Book Title: Mahabharat Samhita Part 05
Author(s): Bhandarkar Oriental Research Institute
Publisher: Bhandarkar Oriental Research Institute
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004325/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE HARIVAMSA AURO CAR EDEK MAHABHARATA TEXT 2 CONSTITUTED IN ITS CRITICAL EDITION VOLURE V B. O. R. INSTITUTE POONA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE HARIVANSA THE KHILA OR SUPPLEMENT TO THE MAHABHARATA Text as constituted in its Critical Edition THE MAHABHARATA Text' as constituted in its Critical Edition VOLUME V vidhItamA RET ETTER G OM Bano PUBLISHED BY THE BHANDARKAR ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE POONA 1976 - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ All rights reserved Printed by Dr. R. N. Dandekar, at the Bhandarkar Institute Press, Poona 4 and Published by Dr. R. N. Dandekar, Hon. Secretary, Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona 411 004 ( India ). Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cikitsitapAThAtmaka harivaMzaH mahAbhArata-khilaparva cikitsitapAThAtmikAyAM mahAbhAratasaMhitAyAM paJcamaH khaNDaH zrI tamala jatinA bhANDArakaraprAcyavidyAsaMzodhanamandireNa prakAzitaH puNyapattanam zakAbdAH 1898 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA harivaMzaH adhyAyAH 1-118 pp. 1-224 1-91 3-4 4-6 6-10 10-15 15-17 17-19 19-23 23-24 24-25 25 1 harivaMzaparva 1-45 mAdisargaH 1 . dakSasRSTiH 2 marudutpattiH 3 pRthUpAkhyAnam 4-6 manvantarANi 7. vaivasvatotpattiH 8 ikSvAkuvaMzaH 9 trizaGkhacaritam 10 sagaracaritam 10 sagaravaMzaH 10 ikSvAkuvaMzaH 10 pitRkalpaH 11-19 somotpattiH 20 AyuvaMzaH 21 yayAticaritam 22 pUruvaMzaH 23 yayAtivaMzaH. 23 kroSTuvaMzaH 24 vRSNivaMzaH 24 vasudevavaMzaH 25 jyAmaghavaMzaH 26 kukuravaMzaH 27 syamantakopAkhyAnam 28-29 viSNuprAdurbhAvAH 30-31 prAdurbhAvasaMgrahaH 31 viSNupratijJA 32 daityasenAvarNanam 33 devasenAvarNanam 34 viSNoH saMnahanam 34 aurvAgnisaMbhavaH 35 daityasenAparAjayaH 36 kAlanemiprAdurbhAvaH 36 kAlanemiparAkramaH 37 25-26 26-39 39-41 41-42 42-44 44-45 45-50 50 51 51-52 52-53 53-54 54-57 57-59 60-65 65-66 66-67 67-68 68-69 69-72 72-73 73-74 74-76 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76-78 78-79 80-81 81 kAlanemivadhaH 38 brahmalokavarNanam 39 nArAyaNAzramavarNanam 40 viSNoH prabodhanam 40 bhUmibhArAvataraNam 41 dharaNIvAkyam 42 aMzAvataraNam 43 nAradavAkyam 44 viSNuvAkyam 45 brahmavAkyam 45 81-82 83-84 84-87 87-90. 90 90-91 2 viSNuparva adhyAyAH 46-113 92-215 92-93 93 93 93-95 nAradavAkyam 46 kaMsasaMketaH 47 SagarbhavRttam 47 viSNuvAkyam 47 kRSNajanma 48 govrajagamanam 48 nidrAvAkyam 48 devakIkaMsasaMvAdaH 48 govrajagamanam 49 zakaTabhaGgaH 50 pUtanAvadhaH 50 yamalArjunabhaGgaH 51 vRkadarzanam 52 vRndAvanapravezaH 53 prAvRDvarNanam 54 kRSNasya vRndAvanavihAraH 55 bhANDIravarNanam 55 yamunAvarNanam 55 kAliyadamanam 56 dhenukavadhaH 57 pralambavadhaH 58 giriyajJapravartanam 59-60 gobardhanadhAraNam 61 govindAbhiSekaH 62 kRSNagopIkrIDA 63 ariSTavadhaH 64 95 96 96 96-98 98. 98-99 99-100 100-101 101-102 103-104 104 105 105-106 106-108 108-109 109-111 111-114 114-116 116-120 120-121 121-122 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122-125 125-127 127-129 129-130 131-132 132 kaMsavAkyam 65 andhakavAkyam 66 kezivadhaH 67 akrUrAgamanam 68 mathurAprasthAnam 69 akrUrAzcaryadarzanam 70 nAgalokadarzanam 70 mathurApravezaH 71 kaMsadhanurbhaGgaH 71 kaMsajanmavRttam 72-73 kuvalayApIDavadhaH 74 cANUravadhaH 75 kaMsavadhaH 76 kaMsastrIvilApaH 77 kaMsamAtRvilApaH 77 ugrasenAbhiSekaH 78. rAmakRSNayorvidyAdhyayanam 79 guruputrAnayanam 79 jarAsaMdhAgamanam 80 jarAsaMdhaparAjayaH 81-82 rAmasya gokulagamanam 83 rAmasya yamunAkarSaNam 83 dvAravatIprayANasaMkalpaH 84 kAlayavanavadhaH 85 dvAravatInivezaH 86 rukmiNIharaNam 87 rukmiparAjayaH 88 rukmivadhaH 89 baladevamAhAtmyam 90 narakavadhaH 91 pArijAtaharaNam 92 dvArakAnivezaH 93 dvArakApravezaH 94 sabhApravezaH 95 vRSNisamAgamaH 96 nAradAgamanam 96 kRSNaparAkramavarNanam 96-97 kRSNasya vaMzaH 98 132-133 133-134 134-135 135-137 137-138 139-140 140-142 142-143 143-144 144-145 145-146 146-147 147 148-152 152-153 163-154 154-155 155-158 158-161 161-164 164-165 165-167 167-168 168-170 170-173 173-175 175-176 176-177 177-178 178 178-181 181-182 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182-184 184-187 187-191 191-194 194-197 . 197 197-199 199-200 200 zambaravadhaH 99 dhanyAzcaryastavaH 100 vAsudevamAhAtmyam 101-105 zaMkaraNa bANavarapradAnam 106 uSAsvamaH 107 aniruddhAnayanam 108 bANasainyayuddham 108 bANAniruddhayuddham 108 aniruddhazarabandhaH 108 aniruddhamArgaNam 109 aniruddhavArtA 109 bANayuddhe kRSNaprayANam 109 kRSNa-bANayuddham 110 kRSNa-jvarayuddham 110-111 jvarasya varalAbhaH 111 kRSNa-bANayuddham 112 kRSNa-irayuddham 112 kRSNa-bANayuddham 112 koTavIdarzanam 112 bANabAhucchedanam 112 mahezvareNa bANavarapradAnam 112 dvArakApratyAgamanam 113 kRSNavaruNayuddham 113 . varuNakRtA kRSNastutiH 113 dvArakApravezaH 113 200-202 202-203 203 203-206 206 206.. 207 207-208 208-210 210 210 211 212 212 212-213 213-215 3 bhaviSyaparva adhyAyAH 114-118 216-224 janamejayavaMzaH 114 janamejayapraznaH 115 vyAsasya uttaram 115 yugAntalakSaNam 116 kaliyugalakSaNam 117 janamejayAzvamedhaH 118 indrasya kApavyam 118 harivaMzamAhAtmyam 118 216 217-218 218 218-219 219-221 '221-222 222-223 223-224 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harivaMzaH Page #11 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harivaMzaH nArAyaNaM namaskRtya naraM caiva narottamam / devI sarasvatIM caiva tato jayamudIrayet // zaunaka uvAca / saute sumahadAkhyAnaM bhavatA parikIrtitam / bhAratAnAM ca sarveSAM pArthivAnAM tathaiva ca // 1 devAnAM dAnavAnAM ca gandharvoragarakSasAm / daityAnAmatha siddhAnAM guhyakAnAM tathaiva ca // 2 atyadbhutAni karmANi vikramA dhrmnishcyaaH| vicitrAzca kathAyogA janma cAgryamanuttamam // 3 kathitaM bhavatA puNyaM purANaM zlakSNayA giraa| manaHkarNasukhaM tanmAM prINAtyamRtasaMmitam // 4 tatra janma kurUNAM vai tvayoktaM lomaharSaNe / na tu vRSNyandhakAnAM vai tadbhavAnprabravItu me // 5 sUta uvAca / janamejayena yatpRSTaH ziSyo vyAsasya dhImataH / tatte'haM saMpravakSyAmi vRSNInAM vaMzamAditaH // 6 zrutvetihAsaM kAtsnyena bharatAnAM sa bhArataH / janamejayo mahAprAjJo vaizaMpAyanamabravIt // 7 mahAbhAratamAkhyAnaM bahvatha bahuvistaram / kathitaM bhavatA vipra vistareNa mayA zrutam / / 8 tatra zUrAH samAkhyAtA bahavaH purussrssbhaaH| nAmabhiH karmabhizcaiva vRSNyandhakamahArathAH // 9 teSAM karmAvadAtAni tvayoktAni dvijottm| tatra tatra samAsena vistareNaiva cAbhibho // 10 na ca me tRptirastIha kIrtyamAne purAtane / ekazca me mato rAzirvRSNayaH pANDavAstathA // 11 bhavAMzca vaMzakuzalasteSAM pratyakSadarzivAn / kathayasva kulaM teSAM vistareNa tapodhana // 12 yasya yasyAnvaye ye ye tAMstAnicchAmi veditum / teSAM pUrva visRSTiM ca vicitrAmA prajApateH // 13 sUta uvAca / satkRtya paripRSTastu sa mahAtmA mahAtapAH / vistareNAnupUrtyA ca kathayAmAsa tAM kathAm // 14 vaizaMpAyana uvAca / zRNu rAjankathAM divyAM puNyAM pApapraNAzinIm / kathyamAnAM mayA citrAM bahvAM zrutisaMmitAm // 15 yazcainAM dhArayettAta zRNuyAdvApyabhIkSNazaH / svavaMzadhAraNaM kRtvA svargaloke mahIyate // 16 avyaktaM kAraNaM yattannityaM sadasadAtmakam / pradhAnaM puruSaM tasmAnnirmame vizvamIzvaraH // 17 taM vai viddhi mahArAja brahmANamamitaujasam / sraSTAraM sarvabhUtAnAM nArAyaNaparAyaNam // 18 ahaMkArastu mahatastasmAdbhUtAni jajJire / bhUtabhedAzca bhUtebhya iti sargaH sanAtanaH // 19 vistarAvayavaM caiva yathAprajJaM yathAzrutam / - - Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 20] harinaze [2.7 kIrtyamAnaM zRNu mayA pUrveSAM kIrtivardhanam / / 20 / sAdhyAMmtairayajandevAnityevamanuzuzrumaH // 35 dhanyaM yazasyaM zatrughnaM svaryamAyurvivardhanam / uccAvacAni bhUtAni gAtrebhyastasya jajJire / kIrtanaM sthirakIrtInAM sarveSAM puNyakarmaNAm / / 21 Apavasya prajAsarga sujato hi prajApateH // 36 tasmAtkalyAya te kalyaH samapra zucaye zuciH / dvidhA kRtvAtmano dehamardhena puruSo'bhavat / A vRSNivaMzAdvakSyAmi bhUtasargamanuttamam // 22 ardhena nArI tasyAM sa sasRje vividhAH prajAH / viSNuH svayaMbhUrbhagavAnsisakSurvividhAH prajAH / divaM ca pRthivIM caiva mahinA vyApya tiSThati // 37 apa eva sasarjAdau tAsu vIryamavAsajat // 23 virAjamasajadviSNuH so'sRjatpuruSaM virAT / bhApo nArA iti proktA nAmnA pUrvamiti shrutiH| puruSaM taM manuM viddhi tadvai manvantaraM smRtam / bhayanaM tasya tAH pUrva tena nArAyaNaH smRtaH // 24 dvitIyamApavasyaitanmanorantaramucyate // 38 hiraNyavarNamabhavattadaNDamudakezayam / sa vairAjaH prajAsarga sasarja puruSaH prabhuH / tatra jajJe svayaM brahmA svayaMbhUriti naH zrutam // 25 nArAyaNavisargaH sa prajAstasyApyayonijAH // 39 hiraNyagarbho bhagavAnuSitvA parivatsaram / AyuSmAnkIrtimAndhanyaH prajAvAMzca bhavennaraH / tadaNDamakarohai, divaM bhuvamathApi ca / / 26 AdisagaM viditvemaM yatheSTAM prApnuyAdgatim // 40 tayoH shklyormdhymaakaashmkrotprbhuH| iti zrIharivaMze prathamo'dhyAyaH // 1 // apsu pAriplavAM pRthvI dizazca dazadhA dadhe // 27 tatra kAlaM mano vAcaM kAmaM krodhamatho ratim / / . vaizaMpAyana uvAca / sasarja sRSTiM tadrUpAM sraSTumicchanprajApatim // 28 sa sRSTAsu prajAsvevamApavo vai prajApatiH / marIcimadhyaGgirasau pulastyaM pulahaM Rtum / lebhe vai puruSaH patnI zatarUpAmayonijAm // 1 vasiSThaM ca mahAtejAH so'sajatsapta maansaan||29 Apavasya mahimnA tu divamAvRtya tiSThataH / sapta brahmANa ityete purANe nizcayaM gatAH / dharmeNaiva mahArAja zatarUpA vyajAyata / / 2 nArAyaNAtmakAnAM vai saptAnAM brahmajanmanAm // 30 sA tu varSAyutaM taptvA tapaH paramaduzvaram / tato'sajatpunarbrahmA rudraM roSAtmasaMbhavam / bhartAraM dIptataparsa puruSaM pratyapadyata / / 3.. sanatkumAraM ca RSiM pUrveSAmapi pUrvajam // 31 / sa vai syAyaMbhuvastAta puruSo manurucyate / sapta tvete prajAyante prajA rudrazca bhArata / tasyaikasaptatiyugaM manvantaramihocyate // 4 skandaH sanatkumArazca tejaH saMkSipya tiSThataH // 32 vairAjAtpuruSAdvIraM zatarUpA vyajAyata / teSAM sapta mahAvaMzA divyA devagaNAnvitAH / priyavratottAnapAdau vIrAtkAmyA vyajAyata // 5 kriyAvantaH prajAvanto maharSibhiralaMkRtAH // 33 kAmyA nAma mahAbAho kardamasya prajApateH / vidyuto'zanimeghAMzca rohitendradhanUMSi c| kAmyAputrAzca catvAraH samrATa kukSivirAT prabhuH // yAdAMsi ca sasarjAdau parjanyaM ca sasarja h||34 / uttAnapAdaM jagrAha putramatriH prajApatiH / Rco yajUMSi sAmAni nirmame yajJasiddhaye / / uttAnapAdAccaturaH sUnRtA suSuve sutAn // 7 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. ] harivaMzaparva [2. 36 dharmasya kanyA suzroNI sUnRtA nAma vishrutaa| kariSyati mahAtejA yazazca prApsyate mahat // 21 utpannA vAci dharmeNa dhruvasya jananI zubhA // 8 / sa dhanvI kavacI jAtastejasA nirdahanniva / dhruvaM ca kIrtimantaM cApyayasmantamayaspatim / pRthurvainyastadA cemAM rarakSa kSatrapUrvajaH // 22 sattAnapAdo'janayatsUnRtAyAM prajApatiH // 9 rAjasUyAbhiSiktAnAmAdyaH sa vasudhAdhipaH / dhruvo varSasahasrANi trINi divyAni bhArata / | tasmAcaiva samutpannau nipuNau sUtamAgadhau // 23 tapastepe mahArAja prArthayansumahadyazaH // 10 teneyaM gaumahArAja dugdhA sasyAni bhArata / tasmai brahmA dadau prItaH sthAnamAtmasamaM prbhuH| prajAnAM vRttikAmena devaiH sarSigaNaiH saha // 24 acalaM caiva purataH saptarSINAM prajApatiH // 11 pitRbhirdAnavaizcaiva gandharvaiH sApsarogaNaiH / tasyAbhimAnamRddhiM ca mahimAnaM nirIkSya c| sapaiH puNyajanaizcaiva vIrudbhiH parvataistathA // 25 devAsurANAmAcAryaH zlokamapyuzanA jagau // 12 teSu teSu ca pAtreSu duhyamAnA vasuMdharA / aho'sya tapaso vIryamaho zrRMtamaho vratam / / prAdAyathepsitaM kSIraM tena prANAnadhArayan / / 26 yamadya purataH kRtvA dhruvaM saptarSayaH sthitAH // 13 pRthuputrau tu dharmajJau jjnyaate'ntrdhipaalinau| tasmAcchuiSTiM ca mAnyaM ca dhruvAcchaMbhurvyajAyata / zikhaNDinI havirdhAnamantardhAnAdvayajAyata / / 27 zliSTerAdhatta succhAyA paJca putrAnakalmaSAn // 14 havirdhAnAtSaDAneyI dhiSaNAjanayatsutAn / ripuM ripuMjayaM vipraM vRkalaM vRkatejasam / prAcInabarhiSaM zukraM gayaM kRSNaM vrajAjinau // 28 riporAdhatta bRhatI cAkSuSaM sarvatejasam / prAcInabahirbhagavAnmahAnAsItprajApatiH / ajIjanatpuSkariNyAM vairaNyAM cAkSuSo manum // 15 havirdhAnAnmahArAja yena saMvardhitAH prajAH // 29 prajApaterAtmajAyAM vIraNasya mahAtmanaH / prAcInAgrAH kuzAstasya pRthivyAM janamejaya / manorajAyanta daza naDvalAyAM mahaujasaH / prAcInabaherabhavanpRthivItalacAriNaH // 30 kanyAyAM bharatazreSTha vairAjasya prajApateH // 16 samudratanayAyAM tu kRtadAro'bhavatprabhuH / UruH pUruH zatadyumnastapasvI satyavitkaviH / mahatastapasaH pAre savarNAyAM mahIpatiH // 31 agniSTudatirAtrazca sudyumnazceti te nava / / savarNAdhatta sAmudrI daza praaciinbrhissH| abhimanyuzca dazamo naDvalAyAM mahaujasaH // 17 / sarve pracetaso nAma dhanurvedasya pAragAH // 32 arorajanayatputrAnSaDAneyI mahAprabhAna / apRthagdharmacaraNAste'tapyanta mahattapaH / aGgaM sumanasaM svAtiM RtumaGgirasaM zivam // 18 daza varSasahasrANi samudrasalilezayAH // 33 aGgAtsunIthApatyaM vai venamekaM vyajAyata / tapazcaratsu pRthivIM pracetaHsu mhiiruhH| apacAreNa venasya prakopaH sumahAnabhUt // 19 arakSyamANAmAvabrurbabhUvAtha prajAkSayaH // 34 prajArthamRSayo'thAsya mamanthurdakSiNaM karam / nAzakanmAruto vAtuM vRtaM khamabhavadrumaiH / venasya pANau mathite saMbabhUva mahAnRSiH // 20 daza varSasahasrANi na zekuzceSTituM prajAH // 35 taM dRSTvA munayaH prAhureSa vai muditAH prjaaH| | tadupazrutya tapasA yuktAH sarve pracetasaH / - 5 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 36] harivaMza [ 3.5 mukhebhyo vAyumagniM ca te'sRjaJjAtamanyavaH // 36 | saMbhavaH kathitaH pUrva dakSasya ca mahAtmanaH // 50 unmUlAnatha vRkSAMstAnkRtvA vAyurazoSayat / aGguSThAdbrahmaNo jAto dakSazcoktastvayAnagha / tAnagniradahadbora evamAsIdrumakSayaH // 37 kathaM prAcetasatvaM sa punarlebhe mahAtapAH // 51 drumakSayamatho buddhvA kiMcicchiSTeSu shaakhissu| / etaM me saMzayaM vipra vyAkhyAtuM tvamihArhasi / upagamyAbravIdetAnarAjA somaH pratApavAn // 38 / dauhitrazcava somasya kathaM zvazuratAM gataH // 52 kopaM yacchata rAjAnaH sarve prAcInabarhiSaH / vaizaMpAyana uvaac| vRkSazUnyA kRtA pRthvI zAmyetAmagnimArutau // 39 utpattizca nirodhazca nityau bhUteSu bhArata / ratnabhUtA ca kanyeyaM vRkSANAM varavarNinI / RSayo'tra na muhyanti vidyAvantazca ye janAH // 5 // bhaviSyaM jAnatA tAta dhRtA garbheNa vai mayA // 40 yuge yuge bhavantyete sarve dakSAdayo nRp| * mAriSA nAma nAmnaiSA vRkSANAmiti nirmitaa|| punazcaiva nirudhyante vidvAMstatra na muhyati // 54 bhAryA vo'stu mahAbhAgA somavaMzavivardhinI // 41 jyaiSThyaM kAniSThayamapyeSAM pUrva nAsIjanAdhipa / yuSmAkaM tejaso'rdhena mama cArdhena tejsH| tapa eva garIyo'bhUtprabhAvazcaiva kAraNam // 55 asyAmutpatsyate vidvAndakSo nAma prajApatiH // 42 imAM hi sRSTiM dakSasya yo vidyAtsacarAcarAm / sa imAM dagdhabhUyiSThAM yuSmattejomayena vai / prajAvAnAyuruttIrNaH svargaloke mahIyate // 56 agninAgnisamo bhUyaH prajAH saMvardhayiSyati // 43 iti zrIharivaMze dvitIyo'dhyAyaH // 2 // tataH somasya vacanAjagRhuste pracetasaH / saMhRtya kopaM vRkSebhyaH patnI dharmeNa mAriSAm // 44 dazabhyastu pracetobhyo mAriSAyAM prajApatiH / janamejaya uvAca / dakSo jajJe mahAtejAH somasyAMzena bhArata / / 45 devAnAM dAnavAnAM ca gandharvoragarakSasAm / putrAnutpAdayAmAsa somavaMzavivardhanAn / utpatti vistareNaiva vaizaMpAyana kIrtaya // 1 acarAMzca carAMzcaiva dvipado'tha catuSpadaH // 46 vaizaMpAyana uvAca / sa saSTrA manasA dakSaH pazcAdasRjata striyaH / prajAH sRjeti vyAdiSTaH pUrvaM dakSaH svayaMbhuvA / dadau sa daza dharmAya kazyapAya tryodsh| yathA sasarja bhUtAni tathA zRNu mahIpate // 2 ziSTAH somAya rAjJe tu nakSatrAkhyA dadau prabhuH / / manasA tveva bhUtAni pUrvamevAsRjatprabhuH / tAsu devAH khagA gAvo nAgA ditijadAnavAH / RSIndevAnsagandharvAnasurAnatha rAkSasAn // 3 gandharvApsarasazcaiva jajJire'nyAzca jaatyH|| 48 yadAsya yatamAnasya na vyavardhanta vai prajAH / tataHprabhRti rAjendra prajA maithunasaMbhavAH / tataH saMcintya tu punaH prajAhetoH prajApatiH // 4 saMkalpAddarzanAtsparzAtpUrveSAM sRSTirucyate / / 49 sa maithunena dharmeNa sisakSurvividhAH prajAH / janamejaya uvAca / asinImAvahatpatnI vIraNasya prajApateH / devAnAM dAnavAnAM ca gandharvoragarakSasAm / sutAM sutapasA yuktAM mahatI lokadhAraNIm // 5 - 6 - Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 6 ] harivaMzaparva [ 3. 32 atha putrasahasrANi vairaNyAM paJca vIryavAn / asinayAM janayAmAsa dakSa eva prajApatiH // 6 tAMstu dRSTvA mahAbhAgAnsaMvivardhayiSUnprajAH / devarSiH priyasaMvAdo nAradaH prAbravIdidam / nAzAya vacanaM teSAM zApAyaivAtmanastathA // 7 yaM kazyapaH sutavaraM parameSThI vyjiijnt| dakSasya vai duhitari dakSazApabhayAnmuniH // 8 pUrva sa hi samutpanno nAradaH parameSThinaH / asinayAmatha vairaNyAM bhUyo devarSisattamaH / taM bhUyo janayAmAsa piteva munipuMgavam // 9 tena dakSasya putrA vai haryazvA iti vizrutAH / nirmathya nAzitAH sarve vidhinA ca na sNshyH|| tasyodyatastadA dakSo nAzAyAmitavikramaH / brahmarSInpurataH kRtvA yAcitaH parameSThinA / / 11 / tato'bhisaMdhiM cakre vai dakSastu parameSThinA / kanyAyAM nArado mahyaM tava putro bhavediti / / 12 tato dakSaH sutAM prAdAtpriyAM vai parameSThine / sa tasyAM nArado jajJe bhUyaH zApabhayAdRSiH // 13 janamejaya uvAca / kathaM praNAzitAH putrA nAradena maharSiNA / 'prajApaterdvijazreSTha zrotumicchAmi tattvataH // 14 vaizaMpAyana uvAca / dakSasya putrA haryazvA vivardhayiSavaH prajAH / samAgatA mahAvIryA nAradastAnuvAca ha // 15 bAlizA bata yUyaM ye nAsyA jAnIta vai bhuvaH / antarUlamadhazcaiva kathaM sakSyatha bai prajAH // 16 te tu tadvacanaM zrutvA prayAtAH sarvatodizam / adyApi na nivartante samudrebhya ivApagAH // 17 haryazveSvatha naSTeSu dakSaH prAcetasaH punaH / / vairaNyAmeva putrANAM sahasramasRjatprabhuH // 18 - vivardhayiSavaste tu zabalAzvAH prajAstadA / pUrvoktaM vacanaM tAta nAradenaiva coditAH // 19 anyonyamUcuste sarve samyagAha mahAnRSiH / bhrAtRNAM padavI caiva gantavyA nAtra saMzayaH / jJAtvA pramANaM pRthvyAzca sukhaM srakSyAmahe prjaaH|| te'pi tenaiva mArgeNa prayAtAH sarvatodizam / adyApi na nivartante samudrebhya ivApagAH // 21 tadAprabhRti vai bhrAtA bhrAturanveSaNe nRpa / prayAto nazyati vibho tanna kArya vipazyatA // 22 tAMzcApi naSTAnvijJAya putrAndakSaH prajApatiH / SaSTiM dakSo'sRjatkanyA vairaNyAmiti naH zrutam // 23 dadau sa daza dharmAya kazyapAya trayodaza / saptaviMzati somAya catasro'riSTanemaye // 24 dve caiva bahuputrAya dve caivAGgirase tthaa| dve bhRzAzvAya viduSe tAsAM nAmAni me zRNu // 25 arundhatI vasurjAmI lambA bhaanurmrutvtii| saMkalpA ca muhUrtA ca sAdhyA vizvA ca bhArata / dharmapanyo daza tvetAstAsvapatyAni me zRNu // 26 vizvedevAstu vizvAyAH sAdhyA sAdhyAnvyajAyata / marutvatyAM marutvanto vasostu vasavaH smRtaaH||27 bhAnostu bhAnavastAta muhurtAstu muhUrtajAH / lambAyAzcaiva ghoSo'tha nAgavIthI ca jaamijaa|| pRthivIviSayaM sarvamarundhatyAM vyajAyata / saMkalpAyAstu sarvAtmA jajJe saMkalpa eva ca // 29 yA rAjansomapanyastu dakSaH prAcetaso dadau / sarvA nakSatranAmnyastu jyotiSa parikIrtitAH // 30 ye tvaneke suragaNA devA jyotiHpurogamAH / vasavo'STau samAkhyAtAsteSAM vakSyAmi vistaram / / Apo dhruvazca somazca dharazcaivAnilo'nalaH / pratyUSazca prabhAsazca vasavo nAmabhiH zrutAH // 32 - 7 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 38 ] harivaMze [3.. 60 Apasya putro vaitaNjyaH zramaH zAnto munistathA / tuSitA nAma te'nyonyamUcuvaivasvate'ntare // 46 dhruvasya putro bhagavAnkAlo lokaprakAlanaH // 33 upasthite'tiyazasazcAkSuSasyAntare manoH / somasya bhagavAnvarcA varcasvI yena jAyate / / hitArthaM sarvalokAnAM samAgamya parasparam // 47 dharasya putro draviNo hutahavyavahastathA / Agacchata drutaM devA aditiM saMpravizya vai / manoharAyAH ziziraH prANo'tha ramaNastathA // 34 manvantare prasUyAmastannaH zreyo bhaviSyati // 48 anilasya zivA bhAryA yasyAH putraH purojavaH / evamuktvA tu te sarve cAkSuSasyAntare mnoH| avijJAtagatizcaiva dvau putrAvanilasya tu // 35 mArIcAtkazyapAjAtAste'vityA dakSakanyayA // 49 amiputraH kumArastu zarastambe zriyA vRtH| tatra viSNuzca zakrazca jajJAte punareva hi / tasya zAkho vizAkhazca naigameSazca pRSThajaH / aryamA caiva dhAtA ca tvaSTA pUSA tathaiva ca // 50 apatyaM kRttikAnAM sa kArtikeya iti smRtaH // 36 vivasvAnsavitA caiva mitro varuNa eva ca / pratyUSasya viduH putramRrSi nAmnAtha devalam / aMzo bhagazvAtitejA AdityA dvAdaza smRtAH // 51 dvau putrau devalasyApi kSamAvantau manISiNau // 30 cAkSuSasyAntare pUrvamAsanye tuSitAH surAH / bRhaspatestu bhaginI varakhI brahmacAriNI / vaivasvate'ntare te vai AdityA dvAdaza smRtAH // 52 yogasiddhA jagatkRtsnamasaktA vicacAra ha // 38 / saptaviMzattu yA proktAH somapalyo'tha suvratAH / prabhAsasya tu bhAryA sA vasUnAmaSTamasya tu|| tAsAmapatyAnyabhavandIptAnyamitatejasAm // 53 vizvakarmA mahAbhAgastasyAM jajJe prajApatiH // 39 ariSTanemeH patnInAmapatyAnIha ssoddsh| . kartA zilpasahasrANAM tridazAnAM ca vrdhkiH| bahuputrasya viduSazcatasro vidyutaH smRtAH / bhUSaNAnAM ca sarveSAM kartA zilpavatAM varaH // 40 pratyaGgirasajAH zreSThA Rko brahmarSisatkRtAH // 54 yaH sarveSAM vimAnAni daivatAnAM cakAra h| bhRzAzvasya tu devardevapraharaNAH sutAH / mAnuSAzcopajIvanti yasya zilpaM mahAtmanaH // 41 . | ete yugasahasrAnte jAyante punareva ha // 55 ajaikapAdahirbudhnyastvaSTA rudrazca vIryavAn / sarve devagaNAstAta trayaviMzattu kAmajAH / tvaSTuzcaivAtmajaH zrImAnvizvarUpo mahAyazAH // 42 teSAmapi ca rAjendra nirodhotpattirucyate // 56 harazca bahurUpazca tryambakazcAparAjitaH / yathA sUryasya kauravya udyaastmyaavih| vRSAkapizca zaMbhuzca kapardI raivatastathA // 43 evaM devanikAyAste saMbhavanti yuge yuge // 57 ekAdazate kathitA rudrAstribhuvanezvarAH / dityAH putradvayaM jajJe kazyapAditi naH zrutam / zataM caivaM samAkhyAtaM rudrANAmamitaujasAm // 44 hiraNyakazipuzcaiva hiraNyAkSazca bhArata / aditirditirdanuzcaiva ariSTA surasA tathA / siMhikA cAbhavatkanyA vipracitteH parigrahaH // 58 surabhirvinatA caiva tAmrA krodhavazA iraa| hiraNyakazipoH putrAzcatvAraH prathitaujasaH / kadUrmunizca lokeza tAsvapatyAni me zRNu // 45 anuhAdazca dvAdazca prahAdazcaiva vIryavAn // 59 pUrvamanvantare zreSThA dvAdazAsansurottamAH / saMvAdazca caturtho'bhUjhAdaputro hRdastathA / - 8 - Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 60 ] harivaMzaparva [ 3. 88 hRdasya putro'pyAyurvai zivaH kAlastathaiva c| avadhyA devatAnAM hi hirnnypurvaasinH| virocanazca prAhAdibalirjajJe virocanAt // 60 pitAmahaprasAdena ye hatAH savyasAcinA // 74 baleH putrazataM tvAsIdvANajyeSThaM nraadhip| tato'pare mahAvIryA dAnavA atidAruNAH / dhRtarASTrazca sUryazca candramAzcendratApanaH // 61 siMhikAyAmathotpannA vipracitteH sutAstathA // 75 kumbhanAbho gardabhAkSaH kukSirityevamAdayaH / daitydaanvsNyogaajaataastiivrpraakrmaaH| bANasteSAmatibalo jyeSThaH pazupateH priyaH // 62 saiMhikeyA iti khyAtAstrayodaza mahAbalAH // 76 purAkalpe hi bANena prasAdyomApatiM prabhum / vyaGgaH zalyazca balinau balazcaiva mahAbalaH / pArzvato me vihAraH syAdityevaM yAcito varaH // 63 vAtApinamucizcaiva ilvalaH khasamastathA // 77 hiraNyAkSasutAH paJca vidvAMsaH sumahAbalAH / Ajiko narakazcaiva kAlanAbhastathaiva ca / jharjharaH zakunizcaiva bhUtasaMtApanastathA / saramANastathA caiba zarakalpazca vIryavAn // 78 mahAnAbhazca vikrAntaH kAlanAbhastathaiva ca / / 64 ete vai dAnavAH zreSThA danuvaMzavivardhanAH / abhavandanuputrAstu zataM tIvraparAkramAH / teSAM putrAzca pautrAzca zatazo'tha sahasrazaH // 79 tapasvino mahAvIryAH prAdhAnyena nibodha tAn // saMvAdasya tu daityasya nivAtakavacAH kule| dvimUrdhA zakunizcaiva tathA zaGkazirA vibhuH / samutpannAH sumahatA tapasA bhAvitAtmanaH // 80 ayomukhaH zambarazca kapilo vAmanastathA // 66 SaT sutAH sumahAsattvAstAmrAyAH parikIrtitAH / marIcirmaghavAMzcaiva iDA gargazirAstathA / kAkI zyenI ca bhAsI ca sugrIvI zucigRdhrike // vikSobhaNazca ketuzca ketuvIryazatahadau // 67 kAkI tu janayAmAsa ulUkI pratyulUkakAn / indrajitsarvajiJcaiva vajranAbhastathaiva ca / zyenI zyenAMstathA bhAsI bhAsAngRdhrAMzca gRdhrikaa|| ekacakro mahAbAhustArakazca mahAbalaH // 68 zuciraudakAnpakSigaNAnsugrIbI tu paraMtapa / vaizvAnaraH pulomA ca vidraavnnmhaashirau| azvAnuSTrAngardabhAMzca tAmrAvaMzaH prakIrtitaH // 83 svarbhAnurvRSaparvA ca vipracittizca vIryavAn // 69 vinatAyAstu putrau dvAvaruNo garuDastathA / sarva ete danoH putrAH kshypaadbhijjnyire| suparNaH patatAM zreSTho dAruNaH svena karmaNA // 84 vipracittipradhAnAste dAnavAH sumahAbalAH // 70 surasAyAH sahasraM tu sarpANAmamitaujasAm / svarbhAnostu prabhA kanyA pulomnastu zacI sutaa| anekazirasAM tAta khecarANAM mahAtmanAm // 85 upadAnavI hayazirAH zarmiSThA vArSaparvaNI // 71 kAdraveyAstu balinaH sahasramamitaujasaH / pulomA kAlakA caiva vaizvAnarasute ubhe / suparNavazagA nAma jjnyire'nekmstkaaH|| 86 bahvapatye mahAsattve. mArIcestu parigrahaH / / 72 teSAM pradhAnAH satataM shessvaasukitksskaaH| tayoH putrasahasrANi SaSTiM dAnavasattamAn / airAvato mahApadmaH kambalAzvatarAvubhau // 87 mArIcirjanayAmAsa mahatA tapasAnvitaH // 73 elApatrazca zaGkhazca krkottkdhnNjyau| paulomAH kAlakeyAzca dAnavAste mahAvalAH / / mahAnIlamahAkau~ dhRtarASTrabalAhakau // 88 harivaMza 2 -9 - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 89 ] harivaMze [ 4.3 kuharaH puSpadaMSTrazca durmukhaH sumukhastathA / tejaH saMbhRtya durdharSamavadhyamamaraiH sdaa| . zaGkhazva zaGkhapAlazca kapilo vAmanastathA // 89 jagAma parvatAyaiva tapase saMzitavrataH // 104 nahuSaH zaGkharomA ca maNirityevamAdayaH / tsyaashcaivaantrprepsurbhvtpaakshaasnH| gaNaM krodhavazaM viddhi tatra sarve ca daMSTriNaH // 90 Une varSazate cAsyA dadarzAntaramacyutaH // 105 sthalajAH pakSiNo'bjAzca dharAyAH prasavaH smRtaH / akRtvA pAdayoH zaucaM ditiH zayanamAvizat / gAstu vai janayAmAsa surabhI mahiSI tathA // 91 nidrAmAhArayAmAsa tasyAH kukSiM pravizya ha / irA vRkSalatAvallIstRNajAtIzca sarvazaH / vajrapANistato garbha saptadhA taM nyakRntata // 106 khasA tu yakSarakSAMsi munirapsarasastathA // 92 sa pATyamAno garbho'tha vazreNa prasoda ha / ariSTA tu mahAsattvAngandharvAnamitaujasaH / mA rodIriti taM zakraH punaH punarathAbravIt // 107 ete kazyapadAyAdAH kIrtitAH sthANujaMgamAH // 93 so'bhavatsaptadhA garbhastamindro ruSitaH punaH / teSAM putrAzca pautrAzca zatazo'tha sahasrazaH / ekaikaM saptadhA cakre vjrennaivaarikrshnH| .. eSa manvantare tAta svargaH svArociSe smRtaH // 94 maruto nAma devAste babhUvurbharatarSabha // 108 vaivasvate tu mahati vAruNe vitate kratau / yathoktaM vai maghavatA tathaiva maruto'bhavan / juhvAnasya brahmaNo vai prajAsarga ihocyate // 95 devA ekonapazcAzatsahAyA vanapANinaH // 109 pUrva yatra tu brahmarSInutpannAnsapta mAnasAn / teSAmevaM pravRddhAnAM bhUtAnAM janamejaya / putratve kalpayAmAsa svayameva pitAmahaH / / 96 nikAyeSu nikAyeSu hariH prAdAtprajApatIn / . tato virodhe devAnAM dAnavAnAM ca bhaart| kramazastAni rAjyAni pRthoH pUrva tu bhArata // 110 ditirvinaSTaputrA vai toSayAmAsa kazyapam // 97 sa hariH puruSo vIraH kRSNoM jiSNuH prajApatiH / tAM kazyapaH prasannAtmA samyagArAdhitastayA / parjanyastapano vyaktastasya sarvamidaM jagat / / 111 vareNa cchandayAmAsa sA ca vane varaM tadA // 98 bhUtasargamimaM samyagjAnato bharatarSabha / putramindravadhArthAya samarthamamitaujasam / nAvRttibhayamastIha paralokabhayaM kutaH // 112 sa ca tasyai varaM prAdAtyArthitaM sumahAtapAH // 99 iti zrIharivaMze tRtIyo'dhyAyaH // 3 // dattvA ca varamavyagro mArIcastAmabhASata / indraM putro nihantA te garne ceccharadAM zatam // 100 yadi dhArayase zaucaM tatparA vratamAsthitA / vaizaMpAyana uvaac| bhaviSyati sutaste'yaM yadyenaM dhArayiSyasi // 101 abhiSicyAdhirAjye tu pRthu vainyaM pitAmahaH / tathetyabhihito bhartA tayA devyA mhaatpaaH| tataH krameNa rAjyAni vyAdeSTumupacakrame // 1 dhArayAmAsa garbha tu zuciH sA vasudhAdhipa // 102 / dvijAnAM vIrudhAM caiva nksstrgrhyostthaa| tato'bhyupagamAdityAM garbhamAdhAya kshypH| yajJAnAM tapasAM caiva somaM rAjye'bhyaSecayat // 2 rocayanvai gaNazreSThaM devAnAmamitaujasAm // 103 / apAM tu varuNaM rAjye rAjJAM vaizravaNaM patim / - 10 - Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. 3 ] harivaMzaparva [ 5.3 AdityAnAM tathA viSNuM vasUnAmatha pAvakam // 3 tavAnukUlyAdrAjendra yadi zuzrUSase'nagha / prajApatInAM dakSaM tu mastAmatha vAsavam / mahaddhyetadadhiSThAnaM purANe pariniSThitam // 18 daityAnAM dAnavAnAM ca prahAdamamitaujasam // 4 janamejaya uvAca / vaivasvataM pitRRNAM ca yamaM rAjye'bhyaSecayat / vistareNa pRthorjanma vaizaMpAyana kIrtaya / yakSANAM rAkSasAnAM ca pArthivAnAM tathaiva ca // 5 yathA mahAtmanA tena dugdhA ceyaM vasuMdharA // 19 sarvabhUtapizAcAnAM girIzaM zUlapANinam / yathA ca pitRbhirdugdhA yathA devairyatharSibhiH / / zailAnAM himavantaM ca nadInAmatha sAgaram // 6 yathA daityaizca nAgaizca yathA yakSairyathA drumaiH // 20 gandharvANAmadhipatiM cakre citrarathaM prbhuH| teSAM pAtravizeSAMzca vaizaMpAyana kIrtaya / nAgAnAM vAsukiM cakre sarpANAmatha takSakam // 7 vatsAnkSIravizeSAMzca sarvamevAnupUrvazaH // 21 vAraNAnAM ca rAjAnamairAvatamathAdizat / yasmiMzca kAraNe pANivenasya mathitaH purA / uccaiHzravasamazvAnAM garuDaM caiva pakSiNAm // 8 krudvairmaharSibhistAta kAraNaM tacca kIrtaya // 22 mRgANAmatha zArdUlaM govRSaM tu gavAmapi / vaizaMpAyana uvAca / vanaspatInAM rAjAnaM plAmevAbhyaSecayat // 9 hanta te kathayiSyAmi pRthorvainyasya saMbhavam / evaM vibhajya rAjyAni krameNa sa pitAmahaH / ekApraH prayatazcaiva zuzrUSurjanamejaya // 23 dizAM pAlAnatha tataH sthApayAmAsa bhArata // 10 pUrvasyAM dizi putraM tu vairAjasya prajApateH / nAzuceH kSudramanaso nAziSyasyAvratasya vA / kIrtayeyamahaM rAjankRtaghnasyAhitasya vA // 24 dizApAlaM sudhanvAnaM rAjAnaM so'bhyaSecayat // 11 svayaM yazasyamAyuSyaM dhanyaM vedena saMmitam / dakSiNasyAM mahAtmAnaM kardamasya prajApateH / rahasyamRSibhiH proktaM zRNu rAjanyathAtatham // 25 putraM zaGkhapadaM nAma rAjAnaM so'bhyaSecayat // 12 yazcainaM kIrtayennityaM pRthorvainyasya saMbhavam / pazcimasyAM dizi tathA rajasaH putramacyutam / brAhmaNebhyo namaskRtya na sa zocetkRtAkRtam // 26 ketumantaM mahAtmAnaM rAjAnaM so'bhyaSecayat / / 13 tathA hiraNyalomAnaM parjanyasya prajApateH / iti zrIharivaMze caturtho'dhyAyaH // 4 // udIcyAM dizi durdharSa rAjAnaM so'bhyaSecayat / / tairiyaM pRthivI sarvA saptadvIpA sapattanA / vaizaMpAyana uvAca / yathApradezamadyApi dharmeNa paripAlyate // 15 AsIddharmasya saMgoptA pUrvamatrisamaH prabhuH / rAjasUyAbhiSiktazca pRthurebhirnarAdhipaH / / atrivaMzasamutpannastvaGgo nAma prajApatiH // 1 vedadRSTena vidhinA rAjarAjyena rAjabhiH // 16 tasya putro'bhavadveno nAtyartha dhArmiko'bhavat / tato manvantare'tIte cAkSuSe'mitatejasi / jAto mRtyusutAyAM vai sunIthAyAM prajApatiH // 2 vaivasvatAya manave pRthivIrAjyamAdizat / / 17 sa mAtAmahadoSeNa venaH kAlAtmajAtmajaH / tasya vistaramAkhyAsye manovaivasvatasya ha / svadharma pRSThataH kRtvA kAmAllokeSvavartata / / 3 - 11 - Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 4 ] harivaMze [. 5. 38 maryAdAM sthApayAmAsa dharmApetAM sa pArthivaH / ye cAnye vindhyanilayAstumurAstumburAstathA / vedadharmAnatikramya so'dharmanirato'bhavat // 4 adharmarucayastAta viddhi tAnvenakalmaSAn // 19 niHsvAdhyAyavaSadvArAH prajAstasminprajApatau / tataH punarmahAtmAnaH pANi venasya dakSiNam / prAvartanna papuH somaM hutaM yajJeSu. devatAH // 5 araNImiva saMrabdhA mamanthuste maharSayaH // 20 na yaSTavyaM na hotavyamiti tasya prajApateH / pRthustasmAtsamuttasthau karAjjvalanasaMnibhaH / AsItpratijJA reyaM vinAze pratyupasthite // 6 dIpyamAnaH svavapuSA sAkSAdagniriva jvalan / / 21 ahamIjyazca yaSTA ca yajJazceti kurUdvaha / AdyamAjagavaM nAma dhanurgRhya mahAravam / mayi yajJo vidhAtavyo mayi hotavyamityapi // 7 zarAMzca divyArakSArtha kavacaM ca mahAprabham // 22 tamatikrAntamaryAdamAdadAnamasAMpratam / / tasmiJjAte'tha bhUtAni saMprahRSTAni sarvazaH / UcurmaharSayaH sarve marIcipramukhAstadA // 8 samApeturmahArAja venazca tridivaM yayau // 23 vayaM dIkSAM pravekSyAmaH saMvatsaragaNAnbahUn / samutpannena kauravya satputreNa mahAtmanA / adharma kuru mA vena naiSa dharmaH satAM mataH // 9 trAtaH sa puruSavyAghra punnAno narakAttadA / / 24 nidhane hi prasUtastvaM prajApatirasaMzayam / taM samudrAzca nadyazva ratnAnyAdAya sarvazaH / prajAzca pAlayiSye'hamiti te samayaH kRtaH // 10 toyAni cAbhiSekArtha sarva evopatasthire // 25 tAMstathA bruvataH sarvAnmaharSInabravIttadA / pitAmahazca bhagavAndevairAGgirasaiH saha / venaH prahasya durbuddhirimamarthamanarthavat // 11 sthAvarANi ca bhUtAni jaMgamAni ca sarvazaH // 26 sraSTA dharmasya kazcAnyaH zrotavyaM kasya vA mayA / samAgamya tadA vainyamabhyaSiJcanarAdhipam / saMmUDhA na vidunUnaM bhavanto mAM vizeSataH // 12 mahatA rAjarAjyena prajApAlaM mahAdyutim // 27 icchandaheyaM pRthivIM plAvayeyaM tathA jlaiH|| so'bhiSikto mahAtejA vidhivddhrmkovidaiH|| dyAM vai bhuvaM ca rundheyaM nAtra kAryA vicAraNA // 13 AdhirAjye tadA rAjA pRthurvainyaH pratApavAn // 28 yadA na zakyate mAnAdavalepAca pArthivaH / pitrAparaJjitAstasya prajAstenAnuraJjitAH / anunetuM tadA venaM tataH kruddhA maharSayaH // 14 anurAgAttatastasya nAma rAjetyajAyata // 29 nigRhya taM mahAtmAno visphurantaM mahAbalam / Apastastambhire tasya samudramabhiyAsyataH / tato'sya savyamUlaM te mamanthurjAtamanyavaH // 15 parvatAzca dadurmAga dhvajasaGgazca nAbhavat // 30 tasmiMstu mathyamAne vai rAjJa Urau prajajJivAn / akRSTapacyA pRthivI sidhyantyannAni cintayA / hasvo'timAtraH puruSaH kRSNazcApi babhUva ha // 16 sarvakAmadughA gAvaH puTake puTake madhu / / 31 sa bhItaH prAJjalirbhUtvA sthitavAJjanamejaya / etasminneva kAle tu yajJe paitAmahe zubhe / tamatrivihvalaM dRSTvA niSIdetyabravIttadA // 17 sUtaH sutyAM samutpannaH sautye'hani mhaamtiH||32 niSAdavaMzakartA sa babhUva vadatAM vr| tasminneva mahAyajJe jajJe prAjJo'tha mAgadhaH / dhIvarAnasUjaccApi venakalmaSasaMbhavAn // 18 _ pRthoH stavArtha tau tatra samAhUtau maharSibhiH // 33 - 12 - Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 34 ] harivaMzaparva [ 6.8 tAvUcurRSayaH sarve stUyatAmeSa pArthivaH / na mAmaIsi hantuM vai zreyazcettvaM cikIrSasi / kamaitadanurUpaM vAM pAtraM cAyaM narAdhipaH // 34 prajAnAM pRthivIpAla zRNu cedaM vaco mama // 49 tAvUcatustadA saaNstaanRssiinsuutmaagdhau| upAyataH samArabdhAH sarve sidhyntyupkrmaaH| bhAvAM devAnRSIMzcaiva prINayAvaH svakarmabhiH // 35 upAyaM pazya yena tvaM dhArayethAH prajA nRpa / 50 na cAsya vidvo vai karma na tathA lakSaNaM yshH| hatvApi mAM na zaktastvaM prajAnA poSaNe nRpa / stotraM yenAsya kuryAva rAjJastejasvino dvijAH // annabhUtA bhaviSyAmi yaccha kopaM mahAdyute // 51 RSibhistI niyuktau tu bhaviSyaiH stUyatAmiti / avadhyAzca striyaH prAhustiryagyonigateSvapi / yAni karmANi kRtavAnpRthuH pazcAnmahAbalaH // 3. sattveSu pRthivIpAla na dharma tyaktumarhasi // 52 tadAprabhRti trailokye staveSu janamejaya / | evaM bahavidha vAkyaM zrutvA rAjA mahAmanAH / AzIrvAdAH prayujyante sUtramAgadhabandibhiH // 38 / kopaM nigRhya dharmAtmA vasudhAmidamabravIt // 53 tayoH stavAnte saprItaH prathaH prAdAtprajezvaraH / iti zrIharivaMze paJcamo'dhyAyaH // 5 // anUpadezaM sUtAya magadhaM mAgadhAya ca // 39 taM dRSTvA paramaprItAH prajAH prAhumaharSayaH / pRthuruvAca / vRttInAmeSa vo dAtA bhaviSyati janezvaraH // 40 ekasyArthAya yo hanyAdAtmano vA parasya vaa| tato vainyaM mahArAja prajAH smbhidudruvuH| bahUnvai prANino loke bhavettasyeha pAtakam // 1 tvaM no vRttiM vidhatsveti maharSivacanAttadA // 41 sukhamedhanti bahavo yasmiMstu nihate zubhe / so'bhidrutaH prajAbhistu prajAhitacikIrSayA / tasminhate nAsti bhadre pAtakaM nopapAtakam // 2 dhanurgRhya pRSatkAMzca pRthivIna dayadalI // 42 so'haM prajAnimittaM tvAM haniSyAmi vasuMdhare / tato vainyabhayatrastA gaurbhUtvA praadrvnmhii| .. yadi me vacanaM nAdya kariSyasi jagaddhitam // 3 tAM pRthurdhamurAdAya dravantImanvadhAvata // 43 tvAM nihatyAdya bANena macchAsanaparAGmakhIm / sA lokAnbrahmalokAdIngatvA vainyabhayAttadA / AtmAnaM prathayitvAhaM prajA dhArayitA svayam // 4 pradadarzAprato vainyaM pragRhItazarAsanam // 44 sA tvaM zAsanamAsthAya mama dharmabhRtAM vare / jvaladbhirnizitairbANairdIptatejasamacyutam / saMjIvaya prajAH sarvAH samarthA hyasi dhAraNe // 5 mahAyogaM mahAtmAnaM durdharSamamarairapi // 45 duhitRtvaM ca me gaccha tata enamahaM zaram / alabhantI tu sA trANaM vainyamevAnvapadyata / niyaccheyaM tvadvadhArthamudyataM ghoradarzanam // 6 kRtAJjalipuTA bhUtvA pUjyA lokaitribhiH sadA // uvAca vainyaM nAdharma strIvadhe paripazyasi / vasuMdharovAca / kathaM dhArayitA cAsi prajA rAjanvinA mayA // 47 sarvametadahaM vIra vidhAsyAmi na saMzayaH / mayi lokAH sthitA rAjanmayedaM dhAryate jagat / / vatsaM tu mama taM pazya kSareyaM yena vatsalA // 7 matkRte na vinazyeyuH prajAH pArthiva viddhi tt|| | samAM ca kuru sarvatra mA tvaM dharmabhRtAM vara / -13 - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 6.8 ] harivaMze [6. 