnivIcayaH / svabhAvataH pravarttante tathordhvagatirAtmanaH / / mRllepasaGganirmokSA-dyathA draSTA'psvalAbunaH / karmasaGgavinirmokSA-ttathA siddhagatiH smRtA / / yathA'lAbu laghu asti, sa sadA jalasyopari tarati / kintu yadA tasyopari mRttikAlepaH kriyate tadA kiyad guru tadA bhavati / evaM kramazaH aSTazaH lepe kurvati sati tadalAbu gurUbhUya adhogatvA jale nimajjati / atha kramazo'STazo lepo yaH kRtaH sa lepo yadA dUrIkriyate tadA jalasyopari Agatya tarati tadalAbu / evaM durguNaiH tathA'STabhiH karmAvaraNaiH baddhaH AtmA yadA nirAvRto, muktazca bhavettadA AtmA sahajatayA zIghramevordhvaM gacchati / vayaM tAM dizaM prati prayatemahIti zam / gatA vedavidyA gataM dharmazAstraM gataM re ! gataM re ! gataM re ! gataM re ! / idAnIntanAnAM janAnAM pravRttiH subante tiGante kadAcit kRdante //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkhyAdaH hRdayapradIpaH - munikalyANakIrtivijayaH zloko varaM paramatattvapathaprakAzI, na granthakoTipaThanaM janaraJjanAya / saJjIvanIti varamauSadhamekameva, vyartha zramaprajanano na tu mUlabhAraH // (hRdayapradIpaSaTtriMzikA - 32) aidaMyugIno hyasmAkaM samAjo'rthapradhAnaH / yataH kuto'pi yena kenA'pi prakAreNa dhanaM kathaM labhyata - ityetadeva cintayanti janAH / prAyaH tAnyeva kAryANi kurvanti te yairArthiko lAbho bhavet / tathA'dhyayanAdikamapi tadeva kurvate yad dhanArjane eva upayogi bhavet / yadyapyetasyAH paristhiteruttaradAyitvamasmAkamarthapradhAnAyAH samAjavyavasthAyA evA'sti / yato yatra pazyAmastatra dhanasyaiva nirbAdhaM sAmrAjyaM vilasad dRzyate / ataH kAraNAdevA'smAkaM samAje etAdRzo'dhyayanasya bhUyAn mahimA'sti / 1 prAcIne kAle hi janebhyo'rthArjanopayogizAstraiH saha dArzanikAdhyAtmikazAstrANyapi bahu rocate sma, yatasteSAM lakSyaM kevalaM jIvananirvAho nA''sIt, api tu cittazuddhiH, unnato jIvanavyavahAraH, guNavRddhirityAdikamapyAsIt / adyatve tu janAnAM vyAvahArika-sAmAjika- bhautikazAstrANAmadhyayanameva pramANaM yasya phalasvarUpeNa te Arthika-sAmAjika-vyAvahArikeSu kSetreSu mahatIM padavIM prApnuyuH / asya lakSyasya samprAptyarthaM te sarvAnapi naitika-dhArmikasiddhAntAn mUlyAMzca bhasmasAt kurvanti, yathAkathamapi ca tat prApnuvanti / teSAM cittaM bhautikavastuSu tathA rataM bhavati yathA te'nyat kimapi vicArayituM sarvathA'kSamA bhavanti / tathA'pi kadAcit nijamahattvAdivRddhyarthaM te'nyatra zAstreSu dRSTipAtaM kurvantyapi, yadi kazcit samayo'vaziSyate / ataH cittazuddhayAdikRte tu zAstrapaThanasya vArtA dUrApAstaiva / I ye kecidapi zAstrANi paThantyAtmahitAya tadanusAraM ca jIvanapathaM yApiyatuM yatante, ta eva sarvaM sAmAjikaM vyavahAraM kurvanto'pi ihA'dhikRtAH / zAstrakAramaharSistAnevamupadizati yannirarthakaM sarvamapi parityajya paramatattvaprApaNe pathapradarzakaH zloka ekaH paThitavyo yena tadarthacintanAdi 59
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ I kRtvA tadbhAvanayA mano bhAvayitvA nijacaitanyaM ca prakAziyatvA paramatattvaprAptyai yatnaH kriyeta prabhUtAnAM granthAnAM paThanaM hi kadAcid vyarthamapi bhavet yatastatra janamanoraJjanaM kadAgrahapuSTi - rahaGkAravRddhirityAdayo doSA api sambhaveyuH / yadyapi paThanametadatIvA''vazyakamupayogi ca yadi tat svAnyacittaprakAzanAya svAntaH sukhAya doSahAnaye ca sahAyakaM bhavet / tathA vividhazAstrANi paThataiva ca paramatattvaprAptipathadarzakaH zloko vAkyaM vA'pi prApyeta / yato vayaM na jAnImo yat kuto'smAkaM sa prApyeta / idameva prativastUpamayA bhAvayati, yathA - iha jagati vividharogANAmupacArakaraNe samarthAni bahUni auSadhAni vidyante kintu saJjIvanI nAmauSadhI tvekaiva sarveSAM rogANAmupacArAya samarthA / yadi sA labhyeta tadA'nyeSAmauSadhAnAM samudAyo vRthAparizramajanaka eva / yata ekayaivA'nayA sarveSAmapyauSadhAnAM kAryaM kriyate / kintu tasyAH prAptyarthaM bhUriparizramaH kartavyaH / prathamaM tu kA saJjIvanI ? kAni tallakSaNAni ? ityAdi sarvaM tatsambindha parijJAnamAvazyakam / tataH sA kutra sthAne'raNyAdike prarohati kuto vA prApyate ityAdi jJAtavyam / tatazca tatsthAnaM prApya tatrasthAni sahasrazo mUlAni citvA parIkSya ca teSu katamat saJjIvanImUlamiti saMzodhanIyam / yadi kathamapi bhAgyavazAt sA prAptA tadA siddhaM na: samIhitam ! evaM muktipathaprakAzakazlokaprAptirapi saJjIvanIprAptitulyaiva / tatprAptyai hi prathamaM mumukSA''vazyakI / tadanantaraM keSu keSu zAstreSu muktiprAptyupAyAH sandarzitA iti gaveSaNIyam / tato nirarthakaM sarvamapi prayatnapUrvaM parihRtya vizeSatayA tattacchAstrANi parizIlanIyAni / yadyapi paropakArapravaNaiH zAstrakArabhagavadbhirbahUni tAdRzAni zAstrANi viracitAni yAni paThatAmantaHkaraNAni cetiyatuM susamarthAni tathA'pi "yasya cittaM yatra sthirIbhavet tasmai tadeva hi rocate" iti nyAyena vividhagranthAnAM parizIlanena kadAcit tAdRzaH zloko labhyetA'pi yena cittaM cetitaM bhavati / tadanantaraM hi nA''vazyakamanyAnyazAstrapaThanam / kevalaM zlokasandarzitopAyAnusAraM jIvanayAtrAM nirvoDhuM pramAdarahitatayA prayatnaH kartavyaH / sa evA'smAkaM paramatattvaprApako bhaviSyatIti / 101 60
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ alaGkAraviSayaM kiJcit svAmI brahmAnandendrasarasvatI po. kalmane, mattIkoppa - 577401 tA. sAgara, ji. zivamogga, karNATaka. [I] bhAvApattyalaGkAro lakSaNoktyalaGkArazca tathA ca keSAJcidalaGkArANAM svaracitadRSTAntazlokAH bhAvApattyalaGkAraH "bhAvApattirjaDe'pyarthe mAnuSatvaprakalpanam / matpatnyai megha me mitra hara vAco dayAmaya // " (yatra meghaparvatAdisthAvareSu jaDeSvapi mitratA-bhrAtRtvAdi-bandhutvaM sahAnubhUtiH karuNAdayo mAnuSasahajasvabhAvAH Aropya anuSThIyante tathA ca tathAharaNaM tadarthamapekSitAni paTukaraNAni, buddhisAmarthya, yaktAyuktavivecanaM, praNayivalAsasya parijJAnaM, saMbhoga-virahajanitavedanAnAmanubhavaH Apatsu magnebhyaH suhRdbhyaH sahAyapradAnaJcetyAdimAnuSavyavahArAH prakalpya anuSThIyante tatra bhAvApattirnAma alaGkAraH / udA. - meghasaMdeze kavisArvabhaumakAlidAsapraNIte virahasaMtapto yakSo meghamuddizya, 'he priyasakha! dayAmaya ! vidUrasmitAyai virahasaMtaptAyai matpalyai acirAdeva pratyAgatya tvayA "saMgacchAmi tAvatparyantaM kathaMkathamapi jIvaM dhAraya hatAzA mA bhUri"tImaM me saMdezaM hara prApaya evaM sotkaNThaM prArthayate / ante saMdezamupasaMharan sapremotkaNThaM priyasakhAya premAziSo vidhAya AtmIyatayA tamApRcchati - "etatkRtvA priyamanucitaM prArthanAdAtmano me sauhArdAd vA vidhura iti vA mayyanAkrozabuddhyA / iSTAn dezAn jalada vihara prAvRSA saMbhRtazrIH / mA bhUdevaM kSaNamapi ca te vidyutA saMprayogaH // " atredamavadheyam yat bhAvApattyalaGkArasya samAsottyalaGkAre nAtivyAptiH, yato hi tatra samAsoktau 'ayamaindrImukhaM pazya raktazcumbati candramAH' ityatra candrodayavarNane prastute raktAdivizeSaNasAmyAt tatsAmarthyAcca nAyikA-nAyakavRttAntasya aprastutasya pratItiH parisphUrtimAtraM
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivakSyate / tathA hi-raktazabdasya zleSeNa lohitAnuraktasAmyAt, tathA ca mukhazabdasya prArambhabhAge'rthAt prAcIdizi vadane ca sAmyAt, cumbatItyasya saMsparzavadanasaMyogasAmyAt candramAHzabdagatapuMliGgena aindrIzabdagatastrIliGgena tatpratipAdya, indrasaMbandhena paravanitAsaktakAmukavRttAntasya ca pratItiH parisphUrtimAtraM vivakSyate / atra tu bhAvApattyalaGkAre na kevalaM pratIto, parisphUrtI alaGkAraH paryavasyati kintu mAnuSabhAvAH suspaSTamAropya mAnuSasahajavyavahArA: - buddhisAmarthyayuktAyuktavivecanAdipaTukaraNamAtrasAdhyAH- anuSThIyante ityasti vishessH|| kiJca samAsoktau tadalaGkArasidhdaye zleSopakArakatvamapekSyate atra tu bhAvApattyalaGkAre tadalaGkArasiddhayai zleSopakArakatvasya apekSA nAstItyapyasti vizeSaH / / ____ evameva bhAvApattyalaGkArasya 'vadanAravinda' mityAdhudAharaNavati rUpakAlaGkAre'pi ativyAptirna saMbhavati / bhAvApattyalaGkAre yathA mAnuSabhAvAnAmAropaH tathA ca mAnuSavyavahArANAM anuSThAnaM niyamena apekSyete tathA rUpakAlaGkAre neti sugrAhyam / (2) lakSaNoktyalaGkAraH "lakSaNoktiviziSTAnAM lakSaNAnAM samuccayaH / kAkAnAM vakradRSTizca vaJcanaM sahabhojanam / / " (yatra kasmiMzcit viziSTavarge, viziSTasamudAye, lakSaNAni viziSTatayA bhAvyante tatra lakSaNoktirnAma alaGkAraH / kAkAnAM vakradRSTiH vaJcanaM, tathA khAdyamupalabhya svajAtibandhUn sarvato samAkAriyatvA saMbhUya bhojanamiti lakSaNasamanvayaH / lakSaNokteraparANyudAharaNAni - "pauruSaJcAbhimAnazca vAde yuddhe jigiisstaa| vyavasAyazca vANijye jJAne dAne ca dakSatA // " "dyUte striyAM tathA madye mAdakeSu vilAsitA / laulyaM kuTumbinirvAhe puMsAM santi vizeSataH // " "mitavyayo dhRtiH sevA duHkhiteSu dayArdratA / lajjAlaGkAraprItizca gRhakArye ca dakSatA // " 62
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ "atimohazca cApalyaM dhASTaryaM kalahazIlatA / prajalpaH* pAratantryaJca strINAM santi vizeSataH // " atredamavadheyam yat - lakSaNoktyalaGkArasya svabhAvoktyalaGkAre nAtivyAptiH / yato hi - tatra svabhAvoktau 'kuraGgairuttaraGgAkSaiH stabdhakarNairudIkSyate' ityadyudAharaNavati svajAtisthasya svAvayavabhaGgivizeSasya kAdAcitkasya vivakSAsti / atra tu lakSaNoktau na kevalaM kAdAcitkasya bhaGgivizeSasya, api tu yAvajjIvaM tatsamudAye vidyamAneSu, sAmAjikasaMbandheSu, vRttivyavahAreSu AcaraNeSu vivakSAstItyasti vizeSaH / api ca tatra svabhAvoktau kasyacid vyaktigatasya viziSTasvabhAvasya (Special Personal trait or mannerism) vivakSA'sti / atra tu lakSaNoktau bahUnAM lakSaNAnAM samudAyaviziSTAnAM gumphanamityapyasti vizeSaH / [II ] keSAJcit pradhAnAlaGkArANAM svaracitAni rasavanti subhASitasthAnIyAni nItisaccAritryabodhakAni udAharaNAni (1) rUpakAlaGkAra : "bhAvonmAdairvilAsairnavamadhurasAmodamattaiH kaTAkSaiH paryAyoktyA samAdhyA saparikarasamAsoktibhizcAGgarAgaiH / zleSotprekSAdukUlaiH sulalitakalitaiH cArumuktAkalApaiH mAlAbhUSairvicitrairvilulitayamakairbhAvyate kAvyalakSmIH // " (vRttaM sragdharA) (2) parikarAlaGkAraH "bhavAbdhimagnaM paripAhi sadyaH prapannabandho bhava pArvatIza ! / agAdhabhaktyA mahatoDupena maheza ! kaivartaka ! tArayasva // " (vRttaM upendavajrA) "bAlakRSNa navanItamoSaka kSudrajA'tha bahupIDito'smi bhoH / tannivArya zayanAya kalpaya kSIravArinidhitalpa zrIhare ! // " ( vRttaM rathoddhatA ) * prajalpaH - kSudrapralApaH (Gossip, Fribolous talk) 63