37 yathA viSyandamAnaM me kSIraM sarvatra bhAvayet / / 8 / teSAmairAvato dogdhA dhRtarASTraH pratApavAn / vaizaMpAyana uvAca / nAgAnAM bharatazreSTha sarpANAM ca mahIpate // 23 tata utsArayAmAsa zilAH zatasahasrazaH / tenaiva vartayantyumA mahAkAyA mahAbalAH / dhanuSkoTyA tadA vainyastena zailA vivardhitAH // 9 tadAhArAstadAcArAstadvIryAstadapAzrayAH // 24 na hi pUrvavisarge vai viSame pRthiviitle| asuraiH zrUyate cApi punardugdhA basuMdharA / pravibhAgaH purANAM vA prAmANAM vA tadAbhavat // 10 AyasaM pAtramAdAya mAyAH zatrunibarhaNIH // 25 na sasyAni na gorakSyaM na kRSina vaNikpathaH / virocanastu praahaadirvtsstessaambhuuttdaa|' vainyAtprabhRti rAjendra sarvasyaitasya saMbhavaH // 11 RtvigdvimUrdhA daityAnAM madhurdogdhA mahAbalaH // 26 yatra yatra samaM tvasyA bhUmerAsIttadAnagha / tayaite mAyayAdyApi sarve maayaavino'suraaH| tatra tatra prajAH sarvA nivAsaM samarocayan // 12 vartayantyamitaprajJAstadeSAmamitaM balam // 27 AhAraH phalamUlAni prajAnAmabhavattadA / yakSaizca zrUyate rAjanpunardugdhA vasuMdharA / . kRcchreNa mahatA yukta ityevamanuzuzruma // 13 AmapAtre mahArAja purAntardhAnamakSayam // 28 saMkalpayitvA vatsaM tu manuM svAyaMbhuvaM prabhum / vatsaM vaizravaNaM kRtvA yakSaiH puNyajanaistathA / sve pANau puruSavyAghra dudoha pRthivIM tataH // 14 tena te vartayantIha paramarSiruvAca ha // 29 sasyajAtAni sarvANi pRthuva'nyaH pratApavAn / rAkSasaizca pizAcaizca punardugdhA vsuNdhraa| tenAnnena prajAstAta vartante'dyApi nityazaH // 15 zAvaM kapAlamAdAya prajA bhoktuM nararSabha // 30 RSibhiH zrUyate cApi punardugdhA vsuNdhraa| dogdhA rajatanAbhastu teSAmAsItkurUdvaha / vatsaH somo'bhavatteSAM dogdhA cAGgirasaH sutH|| vatsaH sumAlI kauravya kSIraM rudhirameva ca // 31 bRhaspatirmahAtejAH pAtraM chandAMsi bhArata / tena kSIreNa rakSAMsi yakSAzcaivAmaropamAH / kSIramAsIdanupamaM tapo brahma ca zAzvatam / / 17 vartayanti pizAcAzca bhUtasaMghAstathaiva ca // 32 tataH punardevagaNaiH puraMdarapurogamaiH / padmapatre punardugdhA gandharvaiH sApsarogaNaiH / kAJcanaM pAtramAdAya dugdheyaM zrUyate mahI // 18 vatsaM citrarathaM kRtvA zucIngandhAnarottama // 33 vatsastu maghavAnAsIdogdhA tu savitA vibhuH / teSAM ca surucistvAsIhogdhA bharatasattama / kSIramUrjaskaraM caiva yena vartanti devatAH // 19 gandharvarAjo'tibalo mahAtmA sUryasaMnibhaH // 34 pitRbhiH zrUyate cApi punardugdhA vsuNdhraa| zailaizca zrUyate dugdhA punardevI vasuMdharA / rAjataM pAtramAdAya svadhAmamitavikramaiH // 20 oSadhI mUrtimatI ratnAni vividhAni ca // 35 yamo vaivasvatasteSAmAsIdvatsaH pratApavAn / vatsastu himavAnAsIddogdhA merurmahAgiriH / antakazcAbhavaddogdhA kAlo lokaprakAlanaH // 21 pAtraM tu zailamevAsIttana zailAH pratiSThitAH // 36 nAgaizca zrUyate dugdhA vatsaM kRtvA tu takSakam / / dugdheyaM vRkSavIrudbhiH zrUyate ca vasuMdharA / alAbupAtramAdAya viSaM kSIraM narottama // 22 pAlAzaM pAtramAdAya cchinnadagdhaprarohaNam / - 14 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 37 ] harivaMzaparva [7. 18 dudoha puSpitaH sAlo vatsaH plakSo'bhavattadA // 37 teSAM pUrvavisRSTiM ca vaizaMpAyana kIrtaya // 1 seyaM dhAtrI vidhAtrI ca pAvanI ca vsuNdhraa| yAvanto manavazcaiva yAvantaM kAlameva ca / carAcarasya sarvasya pratiSThA yonireva ca / manvantarakathAM brahmazrotumicchAmi tattvataH // 2 sarvakAmadughA dogdhrI sarvasasyaprarohiNI // 38 vaizaMpAyana uvAca / AsI diyaM samudrAntA medinIti prishrutaa|| na zakyaM vistaraM tAta vaktuM varSazatairapi / madhukaiTabhayoH kRtsnA medasAbhipariplutA // 39 manvantarANAM kauravya saMkSepaM tveva me zRNu // " tato'bhyupagamAdrAjJaH pRthorvainyasya bhaart| svAyaMbhuvo manustAta manuH svArociSastathA / duhitRtvamanuprAptA devI pRthvIti cocyate // 40 auttamastAmasazcaiva raivatazcAkSuSastathA / pRthunA pravibhaktA ca zodhitA ca vasuMdharA / vaivasvatazca kauravya sAMprato manurucyate // 4 sasyAkaravatI sphItA purapattanamAlinI // 41 / / sAvarNizca manustAta bhautyo raucyastathaiva ca / evaMprabhAvo vainyaH sa rAjAsIdrAjasattama / tathaiva merusAvarNAzcatvAro manavaH smRtAH / / 5 namasyazcaiva pUjyazca bhUtagrAmaina saMzayaH // 42 atItA vartamAnAzca tathaivAnAgatAzca ye| brAhmaNaizca mahAbhAgairvedavedAGgapAragaiH / kIrtitA manavastAta mayaivaite yathAzruti / pRthureva namaskAryo vRttidaH sa sanAtanaH // 43 RSIMsteSAM pravakSyAmi putrAndevagaNAMstathA / / 6 pArthivaizca mahAbhAgaiH pArthivatvamabhIpsubhiH / marIciratribhagavAnaGgirAH pulahaH kratuH / AdirAjo namaskAryaH pRthurvainyaH pratApavAn / / 44 pulastyazca vasiSThazca saptaite brahmaNaH sutAH // 7 yodhairapi ca vikrAntaiH prAptukAmairjayaM yudhi / uttarasyAM dizi tathA rAjansaptarSayaH sthitAH / bhAdirAjo namaskAryo yodhAnAM prathamo nRpaH // 45 yAmA nAma tathA devA AsansvAyaMbhuve'ntare // 8 yo hi yoddhA raNaM yAti kIrtayitvA pRthu nRpam / AgnIdhrazcAgnibAhuzca medhA medhAtithirvasuH / sa ghorarUpAnsaMgrAmAnkSemI tarati kIrtimAn // 46 jyotiSmAnyutimAnhavyaH savanaH putra eva ca // 9 vaizyairapi ca vittAyairvaizyavRttimanuSThitaiH / manoH svAyaMbhuvasyaite daza putrA mahaujasaH / pRthureva namaskAryo vRttidAtA mahAyazAH // 47 etatte prathamaM rAjanmanvantaramudAhRtam // 10 tathaiva zUdraiH zucibhitrivarNaparicAribhiH / aurvo vasiSThaputrazca stambaH kAzyapa eva ca / pRthureva namaskAryaH zreyaH paramabhIpsubhiH // 48 prANo bRhaspatizcaiva datto'trizyavanastathA / ete vatsavizeSAzca dogdhAraH kSIrameva c|| ete maharSayastAta vAyuproktA mahAvratAH // 11 pAtrANi ca mayoktAni kiM bhUyo varNayAmi te // 49 devAzca tuSitA nAma smRtAH svaarocisse'ntre| iti zrIharivaMze SaSTho'yAyaH // 6 // havidhaH sukRtiryotirApomUrtirayasmayaH // 12 prathitazca nabhasyazca nabhaH sUryastathaiva ca / janamejaya uvAca / svArociSasya putrAste manostAta mahAtmanaH / manvantarANi sarvANi vistareNa tapodhana / kIrtitAH pRthivIpAla mahAvIryaparAkramAH // 13 - 15 - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 14 ] harivaMze [ 7. 41 dvitIyametatkathitaM tava manvantaraM mayA / cAkSuSasyAntare tAta manordevAnimAmzRNu // 27 idaM tRtIyaM vakSyAmi tannibodha narAdhipa / / 14 AdyAH prabhUtA RbhavaH pRthukAzca divaukasaH / vasiSThaputrAH saptAsanvAsiSThA iti vizrutAH / / lekhAzca nAma rAjendra paJca devagaNAH smRtAH // 28 hiraNyagarbhasya sutA UrjA jAtAH sutejasaH // 15 RSeraGgirasaH putrA mahAtmAno mhaujsH| RSayo'tra mayA proktAH kIrtyamAnAnnibodha me| nAvaleyA mahArAja daza putrAzca vibhutaaH| auttameyAnmahArAja daza putrAnmanoramAn // 16 UruprabhRtayo rAjanSaSThaM manvantaraM smRtam // 29 iSa Ujestanapazca madharmAdhava eva c| atrirvasiSTho bhagavAnkazyapazca mahAnRSiH / zuciH zukraH sahazcaiva nabhasyo nabha eva ca / gautamo'tha bharadvAjo vizvAmitrastathaiva ca // 30 bhAnavastatra devAzca manvantaramudAhRtam // 17 tathaiva putro bhagavAnRcIkasya mahAtmanaH / manvantaraM caturthaM te kathayiSyAmi tacchRNu / saptamo jamadagnizca RSayaH sAMprataM divi // 31 kAvyaH pRthustathaivAgnirjalurdhAtA ca bhArata / sAdhyA rudrAzca vizve ca vasavo marutastathA / kapIvAnakapIvAMzca tatra saptarSayo nRpa / / 18 AdityAzcAzvinau caiva devau vaivasvatau smRtau // 32 purANe kIrtitAstAta putrA pautrAzca bhArata / manovaivasvatasyaite vartante sAMprate'ntare / satyA devagaNAzcaiva tAmasasyAntare manoH // 19 ikSvAkupramukhAzcaiva daza putrA mahAtmanaH // 33 dyutistapasyaH sutapAstapomUlastapodhanaH / eteSAM kIrtitAnAM tu maharSINAM mahaujasAm / taporatirakalmASastanvI dhanvI paraMtapaH // 20 rAjanputrAzca pautrAzca dikSu sarvAsu bhArata // 34 tAmasasya manorete daza putrA mahAbalAH / manvantareSu sarveSu prAgdizaM sapta saptakAH / vAyuproktA mahArAja caturtha caitadantaram // 21 sthitA dharmavyavasthArtha lokasaMrakSaNAya ca // 35 vedabAhuryadudhrazca munirvedazirAstathA / manvantare vyatikrAnte catvAraH saptakA gnnaaH| hiraNyalomA parjanya UrdhvabAhuzca somajaH / kRtvA karma divaM yAnti brahmalokamanAmayam // 36 satyanetrastathAtreya ete saptarSayo'pare // 22 tato'nye tapasA yuktAH sthAnaM tatpUrayantyuta / 1 . devAzcAbhUtarajasastathA prakRtayaH smRtAH / atItA vartamAnAzca krameNaitena bhArata // 37 pAriplavazva raibhyazca manorantaramucyate // 23 etAnyuktAni kauravya saptAtItAni bhArata / atha putrAnimAMstasya nibodha gadato mama / manvantarANi sarvANi nibodhAnAgatAni me // 38 dhRtimAnavyayo yuktastattvadarzI nirutsukaH // 24 sAvarNA manavastAta paJca tAMzca nibodha me| araNyazca prakAzazca nirmohaH satyavAkkRtiH / eko vaivasvatasteSAM catvArazca prajApateH / raivatasya manoH putrAH paJcamaM caitadantaram // 25 parameSThisutAstAta merusAvarNatAM gatAH // 39 SaSThaM te saMpravakSyAmi tannibodha narAdhipa / dakSasyaite hi dauhitrAH priyAyAstanayA nRpa / bhRgurnabho vivasvAMzca sudhAmA virajAstathA // 26 / mahatA tapasA yuktA merupRSThe mahaujasaH // 40 atinAmA sahiSNuzca sapta ete mhrssyH| / ruceH prajApateH putro rocyo nAma manuH smRtaH / -16 - Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 41 ] harivaMzaparva 18.8 bhUtyAM cotpAdito devyAM bhautyo nAma ruceH sutH| brahmANamagrataH kRtvA sahAdityagaNairvibho // 53 anAgatAzca saptaite loke'sminmanavaH smRtaaH||41 / pravizanti surazreSThaM hariM nArAyaNaM prabhum / anAgatAzca saptaiva smRtA divi mhrssyH| sraSTAraM sarvabhUtAnAM kalpAnteSu punaH punaH / manorantaramAsAdya sAvarNasyeha tAbzRNu // 42 avyaktaH zAzvato devastasya sarvamidaM jagat / / 54 rAmo vyaasstthaa|yo dIptimanto bhushrutaaH|| atra te vartayiSyAmi manovaivasvatasya ha / bhAradvAjastathA drauNirazvatthAmA mahAdyutiH // 43 / visarga bharatazreSTha sAMpratasya mahAdyute // 55 gotamasyAtmajazcaiva zaradvAnnAma gautmH| vRSNivaMzaprasaGgena kathyamAnaM purAtanam / kauziko gAlavazcaiva ruruH kAzyapa eva c| yatrotpanno mahAtmA sa harirvRSNikule prabhuH // 56 ete sapta mahAtmAno bhaviSyA munisattamAH // 44 iti zrIharivaMze saptamo'dhyAyaH // 7 // varIvAMzcAvarIvAMzca saMmato dhRtimAnvasuH / cariSNurADhyo dhRSNuzca vAjI sumatireva ca / sAvarNasya manoH putrA bhaviSyA daza bhArata // 45 vaizaMpAyana uvAca / eteSAM kAlyamutthAya kIrtanAtsukhamedhate / vivasvAnkazyapAjajJe dAkSAyaNyAmariMdama / atItAnAgatAnAM vai maharSINAM sadA naraH // 46 tasya bhAryAbhavatsaMjJA tvASTrI devI vivasvataH / tairiyaM pRthivI tAta sasamudrA sapattanA / sureNuriti vikhyAtA triSu lokeSu bhAminI // 1 pUrNa yugasahasraM hi paripAlyA narezvaraiH / sA vai bhAryA bhagavato mArtaNDasya mahAtmanaH / prajAbhistapasA caiva saMhArAnte ca nityazaH // 47 bhartRrUpeNa nAtuSyadrUpayauvanazAlinI / yugAni saptatistAni sAmANi kathitAni te| saMjJA nAma svatapasA dIpteneha samanvitA // 2 kRtatretAdiyuktAni manorantaramucyate / / 48 Adityasya hi tadrUpaM mArtaNDasya svatejasA / caturdazaite manavaH kIrtitAH kIrtivardhanAH / gAtreSu paridagdhaM vai nAtikAntamivAbhavat // 3 vedeSu sapurANeSu sarve te prabhaviSNavaH / na khalvayaM mRto'NDastha iti snehAdabhASata / prajAnAM patayo rAjandhanyameSAM prakIrtanam // 49 ajAnankAzyapastasmAnmArtaNDa iti cocyate // 4 manvantareSu saMhArAH saMhArAnteSu saMbhavAH / / tejastvabhyadhikaM tAta nityameva vivasvataH / na zakyamantaM teSAM vai vaktuM varSazatairapi // 50 yenAtitApayAmAsa triillokaankshypaatmjH||5 visargasya prajAnAM vai saMhArasya ca bhaart| trINyapatyAni kauravya saMjJAyAM tapatAM vrH| manvantareSu saMhAraH zrUyate bharatarSabha / / 51 Adityo janayAmAsa kanyAM dvau ca prjaaptii|| 6 sazeSAstatra tiSThanti devA brahmarSibhiH saha / manurvaivasvataH pUrva zrAddhadevaH prajApatiH / tapasA brahmacaryeNa zrutena ca smnvitaaH| yamazca yamunA caiva yamajau saMbabhUvatuH // 7 pUrNa yugasahasre tu kalpo niHzeSa ucyate // 52 zyAmavarNaM tu tadrUpaM saMjJA dRSTvA vivsvtH| tatra bhUtAni sarvANi dgdhaanyaadityrshmibhiH| / asahantI tu khAM chAyAM savarNAM nirmame tataH / hArevaMza - 17 - Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 8] harivaMze [8: 33 mAyAmayI tu sA saMjJA tasyAzchAyA samutthitA // bhRzaM zApabhayodvinaH saMjJAvAkyairvivejitaH / prAJjaliH praNatA bhUtvA chAyA saMjJAM narezvara / zApo nivartediti ca provAca pitaraM tadA // 21 uvAca kiM mayA kAryaM kathayasva zucismite / mAtrA snehena sarveSu vartitavyaM suteSu vai / sthitAsmi tava nirdeze zAdhi mAM varavarNini // 9 seyamasmAnapAhAya yavIyAMsaM bubhUSati // 22 saMjJovAca / tasyA mayodyataH pAdo na tu dehe nipAtitaH / ahaM yAsyAmi bhadraM te svameva bhavanaM pituH / bAlyAdvA yadi vA mohAttadbhavAnkSantumarhati // 23 tvayeha bhavane mahyaM vastavyaM nirvizaGkayA // 10 / zapto'hamasmi lokeza jananyA tapatAM vara / imau ca bAlakau mahyaM kanyA ceyaM sumadhyamA / tava prasAdAcaraNo na patenmama gopate // 24 / saMbhAvyAste na cAkhyeyamidaM bhagavate tvayA // 11 vivasvAnuvAca / savarNovAca / asaMzayaM putra mahadbhaviSyatyatra kAraNam / A kacagrahaNAdevi A zApAnnaiva karhicit / / yena tvAmAvizatkrodho dharmajJaM satyavAdinam // 25 AkhyAsyAmi mataM tubhyaM gaccha devi yathAsukham // na zakyametanmithyA tu kartuM mAtRvacastava / samAdhAya savarNA tu tathetyuktA tayA ca saa|| kRmayo mAMsamAdAya yAsyanti tu mahItale // 26 tvaSTuH samIpamagamavIDiteva manasvinI // 13 kRtamevaM vacastathyaM mAtustava bhaviSyati / pituH samIpagA sA tu pitrA nirbhasitA shubhaa| zApasya parihAreNa tvaM ca trAto bhaviSyasi // 27 bhartuH samIpaM gaccheti niyuktA ca punaH punaH / / 14 AdityazcApravItsaMjJAM kimarthaM tanayeSu vai| agacchadaDavA bhUtvAcchAdya ruupmninditaa| tulyeSvabhyadhikaH snehaH kriyate'pi punaH punaH / kurUnathottarAngatvA tRNAnyeva cacAra sA // 15 sA tatpariharantI sma nAcacakSe vivasvataH // 28 dvitIyAyAM tu saMjJAyAM saMjJeyamiti cintayan / tAM zaptakAmo bhagavAnnAzAya kurunandana / Adityo janayAyAsa putramAtmasamaM tadA // 16 tataH sarva yathAvRttamAcacakSe vivasvataH / pUrvajasya manostAta sadRzo'yamiti prabhuH / vivasvAnatha tacchrutvA kruddhastvaSTAramabhyagAt / / 29 manurevAbhavannAmnA sAvarNa iti cocyate // 17 tvaSTA tu taM yathAnyAyamarcayitvA vibhAvasum / saMjJA tu pArthivI tAta svasya putrasya vai tdaa| nirdagdhukAmaM roSeNa sAntvayAmAsa vai tadA // 30 cakArAbhyadhikaM snehaM na tathA pUrvajeSu vai // 18 tvaSTovAca / manustasyAH kSamattattu yamastasyA na cakSame / tavAtitejasAviSTamidaM rUpaM na zobhate / tAM vai roSAcca bAlyAca bhAvino'rthasya vA balAt / asahantI sma tatsaMjJA vane carati zAvalam // 31 padA saMtarjayAmAsa saMjJAM vaivasvato yamaH // 19 draSTA hi tAM bhavAnaya svAM bhAyAM zubhacAriNIm / . taM zazApa tataH krodhAtsavarNA jananI tdaa| zlAghyAM yogabalopetAM yogamAsthAya gopate // 32 caraNaH patatAmeSa taveti bhRzaduHkhitA / / 20 anukUlaM tu te deva yadi syAnmama tanmatam / yamastu tatpituH sarva prAJjaliH pratyavedayat / / rUpaM nirvatayAmyadya tava kAntamariMdama / / 33 - 18 --- Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 34 ] harivaMzaparva [9. 12 tato'bhyupagamAttvaSTA mArtaNDasya vivsvtH| ApadaM prApya mucyeta prApnuyAcca mahadyazaH // 48 bhramimAropya tattejaH zAtayAmAsa bhArata // 34 iti zrIharivaMze bhaSTamo'dhyAyaH // 8 // tato nirbhAsitaM rUpaM tejasA saMhatena vai| kAntAtkAntataraM draSTumadhikaM zuzubhe tadA // 35 dadarza yogamAsthAya svAM bhAyAM vaDavAM tataH / vaizaMpAyana uvAca / adhRSyAM sarvabhUtAnAM tejasA niyamena ca // 36 / manovaivasvatasyAsanputrA vai nava tatsamAH / so'zvarUpeNa bhagavAMstAM mukhe samabhAvayat / ikSvAkuzca nabhAgazca dhRSNuH zatireva ca // 1 maithunAya viveSTantI parapuso vizaGkhyA / / 37 nariSyantastathA prAMzu mAnediSThasaptamAH / sA tanniravamacchukaM nAsikAyA vivasvataH / karUSazca pRSadhrazva navaite puruSarSabha // 2 devau tasyAmajAyetAmazvinau bhiSajAM varau // 38 akarotputrakAmastu manuriSTiM prajApatiH / nAsatyazcaiva dasrazca smRtau dvAvazvinAviti / mitrAvaruNayostAta pUrvameva vizAM pate / mArtaNDasyAtmajAvetAvaSTamasya prjaapteH|| 39 anutpanneSu navasu putreSveteSu bhArata // 3 tAM tu rUpeNa kAntena darzayAmAsa bhAskaraH / tasyAM tu vartamAnAyAmiSTyAM bharatasattama / sA tu dRSTvaiva bhari tutoSa janamejaya // 40 ' mitrAvaruNayoraMze manurAhutimAjuhot // 4 yamastu karmaNA tena bhRzaM pIDitamAnasaH / tatra divyAmbaradharA divyAbharaNabhUSitA / dharmeNa raJjayAmAsa dharmarAja imAH prajAH // 41 divyasaMhananA caiva iDA jajJa iti zrutiH // 5 sa lebhe karmaNA tena zubhena prmdyutiH|| tAmiDetyeva hovAca mnurdnndddhrstdaa| pitRRNAmAdhipatyaM ca lokapAlatvameva ca // 42 anugacchasva mAM bhadre tamiDA pratyuvAca ha // 6 mitrAvaruNayoraMze jAtAsmi vadatAM vara / manuH prajApatistvAsItsAvarNaH sa tapodhanaH / tayoH sakAzaM yAsyAmi na mAM dharmo hato'hanat // bhAvyaH so'nAgate tasminmanuH sAvarNike'ntare // saivamuktA manuM devaM mitrAvaruNayoriDA / merupRSThe tapo nityamadyApi sa caratyuta / gatvAntikaM varArohA prAJjalirvAkyamabravIt / bhrAtA zanaizcarazcAsya grahatvaM sa tu labdhavAn // 44 aMze'smi yuvayorjAtA devau kiM karavANi vAm // tvaSTA tu tejasA tena viSNozcakramakalpayat / tAM tathAvAdinI sAdhvImiDAM dharmaparAyaNAm / tadapratihataM yuddhe dAnavAntacikIrSayA // 45 mitrazca varuNazcobhAvUcaturyannibodha tat // 9 yavIyasI tayoryA tu yamI kanyA yazasvinI / anena tava dharmeNa prazrayeNa damena c| abhavatsA saricchreSThA yamunA lokabhAvanI // 46 satyena caiva suzroNi prItau svo varavarNini // 10 manurityucyate loke sAvarNa iti cocyate / AvayostvaM mahAbhAge khyAti kanyeti yAsyasi / dvitIyo yaH sutastasya sa vijJeyaH zanaizcaraH // 47 / manovaMzakaraH putrastvameva ca bhaviSyasi // 11 ya idaM janma devAnAM zRNuyAddhArayeta vaa| sudyumna iti vikhyAtastriSu lokeSu zobhane / -19 - Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. 12 ] harivaMze [9. 40 jagatpriyo dharmazIlo manovaMzavivardhanaH // 12 bhojavRSNyandhakairguptAM vAsudevapurogamaiH // 26 nivRttA sA tu tacchrutvA gacchantI piturantikam / tatastadaivato jJAtvA yathAtattvamariMdama / budhenAntaramAsAdya maithunAyopavartitA / / 13 kanyAM tAM baladevAya suvratAM nAma revatIm // 27 somaputrAdbudhAdrAjastasyAM jajJe purUravAH / dattvA jagAma zikharaM merostapasi saMzritaH / janayitvA tataH sA tamiDA sudyumnatAM gatA // 14 reme rAmo'pi dharmAtmA revatyA sahitaH sukhI // 28 sudyumnasya tu dAyAdAstrayaH prmdhaarmikaaH| janamejaya uvAca / utkalazca gayazcaiva vinatAzvazca bhArata / / 15 kathaM bahuyuge kAle samatIte dvijarSabha / utkalasyottarA rAjanvinatAzvasya pshcimaa| na jarA revatIM prAptA raivataM ca kakudminam // 29 dikpUrvA bharatazreSTha gayasya tu gayA smRtA // 16 meraM gatasya vA tasya zAryAteH saMtatiH katham / praviSTe tu manau tAta divAkaramariMdama / sthitA pRthivyAmadyApi zrotumicchAmi tattvataH // dazadhA tadgataM kSatramakarotpRthivImimAm // 17 vaizaMpAyana uvAca / ikSvAkuryeSThadAyAdo madhyadezamavAptavAn / na jarA kSutpipAse vA na mRtyubharatarSabha / kanyAbhAvAcca sudyumnA nainaM guNamavAptavAn // 18 RtucakraM prabhavati brahmaloke sadAnagha / 31 vasiSThavacanAccAsItpratiSThAnaM mahAtmanaH / kakudminastu taM lokaM raivatasya gatasya ha / pratiSThA dharmarAjasya sudyumnasya kurUdvaha // 19 hatA puNyajanaistAta rAkSasaiH sA kuzasthalI // 32 tatpurUravase prAdAdrAjyaM prApya mahAyazAH / tasya bhrAtRzataM tvAsIddhArmikasya mahAtmanaH / mAnaveyo mahArAja strIpuMsorlakSaNairyutaH // 20 tadvadhyamAnaM rakSobhirdizaH prAkramadacyuta // 33 nariSyataH zataM putrA nAbhAgasya tu bhArata / anvavAyastu sumahAMstatra tatra vizAM pate / ambarISo'bhavatputraH pArthivarSabhasattama // 21 teSAM ye te mahArAja zAryAtA iti vizrutAH // 34 dhRSNostu dhANikaM kSatraM raNadhRSTaM babhUva h| kSatriyA bharatazreSTha dikSu sarvAsu dhArmikAH / zaryAtemithunaM cAsIdAna" nAma vizrutaH / / sarvazaH sarvagahanaM praviSTAH kurunandana // 35 putraH kanyA sukanyA ca yA patnI cyavanasya ha // nAbhAgasya tu putrau dvau vaizyau brAhmaNatAM gatau / Anartasya tu dAyAdo revo nAma mahAdyutiH / karUSasya tu kArUSAH kSatriyA yuddhadurmadAH // 36 AnartaviSayazcAsItpurI cAsItkuzasthalI // 23 pRSadhro hiMsayitvA tu gurogA jnmejy| revasya raivataH putraH kakudmI nAma dhArmikaH / zApAcchUdratvamApanno navaitai parikIrtitAH // 37 jyeSThaH putrazatasyAsIdrAjyaM prApya kuzasthalIm // 24 / kSuvatastu manostAta ikSvAkurabhavatsutaH / sa kanyAsahitaH zrutvA gAndhavaM brahmaNo'ntike / tasya putrazataM tvAsIdikSvAkobhUridakSiNam // 38 muhUrtabhUtaM devasya mayaM bahuyugaM prabho // 25 teSAM vikukSijyeSThastu vikukSitvAdayodhatAm / AjagAma yuvaivAtha svAM purI yAdavairvRtAm / prAptaH paramadharmajJaH so'yodhyAdhipatiH prabhuH // 39 kRtAM dvAravatI nAmnA bahudvArA manoramAm / / zakunipramukhAstasya putrAH paJcazataM smRtAH / - 20 - Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. 40] harivaMzaparva [9. 67 uttarApathadezasya rakSitAro vizAM pate // 40 rAkSasasya madhoH putro dhundhurnAma sudAruNaH / catvAriMzadathASTau ca dakSiNasyAM tathA dizi / zete lokavinAzAya tapa AsthAya dAruNam // 54 vasAtipramukhAzcAnye rakSitAro vizAM pate // 41 saMvatsarasya paryante sa niHzvAsaM vimuJcati / zrAddhakarmaNi coddiSTe akRte zrAddhakarmaNi / yadA tadA mahI tAta calati sma sakAnanA // 55 bhakSayitvA zazaM tAta zazAdo mRgayAM gataH // 42 tasya niHzvAsavAtena raja udbhUyate mahat / ikSvAkuNA parityakto vasiSThavacanAtprabhuH / AdityapathamAvRtya saptAhaM bhUmikampanam / / 56 ikSvAko saMsthite tAta zazAdaH puramAvasat // 43 savisphuliGgaM sAGgAraM sadhUmamatidAruNam / ayodhasya tu dAyAdaH kakutstho nAma vIryavAn / tena tAta na zaknomi tasminsthAtuM sva Azrame // 57 anenAstu kakutsthasya pRthurAnenasaH smRtaH // 44 taM vAraya mahAkAyaM lokAnAM hitakAmyayA / viSTarAzvaH pRthoH putrastasmAdAdrastvajAyata / lokAH svasthA bhavantvadya tasminvinihate tvayA // Ardrasya yuvanAzvastu zrAvastastasya cAtmajaH // 45 tvaM hi tasya vadhAyakaH samarthaH pRthivIpate / jajJe zrAvastako rAjA zrAvastI yena nirmitaa| viSNunA ca varo datto mahyaM pUrva tato'nagha / zrAvastasya tu dAyAdo bRhadazvo mahIpatiH // 46 tejasA svena te viSNusteja ApyAyayiSyati // 59 kuvalAzvaH sutastasya rAjA paramadhArmikaH / na hi dhundhurmahAtejAstejasAlpena shkyte| yaH sa dhundhuvadhAdrAjA dhundhumAratvamAgataH // 47 nirdagdhuM pRthivIpAla ciraM yugazatairapi / janamejaya uvAca / vIyaM hi sumahattasya devairapi durAsadam // 60 dhundhorvadhamahaM brahmazrotumicchAmi tattvataH / sa evamukto rAjarSiruttaGkena mahAtmanA / yadartha kuvalAzvaH sandhundhumAratvamAgataH // 48 kuvalAzvaM sutaM prAdAttasmai dhundhunibarhaNe // 61 vaizaMpAyana uvaac| bRhadazva uvAca / bRhadazvasya putrANAM zatamuttamadhanvinAm / bhagavanyastazastro'hamayaM tu tanayo mama / babhUvAtha pitA rAjye kuvalAzvaM nyayojayat // 49 bhaviSyati dvijazreSTha dhundhumAro na saMzayaH // 62 putrasaMkrAmitazrIstu vanaM rAjA samAvizat / sa taM vyAdizya tanayaM rAjarSirdhandhunirahe / tamuttako'tha viprarSiH prayAntaM pratyavArayat // 50 jagAma parvatAyaiva tapase sNshitvrtH|| 63 . uttaGka uvAca / kuvalAzvastu putrANAM zatena saha pArthivaH / bhavatA rakSaNaM kArya tattAvatkartumarhasi / prAyAduttaGkasahito dhundhostasya nibarhaNe // 64 nirudvignastapazcartuM na hi zaknomi pArthiva // 51 tamAvizattadA viSNurbhagavAMstejasA prabhuH / mamAzramasamIpe vai sameSu marudhanvasu / uttaGkasya niyogAdvai lokAnAM hitakAmyayA // 65 samudro vAlukApUrNa ujjAnaka iti smRtaH // 52 / tasminprayAte durdharSe divi zabdo mahAnabhUt / devatAnAmavadhyazca .mahAkAyo mhaablH| . eSa zrImAnnRpasuto dhundhumAro bhaviSyati // 66 antabhUmigatastatra vAlukAntarhito mahAn // 53 | divyairmAlyaizca taM devAH samantAtsamavAkiran / -21 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. 67 ] harivaMze [.9.96 devaduMdubhayazcaiva praNedurbharatarSabha / / 6. abhizaptA tu sA bharnA nadI sA bAhudA kRtA / sa gatvA jayatAM zreSThastanayaiH saha vIryavAn / tasyAH putro mahAnAsIdyuvanAzvo narAdhipaH / samudraM khAnayAmAsa vAlukArNavamavyayam // 68 mAndhAtA yuvanAzvasya trilokavijayI nRpaH // 85 nArAyaNena kauravya tejasApyAyitastadA / tasya caitrarathI bhAryA zazabindoH sutAbhavat / babhUva sa mahAtejA bhUyo blsmnvitH|| 69 sAdhvI vindumatI nAma rUpeNAsadRzI bhuvi / tasya putraiH khanadbhistu vaalukaantrhitstdaa| pativratA ca jyeSThA ca bhrAtUNAmayutasya sA // 84 dhundhurAsAdito rAjandizamAvRtya pazcimAm // .. tasyAmutpAdayAmAsa mAndhAtA dvau sutau nRp| mukhajenAgninA krodhAllokAnudvartayanniva / purukutsaM ca dharmajJaM mucukundaM ca pArthivam // 85 vAri susrAva vegena mhoddhirivodye| purukutsasutastvAsItrasadasyurmahIpatiH / / somasya bharatazreSTha dhAromikalilo mahAn // 71 narmadAyAmathotpannaH saMbhUtastasya cAtmajaH // 86 tasya putrazataM dagdhaM tribhirUnaM tu rakSasA // 72 saMbhUtasya tu dAyAdaH sudhanvA ripumardanaH / tataH sa rAjA kauravya rAkSasaM taM mahAbalam / sudhanvanaH sutazcApi tridhanvA nAma pArthivaH // 87 AsasAda mahAtejA dhundhuM dhundhuvinAzanaH // 73 rAjJanidhanvanastvAsIdvidvAMstrayyAruNaH prabhuH / tasya vArimayaM vegamApIya sa narAdhipaH / tasya satyavrato nAma kumAro'bhUnmahAbalaH // 88 yogI yogena vahniM ca zamayAmAsa vAriNA // 74 pANigrahaNamatrANAM vighnaM cakre sudurmatiH / nihatya taM mahAkAyaM balenodakarAkSasam / / yena bhAryA hRtA pUrva kRtodvAhA parasya vai // 89 uttavaM darzayAmAsa kRtakarmA narAdhipaH // 75 bAlyAtkAmAcca mohAca saMharSAccApalena ca / uttaGkastu varaM prAdAttasmai rAje mahAtmane / jahAra kanyAM kAmAtsa kasyacitpuravAsinaH // 90 datazcAkSayaM vittaM zatrubhizvAparAjayam // 76 adharmazaGkanA tena rAjA trayyAruNo'tyajat / dharme ratiM ca satataM svarge vAsaM tathAkSayam / apadhvaMseti bahuzo vadankrodhasamanvitaH // 91 putrANAM cAkSayAllokAnsvarge ye ramasA hatAH // 77 pitaraM so'bravIttyaktaH ka gacchAmIti vai muhuH / tasya putrAstrayaH ziSTA dRDhAzvo jyeSTha ucyte|| pitA tvenamathovAca zvapAkaiH saha vartaya / daNDAzvakapilAzvau tu kumArau tu kanIyasau / / 78 nAhaM putreNa putrArthI tvayAdya kulapAMsana // 92 dhaundhumAridRDhAzvastu haryazvastasya caatmjH| ityuktaH sa nirAkrAmannagarAdvacanApituH / haryazvasya nikumbho'bhUtkSatradharmarataH sadA // 79 na ca taM vArayAmAsa vasiSTho bhgvaanRssiH|| 93 saMhatAzvo nikumbhasya suto rnnvishaardH| sa tu satyavratastAta zvapAkAvasathAntike / akRzAzvaH kRzAzvaMzca saMhatAzvasutau nRpa // 80 / pitrA tyakto'vasadvIraH pitApyasya vanaM yayau // 94 tasya haimavatI kanyA satAM mAtA dRssdvtii| tatastasmiMstu viSaye nAvarSatpAkazAsanaH / vikhyAtA triSu lokeSu putrazcApi prasenajit / / 81 samA dvAdaza rAjendra tenAdharmeNa vai tadA // 95 lebhe prasenajidbhAyAM gaurI nAma pativratAm / dArAMstu tasya viSaye vizvAmitro mahAtapAH / -22 - Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. 96 ] harivaMzaparva [10. 22 saMnyasya sAgarAnUpe cacAra vipulaM tapaH // 96 na ca satyavratastasya tamupAMzumabudhyata / / 9 tasya patnI gale baddhA madhyamaM putramaurasam / tasminnaparitoSo yaH piturAsInmahAtmanaH / zeSasya bharaNArthAya vyatrINAdgozatena vai // 97 tena dvAdaza varSANi nAvarSatpAkazAsanaH / / 10 taM tu baddhaM gale dRSTvA vikrIyantaM nRpAtmajaH / tena tvidAnI vahatA dIkSAM tAM durvahAM bhuvi / maharSiputraM dharmAtmA mokSayAmAsa bhArata // 98 kulasya niSkRtistAta kRtA sA vai bhavediti // 11 satyavrato mahAbAhurbharaNaM tasya cAkarot / / na taM vasiSTho bhagavAnpitrA tyaktaM nyavArayat / vizvAmitrasya tuSTyarthamanukampArthameva ca // 99 . abhiSekSyAmyahaM putramasyetyevaM matirmuneH // 12 so'bhavadgAlavo nAma galabandhAnmahAtapAH / sa tu dvAdaza varSANi dIkSAM tAmudvanbalI / maharSiH kauzikastAta tena vIreNa mokSitaH // 100 avidyamAne mAMse tu vasiSThasya mhaatmnH| iti zrIharivaMze navamo'dhyAyaH // 9 // sarvakAmaduhAM dogdhrIM dadarza sa nRpaatmjH|| 13 tAM vai krodhAca mohAcca zramAJcaiva kSadhAnvitaH / dazadharmagato rAjA jaghAna janamejaya // 14 vaizaMpAyana uvAca / tacca mAMsaM svayaM caiva vizvAmitrasya cAtmajAn / satyavratastu bhaktyA ca kRpayA ca pratijJayA / bhojayAmAsa tacchrutvA vasiSTho'pyasya cukudhe // 15 vizvAmitrakalatraM tadvabhAra vinaye sthitaH // 1 vasiSTha uvAca / hatvA mRgAnvarAhAMzca mahiSAMzca vanecarAn / pAtayeyamahaM krUra tava zaGkumayasmayam / vizvAmitrAzramAbhyAze mAMsaM tavavandhata // 2 yadi te dvAvimau zaGka na syAtAM vaikRtau punH||16 upAMzuvratamAsthAya dIkSA dvAdazavArSikIm / pituzcAparitoSeNa gurordogdhrIvadhena ca / piturniyogAdavasattasminvanagate nRpe // 3 aprokSitopayogAza trividhaste vyatikramaH // 17 ayodhyAM caiva rASTraM ca tathaivAntaHpuraM muniH / evaM trINyasya zani tAni dRSTvA mahAtapAH / / yAjyopAdhyAyasaMyogAdvasiSThaH paryarakSata // 4 trizaGkuriti hovAca trizaGkustena sa smRtaH // 18 satyavratastu bAlyAdvA bhAvino'rthasya vA balAt / vizvAmitrastu dArANAmAgato bharaNe kRte / vasiSThe'bhyadhikaM manyuM dhArayAmAsa nityadA // 5 tena tasmai varaM prAdAnmuniH prItastrizaGkave / pitrA tu taM tadA rASTrAtparityaktaM priyaM sutam / chandyamAno vareNAtha guruM vane nRpAtmajaH // 19 na vArayAmAsa munirvasiSThaH kAraNena hi // 6 anAvRSTibhaye tasmingate dvaadshvaarssike| pANigrahaNamatrANAM niSThA syAtsaptame pade / abhiSicya ca rAjye ca yAjayAmAsa taM muniH / na ca satyavratastasmAddhRtavAnsaptame pade // 7 miSatAM devatAnAM ca vasiSThasya ca kauzikaH // 20 jAnandhamaM vasiSThastu na mAM trAtIti bhArata / tasya satyarathA nAma patnI kekayavaMzajA / satyavratastadA roSaM vasiSThe manasAkarot // 8 kumAraM janayAmAsa harizcandramakalmaSam // 21 guNabuddhyA tu bhagavAnvasiSThaH kRtavAMstadA / | sa vai rAjA harizcandrauzaGkava iti smRtaH / -23 - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. 22] harivaMze [ 10. 49 AhartA rAjasUyasya sa samrADiti vizrutaH // 22 / adhyApya vedazAstrANi tato'straM pratyapAdayat / harizcandrasya tu suto rohito nAma vishrutH| / AgneyaM taM mahAbhAgamamaraipi duHsaham // 36 rohitasya vRkaH putro vRkAdvAhustu jajJivAn // 23 sa tenAstrabalenAjau balena ca smnvitH| . hehayAstAlajaGghAzca nirasyanti sma taM nRpm| hehayAnnijaghAnAzu kruddho rudraH pazUniva / nAtyarthaM dhArmikastAta sa hi dharmayuge'bhavat // 24 AjahAra ca lokeSu kIrti kIrtimatAM varaH // 37 sagarastu suto bAhorjajJe saha gareNa vai| tataH zakAnsayavanAnkAmbojAnpAradAMstathA / aurvasyAzramamAsAdya bhaargvennaabhirkssitH|| 25 pahnavAMzcaiva niHzeSAnkatuM vyavasito nRpaH // 38 AmeyamatraM labdhvA ca bhArgavAtsagaro nRpaH / te vadhyamAnA vIreNa sagareNa mhaatmnaa| jigAya pRthivIM hatvA tAlajaGghAnsahehayAn // 26 vasiSThaM zaraNaM gatvA praNipeturmanISiNam // 39 zakAnAM pahnavAnAM ca dharma nirasadacyutaH / vasiSThastvatha tAndRSTvA samayena mahAdyutiH / kSatriyANAM kuruzreSTha pAradAnAM ca dharmavit // 27 sagaraM vArayAmAsa teSAM dattvAbhayaM tadA // 40 janamejaya uvAca / sagaraH svAM pratijJAM ca gurorvAkyaM nizamya ca / kathaM sa sagaro jAto gareNaiva sahAcyutaH / dharma jaghAna teSAM vai veSAnyatvaM cakAra ha // 41 kimarthaM ca zakAdInAM kSatriyANAM mahaujasAm // 28 adhaM zakAnAM ziraso muNDayitvA vyasarjayat / dharma kulocitaM kruddho rAjA nirasadacyutaH / yavanAnAM ziraH sarva kAmbojAnAM tathaiva ca // 42 etanme sarvamAcakSva vistareNa tapodhana // 29 pAradA muktakezAstu pahnavAH zmazrudhAriNaH / vaizaMpAyana uvAca / niHsvAdhyAyavaSaTkArAH kRtAstena mahAtmanA // 43 bAhorvyasaninastAta hRtaM rAjyamabhUtkila / zakA yavanakAmbojAH pAradAzca vizAM pate / hehayaistAlajaGghazva zakaiH sAdhaM vizAM pate // 30 kolisarpA mAhiSakA darvAzcolAH sakeralAH // 44 yavanAH pAradAzcaiva kAmbojAH pahnavAH khazAH / sarve te kSatriyAstAta dharmasteSAM nirAkRtaH / ete hyapi gaNAH paJca hehayArthe parAkraman // 31 vasiSThavacanAdrAjansagareNa mahAtmanA // 45 hRtarAjyastadA rAjA sa vai bAhurvanaM yyau| sa dharmavijayI rAjA vijityemAM vasuMdharAm / palyA cAnugato duHkhI vane prANAnavAsRjat // 32 azvaM vicArayAmAsa vAjimedhAya dIkSitaH // 46 patnI tu yAdavI tasya sagarbhA pRSThato'nvagAt / / tasya cArayataH so'zvaH samudre pUrvadakSiNe / sapanyA ca garastasyA dattaH pUrvamabhUtkila / / 33 velAsamIpe'pahRto bhUmiM caiva pravezitaH / sA tu bhartuzcitAM kRtvA vane tAmadhyarohata / sa taM dezaM tadA putraiH khAnayAmAsa pArthivaH // 47 aurvastAM bhArgavastAta kAruNyAtsamavArayat / / 34 Aseduste tatastatra khanyamAne mhaarnnve| tasyAzrame ca taM garbha gareNaiva sahAcyutam / tamAdipuruSaM devaM hariM kRSNaM prajApatim / vyajAyata mahAbAhuM sagaraM nAma pArthivam // 35 viSNuM kapilarUpeNa svapantaM puruSaM tadA // 48 aurvastu jAtakarmAdi tasya kRtvA mahAtmanaH / tasya cakSuHsamutthena tejasA prtibudhytH| --24 - Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. 49 ] harivaMzaparva [ 10. 78 dagdhAH sarve mahArAja ctvaarstvvshessitaaH||49 / zukrAdalAbumadhyAdvai jAtAni pRthivIpateH // 62 barha ketuH suketuzca tathA bArhadratho nRpaH / teSAM nArAyaNaM tejaH praviSTAnAM mahAtmanAm / zUraH paJcajanazcaiva tasya vaMzakarA nRpa // 50 ekaH paJcajano nAma putro rAjA babhUva ha // 63 prAdAcca tasmai bhagavAnharinArAyaNo varam / sutaH paJcajanasyAsIdaMzumAnnAma vIryavAn / akSayaM vaMzamikSvAkoH kIrtiM cApyanivartinIm / dilIpastasya tanayaH khaTAGga iti vizrutaH // 64 putraM samudraM ca vibhuH svarge vAsaM tathAkSayam // 51 yena svargAdihAgatya muhUrtaM prApya jIvitam / / samudrazcAya'mAdAya vavande taM mahIpatim / trayo'bhisaMdhitA lokA buddhyA satyena cAnagha // sAgaratvaM ca lebhe sa karmaNA tena tasya ha / / 52 dilIpasya tu dAyAdo mahArAjo bhagIrathaH / taM cAzvamedhikaM so'zvaM samudrAdupalabdhavAn / yaH sa gaGgAM sariccheSThAmavAtArayata prabhuH / AjahArAzvamedhAnAM zataM sa sumahAyazAH / samudramAnayaccainAM duhitRtve tvakalpayat // 66 putrANAM ca sahasrANi SaSTistasyeti naH zrutam // 53 bhagIrathasuto rAjA zruta ityabhivizrutaH / janamejaya uvAca / nAbhAgastu zrutasyAsItputraH paramadhArmikaH // 67 sagarasyAtmajA vIrAH kathaM jAtA mahAbalAH / ambarISastu nAbhAgiH sindhudvIpapitAbhavat / vikrAntAH SaSTisAhasrA vidhinA kena vA dvija // ayutAjittu dAyAdaH sindhudvIpasya vIryavAn // 68 : vaizaMpAyana uvaac| ayutAjitsutastvAsIhataparNo mahAyazAH / dve bhArye sagarasyAstAM tapasA dagdhakilbiSe / divyAkSahRdayajJo vai rAjA nalasakho balI // 69 aurvastAbhyAM varaM prAdAttannibodha narAdhipa // 55 RtprnnsutstvaasiidaatprnnimhiiptiH| SaSTiM putrasahasrANi gRhNAtvekA tarasvinAm / khyAtaH kalmASapAdo vai nAmnA mitrasaho'bhavat // ekaM vaMzadharaM tvekA yatheSTaM varayatviti / / 56 kalmASapAdasya sutaH sarvakarmeti vishrutH| tatraikA jagRhe putrAllubdhA zUrAnbahUMstathA / anaraNyastu putro'bhUdvizrutaH sarvakarmaNaH / / 71 ekaM vaMzadharaM tvekA tathetyAha tato muniH / / 57 anaraNyasuto nighno nighnaputrau babhUvatuH / rAjA paJcajano nAma babhUva sumahAbalaH / anamitro raghuzcaiva pArthivarSabhasattamau // 72 itarA suSuve tumbaM bIjapUrNamiti zrutiH // 58 anamitrastu dharmAtmA vidvAnduliduho'bhavat / tatra SaSTisahasrANi garbhAste tilasaMmitAH / dilIpastasya tanayo rAmasya prapitAmahaH / saMbabhUvuryathAkAlaM vavRdhuzca yathAsukham // 59 dIrghabAhurdilIpasya raghurnAmnAbhavatsutaH // 73 ghRtapUrNeSu kumbheSu tAngarbhAnnidadhustataH / ajastu raghuto jajJe tathA dazaratho'pyajAt / dhAtrIzcaikaikazaH prAdAttAvatIH poSaNe nRpa // 60 rAmo dazarathAjajJe dharmArAmo mahAyazAH // 74 tato dazasu mAseSu samuttasthuryathAkramam / rAmasya tanayo jajJe kuza ityabhivizrutaH / kumArAste yathAkAlaM sagaraprItivardhanAH // 61 atithistu kuzAjajJe niSadhastasya caatmjH|| 75 SaSTiH putrasahasrANi tasyaivamabhavannRpa / niSadhasya nalaH putro nabhaH putro nalasya tu / harivaMza / - 25 - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. 76] harivaMze [ 11. 18 nabhasaH puNDarIkastu kSemadhanvA tataH smRtaH // 76 . tatte'nupUrvyA vakSyAmi bhISmeNodAhRtaM yathA / kSemadhanvasutastvAsIddevAnIkaH pratApavAn / gItaM sanatkumAreNa mArkaNDeyAya pRcchate // . AsIdahInagurnAma devAnIkAtmajaH prabhuH / ___ yudhiSThira uvaac| ahInagostu dAyAdaH sahasvAnnAma pArthivaH // 77 | puSTikAmena dharmaza kathaM puSTiravApyate / nalau dvAveva vikhyAtau purANe bharatarSabha / etadAkhyAtamicchAmi kiM kurvANo na zocati // 8 vIrasenAtmajazcaiva yazcekSvAkukulodvahaH // 78 / bhISma uvaac| ikSvAkuvaMzaprabhavAH prAdhAnyeneha kiirtitaaH| zrAddhaiH prINAti hi pitRRnsarvakAmaphalaistu yaH / ete vivasvato vaMze rAjAno bhUritejasaH // 79 tatparaH prayataH zrAddho pretya ceha ca modate // 9 paThansamyagimAM saSTimAdityasya vivsvtH| pitaro dharmakAmasya prajAkAmasya caabhibho| zrAddhadevasya devasya prajAnAM puSTidasya ca / puSTikAmasya puSTiM ca prayacchanti yudhiSThira // 10 prajAnAmeti sAyujyamAdityasya vivasvataH // 80 yudhiSThira uvAca / iti zrIharivaMze dazamo'dhyAyaH // 10 // vartante pitaraH svarge keSAMcinnarake punaH / prANinAM niyataM yuktaM karmajaM phalamucyate // 11 janamejaya uvaac| zrAddhAni caiva kurvanti phalakAmA na saMzayaH / kathaM vai zrAddhadevatvamAdityasya vivasvataH / abhisaMdhAya pitaraM pituzca pitaraM tathA / zrotumicchAmi viprAya zrAddhasya ca paraM vidhim / pituH pitAmahaM caiva triSu piNDeSu nityadA // 12 pitRNAmAdisarga ca ka ete pitaraH smRtAH // 1 / tAni zrAddhAni dattAni kathaM gacchantyatho piran / evaM ca zrutamasmAbhiH kathyamAnaM dvijAtibhiH / kathaM ca zaktAste dAtuM nirayasthAH phalaM punaH / svargasthAH pitaro'nye sma devAnAmapi devtaaH| ke vA te pitaro'nye sma kAnyajAmo vayaM punaH // iti vedavidaH prAhuretadicchAmi veditum // 2 , devA api pitRRnsvarge yajantIti ca naH bhutam / .. yAvantazca gaNAH proktA yacca teSAM paraM balam / etavicchAmyahaM zrotuM vistareNa mahAyute / / 14 yathA ca kRtamasmAbhiH zrAddhaM prINAti vai pitRRn // sa bhavAnkathayatvenAM kathAmamitabuddhimAn / prItAzca pitaro yena zreyasA yojayanti hi| yathA dattaM pitRNAM vai tAraNAyeha kalpate // 15 etadvai zrotumicchAmi pitRRNAM sargamuttamam // 4 bhISma uvAca / vaizaMpAyana uvAca / atra te vartayiSyAmi yathAtattvamariMdama / hanta te kathayiSyAmi pitRRNAM sargamuttamam / pitrA mama purA gItaM lokAntaragatena vai // 16 mArkaNDeyena kathitaM bhISmAya paripRcchate // 5 zrAddhakAle mama piturmayA piNDaH samudyataH / apRcchaddharmarAjo hi zaratalpagataM purA / taM pitA mama hastena bhittvA bhUmimayAcata / / 57 evameva purA praznaM yanmAM tvaM paripRcchasi // 6 hastAbharaNapUrNena keyUrabharitena ca / -26 - Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. 