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ "khaNDaparazunA tUrNaM jAmadagne ! sudhIra ! me / durvidagdhamahAmohakSatrayUthAn vinAzaya // " (vRttaM anuSTup) (3) dRSTAntAlaGkAraH "nArINAM kAJcanaM hRdyaM gAnaM hRdyaM kalAsu ca ! pAke ca lavaNaM hRdyaM kAvye hRdyaM subhASitam / / " (vRttaM anuSTup) (4) arthAntaranyAsAlaGkAraH 1. sAmAnyArthAntaranyAsAlaGkAra : (sAmAnyasya) prasiddhasya pakSeSu anvayaH"sa gAdhiputraH pizitAzano'bhUdathApyahalyA kulaTA vipannA / zarIrapIDA mahatI hi loke apatyamapyatti jijIviSuH zvA / " "aho navoDhAM vijahau sa buddho bhuvaM hrishcndrpvitrnaamaa| jitendriyANAM viditaM hi tejaH yativiveko jagatAM vijetA // " 2. vizeSArthAnta ranyAsAlaGkAraH (pakSeSu dRSTebhyaH sAmAnyasya niSpAdanam - Inductive reasoning) "payo bhujaGge'mbunidhau saricca viSaM tathA kSAradazAmupaiti / ato vinAzaH sahavAsadoSe yathA ca vaMzairharicandanasya // " "sumaizca sUtraM yavasaM ca dhenvA mahArhaNaM dugdhadazAmupaiti / satA hi saGge mahimAnameti yathA''khurArAdhyagaNAdhipena / " (vRttaM upendravajrA) (5) virodhAbhAsAlaGkAraH (6) asambhavAlaGkArazca "pracaNDasenAbalasajjitAGglAn ko veda nUnaM niytopvaasii| jeteti gAndhI nikhilannirasya - nirAyudho'sau jagadekavIraH // " satyAgrahasaMkalpazaktiyutena tapobaleneti virodhprihaarH| (vRttaM upendavajrA) 64
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) paryAyoktyalaGkAraH "saudAmanyA pathi kanakAGgI mattApAGgA ghonaravaghoSaiH / paryAyoktaM bahukRtavRSTyA muJcatyetannahi nahi citram // " - ( vRttaM mattA) ( hanta, bhAryA me kAntimatI, sulabhakopanA durvAdinI ceti vivakSayA taTasthasakhAyaM prati kasyacid hatabhAgyasya nivedaneyaM bhaGgayantareNa kRteti paryAyoktyalaGkArasyodAharaNam / 'mattA' ityatra 'madaghUrNitA, mattA nAmavRttamiti zleSaH / (8) tadguNAlaGkAraH "chadmaveSadhRtaduSTamAnasAH sadya eva kRtazuddhacetasaH / kSudrakAca iva padmarAgataH taduNena basavezvareNa te / " (vRttaM rathoddhatA / dadeti vRttyanuprAsaH) (9) pihitAlaGkAraH "ApannasattvAM sarasIruhAkSIM dRSTvaiva bhartA nitarAM nananda / dolAM dukUlaM pihitaM sudatyai miSTaM ca hRSTaH samupAjahAra // " (vRttaM upendravajrA - 'pihitaM' - gopAyitaM, pihitaM nAma alaGkArazceti zleSaH) pAyasaM kRSNagItam " dagdhaM dagdhaM tyajatavirasaM zabdavibhraMzapAtaM dugdhaM dugdhaM punarupaniSadvAkyamevAzrayadhvam / gAyaM gAyaM pibata madhuraM santataM sAdhupItaM pAyaM pAyaM bhavata sukhinaH pAyasaM kRSNagItam " (vRttaM mandAkrAntA) 101 atyAcAramanAcAra-matyArjavamanAjarvam / atizaucamazaucaM ca, SaDvidhaM kUTalakSaNam // 65
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthasamIkSiAbhAratavijayam" samIkSakaH - DaoN.rUpanArAyaNapANDeyaH es. 2/330, rAjyazikSAsaMsthAnakAlonI, elanagaJjaH, prayAgaH, u.pra. 211002 raciyatA - AcAryarAdhAmohanopAdhyAyaH / 'vizvambharA vasudhAnI pratiSThA hiraNyavakSA jagato nivezanIH', 'mAtA bhUmiH putro'haM pRthivyAH / ' 'bhUmermAtanidhehi mA bhadrayA supratiSThitam / ' (atharva. 12/1/6, 12/1/12, 12/1/63) - ityAdivedavacaneSu yA rASTrabhaktibhAvanA vidyate, tAmAzritya budhajanaiH rAmAyaNa-mahAbhArata-raghuvaMzazivarAjavijaya-svarAjyavijaya-vibhUtivandanAstotra-bhAratazataka-mAtRbhUlaharIsvAtantryavIrazataka-zrIgAndhicarita-javAharataraGgiNI-indirAkIrtizataka-zivapratApabirudAvalI-kUhA-indirAzataka-vIrataraGgiNIprabhRtIni bahUni rASTriyAni kAvyAni praNItAni, praNIyante ca / tAmevodAttaparamparAmAzritya kavivareNa rAdhAmohanopAdhyAyena 'bhAratavijayam' iti mahAkAvyaM vyrcyt| ___ mahAkAvye'smin khaNDacatuSTayaM zobhate / prathame 'itihAsakhaNDe' ekonaviMzatiHsargAH santi, yatra sarasvatIvandanA, durgAstutiH, bhAratavandanA, jAgaraNagItam, tulasIdAsavandanam, bhAratavarSaH, buddhadarzanam, porasavijayaH, candraguptavarNanam, zuGgavaMzavikAsaH, guptakAlaH, uttarasvarNakAlaH, islAmasya utpattiH, vikAsaH, sindhavijayaH, bhArata-mahAbhAratavistAravarNanam, kAlidAsaH, pANiniH, vyAsaH, vizvakarmA, kutubuddIna aibaka: alAuddInaH, padminI, taimUraH, saiyadaH, bAbara:, humAyU~H, akabaraH, jahA~gIra:, zAhajahA~, auraGgajebaH, zivarAjavIraH, mahArANApratApaH, mahArAjJI lakSmIH, prathamasvatantratAyuddham, maGgalapANDeyaH, jAliyA~vAlAbAgaprasaGgaH, UdhamasiMhaH, svatantratAsaMgharSaH, cItUpANDeyaH, svatantratAprAptiH, kazmIrasamasyAsaMgharSaH gAndhihatyA, cInayuddham, pAkayuddham, lAlabahAdurazAstrivijayam, ba~galAdezanirmANam - ityAdayo viSayA manojJatayA varNyante / dvitIye 'bhaktikhaNDe' (20-29 sargeSu) jainadharmaH, zaGkarAcAryaH, rAmAnujAcAryaH,
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ vallabhAcAryaH, gaurAGgaH, tulasidAsaH, svAmidayAnandaH, aravindaH, zrIrAmazarmA, AThavalesiraDIsAMI-hanumAnaprasAda-karapAtra-akhaNDAnanda-rAmakiGkara-rAmasukhadAsa-AzArAmazrImannArAyaNAdayazca sazraddhaM pratipAdyante / tRtIye 'prabhaktikhaNDe (31-37 sargeSu) gurunAnakaH, gurutegabahAduraH, gurugovindasiMhaH, rAmakRSNaparamahaMsaH, vivekAndaH, satyAnandaH, mahAtmA gAMdhI, kezavaheDagevAraH, tilakaH, mAlavIyaH, surendranAthavandyopAdhyAyaH, dAdAbhAInairojI:,gopAlakRSNaH, sAvarakaraH, khudIrAmabosaH, candrazekhara AjAdaH, bhagatasiMhaH, vinobAH, subhASacandravasuzca rASTrasevAbhAvanayA kRtajJatayA ca cArutaraM citryante / caturthe 'vijayakhaNDe' (38-41 sargeSu) netRNAmadha:patanam, aTalAgamanam, pokharaNaparIkSaNam, kAragilavijayaH, sainikagItam, zraddhAJjaliH, jAgaraNagItam, bhAratadarzanam, rASTravandanam, kavikAmanA, nIrAjanagItam, saMskRtaM kathaM paThanIyaM ca prastUyante / granthAdau DA.rAmamUrtizarmaNaH zubhA vAk, pro.ramAraJjanamukarjImahodayasya prAkkathanamAGaglabhASayA, prakAzakIyaM ca vilasanti / ___ kAvyagranthe'smin nAgarikakRpAcAryasaMvAdarUpeNetivRttavarNanena prAcInakAlato'dyaparyantaM bhArate ye vizrutA vIrAH, vidvAMsaH, AcAryAH, kavayaH sAdhavo rASTrabhaktAzca jAtAH, teSAM mArmikaM citraNaM saralayA saMskRtabhASayA ramyatayA prastUyate / yatra tatra navavRtteSu manoharANi gItAni khalvasya rASTriyakAvyasya sarasatAM saMvardhayanti / kave rASTrabhaktibhAvanA sarvatra hRdayaM prsaadyti| vilokyatAm, "lakhati kalAmo'TalasahAyaH bhAratagauravamambare / pokharaNasya pratikaNaM zaMsati bhAratazauryamanAgasam / Agacchatu Agacchatu bhrAtaH pazyatu bhAratamAtaram / mRttikayAsyAH tilakaM kAryam saiSA mRd balidAninAm / / ' (bhA.pR.403) svatantre bhArate rASTrabhaktiM vihAya netRSu yA padalipsA samajAyata, sA kaviM vyathayati / bhraSTAcAreNa so'tIva cintito'sti| 'rASTre'smin rASTrabhaktirve padabhaktyA pdaahtaa| kSudrasvArthAya netAraH kSudrakarmaparAyaNAH //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjakoSasya luNThanaM cacAla bhArate varSe / rakSakA bhakSakA jAtA: cATukArAzca zikSakAH / / nakSatrANAM tu gagane gaNanA khalu saMbhavA / bhraSTAcAraviliptAnAM gaNanA naiva sabhbhavA // ' (bhA.pR.363-64) bhAratarASTrasya saMracanAyAM saMrakSaNe saMvardhane ca yeSAM mahApuruSANAM saparyA vidyate, teSAM sarvathA nirapekSabhAvena kIrtanamasya kAvyasya gauravaM vitanoti / kAvyagranthe'smin mahanIyakavInAM kAvyAnAmanukaraNaM sahajatayA draSTuM zakyate / dRzyatAM gItagovindakArasya prabhAvaH - 'cInAnuddharate bhuvaM nivahate'spRzyAn smudvibhrte| duHkhaM dArayate kaliM chalayate zokakSayaM kurvte| zrIlaGkAM dayate sukhaM vitarate kAruNyamAtanvate / hiMsrAn mUrchayate dayAkRtikRte buddhAya tasmai namaH // ' (bhA.pR.24) rASTrabhaktyA sAkaM kaveH saMskRtAnurAgo'pi nitarAM prazaMsanIyo'sti / paThitavyaH saMskRtasya mahimA kavervANyAm - 'mAtA putravatI tasya patnI ca sadhavA smRtA / svasA bhrAtRvatasya yA vai paThati saMskRtam // ' (bhA.pR.409) atra 'zreyAvubhAvubhau.' (pR.238) 'caDhUMSyunmIlanAya' (pR.300), 'svapAtayecchira:' (pR.343) ityAdayo vyAkaraNadRSTyA mudraNadRSTyA ca cintanIyAH / grantho'yaM sarvaiH saMskRtajJaiH saMgrAhyo'sti / * prakAzakaH - anurAgaprakAzana, 82, rAmakRSNapuralena, zivapura, hAvaDA, 911102 pra. va. - rAmanavamI, vi.saM. 2058 / pR. saM. 10 + 410 / mUlyam - 250/ 68
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram AtmIyabandho ! cetana ! namo namaH zrIgurunemisUraye // -munidharmakIrtivijayaH dharmalAbho'stu / atra sarve'pi pUjyAH gurubhagavanta: munivarAzca kuzalAH santi / tatrA'pi sarveSAM dehe AnukUlyaM varteta evetyAzAse / adyAvadhi patracarcayA "manaH eva saMsAranibandhanaM mokSakAraNaM ca tathA manaso lAbho'lAbhazca tathaiva kRtasya sukRtasya duSkRtasya vA'numodanA garhA ca karaNIyA" ityAdikaM jJAtameva tvayA / adya cittasyoparyeva vimarzasya cikIrSurahamasmi / idAnIM "karmaNA zuddhiH" iti vAkyaM zrImadbhagavadgItAyAH paThitam / nanu vAkyametad gambhIrArthAnvitamatIva sundaraM cA'sti / asti karma-kAryameva cetaso vizuddheH pradhAnaM kAraNam / pratikSaNaM strIrvA puruSo vA, bAlako yuvA vRddho vA, sAdhujano durjanazceti niHzeSA janA: karma kAryaM pravRttiM vA kurvantyeva / kadAcit kAyena dehena ca karmA'kurvannapi manasA tu karma kurvate eva / na ko'pi jIvaH kSaNamapi kAryaM vinA sthAtumalam / astvetad yad nikhilamapi karma na cittazuddheH nimittam, kintu karmayogasya bhAvanayA yatkriyate yacca kriyamANe sati cetasi bhAvanA adhyavasAyaH pariNatizca nirmalA bhavati tarhi tatkarma cittavizuddheH kAraNaM bhavati / bhrAtaH ! cittaM tu vetrayaSTinibhaM vartate / yathA vetrayaSTiH yathecchaM vAlayituM zakyA tathaiva cittamapi / pratisamayamasmAkaM pratyakSaM zubhAni azubhAni vA nimittAnyAgacchanti / na taiH duSTanimittai: nijaM rakSitumekamapi sthAnamavaziSTam / zubhasthAneSvapi teSAM azubhanimittAnAM pAdaprasAraNaM prArabdhaM eva / adya samastAni zubhAni sthAnAnyapi prapaJca-ahaGkAra-IrSyA-sattAlAlasA -asatyAkSepa 69