18 ] harivaMzaparva [12.3 raktAGgulitalenAtha yathA raSTaH purA mayA // 18 lokAntaragatAMstAta kiM nu zrAddhasya vai phalam // 33 naiSa kalpavidhidRSTa iti nizcitya cApyaham / atra me saMzayastIvraH kautUhalamatIva ca / kuzeSveva tadA piNDaM dattavAnavicArayan // 19 tadrUhi mama dharmajJa sarvajJo hyasi me mataH // 34 tataH pitA me suprIto vAcA madhurayA tdaa| zaMtanuruvAca / uvAca bharatazreSTha prIyamANo mayAnagha / 20 saMkSepeNaiva te vakSye yanmAM pRcchasi bhArata / / tvayA dAyAdavAnasmi kRtArtho'mutra ceha c| pitRRNAM kAraNaM zrAddhe phalaM dattasya cAnagha / satputreNa tvayA putra dharmajhena vipazcitA // 21 pitarazca yathodbhUtAH zRNu sarva samAhitaH // 35 mayA ca tava jijJAsA prayuktaiSA dRDhavrata / AdidevasutAstAta pitaro divi devatAH / vyavasthAnaM ca dharmeSu katuM lokasya cAnagha // 22 tAnyajanti sma lokA vai sadevanaradAnavAH / pramANaM yaddhi kurute dharmAcAreSu pArthivaH / sayakSarogandharvAH skiNnrmhorgaaH||36 prajAstadanuvartante pramANAcaritaM sadA / / 23 ApyAyitAzca te zrAddhaiH punarApyAyayanti vai| tvayA ca bharatazreSTha vedadharmAzca zAzvatAH / jagatsadevagandharvamiti brahmAnuzAsanam // 30 kRtAH pramANaM prItizca. mama nirvartitAtulA // 24 tAnyajasva mahAbhAgAzrAddhI zrAddhairatandritaH / tasmAttavAhaM suprItaH prItyA varamanuttamam / te te zreyo vidhAsyanti sarvakAmaphalapradAH // 38 dadAni tvaM pratIcchasva triSu lokeSu durlabham // 25 tvayaivArAdhyamAnAste nAmagotrAdikIrtanaiH / na te prabhavitA mRtyuryAvajjIvitumicchasi / asmAnApyAyayiSyanti svargasthAnapi bhArata // 39 tvatto'bhyanujJAM saMprApya mRtyuH prabhavitA tava // 26 mArkaNDeyastu te'zeSametatsarva vadiSyati / kiM vA te prArthitaM bhUyo dadAni varamuttamam / eSa vai pitRbhaktazca viditAtmA ca bhaargvH||40 tadbhahi bharatazreSTha yatte manasi vartate // 27 upasthitazca zrAddhe'dya mamaivAnugrahAya vai / ityuktavantaM tamahamabhivAdya kRtAJjaliH / enaM pRccha mahAbhAgamityuktvAntaradhIyata // 41 abruvaM kRtakRtyo'haM prasanne tvayiM sattama / / 28 iti zrIharivaMze ekAdazo'dhyAyaH / / 11 // yadi tvanugrahaM bhUyastvatto'rhAmi mhaadyute| praznamicchAmyahaM kiMcidvyAhRtaM bhavatA svayam // 29 sa mAmuvAca dharmAtmA hi bhISma yadicchasi / bhISma uvaac| chettAsmi saMzayaM tAta yanmAM pRcchasi bhArata / / 30 tato'haM tasya vacanAnmArkaNDeyaM samAhitaH / apRcchaM tamahaM tAta tatrAntarhitameva c| praznaM tamevAnvapRcchaM yanme pRSTaH purA pitA // 1 gataM sukRtinAM lokaM jAtakautUhalastadA // 31 sa mAmuvAca dharmAtmA mArkaNDeyo mahAtapAH / zrayante pitaro devA devAnAmapi devatAH / bhISma vakSyAmi tattvena zRNuSva prayato'nagha // 2 te vAtha pitaro'nye vA kAnyajAmo vayaM punaH // / mayApi hi prasAdAdvai dIrghAyuSvaM pituH prbho| . kathaM ca dattamasmAbhiH zrAddhaM prINAti vai pitRn| | pitRbhaktyaiva labdhaM ca prAgloke paramaM yazaH // 3 -27 12 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. 4 ] harivaMze [ 12.32 so'haM yugasya paryante bhuvrssshsrike| anujJAto bhagavatA prIyatA tena bhArata // 18 adhiruhya giri meruM tapo'tapyaM suduzcaram // 4 tato'hamarthametaM vai tamapRcchaM sanAtanam / tataH kadAcitpazyAmi divaM prajvAlya tejsaa| pRSTaH pitRRNAM sarga ca phalaM zrAddhasya cAnagha / vimAnaM mahadAyAntamuttareNa girestadA // 5 ciccheda saMzayaM bhISma sa tu devezvaro mama // 19 tasminvimAne paryata jvalanAdityasaMnibham / sa mAmuvAca prItAtmA kathAnte bhuvaarssike| . aGguSThamAtraM puruSamanAvagnimivAhitam // 6 rame tvayAhaM viprarSe zRNu sarvaM yathAtatham // 20 so'haM tasmai namaskRtvA praNamya zirasA prabhum / devAnasRjata brahmA mAM yakSyantIti bhArgava / saMniviSTaM vimAnasthaM pAdyArthyAbhyAmapUjayam // 7 tamutsRjya tadAtmAnamayajaste phalArthinaH / / 21 apRcchaM caiva durdharSa vidyAma tvAM kathaM prbho| te zaptA brahmaNA mUDhA naSTasaMjJA vicetasaH / daivataM hyasi devAnAmiti me vartate matiH // 8 na sma kiMcitprajAnanti tato loko vyamuhyata // sa mAmuvAca dharmAtmA smayamAna ivaangh|| te bhUyaH praNatAH sarve prAyAcanta pitAmaham / na te tapaH sucaritaM yena mAM nAvabudhyase // 9 anugrahAya lokAnAM tatastAnabravItprabhuH // 23 kSaNenaiva pramANaM sa bibhradanyadanuttamam / prAyazcittaM caradhvaM vai vyabhicAro hi vaH kRtaH / rUpeNa na mayA kazcidRSTapUrvaH pumAnkacit // 10 putrAMzca paripRcchadhvaM tato jJAnamavApsyatha / / 24 sanatkumAra uvAca / prAyazcittakriyArtha te putrAnpapracchurArtavat / / viddhi mAM brahmaNaH putraM mAnasaM pUrvajaM prbho| tebhyaste prayatAtmAnaH zazaMsustanayAstadA // 25 tapovIryAtsamutpannaM nArAyaNaguNAtmakam / / 11 prAyazcittAni dharmajJA vAGmanaHkarmajAni vai / sanatkumAra iti yaH zruto vedeSu vai puraa| zaMsanti kuzalA nityaM cakSuSmanto hi tttvtH|| so'smi bhArgava bhadraM te kaM kAmaM karavANi te // 12 prAyazcittArthatattvajJA labdhasaMjJA divaukasaH / ye tvanye brahmaNaH putrA yavIyAMsastu te mama / . gamyatAM putrakAzceti putrairuktAzca te tadA // 27 bhrAtaraH sapta durdharSA yeSAM vaMzAH pratiSThitAH // 13 abhizaptAsu te devAH putravAkyena tena vai / RturvasiSThaH pulahaH pulstyo'tristthaanggiraaH| pitAmahamupAgacchansaMzayacchedanAya vai // 28 trIllokAndhArayantImAndevadAnavapUjitAH // 14 tatastAnabravIdevo yUyaM vai brahmavAdinaH / vayaM tu yatidharmANa AropyAtmAnamAtmani / tasmAdyaduktA yUyaM taistattathA na tadanyathA // 29 prajAdharma ca kAmaM ca vartayAmo mahAmune // 15 yUyaM zarIrakartArasteSAM devA bhaviSyatha / yathotpannastathaivAhaM kumAra iti viddhi mAm / te tu jJAnapradAtAraH pitaro vo na saMzayaH // 30 tasmAtsanatkumAreti nAmaitanme pratiSThitam // 16 anyonyapitaro yUyaM te caiveti nibodhata / madbhaktyA te tapazcINaM mama darzanakAGkhyA / devAzca pitarazcaiva tadbudhyadhvaM divaukasaH // 31 eSa dRSTo'si bhavatA kaM kAmaM karavANi te // 17 tataste punarAgamya putrAnUcurdivaukasaH / ityuktavantaM tamahaM pratyavocaM sanAtanam / brahmaNA chinnasaMdehAH prItimantaH parasparam // 32 -28 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. 33 ] harivaMzaparva [ 13. 11 yUyaM vai pitaro'smAkaM yairvayaM prtibodhitaaH| vartanti devapravarA devAnAM somavardhanAH // 3 dharmajJAH kazca vaH kAmaH ko varo vaH pradIyatAm / sanatkumAra uvAca / yaduktaM caiva yuSmAbhistattathA na tadanyathA // 33 saptaite japatAM zreSTha svarge pitRgaNAH smRtAH / uktAzca yasmAdyuSmAbhiH putrakA iti vai vayam / catvAro mUrtimanto vai traya eSAmamUrtayaH // 4 tasmAdbhavantaH pitaro bhaviSyanti na saMzayaH // 34 teSAM lokaM visarga ca kIrtayiSyAmi tacchaNu / yo'niSTvA ca pitRzrAddhaiH kriyAH kAzcitkariSyati prabhAvaM ca mahattvaM ca vistareNa tapodhana // 5 rAkSasA dAnavA nAgAH phalaM prApsyanti tasya tat / / dharmamUrtidharAsteSAM trayo ye paramA gaNAH / zrAddhairApyAyitAzcaiva pitaraH somamavyayam / teSAM nAmAni lokAMzca kIrtayiSyAmi tacchRNu // ApyAyyamAnaM yuSmAbhirvardhayiSyanti nityadA // 36 lokAH sanAtanA nAma yatra tiSThanti bhAsvarAH / zrAddhairApyAyitaH somo lokamApyAyayiSyati / amUrtayaH pitRgaNAste vai putrAH prajApateH // 7 samudraparvatavanaM jaMgamAjaMgamairvRtam / / 37 virAjasya dvijazreSTha vairAjA iti vizrutAH / zrAddhAni puSTikAmAzca ye kariSyanti mAnavAH / yajanti tAndevagaNA vidhidRSTena karmaNA // 8 tebhyaH puSTiM prajAzcaiva dAsyanti pitaraH sadA // 38 ete vai yogavibhraSTA lokAnprApya sanAtanAn / zrAddhe ca ye pradAsyanti trIpiNDAnAmagotrataH / punaryugasahasrAnte jAyante brahmavAdinaH // 9 sarvatra vartamAnAMstAnpitaraH spitaamhaaH| . te prApya tAM smRtiM bhUyaH sAMkhyayogamanuttamam / bhAvayiSyanti satataM zrAddhadAnena pUjitAH // 39 yAnti yogagati siddhAH punarAvRttidurlabhAm // 10 iti tadvacanaM satyaM bhavatvadya divaukasaH / ete sma pitarastAta yoginAM yogavardhanAH / putrAzca pitarazcaiva vayaM sarve parasparam // 40 ApyAyayanti ye pUrva somaM yogabalena vai // 11 sanatkumAra uvAca / tasmAcchrAddhAni deyAni yoginAM dvijasattama / eSa vai prathamaH kalpaH somapAnAmanuttamaH / / 12 ta ete pitaro devA devAzca pitarastathA / eteSAM mAnasI kanyA menA nAma mahAgireH / anyonyapitaro hyete devAzca pitarazca ha / / 41 patnI himavataH zreSThA yasyA mainAka ucyate // 13 iti zrIharivaMze dvAdazo'dhyAyaH // 12 // mainAkasya sutaH zrImAnkrauJco nAma mahAgiriH / parvatapravaraH zubhro nAnAratnasamAcitaH // 14 mArkaNDeya uvaac| tisraH kanyAstu menAyAM janayAmAsa zailarAT / ityukto'haM bhagavatA devadevena bhAsvatA / aparNAmekaparNAM ca tRtIyAmekapATalAm // 15 sanatkumAreNa punaH pRSTavAndevamavyayam // 1 tapazcarantyaH sumahaduzvaraM devadAnavaiH / saMdehamamarazreSThaM bhagavantamariMdama / lokAnsaMtApayAmAsustAstisraH sthANujaMgamAn // 16 nibodha tanme gAGgeya nikhilaM sarvamAditaH // 2 AhAramekaparNena saikaparNA samAcarat / / kiyanto vai pitRgaNAH kasmilloke ca te gnnaaH| pATalApuSpamekaM ca vidadhe caikapATalA // 17 -29 - Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. 18 ] harivaMze [ 13. 45 ekA tatra nirAhArA tAM mAtA pratyaSedhayat / taireva tatkarmaphalaM prApnuvantIha devatAH // 32 umA iti niSedhantI mAtRsnehena duHkhitA // 18 sadyaH phalanti karmANi devatve pretya mAnuSe / sA tathoktA tayA mAtrA devI dushcrcaarinnii| tasmAttvaM tapasaH putri pratyeha prApsyase phalam // 3 // umetyevAbhavatkhyAtA triSu lokeSu sundarI // 19 ityuktA pitRbhiH sA tu pitRRnsvAnsaMprasAdayat / tapaHzarIrAH sarvAstAstisro yogavalAnvitAH / dhyAtvA prasAdaM te cakrustasyAH sarve'nukampayA // 3 // sarvAzca brahmavAdinyaH sarvAzcaivordhvaretasaH // 20 avazyaMbhAvinaM jJAtvA te'rthamUcustatazca tAm / umA tAsAM variSThA ca jyeSThA ca vrvrnninii| tasya rAjJo vasoH kanyA tvamapatyaM bhaviSyasi / mahAyogabalopetA mahAdevamupasthitA / / 21 kanyaiva bhUtvA lokAnsvAnpunaH prApsyasi durlbhaan| asitasyaikaparNA tu devalasya mahAtmanaH / parAzarasya dAyAdaM tvaM vipraM janayiSyasi / patnI dattA mahAbrahmanyogAcAryAya dhImate // 22 sa vedamekaM brahmarSizcaturdhA vibhajiSyati // 36 jaigISavyasya tu tathA viddhi tAmekapATalAm / / mahAbhiSasya putrau ca zaMtanoH kIrtivardhanau / ete cApi mahAbhAge yogAcAryAvupasthite / / 23 vicitravIrya dharmajJaM tathA citrAGgadaM prabhum / / 35 lokAH somapadA nAma marIceryatra vai sutaaH| etAnutpAdya putrAMstvaM punarlokAnavApsyasi / pitaro divi vartante devaastaanbhaavyntyut| vyatikramAtpitRRNAM ca janma prApsyasi kutsitam / agniSvAttA iti khyAtAH sarva evAmitaujasaH // tasyaiva rAjJastvaM kanyA adrikAyAM bhaviSyasi / eteSAM mAnasI kanyA acchodA nAma nimngaa| aSTAviMze bhavitrI tvaM dvApare matsyayonijA // 39 acchodaM nAma tadivyaM saro yasyAH samutthitam / / evamuktA tu dAseyI jAtA satyavatI tadA / sA dRSTvA pitaraM vane vasuM nAmAntarikSagam / matsyayonAvanupamA rAjJastasya vasoH sutA // 40 nAnA vasumiti khyAtamAyoH putraM yazasvinam // 26 vaibhrAjA nAma te lokA divi bhAnti sudarzanAH / sA tena vyabhicAreNa manasaH kaamcaarinnii| yatra barhiSado nAma pitaro divi vizrutAH // 41 pitaraM prArthayitvAnyaM yogabhraSTA papAta ha // 27 tAndAnavagaNAH sarve yakSagandharvarAkSasAH / trINyapazyadvimAnAni patamAnA divshyutaa| nAgAH sarpAH suparNAzca bhaavyntymitaujsH||42 trasareNupramANAni sApazyatteSu tAnpitRRn / 28 ete putrA mahAtmAnaH pulastyasya prajApateH / susUkSmAnaparivyaktAnagnInagniSvivAhitAn / mahAtmAno mahAbhAgAstejoyuktAstapasvinaH // 43 trAyadhvamityuvAcArtA patantI taanvaakshiraaH||29 eteSAM mAnasI kanyA pIvarI nAma vizrutA / tairuktA sA tu mA bhaiSIriti vyogni vyavasthitA / yogA ca yogapatnI ca yogamAtA tathaiva c| tataH prasAdayAmAsa svAnpitRRndInayA girA // 30 bhavitrI dvAparaM prApya yugaM dharmabhRtAM varA // 44 Ucuste pitaraH kanyA bhraSTaizvaryAM vyatikramAt / / parAzarakulodbhUtaH zuko nAma mahAtapAH / bhraSTaizvaryA svadoSeNa patasi tvaM zucismite // 31 / bhaviSyati yuge tasminmahAyogI dvijarSabhaH / yaiH kriyante hi karmANi zarIrairdivi daivataiH / / vyAsAdaraNyAM saMbhUto vidhUmo'gniriva jvalan // 45 - 30 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. 48 ] harivaMzaparva [13. 72 sa tasyAM pitRkanyAyAM pIvayAM jnyissyti| / lokeSu divi vartante kAmageSu vihNgmaaH| kanyAM putrAMzca caturo yogAcAryAnmahAvalAn // 46 tAMstu vaizyagaNAstAta bhAvayanti phalArthinaH // 59 kRSNaM gauraM prabhuM zaMbhuM kanyAM kRtvIM tathaiva ca / teSAM vai mAnasI kanyA virajA nAma vizrutA / brahmadattasya jananI mahiSI tvaNuhasya yA // 47 yayAtejananI brahmanmahiSI nahuSasya ca // 60 etAnutpAdya dharmAtmA yogAcAryAnmahAvratAn / traya ete gaNAH proktAzcaturthaM tu nibodha me| mahAyogI tadA gantApunarAvartinI gatim // 48 utpannA ye svadhAyAM tu somapA vai kaveH sutaaH||61 amUrtimantaH pitaro dharmamUrtidharA mune / hiraNyagarbhasya sutAH zUdrAstAnbhAvayantyuta / kathA yatra samutpannA vRSNyandhakakulAnvayA // 49 mAnasA nAma te lokA yatra vartanti te divi // traya ete mayA proktAzcaturo'nyAnnibodha me| teSAM vai mAnasI kanyA narmadA saritAM varA / yAnvakSyAmi dvijazreSTha mUrtimanto hi te smRtAH / yA bhAvayati bhUtAni dakSiNApathagAminI / samatpannAH svadhAyAMta kAvyAdagneH kaveH sutAH // purukutsasya yA patnI trasadasyorjananyapi // 63 sukAlA nAma pitaro vasiSThasya prajApateH / teSAmathAbhyupagamAnmanustAta yuge yuge| niratA devalokeSu jyotirbhAsiSu bhArgava / pravartayati zrAddhAni naSTe dharme prajApatiH // 64 sarvakAmasamRddheSu dvijAstAnbhAvayantyuta // 51 pitRRNAmAdisargeNa sarveSAM dvijasattama / teSAM vai mAnasI kanyA gau ma divi viznutA / tasmAdenaM svadharmeNa zrAddhadevaM vadanti vai // 65 tavaiva vaMze yA dattA zukasya mahiSI dvija // 52 sarveSAM rAjataM pAtramatha vA rajatAnvitam / ekazRGgA iti khyAtA sAdhyAnAM kIrtivardhanI / dattaM svadhAM purodhAya zrAddhe prINAti vai pitRRn / marIcigarbhAnsA lokAnsamAvRtya vyavasthitA // 53 somasyApyAyanaM kRtvA bahUrvaivasvatasya ca / ye tvathAGgirasaH putrAH sAdhyaiH saMvardhitAH purA / udagAyanamapyamAvasyabhAve'psu vA punaH // 67 tAnkSatriyagaNAstAta bhAvayanti phalArthinaH // 54 pitRRntrINAti yo bhaktyA pitaraH prINayanti tam / eteSAM mAnasI kanyA yazodA nAma vizrutA / yacchanti pitaraH puSTiM prajAzca vipulAstathA / patnI yA vizvamahataH snuSA vai vRddhazarmaNaH / svargamArogyamevAtha yadanyadapi cepsitam // 68 rAjarjananI tAta dilIpasya mahAtmanaH // 55 devakAryAdapi mune pitRkArya viziSyate / tasya yajJe purA gItA gAthAH prItairmaharSibhiH / devatAnAM hi pitaraH pUrvamApyAyanaM smRtam // 69 tadA devayuge tAta vAjimedhe mahAmakhe // 56 zIghraprasAdA hyakrodhA lokasyApyAyanaM param / agnerjanma tathA zrutvA zANDilyasya mahAtmanaH / sthiraprasAdAzca sadA tAnnamasyasva bhArgava / / 70 dilIpaM yajamAnaM ye pazyanti susamAhitAH / pitRbhakto'si viprarSe sadbhaktazca na saMzayaH / satyavantaM mahAtmAnaM te'pi svargajito narAH // 57 / zreyaste'dya vidhAsyAmi pratyakSaM kuru tatsvayam // 71 sukhadhA nAma pitaraH kardamasya prajApateH / cakSurdivyaM savijJAnaM pradizAmi ca te'nagha / samutpannasya pulahAnmahAtmAno dvijarSabhAH // 58 / gatimetAmapramatto mArkaNDeya nizAmaya / / 72 -31 - Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. 73 ] harivaMze [ 15.8 na hi yogagatirdivyA na pitRRNAM parAM gatiH / variSThaM sarvadharmANAM taM samAcara bhArgava // 10 tvadvidhenApi siddhana dRzyate mAMsacakSuSA // 73 kAlasya pariNAmena ladhvAhAro jitendriyaH / evamuktvA sa devezo mAmupasthitamagrataH / tatparaH prayataH zrAddhI yogadharmamavApsyasi / cakSurdattvA savijJAnaM devAnAmapi durlabham / ityuktvA bhagavAndevastatraivAntaradhIyata // 11 jagAma gatimiSTAM vai dvitIyo'gniriva jvalan // 74 aSTAdazAnAM varSANAmekAhamiti me matiH / tannibodha kuruzreSTha yanmayAsInnizAmitam / upAsatazca devezaM varSANyaSTAdazaiva me // 12 prasAdAttasya devasya durjeyaM bhuvi mAnuSaiH // 75 prasAdAttasya devasya na glAnirabhavattadA / iti zrIharivaMze trayodazo'dhyAyaH // 13 // na kSutpipAse kAlaM vA jAnAmi sma tavAnagha / pazcAcchiSyasakAzAttu kAlaH saMvidito mm||1. iti zrIharivaMze caturdazo'dhyAyaH // 14 // mArkaNDeya uvAca / AsanpUrvayuge tAta bharadvAjAtmajA dvijAH / mArkaNDeya uvAca / yogadharmamanuprApya bhraSTA duzcaritena vai // 1 tasminnantarhite deve vacanAttasya vai vibho| apabhraMzamanuprAptA yogdhrmaapcaarinnH| . mahatastamasaH pAre mAnasasya visaMjJitAH // 2 cakSurdivyaM savijJAnaM prAdurAsInmamAnagha // 1 tamevArthamanudhyAnto naSTamapsviva mohitaaH| tato'haM tAnapazyaM vai brAhmaNAnkauzikAtmajAn / aprApya yogaM te sarve saMyuktAH kAladharmaNA // 3 Apageya kurukSetre yAnuvAca vibhurmama // 2 tataste yogavibhraSTA deveSu sucirossitaaH| brahmadatto'bhavadrAjA yasteSAM saptamo dvijaH / jAtAH kauzikadAyAdAH kurukSetre nararSabha / / 4 pitRvartIti vikhyAto nAmnA zIlena karmaNA // 3 hiMsayA vicariSyanto dharma pitRkRtena vai / zukasya kanyA kRtvI taM janayAmAsa pArthivam / tataste punarAjAtiM bhraSTAH prApsyanti kutsitAm // aNuhAtpArthivazreSThAtkAmpilye nagarottame // 4 teSAM pitRprasAdena pUrvajAtikRtena c|| yudhiSThira uvAca / smRtirutpatsyate prApya tAM tAM jAtiM jugupsitAm // aNuhaH kasya vai putraH kasminkAle babhUva ha / te dharmacAriNo nityaM bhaviSyanti samAhitAH / rAjA dharmabhRtAM zreSTho yasya putro mahAyazAH // 5 brAhmaNyaM pratilapsyanti tato bhUyaH svakarmaNA // 7 brahmadatto narapatiH kiMvIryazca babhUva ha / tatazca yogaM prApsyanti pUrvajAtikRtaM punH| kathaM ca saptamasteSAM saMbabhUva narAdhipaH // 6 bhUyaH siddhimanuprAptAH sthAna prApsyanti zAzvatam // / na hyalpavIryAya zuko bhagavAllokapUjitaH / evaM dharme ca te buddhirbhaviSyati punaH punaH / kanyAM pradadyAdyogAtmA kRtvIM kIrtimatI prabhuH // 7 yogadharme ca nirataH prApsyase siddhimuttamAm // 9 / etadicchAmyahaM zrotuM vistareNa mahAdyute / yogadharmAddhi dharmajJa na dharmo'sti vizeSavAn / brahmadattasya caritaM tadbhavAnvaktumarhati // 8 -32 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15.9] harivaMzaparva [15. 34 yathA ca vartamAnAste saMsAreSu dvijAtayaH / samarasya paraH pAraH sadazva iti te trayaH / mArkaNDeyena kathitAstadbhavAnprabravItu me // 9 putrAH paramadharmajJAH pAraputraH pRthurbabhau // 21 bhISma uvAca / pRthostu sukRto nAma sukRteneha karmaNA / pratIpasya sa rAjarSe tulyakAlo narAdhipaH / jajJe sarvaguNopeto bibhrAjastasya cAtmajaH // 22 pitAmahasya me rAjanbabhUveti mayA zrutam // 10 / vibhrAjasya tu putro'bhUdaNuho nAma pArthivaH / brahmadatto mahArAjo yogI raajrssisttmH| babhau zukasya jAmAtA kRtvIbhartA mhaayshaaH||23 rutajJaH sarvabhUtAnAM sarvabhUtahite rataH // 11 putro'Nuhasya rAjarSirbrahmadatto'bhavatprabhuH / sakhA hi gAlavo yasya yogAcAryo mahAyazAH / yogAtmA tasya tanayo viSvaksenaH paraMtapaH // 24 zikSAmutpAdya tapasA kramo yena pravartitaH / vibhrAjaH punarAjAtaH sukRteneha karmaNA / kaNDarIkazca yogAtmA tasyaiva sacivo'bhavat // 12 brahmadattasya tanayo viSvaksena iti zrutaH // 25 jAtyantareSu sarveSu sahAyAH sarva eva te / viSvaksenasya putro'bhUdaNDaseno mahIpatiH / saptajAtiSu saptaiva babhUvuramitaujasaH / bhallATazca kumAro'bhUdrAdheyena hataH purA / / 26 yathovAca mahAtejA mArkaNDeyo mahAtapAH // 13 daNDasenAtmajaH zUro mahAtmA kulavardhanaH / tasya vaMzamahaM rAjankIrtayiSyAmi tcchRnnu| bhallATaputro durbuddhirabhavajanamejayaH / / 27 brahmadattasya paurANaM pauravasya mahAtmanaH // 14 sa teSAmabhavadAjA nIpAnAmantakRnnapaH / purumitrasya dAyAdo rAjA bRhadiSurnRpa / ugrAyudhena yasyArthe sarve nIpA vinAzitAH // 28 bRhaddhanurbuhadiSoH putrastasya mahAyazAH / ugrAyudhaH sa cosikto mayA vinihato yudhi / bRhaddharmeti vikhyAto rAjA paramadhArmikaH / / 15 daryAnvito darparuciH satataM cAnaye rataH // 29 satyajittasya tanayo vizvajittasya cAtmajaH / yudhiSThira uvAca / putro vizvajitazcApi senajitpRthivIpatiH / / 16 / ugrAyudhaH kasya sutaH kasminvaMze'tha jajJivAn / putrAH senajitazcAsaMzcatvAro loksNmtaaH| kimarthaM caiva bhavatA nihatastadravIhi me // 30 ruciraH zvetakAzyazca mahinArastathaiva ca / bhISma uvAca / vatsazcAvantako rAjA yasyaite pari vatsakAH // 17 ajamIDhasya dAyAdo vidvAnarAjA yavInaraH / rucirasya tu dAyAdaH pRthuSeNo mhaayshaaH| dhRtimAMstasya putrastu tasya satyadhRtiH sutaH // 31 pRthuSeNasya pArastu pArAnIpo'tha jajJivAn // 18 jajJe satyadhRteH putro dRDhanemiH pratApavAn / nIpasyaikazataM tAta putrANAmamitaujasAm / dRDhanemisutazcApi sudharmA nAma pArthivaH // 32 mahArathAnAM rAjendra zUrANAM bAhuzAlinAma / AsItsudharmaNaH putraH sArvabhaumaH prajezvaraH / nIpA iti samAkhyAtA rAjAnaH sarva eva te // 19 sArvabhauma iti khyAtaH pRthivyAmekarAT tadA // 33 teSAM vaMzakaro rAjA nIpAnAM kIrtivardhanaH / tasyAnvavAye mahati mahAnporavanandanaH / kAmpilye samaro nAma sa ceSTasamaro'bhavat // 20 / jajJe saMnatimAnarAjA saMnatirnAma vIryavAn // 34 harivaMza 5 -33 - Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. 35] harivaMze [15. 63. tasya vai saMnateH putraH kArtA nAma mahAbalaH / te vayaM sAma pUrva vai dAnaM bhedaM tathaiva c| . babhUva yena vikramya pRSatasya pitAmahaH / prayokSyAmastataH zuddho daivatAnyabhivAdya ca // 49 nIpo nAma mahArAja pAzcAlAdhipatirhataH // 35 kRtasvastyayano vigairhatvAgnInvAcya ca dvijAn / sa cApyuprAyudhastAta durbuddhirvairakRtsaMdA / brAhmaNairabhyanujJAtaH prayAsyasi jayAya vai // 50 pradIptacakro balavAnnIpAntakaraNo'bhavat / / 36 astrANi na prayojyAni na pravezyazca saMgaraH / sa darpapUrNo hatvAjau nIpAnanyAMzca pArthivAn / Azauce vartamAnena vRddhAnAmiti zAsanam // 51 pitaryuparate mahyaM zrAvayAmAsa kilbiSam // 37 sAmadAnAdibhiH pUrvamapi bhedena vA ttH| mAmamAtyaiH parivRtaM zayAnaM dharaNItale / taM haniSyasi vikramya zambaraM maghavAniva // 52 upAyudhasya rAjendra dUto'bhyetya vaco'bravIt // 38 prAjJAnAM vacanaM kAle vRddhAnAM ca vizeSataH / adya tvaM jananI bhISma gandhakAlIM yazasvinIm / zrotavyamiti tacchrutvA nivRtto'smi narAdhipa // 53 strIratnaM mama bhAryArthe prayaccha kurupuMgava // 39 tatastaiH sa kramaH sarvaH prayuktaH shaastrkovidaiH| . evaM rAjyaM ca te sphItaM balAni ca na saMzayaH / tasminkAle kuruzreSTha karma cArabdhamuttamam // 54 pradAsyAmi yathAkAmamahaM vai ratnabhAgbhuvi // 40 sa sAmAdibhirapyAdAvupAyaiH zAstracintakaiH / rASTrasyecchasi cetsvasti prANAnAM vA kulasya vA / anunIyamAno durbuddhiranunetuM na zakyate // 55 zAsane mama tiSThasva na hi te zAntiranyathA // 41 pravRttaM tasya taccakramadharmaniratasya vai / . adhaH prastArazayane zayAnastena coditaH / paradArAbhilASeNa sadyastAta nivartitam // 56 . dUtAntaritametadvai vAkyamagnizikhopamam / / 42 na tvahaM tasya jAne vai nivRttaM cakramuttamam / tato'haM tasya durbuddhervijJAya mtmcyut| hataM svakarmaNA tattu pUrva sadbhizca ninditam // 57 AjJaptavAnvai saMgrAme senAdhyakSAMzca sarvazaH // 43 kRtazaucaH zarAvApI rathI niSkramya vai purAt / mama prajvalitaM cakraM nizAmyaitatsudurjayam / kRtasvastyayano vipraiH prAyodhayamahaM ripum // 58 zatravo vidravantyAjau darzanAdeva bhArata // 44 tataH saMsargamAgamya balenAbalena ca / vicitravIrya bAlaM ca madapAzrayameva ca / vyahamunmattavAddhaM devAsuramivAbhavat // 59 dRSTvA krodhaparItAtmA yuddhAyaiva mano dadhe // 45 sa mayAstrapratApena nirdagdho raNamUrdhani / nigRhItastadAhaM tu scivairmtrkovidaiH|| papAtAbhimukhaH zUrastyaktvA prANAnariMdama // 60 Rtvigbhirdevakalpaizca suhRdbhirnarapuMgava // 46 etasminnantare tAta kAmpilyAtpRSato'bhyayAt / snigdhaizca zAstravidbhizca saMyugasya nivartane / hate nIpezvare caiva hate cogrAyudhe nRpe // 61 kAraNaM zrAvitazcAsmi yuktarUpaM tadAnagha // 47 AhicchatraM svakaM rAjyaM pitryaM prApya mahAdyutiH / mantriNa uucuH| drupadasya pitA rAjanmamaivAnumate tadA // 62 pravRttacakraH pApo'sau tvaM cAzaucagataH prbho| / tato'rjunena tarasA nirjitya drupadaM rnne| na caiSa prathamaH kalpo yuddhaM nAma kadAcana // 48 | ahicchatraM sakAmpilyaM droNAyAthApavarjitam // 63 -34 - Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. 64 ] harivaMzaparva [16.22 pratigRhya tato droNa ubhayaM jayatAM vrH| | sa sarvAnabravIddhAtRRnkopAddharmasamanvitaH // 9 kAmpilyaM drupadAyaiva prAyacchadviditaM tava // 64 yadyavazyaM prakartavyA pitRRnuddizya sAdhvimAm / eSa te drupadasyAdau brahmadattasya caiva h| prakurvImahi gAM samyaksarva eva samAhitAH // 10 vaMzaH kAryena vai prokto vIrasyogrAyudhasya ca // 65 evameSA ca gaurdharma prApsyate nAtra saMzayaH / ataste vartayiSye'hamitihAsaM purAtanam / pitRnabhyarcya dharmeNa nAdharmo'smAnbhaviSyati // 11 gItaM sanatkumAreNa mArkaNDeyAya pRcchate // 66 tathetyuktvA ca te sarve prokSayitvA ca gAM ttH| zrAddhasya phalamuddizya niyataM sukRtasya ca / pitRbhyaH kalpayitvainAmupayuJjanta bhArata // 12 tannibodha mahArAja saptajAtiSu bhArata // 67 upayujya ca gAM sarve gurostasya nyavedayan / sagAlavasya caritaM kaNDarIkasya caiva h| zArdUlena hatA dhenurvatso'yaM gRhyatAmiti / brahmadattatRtIyAnAM yoginAM brahmacAriNAm // 68 ArjavAtsa tu vatsaM taM pratijagrAha vai dvijaH // 13 iti zrIharivaMze paJcadazo'dhyAyaH // 15 // mithyopacarya te taM tu gurumanyAyato dvijAH / kAlena samayujyanta sarva evAyuSaH kSaye // 14 mArkaNDeya uvAca / te vai hiMsratayA krUrA anaarytvaadgurostdaa| hanta te vartayiSyAmi zrAddhasya phalamuttamam / umA hiMsAvihArAzca saptAjAyanta sodarAH / brahmadattena yatprAptaM saptajAtiSu bhArata // 1 lubdhakasyAtmajAstAta balavanto manasvinaH // 15 tata eva hi dharmasya buddhirnirvartate zanaiH / pitRnabhyarcya dharmeNa prokSayitvA ca gAM tadA / pIDayApyatha dharmasya kRte zrAddhe purAnagha // 2 smRtiH pratyavamarzazca teSAM jAtyantare'bhavat // 16 tato'haM nAtidharmiSThAnkurukSetre pitRvratAn / jAmA vyAdhA dazArNeSu sapta dharmavicakSaNAH / sanatkumAranirdiSTAnapazyaM sapta vai dvijAn // 3 svadharmaniratAH sarve lobhAnRtavivarjitAH // 17 'vAgduSTaH krodhano hiMsraH pizunaH kavireva c| tAvanmAnaM prakurvanti yAvatA prANadhAraNam / khasamaH pitRvartI ca nAmabhiH karmabhistathA // 4 zeSaM dharmaparAH kAlamanudhyAnti svakarma tat // 18 kauzikasya sutAstAta ziSyA gAya'sya bhArata / nAmadheyAni cApyeSAmimAnyAsannarAdhipa / pitaryuparate sarve vratavantastadAbhavan // 5 nirvairo nirvRtaH kSAnto nirmanyuH kRtireva ca / niyogAtte gurostasya gAM dogdhrIM samakAlayan / vaidhaso mAtRvartI ca vyAdhAH prmdhaarmikaaH|| 19 samAnavatsAM kapilAM sarve nyAyAgatAM tadA // 6 tairevamuSitaistAta hiMsAdharmaparairvane / teSAM pathi kSudhArtAnAM bAlyAnmohAcca bhArata / / mAtA ca pUjitA vRddhA pitA ca pritossitH||20 kurA buddhiH samabhavattAM gAM vai hiMsituM tadA // 7 yadA mAtA pitA caiva saMyuktau kAladharmaNA / / tAnkaviH khasRmazcaiva yAcete neti vai tdaa| tadA dhanaMSi te tyaktvA vane prANAnavAsRjana // 21 na cAzakyanta te tAbhyAM tadA vArayituM dvijaaH|| zubhena karmaNA tena jAtA jAtismarA mRgaaH| pitRvartI tu yasteSAM nityaM zrAddhAhniko dvijH| trAsodvegena saMvignA ramye kAlaMjare girau // 22 -35 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. 23 ] . harivaMze [ 17. 11 unmukho nityavitrastaH stabdhako vilocanaH / | khinno hyasmyupavAsena tapasA niSphalena ca // 30 paNDito ghasmaro nAdI nAmabhiste'bhavanmRgAH // 23 iti zrIharivaMze SoDazo'dhyAyaH // 16 // tamevArthamanudhyAnto jAtismaraNasaMbhavam / AsanvanecarAH kSAntA nidvaMdvA niSparigrahAH // 24 mArkaNDeya uvaac| te sarve zubhakarmANaH sadharmANo vanecarAH / tatastaM cakravAkau dvAvUcatuH shcaarinnau| maruM sAdhya jahuH prANAllaghvAhArAstapasvinaH // 25 AvAM te sacivau syAvastava priyahitaiSiNau // 1 teSAM maruM sAdhayatAM padasthAnAni bhArata / tathetyuktvA ca tasyAsIttadA yogAtmano matiH / tathaivAdyApi dRzyante girau kAlaMjare'cyuta // 26 evaM te samayaM cakruH suvAktaM pratyabhASata / / 2 karmaNA tena te tAta zubhenAzubhavarjitAH / yasmAtkAmapradhAnastvaM yogadharmamapAsya vai / zubhAcchubhatarAM yoni cakravAkatvamAgatAH // 27 avaraM varaM prArthayase tasmAdvAkyaM nibodha me // 3 zubhe deze saridvIpe saptaivAsaJjalaukasaH / rAjA tvaM bhavitA tAta kAmpilye nagarottame / tyaktvA sahacarIdharma munayo dharmacAriNaH // 28 bhaviSyataH sakhAyau ca dvAvimau sacivau tava // 4 sumanA muniH suvAkzuddhaH paJcamazchidradarzanaH / zaptvA tAnabhibhASyAtha catvArazcakruraNDajAH / sunetrazca svatatrazca zakunA nAmataH smRtAH // 29 tAMstrInabhIpsato rAjya vyabhicArapradharSitAn // 5 paJcamaH pazcikastatra saptajAtidhvajAyata / zaptAH khagAstrayaste tu yogabhraSTA vicetasaH / SaSThastu kaNDarIko'bhUdbrahmadattastu saptamaH / / 30 tAnayAcanta caturastrayaste sahacAriNaH // 6 ceSAM tu tapasA tena saptajAtikRtena vai / teSAM prasAdaM cakruste athainAnsumanAbravIt / yogasya cAbhinivRttyA pratibhAnAcca shobhnaat||31 sarveSAmeva vacanAtprasAdAnugataM tadA // . pUrvajAtiSu yadbrahma zrutaM gurukuleSu vai / antavAnbhavitA zApo yuSmAkaM nAtra saMzayaH / tathaiva tasthitaM brahma saMsAreSvapi vartatAm // 32 itanyutAzca mAnuSyaM prApya yogamavApsyatha // 8 te brahmacAriNaH sarve vihaMgAH kAmacAriNaH / sarvasattvarutajJazca svatazro'yaM bhaviSyati / yogadharmamanudhyAnto viharanti sma tatra ha // 33 pitRprasAdo hyasmAbhirasya prAptaH kRtena vai // 9 teSAM tatra vihaMgAnAM caratAM sahacAriNAm / gAM prokSayitvA dharmeNa pitRbhya upakalpatAm / nIpAnAmIzvaro rAjA vibhrAjaH pauravAnvayaH // 34 asmAkaM jJAnasaMyogaH sarveSAM yogasAdhanaH // 10 vibhrAjamAno vapuSA prabhAvena smnvitH| idaM ca vAkyasaMdarbhazlokamekamudAhRtam / zrImAnantaHpuravRto vanaM tatpraviveza ha // 35 puruSAntaritaM zrutvA tato yogamavApsyatha // 11 svatantrazcakravAkastu spRhayAmAsa taM nRpam / iti zrIharivaMze saptadazo'dhyAyaH // 17 // dRSTvAyAntaM zriyopetaM bhaveyamahamIdRzaH // 36 yadyasti sukRtaM kiMcittapo vA niyamo'pi vaa|| - 36 - Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 18. 1] harivaMzaparva [18. 28 kAmpilye nagare te tu brahmadattapurogamAH / mArkaNDeya uvAca / jAtAH sapta mahAtmAnaH sarve vigatakalmaSAH // 14 te yogadharmaniratAH sapta mAnasacAriNaH / smRtimanto'tra catvAratrayastu parimohitAH / vAyvambubhakSAH satataM zarIrANyupazoSayan / / 1 svatastvaNuhAjjajJe brahmadatto mahAyazAH / rAjA vibhrAjamAnastu vapuSA tadvanaM tdaa|| yathAsyAsItpakSibhAve saMkalpaH pUrvacintitaH // 15 cacArAntaHpuravRto nandanaM maghavAniva / / 2 chidradarzI sunetrazca tathA vAbhravyavatsayoH / sa tAnabudhyatkhacarAnyogadharmAtmakAnbudhaH / jAtau zrotriyadAyAdau vedavedAGgapAragau // 16 nirvedAcca tamevArthamanudhyAtvA puraM yayau // 3 sakhAyau brahmadattasya puurvjaatishossitau| aNuho nAma tasyAsItputraH paramadhArmikaH / pAzcAlaH paJcamastatra kaNDarIkastathAparaH // 17 aNudharmaratinityamaNuho'dhyagamatpadam / / 4 pAJcAlo baDhcastvAsIdAcAryatvaM cakAra ha / prAdAtkanyAM zukastasmai kRtvIM pUjitalakSaNAm / dvivedaH kaNDarIkastu chandogo'dhvaryureva ca // 18 sattvazIlaguNopetAM yogadharmaratAM sadA // 5 sarvasattvarutajJazca rAjAsIdaNuhAtmajaH / sA hyuddiSTA purA bhISma pitRkanyA manISiNA / pAzcAlakaNDarIkAbhyAM tasya saMvidabhUttadA // 19 sanatkumAreNa tadA saMnidhau mama zobhanA // 6 te grAmyadharmaniratAH kAmasya vazavartinaH / satyadharmabhRtAM zreSThA durvijnyeyaakRtaatmbhiH| pUrvajAtikRtenAsandharmakAmArthakovidAH // 20 yogA ca yogapatnI ca yogamAtA tathaiva c| aNuhastu nRpazreSTho brahmadattamakalmaSam / yathA te kathitaM pUrva pitRsargeSu vai mayA // 7 abhiSicya tadA rAjye parAM gatimavAptavAn // 21 vibhrAjastvaNuhaM rAjye sthApayitvA narezvaraH / brahmadattasya bhAryA tu devalasyAtmajAbhavat / Amatrya paurAnprItAtmA brAhmaNAnsvasti vAcya c| asitasya yogadurdharSA saMnatirnAma bhArata // 22 prAyAtsarastapazcartuM yatra te sahacAriNaH // 8 tAmekabhAvasaMyuktAM lebhe kanyAmanuttamAm / sa vai tatra nirAhAro vAyubhakSo mhaatpaaH| saMnati saMnatimatI devalAdyogadharmiNIm // 23 tyaktvA kAmAMstapastepe sarasastasya pArzvataH // 9 zeSAstu cakravAkA vai kAmpilye sahacAriNaH / tasya saMkalpa AsIJca teSAmanyatarasya vai|| te jAtAH zrotriyakule sudaridre sahodarAH // 24 putratvaM prApya yogena yujyeyamiti bhArata // 10 dhRtirmahAmanA vidvAMstattvadarzI ca nAmataH / kRtvAbhisaMdhi tapasA mahatA sa samanvitaH / vedAdhyayanasaMpannAzcatvAro'cchinnadarzinaH // 25 mahAtapAH sa vibhrAjo virarAjAMzumAniva // 11 teSAM saMvidathotpannA pUrvajAtikRtA tadA / tato vibhrAjitaM tena vaibhrAjamiti tadvanam / te yoganiratAH siddhAH prasthitAH sarva eva hi // sarastacca kuruzreSTha vaibhrAjamiti zabditam // 12 Amatraya pitaraM tAta pitA tAnabravIttadA / yatra te zakunA rAjazcatvAro yogadharmiNaH / adharma eSa yuSmAkaM yanmAM tyaktvA gamiSyatha // 27 yogabhraSTAstrayazcaiva dehanyAsakRto'bhavan // 13 / dAridryamanapAkRtya putrArthAMzcaiva puSkalAn / -37 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. 28 ] harivaMze [ 19, 23 zuzraSAmaprayuktvA ca kathaM vai gantumarhatha // prANAnvApi parityakSye rAjansatyena te zape // 9 te tamUcurdvijAH sarve pitaraM punareva hi| tattasyA vacanaM zrutvA mahiSyAH paruSaM vibho / kariSyAmo vidhAnaM te yena tvaM vartayiSyasi // 29 sa rAjA paramApanno devazreSThamagAttadA / imaM zlokaM mahAtha tvaM rAjAnaM sahamatriNam / zaraNyaM sarvabhUtezaM bhaktyA nArAyaNaM prabhum // 10 zrAvayethAH samAgamya brahmadattamakalmaSam // 30 samAhito nirAhAraH SaDrAtreNa mahAyazAH / prItAtmA dAsyati sa te grAmAnbhogAMzca puSkalAn / dadarza darzane rAjA devaM nArAyaNaM harim // 11 yathepsitAMzca sarvArthAngaccha tAta yathAsukham // 31 uvAca cainaM bhagavAnsarvabhUtAnukampakaH / etAvaduktvA te sarve pUjayitvA ca taM gurum / brahmadatta prabhAte tvaM kalyANaM samavApsyasi / yogadharmamanuprApya paramAM nirvRtiM yayuH // 32 ityuktvA bhagavAndevastatraivAntaradhIyata // 12 iti zrIharivaMze aSTAdazo'dhyAyaH // 18 // catuNAM tu pitA yo'sau brAhmaNAnAM mahAtmanAm / zlokaM so'dhItya putrebhyaH kRtakRtya ivAbhavat / / 13 mArkaNDeya uvAca / sa rAjAnamathAnvicchatsahamatriNamacyutam / brahmadattasya tanayaH sa vaibhrAjastvajAyata / na dadarzAntaraM cApi zlokaM zrAvayituM tadA // 14 yogAtmA tapasA yukto viSvaksena iti zrutaH // 1 atha rAjA ziraHsnAto labdhvA nArAyaNAdvaram / kadAcidbrahmadattastu bhAryayA sahito vane / praviveza purIM prIto rathamAruhya kAzcanam // 15 vijahAra prahRSTAtmA yathA zacyA zatakratuH // 2 tasya razmInagRhAcca kaNDarIko dvijarSabhaH / tataH pipIlikarutaM sa zuzrAva narAdhipaH / camaravyajanaM cApi bAbhravyaH samavAkSipat // 16 kAminI kAminastasya yAcataH krozato bhRzam // 3 idamantaramityeva tataH sa brAhmaNastadA / zrutvA tu yAcyamAnAM tAM kruddhAM sUkSmAM pipiilikaam| zrAvayAmAsa rAjAnaM zlokaM taM sacivau ca tau||15 brahmadatto mahAhAsamakasmAdeva cAhasat // 4 sapta vyAdhA dazArNeSu mRgAH kAlaMjare girau / tataH sA saMnatirdInA vIDitA diincetnaa| cakravAkAH sarihIpe yUyaM tebhyo'vasIdatha // 18 nirAhArA bahutithaM babhUvAmitrakarzana // 5 tacchrutvA mohamagamadbrahmadattastadAnagha / prasAdyamAnA bha; sA tamuvAca zucismitA / sacivau cAsya pAzcAlaH kaNDarIkazca bhArata // 19 tvayAvahasitA rAjannAhaM jIvitumutsahe // 6 srastarazmipratodau tau patitavyajanAvubhau / sa tatkAraNamAcakhyau na ca sA zraddadhAti tat / dRSTvA babhUvurasvasthAH paurAzvAgantavazca ha // 20 uvAca cainaM kupitA naiSa bhAvo'sti pArthiva // 7 muhUrtA diva rAjA sa saha tAbhyAM rathe sthitaH / ko vai pipIlikarutaM mAnuSo vettumarhati / pratilabhya tataH saMjJAM pratyAgacchadariMdama / / 21 Rte devaprasAdAdvai pUrvajAtikRtena vaa| tataste tatsaraH smRtvA yogaM tamupalabhya ca / tapaHphalena vA rAjanvidyayA vA narAdhipa // 8 / brAhmaNaM vipulairathairbhogaizca samayojayan // 22 sAhaM yathaiva jAnIyAM tathA pratyAyayasva mAm / / abhiSicya svarAjye tu viSvaksenamariMdamam / -38 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19. 28 ] harivaMzaparva [ 20. 14 jagAma brahmadatto'tha sadAro vanameva ha // 23 20 athainaM saMnatirdhIrA devalasya sutA tadA / vaizaMpAyana uvAca / uvAca paramaprItA yogAdvanagataM nRpam // 24 pitA somasya vai rAjaJjajJe'tribhagavAnRSiH / jAnantyA tvaM mahArAja pipIlikarutajJatAm / tatrAtriH sarvalokAnAM tasthau svavinayairvRtaH / coditaH krodhamuddizya saktaH kAmeSu vai mayA // 25 karmaNA manasA vAcA zubhAnyeva cacAra ha // 1 ito vayaM gamiSyAmo gatimiSTAmanuttamAm / ahiMsraH sarvabhUteSu dharmAtmA saMzitavrataH / tava cAntarhito yogastataH saMsmArito mayA // 26 / kASThakuDyazilAbhUta UrdhvabAhurmahAdyutiH / / 2 sa rAjA paramaprItaH palyAH zrutvA vcstdaa|| anuttamaM nAma tapo yena taptaM mahatpurA / prApya yogaM vanAdeva gatiM prApa sudurlabhAm // 27 | trINi varSasahasrANi divyAnIti hi naH zrutam // 3 kaNDarIko'pi yogAtmA sAMkhyayogamanuttamam / tatordhvaretasastasyaM sthitasyAnimiSasya ha / prApya yogagatiM siddho vizuddhaH svena karmaNA // 28 somatvaM tanurApede mahAbuddhasya bhArata / / 4 kramaM praNIya pAJcAlaH zikSAmutpAdya kevalAm / / UrdhvamAcakrame tasya somatvaM bhAvitAtmanaH / yogAcAryagati prApa yazazcAgryaM mahAtapAH // 29 netrAbhyAM vAri susrAva dazadhA dyotayaddizaH // 5 evametatpurA vRttaM mama prtykssmcyut| taM garbha dazadhA dRSTvA daza devyo dadhustataH / taddhArayasva gAGgeya zreyasA yokSyase tataH // 30 sametya dhArayAmAsurna ca tAstamazaknuvan // 6 ye cAnye dhArayiSyanti teSAM caritamuttamam / sa tAbhyaH sahasaivAtha digbhyo garbhaH prabhAnvitaH / tiryagyoniSu te jAtu na bhaviSyanti karhicit / / papAta bhAsayallokAzItAMzuH sarvabhAvanaH // 7 zrutvA cedamupAkhyAnaM mahAtha mahatAM gatim / yadA na dhAraNe zaktAstasya garbhasya tA dizaH / yogadharmo hRdi sadA parivarteta bhArata // 32 tatastAbhiH sahaivAzu nipatAta vasuMdharAm // 8 sa tenaivAnubandhena kadAcillabhate zamam / patitaM somamAlokya brahmA lokapitAmahaH / to manogatiM yAti siddhAnAM bhuvi durlbhaam||33 rathamAropayAmAsa lokAnAM hitakAmyayA // 9 sa hi vedamayastAta dharmAtmA satyasaMgaraH / vaizaMpAyana uvAca / yukto vAjisahasreNa siteneti hi naH zrutam // 10 sametatpurA gItaM mArkaNDeyena dhiimtaa| tasminnipatite devA putre'treH paramAtmani / zivasya phalamuddizya somasyApyAyanAya vai // 34 tuSTuvurbrahmaNaH putrA mAnasAH sapta ye zrutAH // 11 somo hi bhagavAndevo lokasyApyAyanaM param / tathaivAGgirasastatra bhRgorevAtmajaiH saha / vRSNivaMzaprasaGgena tasya vaMzaM nibodha me // 35 RgbhiryajurbhiH sAmabhiratharvAGgirasairapi // 12 tasya saMstUyamAnasya tejaH somasya bhaasvtH| iti zrIharivaMze ekonaviMzo'dhyAyaH // 19 // ApyAyamAnaM lokAMstrInbhAvayAmAsa sarvataH // 13 | sa tena rathamukhyena sAgarAntAM vasuMdharAm / -39 - Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. 14 ] harivaMze [ 20..43 triHsaptakRtvo'tiyazAzcakArAbhipradakSiNam // 14 / jahAra tarasA sarvAnavamatyAGgiraHsutAn // 29 tasya yaccyAvitaM tejaH pRthivImanvapadyata / sa yAcyamAno devazca tathA devarSibhiH saha / oSadhyastAH samudbhUtAstejasA prajvalantyuta // 15 naiva vyasarjayattArAM tasmA AGgirase tadA // 30 tAbhirdhAryo hyayaM lokaH prajAzcaiva caturvidhAH / / uzanA tasya jagrAha pArNimaGgirasastadA / poSTA hi bhagavAnsomo jagato jagatIpate // 16 sa hi ziSyo mahAtejAH pituH pUrva bRhaspateH // sa labdhatejA bhagavAnsaMstavaiH svaizca karmabhiH / tena snehena bhagavAnrudrastasya bRhaspateH / tapastepe mahAbhAga padmAnAM dazatIrdaza // 17 pANigrAho'bhavadevaH pragRhyAjagavaM dhanuH // 32 hiraNyavarNA yA devyo.dhArayantyAtmanA jagat / tena brahmaziro nAma paramAstraM mahAtmanA / nidhistAsAmabhUdevaH prakhyAtaH svena karmaNA // 18 uddizya devAnutsRSTaM yenaiSAM nAzitaM yazaH // 33 tatastasmai dadau rAjyaM brahmA brahmavidAM vrH|| tatra tayuddhamabhavatprakhyAtaM tArakAmayam / bIjauSadhInAM viprANAmapAM ca janamejaya // 19 devAnAM dAnavAnAM ca lokakSayakaraM mahat // 34 so'bhiSikto mahAtejA rAjarAjyena rAjarAT / tatra ziSTAstu ye devAstuSitAzcaiva bhArata / ' trIllokAnbhAvayAmAsa svabhAsA bhAsvatAM vrH|| brahmANaM zaraNaM jagmurAdidevaM pitAmaham // 35 saptaviMzatimindostu dAkSAyaNyo mhaavrtaaH| tato nivAryozanasaM taM vai rudraM ca shNkrm|| dadau prAcetaso dakSo nakSatrANIti yA viduH // 21 dadAvAGgirase tArAM svayameva pitAmahaH // 36 sa tatprApya mahadrAjyaM somaH somavatAM varaH / tAmantaHprasavAM dRSTvA vipraH prAha bRhaspatiH / . samAjahe rAjasUyaM sahasrazatadakSiNam // 22 / madIyAyAM na te yonau garbho dhAryaH kathaMcana // 37 hotAsya bhagavAnatriradhvaryubhagavAnbhRguH / ayonAvasRjattaM tu kumAraM dasyuhaMtamam / hiraNyagarbhazcodgAtA brahmA brahmatvameyivAn // 23 iSIkAstambamAsAdya jvalantamiva pAvakam // 38 sadasyastatra bhagavAnharinArAyaNaH prabhuH / jAtamAtraH sa bhagavAndevAnAmAkSipadvapuH / sanatkumArapramukhairAdyairbrahmarSibhirvRtaH / / 24 tataH saMzayamApannAstArAmakathayansurAH // 39 dakSiNAmadatsomastrIllokAniti naH zrutam / satyaM brUhi sutaH kasya somasyAtha bRhaspateH / tebhyo brahmarSimukhyebhyaH sadasyebhyazca bhArata // 25 pRcchayamAnA yadA devairnAha sA sAdhvasAdhu vA / sinIvAlI kuhzcaiva dyutiH puSTiH prabhA vasuH / tadA tAM zaptamArabdhaH kumAro dsyuhNtmH||40 kIrtidhRtizca lakSmIzca nava devyaH siSevire // 26 taM nivArya tato brahmA tArAM papraccha saMzayam / prApyAvabhRthamavyagraH srvdevrssipuujitH| yadatra tathyaM tadahi tAre kasya suto hyayam // 41 virarAjAti rAjendro dazadhA bhAvayandizaH // 27 sA prAJjaliruvAcedaM brahmANaM varadaM prabhum / tasya tatprApya duSprApyamaizvarya munisatkRtam / / somasyeti mahAtmAnaM kumAraM dasyuhaMtamam // 42 vibabhrAma matistAta vinayAdanayAhatA // 28 taM mUryupAghrAya tadA somo dhAtA prajApatiH / bRhaspateH sa vai bhAyAM tArA nAma yazasvinIm / budha ityakaronnAma tasya putrasya dhImataH / - 40 - Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. 43 ] harivaMzaparva [21. 20 pratikUlaM ca gagane samabhyuttiSThate budhaH // 43 .. gandhamAdanapAdeSu meruzRGge tathottare // . utpAdayAmAsa tadA putraM vai rAjaputrikA / eteSu vanamukhyeSu surairAcariteSu ca / tasyApatyaM mahArAjo babhUvailaH purUravAH / urvazyA sahito rAjA reme paramayA mudA // 8 urvazyAM jajJire yasya putrAH sapta mahAtmanaH // 44 deze puNyatame caiva maharSibhirabhiSTute / prasahya dharSitastatra vivazo rAjayakSmaNA / rAjyaM sa kArayAmAsa prayAge pRthivIpatiH // 9 tato yakSmAbhibhUtastu somaH prakSINamaNDalaH / tasya putrA babhavuste SaDindropamatejasaH / jagAma zaraNAyAtha pitaraM so'trimeva ca // 45 divi jAtA mahAtmAna AyurdhImAnamAvasuH / tasya tatpApazamanaM cakArAtrirmahAyazAH / dRDhAyuzca vanAyuzca zatAyuzcorvazIsutAH // 10 sa rAjayakSmaNA muktaH zriyA jajvAla sarvazaH / / bAyoH putrAstathA paJca sarve vIrA mahArathAH / patatsomasya te janma kIrtitaM kIrtivardhanam / nahuSaH prathamaM jo vRddhazarmA tataH param / vaMzamasya mahArAja kIrtyamAnamataH zRNu // 47 dambho rajiranenAzca triSu lokeSu viznutAH // 11 dhanyamAyuSyamArogyaM puNyaM saMkalpasAdhakam / rajiH putrazatAnIha janayAmAsa pazca vai / somasya janma zrutvaiva sarvapApaiH pramucyate // 48 rAjeyamiti vikhyAtaM kSatramindrabhayAvaham // 12 iti zrIharivaMze viMzo'dhyAyaH // 20 // yatra devAsure yuddhe samupoDhe sudAruNe / devAzcaivAsurAzcaiva pitAmahamathAbruvan // 13 21 Avayorbhagavanyuddhe vijetA ko bhaviSyati / vaizaMpAyana uvAca / brahi naH sarvabhUteza zrotumicchAmahe vcH|| 14 budhasya tu mahArAja vidvAnputraH purUravAH / brahmovAca / tejasvI dAnazIlazca yajvA vipuladakSiNaH // 1 / yeSAmarthAya saMgrAme rajirAttAyudhaH prabhuH / brahmavAdI parAkrAntaH zatrubhiyudhi durjyH| yotsyate te vijeSyanti trIllokAnnAtra saMzayaH // bAhartA cAgnihotrasya yajJAnAM ca divo mahIm // 2 yato rajidhRtistatra zrIzca tatra yato dhRtiH / satyavAdI puNyamatiH kAmyaH saMvRtamaithunaH / yato dhRtizca zrIzcaiva dharmastatra jayastathA // 16 atIva triSu lokeSu yazasApratimaH sadA // 3 te devadAnavAH prItA devenoktA rajerjaye / taM brahmavAdinaM kSAntaM dharmajJa satyavAdinam / abhyayurjayamicchanto vRNvAnA bharatarSabha // 17 parvazI varayAmAsa hitvA mAnaM yazasvinI // 4 sa hi svarbhAnudauhitraH prabhAyAM samapadyata / tayA sahAvasadrAjA daza varSANi paza ca / rAjA paramatejasvI somavaMzavivardhanaH // 18 paJca SaT sapta cASTau ca daza cASTau ca bhArata // 5 / te dRSTamanasaH sarve raji daiteyadAnavAH / bane caitrarathe ramye tathA mandAkinItaTe / UcurasmajjayAya tvaM gRhANa varakArmukam // 19 alakAyAM vizAlAyAM nandane ca vanottame // 6 rjiruvaac| uttarAnsa kurUnprApya manorathaphalaTThamAn / | yadi devagaNAnsarvAmitvA zakrapurogamAn / harivaMza 6 -41 - Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. 20 ] harivaMze [22.8 22 indro bhavAmi dharmeNa tato yotsyAmi saMyuge // 20 tataH karma cakArAsya tejaso vardhanaM tadA / dAnavA uucuH| teSAM ca buddhisaMmohamakarodRSisattamaH // 34 asmAkamindraH prahlAdo yasyArthe vijayAmahe // 21 te tadA sma susaMmUDhA rAgonmattA vidharmiNaH / asmiMstu samaye rAjastiSThethA devacoditaH / brahmadviSazca saMvRttA hatavIryaparAkramAH // 35 bhaviSyasIndro jitvaiva devairuktaH sa pArthivaH / tato lebhe suraizvaryamindraH sthAnaM tathottamam / jaghAna dAnavAnsarvAnye vadhyA vajrapANinA // 22 hatvA rajisutAnsarvAnkAmakrodhaparAyaNAn // 36 sa vipranaSTAM devAnAM paramazrIH zriyaM vazI / ya idaM cyAvanaM sthAnAtpratiSThAM ca zatakratoH / nihatya dAnavAnsarvAnAjahAra rajiH prabhuH // 23 zRNuyAddhArayedvApi na sa daurAtmyamApnuyAt // 37 tato rajiM mahAvIyaM devaiH saha zatakratuH / iti zrIharivaMze ekaviMzo'dhyAyaH // 21 // rajiputro'hamityuktvA punarevAbravIdvacaH // 24 22 indro'si tAta bhUtAnAM sarveSAM nAtra saMzayaH / vaizaMpAyana uvAca / .. yasyAhamindraH putraste khyAtiM yAsyAmi karmabhiH / nahuSasya tu dAyAdAH SaDindropamatejasaH / sa tu zakravacaH zrutvA vazcitastena mAyayA / yatiryayAtiH saMyAtirAyAtiryAtiruddhavaH / tathetyevAbravIdrAjA prIyamANaH zatakratum / / 26 yatiryeSThastu teSAM vai yayAtistu tataH param // 1 tasmiMstu devasadRze divaM prApte mhiiptau|| kakutsthakanyAM gAM nAma na lebhe sa yatistadA / dAyAdyamindrAdAjahurAcArAttanayA rajeH // 27 tenAsau mokSamAsthAya brahmabhUto'bhavanmuniH / / 2 tAni putrazatAnyasya tadvai sthAnaM zatakratoH / teSAM yayAtiH pazcAnAM vijitya vasudhAmimAm / samAnAmanta bahudhA svargalokaM triviSTapam // 28 devayAnImuzanasaH sutAM bhAryAmavApa ha / tato bahutithe kAle samatIte mahAbalaH / zarmiSThAmAsurIM caiva tanayAM vRSaparvaNaH // 3 hRtarAjyo'bravIcchakro hRtabhAgo bRhaspatim // 29 yaduM ca turvasuM caiva devayAnI vyajAyata / badarIphalamAtraM vai puroDAzaM vidhatsva me| druhyaM cAnuM ca pUruM ca zarmiSThA vArSaparvaNI // 4 brahmarSe yena tiSTheyaM tejasApyAyitaH sadA // 30 tasya zukro dadau prIto rathaM paramabhAsvaram / brahmankRzo'haM vimanA hRtarAjyo hRtAzanaH / asaGgaM kAJcanaM divyaM divyaH paramavAjibhiH / hataujA durbalo mUDho rajiputraiH kRto vibho // 31 yuktaM manojavaiH zubhairyena bhAyAM samudvahat // 5 sa tena rathamukhyena SaDAtreNAjayanmahIm / yadyevaM coditaH zakra tvayA syAM pUrvameva hi| yayAtiyudhi durdharSastathA devAnsavAsavAn // 6 nAbhaviSyattvatpriyArthamakartavyaM mayAnagha / 32 sa rathaH pauravANAM tu sarveSAmabhavattadA / prayatiSyAmi devendra tvatpriyArthaM na saMzayaH / yAvattava sanAmA vai pauravo janamejaya // 7 yathA bhAgaM ca rAjyaM ca nciraatprtilpsyse| kuroH pautrasya rAjye tu rAjJaH pArikSitasya ha / tathA tAta kariSyAmi mA te bhUdviklavaM mnH||33 / jagAma sa ratho nAzaM zApAdgargasya dhImataH // 8 -42 - bRhaspatiruvAca / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22.9] harivaMzaparva [22.37 gargasya hi sutaM bAlaM sa rAjA jnmejyH| anirdiSTA mayA bhikSA brAhmaNasya pratizrutA / vAkkrUraM hiMsayAmAsa brahmahatyAmavApa saH // 9 anapAkRtya tAM rAjanna grahISyAmi te jarAm // 23 sa lohagandhI rAjarSiH paridhAvannitastataH / jarAyA bahavo doSAH pAnabhojanakAritAH / paurajAnapadaityakto na lebhe zarma karhi cit / / 10 tasmAjjarAM na te rAjangrahItumahamutsahe // 24 tataH sa duHkhasaMtapto nAlabhatsaMvidaM kacit / santi te bahavaH putrA mattaH priyatarA nRpa / indrotaM zaunakaM rAjA zaraNaM pratyapadyata // 11 pratigrahItuM dharmajJa putramanyaM vRNISva vai // 25 yAjayAmAsa cendrotaH zaunako jnmejy| sa evamukto yadunA rAjA kopasamanvitaH / azvamedhena rAjAnaM pAvanAtha dvijottamaH / uvAca vadatAM zreSTho yayAtigarhayansutam / / 26 sa lohagandho vyanazattasyAvabhRthametya ha // 12 ka AzramastavAnyo'sti ko vA dharmo vidhIyate / sa ca divyo ratho rAjanvasozcedipatestadA / mAmanAdRtya durbuddhe yadahaM tava dezikaH // 27 dattaH zukreNa tuSTena lebhe tasmAdbrahadrathaH // 13 evamuktvA yaduM tAta zazApainaM sa manyumAn / tato hatvA jarAsaMdhaM bhImastaM rathamuttamam / arAjyA te prajA mUDha bhavitrIti narAdhipa // 28 pradadau vAsudevAya prItyA kauravanandana // 14 sa turvasuM ca druhyaM ca anuM ca bharatarSabha / saptadvIpAM yayAtistu jitvA pRthvI sasAgarAm / evamevAbravIdrAjA pratyAkhyAtazca tairapi / / 29 vyabhajatpazvadhA rAjA putrANAM nAhuSastadA // 15 zazApa tAnapi kruddho yayAtiraparAjitaH / dizi dakSiNapUrvasyAM turvasu matimAnnRpaH / yathA te kathitaM pUrva mayA rAjarSisattama // 30 pratIcyAmuttarasyAM tu druhyaM cAnuM ca naahussH|| 16 evaM zaptvA sutAnsazcituraH pUrupUrvajAn / dizi pUrvottarasyAM tu yaduM jyeSThaM nyyojyt|| tadeva vacanaM rAjA pUrumapyAha bhArata // 31 madhye pUraM ca rAjAnamabhyaSizcatsa nAhuSaH // 17 taruNastava rUpeNa careyaM pRthivImimAm / tairiyaM pRthivI sarvA saptadvIpA sapattanA / jarAM tvayi samAdhAya tvaM pUro yadi manyase // 32 yathApradezamadyApi dharmeNa paripAlyate / sa jarAM pratijagrAha pitA pUraH pratApavAn / prajAsteSAM purastAttu vakSyAmi nRpasattama / 18 / yayAtirapi rUpeNa pUroH paryacaranmahIm // 33 dhanuya'sya pRSatkAMzca paJcabhiH puruSarSabhaiH / sa mArgamANaH kAmAnAmantaM bharatasattama / paravAnabhavadrAjA bhAramAvezya bandhuSu // 19 vizvAcyA sahito reme vane caitrarathe prabhuH // 34 nikSiptazastraH pRthivIM nirIkSya pRthivIpatiH / sa yadA dadRze kaamaanvrdhmaanaanmhiiptiH| prItimAnabhavadrAjA yayAtiraparAjitaH // 20 tataH pUroH sakAzAdvai svAM jarAM pratyapadyata // 35 evaM vibhajya pRthivIM yayAtiryadumabravIt / tatra gAthA mahArAja zRNa gItA yayAtinA / jarAM me pratigRhNISva putra kRtyAntareNa vai // 21 yAbhiH pratyAharetkAmAnsarvazo'GgAni kuurmvt||36 taruNastava rUpeNa careyaM pRthivImimAma / na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / jarAM tvayi samAdhAya taM yaduH pratyuvAca ha / / 22 / haviSA kRSNavarmeva bhUya evAbhivardhate // 37 -43 - Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. 38 ] harivaMTe [28. 18 yatpRthivyAM vrIhiyavaM hiraNyaM pazavaH striyaH / rAjA cAbhayado nAma manasyorabhavatsutaH // 4 . nAlamekasya tatsarvamiti matvA zamaM vrajet // 38 tathaivAbhayadasyAsItsudhanvA ca mahIpatiH / yadA bhAvaM na kurute sarvabhUteSu pApakam / sudhanvanaH subAhustu raudrAzvastasya cAtmajaH // 5 karmaNA manasA vAcA brahma saMpadyate tadA // 39 raudrAzvasya dazArNeyuH kRkaNeyustathaiva ca / yadAnyebhyo na bibheti yadA cAsmAnna bibhyati / kakSeyuH sthaNDileyuzca saMnateyustathaiva ca // 6 yadA necchati na dveSTi brahma saMpadyate tadA // 40 Rceyuzca jaleyuzca sthaleyuzca mhaablH| ... evamuktvA sa rAjarSiH sadAraH prAvizadvanam / vananityo vaneyuzca putrikAzca daza striyaH // 7 kAlena mahatA cApi cacAra vipulaM tapaH // 41 rudrA zUdrA ca madrA ca maladA malahA tathA / bhRgutuGge tapazcI tapaso'nte mahAyazAH / khalA balA ca rAjendra taladA surathApi ca / anabhandehamutsRjya sadAraH svargamAptavAn // 42 tathA gopabalA ca strI ratnakUTA ca tA daza // 8 tasya vaMze mahArAja paJca rAjarSisattamAH / RSirjAto'trivaMze ca tAsAM bhartA prabhAkaraH / yaiAptA pRthivI sarvA sUryasyeva gbhstibhiH||43 rudrAyAM janayAmAsa somaM putraM yazasvinam / / 9 yadostu zRNu rAjarSe vaMzaM rAjarSisatkRtam / svarbhAnunA hate sUrye patamAne divo mahIm / yatra nArAyaNo jajJe hrivRssnnikulodvhH|| 44 tamobhibhUte loke ca prabhA yena pravartitA // 10 svasthaH prajAvAnAyuSmAnkIrtimAMzca bhavennaraH / svasti te'stviti cokto vai patamAno divAkaraH / yayAtezcaritaM nityamidaM zRNvannarAdhipa // 45 vacanAttasya viprarSerna papAta divo mahIm // 11 iti zrIharivaMze dvAviMzo'dhyAyaH // 22 // atrizreSThAni gotrANi yazcakAra mahAtapAH / yajJeSvatridhanaM caiva surairyasya pravartitam // 12 sa tAsu janayAmAsa putrikAsu sanAmakAn / janamejaya uvAca / vaza putrAnmahAtmAnastapasyupre ratAnsadA // 13 parovaMzamahaM brahmazrotumicchAmi tttvtH| te tu gotrakarA rAjaRSayo bedapAragAH / druhyozcAnoryadozcaiva turvasozca dvijottama / svastyAtreyA iti khyAtAH kiM tvatridhanavarjitAH // vistareNAnupUrvyA ca tadbhavAnvaktumarhati // 1 kakSeyutanayAstvAsaMnaya eva mahArathAH / vaizaMpAyana uvAca / sabhAnarazcAkSuSazca parameSustathaiva ca // 15 vRSNivaMzaprasaGgena svaM vaMzaM pUrvameva hi / sabhAnarasya putrastu vidvAnkAlAnalo nRpaH / zRNu romahArAja vaMzamane mahAtmanaH / kAlAnalasya dharmajJaH saJjayo nAma vai sutH|| 16 vistareNAnupUrvyA ca yatra jAto'si pArthiva // 2 saJjayasyAbhavatputro vIro rAjA puraMjayaH / hanta te vartayiSyAmi pUrovaMzamanuttamam / janamejayo mahArAja puraMjayasuto'bhavat // 17 druhyozcAnoryadozcaiva turvasozca paraMtapa / / 3 janamejayasya rAjamahAsAlo'bhavatsutaH / puroH pravIraH putro'bhUnmanasyustasya caatmjH| / deveSu sa parijJAtaH pratiSThitayazAstathA // 18 23 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. 19 ] harivaMzaparva [23. 46 mahAmanA nAma suto mahAsAlasya dhaarmikH| aGgaputro mahAnAsIdrAjendro dadhivAhanaH / jajJe vIraH suragaNaiH pUjitaH sa mahAmanAH // 19 dadhivAhanaputrastu rAjA divirathastathA // 33 mahAmanAstu putrau dvau janayAmAsa bhArata / putro divirathasyAsIcchakratulyaparAkramaH / uzInaraM ca dharmajJaM titiddhaM ca mahAbalam // 20 / vidvAndharmaratho nAma tasya citrarathaH sutaH // 34 ezInarasya patnyastu paJca rAjarSivaMzajAH / tena dharmarathenAtha tadA viSNupade girau / nRgA kRmI navA darvA paJcamI ca dRSadvatI // 21 yajatA saha zakreNa somaH pIto mahAtmanA // 35 uzInarasya putrAstu pazca tAsu kulodvahAH / atha citrarathasyApi putro dazaratho'bhavat / tapasA caiva mahatA jAtA vRddhasya cAtmajAH // 22 lomapAda iti khyAto yasya zAntA sutAbhavat // 36 nRgAyAstu nRgaH putraH kRmyAH kRmirajAyata / tasya dAzarathirvIrazcaturaGgo mahAyazAH / navAyAstu navaH putro darvAyAH suvrato'bhavat // 23 RSyazRGgaprabhAvena jajJe kulavivardhanaH / / 37 dRSadvatyAstu saMjajJe zibirauzInaro nRpa / caturaGgasya putrastu pRthulAkSa iti smRtaH / zibestu zibayastAta yaudheyAstu nRgasya ha // 24 pRthulAkSasuto rAjA campo nAma mahAyazAH / navasya navarASTraM tu kRmestu kRmilA purii| campasya tu purI campA yA pUrva mAlinI babhau // suvratasya tathAmbaSThA titikSostu prajAH zRNu // 25 pUrNabhadraprasAdena haryaGgo'sya suto'bhavat / titikSurabhavadrAjA pUrvasyAM dizi bhArata / tato vibhANDakastasya vAraNaM zatruvAraNam / uzadratho mahAbAhustasya phenaH suto'bhavat // 26 / avatArayAmAsa mahIM matrairvAhanamuttamam // 39 phenAttu sutapA jajJe jajJe sutapasaH sutH| haryaGgasya sutaH karNo vikarNastasya cAtmajaH / balirmAnuSayonau tu sa rAjA kAzcaneSudhiH // 27 tasya putrazataM tvAsIdaGgAnAM kulavardhanam // 40 mahAyogI sa tu balirbabhUva nRpatiH purA / ete'GgavaMzajAH sarve rAjAnaH kIrtitA myaa| putrAnutpAdayAmAsa pazca vaMzakarAnbhuvi / / 28 satyavratA mahAtmAnaH prajAvanto mahArathAH // 41 aGgaH prathamato jaze vaGgaH sujhastathaiva ca / Rceyostu mahArAja raudrAzvatanayasya vai / puNDaH kaliGgazca tathA bAleyaM kSatramucyate / zRNu vaMzamanuproktaM yatra jAto'si pArthiva // 42 bAleyA brAhmaNAzcaiva tasya vaMzakarA bhuvi // 29 Rceyutanayo rAjanmatinAro mahIpatiH / balestu brahmaNA datto varaH prItena bhArata / matinArasatAzcAsaMstrayaH prmdhaarmikaaH||43 mahAyogitvamAyuzca kalpasya parimANataH / taMsurodho'pratirathaH subAhuzcaiva dhArmikaH / caturo niyatAnvarNAstvaM ca sthApayiteti ha // 30 sarve vedavratamAtA brahmaNyAH satyavAdinaH // 44 ityukto vibhunA rAjA baliH zAnti parAM yyau| ilA nAma tu yasyAsItkanyA vai janamejaya / kAlena mahatA rAjanvaM ca sthAnamupAgamat / / 31 / brahmavAdinyadhitrI ca taMsustAmadhyagacchata // 45 teSAM janapadAH paJca vaGgAGgAH sumkaastthaa| taMsoH suraugho rAjarSirdharmanetro mahAyazAH / / kaliGgAH puNDkAzcaiva prajAstvaGgasya me zRNu // 32 / brahmavAdI parAkrAntastasya bhAryopadAnavI // 46 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23. 47 ] harivaMze [ 23.75 upadAnavI sutAllebhe caturastAnsuraughataH / divodAsasya putrastu vIro rAjA pratardanaH / duHSantamatha suHSantaM pravIramanaghaM tathA // 47 pratardanasya putrau dvau vatso bhArgava eva ca // 62 duHSantasya tu dAyAdo bharato nAma vIryavAn / alarko rAjaputrazca rAjA sNntimaanbhuvi| . sa sarvadamano nAma nAgAyutabalo mahAn // 48 hehayasya tu dAyAdyaM hRtavAnvai mhiiptiH|| 63 cakravartI suto jajJe duHSantasya mahAyazAH / Ajahe pitRdAyAdyaM divodAsahRtaM balAt / zakuntalAyAM bharato yasya nAmnA stha bhAratAH // 49 bhadrazreNyasya putreNa durdamena mhaatmnaa| bharatasya vinaSTeSu tanayeSu mahIpate / divodAsena bAlo hi ghRNayA sa visarjitaH // 64 mAtRNAM tAta kopena yathA te kathitaM tadA // 50 aSTAratho nAma nRpaH suto bhImarathasya vai| bRhaspaterAGgirasaH putro rAjanmahAmuniH / tena putreSu bAleSu prahRtaM tasya bhArata / ayAjayadbharadvAjo mahadbhiH kratubhirvibhuH // 51 vairasyAntaM mahArAja kSatriyeNa vidhitsatA // 65 pUrvaM tu vitathe tasya kRte vai putrajanmani / alarkaH kAzirAjastu brahmaNyaH satyasaMgaraH / tato'tha vitatho nAma bharadvAjAtsuto'bhavat // 52 SaSTi varSasahasrANi SaSTiM varSazatAni ca // 66 sa cApi vitathaH putrAJjanayAmAsa paJca vai| yuvA rUpeNa saMpanna AsItkAzikulodvahaH / suhotraM sutahotAraM gayaM garga tathaiva ca // 53 lopAmudrAprasAdena paramAyuravApa saH // 67 kapilaM ca mahAtmAnaM sutahotuH sutadvayam / vayaso'nte mahAbAhurhatvA kSemakarAkSasam / kAzikazca mahAsattvastathA gRtsamatiH prbhuH|| 54 ramyAM nivezayAmAsa purIM vArANasI nRpaH // 68 tathA gRtsamateH putrA brAhmaNAH kSatriyA vizaH / / alarkasya tu dAyAdaH kSemo nAma mahAyazAH / kAzyasya kAzayo rAjanputro dIrghatamAstathA / / 55 kSemasya ketumAnputro varSaketustato'bhavat // 69 babhUva dIrghatamaso vidvAndhanvaMtariH sutaH / varSaketostu dAyAdo vibhurnAma prajezvaraH / dhanvaMtarestu tanayaH ketumAniti vizrutaH / / 56 Anartastu vibho putraH sukumArastato'bhavat // 70 atha ketumataH putro vIro bhImarathaH smRtaH / sukumArasya putrastu satyaketurmahArathaH / divodAsa iti khyAtaH sarvarakSaHpraNAzanaH // 57 suto'bhavanmahAtejA rAjA paramadhArmikaH / etasminneva kAle tu purIM vArANasI nRpH|| vatsasya vatsabhUmistu mArgabhUmistu bhArgavAt // 71 zUnyAM nivezayAmAsa kSemako nAma rAkSasaH // 58 ete tvaGgirasaH putrA jAtA vaMze'tha bhArgave / zaptA hi sA matimatA nikumbhena mhaatmnaa| brAhmaNAH kSatriyA vaizyAH zUdrAzca bharatarSabha // 72 zUnyA varSasahasraM vai bhavitrIti nararSabha // 59 / mahotrasya bRhatputro bRhtstnyaastryH| tasyAM tu zaptamAtrAyAM divodAsaH prajezvaraH / ajamIDho dvimIDhazca purumIDhazca vIryavAn // 73 viSayAnte purIM ramyAM gomatyAM saMnyavezayat // 60 ajamIDhasya patnyastu tisro vai yshsaanvitaaH| bhadrazreNyasya putrANAM zatamuttamadhanvinAm / nIlI ca kezinI caiva dhUminI ca varAGganA // 74 hatvA nivezayAmAsa divodAsaH prajezvaraH // 61 / ajamIDhasya kezinyAM jajJe jahuH pratApavAn / -46 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23.75 ] harivaMzaparva [23. 104 ya Ajahve mahAsatraM sarvamedhaM mahAmakham // 75 / vizrutAH kauzikA rAjaMstathAnye saindhavAyanAH / patilobhena yaM gaGgA vitate'bhisasAra ha / RSyantaravivAhyAzca kauzikA bahavaH smRtAH // 90 necchataH plAvayAmAsa tasya gaGgA ca tatsadaH // 76 pauravasya mahArAja brahmarSeH kauzikasya c| tayA ca plAvitaM dRSTvA yajJavATa samantataH / saMbandho hyasya vaMze'sminbrahmakSatrasya vizrutaH // 91 sauhotrirabravIdgaGgAM kruddho bharatasattama // 77 vizvAmitrAtmajAnAM tu zunaHzepo'prajaH smRtH| eSa te triSu lokeSu saMkSipyApaH pibAmyaham / bhArgavaH kauzikatvaM hi prAptaH sa munisattamaH // 92 asya gaGge'valepasya sadyaH phalamavApnuhi // 78 zabarAdayazca saptAnye vizvAmitrasya vai sutAH / tataH pItAM mahAtmAno gaGgAM dRSTvA maharSayaH / dRSadvatIsutazcApi vizvAmitrAdathASTakaH / / 93 upaninyurmahAbhAgAM duhitRtvAya jAhnavIm // 79 aSTakasya suto lauhiH prokto jahvagaNo myaa| yuvanAzvasya putrI tu kAverI jahurAvahat / AjamIDho'paro vaMzaH zrUyatAM bharatarSabha // 54 gaGgAzApena dehAdhu yasyAH pazcAnnadIkRtam // 80 ajamIDhAttu nIlyAM vai suzAntirudapadyata / jahrostu dayitaH putro ajako nAma vIryavAn / / purujAtiH suzAntestu bAhyAzvaH purujAtitaH // 55 ajakasya tu dAyAdo balAkAzvo mahIpatiH / / 81 bAhyAzvatanayAH paJca babhUvuramaropamAH / babhUva mRgayAzIlaH kuzikastasya cAtmajaH / mudgalaH sRJjayazcaiva rAjA bRhadiSustathA // 96 pahnavaiH saha saMvRddho rAjA vanacaraiH sa ha // 82 yavInarazca vikrAntaH kRmilAzvazca paJcamaH / kuzikastu tapastepe putramindrasamaM prbhuH| paJceme rakSaNAyAlaM dezAnAmiti vizrutAH // 97 labheyamiti taM zastrAsAdabhyetya jajJivAn // 83 pazcAnAM viddhi pAJcAlAnsphItAnpuNyajanAvRtAn / sa gAdhirabhavadrAjA maghavAnkauzikaH svayam / / alaM saMrakSaNe teSAM pAzcAlA iti vizrutAH // 98 vizvAmitrastu gAdheyo rAjA vizvarathazca ha // 84 mudgalasya tu dAyAdo maudgalyaH sumahAyazAH / vizvajidvizvakRccaiva tathA satyavatI nRp| indrasenA yato garbha vadhyazvaM pratyapadyata // 99 RcIkAjjamadagnistu satyavatyAmajAyata // 85 AsItpazcavanaH putraH sRJjayasya mahAtmanaH / vizvAmitrasya tu sutA devarAtAdayaH smRtAH / sutaH paJcavanasyApi somadatto mahIpatiH // 100 prakhyAtAstriSu lokeSu teSAM nAmAni me zRNu // 86 somadattasya dAyAdaH sahadevo mahAyazAH / devazravAH katizcaiva yasmAtkAtyAyanAH smRtAH / sahadevasutazcApi somako nAma pArthivaH // 101 zAlApatirhiraNyAkSo reyasyAtha reNukA // 87 somakasya suto janturyasya putrazataM babhau / sAMkRtyo gAlavo rAjanmaudgalyazceti vizrutAH / / teSAM yavIyAnpRSato drupadasya pitA prabhuH // 102 teSAM khyAtAni gotrANi kauzikAnAM mahAtmanAm / / mahiSI tvajamIDhasya dhUminI putragRddhinI / pANino vabhravazcaiva dhAnaMjayyAstathaiva ca / tRtIyA tava pUrveSAM jananI pRthivIpate // 103 pArthivA devarAtAzca sAlaGkAyanasauzravAH // 89 sA tu putrArthinI devI vrtcryaasmaahitaa| lohityA yamadUtAzca tathA kArISayaH smRtaaH| tapo varSazataM tepe strIbhiH paramaduzcaram // 104 - 47 - Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23. 105 ] harivaMze [23. 138 hutvAni vidhivatsA tu pvitrmitbhoj'naa| kRSNadvaipAyanazcaiva kSetre vaicitrviiryke| .. agnihotrakuzeSveva suSvApa janamejaya / / 105 dhRtarASTraM ca pANDaM ca viduraM caapyjiijnt||120 dhUminyA sa tayA devyA ajamIDhaH sameyivAn / pANDodhanaMjayaH putraH saubhadrastasya cAtmajaH / RkSaM sA janayAmAsa dhUmavarNa sudarzanam // 106 abhimanyoH parIkSittu pitA tava janezvara // 121 RkSAtsaMvaraNo jajJe kuruH saMvaraNAttathA / eSa te pauravo vaMzo yatra jAto'si pArthiva / yaH prayAgAdapakramya kurukSetraM cakAra ha // 107 turvasostu pravakSyAmi druhyozcAnoryadostathA // 122 puNyaM ca ramaNIyaM ca puNyakRdbhiniSevitam / turvasosta suto vahnirvahrobhAnurAtmajaH / tasyAnvavAya; sumahAnyasya nAmnA stha kauravAH // gobhAnostu suto rAjA trizAnuraparAjitaH // 123 kurozca putrAzcatvAraH sudhanvA sudhnustthaa| karaMdhamastu traizAnormaruttastasya cAtmajaH / parikSiJca mahAbAhuH pravarazcArimejayaH // 109 anyastvAvidhito rAjA maruttaH kathitastava // 124 parIkSitastu tanayo dhArmiko janamejayaH / anapatyo'bhavadrAjA yajvA vipuladakSiNaH / zrutasenograsenau ca bhImasenazca nAmataH // 110 duhitA saMmatA nAma tasyAsItpRthivIpateH // 125 janamejayasya putrau tu suratho mhimaaNstthaa|| dakSiNArtha hi sA dattA saMvartAya mahAtmane / surathasya tu vikrAntaH putro jajJe vidUrathaH / / 111 duHSantaM pauravaM cApi lebhe putramakalmaSam // 126 vidUrathasya dAyAda RkSa eva mahArathaH / evaM yayAteH zApena jarAsaMkramaNe tadA / dvitIyaH sa babhau rAjA nAnA tenaiva saMjJitaH // pauravaM turvasovaMzaH praviveza nRpottama // 127 dvAvRkSau tava vaMze'smindvAveva ca parIkSitau / duHSantasya tu dAyAdaH zarutthAmaH prajezvaraH / bhImasenAyo rAjandvAveva janamejayau // 113 zarutthAmAdathAkrIDazcatvArastasya cAtmajAH // 128 RkSasya tu dvitIyasya bhImaseno'bhavatsutaH / pANDyazca keralazcaiva kolazcolazca pArthivaH / / pratIpo bhImasenasya pratIpasya tu zaMtanuH / / teSAM janapadAH sphItAH pANDyAzcolAzca keralAH / / devApirvAhikazcaiva traya eva mahArathAH // 114 / druhyostu tanayo rAjanbabhrusenazca pArthivaH / zaMtanoH prasavastveSa yatra jAto'si pArthiva / aGgArasetustatputro marutAM patirucyate // 130 bAhikasya tu rAjyaM vai saptavAyaM vizAM pate // yauvanAzvena samare kRcchreNa nihato balI / bAhikasya sutazcaiva somadatto mahAyazAH / yuddhaM sumahadAsIddhi mAsAnpari caturdaza // 131 jabire somadattAttu bhUribhUrizravAH zalaH // 116 aGgArasya tu dAyAdo gAndhAro nAma pArthivaH / upAdhyAyastu devAnAM devApirabhavanmuniH / khyAyate yasya nAmrA vai gAndhAraviSayo mahAn / cyavanasya putraH kRtaka iSTazcAsInmahAtmanaH // 117 gAndhAradezajAzcaiva turagA vAjinAM varAH // 132 zaMtanustvabhavadrAjA kauravANAM dhuraMdharaH // 118 anostu putro dharmo'bhUddhRtastasmAtmajo'bhavat / kAlI vicitravIrya tu janayAmAsa bhArata / ghRtAtu duduho jajJe pracetAstasya cAtmajaH / zaMtanodayitaM putraM dharmAtmAnamakalmaSam // 119 / pracetasaH sucetAstu kIrtitA jhanavo mayA // 133 -48 - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. 134 ] harivaMzapava [23. 162 babhUvustu yadoH putrAH paJca devasutopamAH / na nUnaM kArtavIryasya gatiM yAsyanti pArthivAH / sahasradaH payodazca kroSTA nIlo'nikastathA // 134 yajJairdAnaistapobhirvA vikrameNa zrutena vA // 149 sahasradasya dAyAdArayaH prmdhaarmikaaH| sa hi saptasu dvIpeSu khaDgI carmI zarAsanI / hehayazca hayazcaiva rAjanveNuhayastathA // 135 rathI dvIpAnanucaranyogI saMdRzyate nRbhiH // 150 hehayasyAbhavatputro dharmanetra iti zrutaH / sa bhikSAmadadAdvIraH sapta dviipaanvibhaavsoH| dharmanetrasya kAntastu kAntaputrAstato'bhavan // 136 yatrApavastu taM krodhAcchaptavAnarjunaM vibhuH // 151 kRtavIryaH kRtaujAzca kRtadhanvA tathaiva c| . yasmAnna varjitamidaM vanaM te mama hehaya / kRtAgnizca caturtho'bhUtkRtavIryAttathArjunaH // 137 tasmAtte duSkaraM karma kRtamanyo hariSyati / yaH sa bAhusahasreNa saptadvIpezvaro'bhavat / arjuno nAma kauravyaH pANDavaH kuntinandanaH / jigAya pRthivImeko rathenAdityavarcasA // 138 chittvA bAhusahasraM te pramathya tarasA blii| sa hi varSazataM taptvA tapaH paramaduzvaram / tapasvI brAhmaNazca tvAM haniSyati sa bhaargvH||153 dattamArAdhayAmAsa kArtavIryo'trisaMbhavam // 139 / anaSTadravyatA yasya babhUvAmitrakarzana / tasmai datto varAnprAdAcaturo bhUritejasaH / prabhAveNa narendrasya prajA dharmeNa rakSataH // 154 pUrva vAhasahasraM tu prArthitaM paramaM varama // 140 rAmAttato'sya mRtyu tasya zApAnmahAmuneH / adharme dhIyamAnasya sadbhiH syAnme nibarhaNam / varazcaiSa hi kauravya svayameva vRtaH purA // 155 upreNa pRthivIM jitvA dharmeNaivAnuraJjanam // 141 tasya putrazatasyAsanpazca zeSA mahAtmanaH / saMgrAmAnsubahUJjitvA hatvA cArInsahasrazaH / / kRtAnA balinaH zUrA dharmAtmAno yazasvinaH / saMgrAme vartamAnasya vadhaM cAbhyadhikAdraNe // 142 zUrasenazca zUrazca dhRSToktaH kRSNa eva ca / tasya bAhusahasraM tu yudhyataH kila bhArata / jayadhvajazca nAnAsIdAvantyo nRpatirmahAn / yogAyogezvarasyAne prAdurbhavati mAyayA // 143 kArtavIryasya tanayA vIryavanto mahArathAH // 157 teneyaM pRthivI kRtsA saptadvIpA spttnaa| jayadhvajasya putrastu tAlajaso mahAbalaH / sasamudrA sanagarA upreNa vidhinA jitA // 144 tasya putrAH zatAkhyAstu tAlajakbA iti zrutAH // tena saptasu dvIpeSu sapta yajJazatAni vai / teSAM kule mahArAja hehayAnAM mahAtmanAm / prAptAni vidhinA rAjJA zrayante janamejaya // 145 vItihotrAH sujAtAzca bhojaashcaavntystthaa||159 sarve yahA mahAbAhoM tasyAsanbhUridakSiNAH / tauNDikerA iti khyAtAstAlajaGghAstathaiva ca / / sarve kAmanayUpAzca sarve kAbranavedayaH / / 146 bhAratAzca sujAtAzca bahutvAnnAnukIrtitAH // 160 sarve devairmahArAja vimAnasthairalaMkRtAH / vRSaprabhRtayo rAjanyAdavAH puNyakarmiNaH / gandharvairapsarobhizca nityamevopazobhitAH / / 147 vRSo vaMzadharastatra tasya putro'bhavanmadhuH / yasya yajJe jagau gAthA gandharvo naardstthaa| madhoH putrazataM tvAsIdvRSaNastasya vaMzabhAk // 161 varIdAsAtmajo vidvAnmahimnA tasya vismitaH // / vRSaNAdvRSNayaH sarve madhostu mAdhavAH smRtAH / harivaMza -49 - Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23. 162 ] harivaMze [24. 20 yAdavA yadunA cAgre nirucyante ca hehyaaH||162 zvaphalkaparivarte ca vavarSa harivAhanaH // 6 // na tasya vittanAzaH syAnnaSTaM pratilabhecca sH|| zvaphalkaH kAzirAjasya sutAM bhAryAmavindata / kArtavIryasya yo janma kathayediha nityazaH // 163 gAMdinI nAma sA gAM tu dadau vipreSu nityazaH // 7 ete yayAtiputrANAM paJca vaMzA vizAM pte| dAtA yajvA ca dhIrazca zrutavAnatithipriyaH / kIrtitA lokavIrANAM ye lokAndhArayanti vai| / akrUraH suSuve tasmAcchuphalkAdbharidakSiNaH // 8 bhUtAnIva mahArAja paJca sthAvarajaMgamam // 164 upamadgustathA madgurmudarazcArimejayaH / zrutvA paJcavisagaM tu rAjA dhrmaarthkovidH| arikSepastathopekSaH zatrughno'thArimardanaH // 9 vazI bhavati, pazcAnAmAtmajAnAM ttheshvrH|| 165 carmabhRdyudhivarmA ca gRdhramojAstathAntakaH / labhetpazca varAMzcaiSa durlabhAniha laukikAn / AvAhaprativAhau ca sundarA ca varAGganA // 10 AyuH kIrti dhanaM putrAnaizvaryaM bhUya eva c| akrUreNaugrasenyAM tu sugAvyAM kurunandana / dhAraNAcchravaNAccaiva paJcavargasya bhArata // 166 prasenazcopadevazca jajJAte devavarcasau // 11 kroSTostu zRNu rAjendra vaMzamuttamapUruSam / citrakasyAbhavanputrAH pRthurvipRthureva ca / yadovaMzadharasyeha yajvanaH puNyakarmaNaH // 167 azvagrIvo'zvabAhuzca supArzvakagaveSaNau // 12 kroSTorhi vaMzaM zrutvemaM sarvapApaiH pramucyate / ariSTanemirazvazca sudharmA dharmabhRttathA / yasyAnvavAyajo viSNuI rirvRSNikulaprabhuH // 168 subAhubahubAhuzca zraviSThAzravaNe striyau // 13 iti zrIharivaMze trayoviMzo'dhyAyaH // 23 // azmakyAM janayAmAsa zUraM vai devamIDhuSam / mahiSyAM jajJire zUrAdbhojyAyAM puruSA daza // 14 vasudevo mahAbAhuH puurvmaankduNdubhiH|| vaizaMpAyana uvAca / jajJe yasya prasUtasya duMdubhyaH prANadandivi // 15 gAndhArI caiva mAdrI ca kroSTorbhArye bbhuuvtuH| AnakAnAM ca saMhAdaH sumahAnabhavadivi / gAndhArI janayAmAsa anamitraM mahAbalam / papAta puSpavarSa ca zUrasya bhavane mahat // 16 mAdrI yudhAjitaM putraM tato vai devamIDhuSam // 1 manuSyaloke kRtsne'pi rUpe nAsti samo bhuvi / teSAM vaMzasridhA bhUto vRSNInAM kulavardhanaH // 2 yasyAsItpuruSAyyasya kAntizcandramaso yathA // 17 mAyAH putrau tu jajJAte sutau vRSNyandhakAvubhau / devabhAgastato jajJe tato devazravAH punaH / jajJAte tanayau vRSNeH zvaphalkazcitrakastathA // 3 anAdhRSTiH kanavako vatsavAnatha gRJjimaH // 18 zvaphalkastu mahArAja dharmAtmA yatra vartate / zyAmaH zamIko gaNDUSaH paJca cAsya varAGganAH / nAsti vyAdhibhayaM tatra nAvarSabhayamapyuta // 4 pRthukIrtiH pRthA caiva zrutadevA zrutazravAH / kadAcitkAzirAjasya vibhorbharatasattama / rAjAdhidevI ca tathA paJcatA vIramAtaraH // 19 trINi varSANi viSaye nAvarSatpAkazAsanaH // 5 kuntyasya zrutadevAyAmagRdhruH suSuve nRpaH / sa tatra vAsayAmAsa zvaphalkaM paramArcitam / / zrutazravAyAM caidyastu zizupAlo mahAbalaH // 20 - 50 - 24 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. 21] harivaMzaparva [25. 11 hiraNyakazipuryo'sau daityarAjo'bhavatpurA / dhArayanvipulaM vaMzaM nAnathairiha yujyate // 35 pRthukIyAM tu saMjajJe tanayo vRddhazarmaNaH // 21 iti zrIharivaMze caturvizo'dhyAyaH // 24 // karUSAdhipatervIro dantavaktro mahAbalaH / 25 pRthAM duhitaraM cakre kauntyastAM pANDurAvahat // 22 yasyAM sa dharmavidrAjA dharmAjajJe yudhiSThiraH / vaizaMpAyana uvAca / bhImasenastathA vAtAdindrAJcaiva dhnNjyH| pauravI rohiNI nAma bAhnikasyAtmajA nRpa / loke'pratiratho vIraH zakratulyaparAkramaH // 23 jyeSThA patnI mahArAja dayitAnakaduMdubheH // 1 anamitrAcchinirjajJe kaniSThAdRSNinandanAt / lebhe jyeSThaM sutaM rAmaM sAraNaM zaThameva ca / zaineyaH satyakastasmAdyuyudhAnastu sAtyakiH // 24 durdamaM damanaM zvabhraM piNDArakakuzInarau // 2 uddhavo devabhAgasya mahAbhAgaH suto'bhavat / citrAM nAma kumArI ca rohiNItanayA nava / paNDitAnAM paraM prAhudevazravasamuddhavam // 25 citrA subhadreti punarvikhyAtA kurunandana // 3 azmakyalabhatApatyamanAdhRSTiM yazasvinam / vasudevAcca devakyAM jajJe zaurirmahAyazAH / nikRttazatru zatrughnaM zrutadevA vyajAyata / / 26 rAmAcca nizaTho jajJe revatyAM dayitaH sutH||4 zrutadevAprajAtastu naiSAdiryaH parizrutaH / subhadrAyAM rathI pArthAdabhimanyurajAyata / ekalavyo mahArAja niSAdaiH parivardhitaH / / 2. akrUrAtkAzikanyAyAM satyaketurajAyata // 5 vasudevasya bhAryAsu mahAbhAgAsu saptasu / vatsAvate tvaputrAya vasudevaH pratApavAn / adbhirdadau sutaM vIraM zauriH kauzikamaurasam // 28 ye putrA jajJire zUrA nAmatastAnnibodha me // 6 bhojazca vijayazcaiva zAntidevAsutAvubhau / gaNDUSAya tvaputrAya viSvakseno dadau sutam / vRkadevaH sunAmAyAM gadazcAsyAH sutAvubhau / cArudeSNaM sucAruM ca pazcAlaM kRtalakSaNam // 29 agAvahaM mahAtmAnaM vRkadevI vyajAyata // 7 asaMgrAmeNa yo vIro nAvartata kadAcana / / kanyA trigartarAjasya bhartA vai zizirAyaNaH / raukmiNeyo mahAbAhuH kanIyAnbharatarSabha // 30 jijJAsAM pauruSe cakre na caskande'tha pauruSam // 8 vAyasAnAM sahasrANi yaM yAntaM pRSThato'nvayuH / kRSNAyasasamaprakhyo varSe dvAdazame tadA / cArUnadyopayokSyAmazcArudeSNahatAniti // 31 mithyAbhizapto gAya'stu manyunAbhisamIritaH / tatrijastatripAlazca sutau kanavakasya tu / gopakanyAmupAdAya maithunAyopacakrame // 9 vIrazcAzvahanuzcaiva vIrau tAvatha gRJjimau // 32 gopAlI tvapsarAstasya gopastrIveSadhAriNI / zyAmaputraH sumitrastu zamIko rAjyamAvahat / / dhArayAmAsa gArgyasya garne durdharamacyutam // 10 ajAtazatruH zatrUNAM jajJe tasya vinAzanaH // 33 mAnuSyAM gAryabhAryAyAM niyogAcchUlapANinaH / vasudevasya tu sutAnkIrtayiSyAmi tAzRNu // 34 sa kAlayavano nAma jajJe rAjA mahAbalaH / vRSNetrividhametaM tu bahuzAkha mahojasam / | vRSapUrvArdhakAyAstamavahanvAjino raNe // 11 -51 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. 12 ] harivaMze [ 26.. 21 aputrasya sa rAjJastu vavRdhe'ntaHpure zizuH / yavanasya mahArAja sa kAlayavano'bhavat // 12 sa yuddhakAmo nRpatiH paryapRcchahijottamAn / vRSNyandhakakulaM tasya nArado'kathayadvibhuH // 13 akSauhiNyA tu sainyasya mathurAmabhyayAttadA / dUtaM ca preSayAmAsa vRSNyandhakanivezane // 14 tato vRSNyandhakAH kRSNaM puraskRtya mahAmatim / sametA matrayAmAsurjarAsaMdhabhayena ca // 15 kRtvA ca nizcayaM sarve palAyanamarocayan / vihAya mathurAM ramyAM mAnayantaH pinAkinam / kuzasthalI dvAravatIM nivezayitumIpsavaH // 16 iti kRSNasya janmedaM yaH zuciniyatendriyaH / . parvasu zrAvayedvidvAnnirRNaH sa sukhI bhavet // 17 iti zrIharivaMze paJcaviMzatitamo'dhyAyaH // 25 // 26 maruttastasya tanayo rAjarSirabhavannRpaH // .. marutto'labhata jyeSThaM sutaM kambalabarhiSam / cacAra paramaM dharmamamarSApretyabhAvavit // 8 zataprasUtimicchanvai sutaM kambalabarhiSaH / babhUva rukmakavacaH zataprasavataH sutaH // 9 nihatya rukmakavacaH zataM kavacinAM rnne| dhanvinAM nizitairbANairavApa zriyamuttamAm / / 10 jajJe ca rukmakavacAtparAjitparavIrahA / jajJire paJca putrAstu mahAvIryAH parAjitaH / rukmeSuH pRthurukmazca jyAmadhaH pAlito hariH // 1: pAlitaM ca hariM caiva videhebhyaH pitA dadau / rukmeSurabhavadrAjA pRthurukmazca saMzritaH / tAbhyAM pravrAjito rAjyAjayAmagho'vasadAzrame // 1: prazAntaH sa vanasthastu brAhmaNenAvabodhitaH / jagAma rathamAsthAya dezamanyaM dhvajI rathI // 13 narmadAkUlamekAkI narmadAM mRttikAvatIm / . RkSavantaM giri jitvA zuktimatyAmuvAsa saH // 11 jyAmaghasyAbhavadbhAryA caitrA pariNatA satI / aputro'pi ca rAjA sa nAnyAM bhAryAmavindata // tasyAsIdvijayo yuddhe tatra kanyAmavApa sH| bhAryAmuvAca saMtrAsAtsnuSeti sa narezvaraH // 16 etacchrutyAnavIdenaM kasya ceyaM snuSeti vai / yaste janiSyate putrastasya bhAryeti jAtamIH // 1 // ugreNa tapasA tasyAH kanyAyAH sA vyajAyata / putryAM vidarbha subhagA caitrA pariNatA satI // 18 rAjaputryAM tu vidvAMsau snuSAyAM Rthakaizikau / pazcAdvidarbho'janayacchUrau raNavizAradau // 19 bhImo vidarbhasya sutaH kuntistasyAtmajo'bhavat / kuntedhRSTaH suto jajJe raNadhRSTaH pratApavAn // 20 dhRSTasya jajJire zUrAstrayaH prmdhaarmikaaH| vaizaMpAyana uvAca / kroSTorevAbhavatputro vRjinIvAnmahAyazAH / vArjinIvatamicchanti svAhiM svAhAkRtAM varam // 1 svAhiputro'bhavadrAjA ruSadgurvadatAM varaH / mahAkratubhirIje yo vividhairAptadakSiNaiH // 2 zataprasUtimicchanvai ruSadguH so'yamAtmajam / citraizcitrarathastasya putraH karmabhiranvitaH // 3 AsIJcaitrarathirvIro yajvA vipuladakSiNaH / zazabinduH paraM vRttaM rAjarSINAmanuSThitaH // 4 pRthuzravAH pRthuyazA rAjAsIcchazabindujaH / zaMsanti ca purANajJAH pArthazravasamantaram // 5 antarasya suyajJastu suyajJatanayo'bhavat / uzato yajJamakhilaM svadharmamuzatAM varaH // 6 zineyurabhavatputra uzataH zatrutApanaH / -52 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. 