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikAra-kAmavAsanAdibhyo nimittebhyo malinAni kalaGkIbhUtAni ca jAnanti / tathA'pi Apatati tasmin kAle manasaH kathaM kIdRkItyA vA valanamasmAbhiH vidhIyate tasyoparyevA'valambate no bhAvikAlaH / ___ atha yadi cet tasmin kAle tairAlambanaiH no mano vyAkulaM bhavet, manasi saGkalpA vikalpAzca prAdurbhaveyuH tathA ghRNA dveSo'rucizca prajAyeta tarhi vayaM cyutAH iti jJeyam / yadi cenmAnase durbhAvaH utpadyeta tadA "etAdRzaH evA'yaM saMsAra:, etAdRzi durbalakAle duSTanimittAnAM jAle budhajana-sAdhujana-ziSTajanA api patitAH, ato na kA'pi camatkRtiratra jIvAnAM patane, kintu Azcaryametad yadadyA'pi patanazIlakAle'pi ke'pi jIvAH vizuddhAhAravihAranItyA saMzuddhAcAravicArapAlanayA ca jIvanaM gmynti|" iti matvA cetasi zubhabhAvanA vizuddhAdhyavasAyo vaiva dhartavyaH / kintu kutrA'pi na karaNIyo durbhAvo dveSazca kamapi prati, tathA evamasmAkaM svAntaM duSTanimitaiH kalaGkitaM yadi na bhavet taddeva manaso nirmalatAM avAptuM zakyam / ataH eva yadA yadA kimapi kAryamArabhyate tadA tadA duSTanimitteSu Apatatsvapi ceto'malImasaM kRtvA zubhabhAvanAmanusRtyaiva svakAryaM vidheyam / anyathA yadi nAma kAryakaraNakAle lezo'pi durAzayaH durbhAvazca saJjAtastarhi sarvaM kRtaM zubhakAryamapi moghaM nirarthakaM vA jJeyam / pUjyapAdaiH zrIsiddhasenadivAkarasUrIzvaraiH kalyANamandirAbhidhAne stotre nirUpitam - "yasmAt kriyAH pratiphalanti na bhAvazUnyAH // " zIlopadezamAlAyAH TIkAyAM zrIsomatilakasUrIzaH Aha"alpA hi kriyA bhAvasahitA syAt phlegrhii|" mahopAdhyAyazrIyazovijayavAcakaiH jJAnasAraprakaraNe varNitam - antargataM mahAzalyamasthairya yadi noddhRtam / / kriyauSadhasya ko doSastadA guNamayacchataH / / na "karmaNA zuddhiH" iti sUtrasya tAtparya "sadA karma kurvantu, tataH eva ca cittasya zuddhiH bhaviSyatIti tu na, api tu yasya kasyA'pi kAryasya karaNAt mAnase zubhabhAvAH udbhaveyuH tathA nirmUlAzca bhaveyuH duSTabhAvAH" tatkAryam / nAstyatrA'dhikaM mahattvaM kAryasya kintu
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ttkaaliinbhaavsyaiv| yathA-ko'pi vaNik dhAnyAdikaM vikrINAti / tadA yadi cet khalu ApaNAgataiH bAlaiH vRddhaiH vA saha nItipUrvakaM tulyatayA vyavaharet saH, na kAnapi vaJcayet tarhi sA kriyA'pi tadarthaM cittazuddhaH kAraNaM bhavati / yataH tasya citte tatkAryAt samatA prAdurbhUtA'sti / tathaiva nApitasya kriyA tu adhamA'sti, vayaM sarve'pi taM nApitaM tiraskurmaH / tathA'pi yadi nAma saH anyeSAM kezaluJcanakAle vimRzet "sadA'hamanyeSAM vizuddhiM karomi, kintu maccitte nIrandhra vartamAnAn kAma-krodha-garva-vikRti-vAsanAdIn durguNAn apAkartuM kadA samartho bhaveyami"ti / tarhi bAhyadRSTyA tucchayA'pi kriyayA cittazuddhiH bhavet yato mAnase vizuddhabhAvaH saMjAtaH / ityuktam mhaabhaarte'pi| pUjyapAdaiH caturdazazatagranthapraNetRbhiH zrIharibhadrasUribhirapi gaditamnAryA yathA'nyasaktAyAstatra bhAve sadA sthite / tadyogaH pApabandhazca, tathA mokSe'sya dRzyatAm // (yogabindusUtram - 204) ataH eva na kevalamasmAkaM zAsane kintu sarvatraiva na kevalaM bAhyakriyAyAH prAdhAnyaM, api tu antargatasya bhAvasyApi tAvatyeva mahattA'sti / tataH eva zubhabhAvapUrvakaM vihitaM dAnAdikaM dharmakAryameva zobhanaM-saphalaM vA bhavati / bhAvazUnyaM dAnAdikaM karma kevalaM kriyAmAtrameva bhavati, tena na ko'pi Abhyantaro lAbhaH / zrIpAlacaritre zrIratnazekharasUrI Aha - tattha vi bhAveNa viNA dANaM na hu siddhisAhaNaM hoi| sIlaM pi bhAvaviyalaM vihalaM ciya hoi logaMmi / / bhAvaM viNA tavo vi hu bhavohavitthArakAraNaM ceva / tamhA niyabhAvucciya suvisuddho hoi kAyavvo / tato bandho! idAnIM loke samAje ca tIrthayAtrA-padapravAsa-saMGgha-pratiSThA-mahotsavarUpAyAH bAhyapravRtyAH ADambarasya caurabhrIyapravAho yaH pravartate sarvataH, tasmAt pravAhAt surakSitAntareNa gatiH kAryA, kadA'pi kutrA'pi kathamapi tatra bAhyadharme mA muhyeH / tvaM tu AtmavizuddhimAtraM
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMlakSyaiva sadA vartethAH / etena na khalu virodho bAhyakriyAyAH, paraMtu yadRSTyA yadrItyA ca bhAvavihInA AtmazuddhirahitA yA sammUcchimatulyA kriyA kriyate tena sahaiva virodho'sti / na khalu bAhyadharmasyA''caraNamAtreNa kalyANaM, api tu tatkriyAkAle svAnte vartamAnapariNatyaiva kalyANaM bhvti| tathaiva bAhyasaMsAraM vihAya saMnyAsagrahaNamAtreNa dIkSAgrahaNamAtreNa vA na dharmArAdhanA, kintu manasi ramamANA vastuno'bhISTavyaktezca yA''saktiH mamatA vA, tasyAH tyAgaH eva dharmArAdhanA, tathA sa eva vastuto dIkSA-saMnyAso vA'sti / eSa eva niSkarSaH 'karmaNA zuddhiH' ityasya suutrsy| anyathA kadAcidevaM bhavet yad saMsAraM nirAkRtya saMnyAsamAdAya sotsAhamAnandaM ca navInamaparimitaM saMsAraM sRjet / vaJcayet nirAbAdhaM mAyA-asatyabhASaNa-prapaJca-kUTarAjanItirUpaM AyudhaM saMgRhya mugdhajanAn svaracitamAyAjAlena / vikAravAsanAyAH tu mahodadhiH ucchalet hRdye| kalpanA'pyazakyA yasya parigrahasya, tAdRzaH parigraho dharet / etAdRzaM vartanaM yadA dRSTipathamAyAti tadA vimarzaH jAgati 'asmAt saMsArI jIvo'pi zreSThaH' iti / __ vastuto vane vasanaM, guhAyAM vartanaM, kuTumba-strI-sukhasAdhanasya tyajanaM, utkRSTatapasaH karaNam, ugravihArasya AcaraNaM, ityAdibAhyakriyAmAtreNa bhAvazUnyadharmAnuSThAnakalApena ca na saMsArAnmuktirbhavet, na ca cittazuddhirbhavet; kintu manasi saMlagnA''saktiH atRptiH AkAGkSA ca yadA dUrIkriyeta tadaiva tAH tAH kriyAH saphalAH bhaveyuH / tatkriyAyAH saphalatvAdeva cittaM nirmalaM bhavet, tataH eva saMsArAt vimuktiH bhavet, nA'nyathA / ekaH prasaGgaH smaryate - AsIdekaH sNnyaasii| 'yo dvAdazavarSaparyantaM maunaM bibhRyAt sa vacanasiddhimavAptuM zaknuyAt' ityAkarNitaM tena / tato'janiSTa tasya vacanasiddherabhIpsA / ekadA svaspRhApUrtyarthaM giriM jagAma / tatraikAkI eva ekasyAM guhAyAM gatvA sthitavAn / evaM vAgvyApAramRte dvAdazavarSaM vItam / atha svAvadhi pUrNamiti jJAtam / 'mayA vacanasiddhiH prAptA' iti manvAnaH sa svasthAnaM gantuM pravRttaH / tasminneva kAle ko'pi janaH sanmukhamAgatavAn / tena kimapi pRSTam / tato'pazakunaM
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUtaM iti matvA tasya citte krodhAgniH pradIptaH / kRtotkRSTasAdhanaH sa saMnyAsI uvAca"azubhaM te bhavatu " iti / kiM nanu saMbhavet dvAdazavarSaparyantaM kRtAyAH sAdhanAyAH phalametat ? na hi kadA'pi / tathA'pi kena kAraNena evaM bhUtam ? ekameva kAraNamatra yanna khalu sadA bAhyatapasaH ArAdhanayA, utkRSTavihArayAtrayA, dinaparyantaM paThana-pAThanamAtreNa, nirantaraM bAhyakriyAcaraNena ca cittazuddhirbhavati, kintu tattatkAryakaraNakAle yAvatI manasaH pariNatiH nirmalA bhavet yAvAn ca tatkriyAM prati Adaro bahumAno'hobhAvazca jAgRyAt, tAvatyeva cittavizuddhiH bhavet / etAdRzI cittazuddhireva mokSamArgasya kAraNamasti / __ "samastakriyAyAH yoge'pi tathA cAritrAdirUpabAhyAnuSThAneSu satsvapi zubhapariNAmAbhAve na mokSo bhavati / arthAt vizuddhAdhyavasAyaH eva tatra (mokSe) kaarnnmsti|" iti zrIdharmabindugranthe'pi kthitmsti| __ adhunA''vazyakakriyAyAH kAlaH prApto bhavati, tataH 'karmaNA zuddhiH' iti sUtrAt vidheyAtmakasya karmaNaH phalaM darzitam / athA''gAmini patre etatsUtrAnusAreNaiva niSedhAtmakena karmaNA kiM bhavet, tasya phalaM kiM ? tathA'nyadapi kiJcid lekhiSyAmi, iti shm| nItijJA niyatijJA brahmajJA api bhavanti zAstrajJAH / vedajJA api labhyAH svAjJAnajJAnino viralAH // (appayyadIkSitaH) 73
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ STAGE - anuvAdava amaratvAbhIpsA 33. 66 3030826038888 -munijinasenavijayaH RSabhAJcalazikharamArUDho'hameva samastabhUmaNDalasya prathamazcakravartI iti manyate sma cakravartI samrAD bhrtH| sa ca girizikhare svasya nAmAGkanaM kartumaicchat / tasya citte mithyAbhimAna AsIt yat "tatra mama nAmaiva prathamaM bhvissyti|" atastatra gatvA tena sa parvataH AzikharaM sarvataH sUkSmadRSTyA vilokitaH, kintu tatratyAM sthitiM dRSTvA sa stabyo babhUva / pUrvameva tatra parvatazikhare bahUni nAmAni likhitAni Asan / tAni sarvANyapi nAmAni cakravartinAM nAmAnyevAsan / tatra ekamapi sthAnaM nAvaziSTam yatra sa svanAma lekhituM zakto bhavet, tena bharataH khinno'bhUt / tadA tena jJAtaM yad 'me abhimAno mithyA'sti' iti / tatpazcAt vivazatayA bharatena anyasya cakravartino nAma utkIrNaM, tadanu tatra Atmano nAma lilikhe| atha yadA sa nagaryAmAgatastadA rAjapurohitena uktaM "he rAjan ! aparasya nAma utkIrya svanAmnaH sthApanasya paramparAyAH bhavAnevAdyapravartako'bhavat / " "ko jAnAti yad bhavannAmApi kena kadA utkIryeta? " iti / tadA amaratvaM prati vicArANAM vaiyarthyameva spaSTatayA bharatena jJAtam / (anUditam) - -
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAdana IyA oices 2303 ANSAR 01 .88688003800msoot anRRRRREE -munidharmakIrtivajayaH kena kriyate IrSyA? bhavati yo durbalaH kApuruSo vA sa evel karoti kintu na vIryavAn kadA'pIr3heM karoti / yo vIryavAn utsAhI parAkramI ca sa spardhAM kurute / yo durbalo nirutsAhI jazca sa ISyAM vidhatte / / etAdRzo nirutsAhIAmRte na kimapi kartuM samarthaH / tasya citte na kimapi kartuM jijJAsA bhavet, na ca kimapi sundaraM kAryaM kartumutsAho bhavet / tato hanta ! nedRgjanAnAM ghRNA, kintu karuNaiva cintniiyaa| * asmAbhiH tAdRzaM sundaraM kAryaM karaNIyaM yadvismitaH santo'nye sahajabhAvena varNayanti / kintu kiM kriyate'smAbhiH ? etadeva yadanyeSAM prazaMsanIya kArya dRzyate uta kenA'pi varNyate tadA taM kAryaM saMdRzya manasi IrSyAgnirudbhavati / pazcAt sa tasya guhyadoSAn durguNAn caiva mRgayate / tatastAn doSAn mArgayitvA tasya zubhaguNAnapi doSadRSTyaiva pazyati, tathA khalu tatraiva tasyA''nando'pi jAyate / taM vikRtAnandaM prApya tadA tasya citte evaM bhavati yat "sarve janAH tamAhvayanti taM prazaMsante" kintu sa kIdRzo'sti tattu ahameva jAnAmIti tathA'pi kevalametAdRk cintanaM vikRtasya rugNasya ca cittasyaiva lakSaNamasti / etAdRzI vicAradhArA'smAn rogiSThAn tucchacittasya svAminazca karoti / asmAkaM citte na sundarakAryakaraNasya ruciH zaktiH vRttizcA'pi bhavati, kintu jADyamAlasyamacAturyaM cA'smAbhirevA'smAkaM mAnase prabalIkriyate tadA'smAkaM vIryollAsaH icchAzaktizca nazyati / tatpazcAt manasi yA malinA vicArazreNiH saMjAyate saivennuuN| NRN
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekadA'pi citte yadIrdhyA prAdurbhavettadA kAryamekamevA'vaziSyate yadanyasya zubhakAryaM vIkSya manasyevA'nutapanaM, tathA tasya doSa.NAM cintanenaiva manasaH sAntvanam / kintu na svayamutsAhadarzakaM zlAghanIyaM racanAtmakaM puruSArthAnvitaM ca kimapi kAryaM kartuM zakto bhavati / ekadaiSA jAteA pazcAt yadi cet na bhavet sAvadhAnaH tahi sA zIghragatyA vardhate'nte niraGkuzIbhUteAnvitasya jIvasya na zakyo vikAsaH / / - icchet yadi jIvane vikAsaH tarhi dve kArye karaNIye - IrSyA samUlamutkSepaNIyA tathA tIvrotsAhenA''nandenA'pUrvavIryollAsena ca yathAzakti zubhakAryaM krnniiym| tathA ca tena saha keSAJcidapi guNAH yadi dRzyeran zrUyeran vA'pi tarhi nirdabhaM nirdezaM ca prazaMsA kaaryaa| tatpazcAt kIdRzaH camatkAro bhavet tattu tadaiva jJAsyati / (anUditam) - 0 pravacanakAraH - zrIyazavantasiMha: viSayaH . - 'yazaHzirasi pAdukA atra pravacanaM pracalati uta prayogaH?