21] harivaMzaparva [27.21 bhAvantazca dazArhazca balI viSNuharazca yaH // 21 putraH sarvaguNopeto mama syAditi nizcitaH // 6 dazArhasya suto vyomA vidvAJjImUta ucyate / saMyujyAtmAnamevaM sa parNAzAyA jalaM spRzan / jImUtaputro vRkatistasya bhImarathaH sutaH // 22 sadopaspRzatastasya cakAra priyamApagA // 7 atha bhImarathasyAsItputro nvrthstthaa| cintayAbhiparItA sA jagAmaikavinizcayam / tasya cAsIdazarathaH zakunistasya cAtmajaH // 23 kalyANatvAnnarapatestasya sA nimnagottamA // 8 tasmAtkarambhaH kArambhirdevarAto'bhavannRpaH / nAdhyagacchata tAM nArI yasyAmevaMvidhaH sutaH / devakSatro'bhavattasya daivakSatrirmahAtmanaH // 24 jAyettasmAtsvayaM hanta bhavAmyasya sahavratA // 9 devagarbhasamo jajJe devakSatrasya nandanaH / atha bhUtvA kumArI sA vibhratI paramaM vapuH / madhUnAM vaMzakRdrAjA madhurmadhuravAgapi // 25 varayAmAsa nRpati tAmiyeSa ca sa prabhuH // 10 madhorjajJe tu vaidA purutvAnpuruSottamaH / atha sA dazame mAsi suSuve saritAM varA / mAtA jajJe'tha vaidayAM bhadravatyAM kurUdvaha // 26 putraM sarvaguNopetaM badhaM devAvRdhAnnRpAt / / 11 aikSvAkI cAbhavadbhAryA mAtustasyAmajAyata / anuvaMze purANajJA gAyantIti parizrutam / sarvasattvaguNopetaH sAtvatAM kIrtivardhanaH // 27 guNAndevAvRdhasyAtha kIrtayanto mahAtmanaH / / 12 imAM visRSTiM vijJAya jyAmaghasya mahAtmanaH / yathaivAgre zrutaM dUrAdapazyAma tathAntikAt / yujyate parayA prItyA prajAvAMzca bhavatyuta // 28 babhruH zreSTho manuSyANAM devairdevAvRdhaH samaH // 13 iti zrIharivaMze padizo'dhyAyaH // 26 // SaSTizca SaT ca puruSAH sahasrANi ca sapta ca / ete'mRtatvaM saMprAptA babhrordaivAvRdhAditi // 14 27 yacA dAnapatirdhImAnbrahmaNyaH sudRDhAyudhaH / vaizaMpAyana uvaac| tasyAnvavAyaH sumahAnbhojA ye mArtikAvatAH // 15 satvataH sattvasaMpannAnkausalyA suSuve sutAn / andhakAtkAzyaduhitA caturo'labhatAtmajAn / bhajinaM bhajamAnaM ca divyaM devAvRdhaM nRpam // 1 kukuraM bhajamAnaM ca zarmi kambalabarhiSam // 16 andhakaM ca mahAbAhuM vRSNi ca yadunandanam / kukurasya suto dhRSNudhRSNostu tanayastathA / teSAM visargAzcatvAro vistareNeha tAThazRNu // 2 kapotaromA tasyAtha taittiristanayo'bhavat / bhajamAnasya saJjayyau bAhyakA copabAyakA / jajJe punarvasustasmAdabhijittu punarvasoH // 17 AstAM bhArye tayostasmAjajJire bahavaH sutAH // 3 tasya vai putramithunaM babhUvAbhijitaH kila / nimizca kramaNazcaiva viSNuH zUraH puraMjayaH / AhukazcAhukI caiva khyAtau khyAtimatAM varau // 18 ete bAhyakasaJjayyAM bhajamAnAdvijajJire // 4 imAzcodAharantyatra gAthAH prati tamAhukam // 19 ayutAjitsahasrAjicchatAjiJcAtha dAzakaH / zvetena parivAreNa kizorapratimo mahAn / jyabAhyakasaJjayyAM bhajamAnAdvijajJire // 5 azIticarmaNA yukto nAhukaH prathamaM vrajet // 20 pajjA devAvRdho rAjA cacAra vipulaM tapaH / | nAputravAnnAzatado nAsahasrazatAyudhaH / -58 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 21] harivaMze [28. 18 nAzuddhakarmA nAyajvA yo bhojamabhito vrajet // 21 pUrvasyAM dizi nAgAnAM bhojasyetyanumodanam / / rUpyakAzcanakakSyANAM sahasrANi dazApi ca // 22 tAvantyeva sahasrANi uttarasyAM tathA dizi / A bhUmipAlAnbhojAnsvAnatiSThankikiNIkinaH // AhukIM cApyavantibhyaH svasAraM ddurndhkaaH||24 Ahukasya tu kAzyAyAM dvau putrau saMbabhUvatuH / / devakazcograsenazca devagarbhasamAvubhau // 25 devksyaabhvnputraashctvaarnidshopmaaH| devavAnupadevazca sudevo devarakSitaH / kumAyaH sapta cApyAsanvasadevAya tA ddau|| 26 devakI zAntidevA ca sudevA devarakSitA / vRkadevyupadevI ca sunAmnI caiva saptamI // 27 navograsenasya sutAsteSAM kaMsastu pUrvajaH / nyagrodhazca sunAmA ca kaGkuzaGkusubhUmayaH / rASTrapAlo'tha sutanuranAdhRSTizca puSTimAn // 28 eSAM svasAraH pazvAsankaMsA kaMsavatI tthaa| sutanU rASTrapAlI ca kaGkA caiva varAGganA // 29 ugrasenaH sahApatyo vyAkhyAtaH kukurodbhavaH // 30 kukurANAmimaM vaMzaM dhArayannamitaujasAm / Atmano vipulaM vaMzaM prajAvAnApnute naraH // 31 iti zrIharivaMze saptaviMzo'dhyAyaH // 27 // 28 vaizaMpAyana uvAca / bhajamAnasya putro'tha rathamukhyo vidUrathaH / rAjAdhidevaH zUrastu vidUrathasuto'bhavat // 1 rAjAdhidevasya sutA jajJire vIryavattarAH / dattAtidattau balinI zoNAzvaH zvetavAhanaH // 2 zamI ca daNDazarmA ca dattazatruzca zatrujit / zravaNA ca zraviSThA ca svasArau saMbabhUvatuH // 3 zamIputraH pratikSatraH pratikSatrasya cAtmajaH / svayaMbhojaH svayaMbhojAddhRdikaH saMbabhUva ha // 4 tasya putrA babhUvurhi sarve bhImaparAkramAH / kRtavarmAgrajasteSAM zatadhanvA tu madhyamaH // 5 devAntazca narAntazca bhiSagvaitaraNazca yH|| sudAntazcAdhidAntazca kInAzo dAmadambhakau // 6 devAntasyAbhavatputro vidvAnkambalabarhiSaH / asamaujAstathA vIro nAsamaujAzca tAvubhau // . ajAtaputrAya sutAnpradadAvasamaujase / sudaMSTraM ca sucAruM ca kRSNamityandhakAH smRtaaH|| 8 gAndhArI caiva mAdrI ca kroSTorbhArye babhUvatuH / gAndhArI janayAmAsa sumitraM mitranandanam // 9 mAdrI yudhAjitaM putraM tato vai devamIDhuSam / anamitramamitrANAM jetAraM ca mahAbalam / / 10 anamitrasuto nighno nighnasya dvau babhUvatuH / prasenazcAtha satrAjicchatrusenAjitAvubhau / / 11 praseno dvAravatyAM tu nivizantyAM mhaamnnim| divyaM syamantakaM nAma samudrAdupalabdhavAn // 12 sa maNiH syandate rukmaM vRSNyandhakanivezane / kAlavarSI ca parjanyo na ca vyAdhibhayaM bhavet // lipsAMcakre prasenAttu maNiratnaM syamantakam / govindo na ca taM lebhe zakto'pi na jahAra sH|| kadAcinmRgayAM yAtaH prasenastena bhUSitaH / syamantakakRte siMhAdvadhaM prApa vanecarAt // 15 atha siMha pradhAvantamRkSarAjo mahAbalaH / nihatya maNiratnaM tamAdAya bilamAvizat / / 16 tato vRSNyandhakAH kRSNaM prasenavadhakAraNAt / prArthanAM tAM maNerbudhdhA sarva eva zazaGkire // 17 / sa zaGkayamAno dharmAtmA nakArI tasya karmaNaH / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. 18 ] harivaMzaparva [28. 45 AhariSye maNimiti pratijJAya vanaM yayau // 18 / khyAtimantastrayasteSAM bhaGgakArastu puurvjH|| 32 prasenasya padaM gRhya purussairaaptkaaribhiH|| vIro vAtapatizcaiva upasvAvAMstathaiva ca / RkSavantaM girivaraM vindhyaM ca girimuttamam // 19 kumAryazcApi tisro vai dikSu khyAtA narAdhipa // 33 anveSayanparizrAntaH sa dadarza mahAmanAH / satyabhAmottamA strINAM vratinI ca dRddhvrtaa| sAvaM hataM prasenaM tu nAvindaccaiva taM maNim // 20 tathA padmAvatI caiva bhAryAH kRSNasya tA dadau // 34 atha siMhaH prasenasya zarIrasyAvidUrataH / . sabhAkSo bhaGgakArAttu nAreyazca narottamau / RkSeNa nihato dRSTaH pAdairRkSasya sUcitaH // 21 jajJAte guNasaMpannau vizrutau guNasaMpadA // 35 pAdaistairanviyAyAtha guhAmRkSasya mAdhavaH / madhoH putrasya jajJe'tha pRzniH putro yudhAjitaH / mahatyakSabile vANI zuzrAva pramaderitAm // 22 jajJAte tanayau pRzneH zvaphalkazcitrakastathA / / 36 dhAcyA kumAramAdAya susaM jAmbavato nRpa / zvaphalkaH kAzirAjasya sutAM bhAryAmavindata / krIDApayantyA maNinA mA rodIrityatheritAm // 23 gAMdIM tasyAstu gAMdItvaM sadA gAH pradadau hi saa|| tasyAM jajJe tadA vIraH zrutavAniti bhArata / dhaatryuvaac| akrUro'tha mahAbhAgo yajvA vipuladakSiNaH 38 siMhaH prasenamavadhItsiho jAmbavatA hataH / upAsaGgastathA madguma'durazcArimardanaH / sukumAraka mA rodIstava hyeSa syamantakaH // 24 girikSipastathopekSaH zatruhA cArimejayaH // 39 vyaktIkRtazca zabdaH sa tUrNaM cApi yayau bilam / carmabhRccArivarmA ca gRdhramojA narastathA / zArGgadhanvA bilasthaM tu jAmbavantaM dadarza ha // 25 AvAhaprativAhau ca sundarA ca varAGganA // 40 yuyudhe vAsudevastu bile jAmbavatA sh| vizrutA sAmbamahiSI kanyA cAsya vasuMdharA / bAhubhyAmeva govindo divasAnekaviMzatim // 26 rUpayauvanasaMpannA sarvasattvamanoharA // 41 praviSTe tu bilaM kRSNe vsudevpurHsraaH| akrareNIgrasenyAM tu sugAcyAM kurunandana / punaravatImetya hataM kRSNaM nyavedayan // 27 sudevazvopadevazca jajJAte devavarcasau // 42 vAsudevastu nirjitya jAmbavantaM mahAbalam / citrakasyAbhavanputrAH pRthurvipRthureva ca / lebhe jAmbavatI kanyAmRkSarAjasya saMmatAm // 28 azvaseno'zvabAhuzca supArzvakagaveSaNau // 43 maNiM syamantakaM caiva jagrAhAtmavizuddhaye / ariSTanemestu sutA dharmo dharmabhRdeva ca / anunIyarbharAjAnaM niryayau ca tadA bilAt // 29 / subAhurbahubAhuzca zraviSThAzravaNe striyau // 44 evaM sa maNimAhRtya vishodhyaatmaanmcyutH| imAM mithyAbhizastiM yaH kRSNasya samudAhRtAm / dadau satrAjite taM vai sarvasAtvatasaMsadi // 30 / veda mithyAbhizApAstaM na spRzanti kadAcana // 45 evaM mithyAbhizastena kRssnnenaamitrghaatinaa| AtmA vizodhitaH pApAdvinirjitya syamantakama // iti zrIharivaMze aSTAviMzatitamo'dhyAyaH // 28 // satrAjito daza tvAsanbhAryAstAsAM zataM sutaaH| / - 55 - Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. 1] harivaMze [ 29. 29 vikhyAtA hRdayA nAma zatayojanagAminI / vaizaMpAyana uvAca / bhojasya vaDavA rAjanyayA kRSNamayodhayat // 15 yattatsatrAjite kRSNo maNiratnaM syamantakam / kSINAM javena hRdayAmadhvanaH shtyojne| adAttaddhArayadvadhrurbhojena zatadhanvanA // 1 / dRSTvA rathasya svAM vRddhiM zatadhanvAnamArdayat // 16 sadA hi prArthayAmAsa satyabhAmAmaninditAm / tatastasyA hayAyAstu zramAtkhedAca bhArata / akrUro'ntaramanvicchanmaNiM caiva syamantakam // 2 khamutpeturathaH prANAH kRSNo rAmamathAbravIt // 17 satrAjitaM tato hatvA zatadhandhA mahAbalaH / tiSThasveha mahAbAho dRSTadoSA hayA myaa| . rAtrau taM maNimAdAya tato'krUrAya dattavAn // 3 padbhayAM gatvA hariSyAmi maNiratnaM syamantakam // akrUrastu tadA ratnamAdAya bharatarSabha / padbhayAmeva tato gatvA zatadhanvAnamacyutaH / samayaM kArayAMcakre nAvedyo'haM tvayAcyute // 4 mithilAmabhito rAjaghAna paramAstravit / / 19 vayamabhyupapatsyAmaH kRSNena tvAM pradharSitam / syamantakaM ca nApazyaddhatvA bhojaM mahAvalam / mamAya dvArakA sarvA vaze tiSThatyasaMzayam / / 5 nivRttaM cAbravItkRSNaM ratnaM dehIti lAgalI // 20 hate pitari duHkhArtA satyabhAmA yazasvinI / nAstIti kRSNazcovAca tato rAmo ruSAnvitaH / prayayau rathamAruhya nagaraM vAraNAvatam // 6 dhikzandapUrvamasakatpratyuvAca janArdanam // 21 satyabhAmA tu tadvRttaM bhojasya zatadhanvanaH / bhrAtRtvAnmarSayAmyeSa svasti te'stu vrajAmyaham / bhartuniveca duHkhArtA pArzvasthAzrUNyavartayat // 7 kRtyaM na me dvArakayA na tvayA na ca vRSNibhiH // pANDavAnAM tu dagdhAnAM hariH kRtvodakaM tadA / praviveza tato rAmo mithilAmarimardanaH / kulyArthe ca sa bhrAtRRNAM nyayojayata sAtyakim // 8 sarvakAmairupacitaimaithilenAbhipUjitaH // 23 . tatastvarisamAgamya dvArakAM madhusUdanaH / / etasminneva kAle tu babhrurmatimatAM vrH| pUrvaja halinaM zrImAnidaM vacanamabravIt // 9 nAnArUpAntUnsarvAnAjahAra nirargalAn // 24 itaH prasenaH siMhena satrAjicchatadhanvanA / dIkSAmayaM sa kavacaM rakSArtha praviveza h| syamantakaH sa magAmI tasya prabhurahaM vibho // 10 syamantakakRte prAjJo gAMdIputro mahAyazAH // 25 tadAroha rathaM zIghraM bhojaM hatvA mahAbalam / . arthAratnAni cAgryANi dravyANi vividhAni ca / syamantako mahAbAho saha nau sa bhaviSyati // 11 paSTiM varSANi dharmAtmA yajJeSu viniyojayat // 26 tataH pravavRte yuddhaM tumulaM bhojakRSNayoH / akrarayajJA iti te khyAtAstasya mahAtmanaH / zatadhanvA tato'GkaramavaikSatsarvatodizam // 12 bahanadakSiNAH sarve sarvakAmapradAyinaH // 27 anAptau ca vadhAhauM ca kRtvA bhojajanArdanau / atha duryodhano rAjA gatvA sa mithilAM prabhuH / zakto'pi zAThyAddhArdikyaM naaro'bhyuppdyt||13 / gadAzikSA tato divyAM balabhadrAdavAptavAn // 28 apayAne tato buddhiM bhojazcake bhyaaditH|| prasAdha tu tato rAmo vRSNyandhakamahArathaiH / yojanAnAM zataM sAyaM yayA pratyapadyata // 14 / AnIto dvArakAmeva kRSNena ca mahAtmanA // 29 -56 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. 30 ] harivaMzaparva [ 30. 17 arastvandhakaiH saardhmpaayaadbhrtrssbh| kathaM ca bhagavAnviSNuH surezo'riniSUdanaH / hatvA satrAjitaM yuddhe sahabandhuM mahAbalI // 30 vasudevakule dhImAnvAsudevatvamAgataH // 3 jAtibhedabhayAtkRSNastamupekSitavAnatha / amarairAvRtaM puNyaM puNyakRdbhiralaMkRtam / apayAte tadAkare nAvarSatpAkazAsanaH // 31 devalokaM samutsRjya martyalokamihAgataH // 4 anAvRSTyA sadA rASTramabhavadvahudhA kRzam / devamAnuSayornetA dyorbhuvaH prabhavo vibhuH / tataH prasAdayAmAsurakrUraM kukurAndhakAH // 32 kimarthaM divyamAtmAnaM mAnuSye saMnyayojayat // 5 punaravatI prApte tasmindAnapatau tataH / yazcakraM vartayatyeko mAnuSANAmanAmayam / pravavarSa sahasrAkSaH kacche jalanidhestadA // 33 mAnuSye sa kathaM buddhiM cakre cakrabhRtAM varaH // 6 kanyAM ca vAsudevAya svapAraM zIlasaMmatAm / gopAyanaM yaH kurute jagataH sArvalaukikam / akrUraH pradadau dhImAnprItyartha kurunandana // 34 sa kathaM gAM gato viSNurgopatvamagamadvibhuH // . atha vijJAya yogena kRSNo babhrugataM maNim / mahAbhUtAni bhUtAtmA yo dadhAra cakAra ca / sabhAmadhyagataM prAha tamakaraM janArdanaH // 35 zrIgarbhaH sa kathaM garbhe ciyA bhUcarayA dhRtH||8 yattadratnaM maNivaraM tava. hastagataM vibho / yena lokAnkramairjitvA tribhitriiNcidshepsyaa| tatprayacchasva mAnAI mayi mAnAyakaM kRthAH // 36 sthApitA jagato mArgAnivargaprabhavAstrayaH // 9 SaSTivarSagate kAle yadroSo'bhUttadA mama / yo'ntakAle jagatpItvA kRtvA toyamayaM vapuH / sa saMrUDho'sakRtprAptastataH kAlAtyayo mahAn // 37 lokamekArNavaM cakre dRzyAdRzyena varmanA // 10 tataH kRSNasya vacanAtsarvasAtvatasaMsadi / yaH purANe purANAtmA vArAhaM vapurAsthitaH / pradadau taM maNiM vabhraraklezena mahAmatiH // 38 viSANAgreNa vasudhAmujjahArArisUdanaH // 11 tatastamAryavatprAptaM babhrohastAdariMdamaH / yaH purA puruhUtArthe trailokyamidamavyayam / dadau hRSTamanAH kRSNastaM maNiM babhrave punaH // 39 dadau jitvA vasumatI surANAM sursttmH|| 12 sa kRSNahastAtsaMprApya maNiratnaM syamantakam / yena sehaM vapuH kRtvA dvidhA kRtvA ca tatpunaH / Abadhya gAMdinIputro virarAjAMzumAniva // 40 pUrvadaityo mahAvIryo hiraNyakazipurhataH // 13 iti zrIharivaMze ekonatriMzattamo'dhyAyaH // 29 // yaH purA hyanalo bhUtvA aurvaH saMvartako vibhuH / pAtAlastho'rNavagataM papo toyamayaM haviH // 14 sahasracaraNaM brahmansahasrAMzuM sahasrazaH / janamejaya uvaac| .. sahasrazirasaM devaM yamAhurvai yuge yuge // 15 vistareNaiva sarvANi karmANi ripughAtinaH / nAbhyaraNyAM samutpannaM yasya paitAmahaM gRham / * zrotumicchAmyazeSeNa hareH kRSNasya dhImataH // 1 / ekArNavagate loke tatpaGkajamapaGkajam // 16 karmaNAmAnupUrvyA ca prAdurbhAvAzca ye vibhoH| yena te nihatA daityAH saMgrAme tArakAmaye / yA cAsya prakRtibramaMstAM ca vyAkhyAtumarhasi // 2 / sarvadevamayaM kRtvA sarvAyudhadharaM vapuH / harivaMza - 57 - Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. 17 ] harivaMze [ 30. 48 garuDasthena cosiktaH kAlaneminipAtitaH // 17 nRNAmindriyapUrveNa yogena ramate ca yaH / uttarAnte samudrasya kSIrodasyAmRtodadheH / gatAgatAbhyAM yo netA tatreha ca vidhIzvaraH // 29 yaH zete zAzvataM yogamAsthAya timiraM mahat // 18. yo gatidharmayuktAnAmagatiH pApakarmaNAm / .. surAraNirgarbhamadhatta divyaM cAturvarNyasya prabhavazcAturvarNyasya rakSitA // 30 . ___ tapaHprakarSAdaditiH purANam / cAturvidyasya yo vettA cAturAzrabhyasaMzrayaH / zakraM ca yo daityagaNAvaruddhaM digantaro nabhobhUto vAyurvAyuvibhAvanaH // 31 garbhAvasAne nakRzaM cakAra // 19 candrasUryadvayaM jyotiryogIzaH kSaNadAtanuH / padAni yo lokapadAni kRtvA yaH paraM zrUyate jyotiryaH paraM zrUyate tapaH // 32 cakAra daityAnsalilAzayasthAn / yaH paraM prAha parataH paraM yaH paramAtmavAn / kRtvA ca devAMnidivasya devAM AdityAdistu yo divyo yazca daityAntako vibhuH / / zcakre surezaM puruhUtameva / / 20 yugAnteSvantako yazca yazca lokAntakAntakaH / gArhapatyena vidhinA anvAhAryeNa krmnnaa| seturyo lokasetUnAM medhyo yo medhyakarmaNAm // 34 agnimAhavanIyaM ca vedI caiva kuzAsruvam // 21 vedyo yo vedaviduSAM prabhuryaH prabhavAtmanAm / prokSaNIyaM dhruvAM caiva AvabhRthyaM tathaiva ca / somabhUtazca bhUtAnAmanibhUto'gnivarcasAm // 35 arAMstrINi ca yazcakre havyakavyapradAnmakhe // 22 manuSyANAM manobhUtastapobhUtastapasvinAm / havyAdAMzca surAMzcakre kavyAdAMzca pitRRnapi / vinayo nayavRttAnAM tejastejasvinAmapi // 36 bhAgArthe yajJavidhinA yogajJo yajJakarmaNi // 23 sargakArazca sargANAM lokheturnuttmH| yUpAnsamityucaM somaM pavitraM paridhInapi / vigraho vigrahArhANAM gatirgatimatAmapi // 37 yajJiyAni ca dravyANi yajJAMzca cayanAnalAn / AkAzaprabhavo vAyurvAyuprANo hutAzanaH / . sadasyAnyajamAnAMzca medhAdIMzca RtUttamAn // 24 devA hutAzanaprANAH prANo'gnarmadhusUdanaH // 38 vibabhAja purA yazca pArameSThayena karmaNA / rasAdvai zoNitaM bhavati zoNitAnmAMsamucyate / yugAnurUpaM yaH kRtvA lokAnanu parikraman // 25 mAMsAttu medaso janma medaso'sthi nirucyte||39 kSaNA nimeSAH kASTAzca kalAkhaikAlyameva c| astho majjA samabhavanmajAyAH zukrasaMbhavaH / muhUrtAstithayo mAsA dinasaMvatsarAstathA // 26 zukrAgarbhaH samabhavadrasamUlena karmaNA // 40 RtavaH kAlayogAzca pramANe vividhaM nRSu / tatrApAM prathamo bhAgaH sa saumyo rAzirucyate / AyuH kSetrANyupacayo lakSaNaM rUpasauSThavam // 27 garbhoSmasaMbhavo jJeyo dvitIyo rAzirucyate // 41 trayo varNAstrayo lokAvidyaM pAvakAstrayaH / zukraM somAtmakaM vidyAdAtavaM pAvakAtmakam / traikAlyaM trINi karmANi trayo'pAyAstrayo guNAH / bhAvau rasAnugAvetau vIyaM ca zazipAvakau // 42 sRSTA lokAstrayo'nantA yenAnantyena varmanA / / 28 / kaphavarge bhavecchukaM pittavarge ca zoNitam / sarvabhUtaguNasraSTA sarvabhUtaguNAtmakaH / kaphasya hRdayaM sthAnaM nAbhyAM pittaM pratiSThitam // 43 -58 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. 44] harivaMzaparva [ 31. 13 dehasya madhye hRdayaM sthAnaM tu manasaH smRtam / nAbhikaNThAntarasthastu tatra devo hutAzanaH // 44 vaizaMpAyana uvAca / manaH prajApatijJeyaH kaphaH somo vibhAvyate / praznabhAro mahAMstAta tvayoktaH zArGgadhanvani / pittamagniH smRtastvevamagnISomamayaM jagat // 45 . yathAzakti tu vakSyAmi zrUyatAM vaiSNavaM yazaH // 1 evaM pravartite garne vrtite'rbudsNnibhe| viSNoH prabhAvazravaNe diSTyA te mtirutthitaa| vAyuH pravezanaM cakre saMgataH paramAtmanA // 46 hanta viSNoH samastAstvaM zRNu divyAH prvRttyH||2 sa paJcadhA zarIrastho bhidyate vardhate punaH / sahasrAsyaM sahasrAkSaM sahasracaraNaM ca yam / prANApAnau samAnazca udAno vyAna eva ca // 47 sahasrazirasaM devaM sahasrakaramavyayam // 3 prANo'sya prathamaM sthAnaM vardhayanparivartate / sahasrajihna bhAsvantaM sahasramukuTaM prabhum / apAnaH pazcimaM kAyamudAnoz2a zarIriNaH // 48 sahasradaM sahasrAdi sahasrabhujamavyam // 4 vyAno vyAyacchate yena samAnaH saMnivartate / savanaM havanaM caiva havyaM hotArameva ca / bhUtAvAptistatastasya jAyatendriyagocarA // 49 pAtrANi ca pavitrANi vediM dIkSAM caruM suvam // 5 pRthivI vAyurAkAzamAmo jyotizca pazcamam / sraksomazUrpamupabhRtprokSaNI dakSiNAyanam / tasyendriyANi ziSTAni svaM svaM yogaM pracakrire / adhvayu sAmagaM vipraM sadasyaM sadanaM savam // 6 pArthivaM dehamAhustu prANAtmAnaM ca mArutam / yUpaM samitsravaM davI camasolUkhalAni ca / chidrANyAkAzayonIni jalasrAvaH pravartate // 51 prAgvaMzaM yajJabhUmiM ca hotAraM cayanaM ca yat // 7 jyotizcakSuSi tejazca teSAM yantu manaH smRtam / hasvAnyatipramANAni sthAvarANi carANi ca / prAmyAzca viSayAzcaiva yasya vIryAtpravartitAH // 52 prAyazcittAni cAyaM ca sthaNDilAni kuzAMstathA // 8 ityetAnpuruSaH sarvAnsRjallokAnsanAtanAn / mantraM yajJavahaM vahni bhAgaM bhAgavahaM ca yat / naidhane'sminkathaM loke naratvaM viSNurAgataH // 53 agrebhujaM somabhujaM hutArciSamudAyudham / eSa me saMzayo brahmanneSa me vismayo mahAn / Ahurvedavido viprA yaM yajJaM zAzvataM vibhum // 9 kathaMgatirgatimatAmApanno mAnuSIM tanum // 54 tasya viSNoH surezasya zrIvatsAGkasya dhImataH / zruto me svasya vaMzasya pUrvajAnAM ca saMbhavaH / prAdurbhAvasahasrANi samatItAnyanekazaH / zrotumicchAmi viSNostu vRSNInAM ca yathAkramam // bhUyazcaiva bhaviSyantItyevamAha pitAmahaH // 10 AzcaryaM paramaM viSNurdevairdaityaizca kathyate / yatpRcchasi mahArAja divyAM puNyAM kathAM zubhAm / viSNorutpattimAzcarya mamAcakSva mahAmune // 56 / kimarthaM bhagavAnviSNurvasudevakule'bhavat // 11 etadAzcaryamAkhyAnaM kathayasva sukhAvaham / tatte'haM saMpravakSyAmi zRNu sarvamazeSataH / prakhyAtabalavIryasya vissnnormittejsH| vAsudevasya mAhAtmyaM caritaM ca mahAdyuteH // 12 karmaNAzcaryabhUtasya viSNostattvamihocyatAm // 57 hitArthaM suramAnAM lokAnAM prabhavAya ca / .. iti zrIharivaMze triMzattamo'dhyAyaH // 30 // bahuzaH sarvabhUtAtmA prAdurbhavati kAryataH / -59 - Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. 13] harivaMze [ 1.41 prAdurbhAvAMzca vakSyAmi puNyAndevaguNairyutAn // 13 upAkarmoSTharucakaH pravAvartabhUSaNaH / suptvA yugasahasraM sa prAdurbhavati kAryavAn / chAyApatnIsahAyo vai maNizRGga ivocchritH||27 pUrNe yugasahasre tu devadevo jagatpatiH // 14 mahIM sAgaraparyantAM sazailavanakAnanAm / brahmA ca kapilazcaiva parameSThI tathaiva ca / ekArNavajale bhraSTAmekArNavagatiH prabhuH // 28 devAH saptarSayazcaiva tryambakazca mahAyazAH / / 15 daMSTrayA yaH samuddhRtya lokAnAM hitakAmyayA / sanatkumArazca mahAnubhAvo sahasrazIrSo devAdizcakAra jagatIM punaH // 29 manurmahAtmA bhagavAnprajAkaraH / evaM yajJavarAheNa bhUtvA bhuuthitaarthinaa| purANadevo'tha purANi cakre uddhRtA prathivI devI sAgarAmbudharA purA // 30 pradIptavaizvAnaratulyatejAH // 16 . vArAha eSa kathito nArasiMhamataH zRNu / yena cArNavamadhyasthau naSTe sthAvarajaMgame / yatra bhUtvA mRgendreNa hiraNyakazipurhataH / / 31 naSTe devAsuranare pranaSToragarAkSase // 17 purA kRtayuge raajnsuraarirvldrpitH| .. yoddhakAmau sudurdharSoM dAnavau madhukaiTabhau / daityAnAmAdipuruSazcakAra tapa uttamam // 32 hatau prabhavatA tena tayordattvAmitaM varam // 18 daza varSasahasrANi zatAni daza pazca c| purA kamalanAbhasya svapataH sAgarAmbhasi / jalopavAsastasyAsItsthAnamaunadRDhavrataH // 13 puSkare yatra saMbhUtA devAH sarSigaNAH purA // 19 tataH zamadamAbhyAM ca brahmacaryeNa cAnagha / eSa pauSkarako nAma prAdurbhAvaH prkiirtitH| brahmA prItamanAstasya tapasA niyamena ca // 34 purANaM kathyate yatra vedazrutisamAhitam // 20 taM vai svayaMbhUrbhagavansvayamAgamya bhUpate / vArAhastu zrutisukhaH prAdurbhAvo mahAtmanaH / vimAnenArkavarNena haMsayuktena bhAsvatA // 35 yatra viSNuH surazreSTho vArAI rUpamAsthitaH // 21 AdityairvasubhiH sAdhyairmarudbhirdaivataiH saha / vedapAdo yUpadaMSTraH kratudantazcitImukhaH / ruddhairvizvasahAyaizca yakSarAkSasakinaraiH / / 36 agnijihvo darbhalomA brahmazIrSo mahAtapAH / / 22 dizAbhirvidizAbhizca nadIbhiH sAgaraistathA / ahorAtrekSaNo divyo vedAGgazrutibhUSaNaH / nakSatraizca muhUrtezca khecaraizca mahAgrahaiH // 37 AjyanAsaH suvastuNDaH sAmaghoSasvano mahAn // devarSibhistapovRddhaH siddhaiH saptarSibhistathA / dharmasatyamayaH zrImAnkramavikramasatkRtaH / rAjarSimiH puNyatamairgandharvairapsarogagaNaiH // 38 prAyazcittanakho dhIraH pazujAnurmahAvRSaH // 24 carAcaraguruH zrImAnvRtaH sarvaiH suraistathA / udgAtrAno homaliGgaH phalabIjamahauSadhiH / brahmA brahmavidAM zreSTho daityaM vacanamabravIt // 39 vAyvantarAtmA manasphigvikRtaH somazoNitaH // 25 prIto'smi tava bhaktasya tapasAnena suvrata / vediskandho havirgandho havyakavyAtivegavAn / / varaM varaya bhadraM te yatheSTaM kAmamAnuhi // 40 prAgvaMzakAyo dyutimAnnAnAdIkSAbhirAcitaH / / 26 hiraNyakazipuruvAca / dakSiNAhRdayo yogI mahAsatramayo mahAn / | na devAsuragandharvA na yakSoragarAkSasAH / -60 - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. 41 ] harivaMzaparva [31. 68 na mAnuSAH pizAcA vA hanyumAM devasattama // 41 | satyadharmaratAndAntAnpurA dharSitavAMstu saH // 55 RSayo vA na mAM zApaiH kruddhA lokapitAmaha / devAMtribhuvanasthAMzca parAjitya mahAsuraH / zapeyustapasA yuktA varametaM vRNomyaham / / 42 trailokyaM vazamAnIya svarge vasati dAnavaH / / 56 na zastreNa na cAstreNa giriNA pAdapena vaa| yadA varamadonmatto nyavasarAnavo bhuvi / na zuSkeNa na cAi~Na syAnna cAnyena me vadhaH // 43 yajJiyAnakaroityAnayajJIyAzca devatAH / / 5. bhaveyamahamevArkaH somo vAyu tAzanaH / AdityAzca tataH sAdhyA vizva'tha vasavastathA / salilaM cAntarikSaM ca nakSatrANi dizo daza // 44 zaraNyaM zaraNaM viSNumupatasthurmahAbalam // 58 ahaM krodhazca kAmazca varuNo vAsavo yamaH / devaM brahmamayaM yajJaM brahmadevaM sanAtanam / dhanadazca dhanAdhyakSo yakSaH kiMpuruSAdhipaH // 45 bhUtabhavyabhaviSyasya prabhuM lokanamaskRtam / brahmovAca / nArAyaNaM vibhuM devAH zaraNyaM zaraNaM gatAH // 59 ete divyA varAstAta mayA dttaastvaadbhutaaH| trAyasva no'dya deveza hiraNyakaziporvadhAt / sarvAnkAmAnimAMstAta prApsyasi tvaM na sNshyH|| tvaM hi naH paramo devastvaM hi naH paramo guruH / evamuktvA tu bhagavAJjagAmAkAzameva h| tvaM hi naH paramo dhAtA brahmAdInAM surottama // 60 vairAjaM brahmasadanaM brahmarSigaNasevitam // 47 utphullAmbujapatrAkSa zatrupakSabhayAvaha / tato devAzca nAgAzca gandharvA munayastathA / kSayAya ditivaMzasya zaraNaM tvaM bhavasva naH // 61 parapradAnaM zrutvaiva pitAmahamupasthitAH // 48 viSNuruvAca / devA UcuH / bhayaM tyajadhvamamarA abhayaM vo dadAmyaham / varadAnena bhagavanvadhiSyati sa no'surH| tathaiva tridivaM devAH pratipadyata mAciram // 62 natprasIdasva bhagavanyadho'sya pravicintyatAm // 49 eSo'haM sagaNaM daityaM varadAnena darpitam / samavAnsarvabhUtAnAM svayaMbhUrAdikRdvibhuH / avadhyamamarendrANAM dAnavendraM nihanmi tam // 63 naSTA ca havyakavyAnAmavyaktaH prakRtidhruvaH // 50 | evamuktvA sa bhagavAnvisRjya tridazezvarAn / to lokahitaM vAkyaM zrutvA devaH prjaaptiH|| hiraNyakazipo rAjannAjagAma hariH sabhAm // 64 provAca bhagavAnvAkyaM sarvAndevagaNAMstadA // 51 narasya kRtvArdhatanuM siMhasyArdhatanuM tthaa| avazyaM tridazAstena prAptavyaM tapasaH phalam / nArasiMhena vapuSA pANiM saMspRzya pANinA // 65 tapaso'nte'sya bhagavAnvadhaM viSNuH kariSyati // 52 / jImUtaghanasaMkAzo jImUtaghananisvanaH / etacchrutvA surAH sarve vAkyaM paGkaja janmanaH / jImUtaghanadIptIjA jImUta iva vegavAn // 66 khAni sthAnAni divyAni jagmuste vai mudA yutaaH|| | daityaM so'tibalaM dRptaM dRptazArdUlavikramam / dhamAtre vare cApi sarvAH so'bAdhataH prjaaH| dRptadaityagaNairguptaM hatavAnekapANinA // 67 hiraNyakazipurdaityo varadAnena darpitaH / / 54 nRsiMha eSa kathito bhUyo'yaM vAmano'paraH / pAzrameSu mahAbhAgAnmunInvai sNshitvrtaan| / yatra vAmanamAzritya rUpaM daityavinAzanam // 68 -61 - Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. 69] . harivaMze .[ 31.0 balebalavato yajJe balinA viSNunA puraa| nakrameSAnanAH zUrA gojAvimahiSAnanAH // 83 vikramaitribhirakSobhyAH kSobhitAste mahAsurAH // 69 godhAzalyakavaktrAzca kraunycvktraastthaapre| vipracittiH zibiH zaGkarayaHzaGkastathaiva ca / garuDAnanAH khaDgamukhA mayUravadanAstathA // 84 . ayaHzirA azvazirA hayagrIvazca vIryavAn / gajendracarmavasanAstathA kRSNAjinAmbarAH / . vegavAnketumAnugraH sogravyagro mahAsuraH / / 70 cIrasaMvRtagAtrAzca tathA valkalavAsasaH // 85 puSkaraH puSkalazcaiva sAzvo'zvapatireva c| uSNISiNo mukuTinastathA kunnddlino'suraaH| . prahlAdo'zvazirAH kumbhaH saMhAdo gaganapriyaH // 71 kirITino lambazikhAH kambugrIvAH suvarcasaH / anuhAdo hariharau varAhaH saMharo rujaH / nAnAveSadharA daityA nAnAmAlyAnulepanAH / / 86 zarabhaH zalabhazcaiva kupanaH kopanaH krathaH // 72 svAnyAyudhAni saMgRhya pradIptAnIva tejasA / bRhatkIrtirmahAjihvaH zaGkukarNo mahAsvanaH / kramamANaM hRSIkezamupAvartanta sarvazaH // 87 dIrghajihvo'rkanayano mRdupAdo mRdupriyaH // 73 pramathya sarvAndaiteyAnpAdahastatalaistataH / vAyurgaviSTo namuciH zambaro vikSaro mahAn / rUpaM kRtvA mahAbhImaM jahArAzu sa medinIm // 88 candrahantA krodhahantA krodhavardhana eva ca // 74 tasya vikramato bhUmiM candrAdityau stanAntare / kAlakaH kAlakeyazca vRtraH krodho virocanaH / nabhaH prakramamANasya nAbhyAM kila samAsthitau // 89 gariSThazca variSThazca pralambanarakAvubhau // 75 paramAkramamANasya jAnubhyAM tau vyvsthitau| indratApanavAtApI ketumAnbaladarpitaH / viSNoramitavIryasya vadantyevaM dvijAtayaH // 90 asilomA pulomA ca bASkalaH pramado mdH|| hRtvA sa medinI kRtsnAM hatvA cAsurapuMgavAn / khasRmaH kAlavadanaH karAlaH kezireva ca / dadau zakrAya vasudhAM viSNurbalavatAM varaH // 91 ekAkSazcandrahA rAhuH saMhAdaH samaraH svanaH // 77 eSa te vAmano nAma prAdurbhAvo mhaatmnH|| zataghnIcakrahastAzca tathA parighapANayaH / vedavidbhirdvijairetatkathyate vaiSNavaM yazaH // 92 azmayatrAyudhopetA minnddipaalaaydhaastthaa|| 78 bhUyo bhUtAtmano viSNoH prAdurbhAvo mahAtmanaH / zUlolUkhalahastAzca parazvadhadharAstathA / dattAtreya iti khyAtaH kSamayA parayA yutaH // 93 pAzamudgarahastA vai tathA laguDapANayaH / / 79 tena naSTeSu vedeSu prakriyAsu makheSu ca / mahAzilApraharaNAH zUlahastAzca dAnavAH / cAturvarNya ca saMkIrNe dharme zithilatAM gate // 94 nAnApraharaNA ghorA nAnAveSA mahAjavAH // 80 abhivardhati cAdharme satye naSTe'nRte sthite / kUrmakukkuTavaktrAzca zazolUkamukhAstathA / prajAsu zIryamANAsu dharme cAkulatAM gate / / 95 kharoSTravadanAzcaiva varAhavadanAstathA // 81 sayajJAH sakriyA vedAH pratyAnItA hi tena vai / bhImA makaravaktrAzca kroSTuvaktrAzca dAnavAH / cAturvarNyamasaMkIrNaM kRtaM tena mahAtmanA // 96 Akhuda1ravaktrAzca ghorA vRkamukhAstathA // 82 tena hehayarAjasya kArtavIryasya dhImataH / mArjArazazavaktrAzca mahAvaktrAstathApare / varadena varo datto dattAtreyeNa dhImatA // 97 -62 - Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. 98 ] harivaMzaparva [ 31. 124 etadbAhudvayaM yatte tatte mama kRte nRp| prasAdanArthaM lokasya rakSasAM nigrahAya ca / zatAni daza bAhUnAM bhaviSyati na saMzayaH // 98 | dharmasya ca vivRddhyarthaM jajJe tatra mahAyazAH / pAlayiSyasi kRtsnAM ca vasudhAM vasudhezvara / / tamapyAhurmanuSyendraM sarvabhUtapatestanum // 112 dunirIkSyo'rivRndAnAM yuddhasthazca bhaviSyasi // 99 tasmai dattAni cAsrANi vizvAmitreNa dhImatA / eSa te vaiSNavaH zrImAnprAdurbhAvo'dbhutaH shubhH| vadhArtha devazatrUNAM durdharANi surairapi // 113 bhUyazca jAmadagyo'yaM prAdurbhAyo mahAtmanaH // yajJavighnakarau yena munInAM bhAvitAtmanAm / patra bAhusahasreNa vismitaM durjayaM rnne| mArIcazca subAhuzca balena balinAM varau / mo'rjunamanIkasthaM jaghAna nRpatiM prabhuH // 101 nihatau ca nirAzau ca kRtau tena mahAtmanA // 114 (thasthaM pArthivaM rAmaH pAtayitvArjunaM bhuvi / vartamAne makhe yena janakasya mahAtmanaH / gharSayitvA yathAkAmaM krozamAnaM ca meghavat // 102 bhagnaM mAhezvaraM cApaM krIDatA lIlayA purA // 115 kRtsnaM bAhusahasraM ca ciccheda bhRgunandanaH / yaH samAH sarvadharmajJazcaturdaza vane'vasat / parazvadhena dIptena jJAtibhiH sahitasya vai // 103 . lakSmaNAnucaro rAmaH sarvabhUtahite rataH // 116 kIrNA kSatriyakoTIbhirmerumandarabhUSaNA / rUpiNI yasya pArzvasthA sIteti prathitA janaiH / triHsaptakRtvaH pRthivI tena niHkSatriyA kRtA // 104 | pUrvocitatvAdyA lakSmIrbhartAramanugacchati / / 110 kRtvA niHkSatriyAM caiva bhArgavaH sumahAtapAH / caturdaza vane taptvA tapo varSANi rAghavaH / sarvapApavinAzAya vAjimedhena ceSTavAn / / 105 janasthAne vasankAyaM tridazAnAM cakAra saH // 118 tasminyajJe mahAdAne dakSiNAM bhRgunndnH| sItAyAH padamanvicchannijaghAna mahAmanAH / mArIcAya dadau prItaH kazyapAya vasuMdharAm // 106 | virAdhaM ca kabandhaM ca rAkSasau bhImavikramau / bAruNAMsturagAzubhrAnrathaM ca rathinAM vrH| jaghAna puruSavyAghI gandharvI zApavikSatau // 119 hiraNyamakSayaM dhenUgajendrAMzca mahAmatiH / hutAzanAAMzutaDitprakAzaiH dadau tasminmahAyajJe vAjimedhe mahAyazAH // 107 prataptajAmbUnadacitrapukhaiH / adyApi ca hitArthAya lokAnAM bhRgunandanaH / surendravajrAzanitulyasAraiH gharamANastapo dIptaM jAmadagyaH punaH punaH / zaraiH zarIreSu viyojitI balAt // 120 tiSThate devavacchrImAnmahendra parvatottame // 108 sugrIvasya kRte yena vAnarendro mahAbalaH / eSa viSNoH surezasya zAzvatasyAvyayasya c| vAlI vinihataH saMkhye sugriivshcaabhissecitH| jAmadagya iti khyAtaH prAdurbhAvo mahAtmanaH / / devAsuragaNAnAM hi yakSarAkSasapakSiNAm / caturvize yuge cApi vizvAmitrapuraHsaraH / yatrAvadhyaM rAkSasendraM rAvaNaM yudhi durjayam // 122 jajhe dazarathasyAtha putraH padmAyatekSaNaH // 110 guptaM rAkSasakoTIbhirnIlAJjanacayopamam / mRtvAtmAnaM mahAbAhuzcaturdhA prbhuriishvrH| trailokyarAvaNaM krUra rAkSasaM rAkSasezvaram // 123 loke rAma iti khyAtastejasA bhAskaropamaH // / dujaraM durdharaM dRptaM zArdUlasamavikramam / -63 - Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. 124 ] harivaMze [ 31. 158 durnirIkSyaM suragaNairvaradAnena darpitam // 124 ayodhyAdhipatirbhUtvA rAmo rAjyamakArayat // 138 jaghAna sacivaiH sArtha sasainyaM rAvaNaM yudhi / RksAmayajuSAM ghoSo jyAghoSazca mahAtmanaH / mahAbhraghanasaMkAzaM mahAkAyaM mahAbalam // 125 avyucchinno'bhavadrASTra dIyatAM bhujyatAmiti // 139 tamAgaskAriNaM krUraM paulastyaM puruSarSabhaH / sattvavAnguNasaMpanno dIpyamAnaH svtejsaa|| rAvaNaM nijaghAnAzu rAmo bhUtapatiH purA // 126 ati sUrya ca candraM ca rAmo dAzarathirbabhau // 140 madhozca tanayo dRpto lavaNo nAma dAnavaH / Ije kratuzataiH puNyaiH samAptavaradakSiNaiH / hato madhuvane bhImo varadatto mahAsuraH / hitvAyodhyAM divaM yAto rAghavo'sau mhaablH|| samare yuddhazauNDena tathAnye cApi rAkSasAH / / 127 evameSa mahAvAhurikSvAkukulanandanaH / etAni kRtvA karmANi rAmo dharmabhRtAM vrH|| rAvaNaM sagaNaM hatvA divamAcakrame prabhuH // 142 dazAzvamedhAArUthyAnAjahAra nirargalAn // 128 aparaH kezavasyAyaM prAdurbhAvo mahAtmanaH / nAzrUyantAzubhA vAgho nAkulaM mAruto vvau|| vikhyAto mAthure kalpe sarvalokahitAya vai // 14 // na vittaharaNaM cAsIdrAme rAjyaM prazAsati / / 129 yatra sAlvaM ca kaMsaM ca maindaM dvividameva c| .. paryadevanna vidhavA nAnarthazcAbhavattadA / ariSTaM vRSabhaM kezi pUtanAM daityadArikAm // 144 sarvamAsIjagahAntaM rAme rAjyaM prazAsati // 130 nAgaM kuvalayApIDaM cANUraM muSTikaM tathA / na prANinAM bhayaM cAsIjalAnalavighAtajam / daityAnmAnuSadehasthAnsUdayAmAsa vIryavAn / / 145 na ca sma vRddhA bAlAnAM pretakAryANi kurvate // 131 chinnaM bAhusahasraM ca bANasyAdbhutakarmaNaH / brahma paryacaratkSatraM vizaH kSatramanuvratAH / narakazca hataH saMkhye yavanazca mahAbalaH // 146 zudrAzcaiva hi vAMstrIbhUSantyanahaMkRtAH // 132 hRtAni ca mahIpAnAM sarvaratnAni tejasA / nAryo nAtyacaranbhartRnbhAyA~ naatycrtptiH| durAcArAzca nihatAH pArthivA ye mahItale // 147 sarvamAsIjagaddAntaM nirdasyurabhavanmahI / ete lokahitArthAya prAdurbhAvA mahAtmanaH / rAma eko'bhavadbhartA rAmaH pAlayitAbhavat // 133 kalkI viSNuyazA nAma bhUyazcotpatsyate prabhuH // AsanvarSasahasrANi tathA putrasahasriNaH / ete cAnye ca bahavo divyA devaguNairyutAH / arogAH prANinazcAmanarAme rAjyaM prazAsati // 134 prAdurbhAvAH purANeSu gIyante brahmavAdibhiH // 149 devatAnAmRSINAM ca manuSyANAM ca sarvazaH / yatra devA vimuhyanti prAdurbhAvAnukIrtane / pRthivyAM sahavAso'bhUdrAme rAjyaM prazAsati // 135 purANaM vartate yatra vedazrutisamAhitam // 150 gAthA apyatra gAyanti ye purANavido jnaaH| etadudezamAtreNa prAdurbhAvAnukIrtanam / rAme nivaddhAstattvArthA mAhAtmyaM tasya dhImataH // kIrtitaM kIrtanIyasya sarvalokaguroH prabhoH // 151 zyAmo yuvA lohitAkSo dIptAsyo mitabhASitA / prIyante pitarastasya prAdurbhAvAnukIrtanAt / AjAnupAhuH sumukhaH siMhaskandho mahAbhujaH // 137 viSNoramitavIryasya yaH zRNoti kRtAJjaliH // 152 daza varSasahasrANi daza varSazatAni ca / ___ etAstu yogezvarayogamAyAH -64 - Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. 153 ] harivaMzaparva [ 32. 27 zrutvA naro mucyati sarvapApaiH / etasminnantare meghA nirvANAGgAravarcasaH / RddhiM samRddhiM vipulAMzca bhogA sArkacandragrahagaNaM chAdayanto nabhastalam // 13 prApnoti zIghraM bhagavatprasAdAt // 153 cazcadvidyudgaNAviddhA ghorA nihvAdakAriNaH / iti zrIharivaMze ektriNsho'dhyaayH|| 31 // anyonyavegAbhihatAH pravaduH sapta maarutaaH|| 14 32 dIptatoyAzanIpAtairvaavegAnalAnilaiH / vaizaMpAyana uvaac| rarAsa ghorairutpAtairdahyamAnamivAmbaram // 15 vizvatvaM zRNu me viSNorharitvaM ca kRte yuge| peturulkAsahasrANi peturAkAzagAnyapi / vaikuNThatvaM ca deveSu kRSNatvaM mAnuSeSu ca // 1 nyubjAni ca vimAnAni prapatantyutpatanti ca // 16 Izvarasya hi tasyemAM karmaNAM gahanAM gatim / catuyurgAntaparyAye lokAnAM yadbhayaM bhavet / saMpratyatItAM bhAvyAM ca zRNu rAjanyathAtatham // 2 arUpavanti rUpANi tasminnutpAtalakSaNe // 17 avyakto vyaktaliGgastho ya eSa bhagavAnprabhuH / tamasA niSprabha sarva na prAjJAyata kiMcana / nArAyaNo hyanantAtmA prabhavo'vyaya eva ca // 3 timiraughaparikSiptA na rejuzca dizo daza // 18 eSa nArAyaNo bhUtvA. hriraasiitsnaatnH| viveza rUpiNI kAlI kaalmeghaavgunntthitaa| brahmA zakrazca somazca dharmaH zukro bRhaspatiH // 4 dyaurna bhAtyabhibhUtArkA ghoreNa tamasA vRtA // 19 aditerapi putratvametya yAdavanandanaH / tAnghanaughAnsatimirAndo vikSipya sa prabhuH / eSa viSNuriti khyAta indrAdavarajo'bhavat // 5 vapuH saMdarzayAmAsa divyaM kRSNavapurhariH // 20 prasAdajaM hyasya vibhoradityAM putrajanma tat / balAhakAJjananibhaM balAhakatanUruham / vadhArtha surazatrUNAM daityadAnavarakSasAm // 6 tejasA vapuSA caiva kRSNaM kRSNamivAcalam // 21 pradhAnAtmA purA hyeSa brhmaannmsjtprbhuH| dIptapItAmbaradharaM taptakAzcanabhUSaNam / so'sajatpUrvapuruSaH purAkalpe prajApatIn // 7 dhUmAndhakAravapuSa yugAntAgnimivotthitam // 22 te tanvAnAstanUstatra brahmavaMzAnanuttamAn / caturdviguNapInAMsaM kirITacchannamUrdhajam / tebhyo'bhavanmahAtmabhyo bahudhA brahma zAzvatam // 8 cAmIkarakarAsaktamAyudhairupazobhitam // 23 etadAzcaryabhUtasya viSNoH karmAnukIrtanam / candrArkakiraNopetaM girikUTamivocchritam / kIrtitaM kIrtanIyasya kIrtyamAnaM nibodha me // 9 nandakAnanditakaraM zarAzIviSadhAriNam // 24 vRtte vRtravadhe tAta vartamAne kRte yuge| zakticitraM halodagraM zaGkhacakragadAdharam / pAsItrailokyavikhyAtaH saMgrAmastArakAmayaH // 10 viSNuzailaM kSamAmUlaM zrIvRkSaM zArGgazRGgiNam // 25 tatra sma dAnavA ghorAH sarve sNgraamdrpitaaH| haryazvarathasaMyukte suparNadhvajazobhite / nanti devAnsagandharvAnsayakSoragacAraNAn / / 11 candrArkacakraracite mandarAkSadhRtAntare // 26 te vadhyamAnA vimukhAH kSINapraharaNA rnne| anantarazmisaMyukte durdazaiM merukuubre| trAtAraM manasA jagmurdevaM nArAyaNaM prabhum // 12 / tArakAcitrakusume grahanakSatrabandhure // 27 harivaMza 1 - 65 - Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. 