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ * kAvyAnuvAdaH / HUMAN NEEDS Some Food Some Sun Some Work Some Fun and Some One! - E. M. Walker asmAkaM apekSA kiyadapi annaM kiyAn prakAzaH kiyadapi kAryaM kiyAMzca prasAdaH kimapi ca dravyam !" " tat tasya kimapi dravyaM yo hi yasya priyo janaH " -zI. 77
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaavyaanuvaadH| huM koInA udayamAM thaI jAuM asta evuM sadbhAgya hoya kyAMthI? pAme na asta koI mArA udayanA TANe, basa eTaluM ja cAhuM -vizvaratha astaM vrajAmi parakIyasamunnatau he ! saubhAgyamIdRzamaho ! kuta eva me'sti ? nAurataM vrajedapi tu me'bhyudayasya kAle - 'nyaH ko'pi, kevalamidaM jagadIza ! yAce // -zI. - 0
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ L .....MARIABARAMAYAWAAAMANAYAMAN Grewane ogramme 8 vyAnava guru saMga kapaTa, mitra saMga corI kI hoi nirdhana, kI hor3a koDhI // (lokoktiH) kapaTaM guruNA sAkaM mitrAdapi ca caurikAm / kRrvan nirdhanatAM yAti kuSTharogaM hi so'thavA // -zI.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH / pc||p Aje cagadAI gaI smRtam . dinadvayapUrvameva bhArA hAthanI kheDa jAMgaNI... lohI nIkaLyuM, ghazI behanA tha... sahasA yA khAvyaM ... be divasa pahelAM meM jyAre pelA vRkSanI DALI kApI tyAre vRkSa sahe4 prUna ThyuM hatuM ... adya niSpIlitA hastasya me ekAGagulIH raktaM niHsRtam, saJjAtA bahavI vedanA . ... sahasA *** - parAga bha. trivehI 80 pazcAttApaH yadA mayA'muSya vRkSasya zAkhA vicchinnA tadA mahIruhaH sa kiJcit kampito'bhUt ... - munidharmakIrtivijayaH
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhena-kathAH // prastutiH -zI. tsega tsAnaH avocat - AsInmamaikaM mitraM 'yena huI' ityabhidhaH / sa bahujJaH sannapi nijajJAnasaMvardhanArthaM alpajJamapi pRcchati sma / sa dhaniko'pi bhUtvA akiJcana iva vartate sm| sa guNaparipUrNo'pi san svaM nirguNatvena prastauti sm| tena samaM yadi ko'pi durvyavahAraM kuryAt, tadApi sa sasmitaM maunabhAvenaiva taM titikSate sm| (2) AsIdeko guruH| sa saMsthApitasya dharmasya bhayasthAnAni prati savAdhAnIbhUya vartituM sadaiva svaziSyAn zikSayati sma / so'kathayat - mayA eka etAdRzo mahAn gururadarzi, yo nityaM prajvalitamalAtaM haste gRhItvA paryabhramat, akathayacca yad "ahaM sarvANi mandirANi dhakSyAmi, yato janAstadanantarameva mandiraM hitvA bhagavati manAMsi praNidadhIran / " Cine O (3) satataM IzatatvaM prArthayamAnaH ziSyastajito guruNA - 'tvaM bhagavata AdhAraM hitvA svapAdanirbharaH kadA bhaviSyasi re!? ' / ziSyazcakitaH / tena pRSTam - parantu bhavadbhireva zikSito'haM yadIzvara
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ evA'smAkaM paramapitA, AzrayaNIyaH, kartA, dhartA, bhartA'pi ca / adhunA kathamitthaM kathayatha nanu ? | 'are mUDha ?' guruNA punastarjitaH saH bodhasi ?' yastubhyamAdhAraM pradatte, AdhArAvalambanenaiva ca jIvituM tarItuM ca zikSayati, sa na pitA / pitA tu sa nAma, yastvAM parAvalambitvaM tyaktuM samarthaM karoti / yanmAtramapi pAThaM tvaM kadA zikSiSyase bhoH ! ? / ' udi prati prazna upasthitaH bhavAn kIdRg anubhavati ? / so'vak, - + (4) adhunAtana vaijJAnikImabhyunnatiM sAdaraM svIkaroti guruH / kintu sa tadIyAM maryAdAmapi sutarAM jAnAti / sa vadati - 'vastuto jIvanasya lakSyaM mAnavasya paripUrNo vikAsa AsIt / kintu adyatve janAH bhautapadArthAnAM pUrNavikAsakaraNe lagnA magnAzca / aho ! kIdRzo'yaM vyatyAsaH ! / ' 101 'pitA nAma kim ityetAvadapi na + 82 (5) ' sa manuja iva, yaH prAtarutthitavAnapyahaM sandhyAvadhi jIviSyAmi naveti jJAtumasamartho bhvet|' punaH praznaH kintu iyaM tu sarveSAmeva manujAnAmavasthA 'sti nanu ! | 'om,' uvesena pratyuktam, 'parantu tAmavasthAmanubhavanti kati janAH khalu ?'
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyA bAdhaH kthaa| -muniratnakIrtivijayaH / / AsIdekazcitrakAraH / svakIyena kalAkauzalena sa samagre'pi deze vikhyAta AsIt / tasyA''lekhitAni citrANi tu jIvanti iva pratibhAnti sma / taccitrANi ca dRSTvA janA api mantramugdhA iva jAyante sma / ekaH putrastasyA''sIt / tasyA'pi laghuvayasaiva citrakArye rucirAsIt / tadanurUpaM ca so'pi yathA tathA citrakaraNe prayatnAn karoti sma / evaM ca pituH preraNayA svasya ca rucibalena zanaiH zanaiH sa citrakArye naipuNyaM pratyagresaro'bhavat / ekadA tenaikaM citrmaalekhitm| tacca gRhItvA sotsAhaM didarzayiSayA pituH samIpaM gatavAn / pitA'pi tat sAnandaM kSaNaM niraikSata / pazcAt taccitragatAH paJca kSatIn tasmai adarzayat / so'pi taccitraM yathAnItaM gRhItvA punargatavAn / aparasmizca dine darzitAnAM kSatInAM sammArjanaM kRtvA citraM tena pituH samakSa prastutam / pitrA'pi dhyAnena tannirIkSyA'nyAzca paJca kSatayaH darzitAH / punarapi savinayaM sa citraM nItvA gatavAn / tRtIye dine'pi punazcitraM saMzuddhya pitRsamIpamupasthitaH saH / tatrApi dine pitA taM paJca kSatIn darzitavAn / tenA'pi punaH kSatirahitaM citramAlekhitam / evaM punaH kSatidarzanaM punaH sammArjanaM iti kRtvA viMzatidinAni vyatItAni / pitA saprema taM kSatIn darzayati so'pi cA' zrAntatayA tAH parimRjati / ___ evaM ca yadaikaviMzatitame divase tena pitRsamakSaM citraM prastutaM pitrA'pi ca yadA punaH kSatidarzanaM kAritaM tadA tasya dhairyamutsAhaM ca naSTe / AvezapUrvakaM sa uktavAn pitaraM prati yad - 'bhavAn pratyahaM mama kSatIneva pazyati / kiM na kaJcidapi zobhanaM vidyate'smin citre yannityaM kSatIneva darzayati ? nA'hamitaH paraM citramidaM punarAlekhiSyAmi' iti / pitA'pi tasya tAdRzaM svarUpaM vyavahAraM ca saMlakSya cakito'bhUt / citte duHkhito'pi bahiH svAsthyaM saMrakSya putraM pratyuvAca - "vatsa ! maivamadhRti kuru / tvaM zreSTho bhUyA ityeva me matirasti kSatidarzane'pi na kintu ko'pi durAzayaH / tvamekaM kAryaM kuru yat ito gatvA prathamadinAlekhitena 83
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ citreNa sahA'dya kRtaM citraM parIkSasva / pratyekaM citraM kramazo bhUmau sthApayitvA teSu madhye kiyattAratamyaM vartata iti ca niriiksssv|" ___ putrastato nirgatya svasthAnaM gatavAn / pazcAt zAntaM bhUtvA pitRvacanAnusAreNa tena citrANi sthApitAni / yadA tena krameNa sarvANi citrANi dRSTAni, dRSTvA ca yadA'ntimaM citraM dRSTaM tadA tadgataM mahattAratamyaM samIkSya tasya netre sphaarite'bhuutaam| 'mayA'parAdha AcaritaH pitRpAdAnA'miti vicintya sAzrulocanaH pitRsamIpaM gatvA pAdayoH patitvA kSamAmayAcata / pitA'pi tasya mastake vAtsalyapUrNa hastaM prasArya ekameva vAkyamuvAca - "yasmai gurujanAH kSati na darzayati, darzite sati ca yo na sahate tasmai tu jagat samagramapi kSatiM darzayati yaccAdhikamasahyaM bhavati / / "vRkSAn rakSantu, varSAmAnayantu // " GOVT. OF INDIA JABIR 84
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Atmavat sarvabhUteSu - munidharmakIrtivijayaH kathA AsIdeko nAmadevo nAma mahArASTrasyA''dhyAtmikaH sAdhupuruSaH / ekadA tasya mAtA rogeNa grastA'bhUt / tadA'dyatanaH auSadhaH nA''sIt / tadA rogasya pratikriyArthaM vividhAnAM vRkSANAM challe: upayogaH auSadharUpeNa janAH kurvantaH aasn| evamadhunA palAzanAmavRkSasya chlliraavshykii| sA challi: kutaH kathaM cAnIyate? nAmadevastu bAlakaH AsIt / sa kathaM AnetuM zakto bhavet ? gRhe anyastu na ko'pi AsIt / tathA'pi bAlakasya cAturyaM vIkSya tasya haste kuThAraM dattvA mAtrA kathitaM - vatsa ! vanaM gatvA madIyArthaM palAzavRkSasya challimAnaya / vanaM jagAma sa nAmadevaH / palAzasya challiM AnIya mAtre'yacchat / kintu tasya mukhe glAnirAsIt / mAtuH manasi cintA jaataa| anyadine mAtA tasya smiipmaagtaa| tadA nAmadevasya adhovastraM raktaraMjitaM dRSTvA sA bhiitaa| tvaritameva pRSTam - vatsa ! kathaM etadadhovastraM raktaraMjitaM jAtaM? kiM vRkSAt patitastvam ? nAmadeva Aha -na hi na hi ! mAtaH kimapi na bhUtaM, kintu tadA mayA tena kuThAreNa ..... bhItyA mAtrA punaH pRSTaM - kiM kuThAreNa? nAmadevena uktaM - tadA kuThAreNa mayA kAcittvag ucchinnA ! sahasaiva taM nAmadevamAkRSya AliGgitA saa| adhovastraM UrvIkRtaM yadA tadA javAyAH ucchidyA tvag dRSTA, tatra kevalamAmiSameva dRzyate sma tathA tasyAH javAyAH raktaM zanaiH zanaiH niHsarati sm| mAtA Aha - kathaM svayaM evaM kRtam ? nAmadevena sahajatayA gaditaM - mAtaH ! yadA tvayA palAzasya challimAnetuM kathitaM tadA ahaM tAM vicchidya Anayam / kintu mayA cintitaM - eSA challirapi palAzasya tvagevA'bhidhIyate tato
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadi sA chidyate tadA kiM tasya vRkSasya duHkhaM na bhavet ? kIdRzI vedanA bhavet ? iti jJAtuM mayA mama tvak ucchinnA / mAtar ! mAtar ! tadA tIvrA asahyA vedanA bhavati / __iti zrutvA mAtA nirnimeSaM devatulyaM taM bAlakaM apazyat / kiyatkAlAt pazcAt mAtA Ahaekasya mUkasya vRkSasya vedanArthaM yaH etAdRzo vyAkulo jAtaH sa bhaviSyati kAle pUjyaH sAdhupuruSo vA bhaviSyati tadA na ko'pi Azcaryam / evaM yadi sarve'pi janAH parasparaM mAnavIyavedanAM cintayeyuH tahi asmin deze na nAma duHkhaM bhavet, sarve'pi janAH sukhinaH eva bhaveyuH / -0 niHzulkaM 'ekyuprezara' kendrm| nirmAtA - zrIkAraH (GOVERNMENT)| R 86
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA. nyAya: IrAnadezaH / 'tehamuraspa' nAma rAjA / sarvAsAM prajAnAM nyAyanItipUrvakaM rAjyapAlanaM cakAra saH / ekadA ekamaparAdhinaM gRhItvA rAjabhaTAH sabhAmadhye Anayan / rAjA nyAyapAlanArthaM vividhayuktyA praznAn apRcchat / tasya keSAMcit praznAnAM pratyuttaraM zrutvA nirNItavAn yad, eSa evA'parAdhIti / tatastaM rAjamArgaM nItvA catvare eva zatAni daNDAni mArayantu' iti AjJApitavAn rAjA / evaM zrutvaiva aparAdhI kruddho'bhUt / taM rAjAnaM duSTA gAli: adadat / sahasaiva tatra sthitAH sarve'pi prajAjanAH AsanAduttiSThA: roSAkulAzca jAtAH / 'adhunaiva taM duSTaM mRtyudaNDo bhavet' iti zrotumeva utkaNThitAH te sarve'pi janAH rAjAnaM prati kurvantaH utthitAH / tadaiva rAjA Aha - aparAdhinaM bandhanAt muktiM dadatu / etacchrutvA aho ! etat kiM ? iti vacanaM niHsRtaM janamukhebhyaH / etAdRzaM kutUlahamizraM lokamAnasAt viparItaM ca vartanaM dRSTvA janAnAM citte AzcaryaM jAtaM iti jJAtaM tena rAjJA / tata: tena proktaM - etadrUpeNa me'vamAnanaM kRtvA tena madIyaH krodho dviguNo'kAri / tato yadi cedahaM ito'pi adhikaM anuzAsanaM kuryAM tarhi "mayA mamA'pamAnasya pratIkAraH kRto bhaviSyati, tacca na nyAyyam" iti manye / krodhaM kArayantaM prati krodhasyA'karaNe eva manuSyatvamaudAryaM cA'sti / -munidharmakIrtivijayaH 101 87