28 ] harivaMze [33. 16 bhayeSvabhayadaM vyogni devA daityaparAjitAH / mayastu kAJcanamayaM trinalvAntaramavyayam / dadRzuste sthitaM devaM divyalokamaye rathe // 28 catuzcakraM suvapuSaM sukalpitamahAyudham // 2 te kRtAJjalayaH sarve devAH zakrapurogamAH / kiMkiNIjAlanirghoSaM dvIpicarmapariSkRtam / jayazabdaM puraskRtya zaraNyaM zaraNaM gatAH // 29 racitaM ratnajAlaizca hemajAlaizca zobhitam // 3 sa teSAM tAM giraM zrutvA vissnnurdyitdaivtH| IhAmRgagaNAkINaM pakSibhizca virAjitam / manazcakre vinAzAya dAnavAnAM mahAmRdhe // 30 divyAstratUNIradharaM payodharaninAditam // 4. AkAze tu sthito viSNuruttamaM vpuraasthitH| svakSaM rathavarodAraM sUpasthamagamopamam / / uvAca devatAH sarvAH sapratijJamidaM vacaH // 31 gadAparighasaMpUrNa mUrtimantamivArNavam // 5 zAnti vrajata bhadraM vo mA bhaiSTa marutAM gnnaaH| hemakeyUravalayaM svarNakuNDalakUbaram / jitA me dAnavAH sarve trailokyaM pratigRhyatAm // sapatAkadhvajodagraM sAdityamiva mandaram // 6 te tasya satyasaMdhasya viSNorvAkyena toSitAH / gajendrAmbhodavapuSaM kacitkesaravarcasam / .. devAH prItiM parAM jagmuH prApyevAmRtamuttamam // 33 yaktamRkSasahasreNa sahasrAmbudanAditam // 7 tatastamaH saMhriyate vinezuzca balAhakAH / dIptamAkAzagaM divyaM rathaM pararathArujam / pravavuzca zivA vAtAH prasannAzca dizo daza // 34 atiSThatsamarAkAGkI meruM dIptaM ivAMzumAn // 8. suprabhANi ca jyotIMSi candraM cakruH pradakSiNam / tArastu krozavistAramAyasaM vAhayanratham / dIptimanti ca tejAMsi cakrurakaM pradakSiNam // 35 zailotkarimasaMkAzaM nIlAJjanacayopamam // 9 na vigrahaM grahAzcakruH praseduzcApi sindhvH| kAlalohASTacaraNaM loheSAyugakUbaram / virajaskA babhurmArgA nAkamArgAdayastrayaH // 36 timirodvArikiraNaM garjantamiva toyadama // 10 yathArthamUhuH sarito nApi cukSubhire'rNavAH / lohajAlena mahatA sagavAkSeNa daMzitam / AsazubhAnIndriyANi narANAmantarAtmasu // 37 AyasaiH paridhaiH pUrNa kSepaNIyaizca mudgaraiH // 11 maharSayo vItazokA vedAnuccairadhIyire / prAsaiH pAzaizca vitatairavasaktaizca mudgaraiH / yajJeSu ca haviH svAdu zivamApa ca pAvakaH // 38 zobhitaM trAsanIyaizca tomaraiH saparazvadhaiH // 12 pravRttadharmAH saMvRttA lokA muditamAnasAH / udyataM dviSatAM hetordvitIyamiva mandaram / viSNordattapratijJasya zrutvArinidhane giram // 39 yuktaM kharasahasreNa so'dhyArohadrathottamam // 13 iti zrIharivaMze dvAtriMzattamo'dhyAyaH // 32 // virocanastu saMkruddho gadApANiravasthitaH / pramukhe tasya sainyasya dIptazRGga ivAcalaH // 14 yuktaM hayasahasreNa hayagrIvastu dAnavaH / vaizaMpAyana uvAca / syandanaM vAhayAmAsa sapatnAnIkamardanam / / 15 tato bhayaM viSNumayaM zrutvA daiteydaanvaaH| vyAyataM bahusAhasra dhanurviraphArayanmahat / udyogaM vipulaM cakruryuddhAya yudhi durjyaaH|| 1 varAhaH pramukhe tasthau sAvaroha ivAcalaH // 16 - 66 - Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33. 17 ] harivaMzaparva [ 34. 11 kSarastu vikSarandAnnetrAbhyAM roSajaM jalam / tadadbhutaM daityasahasragADhaM sphuraddantauSThavadanaH saMgrAmaM so'bhyakAGkata // 17 ___ vAyvagnitoyAmbudazailakalpam / tvaSTA tvaSTAdazahayaM yAnamAsthAya dAnavaH / balaM raNaughAbhyudayAbhyudIrNa vyUhito dAnavaivyUhaiH paricakrAma vIryavAn // 18 yuyutsayonmattamivAbabhAse // 32 vipracittisutaH zvetaH zvetakuNDalabhUSaNaH / iti zrIharivaMze trayastriMzattamo'dhyAyaH // 33 // zvetazailapratIkAzo yuddhAyAbhimukhaH sthitaH // 19 ariSTo baliputrastu variSTho'drizilAyudhaH / yuddhAyAtiSThadAyasto dharAdhara ivAparaH // 20 vaizaMpAyana uvAca / kizorastvatisaMharSAtkizora iva coditaH / zrutaste daityasainyasya vistarastAta vigrahe / abhavadaityasainyasya madhye ravirivoditaH // 21 surANAM sarvasainyasya vistaraM vaiSNavaM zRNu // 1 lambastu lambameghAbhaH pralambAmbarabhUSaNaH / AdityA vasavo rudrA azvinau ca mahAbalau / daityavyUhagato bhAti sanIhAra ivAMzumAn // 22 sabalAH sAnugAzcaiva saMnahyanta yathAkramam // 2 svarbhAnurAsyayodhI tu dazanauSThekSaNAyudhaH / puruhUtastu purato lokapAlaH sahasradRk / isaMstiSThati daityAnAM pramukhe sumukho grahaH // 23 grAmaNIH sarvadevAnAmAruroha suradvipam // 3 anye hayagatA bhAnti nAgaskandhagatAH pare / savye cAsya rathaH pArzve pakSipravaravegavAn / siMhavyAghragatAzcAnye varAhakSagatAH pare // 24 sucArucakracaraNo hemavajrapariSkRtaH // 4 kecitkharoSTrayAtAraH kecittoydvaahnaaH| devagandharvayakSaudhairanuyAtaH sahasrazaH / nAnApakSigatAH kecitkecitpavanavAhanAH // 25 dIptimadbhiH sadasyaizca brahmarSibhirabhiSTutaH // 5 pattinastvapare daityA bhISaNA vikRtAnanAH / / vajravisphUrjitodbhUtairvidyudindrAyudhArpitaiH / ekaMpAdA dvipAdAzca nanRturyuddhakAviNaH // 26 gupto balAhakagaNaiH parvatairiva kaamgaiH||6 prakSveDamAnA bahavaH sphoTayantazca dAnavAH / yamArUDhaH sa bhagavAnparyeti maghavAngajam / dRptazArdUlanirghoSA nedurdAnavapuMgavAH // 27 havirdhAneSu gAyanti viprA makhamukhe sthitAH // 7 te gadAparighairupraidhanurvyAyAmazAlinaH / svarge zakrAnuyAteSu devatUryAnunAdiSu / bAhubhiH parighAkAraistarjayanti sma dAnavAH // 28 indraM samupanRtyanti zatazo hyapsarogaNAH // 8 prAsaiH pAzaizca khagezca tomarAkuzapaTTisaiH / / ketunA vaMzarAjena bhrAjamAno yathA raviH / cikrIDuste zatannIbhiH zitadhAraizca mudgaraiH // 29 yukto hayasahasreNa manomArutaraMhasA // 9 gaNDazailaizca zailaizca parighezvottamAyudhaiH / sa syandanavaro bhAti yukto mAtalinA tadA / cakraizca daityapravarAzcakrurAnanditaM balam // 30 kRtsnaH parivRto merurbhAskarasyeva tejasA // 10 evaM tahAnavaM sainyaM sarvaM yuddhamadotkaTam / yamastu daNDamudyamya kAlayuktaM ca mudgaram / devAnabhimukhaM tasthau meghAnIkamivoddhatam // 31 / tasthau suragaNAnIke daityAnnAdena bhISayan // 11 - 67 - Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. 12 ] harivaMze ( 34. 40 caturbhiH sAgarairgupto lelihadbhizca pannagaiH / jagataH prathamaM bhAgaM saumyaM zaityamayaM rasam / zaGkhamuktAGgadadharo bibhrattoyamayaM vapuH // 12 dadRzurdAnavAH somaM himapraharaNaM sthitam // 26 kAlapAzAnsamAvidhya hayaiH shshikropmaiH|| yaH prANaH sarvabhUtAnAM paJcadhA bhidyate nRSu / vAyvIritajalodgAraiH kurvallIlAH sahasrazaH // 13 saptaskandhagato lokAMstrIndadhAra cacAra ca // 27 pANDuroddhRtavasanaH pravAlarucirAGgadaH / yamAhurameryantAraM sarvaprabhavamIzvaram / mnnishyaamottmvpurhaarbhaaraarpitodrH|| 14 saptasvaragatA yasya yonirgIrbhirudIryate // 28 varuNaH pAzabhRnmadhye devAnIkasya tasthivAn / yaM vadantyuttamaM bhUtaM yaM vdntyshriirinnm| yuddhavelAmabhilaSanbhinnavela ivArNavaH // 15 yamAhurAkAzagamaM zIghragaM zabdayoninam / / 29 yakSarAkSasasainyena guhyakAnAM gaNairapi / sa vAyuH sarvabhUtAyuruddhataH svena tejsaa| . yuktazca zaGkhapadmAbhyAM nidhInAmadhipaH prabhuH / pravavau vyathayandaityAnpratilomaH satoyadaH // 30 rAjarAjezvaraH zrImAngadApANiradRzyata // 16 maruto devagandharvA vidyAdharaMgaNaiH saha / ' vimAnayodhI dhanado vimAne puSpake sthitaH / cikrIDurasibhiH zubhairnirmuktairiva pannagaiH // 31 sa rAjarAjaH zuzubhe yuddhArthI naravAhanaH / sRjantaH sarpapatayastIvra roSamayaM viSam / prekSyamANaH zivasakhaH sAkSAdiva zivaH svayam // zarabhUtAH surendrANAM ceAttamukhA divi / / 32 pUrva pakSaM sahasrAkSaH pitRrAjastu dakSiNam / parvatAstu zilAzRGgaiH zatazAkhaizca pAdapaiH / varuNaH pazcimaM pakSamuttaraM naravAhanaH // 18 upatasthuH suragaNAnprahartuM dAnavaM balam // 33 catuSu yuktAzcatvAro lokapAlA balotkaTAH / yaH sa devo hRSIkezaH padmanAbhatrivikramaH / svAM svAM dizaM rarakSuste tasya devabalasya ha // 19 kRSNavA yugAntAbho vizvasya jagataH prabhuH // 34 sUryaH saptAzvayuktena rathenAmbaragAminA / samudrayonirmadhuhA havyabhukkratusatkRtaH / zriyA jAjvalyamAnena dIpyamAnaizca razmibhiH / / bhUmyApovyomabhUtAtmA zyAmaH zAntikaro'rihA // udayAstagacakreNa meruparyantagAminA / so'rkamagnAvivodyantamudyamyottamatejasam / tridivadvAracitreNa tapatA lokamavyayam // 21 arighnamasurAnIke cakraM cakragadAdharaH / sahasrarazmiyuktena bhrAjamAnena tejasA / saparIveSamudyantaM saviturmaNDalaM yathA // 36 cacAra madhye devAnAM dvAdazAtmA dinezvaraH // 22 savyenAlambya mahatIM sarvAsuravinAzinIm / somaH zvetahayo bhAti syandane zItarazmivAn / kareNa kAlI vapuSA zatrukAlapradAM gadAm // 37 himatoyaprapUrNAbhi bhirAplAvayaJjagat // 23 zeSairbhujaiH pradIptAni bhujagAridhvajaH prabhuH / tamRkSayogAnugataM zizirAMzuM dvijezvaram / dadhArAyudhajAtAni zAdIni mahAyazAH / / 38 zazacchAyAGkitatarnu naizasya tamasaH kSayam // 24 / sa kazyapasyAtmabhuvaM dvijaM bhujagabhojanam / jyotiSAmIraNaM vyomni rasAnAM rasanaM prabhum / pavanAdhikasaMpAtaM gaganakSobhaNaM khagam // 39 oSadhInAM paritrANaM nidhAnamamRtasya ca // 25 / bhujagendreNa vadane niviSTena virAjitam / -68 - Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. 40 ]. harivaMzaparva [ 35. 11 amRtArambhanirmuktaM mandarAdrimivocchritam // 40 samIyuyudhyamAnA vai parvatA iva parvataiH // 2 devAsuravimardeSu zatazo dRSTavikramam / tatsurAsurasaMyuktaM yuddhamatyadbhutaM babhau / mahendreNAmRtasyArthe vajreNa kRtalakSaNam // 41 dharmAdharmasamAyuktaM darpaNa vinayena ca // 3 zikhinaM cUDinaM caiva taptakuNDalabhUSaNam / tato rathaiH prajvalitairvAhanaizca pracoditaiH / vicitrapatravasanaM dhAtumantamivAcalam / / 42 utpatadbhizca gaganaM sAsihastaiH samantataH // 4 sphItakroDAvalambana zItAMzusamatejasA / kSipyamANaizca musalaiH saMpreSyadbhizca sAyakaiH / bhogibhogAvasaktena maNiratnena bhAsvatA // 43 cApairvisphAryamANaizca pAtyamAnaizca mudgaraiH // 5 pakSAbhyAM cArupatrAbhyAmAvRtya divi lIlayA / tadyuddhamabhavaddhoraM devadAnavasaMkulam / yugAnte sendracApAbhyAM toyadAbhyAmivAmbaram / / jagatastrAsajananaM yugasaMvartakopamam / / 6 nIlalohitapItAmiH patAkAbhiralaMkRtam / svahastamuktaiH paridhaiH kSipramuktaizca parvataiH / ketuveSapraticchannaM mahAkAyaniketanam // 45 dAnavAH samare jaghnurdevAnindrapurogamAn // 7 aruNAvarajaM zrImAnAruroha raNe hriH| te vadhyamAnA balibhirdAnavairjitakAzibhiH / suparNaH svena vapuSA suparNaM khecarottamam // 46 viSaNNamanaso devA jagmurAti mahAmRdhe // 8 tamanvayurdevagaNA munayazca smaahitaaH| te'srajAlaiH pramathitAH paridhairbhinnamastakAH / gIrbhiH paramamantrAbhistuSTuvuzca gadAdharam // 47 bhinnoraskA ditisutairvemU raktaM vraNairbahu // 9 tadvaizravaNasuzliSTaM vaivasvatapuraHsaram / saMditAH pAzajAlaizca niryatnAzca zaraiH kRtAH / pArirAjaparikSiptaM devarAjavirAjitam // 48 praviSTA dAnavIM mAyAM na zekuste viceSTitum // 10 candraprabhAbhirvimalaM yuddhAya samavasthitam / tatstambhitamivAbhAti niSprANasadRzAkRti / pavanAviddhanirghoSa saMpradIptahutAzanam / / 49 balaM surANAmasurairniSprayatnAyudhaM kRtam // 11 viSNorjiSNoH sahiSNozca bhrAjiSNostejasA vRtam / mAyApAzAnvikarSazca chindanvatreNa tAzarAn / (balaM balavadudbhUtaM yuddhAya samavartata / / 50 zakro daityabalaM ghoraM viveza bahulocanaH // 12 vastyastu devebhya iti stuvaMstatrAGgirAbravIt / sa daityAnpramukhe hatvA taddAnavabalaM mahat / khastyastu daityebhya iti uzanA vAkyamabravIt // 51 tAmasenAstrajAlena tamobhUtamathAkarot // 13 iti zrIharivaMze catustriMzattamo'dhyAyaH // 34 // te'nyonyaM nAvabudhyanta devAnvA vAhanAni vA / ghoreNa tamasAviSTAH puruhUtasya tejasA // 14 mAyApAzairvimuktAstu yatnavantaH surottamAH / vaizaMpAyana uvaac| vapUMSi daityasaMghAnAM tamobhUtAnyapAtayan // 15 tAbhyAM balAbhyAM saMjajJe tumulo vigrahastadA / apadhvastA visaMjJAzca tamasA nIlavarcasaH / surANAmasurANAM ca parasparajayaiSiNAm // 1 petuste dAnavagaNAzchinnapakSA ivAcalAH // 16 pAnavA daivataiH sArdhaM nAnApraharaNodyatAH / taddhanIbhUtadaityendramandhakAramivArNavam / - 69 - Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85. 17 ] harivaMze [ 35.49 dAnavaM devasadanaM tamobhUtamivAvabhau // 17 ArSa vai sevatAM karma vanyamUlaphalAzinaH // 32 : tadAsRjanmahAmAyAM mayastAM tAmasI dahan / brahmayonau prasUtasya brAhmaNasyAtmavartinaH / yugAntoddayotajananI sRSTAmorveNa vahninA / / 18 brahmacarya sucaritaM brahmANamapi cAlayet // 33 sA dadAha tamaH sarva mAyA mayavikalpitA / dvijAnAM vRttayastisro ye gRhAzramavAsinaH / daityAzcAdityavapuSaH sadya uttasthurAhave // 19 asmAkaM tu vanaM vRttirvanyAzramanivAsinAm // 34 mAyAmaurvI samAsAdya dahyamAnA divauksH| abbhakSA vAyubhakSAzca dantolUkhalinastathA / bhejire candraviSayaM zItAMzusalilahadam / / 20 azmakuTTA dazatapAH pazcasaptatapAzca ye|| 35 te dahyamAnA aurveNa tejasA bhraSTatejasaH / ete tapasi tiSThanto vratairapi sudushcraiH| . zazaMsurvaniNe devAH saMtaptAH zaraNaiSiNaH // 21 brahmacarya puraskRtya prArthayanti parAM gatim // 36 saMtapte mAyayA sainye dahyamAne ca dAnavaiH / brahmacaryAbrAhmaNasya brAhmaNatvaM vidhiiyte| . codito devarAjena varuNo vAkyamabravIt // 22 evamAhuH pare loke brahmacaryavido janAH // 37 purA brahmarSijaH zakra tapastepe sudAruNam / brahmacarye sthitaM dhairya brahmacarye sthitaM tapaH / aurvaH pUrva sa tejasvI sadRzo brahmaNo guNaiH // 23 ye sthitA brahmacaryeNa brAhmaNA divi te sthitAH // 38 taM tapantamivAdityaM tapasA jagadavyayam / nAsti yogaM vinA siddhirnAsti siddhi vinA yazaH / upatasthumunigaNA devA devarSibhiH saha // 24 / nAsti loke yazomUlaM brahmacaryAtparaM tapaH // 39 hiraNyakazipuzcaiva dAnavo dAnavezvaraH / yo nigRhyendriyagrAmaM bhUtagrAmaM ca pazcakam / RSi vijJApayAmAsa purA paramatejasam / / 25 brahmacarya samAdhatte kimataH paramaM tapaH / / 40 tamucubrahmaRSayo vacanaM dharmasaMhitam / ayoge kezadharaNamasaMkalpe vrtkriyaa| RSivaMzeSu bhagavaMzchinnamUlamidaM kulam / / 26 brahmacarya ca caryA ca trayaM syAddambhasaMjJitam // 41 ekastvamanapatyazca gotrApatyaM na vartate / ka dArAH ka ca saMyogaH ka ca bhAvaviparyayaH / / kaumAraM vratamAsthAya klezamevAnuvartase // 27 yadiyaM brahmaNA sRSTA manasA mAnasI prajA // 42 bahUni vipra gotrANi munInAM bhAvitAtmanAm / yadyasti tapaso vIrya yuSmAkamamitAtmanAm / / ekadehAni tiSThanti viviktAni vinA prajAH // 28 sRjadhvaM mAnasAnputrAnprAjApatyena karmaNA // 43 dharatsUtsannabhUteSu teSu te nAsti kAraNam / manasA nirmitA yonirAdhAtavyA tapasvinA / bhavAMstu tapasA zreSThaH prajApatisamadyutiH // 29 na dArayogaM bIjaM vA vratamuktaM tapasvinAm // 44 tatpravartasva vaMzAya vardhayAtmAnamAtmanA / yadidaM luptadharmArthaM yuSmAbhiriha nirbhyaiH| AdadhatsvorjitaM tejo dvitIyAM kuru vai tanum // 30 vyAhRtaM sadbhiratyarthamasadbhiriva me matam // 45 sa evamukto munibhirmunirmanasi tADitaH / vapurdIptAntarAtmAnameSa kRtvA manomayam / jagahe tAnRSigaNAnvacanaM cedamabravIt / / 31 / / dArayogaM vinA srakSye putramAtmatanUruham // 46 yathAyaM zAzvato dharmo munInAM vihitaH puraa| / evamAtmAnamAtmA me dvitIyaM janayiSyati / -70 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35. 47 ] harivaMzaparva [35. 74 banyenAnena vidhinA didhakSantamiva prajAH // 47 sahitau vicariSyAvo niSprANanakarAviha // 60 Urvastu tapasAviSTo nivezyore hutAzane / eSo'gnirantakAlasya salilAzI mayA kRtaH / mamanthaikena darbheNa sutasya prabhavAraNima / / 48 dahanaH sarvabhUtAnAM sadevAsurarakSasAm // 61 tasyoraM sahasA bhittvA jvAlAmAlI nirindhanaH / evamastviti so'pyagniH saMvRtajvAlamaNDalaH / jagato dahanAkAGkI putro'gniH samapadyata // 49 pravivezArNavamukhaM nikSipya pitari prabhAm // 62 UrvasyoraM binirbhidya aurvo nAmAntako'nalaH / pratiyAtastato brahmA te ca sarve maharSayaH / didhakSanniva lokAMstrIJjajJe paramakopanaH / / 50 aurvasyAgneH prabhAvajJAH svAM svAM gatimupAzritAH / / utpannamAtrazcovAca pitaraM dIptayA giraa| hiraNyakazipurdRSTvA tadadbhutamapUjayat / kSudhA me bAdhate tAta jagaddhakSye tyajasva mAm // 51 auvaM praNatasarvAGgo vAkyaM cedamuvAca ha / / 64 tridivArohibhirjAlaijRmbhamANo dizo daza / bhagavannadbhutamidaM nirvRttaM lokasAkSikam / nirdahansarvabhUtAni vavRdhe so'ntako'nalaH // 52 tapasA te munizreSTha parituSTaH pitAmahaH / / 65 etasminnantare brahmA munimUrva sabhAjayan / ahaM tu tava putrasya tava caiva mahAvrata / putredaM dhAryatAM tejo lokAnAM kriyatAM dayA // 53 bhRtya ityavagantavyaH zlAghyo'smi yadi karmaNA // asyApatyasya te vipra kariSye sAhyamuttamam / taM mA pazya samApannaM tavaivArAdhane ratam / vAsaM cAsya pradAsyAmi prAzanaM cAgRtopamam / yatsIdeyaM munizreSTha tavaiva syAtparAjayaH // 67 sadhyametanmama vacaH zRNu tvaM vadatAM vara // 54 Urva uvAca / Urva uvAca / dhanyo'smyanugRhIto'smi yasya te'haM gururmataH / dhanyo'smyanugRhIto'smi yanme'dya bhgvaashishoH| nAsti te tapasAnena bhayamoha suvrata // 68 matimetAM dadAtIha paramAnugrahAya vai // 55 imAM ca mAyAM gRhNISva mama putreNa nirmitAm / nirindhanAmagnimayI duHspazA pAvakairapi // 69 prabhAtakAle saMprApte kAGkitavye smaagme| eSA te svasya vaMzasya vshgaarivinigrhe| bhagavastarpitaH putraH kairhavyaiH prApsyate sukham // 56 rakSiSyatyAtmapakSaM ca parAMzca pradahiSyati // 70 na vAsya nivAsaH syAdbhojanaM ca kimAtmakam / vidhAsyati bhavAnasya vIryatulyaM mahaujasaH // 57 evamastviti tAM gRhya praNamya munipuMgavam / jagAma tridivaM hRSTaH kRtArtho dAnavezvaraH / / 71 brhmovaac| saiSA durviSahA mAyA devairapi duraasdaa| pahavAmukhe'sya vasatiH samudre vai bhvissyti| aurveNa nirmitA pUrva pAvakenorvasUnunA / / 72 mama yonirjalaM vipra tacca me toyapaM mukham // 58 tasmiMstu vyutthite daitye nivIyaiSA na saMzayaH / vAhamAse nirataH pibanvArimayaM haviH / zApo hyasyAH purA dattaH sRSTA yenaiva tejasA / / 73 taddhavistava putrasya visRjyAmyAlayaM ca tat // 59 yadyeSA pratihantavyA kartavyo bhagavAnsukhI / khato yugAnte bhUtAnAmeSa cAhaM ca suvrt| / dIyatAM me sakhA zaka toyayonirnizAkaraH / - 71 - Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85. 74] harivaMze [ 36.27 mAyAmetAM haniSyAmi tvatprasAdAna saMzayaH // 74 tato himakarotsRSTAH sabASpA himavRSTayaH / iti zrIharivaMze paJcatriMzo'dhyAyaH // 35 // veSTayanti sma tAnghorAndaityAnmeghagaNA iva // 13 tau pAzazuklAMzudharau varuNendu mhaarnne|| vaizaMpAyana uvAca / janaturhimapAtaizca pAzapAtaizca dAnavAn // 14 dvAvambunAthau samare tau pAzahimayodhinau / evamastviti saMhRSTaH zakrastridazavardhanaH / mRdhe ceraturambhobhiH kSubdhAviva mahArNavau // 15 saMdidezAgrataH somaM yuddhAya zizirAyudham // 1 tAbhyAmAplAvitaM sainyaM tahAnavamadRzyata / gaccha soma sahAyatvaM kuru pAzadharasya vai / jagatsaMvartakAmbhodaiH pravRttairiva saMvRtam // 16 asurANAM vinAzAya jayAthaM ca divaukasAm // 2 tAvudyatAMzupAzau tu zazAGkavaruNAvubhau / tvamapratimavIryazca jyotiSAM cezvarezvaraH / tAM mAyAM zamayAmAstAM devau daiteyanirmitAm // 15 tvanmayaM sarvalokAnAM rasaM rasavido viduH // 3 zItAMzujalanirdagdhAH pAzaizca prasitA mRdhe / kSayavRddhistava vyaktA sAgare khe ca maNDale / na zekuzcalituM daityA viziraskA ivAdrayaH // 18 parivartasyahorAtraM kAlaM jagati yojayan // 4 zItAMzunihatAste tu peturdaityA himArditAH / lokacchAyAmayaM lakSma tavAGke zazasaMsthitam / / himaplAvitasarvAGgA niruSmANa ivAmayaH // 19 na viduH soma devAzca ye ca nakSatrayoginaH // 5 teSAM tu divi daityAnAM viparItaprabhANi ha / tvamAdityapathAdUvaM jyotiSAM copari sthitaH / vimAnAni vicitrANi prapatantyutpatanti ca // 20 tamaH protsArya vapuSA bhAsayasyakhilaM jagat // 6 tAnpAzahastagrathitAMzchAditAzItarazmibhiH / zvetabhAnurhimatanurkotiSAmadhipaH zazI / mayo dadarza mAyAvI dAnavAndivi dAnavaH // 21 abdakRtkAlayogAtmA Ijyo yajJaraso'vyayaH // 7 sa zilAjAlavitatAM gaNDazailATTahAsinIm / . oSadhIzaH kriyAyonirabjayoniranuSNabhAk / pAdapotkaTakUTAgrAM kandarAkIrNakAnanAm // 22 zItAMzuramRtAdhArazcapalaH zvetavAhanaH // 8 siMhavyAghragajAkIrNA nandantI dvipayUthapaiH / tvaM kAntiH kAntavapuSAM tvaM somaH somavRttinAm / IhAmRgagaNAkIrNA pavanAghUrNitadrumAm // 23 saumyastvaM sarvabhUtAnAM timiraghnastvamRkSarAT // 9 nirmitAM svena putreNa krauJcana divi kAmagAm / tadgaccha tvaM sahAnena varuNena varUthinA / prathitAM pArvatI mAyAM sasaje sa samantataH // 24 / zamayasvAsurI mAyAM yathA dahyAma saMyuge // 10 sAzmazabdaiH zilAvarSeH prapatadbhizca pAdapaiH / soma uvAca / nijaghne devasaMghAMstAndAnavAMzcApyajIvayat // 25 yanmA vadasi yuddhArthe devarAja varaprada / naizAkarI vAruNI ca mAye'ntardadhatustataH / eSa varSAmi ziziraM daityamAyApakarSaNam // 11 azmabhizcAyasaghanaiH kiradevagaNAraNe // 26 etAnmacchItanirdagdhAnpazyasva himaveSTitAn / sAzmasaMghAtaviSamA drumaparvatasaMkaTA / vimAyAnvimadAMzcaiva daityasaMghAnmahAhave // 12 / abhavayaurasaMhAryA pRthivI parvatairiva // 27 -72 - Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36. 28 ] harivaMzaparva [36. 57 nAnAhato'zmabhiH kshcicchilaabhishcaapytaadditH| - devapakSe pramudite daityapakSe viSIdati / nAniruddho drumagaNairdevo'dRzyata saMyuge // 28 / tripAdavigrahe dharme adharme pAdavigrahe // 43 tadasaMsrastadhanuSaM bhagnapraharaNAvilam / apAvRte mahAdvAre vartamAne ca satpathe / niSprayatna surAnIkaM varjayitvA gadAdharam // 29 svadharmastheSu varNeSu loke'sminnAzrameSu ca // 44 sa hi yuddhagataH zrImAnIzo na sma vyakampata / prajArakSaNayukteSu bhrAjamAneSu rAjasu / sahiSNutvAjjagatsvAmI na cukrodha gadAdharaH // 30 prazAntakalmaSe loke zAnte tamasi dAruNe // 45 kAlajJaH kAlameghAbhaH samIkSankAlamAhave / agnimArutayostasminvRtte saMgrAmakarmaNi / devAsuravimarda sa draSTukAmo janArdanaH // 31 tanmayA vimalA lokAstAbhyAM jykRtkriyaaH||46 tato bhagavatAdiSTau raNe paavkmaarutau| . pUrvadevabhayaM zrutvA mArutAgnibhavaM mahat / coditau viSNuvAkyena tau mAyAmapakarSatAm // 32 kAlanemiriti khyAto dAnavaH pratyadRzyata // 47 tAbhyAmuddhAntameghAbhyAM pravRddhAnAM mahAmRdhe / bhAskarAkAramukuTaH ziJjitAbharaNAGgadaH / dagdhA sA pArvatI mAyA bhasmabhUtA nanAza ha / / 33 mandarotkIrNasaMkAzo mahArajatasaMvRtaH // 48 so'nalo'nilasaMyuktaH so'nilazcAnalAkulaH / zatapraharaNodanaH zatabAhuH zatAnanaH / daityasenAM dadahaturyugAnteSviva mUJchitau / / 34 zatazIrSaH sthitaH zrImAJzatazRGga ivAcalaH / vAyuH pradhAvitastatra pazcAdagnizca mArutAt / kakSe mahati saMvRddho nidAgha iva pAvakaH // 49 ceraturdAnavAnIke krIDantAvanilAnalau / / 35 dhUmrakezo harizmazrurdaSTrAlauSThapuTAnanaH / bhasmAvayavabhUteSu prapatatsUtpatatsu ca / trailokyAntaravistAri dhArayanvipulaM vapuH // 50 dAnavAnAM vimAneSu vimAneSu samantataH // 36 bAhubhistulayanvyoma kSipanpadbhayAM mahIdharAn / vAtaskandhApavidveSu kRtakarmaNi pAvake / IrayanmukhaniHzvAsairvRSTimanto balAhakAn // 51 mAyAvadhe vinivRtte stUyamAne gadAdhare // 37. tiryagAyataraktAkSaM mandarodapravakSasam / niSprayatneSu daityeSu trailokye muktabandhane / didhakSantamivAyAntaM sarvAndevagaNAnmRdhe // 52 saMprahRSTeSu deveSu sAdhu sAdhviti sarvazaH / / 38 tarjayantaM suragaNAMzchAdayantaM dizo daza / jaye dazazatAkSasya mayasya ca parAjaye / saMvartakAle tRSitaM dRptaM mRtyumivotthitam // 53 dikSu sarvAsu zuddhAsu pravRtte dharmasaMstare // 39 sutalenocchrayavatA vipulAGguliparvaNA / apAvRte candrapathe svayanasthe divAkare / lambAbharaNapUrNena kiMciccalitavarmaNA // 54 prakRtistheSu lokeSu nRSu cAritrabandhuSu // 40 ucchritenAgrahastena dakSiNena vapuSmatA / abhinnabandhane mRtyau hUyamAne hutaashne| dAnavAndevanihatAnuttiSThata iti bruvan // 55 yajJazobhiSu deveSu svargArtha darzayatsu ca // 41 taM kAlanemi samare dviSatAM kAlasaMmitam / lokapAleSu sarveSu dikSu saMyAnavartiSu / vIkSanti sma surAH sarve bhayavitrastalocanAH // 56 bhAve tapasi zuddhAnAmabhAve pApakarmaNAm // 42 / taM sma vIkSanti bhUtAni kramantaM kAlaneminam / harivaMza 11 -73 - Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36. 57 ] . harivaMze ( 37.25 trivikrame vikramantaM nArAyaNamivAparam / / 57 paTTisairbhiNDipAlaizca parighaizcottamAyasaiH // 10 socchrayanprathamaM pAdaM mArutAghUrNitAmbaram / ghAtanIbhizca gurvIbhiH zataghnIbhistathaiva c| : prAkrAmadasuro yuddhe trAsayansarvadevatAH // 58 / yugairyatraizca nirmuktairargalaizcAgratADitaiH // 11. sa mayenAsurendreNa pariSvaktaH kramaraNe / dobhizcAyatapInAbhiH prAsaiH pAzaizca mudgaraiH / / kAlanemirbabhau daityaH saviSNuriva mandaraH // 59 sapaileMlihyamAnaizca visarpadbhizca sAyakaiH // 12 atha pravivyathurdevAH sarve zakrapurogamAH / vatraiH praharaNIyaizca dIpyadbhizcApi tomaraiH / dRSTvA kAlamivAyAntaM kAlanemi bhayAvaham // 60 vikozaizvAsibhistIkSNaiH zUlaizca shitnirmlaiH||13 iti zrIharivaMze SaTtriMzattamo'dhyAyaH // 36 // te vai saMdIptamanasaH pragRhItottamAyudhAH / kAlanemi puraskRtya tasthuH saMgrAmamUrdhani // 14 37. sA dIptazastrapravarA daityAnAM zuzubhe camUH / vaizaMpAyana uvaac| dyaurnimIlitanakSatrA ghananIlAmbudAgame // 15 dAnavAnAM tu piprISuH kAlanemiH sa dAnavaH / devatAnAmapi camurmumude shkrpaalitaa| vyavardhata mahAtejAstapAnte jalado yathA // 1 dIptA zItoSNatejobhyAM candrabhAskaratejasA // 16 taM trailokyAntaragataM dRSTvA te dAnavezvarAH / bAyuvegavatI saumyA tArAgaMNapatAkinI / uttasthuraparizrAntAH prApyevAmRtamuttamam / / 2 toyadAviddhavasanA grahanakSatrahAsinI // 17 te vItabhayasaMtrAsA mayatArapurogamAH / yamendravaruNairguptA dhanadena ca dhiimtaa| . rejurAyodhanagatA dAnavA yuddhakAGgiNaH // 3 saMpradIptAgnipavanA nArAyaNaparAyaNA / / 18 mantramabhyasyatAM teSAM vyUhaM ca paridhAvatAm / sA samudraughasadRzI divyA devamahAcamaH / prekSatAM cAbhavatprItirdAnavaM kAlaneminam // 4 rarAjAsvavatI bhImA yakSagandharvazAlinI // 19 ye tu tatra mayasyAsanmukhyA yuddhapuraHsarAH / tayozcambostadAnIM tu babhUva sa samAgamaH / te'pi sarve bhayaM tyaktvA hRSTA yoddhamupasthitAH // 5 dyAvApRthivyoH saMyogo yathA syAdyugaparyaye / 20 mayastAro varAhazca hayagrIvazca vIryavAn / tadyuddhamabhavaddhoraM devadAnavasaMkulam / vipracittisutaH zvetaH kharalambAvubhAvapi // 6 kSamAparAkramamayaM darpasya vinayasya ca // 21 ariSTo baliputrazca kizorauSTrau tathaiva ca / nizcakramubalAbhyAM tu tAbhyAM bhImAH surAsurAH / svarbhAnuzcAmaraprakhyo vaktrayodhI mahAsuraH / / 7 pUrvAparAbhyAM saMrabdhAH saagraabhyaamivaambudaaH||22 ete'straviduSaH sarve sarve tapasi saMsthitAH / tAbhyAM balAbhyAM saMhRSTAzcaruste devadAnavAH / dAnavAH kRtino jagmuH kAlaneminamuttamam / / 8 vanAbhyAM pArvatIyAbhyAM puSpitAbhyAM yathA gajAH // te gadAbhizca gurvIbhizcakraizca saparazvadhaiH / samAjaghnustato bherIH zaGkhAndadhmuzca naikazaH / kAlakalpaizca musalaiH kSepaNIyaizca mudgaraiH // 9 sa dyAM divaM bhuvaM caiva dizazca samapUrayat // 24 azmabhizcATTasadRzairgaNDazailaizca daMzitaiH / jyAghAtatalanirghoSo dhanuSAM kUjitAni c| -74 - Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. 25 ] harivaMzaparva [ 37. 55 . duMdumInAM ca ninadA daityamantardadhuH svanam // 25 paJcAsyAH kRSNavapuSo lelihanta ivoragAH // 40 te'nyonyamamisaMpetuH pAtayantaH parasparam / / so'sajAlaibahuvidhairdhanurbhiH paridhairapi / babhanjurbAhubhirbAhUndvaMdvamanye yuyutsavaH / / 26 divyamAkAzamAvatre parvatairucchritairiva // 41 devatAstvazanIrghorAH parighAMzcottamAyasAn / so'nilodbhUtavasanastasthau saMgrAmamUrdhani / sasa rAjau nistriMzAngadA gurvIzca dAnavAH / / 27 / saMdhyAtapaprastazikhaH sAkSAnmerurivAcalaH // 42 gadAnipAtairbhagnAGgA bANaizca zakalIkRtAH / UruvegapratikSiptaH zailazRGgAprapAdapaiH / paripeturbhRzaM kecinyubjAH kecicca jajJire / / 28 apAtayadevagaNAnvaphreNeva mahAgirIn / / 43 tato rathaiH saturagairvimAnaizcAzugAmibhiH / bahubhiH zastranistriMzaizchinnabhinnazirorasaH / samIyuste susaMrabdhA roSAdanyonyamAhave // 29 / / na zekuzcalituM devAH kAlanemihatA yudhi // 44 saMvartamAnAH samare vivartentastathApare / muSTibhinihatAH kecitkeciddhi vidalIkRtAH / rathA rathenirudhyante padAtAzca padAtibhiH / / 30 yakSagandharvapatagAH petuH saha mahoragaiH // 45 teSAM rathAnAM tumulaH sa zabdaH zabdavAhinAm / tena vitrAsitA devAH samare kAlaneminA / nabhaH sasvAna hi yathA nabhasye jaladasvanaiH / / 31 na zekuryatnavanto'pi yatnaM kartuM vicetasaH // 46 babhacire rathAnkecitkecitsaMmRditA rathaiH / tena zakraH sahasrAkSaH saMditaH zarabandhanaiH / saMbAdhameke saMprApya na zekuzcalituM rathAH // 32 airAvatagataH saMkhye calituM na zazAka ha // 4. anyonyamanye samare doAmutkSipya darpitAH / nirjalAmbhodasadRzo nirjalArNavasaprabhaH / saMvAdamAnAbharaNA jaghnustatrAsicarmiNaH // 33 nirvyApAraH kRtastena vipAzo varuNo mRdhe // 48 astrairanye vinirbhinnA raktaM vemurhatA yudhi / raNe vaizravaNastena pariSaiH kAmarUpibhiH / bharajalAnAM sadRzA jaladAnAM samAgame // 34 vilapallokapAlezastyAjito dhanadakriyAm // 49 tadanazastraprathitaM kSiptorikSaptagadAvilam / yamaH sarvaharastena mRtyupraharaNo raNe / devadAnavasaMkSubdhaM saMkulaM yuddhamAbabhau // 35 yAmyAmavasthAgamaro nItaH svAM dizamAvizat // 50 tahAnavamahAmedhaM devAyudhavirAjitam / sa lokapAlAnutsAdya hRtvA teSAM ca karma tat / anyonyabANavarSa tayuddhadurdinamAbabhau // 36 dikSu sarvAsu dehaM svaM caturdhA vidadhe tadA // 51 etasminnantare kruddhaH kAlanemiH sa dAnavaH / sa nakSatrapathaM gatvA divyaM svarbhAnudarzitam / vyavardhata samudraughaiH pUryamANa ivAmbudaH // 37 jahAra lakSmI somasya taM cAsya viSayaM mahat / / tasya vidyuJcalApIDAH pradIptAzanivarSiNaH / cAlayAmAsa dIptAMzuM svargadvArAtsa bhAskaram / gAvAnnAgaziraHprakhyA viniSpeturbalAhakAH // 38 sAyanaM cAsya viSayaM jahAra dinakarma ca // 53 krodhAnniHzvasatastasya bhrUbhedasvedavarSiNaH / so'gniM devamukhe dRSTvA cakArAtmamukhezayam / sAgniniSpeSapavanA mukhAnnizcerurarciSaH / / 36 vAyuM ca tarasA jitvA cakArAtmavazAnugam // 54 tiryagUdhaM ca gagane vavRdhustasya bAhavaH / sa samudrAnsamAnIya sarvAzca sarito balAt / -75 - Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. 55] harivaMze [ 38. 24 cakArAtmavaze vIryAdehabhUtAzca sindhavaH // 55 / / ananto bhoginAmapsu svayaMbhUzca svayaMbhuvaH // 9 ApaH sa vazagAH kRtvA divijAtAzca bhUmijAH / ayaM sa nAtho devAnAmasmAbhirviprakRSyatAm / sthApayAmAsa jagatIM suguptAM dharaNIdharaiH // 56 asya krodhaM samAsAdya hirnnykshipurhtH|| 10 sa svayaMbhUrivAbhAti mahAbhUtapatirmahAn / asya cchAyAM samAzritya devA makhamukhe sthitAH / sarvalokamayo daityaH sarvalokabhayAvahaH // 57 AjyaM maharSibhirdattamabhuvanti tridhA hutam // 11 sa lokapAlaikavapuzcandrasUryagrahAtmavAn / / ayaM sa nidhane hetuH sarveSAM daivatadviSAm / pAvakAnilasaMghAto rarAja yudhi dAnavaH // 58 asya cakraM praviSTAni kulAnyasmAkamAhave // 12 pArameSTye sthitaH sthAne lokAnAM prabhavApyaye / ayaM sa kila yuddheSu surArthe tyktjiivitH| taM tuSTuvudaityagaNA devA iva pitAmaham // 59 savitustejasA tulyaM cakraM kSipati zatruSu // 13 iti zrIharivaMze spttriNshttmo'dhyaayH|| 37 // ayaM sa kAlo daityAnAM kAlabhUte mayi sthite / atikrAntasya kAlasya phalaM prApsyati durmatiH // 14 38 diSTyedAnI samakSaM me viSNureSa samAgataH / vaizaMpAyana uvaac| adya madANaniSpiSTo mayyeva praNamiSyati // 15 paJca taM nAbhyavartanta viparItena karmaNA / yAsyAmyapacitiM diSTyA pUrveSAmadya sNyuge| vedo dharmaH kSamA satyaM zrIzca nArAyaNAzrayA // 1 imaM nArAyaNaM hatvA dAnavAnAM bhayAvaham // 16 sa teSAmanupasthAnAtsakrodho dAnavezvaraH / kSiprameva vadhiSyAmi raNe nArAyaNaM zaraiH / / vaiSNavaM padamanvicchanyayau nArAyaNAntikam / / 2 jAtyantaragato hyeSa mRdhe bAdhati dAnavAn // 17 sa dadarza suparNasthaM zaGkhacakragadAdharam / eSo'ntakaH purA bhUtvA padmanAbha iti smRtaH / dAnavAnAM vinAzAya bhrAmayantaM gadAM zubhAm // 3 jaghAnekArNave ghore tAvubhau mdhukaittbhau|| 18 sajalAmbhodasadRzaM vidyutsadRzavAsasam / dvidhAbhUtaM vapuH kRtvA siMhAdhaM narasaMsthitam / svArUDhaM svarNapatrADhyaM zikhinaM kAzyapaM khagam // 4 pitaraM me jaghAnaiko hiraNyakazipuM purA // 19 dRSTvA daityavinAzAya raNe svasthamavasthitam / zubhaM garbhamadhattainamaditirdevatAraNiH / dAnavo viSNumakSobhyaM babhASe kSubdhamAnasaH // 5 trIlalokAMzca jahAraiSa kramamANastribhiH kramaiH // 20 ayaM sa ripurasmAkaM pUrveSAM dAnavarSiNAm / bhUyastvidAnI samare saMprApte tArakAmaye / arNavAvAsinazcaiva madhoH kaiTabhasya ca // 6 mayA saha samAgamya sadevo vinaziSyati // 21 ayaM sa vigraho'smAkamazAmyaH kila kathyate / sa evamuktvA bahudhA kSipannArAyaNaM raNe / yena naH saMyugeSvadya bahavo dAnavA hatAH // 7 vAgbhirapratirUpAbhiyuddhamevAbhyarocayat // 22 ayaM sa nighRNo yuddhe strIbAlanirapatrapaH / kSipyamANo'surendreNa na cukopa gadAdharaH / yena dAnavanArINAM sImantoddharaNaM kRtam // 8 kSamAbalena manasA sasmitaM vAkyamabravIt // 23 ayaM sa viSNurdevAnAM vaikuNThazca divaukasAm / / alaM darpabalaM daitya sthiraM makrodhajaM balam / - 76 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38. 24 ] harivaMzapava [ 38. 58 hatastvaM darpajairdoSaiH kSamA yo'tItya bhASase // 24 / sa sUryakaratulyAbhaM sahasrAramarikSayam / adhamastvaM mama mato dhigetattava vAgbalam / dIptAgnisadRzaM ghoraM darzanIyaM sudarzanam // 39 na tatra puruSAH santi yatra garjanti yoSitaH // 25 / suvarNareNuparyantaM vajranAbhaM bhayAvaham / ahaM tvAM daitya pazyAmi pUrveSAM mArgagAminam / medosthimajjArudhiraiH siktaM dAnavasaMbhavaiH // 40 prajApatikRtaM setuM ko bhittvA khastimAnvrajet // advitIyaM prahAreSu kSuraparyantamaNDalam / adya tvAM nAzayiSyAmi devavyAghAtakAriNam / sragdAmamAlAvitataM kAmagaM kAmarUpiNam // 41 sveSu sveSu ca sthAneSu sthApayiSyAmi devatAH // 27 svayaM svayaMbhuvA sRSTaM bhayadaM sarvavidviSAm / evaM bruvati vAkyaM tu mRdhe zrIvatsadhAriNi / maharSiroSairAviSTaM nityamAhavadarpitam // 42 jahAsa dAnavaH krodhAddhastAMzcakre ca sAyudhAn // kSepaNAdyasya muhyanti lokAH ssthaannujNgmaaH| sa bAhuzatamudyamya sarvAstragrahaNaM raNe / kravyAdAni ca bhUtAni tRptiM yAnti mahAmRdhe // 43 krodhAdrudhiraraktAkSo viSNorvakSasyatADayat // 29 tamapratimakarmANaM samAnaM sUryavarcasA / dAnavAzcApi samare mayatArapurogamAH / cakramudyamya samare krodhadIpto gadAdharaH // 44 udyatAyudhanistriMzAH sarve viSNumabhidravan // 30 saMmuSNandAnavaM tejaH samare svena tejsaa| sa tADyamAno'tibalairdaityaiH srvaayudhodytaiH| ciccheda bAhUMzcakreNa zrIdharaH kAlaneminaH // 45 na cacAla hariyuddhe'kampyamAna ivAcalaH // 31 taJca vaktrazataM ghoraM sAgnicUrNATTahAsi yat / saMsaktazca suparNena kAlanemirmahAsuraH / tasya daityasya cakreNa pramamAtha balAddhariH // 46 sarvaprANena mahatIM gadAmudyamya bAhubhiH / sa cchinnabAhurvizirA na prAkampata dAnavaH / mumoca jvalitAM ghorAM saMrabdho garuDopari // 32 kabandhAvasthitaH saMkhye vizAkha iva pAdapaH // 4. karmaNA tena daityasya viSNurvismayamAgamat / taM vitatya mahApakSau vAyoH kRtvA samaM javam / yena tasya suparNasya patitA mUrdhni sA gadA // 33 urasA pAtayAmAsa garuDaH kAlaneminam // 48 supaNaM vyathitaM dRSTvA kSataM ca vapurAtmanaH / sa tasya deho vimukho vizAkhaH khAtparibhraman / krodhAtsaMraktanayano vaikuNThazcakramAdade // 34 . nipapAta divaM tyaktvA kSobhayandharaNItalam // 49 vyavardhata ca vegena suparNena samaM vibhuH / tasminnipatite daitye devAH sarSigaNAstadA / bhujAzcAsya vyavardhanta vyApnuvanto dizo daza // 35 sAdhu sAdhviti vaikuNThaM sametAH prtypuujyn||50 sa dizaH pradizazcaiva khaM ca gAM caiva pUrayan / apare ye tu daityA vai yuddhe dRSTaparAkramAH / bavRdhe sa punalokAnkrAntukAma ivaujasA // 36 te sarve bAhubhiAptA na zekuzcalituM raNe / / 51 saM jayAya surendrANAM vardhamAnaM nbhstle| kAMzcitkezeSu jagrAha kAMzcitkaNThe nyapIDayat / aSayaH saha gandharvaistuSTuvurmadhusUdanam // 37 pATayankasyacidvaktraM madhye kAMzcidagRhyata // 52 siyAM kirITena likhansAbhramambaramambaraiH / te gadAcakranirdagdhA gatasattvA gatAsavaH / pahaSAmAkramya vasudhAM dizaH pracchAdya baahubhiH|| gaganAdbhaSTasarvAGgA nipeturdharaNItale // 53 -77 - Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38. 54 ] harivaMze [39. 1 teSu sarveSu daityeSu hateSu puruSottamaH / RkSaiH saha yathAyogaM kAlaM parata cndrmaaH| tasthau zakrapriyaM kRtvA kRtakarmA gadAdharaH / / 54 andaM ghRtumukhaM sUryo bhajatAmayanaiH saha // 69 tasminvimarde nivRtte saMgrAme tArakAmaye / / AjyabhAgAH pravartantAM sadasyairabhipUjitAH / taM dezamAjagAmAzu brahmA lokapitAmahaH // 55 hUyantAmamayo viprairvedadRSTena karmaNA // .. sarvairbrahmarSibhiH sAdhaM gandharvaiH sApsarogaNaiH / devAzca balihomena svAdhyAyena maharSayaH / devadevo hariM devaM pUjayanvAkyamabravIt // 56 zrAddhena pitarazcaiva tRptiM yAntu yathAsukham // 01 kRtaM deva mahatkarma surANAM zalyamuddhRtam / vAyuzcaratu mArgasthavidhA dIpyatu pAvakaH / / vadhenAnena daityAnAM vayaM ca paritoSitAH // 5. trayo varNAzca lokAMstrIstarpayantvAtmajairguNaiH // 42 yo'haM tvayA hato viSNo kAlanemirmahAsuraH / kratavaH saMpravartantAM dIkSaNIyairdvijAtibhiH / tvameko'sya mRdhe hantA nAnyaH kazcana vidyte||58 dakSiNAzcApi vartantAM yathoktaM sarpasatriNAm // 73 eSa devAnparibhavallokAMzca sacarAcarAn / gAzca sUryo rasAnsomo vAyuH prANAMzca prANiSu / RSINAM kadanaM kRtvA mAmapi pratigarjati // 59 tarpayantaH pravartantAM zivaiH saumyaizca karmabhiH / / 74 tadanena tavogeNa parituSTo'smi karmaNA / yathAvadanupUrveNa mahendra salilohAH / yadayaM kAlatulyAbhaH kAlaneminipAtitaH // 60 trailokyamAtaraH sarvAH sAgaraM yAntu nimnagAH // 75 tadAgacchasva bhadraM te gacchAma divamuttamam / daityebhyastyajyatAM mItiH zAnti vrajata devatAH / brahmarSayastvAM tatrasthAH pratIkSante sadogatAH // 61 svasti vo'stu gamiSyAmi brahmalokaM snaatnm|| 6 kiM cAhaM tava dAsyAmi varaM varabhRtAM vara / / svagRhe svargaloke vA saMgrAme vA vizeSataH / sureSvapi sadaityeSu varANAM varado bhavAn // 62 visrambho vo na gantavyo nityaM kSudrA hi daanvaaH|| niryAtayaitatrailokyaM sphItaM nihatakaNTakam / chidreSu praharantyete na caiSAM saMsthitidhruvA / asminneva mRdhe viSNo zakrAya sumahAtmane // 63 saumyAnAmRjubhAvAnAM bhavatAM cArjavA matiH // 78 evamukto bhagavatA brahmaNA harirIzvaraH / evamuktvA suragaNAnviSNuH satyaparAkramaH / devAJzakamukhAnsarvAnuvAca zubhayA girA // 64 jagAma brahmaNA sAdhaM brahmalokaM mahAyazAH // 79 zrayatAM tridazAH sarve yAvantaH stha samAgatAH / etadAzcaryamabhavatsaMgrAme tArakAmaye / zravaNAvahitairdehaiH puraskRtya puraMdaram // 65 dAnavAnAM ca viSNozca yanmAM tvaM pripRcchsi||80 asminnaH samare sarve kAlanemimukhA hatAH / / iti zrIharivaMze aSTatriMzattamo'dhyAyaH // 38 // dAnavA vikramopetAH zakrAdapi mahattarAH // 66 asminmahati saMkrande dvAveva tu viniHsRtau| vairocanizca daityendraH svarbhAnuzca mahAgrahaH // 67 janamejaya uvAca / tadiSTAM bhajatAM zakro dizaM varuNa eva ca / brahmaNA devadevena sAdhaM salilayoninA / yAmyAM yamaH pAlayatAmuttarAM ca dhanAdhipaH // 68 / brahmalokaM gato brahmanvaikuNThaH kiM cakAra ha // 1 -78 - Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39. 2] harivaMzaparva - [39. 29 kimartha cAdidevena nItaH slilyoninaa| eSa pAraM paraM caiva lokAnAM veda mAdhavaH // 16 viSNurdaityavadhe vRtta devairakRtasakriyaH / / 2 / / asya devAndhakArasya mArgitavyasya daivtaiH| brahmaloke ca kiM sthAnaM kaM vA yogamupAsta sH| zRNu vai yattadA vRttaM brahmaloke purAtanam // 17 kaM vA dadhAra niyama sa vibhurbhUtabhAvanaH // 3 sa gatvA brahmaNo lokaM dRSTvA paitAmahaM pdm| kathaM tatrAsatastasya vizvaM jagadidaM mahat / / vavande tAnRSInsarvAnviSNurArSeNa karmaNA // 18 zriyamApnoti vipulAM surAsuranarArcitAm // 4 so'gni prAksavane dRSTvA hUyamAnaM maharSibhiH / kathaM svapiti dharmAnte budhyate cAmbudakSaye / avandata mahAtejAH kRtvA paurvAhikaM vidhim // kathaM ca brahmalokastho dhuraM vahati laukikIm // 5 sa dadarza makheSvAjyairijyamAnaM maharSibhiH / caritaM tasya viprendra divyaM bhagavato divi / bhAgaM yajJiyamanAnaM svadehamaparaM sthitam // 20 vistareNa yathAtattvaM sarvamicchAmi veditum // 6 abhivAdyAbhivAdyAnAmRSINAM brahmavarcasAm / vaizaMpAyana uvAca / paricakrAma so'cintyo brahmalokaM sanAtanam // 21 zRNu nArAyaNAsyAdau vistareNa pravRttayaH / / sa dadarzocchritAnyUpAMzcaSAlAgravibhUSitAn / brahmalokaM yathArUDho brahmaNA saha modate // 7 makheSu ca brahmarSibhiH zatazaH kRtalakSaNAn // 22 kAmaM tasya gatiH sUkSmA devairapi durAnugA / AjyadhUmaM samAghrAya zRNvanvedAndvijeritAn / yattu zakSyAmyahaM vaktuM tanme nigadataH zRNa // 8 yajJairijyantamAtmAnaM pazyaMstatra cacAra ha / / 23 eSa lokamayo devo lokAzcaitanmayAstrayaH / tamUcurRSayo devAH sadasyAH sadasi sthitAH / eSa devamayazcaiva devAzcaitanmayA divi // 9 ayogtbhujaaH sarve pavitrAntaritAnanAH // 24 devena vardhate yaddhi sarva taddhi janArdanAt / khAgataM te surazreSTha padmanAbha mahAdyute / yatpravRttaM ca devebhyastadviddhi madhusUdanAt // 10 idaM yajJiyamAtithyaM matrataH pratigRhyatAm // 25 amISomamayaM lokaM yaM vidurviduSo janAH / tvamasya yajJapUtasya pAtraM pAdyasya pAvanaH / taM somamagniM lokaM ca veda viSNuM pitaamhH||11 atithistvaM hi manoktaH sa dRSTaH satataM mtH||26 kSIrAdyathA daghi bhavedanaH sarpiryathA bhavet / tvayi yoddhaM gate viSNo na prAvartanta naH kriyAH / madhyamAneSu bhUteSu tathA loko janArdanAt // 12 avaiSNavasya yajJasya na hi karma vidhIyate // 27 yathendriyaizca bhUtaizca paramAtmA vidhIyate / sadakSiNasya yajJasya tvatprasUtaM phalaM bhavet / tathA vedaizca devazca lokaizca vidito hariH // 13 yadyAtmAnamihAsmAbhirijyamAnaM nirIkSase // 28 yathA bhUtendriyAvAptirvihitA bhuvi dehinAm / evamastviti tAnviprAnbhagavAnpratyapUjayat / tathA prANezvarAvAptirdevAnAM divi vaiSNavI // 14 / mumude brahmalokastho brahmaiva hi pitAmahaH // 29 satriNAM satraphaladaH pavitraM paramAtmavAn / iti zrIharivaMze ekonacatvAriMzo'dhyAyaH // 39 // lokatanadharo hyeSa matrairmatra ivArcyate // 15 asya pAraM na pazyanti bahavaH pAratatriNaH / -79 - Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. 1] harivaMze [40. 29 na taM veda svayaM brahmA nApi brhmrssyo'vyyaaH| vaizaMpAyana uvAca / viSNu nidrAmayaM yogaM praviSTaM tapasAvRtam // 15 RSibhiH pUjitastaistu viveza harirIzvaraH / te tu brahmarSayaH sarve pitaamhpurogmaaH| paurANaM brahmasadanaM divyaM nArAyaNAzramam // 1 na vidustaM kacitsuptaM kvacidAsInamAsane // 16 sa tatra vivize hRSTastAnAmadhya sadogatAn / jAgarti ko'tra kaH zete kaH zvasankazca nenggte| praNamya cAdidevAya brahmaNe padmayonaye // 2 ko bhogavAnko dyutimAnkRSNAkRSNatarazca kaH // svena nAmnA parijJAtaM sa taM nArAyaNAzramam / vimRzanti sma taM devaM divyAbhirupapattibhiH / pravizanneva bhagavAnAyudhAni vyasarjayat / / 3 na cainaM zekuranveSTuM karmato janmato'pi vA // 18 sa tatrAmbupatiprakhyaM dadarzAlayamAtmanaH / kathAbhistatpradiSTAbhirye tasya caritaM viduH| vadhiSThitaM bhUtagaNaiH zAzvataizca maharSibhiH // 4 purANaM taM purANeSu RSayaH saMpracakSate // 19 / / saMvartakAmbudopetaM nakSatrasthAnasaMkulam / zrUyate cAsya caritaM deveSvapi purAtanam / .. timiraughaparikSiptamapradhRSyaM surAsuraiH // 5 mahApurANAtprabhRti paraM tasya na vidyate // 20 na tatra viSayo vAyornendo pi vivasvataH / yaccAsya veda vedo'pi caritaM svaprabhAvajam / vapuSA padmanAbhasya sa dezastejasA vRtaH / / 6 tenemAH zrutayo vyAptA vaidikA laukikAzca yaaH|| sa tatra pravizanneva jaTAbhAraM samudvahan / / bhavakAle bhavatyeSa lokAnAM bhUtabhAvanaH / sa sahasrazirA bhUtvA zayanAyopacakrame // 7 dAnavAnAmabhAvAya jAgarti madhusUdanaH // 22 lokAnAmantakAlajJA kAlI nynshaalinii| yadainaM vIkSituM devA na zekuH suptamacyutam / upatasthe mahAtmAnaM nidrA taM kAlarUpiNI // 8 tataH svapiti dharmAnte jAgarti jaladakSaye // 23 sa zizye zayane divye smudraambhodshiitle| tasminsupte na vartante matrapUtAH kratukriyAH / harirekArNavoktena vratena vratinAM varaH // 9 zaratpravRttayajJo hi jAgarti madhusUdanaH // 24 taM zayAnaM mahAtmAnaM bhavAya jagataH prabhum / tadidaM vArSikaM cakraM kArayatyambudezvaraH / upAsAMcakrire viSNu devAH sarSigaNAstadA // 10 vaiSNavaM karma kurvANaH supte viSNau puraMdaraH // 25 tasya suptasya zuzubhe nAbhimadhyAtsamutthitam / yA hyeSA gahvarI mAyA nidreti jagati sthitA / Adyasya sadanaM padmaM brahmaNaH sUryasaMnibham // 11 akasmAheSiNI ghorA kAlarAtrirmahIkSitAm // 26 brahmasUtrodyatakaraH svapanneva mahAmuniH / asyAstanustamodvArA nizAdivasanAzinI / Avartayati lokAnAM sarveSAM kAlaparyayam / / 12 jIvitArdhaharI ghorA sarvaprANabhRtAM bhuvi // 27 vivRtAttasya vadanAnniHzvAsapavaneritAH / naitayA kazcidAviSTo jambhamANo muhurmuhuH / prajAnAM patayo hyodhairniSpatanti vizanti ca // 13 - zaktaH prasahituM vegaM majanniva mahArNave // 28 te saSTAH prANinAmoghA vibhaktA brahmaNA svym| annajA bhuvi mAnAM zramajA vA kathaMcana / caturdhA khAM gatiM jagmuH kRtAntoktena karmaNA // | naizA bhavati lokasya nigA sarvasya laukikI // 29 -80 - Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. 30 ] harivaMzaparva [ 41. 9 svapnAnte kSIyate hyeSA prAyazo bhuvi dehinAm / tAnuvAca haridevAnnidrAvizrAntalocanaH / mRtyukAle ca bhUtAnAM prANAnnAzayate bhRzam // 30 tattvadRSTArthayA vAcA dharmahetvarthayuktayA // 44 deveSvapi dadhArainAM nAnyo nArAyaNAdRte / kuto vA vigraho devAH kuto vo bhayamAgatam / sakhI sarvaharasyaiSA mAyA viSNuzarIrajA // 31 kasya vA kena vA kArya kiM vA mayi na vartate // saiSA nArAyaNamukhe dRSTA kamalalocanA / na khalvakuzalaM loke vartate dAnavotthitam / lokAnalpena kAlena bhajate bhUtamohinI // 32 nRNAmAyAsajananaM zIghramicchAmi veditum // 46 evameSA hitArthAya lokAnAM kRssnnvrtmnaa| eSa brahmavidAM madhye vihAya zayanottamam / dhriyate sevanIyena patineva pativratA // 33 . zivAya bhavatAmarthe sthitaH kiM karavANi vH|| 47 sa tayA nidrayA chnnstsminnaaraaynnaashrme| . iti zrIharivaMze catvAriMzattamo'dhyAyaH // 40 // zete sma hi tadA vissnnurmohynyjgdvyyH|| 34 tasya varSasahasrANi zayAnasya mahAtmanaH / jagmuH kRtayugaM caiva tretA caiva yugottamam // 35 vaizaMpAyana uvAca / sa tu dvAparaparyante dRSTvA lokAnsuduHkhitAn / / tacchrutvA viSNugaditaM brahmA lokapitAmahaH / prAbudhyata mahAtejAH stUyamAno maharSibhiH / / 36 uvAca paramaM vAkyaM hitaM sarvadivaukasAm // 1 RSaya UcuH / nAsti kiMcidbhayaM viSNo surANAmasurAntaka / jahIhi nidrAM sahajA bhuktapUrvAmiva srajam / yeSAM bhavAnabhayadaH karNadhAro raNe raNe // 2 ime te brahmaNA sAdhaM devA darzanakAGkSiNaH // 37 zake jayati deveze tvayi cAsurasUdane / ime tvAM brahmaviduSo brahmasaMstavavAdinaH / dharme prayatamAnAnAM mAnavAnAM kuto bhayam // 3 vardhayanti hRSIkeza RSayaH saMzitavratAH // 38 satye dharme ca niratA mAnavA vigatajvarAH / eteSAmAtmabhUtAnAM bhUtAnAM bhUtabhAvana / nAkAladharmaNA mRtyuH zaknoti prasamIkSitum // 4 zRNu viSNo zubhAM vAcaM bhuuvyomaagynilaambhsaam|| mAnavAnAM ca patayaH pArthivAzca parasparam / ime tvA sapta munayaH sahitA munimaNDalaiH / SaDbhAgamupayuJjAnA na bhedaM kurvate mithaH // 5 stuvanti deva divyAbhirgeyAbhirgIrbhiraJjasA // 40 te prajAnAM zubhakarAH karadairavigarhitAH / uttiSTha zatapatrAkSa padmanAbha mahAdyute / akarairviprayuktArthAH kozamApUrayansadA // 6 kAraNaM kiMcidutpannaM devAnAM kAryagauravAt / / 41 sphItAJjanapadAnsvAnsvAnpAlayantaH kSamAparAH / vaizaMpAyana uvaac| atIkSNadaNDAzcaturo varNAjugupuraJjasA // 7 sa saMkSipya jagatsarvaM timiraughaM vidArayan / nodvejanIyA bhUtAnAM sacivaiH sAdhu pUjitAH / udatiSThaddhRSIkezaH zriyA paramayA jvalan // 42 caturaGgabalairyuktAH SaDguNAnupayuJjate // 8 sa dadarza surAnsarvAnsametAnsapitAmahAn / dhanurvedaparAH sarve sarve vedeSu niSThitAH / vivakSataH prakSubhitAJjagadarthe samAgatAn // 43 | yajanti ca yathAkAlaM yajJairvipuladakSiNaiH // 9 harivaMza 11 -81 - Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41. 10 ] harivaMze [ 42.5 vedAnadhItya dIkSAbhirmaharSInbrahmacaryayA / asyA hi pIDane doSo mahAnsyAnmadhusUdana / zrAddhaizca medhyaiH zatazastarpayanti pitAmahAn // 10 kriyAlopazca lokAnAM dUSitaM ca jagadbhavet // 25 naiSAmaviditaM kiMcitrividhaM bhuvi vidyate / zrAmyate vyaktameveyaM pArthivaughaprapIDitA / vaidikaM laukikaM caiva dharmazAstroktameva ca // 11 sahajA vA kSamAM tyaktvA calatvamacalA gatA // 26 te parAvaradRSTArthA mhrssismtejsH| . tadasyAH zrutavantaH sma taccApi bhavatA zrutam / bhUyaH kRtayugaM kartumutsahante narAdhipAH // 12 bhArAvataraNArthaM hi mantrayAmastvayA saha / / 27 teSAmeva prabhAvena zivaM varSati vAsavaH / satpathe hi sthitAH sarve rAjAno rASTravardhanAH / yathArthaM ca vavurvAtA virajaskA dizo daza // 13 narANAM ca trayo varNA brAhmaNAnanuyAyinaH // 28 nirutpAtA ca vasudhA supracArAzca vai grahAH / sarva satyamayaM vAkyaM varNA dharmaparAstathA / candramAzca sanakSatraH saumyaM carati yogataH // 14 sarve vedaparA viprAH sarve vipraparA narAH // 29 anulomakaraH sUryo ayane dve cacAra ha / evaM jagati vartante manuSyA dharmakAraNAt / . ' havyaizca vividhai stRptaH zubhagandho hutAzanaH // 15 yathA dharmavadho na syAttathA matraH pravartatAm // 30 evaM samyakpravRtteSu nivRtteSvaparAdhataH / satAM gatiriyaM nAnyA dharmazcAsyAH susAdhanam / tarpayatsu mahIM kRtsnAM nRNAM kAlabhayaM kRtaH // 16 / rAjJAM caiva vadhaH kAryo dharaNyA bhAranirNaye // 31 teSAM jvalitakIrtInAmanyonyamanuvartinAm / tadAgaccha mahAbhAga saha vai mantrakAraNAt / rAjJAM balaibalavatAM pIDyate vasudhAtalam // 17 vrajAma meruzikharaM puraskRtya vasuMdharAm // 32 seyaM bhAraparizrAntA pIDyamAnA narAdhipaiH / iti zrIharivaMze ekacatvAriMzo'dhyAyaH // 41 // pRthivI samanuprAptA naurivAsannaviplavA // 18 yugAntasadRzaM rUpaM zailoccalitabandhanam / vaizaMpAyana uvAca / jalotpIDAkulA svedaM darzayantI muhurmuhuH // 19 kSatriyANAM vapurbhizca tejasA ca balena c|| bADhamityeva saha tairdurdinAmbhodanisvanaH / nRNAM ca rASTravistIrNaiH zrAmyatIva vasuMdharA // 20 pratasthe durdinAkAraH sadurdina ivAcalaH // 1 pure pure narapatiH koTisaMkhyaibalaivRtaH / samuktAmaNi vidyotaM sacandrAmbhodavarcasam / rASTra rASTre ca bahavo grAmAH zatasahasrazaH / / 21 sa jaTAmaNDalaM kRSNaM bibhratkRSNavapurhariH // 2 bhUmipAnAM sahasraizca teSAM ca balinA balaiH / sa cAsyorasi vistIrNe romAJcodtarAjimAn / prAmAyutAbyai rASTrezca bhUmirnirvivarIkRtA / / 22 zrIvatso rAjate zrImAnstanadvayamukhAzcitaH // 3 seyaM nirAmiSaM kRtvA nizceSTaM kaalmgrtH| pIte vasAno vasane lokAnAM gururavyayaH / prAptA mamAlayaM viSNo bhavAMzcAsyAH parA gatiH // 23 hariH so'bhavadAlakSyaH sasaMdhyAbhra ivAcalaH // 4 karmabhUmirihasthAnAM bhUmireSA vyathAM gtaa| taM vrajantaM suparNena padmayonigatAnugam / yathA na sIdettatkArya jagatyeSA hi zAzvatI // 24 / anujagmuH surAH sarve tadgatAsaktacakSuSaH / / 5 -82 - Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42.6] harivaMzaparva [ 42. 35 nAtidIrpaNa kAlena te gatA ratnaparvatam / sa padme padmanAbhasya nAbhimadhyAtsamutthite / dadRzurdevatAstatra sva sabhAM kAmarUpiNIm // 6 rocayAmAsa vasatiM guhyAM brahmA caturmukhaH // 21 meroH zikharavinyastA saMsaktA sUryavarcasA / tAvubhau jalagarbhasthau nArAyaNapitAmahau / kAzcanastambhacaraNAM vajrasaMghAtatoraNAm // 7 bahUnvarSagaNAnapsu zayAnau na cakampatuH // 22 manonirmANacitrADhyA vimAnAkulamAlinIm / atha dIrghasya kAlasya tAvubhau madhukaiTabhau / ratnajAlAntaravatI kAmagAM ratnabhUSitAm // 8 AjagmatustamuddezaM yatra brahmA vyavasthitaH // 23 kluptaratnasamAkINAM sarvartukusumotkaTAm / dRSTvA tAvasurau ghorau mahAntau yuddhadurmadau / devamAyAdharAM divyAM nirmitAM vizvakarmaNA // 9 utpapAtAzu zayanAtpadmanAbho mahAdyutiH // 24 tAM hRSTamanasaH sarve yathAsthAnaM yathAvayaH / tayuddhamabhavaddhoraM tayostasya ca vai tadA / yathAnidezaM tridazA. vivizuste sabhA zubhAm // 10 ekArNave tadA loke trailokye jalatAM gate // 25 te niSeduryathokteSu vimAneSvAsaneSu ca / tadabhUttumulaM yuddhaM varSasaMkhyAH sahasrazaH / bhadrAsaneSu pITheSu kuthAsvAstaraNeSu ca // 11 na ca tAvasurau yuddhe tadA shrmmvaaptH|| 26 tataH prabhaJjano vAyubrahmaNA sAdhu coditaH / atha dIrghasya kAlasya tau daityau yuddhadurmadau / mA zabda iti sarvatra pracakrAma sabhA zubhAm // 12 UcatuH prItamanasau devaM nArAyaNaM harim // 27 niHzabde stimite tasminsamAje tridivaukasAm / prItau svastava yuddhena zlAghyastvaM mRtyuraahve| babhASe dharaNI vAkyaM khedAtkaruNabhASiNI // 13 AvAM jahi na yatrorvI jalena samabhiplutA // 28 ahamAdau purAnena saMkSiptA padmayoninA / hatau ca tava putratvaM prApnuyAvaH surottama / mAM ca badhvA kRtau pUrva mRNmayau dvau mahAsurau // yo hyAvAM yudhi nirjetA tasyAvAM vihitau sutau // karNasrotodbhavau tau hi viSNorasya mahAtmanaH / sa hi gRhya mRdhe daityau dordhyA tau samapIDayat / mahArNave prasvapataH kASThakuDyasamau sthitau / / 15 jagmaturnidhanaM cApi tAvubhau madhukaiTabhau // 30 tau viveza svayaM vAyubrahmaNA sAdhu coditH| tAvubhAvAplutA toye vapuAmekatAM gatau / tau divaM chAdayantau tu vavRdhAte mahAsurau // 16 medo mumucaturdaityau madhyamAnau jalomibhiH // 31 vAyuprANau tu tau gRhya brahmA parimRzazanaiH / medasA tajjalaM vyAptaM tAbhyAmantardadhe tadA / ekaM mRdutaraM mene kaThinaM veda cAparam // 17 nArAyaNazca bhagavAnasRjatsa punaH prajAH / / 32 nAmanI tu tayozcakre sa vibhuH salilodbhavaH / daityayormedasA channA medinIti tataH smRtA / mRdustvayaM madhurnAma kaThinaH kaiTabho'bhavat / / 18 prabhAvAtpadmanAbhasya zAzvatI ca nRNAM kRtA // 33 tau daityau kRtanAmAnau ceraturbaladarpitau / varAheNa punarbhUtvA mArkaNDeyasya pazyataH / sarvamekArNavaM lokaM yoddhukAmau sunirbhayau // 19 viSANenAhamekena toyamadhyAtsamuddhRtA // 34 tAvAgatau samAlokya brahmA lokapitAmahaH / hRtAhaM kramatA bhUyastadA yuSmAkamagrataH / ekArNavAmbunicaye tatraivAntaradhIyata // 20 | baleH sakAzAdaityasya viSNunA prabhaviSNunA // 35 -83 - Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. 36] harivaMze [43. 10 etadyuSmatpravRttena daivena prinnaamitaa| jagaddhitAthaM kuruta rAjJAM hetuM raNakSaye // 51 yadyasti mayi kAruNyaM bhArazaithilyakAraNAt / ekazcakradharaH zrImAnabhayaM me prayacchatu // 52 yamahaM bhArasaMtaptA saMprAptA zaraNaiSiNI / bhAro yadyavaroptavyo viSNureva bravItu mAm // 55 iti zrIharivaMze dvicatvAriMzo'dhyAyaH // 42 // sAMprataM khidyamAnAhamenameva gadAdharam / anAthA jagato nAthaM zaraNyaM zaraNaM gatA / / 36 / agniH suvarNasya gururgavAM sUryo guruH smRtaH / nakSatrANAM guruH somo mama nArAyaNo guruH / / 37 yadahaM dhArayAmyekA jagatsthAvarajaMgamam / mayA dhRtaM dhArayate sarvametadgadAdharaH // 38 jAmadagnyena rAmeNa bhaaraavtrnnepsyaa| roSAtriHsaptakRtvo'haM kSatriyairviprayojitA // 39 sAsmi vedyAM samAropya tarpitA nRpazoNitaiH / bhArgaveNa pituH zrAddhe kazyapAya niveditA // 40 mAMsamedosthidurgandhA digdhA kSatriyazoNitaiH / rajasvaleva yuvatiH kazyapaM samupasthitA // 41 sa mAM brahmarSirapyAha kimurvi tvamavAGmukhI / vIrapatnIvratamidaM vIrapali niSevase // 42 sAhaM vijJApitavatI kazyapaM lokabhAvanam / patayo me hatA brahmanbhArgaveNa mahAtmanA / / 43 sAhaM vihInA vikrAntaiH kSatriyaiH zastravRttibhiH / vidhavA zUnyanagarA na dhArayitumutsahe // 44 tanmahyaM dIyatAM bhartA bhagavaMstvatsamo nRpH|| rakSetsagrAmanagarAM yo mAM sAgaramAlinIm // 45 sa zrutvA bhagavAnvAkyaM bADhamityabravItprabhuH / tato mAM mAnavendrAya manave saMprayacchata // 46 sA manuprabhavaM puNyaM prApyekSvAkukulaM mahat / vipulenAsmi kAlena pArthivAtpArthivaM gtaa|| 47 evaM dattAsmi manave mAnavendrAya dhImate / bhuktA rAjakulaizcApi maharSikulasaMmitaiH // 48 bahavaH kSatriyAH zUrA mAM jitvA divamAzritAH / te sma kAlavazaM prApya mayyeva pralayaM gatAH // 49 matkRte vigrahA loke vRttA vartanta eva c| kSatriyANAM balavatA saMgrAmeSvanivartinAm // 50 vaizaMpAyana uvAca / te zrutvA pRthivIvAkyaM sarva eva divaukasaH / tadarthakRtyaM saMcintya pitAmahamathAbruvan // 1 bhagavankriyatAmasyA dharaNyA bhArasaMnatiH / zarIrakartA lokAnAM tvaM hi lokasya cezvaraH // 2 yatkartavyaM mahendreNa yamena varuNena ca / yadvA kArya dhanezena svayaM nArAyaNena vA // 3 yadvA candramasA kArya bhAskareNAnilena vaa| AdityairvasubhirvApi rudairvA lokabhAvanaiH // 4 . azvibhyAM vA surAgryAbhyAM sAdhyairvA tridivAlayaiH / bRhaspatyuzanobhyAM vA kAlena kalinApi vA // 5 mahezvareNa vA brahmanvizAkhena guhena vA / yakSarAkSasagandharvaizcAraNairvA mahoragaiH // 6 parvataiH zailamukhyairvA sAgarairvA mahormibhiH / gaGgAmukhAbhirdivyAbhiH saridbhirvA surezvara // 7 kSipramAjJApaya vibho kathamaMzaH prayujyatAm / yadi te pArthivaM kArya kArya pArthivavigrahe // 8 kathamaMzAvataraNaM kurmaH sarve pitAmaha / antarikSagatA ye ca pRthivyAM ye ca pArthivAH // 9 sadasyAnAM ca viprANAM pArthivAnAM kuleSu ca / ayonijAzcApi tanUH sRjAma jagatItale // 10 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43. 11 ] harivaMzaparva [43. 40 surANAmekakAryANAM zrutvaitannizcitaM mahat / zAnto'sIti mayoktastvaM yaccAsi tanutAM gataH / devaiH parivRtaH prAha vAkyaM lokapitAmahaH // 11 // sutanuryazasA loke zaMtanustvaM bhaviSyasi // 26 rocate me surazreSThA yuSmAkamapi nizcayaH / iyamapyAyatApAGgI gaGgA sarvAGgazobhanA / sRjadhvaM svazarIrAMzAMstejasAtmasamAnbhuvi / / 12 rUpiNI vai saricchreSThA tatra tvAmupayAsyati // 27 sarva eva surazreSThAstejobhiravarohata / evamuktastu mAM kruddhaH so'bhigamyArNavo'bravIt / bhAvayanto bhuvaM devIM labdhvA tribhuvanazriyam // 13 mAM prabho dedadeveza kimarthaM zaptavAnasi // 28 pArthive bhArate vaMze pUrvameva vijaantaa| . ahaM tava vidheyAtmA tvatkRtastvatparAyaNaH / pRthivyAM saMbhavamimaM zrUyatAM yanmayA kRtam // 14 azapo'sadRzairvAkyarAtmajaM mAM kimAtmanA / / 29 samudre'haM surAH pUrve velAmAsAdya pazcimAm / bhagavaMstvatprasAdena vegAtparvaNi vardhitaH / Ase sAdhaM tanUjena kazyapena mahAtmanA // 15 yadyahaM calito brahmanko'tra doSo mamAtmanaH // 30 kathAbhiH pUrvavRttAbhirlokavedAnugAmibhiH / kSiptAbhiH pavanenAdbhiH spRSTo yadyasi parvaNi / itivRttaizca bahubhiH purANaprabhavairguNaiH // 16 atra me bhagavankiM nu vidyate zApakAraNam // 31 kurvatastu kathAstAstAH samudraH saha gnggyaa| udbhUtaizca mahAvAtaiH pravRddhazca balAhakaiH / samIpamAjagAmAzu yuktastoyadamArutaiH / / 17 parvaNA cenduyuktena tribhiH kSubdho'smi kAraNaiH / / sa vIciviSamAM kurvangatiM vegataraMgiNIm / evaM yadyaparAddho'haM kaarnnaistvtprvrtitH| yAdogaNavicitreNa saMchannastoyavAsasA // 18 kSantumarhasi me brahmazApo'yaM vinivartyatAm // 33 zaGkhamuktAmalatanuH pravAlamaNibhUSaNaH / evaM mayi nirAlambe zApAcchithilatAM gate / yuktazcandramasA pUrNaH sAbhragambhIranisvanaH // 19 kAruNyaM kuru deveza pramANaM yadyavekSase // 34 sa mAM paribhavanneva svAM velAM samatikraman / asyAzca deva gaGgAyA gAM gatAyAstavAjJayA / kedayAmAsa capalailAvaNairambuvisravaiH // 20 madoSAtsamadoSAyAH prasAdaM kartumarhasi // 35 taM ca dezaM vyavasitaH samudro'dbhirvimarditum / tamahaM zlakSNayA vAcA mahArNavamathAbruvam / uktaH saMrabdhayA vAcA zAnto'sIti tato mayA // akAraNajhaM devAnAM trastaM zApAnileritam / / 36 zAnto'sItyuktamAtrastu tanutvaM sAgaro gataH / zAnti braja na bhetavyaM prasanno'smi mhaamte| saMhatormitaraMgaughaH sthito rAjazriyA jvalan / / 22 zApe'sminsaritAM nAtha bhaviSyaM zRNu kAraNam // bhUyazcaiva mayA zaptaH samudraH saha gnggyaa| tvaM gaccha bhArate vaMze svadehaM svena tejasA / sakAraNAM matiM kRtvA yuSmAkaM hitakAmyayA // 23 Adhatsva saritAM nAtha tyaktvemA sAgarI tanum / / yasmAttvaM rAjatulyena vapuSA smupsthitH| mahodadhe mahIpAlastatra rAjazriyA vRtaH / gacchArNava mahIpAlo rAjaiva tvaM bhaviSyasi // 24 / pAlayaMzcaturo varNAnsyase salilezvara / / 39 tatrApi sahajA lIlAM dhArayansvena tejsaa| iyaM ca tvAM saricchreSThA bibhratI mAnuSIM tanum / bhaviSyasi nRNAM bhartA bhAratAnAM kulodvahaH // 25 / tatkAlaramaNIyAGgI gaGgA paricariSyati // 40 -85 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43. 41 ] harivaMza [ 43. 70 anayA saha jAhnavyA modamAno mamAjJayA / dvAparasya yugasyAnte mayA dRSTaM purAtane / imaM salilasaMkledaM vismariSyasi sAgara // 41 kSayaM yAsyanti zastreNa pArthivAH saha vAhanaiH // 56 tvaratA caiva kartavyaM tvayedaM devazAsanam / tatrAvaziSTAnmanujAnsuptAgnizi vicetasaH / prAjApatyena vidhinA gaGgayA saha sAgara // 42 dhakSyate zaMkarasyAMzaH pAvakenAstratejasA / / 57 vasavaH pracyutAH svargAtpraviSTAzca rasAtalam / antakapratime tasminnivRtte krUrakarmaNi / teSAmutpAdanArthAya tvaM mayA viniyojitaH // 43 samAptamidamAkhyAsye tRtIyaM dvApara yugam // 58 aSTau tAJjAhnavIgarbhAnapatyArtha dadAmyaham / mahezvarAMze'pasRte tato mAhezvaraM yugam / vibhAvasostulyaguNAnsurANAM prItivardhanAn // 44 / tiSyaM prapatsyate pazcAdyugaM dAruNamAnuSam // 59 utpAdya tvaM vasUzIghraM kRtvA kurukulaM mahat / adharmaprAyapuruSaM svalpadharmaparigraham / praveSTAsi tanuM tyaktvA punaH sAgara sAgarIm / / 45 utsannasatyasaMyogaM vardhitAnRtasaMcayam // 60 evametanmayA pUrva hitArthaM vaH surottmaaH| mahezvaraM kumAraM ca dvau ca devau samAzritAH / bhaviSyaM pazyatA bhAraM pRthivyAH pArthivAtmakam // bhaviSyanti narAH sarve loke nasthavirAyuSaH / / 61 tadeSa zaMtanovaMzaH pRthivyAM ropito myaa| tadeSa nirNayaH zreSThaH pRthivyAM pArthivAntakaH / vasavo yatra gaGgAyAmutpannAstridivaukasaH // 47 aMzAvataraNaM sarve surAH kuruta mAciram // 62 adyApi bhuvi gAGgeyastatraiva vsurssttmH| .. dharmasyAMzo'tha kuntyAM vai mAyAM ca viniyujyatAm sapteme vasavaH prAptAH sa ekaH parilambate // 48 vigrahasya kalimUlaM gAndhAyA~ viniyujyatAm / / 63 dvitIyAyAM triyAM sRSTA dvitIyA zaMtanostanuH / / etau pakSau bhaviSyanti rAjAnaH kaalcoditaaH| vicitravIryo dyutimAnAsIdrAjA pratApavAn / / 49 jAtarAgAH pRthivyarthe sarve saMgrAmalAlasAH // 64 vaicitravIroM dvAveva pArthivau bhuvi sAMpratam / gacchatviyaM vasumatI svAM yoni lokdhaarinnii| pANDuzca dhRtarASTrazca vikhyAtau puruSarSabhau // 50 / sRSTo'yaM naiSThiko rAjJAmupAyo lokavizrutaH // 65 tatra pANDoH zriyA juSTe dve bhArye yauvanasthite / zrutvA pitAmahavacaH sA jagAma yathAgatam / zubhe kuntI ca mAdrI ca devayoSopame bhuvi // 51 pRthivI saha kAlena vadhAya pRthivIkSitAm // 66 dhRtarASTrasya rAjJastu bhAryaikA tulycaarinnii| devAnacodayadbrahmA nigrahArthaM suradviSAm / gAndhArI bhuvi vikhyAtA bharturnityaM vrate sthitA // naraM caiva purANarSi zeSaM ca dharaNIdharam // 67 atra vo'zA vibhajyantAM vipakSaH pakSa eva c| sanatkumAraM sAdhyAMzca devAMzcAgnipurogamAn / putrANAM hi tayo rAjJobhavitA vigraho mahAn // 53 varuNaM ca yamaM caiva sUryAcandramasau tthaa| teSAM vimardai dAyAdye nRpANAM bhavitA kSayaH / gandharvApsarasazcaiva rudrAdityAMstathAzvinau / / 68 yugAntapratimaM caiva bhaviSyati mahadbhayam // 54 tato'zAnavaniM devAH sarva evAvatArayan / sabaleSu narendreSu zAtayatsvitaretaram / yathA te kathitaM pUrvamaMzAvataraNaM mayA // 69 viviktapurarASTrIghA kSitiH zaithilyameSyati // 55 / ayonijA yonijAzca te devAH pRthivItale / -86 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43. 70 ] harivaMzaparva [ 44. 20 daityadAnavahantAraH saMbhUtAH puruSezvarAH / gandharvoragayakSANAM bhAgAMzeSu gateSvatha // 5 kSIrikAvRkSasaMghAtA vajrasaMhananAstathA // 70 bhAgeSveteSu gaganAdavatIrNeSu medinIm / nAgAyutabalAH kecitkecidoghblaanvitaaH| tiSThannArAyaNasyAMze nAradaH pratyadRzyata // 6 gadAparighazaktInAM sahAH parighabAhavaH / jvalitAgnipratIkAzo bAlArkasadRzekSaNaH / girizRGgaprahartAraH sarvai parighayodhinaH / / 71 savyApavRttaM vipulaM jaTAmaNDalamudvahan // 7 vRSNivaMze samutpannAH zatazo'tha shsrshH|| candrAMzuzukle vasane vasAno rukmabhUSaNaH / kuruvaMze ca devAste pAzcAleSu ca pArthivAH // 72 vINAM gRhItvA mahatIM kakSAsaktAM sakhImiva // 8 yAjJikAnAM samRddhAnAM brAhmaNAnAM ca yoniSu / kRSNAjinottarAsaGgo hemayajJopavItavAn / sarvAstrajJA maheSvAsA vedavrataparAyaNAH / / 73 daNDI kamaNDaludharaH sAkSAcchaka ivAparaH // 9 AcAlayeyuH zailAMste kruddhA bhindyurmahItalam / bhettA jagati guhyAnAM vigrahANAM grahopamaH / utpateyurathAkAzaM kSobhayeyurmahodadhim // 74 maharSirvigraharucirvidvAngAndharvavedavit // 10 evamAdizya tAnbrahmA bhuutbhvybhvtprbhuH| vairikelikilo vipro brAhmaH klirivaaprH| nArAyaNe samAvezya lokAzAntimupAgamat // 75 gAtA caturNA vedAnAmudgAtA prathamavijAm // 11 bhUyaH zRNu yathA viSNuravatIrNo mahItalam / sa nArado'tha brahmarSibrahmalokacaro'vyayaH / prajAnAM vai hitArthAya prabhuH prANadhanezvaraH / / 76 / sthito devasabhAmadhye saMrabdho viSNumabravIt // 12 yayAtivaMzajasyAtha vasudevasya dhImataH / aMzAvataraNaM viSNo yadidaM tridazaiH kRtam / kule pUjye yazaskAmo jajJe nArAyaNaH prabhuH / / 77 kSayAya pRthivIndrANAM sarvametadakAraNam / / 13 iti zrIharivaMze tricatvAriMzattamo'dhyAyaH // 43 // yadetatpArthivaM kSatraM sthitaM tvayi vidhIzvara / nRnArAyaNayukto'yaM kAryArthaH pratibhAti me // 14 na yuktaM jAnatA deva tvayA tattvArthadarzinA / vaizaMpAyana uvaac| devadeva pRthivyarthe prayoktuM kAryamIdRzam // 15 kRtakArye gate kAle jagatyAM ca yathAnayam / tvaM hi cakSuSmatAM cakSuH zlAghyaH prabhavatAM prabhuH / aMzAvataraNe vRtte surANAM bhArate kule // 1 zreSTho yogavatAM yogI gatirgatimatAmapi // 16 bhAge'vatIrNe dharmasya zakrasya pavanasya ca / devabhAgAngatAndRSTvA kiM tvaM sarvAgrago vibhuH / azvinodevabhiSajo ge vai bhAskarasya ca // 2 vasuMdharAyAH sAhyArthamaMzaM svaM nAnuyuJjase // 17 pUrvamevAvanigate bhAge devapurodhasaH / tvayA sanAthA devAMzAstvanmayAstvatpracoditAH / vasUnAmaSTame bhAge prAgeva dharaNIM gate // 3 jagatyAM saMtariSyanti kAryAtkAryAntaraM gtaaH||18 mRtyorbhAge kSitigate kalerbhAge tathaiva ca / tadahaM tvarayA viSNo prAptaH surasabhAmimAm / bhAge somasya vahnazca varuNasya ca gAM gate // 4 tava saMcodanAthaM vai zRNu cApyatra kAraNam // 19 zaMkarasya gate bhAge vizveSAM ca divaukasAm / / ye tvayA nihatA daityAH saMgrAme taarkaamye| -87 - Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44. 20] harivaMze [44. 49 teSAM zRNu gatiM viSNo ye gatAH pRthivItalam // satAmakrodhajo dharmaH zubhAM nayati sadgatim / pU: pRthivyAM samuditA mathurA nAma nAmataH / yattvayA nihato mohAddUSitAzca vanaukasaH // 35 niviSTA yamunAtIre sphItA janapadAyutA // 21 sa eva rAvaNo dhanyo yastvayA vratacAriNA / madhurnAma mahAnAsIddAnavo yudhi durjyH| strInimittaM hato yuddhe grAmyAndharmAnavekSatA // 36 tasya sma sumaharyAsInmahApAdapasaMtatam / yadi te sa hataH saMkhye durbuddhirajitendriyaH / ghoraM madhuvanaM nAma yatrAsau nyavasattadA // 22 yudhyasvAdya mayA sAdhaM mRdhe yadyasi vIryavAn // 37 tasya putro mahAnAsIllavaNo nAma dAnavaH / tasya dUtasya tacchrutvA bhASitaM tattvavAdinaH / trAsanaH sarvabhUtAnAM bale mahati tasthivAn / / 23 dhairyAdasaMbhrAntavapuH sasmitaM rAghavo'bravIt // 38 sa tatra dAnavaH krIDanvarSapUgAnanekazaH / asadetattvayA dUta kathitaM tasya gaurvaat| sadaivatagaNAla~lokAnudvAsayati darpitaH / / 24 yanmAM kSipasi doSeNa vedAtmAnaM ca susthiram // 39 ayodhyAyAmayodhyAyAM rAme dAzarathau sthite / yadyahaM satpathe mUDho yadi vA rAvaNo hataH / rAjyaM zAsati dharmajJe rAkSasAnAM bhayAvahe // 25 yadi vA me hRtA bhAryA tasya kA paridevanA // 40 sa dAnavo balazlAghI ghoraM vanamupAzritaH / na vAGmAtreNa duSyanti sAdhavaH satpathe sthitAH / preSayAmAsa rAmAya dUtaM paruSavAdinama // 26 jAgarti ca yathA daivaM sadA satsvitareSu ca // 41 viSayAsannabhUto'smi tava rAma ripuzca sH| kRtaM dUtena yatkArya gaccha tvaM dUta mAciram / na ca sAmantamicchanti rAjAno baladarpitam // 27 nAtmazlAdhiSu nIceSu praharantIha madvidhAH // 42 rAjJA rAjavratasthena prajAnAM shubhmicchtaa| ayaM mamAnujo bhrAtA zatrughnaH zatrutApanaH / jetavyA ripavaH sarve sphItaM viSayamicchatA // 28 / tasya daityasya durbuddhe mRdhe,pratikariSyati / / 43 . abhiSekAkezena rAjJA raJjanakAmyayA / evamuktaH sa dUtastu yayau saumitriNA saha / jetavyAnIndriyANyAdau tajjaye hi dhruvo jyH|| anujJAto narendreNa rAghaveNa mahAtmanA // 44 samyagvartitukAmasya vizeSeNa mahIpateH / sa zIghrayAnaH saMprAptastaddAnavavanaM mahat / nayAnAmupadezena nAsti lokasamo guruH // 30 cakre nivezaM saumitrirvanAnte yuddhalAlasaH // 45 vyasaneSu jaghanyasya dharmamadhyasya dhImataH / tato dUtasya vacanAtsa daityaH krodhamUrcchitaH / balajyeSThasya nRpaternAsti sAmantajaM bhayam // 31 jaghane tadvanaM kRtvA yuddhAyAbhimukhaH sthitaH // 46 sahajairbadhyate sarvaH pravRddhairindriyAribhiH / tayuddhamabhavaddhoraM saumitrairdAnavasya ca / amitrANAM priyakarairmohairadhRtirIzvaraH // 32 ubhayoreva dhRtayoH zUrayo raNamUrdhani // 47 yattvayA strIkRte mohAtsabalo rAvaNo hataH / tau zaraiH sAdhunizitairanyonyamabhijaghnatuH / naitadIpayikaM manye mahatte karma kutsitam / / 33 na ca to yuddhavaimukhyaM zramaM vApyupajagmatuH // 48 vanavAsapravRttena yattvayA vratazAlinA / atha saumitriNA bANaiH pIDito dAnavo yudhi / prahRtaM rAkSase nIce naiSa dRSTaH satAM vidhiH // 34 / tataH sa zUlarahitaH paryahIyata dAnavaH // 49 - 88 - . : 69 2 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44. 50] harivaMzaparva [44. 79 sa rukmatsarumudyamya zatrughnaH zatrutApanaH / na rAjadharmAbhirato nAtmapakSasukhAvahaH / zirazciccheda khaDnena lavaNasya mahAmRdhe // 50 nAtmarAjyapriyakarazcaNDaH kararuciH sadA // 65 sa hatvA dAnavaM saMkhye saumitrimitranandanaH / sa kaMsastatra saMbhUtastvayA yuddhe parAjitaH / tadvanaM tasya daityasya cicchedAstreNa buddhimAn // 51 kravyAdo bAdhate lokAnAsureNAntarAtmanA / / 66 chittvA vanaM sa saumitrirnivezamabhirocayat / yo'pyasau hayavikrAnto hayagrIva iti smRtaH / bhavAya tasya dezasya purI paramadharmavit // 52 kezI nAma hayo jAtaH sa tasyaiva jaghanyajaH // tasminmadhuvanasthAne mathurA nAma sA purii| sa duSTo heSitapaTuH kesarI niravagrahaH / zatrughnena purA sRSTA hatvA taM dAnavaM raNe // 53 vRndAvane vasatyeko nRNAM mAMsAni bhakSayan // 68 sA purI paramodArA sATTaprAkAratoraNA / ariSTo baliputrastu kakujhI vRSarUpadhRk / sphItA rASTrasamAkIrNA samRddhabhavanAkulA // 54 gavAmaritvamApannaH kAmarUpI mahAsuraH // 69 udyAnavanasaMpannA susImA suprtisstthitaa| riSTo nAma diteH putro variSTho dAnaveSu yaH / prAMzuprAkArasaMpannA parikhArgalamekhalA / / 55 sa kuJjaratvamApanno daityaH kaMsasya vAhanaH / / 70 cayATTAlakakeyUrA prAsAdAvarakuNDalA / lambo nAmeti vikhyAto yo'sau daityeSu darpitaH / susaMvRtadvAramukhI catvarodgArahAsinI / / 56 pralambo nAma bhUtvAsau vaTaM bhANDIramAzritaH // 71 arogavIrapuruSA hstyshvrthsNkulaa| khara ityucyate daityo dhenukaH so'surottamaH / ardhacandrapratIkAzA yamunAtIrazobhitA // 57 ghoraM tAlavanaM daityazcaratyutsArayanprajAH // 72 puNyApaNavatI durgA rtnsNcygrvitaa| varAhazca kizorazca tAvubhau dAnavottamau / kSetrANi rasavantyasyAH kAle devazca varSati // 58 mallau raGgagatau tau tu jAtau cANUramuSTikau // 73 naranArIsamuditA sA purI sma prakAzate / yau tau mayazca tArazca dAnavau dAnavAntaka / niviSTo viSayazcaiva zUrasenastato'bhavat // 59 prAgjyotiSe tau bhaumasya narakasya pure ratau // 74 tasyAM puyAM mahAvIryo rAjA bhojkulodvhH| ete daityA vinihatAstvayA viSNo niraakRtaaH| ugrasena iti khyAto mahAsenaparAkramaH // 60 mAnuSaM vapurAsthAya bAdhante bhuvi mAnavAn // 75 tasya putratvamApanno yo'sau viSNo tvayA htH|| tvatkathAdveSiNaH sarve tvanmayAnnanti mAnavAn / .kAlanemirmahAdaityaH saMgrAme tArakAmaye // 61 tava prasAdAtteSAM vai dAnavAnAM kSayo bhavet // 76 kaMso nAma vizAlAkSo bhojavaMzavivardhanaH / tava te divi bibhyanti tvatto bibhyanti sAgare / rAjA pRthivyAM vikhyAtaH siMhavispaSTavikramaH // 62 pRthivyAM bibhyati tvatto nAnyasya tu kathaMcana // rAjJAM bhayaMkaro ghoraH zaGkanIyo mahIkSitAm / / durvRttasya hatasyApi tvayA nAnyena zrIdhara / bhayadaH sarvabhUtAnAM satpathAdvAhyatAM gataH // 63 / divazyutasya daityasya gatirbhavati medinI // 78 dAruNAbhinivezena dAruNenAntarAtmanA / vyutthitasya tu medinyAM hatasya nRzarIriNaH / yuktastenaiva darpaNa prajAnAM lomaharSaNaH // 64 | durlabhaM svargagamanaM tvayi jAgrati kezava // 79 harivaMza 12 -89 - Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44. 80] harivaMze [ 45. 24 tadAgaccha svayaM viSNo gacchAva pRthivItalam / / kSayo bhuvi mayA dRSTaH zakraloke ca skriyaa| dAnavAnAM vinAzAya visRjAtmAnamAtmanA // 80 teSAM puruSadehAnAmaparAvRttivartinAm // 10 mUrtayo hi tavAvyaktA dRzyAdRzyAH surottamaiH / saMpravekSyAmyahaM yogamAtmanazca parasya c| . tAsu sRSTAstvayA devAH saMbhaviSyanti bhUtale // 81 saMprApya pArthivaM lokaM mAnuSatvamupAgataH // 11 tavAvataraNe viSNo kaMsaH sa vinaziSyati / kaMsAdIMzcApi tAnsarvAnvadhiSyAmi mahAsurAn / setsyate ca sa kAryArtho yasyArthe bhUmirAgatA // 82 tena tena vidhAnena yena yaH zAntimeSyati // 12 tvaM bhArate kAryagurustvaM cakSustvaM parAyaNaH / anupravizya yogena tAstA hi gatayo mama / tadAgaccha hRSIkeza kSitau tAJjahi dAnavAn / / 83 amISAmamarendrANAM hantavyA ripavo yudhi / / 13 iti zrIharivaMze ctushctvaariNshttmo'dhyaayH||44|| jagatyarthe kRto yo'yamaMzotsargo mahAtmabhiH / / suradevarSigandharvairetaccAnumataM mama // 14 vinizcayo hi prAgeva nAradAyaM kRto mayA / vaizaMpAyana uvAca / nivAsaM tu na me brahmA vidadhAti pitAmahaH / / 15 nAradasya vacaH zrutvA sasmitaM madhusUdanaH / yatra deze yathA jAto yena veSeNa vA vasan / pratyuvAca zubhaM vAkyaM vareNyaH prabhurIzvaraH // 1 tAnahaM samare hanyAM tanme brUhi pitAmaha // 16 trailokyasya hitArthAya yanmA vadasi nArada / brahmovAca / tasya samyakpravRttasya zrRyatAmuttaraM vacaH // 2 nArAyaNemaM siddhArthamupAyaM zRNu me vibho| viditA dehino jAtA mayaite bhuvi dAnavAH / / bhuvi yaste janayitA jananI ca bhaviSyati // 17 yAM yAM tanuM samAsthAya daityaH puSyati vigraham // 3 yatra vai tvaM mahAbAho jAtaH kulakaro bhuvi / jAnAmi kaMsaM saMbhUtamugrasenasutaM bhuvi / yAdavAnAM mahavaMzamakhilaM dhArayiSyasi // 18 kezinaM cApi jAnAmi daityaM turagavigraham // 4 tAMzcAsurAnsamutsAdya vaMzaM kRtvAtmano mahat / hastinaM cotpalApIDaM mallau cANUramuSTikau / sthApayiSyasi maryAdAM nRNAM tanme nizAmaya // 19 ariSTaM caiva jAnAmi daityaM vRSabharUpiNam // 5 purA hi kazyapo viSNo varuNasya mahAtmanaH / vidito me kharazcaiva pralambazca mahAsuraH / jahAra yajJiyA gAvaH payodAzca mahAmakhe // 20 sA ca me viditA vipra pUtanA duhitA baleH / / 6 aditiH surabhizcobhe dve bhArye kazyapasya tu| kAliyaM cApi jAnAmi yamunAhRdagocaram / pradIyamAnA gAstAstu naicchatAM varuNasya vai // 21 vainateyabhayAdvipra sarpamajJAtarUpiNam / / 7 tato mAM varuNo'bhyetya praNamya zirasAnataH / vidito me jarAsaMdhaH sthito mUrdhni mahIkSitAm / uvAca bhagavangAvo guruNA me hRtA iti // 22 prAgjyotiSapure cApi narakaM sAdhu tarkaye // 8 kRtakAryo hi gAstAstu nAnujAnAti me guruH / mayyAsaktAM ca jAnAmi bhAratI mahatIM dhuram / / anvavartata bhArye dve aditi surabhi tathA // 23 tacca sarva vijAnAmi yathA sthAsyanti te nRpaaH||9 / mama tA hyakSayA gAvo divyAH kAmadughA vibho| - 90 - Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45. 24 j harivaMzaparva [ 45. 49 paranti sAgarAnsarvAnarakSitAH svena tejasA // 24 kastA dharSayituM zakto mama gAH kazyapAhate / akSayaM yAH kSarantyagraM payo devAmRtopamam // 25 / prabhurvA vyutthito brahmangururvA yadi vetaraH / tvayA niyamyAH sarve va tvaM hi naH paramA gatiH // yadi prabhavatAM daNDo loke kAryamajAnatAm / na vidyate lokaguro na syubai lokasetavaH // 27 / yathA vAstu tathA vAstu kartavye bhagavAnprabhuH / / mama gAvaH pradIyantAM tato gantAsmi sAgaram // 28 yaste''tmA devatA gAvI yA gAvaH sa tvamavyayam / lokAnAM tvatpravRttAnAmekaM goMbrAhmaNaM smRtam / / 29 trAtavyAH prathamaM gAvastrAtAstrAyanti tA dvijAn / gobrAhmaNaparitrANatparitrAtaM jagadbhavet // 30 ityambupatinA prokto varuNenAhamacyuta / gavAM kAraNatattvajJaH kazyape zApamutsRjam / / 31 yenAMzena hRtA gAvaH kazyapena mahAtmanA / sa tenAMzena jagatIM gatvA gopatvameSyati // 32 yA ca sA surabhi ma yAditizca surAraNiH / te'pyubhe tasya vai bhArye saha tenaiva yAsyataH // 33 tadasya kazyapasyAMzastejasA kshypopmH| vasudeva iti khyAto goSu tiSThati bhUtale // 34 girirgovardhano nAma mathurAyAstvadUrataH / tatrAsau goSu nirataH kaMsasya karadAyakaH // 35 tasya bhAryAdvayaM caiva aditiH surabhistathA / devakI rohiNI caiva vasudevasya dhImataH / / 36 tatrAvatara lokAnAM bhavAya mdhusuudn| jayAzIrvacanastvete vardhayanti divaukasaH // 37 AtmAnamAtmanA hi tvamavatArya mahItalam / devakI rohiNIM caiva garbhAbhyAM paritoSaya // 38 tatra tvaM zizurevAdau gopAlakRtalakSaNaH / vardhayasva mahAbAho purA traivikrame yathA // 39 chAdayitvAtmanAtmAnaM mAyayA yogruupyaa| gopakanyAsahasrANi ramayaMzcara medinIm / / 40 gAzca te rakSato viSNo vanAni paridhAvataH / vanamAlAparikSiptaM dhanyA drakSyanti te vapuH // 41 viSNo padmapalAzAkSa gopAlavasatiM gate / bAle tvayi mahAbAho loko bAlatvameSyati // 42 tvadbhaktAH puNDarIkAkSa tava cittavazAnugAH / vane cArayato gAstu goSThAMzca paridhAvataH / majjato yamunAyAM ca ratimApsyanti te tvayi // 43 jIvitaM vasudevasya bhaviSyati sujIvitam / yastvayA tAta ityuktaH putra ityeva vakSyati // 44 atha vA kasya putratvaM gaccheranyatra kazyapAt / kA ca dhArayituM zaktA viSNo tvAmaditiM vinaa||45 yogenAtmasamutthena tvaM gaccha vijayAya vai / vayamapyAlayaM svaM svaM gacchAmo madhusUdana // 46 sa devAnabhyanujJAya vivikte tridivAlaye / jagAma viSNuH svaM dezaM kSIrodasyottarAM dizam // tatraiva pArvatI nAma guhA meroH sudurgamA / tribhistasyaiva vikrAntairnityaM parvasu pUjitA // 48 purANaM tatra vinyasya dehaM harirudAradhIH / AtmAnaM yojayAmAsa vasudevagRhe prabhuH // 49 iti zrIharivaMze pnycctvaariNshttmo'dhyaayH||45|| // harivaMzaparva samAptam // --91 - Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46. 