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyam - munikalyANakIrtivijayaH kthaa| asmin jagati IdRzA api janAH santi ye tathAvidhavidhiviDambanAvazAt sarvathA mUDhatAnvitA mahAmUrkhatayA nirbhAgadheyapaGktiprathamanAmadheyatayA ca loke prasiddhAH santo'pi kadAcit tasyA eva vakrAyAH vidheH kRpAkaTAkSairviddhAH santo samRddhizAlino yazaHpuJjabhAjanaM sarvajanapUjAspadaM ca bhavanti / ihA'pi tAdRzasyaivaikasya vipratanayasya kathA prastutA'sti / tathA hi - __ astIha vizAle bharatakhaNDe pRthvIvadhvA nUpuropamaM janAnAM hRdayAnandakaramAnandapuraM nAma nagaram / svayamevA'nuzAsanapAlakatvAjjanAnAmatra nA''sIdAvazyakatA nRpasya, tathA'pi arAjakatAM kevalaM nivArayitumeva rAjA''nandavardhanastatra zAsti sma / atha tasmAnnagarAdanatidUra eva dakSiNasyAM dizi eka: karpUrapuraM nAma grAmaH samasti sm| atratyA api janAH saralasvabhAvA bhAvanAzIlahRdayA dayAvantazcA''san / grAme tatraiva brAhmaNAnAM vasatau vipra eko'vasat / gaurIzaGkara iti tannAma / AbAlyAd dAridyopahatatvAt so'dhikaM paThituM na sheke| ato bhikSAvRttyaivA''jIvikAM niravahat / kintu tanmanasi satatameSA''jIvikA'yogyA - iti cintA pracalati sma / etAvatA kutracit kaJcidArogyazAstraM paThatA tena vividharogANAmupacArakArakANi hiGgalASTaka-triphalArAsnAdiyoganirmitAni kAnicidauSadhAni jJAtAni / atastena cintitaM yad - yadi ahametAni vividhayoganirmitAnyauSadhAni praguNIkRtya rogibhyo dadyAM tarhi tatpratidAnarUpeNa labdhena dhanena mama vRttinirvighnatayA pracalet / tathA bhikSopajIvitvamapi tyaktuM zakyeta / tataH sa yathAzIghrametAn yogAn vinirmAya vividhAnauSadhAn praguNIkRtavAn, vividhAsu sthAlISu ca taccUrNAni sthApayAmAsa / tatazca ye ye vyAdhigrastAstatsamIpaM cikitsArthamAgacchanti sma tebhyaH sa tattadrogArthamupayuktamauSadhameva kevalaM granthAnusAreNa dadAti sma / na tu taddehaM paryekSata nA'pi pathyAdikaM vA'kArayat / evaM ghuNAkSaranyAyena datte auSadhe yo nirAmayo bhavati sma sa tasmai viprAya dhanadhAnyAdikamArpayat / yasya ca vyAdhirna zAmyati sma yo vA mriyate sma sa
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ svabhAgyavazAnmRto rugNo veti janA manyante sma / evameva janebhyo labdhena dhanena sa nijajIvanaM yaapyaamaas| itastasya viprasyaikaH putra AsIt / sa tu bAlyAdeva tathAvidhaprajJAvikalaH, pazuvana bahubhojI, kiMkartavyavimUDhazcA''sIt / ato na kiJcidapyadhItavAn nA'pi kAJcit kalAM shishiksse| atha tasmin dvAdazavarSe jAte gaurIzaGkaro'yaM kadAcid hRdayAghAtAdamRta / kintu mRte'pi tasmin vyAdhigrastA janA auSadhAni grahItuM tadgRhe Agacchanti sma / ayaM tu na kimapyauSadhaM vetti sma / atastenaitadarthaM nijamAtA pRSTA / sA'pi sarvAH sthAlIvilokyaikasyAM harItakIcUrNaM dadarza kathitavatI ca putraM - 'vatsa ! tava pitA prAya idameva cUrNaM sarvebhyo'rpayAmAsa / atastvamapi sarvebhya etadeva ddyaaH|' iti / so'pi mAtRvacananiSThatayA yo yo rugNo roganivAraNArthaM tatsamIpamAgacchat tasmai harItakIcUrNameva datte sma / tasya ca bhAgyavazAt sarveSAmapi prastutarogopazamanamajAyata / ato hRSTA janAstasmai vipulaM dhanamayacchan / evaM ca katipayadinaireva sa dhaniko jAtaH / athaikadA grAmAdhyakSasya vaDavA kenaciccaureNa'pahRtA / atra tatra sarvatra mRgitA api naiva prAptA / tadA kenicajjanena grAmAdhyakSAyA'sya vaidyaputrasya sAhAyyamAdAtuM sUcitam / atastena grAmAdhyakSeNa nijaputrastadgRhe preSitaH / so'pi grAmaNIputraH vaidyagRhaM gatvA taM bAlaM papraccha - 'bhoH ! kva me'zvA lapsyate?' iti / so'pi tasmai harItakIcUrNaM dattvA uvAca - 'bhoH ! bhakSayedaM cUrNam / tatprabhAvena nijAzvAM lpsyse|' so'pi gRhaM gatvA taccUrNaM bhakSayAmAsa / tena tasya tIvra virecanaM lagnam / ataH sa jhaTiti zaucArthaM grAmAd bahirdhAvitaH / yAvat sa saraso'ntikaM prAptastAvat kenacid vRkSeNa baddhA nijavaDavA tena vilokitaa| ato hRSTaH sa zaucAdikaM samApya tAM gRhamAnItavAn / tataH sa tasmai vipratanayAya bahu dhanaM dattvA sarvatra grAme ghoSayAmAsa yad - 'aho ! vipraputro'yaM mahAjJAnI vaidyottamazca / sarvairapi bahumAnyo'yam ' iti / tataH paraM sarvatra tasya yazaHprasaraH prasasAra / ita Anandapure rAjJa Anandavardhanasya baDhyo rAjya Asan / tAsu ekA kenacit kAraNajAtena tasmai na rocate sma / ataH sa tayA saha na bhASate sma, tasyAH prAsAde na gacchati sma, na ca tAM 89
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ vilokayati smA'pi / etena sA'pyatIva duHkhitA''sIt / ato rAjAnaM vazIkartuM bahUn kArmaNAdyupAyAn karoti sma vividhAzca yoginIH sevate sma / kintu na kenA'pi kiJcidapi siddham / ataH sA nityaM cintAgrastA vartate sma / ___ athaikadA tasyA rAjyA dAsyekA karpUrInAmnI kuto'pi jJAtavatI yat 'karpUrapuragrAme vipratanaya eko bahujJAnI vidyate' / ataH sA rAjJImApRcchaya tadgRhaM gatavatI / taM ca bhRzaM prasAdya nijasvAminIgRhamAnItavatI / rAjyapi taM praNamya rAjavazIkAramauSadhaM yAcitavatI / so'pi kiJcid vicintya tadeva harItakIcUrNaM dattavAn kathitavAMzca yad 'bhakSayedaM cUrNaM, anena tava svAmI sutarAM vazIbhaviSyati' / rAjyapi zraddhayA taccUrNaM khaaditvtii| kiyatkAlAnantaraM tasyA atizayena tathA virekazcalitaH yathA dinAnte eva sthagitaH / anenA'tIsAravazena sA'tIva kRzodarI kaNThagataprANaprAyA ca snyjaataa| ataH kiMkartavyavimUDhayA dAsyA'pi dhAvitvA rAjJe vijJaptaM - 'prabho ! matsvAminI rogavazAt prANasandehavatI vartate, ekadA ca bhavantaM didRkSati / kRpayA''gacchatu' iti / rAjA'pyetacchrutvA jhaTiti tatra gataH / itaH sA'pi rAjJI nivRttavirekA sugandhijalena snAtvA zreSThavastrAlaGkArAdIn paridhAya copaviSTA AsIt / kSaNArdhenaiva rAjA tatrA''gacchat / tAM pratyagrapATalapuSpamiva surUpAM kRzodarI ca dRSTvA'tiprasanno rAjA nijapramAdamasthAnadveSaM ca dhikkRtya tAmeva paTTamahiSIpade prAtiSThipat / anena citte'tIva camatkRtA sA'pi taM dvijatanayaM punarapyAkArya siMhAsane upavezitavatI / tataH kanakapuSpAdibhistaM prapUjya kathitavatI sAJjaliH - 'prabho ! bhavataH prabhAvenA'hametAvatI mahatI padavI praaptvtii| ataH itaH paramahaM bhavantamevA''zritavatI / kRpayA''zIbhimAmanugRhNAtu yadRcchayA ca dhanAdikaM gRhNAtu' ityuktvA mahatI vibhUtiM dattavatI tsmai| evaM ca sa vipratanayo mahAmUryo nirbhAgyazekharo'pi ca daivadurlAlityena mahAsamRddhizAlI yazaHpAtraM janArcAspadaM cA'bhavat / -0 90
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ maGgalo'zvaH // - sA. amIjharAzrIH vasantapuraM nAma nagaramAsIt / parAkramI pratApavAMzca rAjA jitazatrustannagaramanuzAsti / deze videze ca sarvatra tasya jayajayAravaH pravartate / rAjJo hastizAlAyamazvazAlAyAM ca aneke hastino'zvAzca vidyante / sallakSaNA hastino'zvAzcA'pi tatrA'neke santi / ekadA'nyadezIyo jano rAjJaH samIpamupasthAyoktavAn - 'rAjan ! azvAnAM lakSaNAnAM parIkSako'smyaham / sevAkAryArthaM copasthito'smi / ' 'avazyaM, dAsye tubhyaM sevAkAryaM kintu prathamaM darzayatu camatkRti' - ityakathayad rAjA / Agantuka uvAca - 'bhavatu / azvAzAlAM gantavyamasmAbhiH / ' rAjA pradhAnaH sainikaashcaa'shvshaalaamaagtaaH| ekaikaM kRtvA sa Agantuko hayAn parIkSate / katicidazvAn parIkSya tebhya ekamazvaM bahirAnIya - 'rAjan ! adhunA bhavadicchAmanusRtya mama vidyAsAmarthyamahaM darzayAmi / AjJApayatu bhavAnekaM sainikaM yad so'zvamArohatu'-ityavadat / azvazca sa darzanIyo manoharazcA''sIt / rAjJA''jJapta ekaH sainikastamazvamArUDhavAn / rAjA'cIkathat - 'enamazvaM nItvA nagarasya caturvapi dikSu bhrAmayitvA''nayatu' / AjJAM tAM zirasyavadhArya sa tato nirgtH| kiJcid vihasya sa Agantuko rAjAmajalpat - 'svAmin ! yaH kazcidapi enamazvamArohita sa jhaTiti duHkhabhAg bhvti| satyametattu bhavAnadhunaiva pratyakSaM drakSyati / ' AkaNyaitad rAjA pradhAnazcobhAvapi stabdhAvabhavatAm / kiJcitkAlo vyatItaH / tAvad dUrataH taM sainikaM pratyAgacchantaM dRSTavAn rAjA ! yadA ca sa samIpamAgataH tadA tamAkulavyAkulaM dRSTvA - 'kiM saJjAtam ? kathaM jhaTiti pratyAgataH ?' - ityapRcchad rAjA / so'pi - 'prabho ! akalpyaM ghaTitam / mArge kenA'pi mayA jJAtaM yad mama gRhAdAbhUSaNAni luNTitAni / tathA'pi dhairyaM dhRtvA'hamagre prAcalam, tAvat sammukhamAgacchan
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ jano mAM saMrudhyoktavAn yad -' tava zvasurasyA'vasAnaM saJjAtamasti / svAmin ! mAmanumanyatAm / ahaM gRhaM gantumicchAmi / etAdRzaM vRtAntaM zrutvA svAsthyamapi nA'nubhavAmi, ataH kRpAM vidhAtu / etAdRzyAM sthitau yadyahamazvaM nirvakSyAmi tarhi nizcitaM patiSyAmi, ataH mAM kSamyatAm ' - iti sarvaM vyatikaramuktavAn / rAjA'pi taM svagRhaM praiSIt / rAjA pradhAno'nye'pi ca tamazvaM sAzcaryaM draSTaM lagnAH / tadA''gantuko'vadat - 'rAjan ! eSa eva vizeSo'zvasya yad ya evaM vAhayiSyati sa duHkhI bhaviSyati' - iti / atha tamazvaM tatsthAne baddhvA'nyamekaM raktamazvaM sa azvazAlAto bahirAnayat / AnIya ca bhUpatimabhyAharat - 'rAjan ! idAnImanyamekaM sainikaM bhavAnAjJApayatu yad sa enamazvaM vAhayet' iti / rAjJa AjJayA sa sainikastamArUhya tato nirgataH / tadA''gantuka uvAca - 'ya enamazvamArohati sa AnandarUpAn maGgalakArakAMzcaivodantAn praapnoti'| sarve'pi tasya satyasya pratyakSaM didRkSayotkaNThitA abhavan / tAvadalpIyasaiva kAlena so'pi pratyAgatavAn kintu sa prasannavadana AsIt / rAjJA pRSTaH so'kathayat - "svAmin ! kSamyatAM me'vinayam / ahamanatidUraM gatvaiva pratyAgato'smi / mArge vardhApito'haM mama mitreNa yad 'tava gRhe putro jaatH'| aparaM mama bhrAtA videzAt pracuraM dhanamupAyA''dhunaivA''gato'sti / vidhistu mamA'nukUlo vartata ityanubhavAmi / asyAM cA''nandamayasthitau nA'zvArohaNe mama cittaM sthairyaM bhajate / ato mAM gRhaM gantumanumanyatAm / " rAjA satoSaM tamAgantukaM niraikSISTa / 'prabho ! kiM santuSTA bhavato jijJAsA? yadyevaM tarhi sevAkAryArthaM mAM niyojayatu / anyAnAmazvAnAM svarUpamapi zanaiH zanaiH darzayiSyAmyeva' iti rAjJe sa vijJaptiM kRtavAn / rAjA'pi taM azvazAlAyA adhikAritvena nyyung| evaM tatra sthitaH sa nityaM azvAn parIkSate rAjJaHsamakSaM ca tallakSaNAni vyAvarNayati / vyatIteSu katipayadineSu tenaikadA rAjJaH samakSameko'zvaH prastutaH / azvastveSa kiJcijjarAyukto'pi svasthaH sphUrtimAMzcA''sIt / adhikAritvena niyuktaH sa Agantuko rAjAnamuddizyaivaM samavadat - 'rAjan ! bhavataH sahasreSvapyazveSu eSo'zvaH ziromaNitulyo'sti / asyA'stitvenaivA'nyeSAM sarveSAmapyazvAnAM
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlyamasti / asyA'bhAve tu teSAM vidyamAnatA'pi zaGkAspadA '- iti / rAjA'pyetadAkarNya vicArayituM pravRtto yad - 'IdRzaH kIdRzo'yamazvaH?' - evaM vicintya sa tamadhikAriNaM pratyuvAca - kathametAvatI prazaMsAM tvamasya karoSi ? mAM tveSa sAmAnyameva pratibhAti' iti / kiJcid hasitvA sa uktavAn - 'rAjan ! asya vidyamAnatvenaiva bhavato rAjyaM surakSitamasti / asyA'zvasyaitadeva vaiziSTyaM yadeSa yatrA'pi vidyeta yatra ca viharet tadrAjyasyA'dhipatI rAjA ajeyo bhavet / tasya ca sarve'pi zatravaH parAGmukhAH parAjitAzca bhavanti / rAjye'pi tadIye sarvatra saukhyaM samRddhayazca vidyeran' iti / / ___ saMzrutyaitad yajA prasannazcA'bhavadeva kintu cintAlezenA'pi taccittamAkrAntamabhUt yad - 'asyA'zvasyA'nupasthitau kiM bhaviSyati / asya ca rakSaNArthaM kiM kartavyam ?' iti / tadarthaM tu rAjA pradhAnena saha mantraNAmakurvat / tadA pradhAno'vadat - 'svAmin ! na moktavya eSo'zvaH sarvasAmAnyAzvaiH sahA'zvazAlAyAm / asya prabhAvAdiguNakathA'pi na yasya kasyA'pyagre kathayitavyA, anyathA ko'pi zatrunRpatirasya cauryakAryamapi kArayet / ato'zvo'yamanyatra kutrA'pi rakSitavyaH / ' svapradhAnavacanaM zrutvA bhUpatirupAyapravRtto'bhavat / nagare ca tasmin jinadAsanAmakaH zreSThI vasati sma / sa ca paramadhArmikavRttirAsIt / yadA kadA'pi vipattikAle rAjA tasyA'bhiprAyamapi pRcchati sma / rAjJaH pitRkAlAt tasya khyAtirAsIt / anubhavitvena vRddhatvena ca tasya sammAnanamapi sarvatrA''sIt / aparaM ca vyApArAdikAryAnnivRttaH san dharmakArye eva satataM pravRtta AsIt / nAgarA api sarve na kadApi tasya maryAdAmatikamanti sma / ato vizvAsAspadatvena rAjA tamAhvayat / AhUya ca sarvaM pUrvavyatikaramuktvA - 'asmAkaM sarveSAM rAjyasya ca maGgalasya zubhasya ca hetubhUto'yamazvo bhavataH sakAzameva rakSaNIyaH / asya guNakathA'pi nidhiriva goptavyA' itykthyt| jinadAso'pi tamazvaM gRhItvA svagRhamAgatavAn / janA api - vRddhatvena naiSa pAdAbhyAM gantuM zakto'to rAjJopadIkRto'yamazvaH syAditi manyante / zreSThI api nityaM tamArUhya jinAlayaM gacchati / tasyaivameva nityakramaH saJjAto yad azvamArUhya gRhAnnirgatya nadyAH tIre tasya jalapAnaM kAraNaM tato jinamandire gamanaM tatazca punA gRhAgamanamiti / evaM zreSThI nA'nyatra kutrA'pi taM nayati, ataH
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ so'pi nadyAH jinacaityasya zreSThagRhasya caiva mArgamabhijAnAti nA'nyam / I azvo'pi zreSThana gRhe zobhanarItyA paripAlyate / tena ca so'dhikaM puSTo dIptazcA'bhavat / yathA yathA ca so'zvaH puSTo baliSThazca bhavati tathA tathA rAjJo rAjyasya ca prabhAvo'pi vardhate / evaM ca tasya yazastadrarAjye ca sukhasamRddhayo'pi satataM prAvardhanta / jitazatroH zatrunRpatayo'pi tadabhijJAya cintitA jAtA yad - " kathamasya rAjyaM pratidinaM dhanadhAnyasukhayazaHprabhAvAdinA'bhivardhate'smAkaM ca rAjyAni tattasvarUpeNa hAnamApnuvanti ? nAgarA apyasmAkaM rAjyabhUmiM tyaktvA tasya rAjyaM zrayante / paNDitajanA api nA'tra sthAtumutsahante / dhArmikavRttayo janA apyevaM vadanti yad vayaM tatrA''dhyAtmika zAntiM prApnumaH tatratyaM vAtAvaraNamapi saukhyapradamasti' iti / vyApAriNo'pi tatrA'dhikaM dhanalAbhaM darzayanti / evameva tu sujJAnAM janAnAmabhAva eva bhaviSyati / kimasya rahasyam ? - iti / " atha zatrunRpatInAM sabhA sammIlitaikatra / sarve'pyetadrahasyodghATanArthaM svasvakalpanAzvAn dhAvayanti kintu na kathamapyantaM prApnuvanti / tAvadeko vidvAn pradhAno rAjanyamuddizyaivamuktavAn - 'jitazatroH rAjye vidyate eva yatkiJcidapi vastu yacca maGgalasvarUpaM syAt / tasyaiva cetAdRzaH prabhAvo'sti yadarthaM ca vayaM sarve'pi cintitAH smaH / tacca zodhanIyamevA'smAbhiH / cArapuruSAzca tatra preSitavyAH, ye tat tatsadRzaM ca yatkimapi tatra vidyeta tanmArgayeyuH / pazcAdeva kamapyupAyaM cintayiSyAmaH' iti / bhUpatibhirAjJaptAH spazAzca pravivizurjitazatrornagare / ekazcatura: spazo dharmazAlAmuvAsa / tatra cA''gacchadbhirvividhavargIyairjanaiH saha tena mitratA sthApitA / svayaM ca ratnamaNimauktikAdInAM vikretA'sti ityevaMrUpo vizvAso'pi tena janamAnase nirmitaH / santi ca bahumUlyAni prabhAvADhyAni ca ratnAdIni mama savidhe - ityapyudghoSitaM tena / svalpamUlyenaiva ca sa ratnAdInyapi vikrINAti / evaM ca kRtvA vividhajanebhyaH sakAzAt vividhavRttAntAnApi jAnAti / pratidinaM tasya mitrasamUho vRddhiM prApnoti / ekadA ca tatsamUhe rAjJo'zvaparIkSako'pi samAgatavAn / cArapuruSAya ca tasya maitrI aroct| zanaiHzanaizca pravRddhA maitrI / pratidinaM tau prabhUtasamayaM sArddhameva tiSThataH / ekadA sa cArapuruSastasmai dve ratne'rpayitvA - 'ya: kazcidapi etayoH ratnayoH svAmI bhavati tasya kIrtiH 94
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadA niSkalaGkaiva tiSThati ityuktavAn / tacchrutvA ca so'zvaparIkSakaH prAsIdat / taM cA'vadat - mitram ! tvayA mahyaM prabhAvADhye ratne datte / ahamapi tubhyaM tAdRzameva kiJcit kalyANapradamupadIkariSyAmi / azvAnAM parIkSako'smyaham / yadyetAdRzaH ko'pi prANI mAM dRSTigocaro bhaviSyati tarhi tamahaM tubhyaM dAsyAmi / tayA ca tava jIvanamapi dhanyaM bhaviSyati' iti / anena vArtAlApena tena spazena jJAtaM yadeSa jana upayogI asti / asya sakAzAdeva kimapi rahasyaparyantaM jJAtuM zakyam / pazcAcca yuktipUrvakaM tena jJAtamapi yad - 'jitazatroH savidhe prabhAvazAlI azvo'sti / sa eva cA'sya rAjJo rAjyasya ca sukhasamRddhyAdInAM mUlamasti / ' enAM vArtAM jJAtvA cArapuruSo'vak yad - naitat pratipattuM zakyaM tathApi tava vacaneSu vizvasto'haM manye / kintu kutrA'sti so'zva ityapi jJApayatu / ahaM ca tasya didRkSurasmi' iti / nihataH so'zvo rAjJA / asminneva nagare sa surakSito'sti kintu tatsthAnaM nA'haM jAnAmI'tyuktavAn sa parIkSakaH / jJAtvaitAvantaM vRtAntaM svadeze prAhiNot sa cArapuruSaH / punazca tataH sandeza Agato yad - 'kathamapi so'zvaH saMzodhyaH, pazcAcca cAturyeNa so'smAkaM rAjye AnetavyaH / sarvametatkAryajAtaM tadazvaparIkSaka sAhAyyenaiva bhaviSyati, ataH kauzalena sarvametatkartavyam' iti / idAnIM sa cArapuruSo nityaM tenA'zvaparIkSakeNa saha nagarasya bhinnabhinnasthalaM paryaTati / sa evaM kalpate yad-evameva kasmaMzciddine tasyA'zvasya darzanaM bhaviSyati / evaM ca nityaM paryaTanaM kRte sati tAdRzo'vasaro'pyupasthito'bhUt / ekadA jinadAsaH zreSThI tamazvaM nItvA jinAlayaM gacchati sma / tadA tenaiva mArgeNa gacchatau tAvubhAvapi tamapazyatAm / azvaparIkSakazca tamupAlakSayat / sahasA ca taM cArapuruSaM pratyavadat - 'pazya pazya ! mitraM rAjyasyA'bhyudayakArakaH sa evA'yamazvo gacchati / ' zobhanaM ! zobhanametat jAtam / adya me dikSA pUrNA saJjAtA / tadarthaM dhanyavAdastubhyamiti sa cArapuruSo'vadat / tadanu ca vAraM vAraM sa cArastena mArgeNa gacchati / evaM ca tena jinadAsa zreSThino gRhamapi lakSitam / ekadA sa jinadAsagRhe'tithirbhUtvA sthitavAn / rAtrAvapi sa tatraivA'sthAt / amAvasyAsadRzI 95
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghorAndhakAravyAptA sA rAtrirAsIt / sarvatra nIravatvameva vyAptamAsIt / sarve'pi nagarajanAH suptA Asan / na kasyA'pi pAdasaJcAro'pi zrUyate sma / etAdRze samaye sa cArapuruSaH svazayyAyA utthAya gRhasya pazcAdbhAge gatavAn / yatra cA'zvo baddhastatra gatvA taM ca tato vyamucat / pazcAt zabdo yathA na syAttathA tamArUhya nirgatavAn / svarAjyaM prati jhaTiti jigamiSuH sa vegena tamazvaM dhAvitavAn / azvo'pi vegena calati sma / gADhAndhakAratvena na sa cArapuruSo mArga lakSayati sm| kintu azvastu niyatasvaparicitamArgeNa gacchati sma / evaM ca sa nadyAstIre Agatya tatra jalamapAt / pazcAcca pratyAgatavAn sa jinamandire, tatra ca triH pradakSiNIkRtya jinadAsasya gRhamAgatavAn / cArapuruSasyecchAnurUpaM gamanaM na kathamapi karoti saH / tasyA''jJAM na so'nusarati / punaH punazca nityAbhyAsavazAt sa tenaiva mArgeNa gamanAgamanaM karoti / spazaH khinno'bhavat kintu azvastu azrAnta iva vAraM vAraM gamanAgamanaM karoti / evameva raatrirvytiitaa| ataH spazo'pi bhItaH saJjAtaH / azvaM ca tatraiva tathaiva ca muktvA naSTaH saH / azvo'pi zreSThigRhasya pazcAdbhAge svasthAnamAgatyodasthAt / prAtaHkAle ca zreSThinA jJAta eSa udantaH / katipayajanA api zreSThine'zvasya rAtriparibhramaNasya vRttAntamakathayan / 'tadupari kazcidArUDho'pyA''sIt' itypyuktvntste| drutameva zreSThinA ghaTanaiSA rAjJe niveditA / rAjA pradhAna senApatizca sarve'pi sAvadhAnA abhavan / adhikAritvena niyuktamazvaparIkSakamapi rAjA''hUtavAn / rAjJA pRSTaH sa bhIta ivoktavAn yad - 'kazcijjano'zvavaiSiyikI pRcchAM kurvannAsIt' / pradhAnenA'vilambena guptacarAstajjanazuddhyayarthaM niyuktAH / svalpenaiva ca kAlena sa paradezIyaH cArapuruSo gRhItastaiH / azvaparIkSako'pi tamupalakSitavAn / rAjA kiJcid vihasyovAca - 'bhoH azvaparIkSaka ! azvasya parIkSAyAM tvaM nipuNo'si tadarthaM tvabhinandanasAhasrI; kintu manuSyasya parIkSaNe tu tvaM sarvathA niSphalo'si / enaM cArapuruSamapi tvaM nopAlakSayat / anena ca tvaM pratAritaH / itaH paraM na kadApi anavadhAnena sthAtavyam / ' evamupAlabhya rAjA tamazvaparIkSakaM muktavAn / taM cArapuruSamapi kSamAM datvA visRSTavAn /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ vihaGgAvalokanam praznaH Swamy Brahmanand, prazna: Swamy Brahmanand, Matthi Kappa, Po-Kalmane, Sagar-Tk.Karnataka. mAnyasaMpAdakamahAbhAga ! ananyA premAziSaste / nandanavanakalpataroH SaSThyAM zAkhAyAM 62 tame pRSTe mAMsAhAratyAgaprabodhake lekhe ante evamucyate, 'vyAghrANAM prajAtirnaSTA bhavediti tu necchAspadam / yatastannAzena jIvavaividhyaM (Bio-diversity)praskhalitA bhavati / vyAghramamArayitvA vayaM na tamupakurmaH kiM tu svayameva upakRtA bhavAmaH' iti / atra viSaye kiMcinme mantavyaM nivedayitukAmo'smi / vyAghrANAmamArayitvA abhayAraNyeSu, mRgAlayeSu ca avaruddhAnAmeSAM krUraprANinAM kRte supuSkala-- mAMsAhArasaMpAdanAya sahasrazo mUkaprANinAM barbaranirdayahatyA avazyaM kriyte| jIvavaividhya(Biodiversity)vyasanibhiH eSA duSTamRgANAM vyAghravRkAdInAM santatiM vardhayitukAmaiH sahasrazo evaM mUkaprANinAM barbaranirdayA hatyA kathaM vA samarthyate ? apyetanmahAvIrasvAmisammatam ? sutarAM neti me matiH / yato hi lekhako ante siddhAntayati "sRSTeH santulanaM cirasthAyi kartuM mahAvIrasvAminAM siddhAntA eva jagato'tyantamupayogino bhaviSyantI"ti / mahAvIrasvAmI tAvat vyAghrANAM krUrasvabhAvameva unmUlya parivartayitvA tAn sAdhu saMpAdiyatumIhate, na tu teSAM mRgAlayeSu amayAraNyeSu vA avarughya svAtantryaharaNamIhate, natarAM teSAmAhArasapAdanAya sahasrazo mUkaprANinAmajAvisAraGgAdInAM praannhrnnmnumodte| ___mAnyasaMpAdaka ! AgAminyAM nandanavanakalpatarorAvRttau etadviSaye saMvadatu iti savinayaM prArthayate premNA brahmAnando ytiH| uttaraH ___ idamatravadheyam : lekhakasya sampAdakAnAmapi cAtra viSaye vyAghrANAM rakSaNaM - hatyAsthaganameva abhipretaM, na tu abhayAraNya-saMgrahAlayAdiSu tadbandhanaM tadarthaM ca kriyamANanirdoSAsaMkhyajIvahananasamarthanaM manasA'pyabhipretam / jainasiddhAnto na kevalaM vadhaniSedhamabhipraiti upadizati vA, kintu bandhananiSedho'pi tasyA'bhipretaH / na kamapi jIvaM badhnIyAt hanyAdveti jainopadezarahasyam / yathA mama vadha-bandhane apriye, tathaiva sarveSAmapi sattvAnAM te apriye eva / yacca mamA'priyaM, tanmA karomi kasyApyupari - iti ca jainI sadRSTiriti / / -0 -0
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma-nama prastutiH - zI. svAmI (sevakaM prati)- tvaM punarjanma manyase kim ? 1/ sevakaH om, avazyaM mnye| svAmI - tadA tu militaH saMvAdaH / sevakaH - katham ? / svAmI hyaH tvaM yasya tvatpitAmahasya antimasaMskAravidhau gatavAn AsIH sa eva tvatpitAmaho'dya kiyaDhelApUrvameva tvAM draSTuM AgatavAn AsIt, ato mayA tvaM pRSTa evam / zAstrIyasaGgItasandhyAyAM patnyA haThena patirapi gatavAn / tatra katicid ghaTyaH sutarAM vytiitaaH| atrAntare sahasA patnyA nijahastena patiH pratADita uktazca 'pazya, pazya, kIdRg vicitraM dRzyam ! are, sa jano gAyakavaryasya sanmukhamupavizyaiva nidrAti nanu ! kIdRg nindyamidam ?' / kSubdhena patyA pratyuktam - 'Ah ! etAdRzyAH tucchavArtAyAH kRte tvayA mama nidrAbhaGgaH kRtH?'|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'nepoliyana'sya zabdakoze 'azakya zabda eva naasiit|| guro ! tadA tena sucAru nirIkSaNaM kRtvaiva zabdakozaH kathaM na krItaH? daka __ 'tatra gatvA puruSANAM paGkteH prAnte eva sthAnIyaM' ityuktamAsInmayA, tathApi tvaM tatra kathaM na sthitaH re!? prabho ! tatsthAne tu prathamata eva ko'pi sthitavAnasti khalu ! oh, bhavAn mama jAmAtA | bhavitumicchati tahi ? / na, na, ahaM tu kevalaM bhavataH putrIM pariNetumeva icchAmi / kintu evaM kurvatA mayA bhavato jAmAtRtvaM kayA rItyA parihAryaM tat na jJAyate tAta!
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ taM jJApayatu yad adhunA'hamapi |taM draSTuM naiva pArayAmi ! / eka Aturo bahirAyAto'sti / sa kathayati, ahaM adRzyo'smi, na mAM draSTuM ko'pi shktH!| DIR B. manAvadyaH __ bhAratavarSasya rASTrapituH zrIgAndhimahodayasyopari preSite patre likhitam - ___ bApu, asmaccharIrANAM bhArasya prabhAveNa bahavaH | sUkSmajantavo'smaccaraNatale Agatya mriyamANA dRzyante / asyA hiMsAyA nivAraNaM kathamiva kartavyam ? mArgadarzanaM kriyatAM bhvtaa| tatropaviSTena vallabhabhAIpaTelena gaditam -- __bApu, tasmai mahodayAya likhatu yad ataH paraM bhavatA svapAdau zirasa upari vinivezya eva vicaraNIyam / 100
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ ,000 yathAvadavadhAryatAM, iyaM raktA gulikA bhavataH kaNThazuddhayatharmasti / pItA udarArtha, zvetA hRdayArtham / jJAtaM kim ? / om, mayA tu yathAvad jJAtam / kintu vaidyavara ! imAbhirgulikAbhiH 'kayA kutra gantavyam' iti jJAtamasti nAsti vA ? / vada, ka etAdRzo jIvaH, yaH siMhavat pravizati barkaravacca bahinirgacchati ? / | mama pitA bt!| NOK pitaH ! hyo mayA paJca makSikA gRhItAH parIkSitAzca / tatra trayo narAH dve ca mahile Asan / 'evaM jAtibhedanirNaye ka AdhAraH khalu? / ' saralaM khalvetat / timro makSikAH kASThasiMhAsanopari (On the chair) AsInA Asan dve ca darpaNasyopari ! / 101
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvau janau vivadete sm| ekaH kathayati - siMhI aNDAni muJcati, kAlena tebhyaH siMhazizavaH prAdurbhavanti / anyo vadati - naivam / siMhI sAkSAdeva zizUn prsuute|| vivAdo bADhaM vRddhaH / tannirAkaraNaM kartumapArayantau tau ante tRtIyajanasamIpaM gatavantau / tadane svavivAdaM vinivedya nirNayArthaM sa pRSTastAbhyAm / tenoccairvihasya nigaditaM - are re ! yuvAM bhadraprakRtI sta iti manye / yuvAM kimiyadapi na jAnIthaH yat siMho vanasya rAjA, siMhI ca sAmrAjJI / sA tu svairameva vartate sarveSu prayojaneSu / yadi tasyA manaH syAt tadA sA'NDAnyapi muJcet, kadAcicca sA svacittAnurodhena zizUnapi sAkSAt prasuvIta ! jJAtam? gacchata, kimatra vivAdena ? / - muniratnakIrtivijayaH / luNTAkaH - yadyadasti tattad dadAtu, anyathA ..... ! pathikaH - anyathA? anyathA kiM kariSyasi ? luNTAkaH - evaM praznayitvA mA mAM bhApayatu / eSa me prathama eva prayAsaH / 102
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitA (svaputrAn prati)- ahamicchAmi yad mama putrAH tatsarvaM prApnuvantu yanna mayA kadA'pi prAptam / 1 'putrAH (sAnandam) - yathA ....? pitA - parIkSAyAM zreSThaH pariNAmaH / ma - asmin vistAre - > kiM ko'pi mahAn ? 7 puruSaH jAtaH? CAS > sarve bAlakA < Z,eva jAyante / re 4093 kaviH - itaH pUrvaM bhavatA eva mama kezakartanaM kRtaM khalu ? nApitaH - n| ahaM tvatra varSadvayapUrvamevA''gato'smi / (OHIT 103
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavatA sakuTumbamadhunAtanameva videzapravAsaH kRtaH / kiM tatra dArinaM dRSTam ? are! na kevalaM dRSTaM kintvnubhuutmpi| ata eva tvarayA pratyAgatA vayam / ___- munidharmakIrtivijayaH prAtaHkAlAdArabhya rAtriparyantamapi sarve zrotAro yuSmAkaM saMbhASaNaM dattacittena zruNvanti, kintu paJcakSaNamapi mama bhASaNaM na bhavAn zruNoti? SAR karNasahasreSu madIyaM bhASaNaM vibhajyate, 4 ataH teSAM zravaNazaktiH nA'tIva parizrAmyati / kintu tava bhASaNaM tu | ekenaiva mayA shruuyte| 104
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 jhaTiti paJcamazreNyAH adhaH AgacchantaM nayanaM nirIkSyavijayaH - nayana ! kathametAvatyA tvarayA dhAvati ? nayanaH - madIyA ghaTikA adho'patat, tataH tasyAH adhaHpatanasya pUrvameva tAM gRhnnaami| B vijayaH - tavA'dhogamanapUrvaM tu sA naSTA bhavet ! nayanaH - azakyam ! azakyam ! yato madIyA ghaTikA sadA dazapalaM / mandagatyA calati / (rAjJA sAnandaM kavaye dattaikA durbalA vaDavA dvitIyadine sA mRtA) rAjA - kavivara ! mama vaDavA kIdRzI? kaviH - kiM bhavadbhiH arpitA vaDavA nyUnA bhavet ? - / rAjA - tasyAH gatiH kIdRzI? / kaviH - prabho ! kiM kathayAmi, bhavatAM vaDavaikasyAmeva nizi etajjagat vimucyA'nyatra jagati gatavatI / -santoSaH AnandaH zAstrI, sUrata / / eko dArzaniko bRhatI sabhA sambodhayati sma / sabhAyAH samApanakAle tenodghoSitaM yad "yadi nAma ko'pi praznayituM samutsukastarhi svaprazna patropari likhitvA'tra pressytu|" evamudghoSite sati bahubhirjanaiH praznAH preSitAH pratyuttarAzca samprAptAH / atra ca krame patramekaM tasya hastagatamabhUt / tena ca tatpaThitam / tatra likhitamasti sma - 'gardabhaH' iti| evaM paThitvA kSaNaM sa stabdho'bhavat / kintu jhaTityeva sa uvAca - "atraikaM patraM prAptamasti mayA yasmin kenacit mahAzayena svanAmollekhaH kRto'sti kintu praznalekhanaM tu vismRtam / " 105
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ zyAmaH - kathaya me yad vivAhakAle varaH kimarthamazvamevA''rUhyA''gacchati na gardabhe? narezaH - dvau gardabhau dRSTvA kanyA mA bibhetu - iti kRtvA / kimantaraM yathArthe asyAM sabhAyAmahaM pravacanaM karomIti tu yathArthaM satyaM ca, kintu yad bhavAnatropasthAya zRNoti, sa bhramaH / SIZbhrame ca? - yogAsanazikSakaH - idAnIM tu yogAsanAbhyAsena bhavatyAH patyuH surApAnavyasane kiJcidapi parivartanaM syAdeveti manye / strI - bADhaM parivartanaM jAtam / adhunA tu zIrSAsanastha eva sa surAM pAtuM shknoti| 106
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ : upahAragRhasvAmI - gUrjararAjye tu surApAnaM niSiddhamasti / ato na vayaM tubhyaM surAM dAtuM zaknumaH / tadarthaM ca kSantavyA vayam / grAhakaH - kintu, atra kapATe tu surA vidyate eva? / upahAragRhasvAmI - eSA tu teSAM kRte eva, ye sarpavRzcikAdibhirdaSTAH syuH|| grAhakaH - evaM tarhi sarpA vRzcikAzca kutra vartante, tatkathayatu / / AURC 5 -mahezvaraH dvivedI ekadA ekaH mUSakaH siMhasya vivAhaprasaGge sotsAhaH nRtyati sma / tadA eka: siMhaH tam apRcchat - kathaM siMhasya vivAhe tvaM nRtyasi ? saH avadat - yasya vivAhaH asti saH mama anujaH asti / siMha uktavAn - etad azakyam, saH siMhaH, tvaM tu mUSakaH, bhrAtA kathaM bhavitumarhasi? mUSakaH uktavAn - ahamapi mama vivAhasamaye tu siMha eva Asam / 2 Res 107
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ More saMvegamaMjarIkalayaM E vibhAgaH -- munikalyANakIrtivijayaH mohamUDhassa jIvassa rAgaparavasattaNaM, tappaDiyArarUvassa ya pasattharAgassa sayalasokkhakAraNattaNaM gAhAjuyaleNa nirUvei satthayAramaharisI - rAIi aMdhayAre vidUra-desaTThiyassa liilaae| jaha rAgavaseNa phuDaM piassa nivvannase rUvaM // 20 // taha jai kayA vi kahamavi kahiM pi IsiM pi prmpurisaannN| muhakamalaM picchasi lahasi nUNa tA sayala-sukkhAI // 21 // anvayaH (re mUDha !) jaha rAgavaseNa (taM) rAIi aMdhayAre vidUradesaTThiyassa (vi) piassa rUvaM phuDaM (tahA) lIlAe nivvannase, taha jai kayA vi kahamavi kahiM pi paramapurisANaM muhakamalaM IsiM pi picchasi tA nUNa sayalasukkhAI lhsi| bhAvArthaH re mUDha ! taM rAgarajjUhiM tahA nibaddho si jahA tao na kahamavi chuTTeuM pAresi / taha vi tujjha eyaM baMdhaNaM ceva aIva piyaM / assa niyaMsaNaM pi ettha atthi / jahA - taM rAIi velAe tArise vi gADhe aMdhayAre kahiM pi dUradesaMmi Thiyassa niyayapiyayaNassa rUvaM sarUvaM ca phuDaM ceva lIlAe nivvatrasse, jahA "esA sA ceva, jao erisI AgiI erisI ya taNulayA tIse ceva havejja / " tao evaM tIe rUvadaMsaNeNa aIva hiTTho taM cittaMmi suhaM pi paavesi| kiM tu kiM tae kaiyA vi sayalAsuhaduhaviNAsakarANaM sayalasamIhiya-siddhikArayANaM paramapurisANaM jiNesarANaM muhakamalaM diTuM ? jai na dilu tA nUNaM tumAo vi ahanno aNNo na ko vi atthi ettha jayaMmi / jao jai taM kayA vi kahamavi kahiM pi Isi pi tesiM jiNarAyANaM paramesarANaM vayaNAraviMdaM aNicchAe vi pecchissase tA nUNaM sayalAI vi sukkhAiM tujjha caraNapaDiyAiM ceva / tahA jayassa sayalA vi lacchI tujjha gihe AveuM UsuyA ceva / 108
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvassa rAgo ceva pio tti sanidarisaNaM dariseI - AmUlAo soaggiNA vi daDDassa tujjhare jIva ! ummIlaMti sayA rAgapallavA navanavA ceva // 22 // anvayaH re jIva ! AmUlAo soaggiNA daDDassa vi tujjha sayA navanavA rAgapallavA ummIlaMti cev| bhAvArthaH re murukkha ! taM jANesi ceva jahA - kayAi vi vaNe davaggI laggai tayA bahuNo rukkhA mUlasahiyaM pi pajjaleMti / jai vi vijjhAyaMmi davaggimi kesiMci rukkhANaM thANuNo tattha ceva ThiyA dIseMti / kintu tehito thANUhiMto na kayAi vi pallavA papphuDeMti tti / paraM taM tu tehito vi ahigo| jao ettha logaMmi tujjha jANaMtassa ceva tArisA aNege pasaMgA havaMti je daLUNa soUNa ya tujjha hiyayaMmi soyaggI pajjalei, teNa ya aggiNA savve vi ahilAsA viTThA viva tujjha sayalaM pi jayaM asAraM aNiccaM ca paDihAI / taM ca savvaM savvahA caiuM icchaMto piva taM vaTTesi / kiM tu eassa soaggiNo majjhe nibbharaM daDmANassa vi tujjha jai kahamavi aNukUlalavaM pi kiMci ghaDejja tA na jANe kuo tujjha citte navanavA rAgapallavA ummIleMti !! taM nUNaM evaM mahaMtaM acchariyaM / pAvappiyassa jIvassa nillajjattaNaM payAsei - haddhI ! kahaM na lajjasi pAvaM ayarAmaruvva jaM kunnsi?| picchaMto jalalavalola-mevameaM jayaM sayalaM // 23 // anvayaH (re jIva ! ) (taM) eaM sayalaM (pi) jayaM evaM jalalavalolaM picchaMto (vi) ayarAmaru vva jaM pAvaM kuNasi (tA) kahaM na lajjasi? haddhi (tuh)| bhAvArthaH re nillajja ! ettha sayalaMmi vi jae pavaTTamANaM asamaMjasaM savvattha ya uppattiviNAsataMDavaM dahNa NegavAraM - 'savvaM pi eyaM kusaggajalabiMduvva gayakaNNa vva sArayabbha vva caMcalaM khaNigaM aNiccaM ceva ' tti taM sayaM ceva mannase ciMtesi y| evaM Thie vi jaM nissaMkattaNeNa appANaM ayarAmaraM piva mannaMto taM akajjAiM Ayaresi duTThAcaraNAI karesi pAvaTThANAiM ca 109
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sevasi - tA tujjha lajjA na aNuhavijjai ? hA ! dhiratthu tumaM / maccuNo dAruNattaM jIvassa ya avivegittaNaM gAhAjuyeNa payAsei - picchaMtassa vi tuha dAruNo imo maccukesari-kisoro / hI ! harai valhe saraNavirahie bAlahariNa vva daTThUNa vihIraMtaM visaMThulaM jagamiNaM jamabhaDehiM / kiM naccato ciTThasi re pAva ! vivegaparihINo ? // 25 // anvayaH re pAva ! tuha picchaMtassa vi hI imo dAruNo maccukesarikisoro saraNavirahie bAlahariNa vva vallahe hIrai (tA) visaMThulaM iNaM jagaM jamabhaDehiM hIraMtaM daTThUNa vi vivegaparihINo naccato kiM ciTThasi ? | bhAvArtha: re pAva ! mahAmohapIDiassa tujjha ettha saMsAre bahuNo sayaNA mittA ya aIvavallahA saMti jehiM viNA taM khaNamavi ThAuM asamattho, jesiM ca vayaNAiM paDikUlAI vi aNukUlAI mannaMto taM takkahiyaM savvamavi mannesi Ayaresi ya / tahA tesiM kajje niyayaM savvassaM pi appeuM sA vi paNa havejja / kintu tArisA vi vallahA jaNA tuha picchaMtassa ceva jayA dAruNe bhIsaNe ya maccumahAmacchamuhaMmi paDiUNa katthai vilINA havaMti tayA tesiM ko visaraNaM na havai jAva taM pitesiM saraNaM kAuM asamattho ceva / jahA - vaNamajjhe vasaMtassa hariNassa DiMbharUvAiM bAlahariNAiM aIva vallahAI / kiM tu jayA hi bubhukkhApIDieNa sIhakisoreNa tAiM daTThAI tayA so tassa hariNassa picchaMtassa ceva haDheNa tAI mAriUNa khAei tahavi so hariNo tAiM rakkheDaM na kiMci vi kAuM samattho havejja / evaM taM pitta uvaNayo / aha evaM pi sayalaM jayaM Aukkhae maccumittehiM viva jamabhaDehiM haDheNa hIrijjamANaM taM niyayacakkhUhiM ceva pecchasi - tahA tArisAI daTThUNa aIva duhI nivviNNamANaso ya havesi, taha vi re mUDha ! avivegapaDalehiM tujjhanayaNAI tahA pihiyAI saMti jahA taM niyayaM hiyayaM savvahA acetayaMto pAvapaMke ceva naccaMto sUaro vva ciTThasi tti na yANimo kayA tujjha vivegassa udao havejja ? 101 // 24 // 110
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ patrama OM hrI~ Namo paramagurunemisUrINaM // siriANaMda ! dhammalAheNa saMbhAvemi tumaM / aNaMtuvagArINaM paramesarANaM niccakaruNollahiyayANaM gurubhayavaMtANaM ca kivApasAeNa pasAiA amhe savve vi pasannacittA nirAmayA ya vaTTemo / taM pi kusaladeho vaTTejja / puvvaMmi patte davva - bhAvapUyAe anaMtaraM jaMkaraNijjaM jANAvissaM ti paDijANiyaM AsI me| kiMtu cAummAsavAse vivihAjjhayaNavAvaDassa tayaNaMtaraM ca beMgalUranayaraM pai vihArajattAe vaTTamANassa maha tallihiuM avagAso ceva na laddho / etthaMtare kolhApuranayare sAvagANaM ava siNehapuNNaggahavaseNa ahiyA thirayA huyA / ao evaM avasaraM laddhuM lehaNaM AraddhaM ceva / - munikalyANakIrtivijaya: aha ettha loaMmi jaNA devapUyANaMtaraM * aggikAriyaM pakuvvaMti / eyAe aggikAriyA saMpayA pAvijjaitti tesiM mayaM / tesiM satthesu vi evaM samAiTTha, jahA yA viulaM rajjaM aggikajjeNa saMpayA / tavo pAvavikhoTTaM nANaM jhANaM ca muttidaM // (sivadhammuttarasutte) ettha evamAikkhiyaM jahA devayAe davvapUyaM kuNaMtassa rajjaM lahijjai, aggikajjaM kuNaMto saMpayaM pAvei, tavaM kuNamANo pAvAI visohei, nANaM jhANaM ca ArAhaMto kameNa muttiM pAveiti / kiMtu eyaM rajjaM esA ya saMpayA pAvaM pi jaNayaMti ao tesiM uvAdANaM savvahA visuddhaM ahaM ca na havei / tahA aggikAriyAe aggikAyajIvANaM vaho vi havaI tti aNNaM pi pAvaM tattha / ao loguttarasatthesu bhAveNa aggikajjaM samAiTuM jaM na jIvavahakAraNaM nAvi ya pAvajaNayaM avi ya cittavisohikAraNaM pAva- kammakhayakaraM kameNa mukkhasuhadAyagaM ca / - NaNu aggikAriyaM kuNaMtANaM tiNNi vatthUNi AvassagANi, taM jahA iMdhaNAI, ghayatillAisiNehassa AhuI, aggI ya / tA bhAvaggikAriyAe kAI tAI ? ti / 111 -
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ ettha kaheMti maharisiNo jahA - bhAvaggikAriyAe aTThavihaM kammaM ceva iMdhaNAI, tahA jIvassa uttimA pasatthA ya bhAvaNA ceva siNehAhuI, tahA dhammajjhANaM ceva aggi / tao ya nANAvaraNijjAiyaM aTThavihaM kamma iMdhaNattaNeNa gahiUNa tattha ya pasatthasuhabhAvaNAsarUvaM AhuI pakkhiviUNa tao ya dhammajjhANasarUvaM uvalakkhaNeNa ya sukkajjhANasarUvaM aggi pajjAliUNa dhammatthiNA NiccaM pi aggikAriyA kAyavvA / eyAe aggikAriyAe amha cittaM visuddha havei, kammANa ya khao havei, tao u mokkhasuhAiM sAhINAI cev| naNu je jIvA saMpayaM ceva ahilasaMti tehiM tu davvaggikAriyA kAyavvA ceva tti koi saMkei / ettha evaM samAhANaM, jahA-kisikammaM kuNaMtassa khettiyassa kisikammAvasANe vivihadhaNNalAheNa saddhi viulasya palAlassa vi lAho havijjai / palAlatthaM hi teNa na ko vi parissamo kaayvvo| evaM esA vi mukkhasAhagA bhAvaggikiriyA jahA jahA sammaM ArAhijjai tahA tahA mukkhasAhaNasamakAlaM (jAva mukkho na havai tAva ) ANusaMgiyaphalarUpeNa iDDiladdhi-samiddhisarUvaM viulaM saMpayaM pi pasAhei ceva / tesiM kajje na koi bhiNNo payatto kaayvvo| jaM pi sAvagANaM davvapUyAvasare dhUva-dIvAiyaM aggikajjaM samAiTuM taM pi mukkhAhilAseNa ceva kIramANattaNeNa na pAvajaNagaM tti viseso / ao tattha niseho na juggo / evaM ca bhAvaggikAriyA ceva varayarA na uNa davvaggikAriyA tti bhAvaggikAriyAe ceva payatto kAyavvo tti mhaapurisaannmuveso| aha patteyaM sAvageNa sAhuNA ya paidiNaM gurubhagavaMtANa vaMdaNaM kAyavvaM tayaNaMtaraM ca tehiMto paccakkhANaM gaheyavvaM / tA tesiM kiM sarUvaM ti aNNaMmi patte jahAsigdhaM jANAvissaM ti sN| agnikArikAm
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatthayalaromAI - munikalyANakIrtivijayaH aha egayA atthANakajje sammatte akabbaro vIrabalo ya vivihe viNoe kAuM laggA / tAva akabbareNa kiMci ciMtiUNa vIrabalo puTTho - "vIrabala ! bahuNo kAlAo haM ciMtemi jaM majjha hatthayale romAiM kiMti na vijjaMti ?" vIrabaleNa takkhaNaM ceva kahiyaM - "pahU ! ettha kiM vattavvaM ? jaM mArisANa jaNANaM viulaM dANaM deMtassa tumha hatthayalAo romAiM vinntttthaaii|" "tA tujjha hatthayale kimaTuM romAiM na vijjaMti?" "pahU ! tumha hatthAo vAraM vAraM dANaM giNhaMtassa maha vi hatthayalatto romANi vinntttthaaii|" "naNu saccaM tujjha kahaNaM paDibhAsai / paraMtu eesiM sabhAjaNANaM hatthayalesu keNa aTeNa romANi na saMti ? " ___ "sAmisAla ! dANaM deMtaM tumaM tahA giNhataM maM ca daTThaNa hatthayalAI gharisaMtANaM eyANa vi hatthayalehito romAiM paNaTThAI !!" vAcyatAM samayo'tItaH, spaSTamagre bhaviSyati / iti pAThayatAM granthe, kAThinyaM kutra vartate ? // (nIlakaNThadIkSitaH)
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayatu sakalakalyA .....2 bhuvane bhavatu sakalakalyANaM mA hiMsantu janA anyonyaM, mA kurvantu prahANaM... hiMsAto dUyeta svAntaM yasyAsau kila hindUH hiMsyamAnamabhirakSati nitarAM hindU: karuNAsindhuH duSTeSvapyanukampAkaraNaM hindutvasya pramANam karmapizAcAnAM mlecchAnAM kAmaM hiMsA dharmaH sArAsAravivekavatAM nanu, AryANAM so'dharmaH nijadharmaM hitvA paradharme ramaNaM na bhavet trANam hiMsA pApaM hiMsA tApo, hiMsA durgatidAtrI ahiMsaiva paramo'sti sudharmaH, vizvavizvajanadhAtrI hiMsAM tyaktvA zritvA'hiMsAM, vindata nijakalyANam / bhAratavarSe janma na sulabhaM mAnuSamiti RSivANI prApya janma kecittatrApi na vijahati hiMsakatAM hI ! roddhaM pArayatIha na ko'pi nu teSAM kugatiprayANam prasaratu sAmarasyamiha rASTra, vaimanasyamapasaratu karuNAkAntaM zAntinizAntaM svAntaM loko dharatu kSemaM vitaratu nAtha ! janAnAM madhuraM bhavadabhidhAnam -zI.