1 ] harivaMza [ 46. 29 tatraiSA devakI yA te mathurAyAM pitRSvasA / vaizaMpAyana uvAca / asyA garbho'STamaH kaMsa sa te mRtyubhaviSyati // 15 jJAtvA viSNu kSitigataM bhAgAMzca tridivaukasAm / devAnAM sa tu sarvasvaM tridivasya gatizca saH / vinAzazaMsI kaMsasya nArado mathurAM yayau // 1 / paraM rahasyaM devAnAM sa te mRtyubhaviSyati // 16 triviSTapAdApatito mathuropavane sthitaH / / parato'pi parastveSAM svayaMbhUzca svayaMbhuvAm / preSayAmAsa kaMsasya ugrasenasutasya vai // 2 tataste tanmahadbhUtaM divyaM na kathayAmyaham / / 10 sa nAradamyAgamanaM zrutvA tvaritavikramaH / zlAdhyazca sa hi te mRtyubhUtapUrvazca taM smara / nirjagAmAsuraH kaMsaH svapuryAH padmalocanaH / / 3 yatnazca kriyatAM kaMsa garbhasthe yadi zakyate // 18 sa dadarzAtithiM zlAghyaM devarSi vItakalmaSam / eSA me tvadgatA prItirityartha cAhamAgataH / tejasA jvalanAkAraM vapuSA sUryavarcasam // 4 bhujyantAM sarvakAmArthAH svasti te'stu vrajAmyaham // so'bhivAdyarSaye tasmai pUjAM cakre yathAvidhi / ityuktvA nArade yAte tasya vAkyaM vicintayan / AsanaM cAgnivarNAbhaM visUjyopajahAra vai // 5 jahAsoccaistataH kaMsaH prakAzadazanazciram // 20 niSasAdAsane tasminsa vai zakrasakho muniH| sasmitaM caiva provAca bhRtyAnAmagrataH sthitaH / uvAca cograsenasya sutaM paramakopanam / / 6 hAsyaH khalu sa sattveSu nArado na vizAradaH // 21 pUjito'haM tvayA vIra vidhidRSTena karmaNA / nAhaM bhISayituM zakyo devairapi savAsavaiH / gate tvevaM mama vacaH zrUyatAM gRhyatAM ca vai // 7 AhavasthaH zayAno vA pramatto matta eva vA // 22 anusRtya divo lokAnahaM brahmapurogamAn / yo'haM doAmudArAbhyAM kSobhaye'haM dharAmimAm / gataH sUryasakhaM tAta vipulaM meruparvatam // 8 ko'sti yo mAnuSe loke mAM kSobhayitumutsahet // sanandanavanaM caiva dRSTvA caitrarathaM vanam / adyaprabhRti bhUtAnAmeSa devAnuvartinAm / / AplutaM me sutIrthAsu saritsu saha daivtaiH|| 9 nRpakSipazusaMghAnAM karomi kadanaM mahat // 24 divyA tridhArA dRSTA me puNyA tripathagA nadI / AjJApyatAM hayaH kezI pralambo dhenukastathA / upaspRSTaM ca tIrtheSu divyeSu ca yathAkramam // 10 ariSTo vRSabhazcaiva pUtanA kAliyastathA // 25 dRSTaM me brahmasadanaM brahmarSigaNasevitam / aTadhvaM pRthivIM kRtsnA yatheSTaM kAmarUpiNaH / devagandharvanirghoSairapsarobhizca nAditam // 11 / / praharadhvaM ca sarveSu ye'smAkaM pakSadUSakAH // 26 so'haM kadAciddevAnAM samAja merumUrdhani / / garbhasthAnAmapi gatirvijJeyA bhuvi dehinAm / saMgRhya vINAM saMsaktAmagacchaM brahmaNaH sabhAm / / 12 nAradena hi garbhebhyo bhayaM naH samudAhRtam // 27 so'haM tatra sitoSNISAnnAnAratnavibhUSitAn / bhavanto hi yathAkAmaM modantAM vigatajvarAH / divyAsanagatAndevAnapazyaM sapitAmahAn / / 13 mAM ca vo nAthamAzritya nAsti devakRtaM bhayam // 28 tatra mantrayatAmevaM devatAnAM mayA shrutH| / sa tu kelikilo vipro bhedazIlazca nAradaH / bhavataH sAnugasyeha vadhopAyaH sudAruNaH // 14 / suzliSTAnapi lokeSu bhedayallabhate ratim // 29 -92 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46. 30 ] viSNuparva [47. 26 kaNDUyamAnaH satataM lokAnaTati cnyclH| yatra te garbhazayanAH SaGgarbhA nAma dAnavAH // 11 ghaTayAno narendrANAM tatrIvairANi caiva ha // 30 vikrAntavapuSo dIptAste'mRtaprAzanopamAH / evaM sa vilapanneva vAGmAtreNa tu kevalam / amarapratimA yuddhe putrA vai kAlaneminaH // 12 viveza kaMso bhavanaM dahyamAnena cetasA // 31 / upAsAMcakrire daityAH purA lokapitAmaham / iti zrIharivaMze SaTcatvAriMzattamo'dhyAyaH // 46 // tapyamAnAstapastIvra jaTAmaNDaladhAriNaH // 13 teSAM prIto'bhavadbrahmA SagarbhANAM varaM dadau / brUta vo yasya yaH kAmaH ko varo vaH pradIyatAm / / vaizaMpAyana uvAca / te tu sarve samAnArthA daityA brahmANamabruvan / so''jJApayata saMrabdhaH sacivAnAtmano hitAn / yadi no bhagavAnprItaH zrUyatAM no varo vrH||15 yattA bhavata sarve vai devakyA garbhakRntane // 1 avadhyAH syAma bhagavandaivataiH samahoragaiH / prathamAdeva hantavyA garbhAste sarva eva hi|| zApapraharaNaizcApi niyataiH paramarSibhiH // 16 mUlAdeva hi hantavyaH so'nartho yatra saMzayaH // 2 yakSagandharvapatibhiH siddhacAraNamAnavaiH / devakI ca gRhe guptA, prcchnnrbhirkssitaa|| mA bhUdvadho no bhagavandadAsi yadi no varam // 17 svairaM caratu visrabdhA madlairyatnamAsthitaiH // 3 tAnuvAca tato brahmA suprItenAntarAtmanA / mAsAnvai puSpamAsAdIngaNayantu mama striyaH / bhavadbhiryadidaM proktaM sarvametadbhaviSyati // 18 pariNAme tu garbhasya zeSaM jJAsyAmahe vayam // 4 SagarbhANAM varaM dattvA svayaMbhUstridivaM gataH / vasudevazca saMrakSyaH strIsanAthAsu bhUmiSu / tato hiraNyakazipuH saroSo vAkyamabravIt // 19 apramattairmama hitai rAtrAvahani caiva h| mAmutsRjya varo yasmAdvRto vaH padmasaMbhavAt / strIbhirvarSavaraizcaiva vaktavyaM na ca kAraNam / / 5 tasmAdvastyAjitaH snehaH shtrubhuutaaNstyjaamyhm||20 eSa mAnuSako yatno mAnuSaireva sAdhyate / SagarbhA iti yo'yaM vaH zabdaH pitrAbhivardhitaH / zrUyatAM yena daivaM hi madvidhaiH pratihanyate // 6 sa eva vo garbhagatAnpitA sarvAnvadhiSyati // 21 matraprAmaiH suvihitairauSadhaizca suyojitaiH / SaDeva devakIgarbhAH SagarbhA vai mahAsurAH / yatnena cAnukUlena daivamapyanuvartate // 7 bhaviSyanti tataH kaMso garbhasthAnvo vadhiSyati // 22 evaM sa yatnavAnkaMso devkiigrbhkRntne| jagAmAtha tato viSNuH pAtAlaM yatra te'surAH / bhayena mantrayAmAsa zrutArtho nAradAtsa vai // 8 SagarbhAH saMyatAH santi jalagarbhagRhezayAH // 23 evaM zrutvA prayatnaM vai kaMsasyAriSTasaMjJitam / sa dadarza jale suptAnSagarbhAngarbhasaMsthitAn / antardhAnaM gato viSNuzcintayAmAsa vIryavAn // 9 | nidrayA kAlarUpiNyA sarvAnantarhitAniva // 24 saptemAndevakIgarbhAnbhojaputro vadhiSyati / svapnarUpeNa teSAM vai viSNudehAnathAvizat / / aSTame ca mayA garbhe kAryamAdhAnamAtmanaH // 10 | prANezvarAMzca niSkRSya nidrAyai pradadau tadA / / 25 tasya cintayatastvevaM pAtAlamagamanmanaH / | tAM covAca tadA nidrAM viSNuH satyaparAkramaH / 1-93 - Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47. 26 ] harivaMze [ 47. 56 gaccha nidre mayotsRSTA devakIbhavanAntikam // 26 zazirazmiprakAzena hAreNorasi rAjatA // 41 imAnprANezvarAngRhya SaDgarbhAnnAma dehinaH / divyakuNDalapUrNAbhyAM zravaNAbhyAM vibhUSitA / SaTsu garbheSu devakyA yojayasva yathAkramam // 27 candrasApatnyabhUtena tvaM mukhena virAjitA // 42 jAteSveteSu garbheSu nIteSu ca yamakSayam / mukuTena tricakreNa kezabandhena zobhitA / kaMsasya viphale yatne devakyAH saphale zrame // 28 / bhujagAbhoganirghoSairbAhubhiH parighopamaiH // 43 prasAdaM te kariSyAmi matprasAdasamaM bhuvi / dhvajena zikhibarhANAmucchritena smiiptH| yena sarvasya lokasya devi devI bhaviSyasi // 29 aGgajena mayUrANAmaGgadena ca bhAsvatA // 44 . saptamo devakIgarbho yo'zaH saumyo mamAprajaH / kIrNA bhUtagaNaiorairmanidezAnuvartinI / sa saMkrAmayitavyaste saptame mAsi rohiNIm // 30 kaumAraM vratamAsthAya tridivaM tvaM gamiSyasi / / 45 saMkarSaNAttu garbhasya sa tu saMkarSaNo yuvA / tatra tvAM zatahakzako matpradiSTena karmaNA / bhaviSyatyagrajo bhrAtA mama zItAMzudarzanaH // 31 abhiSekeNa divyena daivataiH saha yokSyate // 46 patito devakIgarbhaH saptamo'yaM bhayAditi / tatraiva tvAM bhaginyarthe grahISyati sa vAsavaH / aSTame mayi garbhasthe kaMso yatnaM kariSyati // 32 kuzikasya tu gotreNa kauzikI tvaM bhaviSyasi // yA tu sA nandagopasya dayitA kNsgopteH|| sa te vindhye nagazreSThe sthAnaM dAsyati zAzvatam / yazodA nAma bhadraM te bhAryA gopakulodvahA / / 33 tataH sthAnasahastvaM pRthivIM zobhayiSyasi // 48 tasyAstvaM navamo'smAkaM kule garbho bhaviSyasi / tataH sumbhanisumbhau ca dAnavau nagacAriNau / navamyAmeva saMjAtA kRSNapakSasya vai tithau // 34 tau ca kRtvA manasi mAM sAnugau nAzayiSyasi / ahaM tvabhijito yoge nizAyA yauvane gte| trailokyacAriNI sA tvaM bhuvi satyopayAcitA / ardharAtre kariSyAmi garbhamokSaM yathAsukham / / 35 bhaviSyasi mahAbhAge varadA kAmarUpiNI / / 50 aSTamasya tu mAsasya jAtAvAvAM tataH samam / / kRtAnuyAtrA bhUtaistvaM nityaM maaNsblipriyaa| prApsyAvo garbhavyatyAsaM prApte kaMsasya zAsane // 36 tithau navamyAM pUjAM ca prApsyase sapazukriyAm / / ahaM yazodAM yAsyAmi tvaM devi bhaja devakIm / ye ca tvAM matprabhAvajJAH praNamiSyanti mAnavAH / AvayorgarbhavyatyAse kaMso gacchatu mUDhatAm / / 37 na teSAM durlabhaM kiMcitputrato dhanato'pi vA // 52 tatastvAM gRhya caraNe zilAyAM nirasiSyati / kAntAreSvavasannAnAM manAnAM ca mhaarnnve| nirasyamAnA gagane sthAna prApsyasi zAzvatam // 38 dasyubhirvA niruddhAnAM tvaM gatiH paramA nRNAm // 53 macchavIsadRzI kRSNA saMkarSaNasamAnanA / tvaM siddhiH zrIdhRtiH kIrtiIvidyA saMnatirmatiH / bibhratI vipulAnbAhUnmama bAhUpamAnbhuvi // 39 saMdhyA rAtriH prabhA nidrA kAlarAtristathaiva ca // 54 trizikhaM zUlamudyamya khaDgaM ca kanakatsarum / nRNAM bandhaM vadhaM ghoraM putranAzaM dhanakSayam / pAtrI ca pUrNAM madhunaH paGkajaM ca sunirmalam // 40 vyAdhimRtyubhayaM caiva pUjitA zamayiSyasi // 55 vasAnA mecakaM kSaumaM piitenottrvaassaa| mohayitvA ca taM kaMsamekA tvaM bhokSyase jagat / -94 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47. 56 ] . viSNuparva [ 48. 26 svavRddhyarthamahaM caiva kariSye kaMsaghAtanam // 56 tAmeva rajanI kanyAM yazodApi vyajAyata / evaM tu tAM samAdizya gato'ntardhAnamIzvaraH / nandagopasya bhAryA vai kaMsagopasya saMmatA // 12 sA cApi taM namaskRtya tathAstviti vinirgatA // 57 tulyakAlaM hi garbhiNyau yazodA devakI tathA / iti zrIharivaMze sptctvaariNshttmo'dhyaayH||47|| devakyajanayadviSNaM yazodA tAM tu kanyakAm / 48 muhUrte'bhijite prApte sArdharAtre vibhUSite // 13 sAgarAH samakampanta celuzca dharaNIdharAH / vaizaMpAyana uvAca / jajvaluzcAmayaH zAntA jAyamAne janArdane // 14 kRte garbhavidhAne tu devakI devatopamA / zivAH saMpravadurvAtAH prshaantmbhvdrjH| jagrAha sapta tAnga nyathAvatsamudAhRtAn // 1 jyotIMSi ca prakAzanta jAyamAne janArdane // 15 SagarbhAnniHsRtAnkaMsastAJjaghAna zilAtale / anAhatA duMdubhayo devAnAM prANadandivi / ApannaM saptamaM garbha sA ninAyAtha rohiNIm // 2 AkAzAtpuSpavarSaM ca vavarSa tridivezvaraH // 16 sArdharAtre sthitaM garbha zAtayantI rajasvalA / gIrbhirmaGgalayuktAbhiH stuvanto madhusUdanam / nidrayA sahasAviSTA phpAta dharaNItale // 3 maharSayaH sagandharvA upatasthuH shaapsraaH||17 sA svapnamiva taM dRSTvA garbha niHsRtamAtmanaH / vasudevastu saMgRhya dArakaM kSiprameva tu / apazyantI ca taM garbha muhUrta vyathitAbhavat // 4 yazodAyA gRhaM bhIto viveza sutavatsalaH // 18 tAmAha nidrA saMvinA naize tamasi rohiNIm / yazodAyAstvavijJAtaM tatra nikSipya dArakam / rohiNImiva somasya vasudevasva rohiNIm / / 5 gRhya tAM dArikAM cApi devakIzayane'nyasat // 19 karSaNenAsya garbhasya svagarbhe cAhitasya vai| parivarte kRte tAbhyAM garbhAbhyAM bhayaviklavaH / saMkarSaNo nAma zubhe tava putro bhaviSyati // 6 vasudevaH kRtArtho vai nirjagAma nivezanAt / / 20 sA taM putramavApyaiva hRSTA kiMcidavAGmukhI / ugrasenasutAyAtha kaMsAyAnakaduMdubhiH / viveza rohiNI vezma suprabhA rohiNI yathA // 7 nivedayAmAsa tadA kanyAM tAM varavarNinIm // 21 tasya garbhasya mArgeNa garbhamAdhatta devakI / tacchrutvA tvarito kaMso rakSibhiH saha vegitaH / yadarthaM sapta te garbhAH kaMsena vinipAtitAH // 8 AjagAma gRhadvAraM vasudevasya vIryavAn / / 22 taM tu garne prayatnena rarakSustasya rakSiNaH / sa tatra tvarito dvAri kiM jAtamiti cAbravIt / sa tatra garbhavasatiM vasatyAtmecchayA hariH / / 5 dIyatAM zIghramityevaM vAgbhiH samabhitarjayat // 23 yazodApi samAdhatta garbha tadahareva tu / tato hAhAkRtAH sarvA devakIpramukhAH striyH| viSNoH zarIrajAM nidrAM viSNornirdezakAriNIm // dArikA putra jAteti kaMsaM tUvAca devakI / / 24 garbhakAle tvasaMpUrNa aSTame mAsi te striyau| zrImanto me hatAH sapta putragarbhAstvayA vibho / devakI ca yazodA ca suSuvAte samaM tadA // 11 / dArikeyaM hataivaiSA pazyasva yadi manyase / / 25 yAmeva rajanI kRSNo jajJe vRSNikule prbhuH| dRSTvA kaMsastu tA kanyAmahRSyata mudA yutaH / -95 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48. 26 ] harivaMze [49.1 hataivaiSA yadA kanyA jAtetyuktvA vRthAmatiH // 26 / hetubhUtastvahaM teSAM sati kAlaviparyaye // 40 sA garbhazayane kliSTA garbhAmbuklinnamUrdhajA / kAla eva nRNAM zatruH kAlazca pariNAmakaH / kaMsasya purato nyastA pRthivyAM pRthivIsamA // 27 kAlo nayati sarvaM vai hetubhUtazca madvidhaH // 41 . pAde tAM gRhya puruSaH samAvidhyAvadhUya c| mA kArSIH putrajAM cintAM vilApaM zokajaM tyaja / udyacchanneva sahasA zilAyAM samapothayat / evaMprAyA nRNAM yonirnAsti kAlasya saMsthitiH // sAvadhUtA zilApRSThe'niSpiSTA divamutpatat // 28 patAmi pAdayormULa putravattava devaki / hitvA garbhatanuM cApi sahasA muktamUrdhajA / madgatastyajyatAM roSo jAnAmyapakRtaM svayam // 43 jagAmAkAzamAvizya divyasraganulepanA / sAzrupUrNamukhI dInA bhrtaarmbhiviiksstii| kanyaiva cAbhavannityaM divyA devairabhiSTutA / / 29 uttiSThottiSTha vatseti kaMsaM mAteva jalpatI // 44 nIlapItAmbaradharA gajakumbhopamastanI / devakyuvAca / rathavistIrNajaghanA candravaktrA caturbhujA // 30 mamAnato hatA garbhA ye tvayA kAlarUpiNA / vidyudvispaSTavarNAbhA bAlArkasadRzekSaNA / kAraNaM tvaM na vai putra kRtAnto hyatra kAraNam // 45 payodharasvanavatI saMdhyeva sapayodharA // 31 garbhakRntanametanme sahanIyaM tvayA kRtam / sA vai nizi tamograste babhau bhuutgnnaakule| mUrdhA paddhayAM nipatatA svaM ca karma jugupsatA // nRtyatI hasatI caiva viparItena bhAsvatI // 32 garbhe'pi niyato mRtyurbAlye'pi na nivartate / vihAyasagatA raudrA papau pAnamanuttamam / yuvApi mRtyorvazagaH sthaviro mRta eva tu // 47 jahAsa ca mahAhAsaM kaMsaM ca ruSitAbravIt // 33 ajAte darzanaM nAsti yathA nAsti tathaiva saH / kaMsa kaMsa vinAzAya yadahaM ghAtitA tvayA / jAto'pyajAtatAM yAti vidhAtrA yatra nIyate // 48 sahasA ca samukSipya zilAyAM vinipAtitA // 34 tadgaccha putra mA te bhUnmadgataM manyukAraNam / tasmAttavAntakAle'haM kRSyamANasya zatruNA / mRtyunApahRte pUrva zeSo hetuH pravartate // 49 pATayitvA karairdehamuSNaM pAsyAmi zoNitam // 35 vidhinA pUrvadRSTena prajAsargeNa tattvataH / evamuktvA vaco ghoraM sA yatheSTena varmanA / mAtApitrostu kAryeNa janmatastUpapadyate // 50 khaM sA devAlayaM devI sagaNA vicacAra ha // 36 nizamya devakIvAkyaM sa kaMsaH svaM nivezanam / tasyAM gatAyAM kaMsastu tAM mene mRtyumAtmanaH / kRtye pratihate dIno jagAma vimanA bhRzam // 51 vivikte devakIM caiva vIDitaH pratyabhASata // 37 iti zrIharivaMze aSTacatvAriMzattamo'dhyAyaH // 48 // pitRSvasaH kRto yatnastava garbhA hatA myaa| anyathaivAnyato devi mama mRtyuH samutthitaH // 38 nairAzyena kRto yatnaH svajane prahRtaM myaa| vaizaMpAyana uvAca / daivaM puruSakAreNa na cAtikrAntavAnaham // 39 / prAgeva vasudevastu vraje zuzrAva rohiNIm / tyaja garbhakRtAM cintAM tvamimAM zokakArikAm / prajAtAM putramevAgre candrAtkAntatarAnanam // 1 -96 - Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49.2] viSNuparva [ 49. 29 sa nandagopaM tvaritaH provAca zubhayA giraa| sa dadarza zive deze govrdhnngopge| gacchAnayA saha tvaM tu vrajameva yazodayA // 2 yamunAtIrasaMbaddhaM zItamArutasevitam // 16 tatremau dArako gatvA jAtakarmAdibhirguNaiH / viratazvApadaM ramyaM latAvallImahAdrumam / yojayitvA vraje tAta saMvardhaya yathAsukham / gobhistRNanimagnAbhiH syandantIbhiralaMkRtam / / 17 rauhiNeyaM ca me putraM parirakSa zizuM vraje // 3 samapracAraM ca gavAM samatIrthajalAzayam / bAlye kelikilaH sarvo bAlye mUrchantyamAnuSAH / viSANaskandaghAtaizca vRSANAM ghRSTapAdapam // 18 bAlye caNDatamaH sarvastatra yatnaparo bhava / / 4 bhAsAmiSAdAnusRtaM zyenaizcAmiSagRddhibhiH / ahaM vAcyo bhaviSyAmi pitRpakSeSu putriNAm / / | sRgAlamRgasiMhaizca vasAmedozibhirvRtam // 19 yo'hamekasya putrasya na pazyAmi zizormukham / / 5 / zArdUlazabdAbhirutaM nAnApakSisamAkulam / hriyate hi balAtprajJA prAjJasyApi sato mama / svAdupuSpaphalaM ramyaM paryAptatRNasaMstaram // 20 asmAddhi me bhayaM kaMsAnnighRNAdvai zizorvadhe / / 6 govrajaM gorutazivaM gopanArIbhirAvRtam / tadyathA rauhiNeyaM tvaM nandagopa mamAtmajam / hambhAravaizca vatsAnAM sarvataH kRtanisvanam // 21 gopAyasi yathA tAta tattvAnveSI tathA kuru| zakaTAvartavipulaM kaNTakIvATasaMkulam / vighnA hi bahavo loke bAlAnuttrAsayanti hi // 7 paryanteSvAvRtaM vanyaivhadbhiH patitainumaiH / / 22 saca putro mama jyAyAnkanIyAMstava cApyayam / vatsAnAM ropitaiH kIlaimabhizca vibhUSitam / ubhAvapi samaM premNA nirIkSasva yathAsukham / / 8 karISAkIrNavasudhaM kaTacchannakuTImaTham // 23 vardhamAnAvubhAvetau samAnavayasau yathA / kSemapracArabahulaM hRSTapuSTajanAyutam / zobhetAM gobaje tasminnandagopa tathA kuru // 9 dAmanIprAyabahulaM gargarodgAranisvanam // 24 na ca vRndAvane kAryo gavAM ghoSaH kadAcana / takranisrAvabahulaM dadhimaNDAmRttikam / tatra vAse tu bhetavyaM kezinaH pApadarzinaH // 10 manthAnavalayodgArairgopInAM janitasvanam // 25 sarIsRpebhyaH kITebhyaH zakunibhyastathaiva c|| kAkapakSadharairbAlairgopAlaiH krIDitAlayam / goSTheSu gobhyo vatsebhyo rakSyau te dvAvimau zizU // | sArgaladvAragovATa madhye gosthAnasaMkulam / nandagopa gatA rAtriH zIghrayAno vrajAzugaH / sarpiSA pacyamAnena surabhIkRtamArutam // 26 ime tvAM tvarayantIha pakSiNaH savyadakSiNAH // 12 / nIlapItAmbarAbhizca taruNIbhiH samantataH / rahite vasudevena so'nujJAto mahAtmanA / vanyapuSpAvataMsAbhirgopakanyAbhirAvRtam // 27 yAnaM yazodayA sArdhamAruroha mudA yutaH // 13 / ziramA ghRtakumbhAbhirbaddhairudathitAmbaraiH / kumAraM skandhavAhyAyAM zibikAyAM smaahitH| yamunAtIramArgeNa jalahArIbhirAvRtam / / 28 saMvezayAmAsa zizuM zayanIye mahAmatiH // 14 sa tatra pravizanhRSTo govrajaM gopanAditam / sa jagAma viviktena zItAnilavisarpiNA / pratyudgato gopavRddhaiH strIbhirvRddhAbhireva ca / bahUdakena mArgeNa yamunAtIrazobhinA // 15 nivezaM rocayAmAsa parivarte sukhAzraye // 29 harivaMza 13 - 97 - Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49. 30 ] harivaMze [50. 26 sA yatra rohiNI devI vasudevasukhAvahA / sa dadarza viparyastaM bhinnabhANDaghaTIghaTam / tatra taM bAlasUryAbhaM kRSNaM gUDhaM nyavezayat // 30 apAstadhUrvibhagnAkSaM zakaTaM cakramAli vai // 13 iti zrIharivaMze ekonapaJcAzattamo'dhyAyaH // 49 // bhItastvaritamAgamya sahasA saashrulocnH| . api me svasti putrAyetyasakRdvacanaM vadan / / 14 pibantaM stanamAlakSya putraM svastho'bravItpunaH / vaizaMpAyana uvaac| vRSayuddhaM vinA kena paryastaM zakaTaM mama // // 15 tatra tasyAsataH kAlaH sumahAnatyavartata / pratyuvAca yazodA taM bhItA gdgdbhaassinnii| govraje nandagopasya ballavatvaM prkurvtH|| 1 na vijAnAmyahaM kena zakaTaM pAtitaM bhuvi // 16 dArako kRtanAmAnI vavRdhAte sukhaM ca tau / ahaM gatA nadImArya cailaprakSAlanArthinI / jyeSThaH saMkarSaNo nAma yavIyAnkRSNa eva tu // 2 AgatA ca viparyastamapazyaM zakaTaM bhuvi // 17 meghakRSNastu kRSNo'bhUdehAntaragato hriH| tayoH kathayatorevamabruvaMstatra dArakAH / .. vyavardhata gavAM madhye sAgarasya ivAmbudaH // 3 anena zizunA yAnametatpAdena pAtitam / zakaTasya tvadhaH suptaM kadAcitputragRddhinI / asmAbhiH saMpatadbhistu dRSTametadyadRcchayA // 18 yazodA taM samutsRjya jagAma yamunA nadIm / / 4 Azcaryamiti te sarve vismayotphullalocanAH / / zizulIlAM tataH kurvansvahastacaraNau kSipan / svasthAne zakaTaM caiva cakrabandhamakArayan // 19 ruroda madhuraM kRSNaH pAdAvUvaM prasArayan // 5 dhAtrI kaMsasya bhojasya pUtaneti prishrutaa| sa tatraikena pAdena zakaTaM paryavartayat / tato'rdharAtrasamaye zakuniH pratyadRzyata / 20 nyujaM payodharAkAGkI cakAra ca ruroda ca // 6 vyAghragambhIranirghoSA vyAharantI punaH punH| etasminnantare prAptA yazodA zIghragAminI / nililye zakaTAkSe sA prasnavotpIDavarSiNI // 21 snAtA prasravadigdhAGgI baddhavatseva saurabhI // 7 dadau stanaM ca kRSNAya tatra suptajane nizi / sA dadarza viparyastaM zakaTaM vAyunA vinA / tasyAH stana papI kRSNaH prANaiH saha nanAda ca / hAheti kRtvA tvaritA dArakaM jagRhe tadA // 8 chinnastanI sA sahasA paMpAta zakunI bhuvi // 22 na sA bubodha tattena zakaTaM parivartitam / tena zabdena vitrastAstato bubudhire janAH / svasti me dArakAyeti prItyA bhItA ca sAbhavat // sa nandagopo gopAzca yazodA ca suviklavA / / 23 kiM nu vakSyati te putra pitA paramakopanaH / te tAmapazyanpatitAM visaMjJAM vipayodharAm / tvayyadhaHzakaTe supte zakaTe ca viloDite // 10 / zakuni nihatAM bhUmau vazreNeva vidAritAm / / 24 kiM me snAnena duHsnAnaM kiM ca me gamane nadIm / idaM kiM nviti saMtrastAH kasyedaM karma ceti c| paryaste zakaTe putra yA tvA pazyAmyapAvRtam // 11 / nandagopaM puraskRtya gopAstaM paryavArayan // 25 etasminnantare gobhirAjagAma vanecaraH / gateSu teSu gopeSu vismiteSu yathAgRham / kASAye vAsasI bibhrannandagopo vrajAntikam // 12 | yazodA nandagopastu papracchAgatasaMbhramaH // 26 -98 - Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50. 27 ] viSNuparva [51. 25 ko'yaM vidhirna jAnAmi vismayo me mahAnayam / tau bAlakau lalitako mUrdhajavyAkulekSaNau / putrasya me bhayaM bhIru bhIrutvaM samupAgatam // 20 rejatuzcandravadanau dArako sukumArako // 11 yazodA tvabravIdrItA nArya jAnAmi kiM nvidam / atiprasaktau tau dRSTvA sarvavrajavicAriNau / dArakeNa sahAnena suptA zabdena bodhitA // 28 nAzaknuvadvArayituM nandagopaH sudurmadau // 12 yazodAyAmajAnantyAM nandagopaH sabAndhavaH / tato yazodA saMkruddhA kRSNaM kamalalocanam / kaMsAdbhayaM cakArograM vismayaM ca jagAma ha // 29 AnAyya zakaTImUlaM bhartsayantI punaH punaH // 13 iti zrIharivaMze paJcAzattamo'dhyAyaH // 50 // dAmnA caivodare badhvA pratyabandhadudUkhale / yadi zaknoSi gaccheti tamuktvA karma sAkarot / vyagrAyAM tu yazodAyAM nirjagAma tato'GgaNAt // vaizaMpAyana uvAca / zizulIlAM tataH kurvankRSNo vismApayanvrajam / kAle gacchati saumyau tau dArako kRtanAmako / | so'GgaNAnniHsRtaH kRSNaH karSamANa udUkhalam // 15 kRSNasaMkarSaNau cobhau riGgiNau samapadyatAm // 1 sa yamAbhyAM pravRddhAbhyAmarjunAbhyAM caranvane / tAvanyonyagatau bAlau bAlyAdevaikatAM gtau| nizcakrAma zizumadhyAtkarSamANa udUkhalam // 16 ekamatradharau kAntau bAlacandrArkavarcasau // 2 tattasya karSato baddhaM tiryagatamudUkhalam / ekanirmANaniryuktAvekazayyAsanAzanau / lagnaM tAbhyAM samUlAbhyAmarjunAbhyAM cakarSa ha // 17 ekaveSadharAvekaM puSyamANau zizuvratam // 3 tAvarjunau kRSyamANo tena bAlena raMhasA / ekakAryAntaragatAvekadehI dvidhA kRtii| samUlaviTapau bhagnau sa tu madhye jahAsa vai // 18 ekacau~ mahAvIryA vekasya zizutAM gatau // 4 nidarzanArthaM gopAnAM divyaM svabalamAsthitaH / ekapramANau lokAnAM devavRttAntamAnuSau / taddAma tasya bAlasya prabhAvAdabhavadRDham // 19 kRtsnasya jagato.gopau saMvRttau gopadArakau // 5 yamunAtIramArgasthA gopyastaM dadRzuH zizum / anyonyavyatiSaktAbhiH krIDAbhirabhizobhitau / krandantyo vismayantyazca yazodAnikaTaM yayuH // 20 anyonyakiraNaprastI candrasUryAvivAmbare // 6 tAstu saMbhrAntavadanA yazodAmUcuraGganAH / visarpantau tu sarvatra sarpabhogabhujAvubhau / ehyAgaccha yazodeti saMbhrame kiM vilambase // 21 rejatuH pAMzudigdhAGgau dRptau kalabhakAviva / / . yau tAvarjunavRkSau tu baje styopyaacitau| kacidbhasmapradigdhAGgau karISaprokSitau kvacit / putrasyopari tAvetau patitau te mahIruhau // 22 tau tatra paridhAvetAM kumAraviva pAvakI // 8 dRDhena dAmnA tatraiva baddho vatsa ivodare / kacijAnubhiddhRSTaiH sarpamANau virejatuH / jahAsa madhye vRkSAbhyAM tava putraH sa bAlakaH / / krIDantA vatsazAlAsu zakRdigdhAGgamUrdhajau // 9 / uttiSTha gaccha durmedhe mUDhe paNDitamAnini / zuzubhAte zriyA juSTAvAnandajananau pituH| putramAnaya jIvantaM muktaM mRtyumukhAdiva // 24 janaM ca viprakurvANI hasantau ca kacitkacit // 10 / sA bhItA sahasotthAya hAhAkAraM prakurvatI / -99 - Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51. 25 ]] harivaMza [ 52. 15 taM dezamagamadyatra patitau tau mahAdrumau // 25 tasminneva brajasthAne saptavarSoM babhUvatuH / / 1 dadarza tAbhyAM sA madhye drumAbhyAmAtmajaM zizum / nIlapItAmbaradharau pItazvetAnulepanau / dAmnA nibaddhamudare karSamANamudUkhalam // 26 babhUvaturvatsapAlI kAkapakSadharAvubhau // 2 sagopIgopavRddhazca sayuvA ca vrajastadA / parNavAdyaM zrutisukhaM vAdayantau varAnanau / paryagacchattato draSTuM gopeSu mahadadbhutam // 27 zuzubhAte vanagatau trizIrSAviva pannagau // 3 jajalpuste yathAkAmaM gopA vanavicAriNaH / mayUrAGgadabAhU tau pllvaapiidddhaarinnau| kenemo pAtito vRkSau ghoSasyaivAgrapAdapau // 28 vanamAlAkRtoraskau drumapotAvivodgatau // 4 vinA vAtaM vinA varSa vidyutprapatanaM vinA / aravindakRtApIDau rjjuyjnyopviitinau| vinA hastikRtaM doSaM kenemau patitau drumau // 29 sazikyatumbakarako gopaveNupavAdakau // 5 . aho bata na zobhetAM vimuulaavrjunaavimau|| kvaciddhasantAvanyonyaM krIDamAnau kvacitkacit / imau nipatitau bhUmau vitoyau jaladAviva // 30 parNazayyAsu saMsuptau kvacinnidrAntaraiSiNau // 6 nandagopa prasannau te drumAvevaMgatAvapi / evaM vatsAnpAlayantA zobhayantau mahAvanam / yatra te dArako mukto vimUlAbhyAmavikSataH // 31 cazcaryantau ramantau sma kizorAviva caJcalau // . autpAtikamidaM ghoSe tRtIyaM vartate tvih|| atha dAmodaraH zrImAnsaMkarSaNamuvAca h| pUtanAyA nipAtazca drumayoH zakaTasya ca // 32 Arya nAsminvane zakyaM gopAlaiH saha krIDitum / / asminsthAne nivezo'yaM ghoSasyAsya na vidyate / avagItamidaM sarvamAvAbhyAM bhuktabhojanam / : utpAtA hyatra dRzyante kathayanto nazobhanam // 33 prakSINatRNakASThaM ca goSairmathitapAdapam // 9 nandagopastu sahasA muktvA kRSNamudUkhalAt / / gahanAnIha yAnyAsankAnanAni vanAni ca / nivezya cAGge suciraM mRtaM punarivAgatam // 34 tAnyAkAzanikAzAni dRzyante'dya yathAsukham // 18 tato yazodAM gahanvai nandagopo viveza ha / govATeSvapi ye vRkSAH parivRttArgaleSu ca / sa ca gopajanaH sarvo ghoSameva jagAma ha // 35 sarve goSThAgniSu gatAH kSayamakSayavarcasaH // 11 sa ca tenaiva nAmnA tu kRSNo vai dAmabandhanAt / saMnikRSTAni yAnyAsankASThAni ca tRNAni ca / ghoSe dAmodara iti gopIbhiH parigIyate // 36 tAni dUrAvakRSTAni mArgitavyAni bhUmiSu // 12 etadAzcaryabhUtaM hi bAlasyAsIdviceSTitam / araNyamidamalpodamalpakakSaM nirAzrayam / kRSNasya bharatazreSTha ghoSe nivasatastadA // 37 / / anveSitavyavizrAmaM dAruNaM viraladrumam / iti zrIharivaMze ekapaJcAzattamo'dhyAyaH // 51 // akarmaNyeSu vRkSeSu sthitaviprasthitadvijam // 13 nirAnandaM nirAsvAdaM niSprayojanamArutam / nirvihaMgamidaM zUnyaM nirvyaJjanamivAzanam // 14 vaizaMpAyana uvAca / vikrIyamANaiH kASThaizca zAkaizca vanasaMbhavaiH / evaM tau bAlyamuttIrNau kRSNasaMkarSaNAvubhau / utsannasaMcayatRNo ghoSo'yaM nagarAyate // 15 - 100 - Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52. 16 ] viSNuparva [53.7 zailAnAM bhUSaNaM dhoSo ghoSANAM bhUSaNaM vanam / / vRkAnniSpatitAndRSTvA goSu vatseSvatho nRSu / tasmAdanyadvanaM yAmaH pratyagrayavasendhanam // 16 gopISu ca yathAkAmaM vraje trAso'bhavanmahAn // 31 icchantyanupabhuktAni bhoktuM gAvastRNAni ca / te vRkAH paJcabaddhAzca dazabaddhAstathApare / tasmAdvanaM navatRNaM gacchantu dhanino vrajAH // 17 triMzadviMzatibaddhAzca zatabaddhAstathApare // 32 na dvArabandhAvaraNA na gRhakSetriNastathA / nizcerustasya gAtrAddhi zrIvatsakRtalakSaNAH / prazastA vai vrajA loke yathA vai cakracAriNaH // 18 kRSNasya kRSNavadanA gopAnAM bhayavardhanAH // 33 zakRnmUtreSu teSveva jAtaM kSArarasAyanam / . bhakSayadbhizca tairvatsAMstrAsayadbhizca govrajAn / na tRNaM bhuJjate gAvo nApi tatpayaso hitam / / 19 nizi bAlAnharadbhizca vRkairutsAdyate vrjH|| 34 sthalIprAyAsu ramyAsu navAsu vanarAjiSu / na vanaM zakyate gantuM na gAzca parirakSitum / carAmaH sahitA gobhiH kSipraM saMvAhyatAM vrjH||20 na vanAkicidAhatuM na ca vA tarituM nadIm // 35 zrUyate hi vanaM ramyaM paryAptatRNasaMstaram / evaM vRkairudIrNaistu vyAghratulyaparAkramaiH / nAmnA vRndAvanaM nAma svAduvRkSaphalodakam // 21 vrajo niSpandaceSTaH sa ekasthAnacaraH kRtaH // 36 ajhillikaNTakavanaM sarvairvenaguNairyutam / iti zrIharivaMze dvipaJcAzattamo'dhyAyaH // 52 // kadambapAdapaprAyaM yamunAtIrasaMzritam // 22 snigdhazItAnilavanaM sarvartunilayaM zubham / gopInAM sukhasaMcAraM cArucitravanAntaram // 23 __vaizaMpAyana uvAca / tasya govardhano nAma nAtidUre girirmhaan| ItiM vRkANAM dRSTvA tu vardhamAnAM durAsadAm / bhrAjate dIrghazikharo nandanasyeva mandaraH // 24 sastrIpuMso'tha ghoSo vai samasto'matrayattadA // 1 madhyena cAsya mahAzAkho nyagrodho yojanocchritaH / sthAneneha na naH kArya vrajAmo'nyanmahadvanam / bhANDIro nAma zuzubhe nIlamegha ivAmbare // 25 yacchivaM ca sukhADhyaM ca gavAM caiva sukhAvaham // 2 madhyena cAsya kAlindI sImantamiva kurvtii| adyaiva kiM cireNa sma vrajAmaH saha godhanaiH / prayAtA nandanasyeva nalinI saritAM varA // 26 yAvaDhukairvadhaM ghoraM na naH sarvo vrajo vrajet // 3 tatra govardhanaM caiva bhANDIraM ca vanaspatim / eSAM dhUmrAruNAGgAnAM daMSTriNAM mukhakarSiNAm / kAlindI ca nadI ramyAM drakSyAvazcarataH sukham // vRkANAM kRSNavaktrANAM bibhImo nizi grjtaam|| tatrAyaM vasatAM ghoSastyajyatAM nirguNaM vanam / / mama putro mama bhrAtA mama vatso'tha gaurmama / saMvAhayAma bhadraM te kiMcidutpAdya kAraNam // 28 vRkaiApAditetyevaM krandanti sma gRhe gRhe // 5 evaM kathayatastasya vAsudevasya dhImataH / tAsAM ruditazabdena gavAM hambhAraveNa ca / prAdurbabhUvuH zatazo raktamAMsavasAzanAH // 29 vrajasyotthApanaM cakrurghoSavRddhAH samAgatAH // 6 ghorAzcintayatastasya svatanUruhajAstadA / teSAM matamathAjJAya gantuM vRndAvanaM prati / viniSpeturbhayakarAH sarvataH zatazo vRkAH // 30 / vrajasya ca nivezAya gavAM caiva sukhAya ca // 7 - 101 - Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53. 8] harivaMze [53. 35 - vRndAvananivezAya jJAtvA tAnkRtanizcayAn / mainthairAropyamANaizca manthabandhAnukarSaNaiH / nandagopo bRhadvAkyaM bRhaspatirivAdade // 8 adbhiH prakSAlyamAnAbhirgargarIbhistatastataH // 23 adyaiva nizcayaprAptiyadi gantavyameva nH| kIlairAropyamANaizva dAmanIpAzapAzitaiH / zIghramAjJApyatAM ghoSaH sajjIbhavata mAciram // 9 / stambhanIbhidhRtazcApi zakaTaiH parivartitaiH // 24 tato'vaghuSyata tadA ghoSe tatprAkRtainaraiH / niyogapAzairAsaktairgargarIstambhamUrdhasu / zIghraM gAvaH prakAlyantAM yujyantAM zakaTAni ca // chAdanAtha prakIrNaizca kaTaistRNagRhaistathA // 25 . vatsayUthAni kAlyantAM bhANDaM samadhiropyatAm / zAkhAviTakairvRkSANAM kriyamANairitastataH / vRndAvanamitaH sthAnAnnivezAya ca gamyatAm // 11 zodhyamAnairgavAM sthAnaH sthApyamAnairudUkhalaiH // 26 tacchrutvA nandagopasya vacanaM sAdhu bhASitam / prAGmukhaiH sicyamAnaizca saMdIpyadbhizca pAvakaiH / udatiSThadrajaH sarvaH zIghraM gamanalAlasaH // 12 savatsacarmAstaraNaiH paryavaizvAvaropitaiH // 27 . prayAyuttiSTha gacchAmaH kiM zeSe yAhi yojaya / uttiSThati vraje tasmingopakolAhalo hyabhUt / / 13 toyamuttArayantIbhiH prokSantIbhizca tadvanam / uttiSThamAnaH zuzubhe zakaTIsaMkaTastu saH / zAkhAzvAkarSamANAbhirgopIbhizca samantataH // 28 vyAghraghoSamahAghoSo ghoSaH sAgaraghoSavAn // 14 yuvabhiH sthaviraizcaiva gopaiya'grakarairdhazam / gopInAM gargarIbhizca mUrdhni cottaMsitairghaTaiH / vizasadbhiH kuThAraizca kASThAnyapi tarUnapi / / 29 niSpapAta vrajAtpatistArApatirivAmbarAt / / 15 tadjasthAnamadhikaM cakAze kAnanAvRtam / nIlapItAruNaistAsAM vastrairudrathitocchitaiH / ramyaM vananivezaM vai svabhivRSTyAmRtopamam // 30 zakracApAyate patirgopInAM mArgagAminI // 16 tAstu kAmadughA gAvaH sarvakAlatRNaM vanam / dAmanIdAmabhAraizca kecitkAyAvalambibhiH / vRndAvanamanuprAptA nandanopamakAnanam // 31 gopA mArgagatA bhAnti sAvarohA iva drumAH // 17 pUrvameva tu kRSNena gavAM satkArakAriNA / sa vrajo vrajatA bhAti zakaTaughena bhAsvatA / zivena manasA dRSTaM tadvanaM vanacAriNA // 32 oghaiH pavanavikSiptairniSpatadbhirivArNavaH // 18 pazcime tu tataH pakSe dharmamAsi nirAmaye / kSaNena tadbhajasthAnamiriNaM samapadyata / varSatIvAmRtaM deve tRNaM tatra vyavardhata // 33 dravyAvayavanidhUtaM kaNaM vAyasamaNDalaiH // 19 na tatra vatsAH sIdanti na gAvo netare janAH / tataH krameNa ghoSaH sa prApto vRndAvanaM vanam / yatra tiSThati lokAnAM bhavAya madhusUdanaH // 34 nivezaM vipulaM cakre nivezAya gavAM hitam / / 20 tAstu gAvaH sa ghoSazca sa ca saMkarSaNo yuvaa| zakaTAvartaparyantaM candrArdhAkArasaMsthitam / kRSNena vihitaM vAsaM tamadhyAsanta nirvRtAH // 35 madhye yojanavistAraM tAvahiguNamAyatam // 21 / iti zrIharivaMze tripaJcAzattamo'dhyAyaH // 53 // kaNTakIbhiH pravRddhAbhistathA kaNTa kinairdumaiH|| nikhAtocchritazAkhArabhiguptaM samantataH / / 22 - 102 - Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54. 1] viSNuparva [54. 29 harantyastIrajAnvRkSAnvistAraM yAnti nimnagAH // 14 vaizaMpAyana uvAca / saMtatAsAraniyatnAH klinnapatrottaracchadAH / tau tu vRndAvanaM prAptau vasudevasutAvubhau / na tyajantyagamAprANi zrAntA iva patatriNaH // 15 ceraturvatsayUthAni cArayantau sunivRtau // 1 toyagambhIralambeSu prasravatsu nadatsu ca / pUrNastu dharmasamayastayostatra vane sukham / udareSu navAbhrANAM manjatIva divAkaraH // 16 krIDatoH saha gopAlaiyamunAM cAvagAhatoH // 2 tanUruhairutpatitaH salilotpIDasaMkulA / tataH prAvRDanuprAptA manasaH kAmadIpanI / anveSyamArgA vasudhA bhAti zADvalamAlinI // 17 pravavarSamahAghorAH zakracApAGkitodarAH / vajreNevAvarugNAnAM nagAnAM nagazAlinAm / babhUvAdarzanaH sUryo bhUmizcAdarzayattRNam // 3 srotobhiH parikrattAni patanti zikharANi ca // 18 patatA meghavAtena naktoyAnukarSiNA / patatA meghavarSeNa yathAnimnAnusAriNA / saMmArjitatalA bhUmiyauvanastheva lakSyate // 4 palvalodgIrNaraktena pUryante vanarAjayaH / / 19 navavarSAvasiktAni zakragopakulAni c| hastocchritamukhA vanyA meghanAdAnusAriNaH / naSTadAvAgnidhUmAni vanAni pracakAzire // 5 bhAntyAtivRSTyA mAtaGgA gAM gatA iva toyadAH / / nRttavyApArakAlazca mayUrANAM kalApinAm / prAvRTpravRttiM saMdRzya dRSTvA cAmbudharAndhanAn / madaraktAH pravRttAzca kekA paTuravAH kRtAH // 6 rauhiNeyo mithaH kAle kRSNaM vacanamabravIt // 21 navaprAvRSi kAntAnAM SaTpadAhAradAyinAm / pazya kRSNa ghanAkRSNAnbalAkotpAtabhUSaNAn / yauvanasthaM kadambAnAM navAdhairdhAjate vapuH // 7 gagane tava gAtrANAM varNacorAnsamutthitAt / / 22 hAsitaM kuTajaiH phullaiH kadambairvAsitaM vanam / tava nidrAkaraH kAlastava gAtropamaM namaH / trAsitaM jaladairuSNaM toSitA vasudhA jalaiH / / 8 tvamivAjJAtavasatiM candro vasati vArSikIm / / 23 saMtaptA bhAskarajalairabhitaptA davAgnibhiH / etannIlotpalazyAmaM nIlotpaladalaprabham / jalaibalAhakotsRSTairukRsantIva parvatAH // 9 saMprApte durdine kAle durdinaM bhAti vai nabhaH // 24 mahAvAtasamudbhUtaM mahAmeghagaNArpitam / pazya kRSNa jalodagraiH kRSNarudrathitairghanaiH / mahImahArajaHpUraistulyamApadyate nabhaH // 10 govardhano yathA ramyo bhAti govardhano giriH||25 kacitkadambahAsADhyaM silIndhrAbharaNaM kacit / patitenAmbhasA hyete samantAnmadadarpitAH / saMpradIptamivAbhAti phullanIpadrumaM vanam // 11 bhrAjante kRSNasAraGgAH kAnaneSu mudAnvitAH // 26 aindreNa payasA siktaM mArutena navIkRtam / etAnyambuprahRSTAni haritAni mRdUni ca / pArthivaM gandhamAghrAya lokaH kSubhitamAnasaH // 12 tRNAni zatapatrAkSa patrairgRhanti medinIm // 27 dRptasAraGganinadairda1ravyAhRtena ca / kSarajjalAnAM zailAnAM vanAnAM ca jalAgame / navaizca zikhivikruSTairekavarNA vasuMdharA // 13 . sasasyAnAM ca sImAnAM na lakSmIrvyatiricyate / / bhramattUrNamahAvegA vrsspraaptmhaaryaaH| zIghravAtasamudbhUtAH proSitautsukyakAriNaH / - 103 - Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54. 29 ] harivaMze [ 55. 13 dAmodaroddAmaravAH prAgalbhyaM yAnti toyadAH // 29 hare haryazvacApena trivarNena trivikrama / vaizaMpAyana uvAca / vibANajyena dhanuSA tavedaM madhyamaM padam // 30 kadAcittu tadA kRSNo vinA saMkarSaNaM gurum / nabhasye ca nabhazcakSurna bhAtyeSa nabhazcaraH / cacAra tadvanavaraM kAmarUpI varAnanaH // 1 medhaiH zItAtapakaro virazmiriva razmivAn // 31 kAkapakSadharaH zrImAnzyAmaH padmadalekSaNaH / dyAvApRthivyoH saMsargaH satataM vitataiH kRtH| zrIvatsenorasA yuktaH zazAGka iva lakSmaNA // 2 avyavacchinnadhAraudhaiH samudraughanibhaighanaiH // 32 sAGgadenAprapAdena paGkajodbhinnavarcasA / nIpArjunakadambAnAM pRthivyAM cAbhivRSTayaH / sukumArAbhitAmraNa krAntavikrAntagAminA // 3 gandhaiH kolAhalA vAnti vAtA madanadIpanAH // 33 pIte prItikare nRNAM padmakiJjalkasaprabhe / saMpravRttamahAvarSaM lambamAnamahAmbudam / sUkSme vasAno vasane sasaMdhya iva toyadaH // 4 bhAtyagAdhamaparyantaM sasAgaramivAmbaram / / 34 vanyavyApArayuktAbhyAM vyagrAbhyAM daNDarajjubhiH / dhArAnirmalanArAcaM vidyutkavacanirmalam / bhujAbhyAM sAdhuvRttAbhyAM pUjitAbhyAM divauksaiH||5 zakracApAyudhadharaM yuddhasajjamivAmbaram / / 35 sadRzaM puNDarIkasya gandhena kamalasya ca / zailAnAM ca vanAnAM ca drumANAM ca varAnana / rarAja tasya tadvAlye ruciroSThapuTaM mukham // 6 praticchannAni bhAsante zikharANi ghanairghanaiH // 36 zikhAbhistasya muktAbhI rarAja mukhapaGkajam / gajAnIkairivAkINaM salilodgAribhirghanaiH / vRttaM SaTpadapaGkhIbhiryathA syAtpadmamaNDalam // 7 varNasArUpyatAM yAti gaganaM sAgarasya vai // 37 tasyArjunakadambADhyA niipkndlmaalinii| samudrodbhUtajanitA lolazAvalakampinaH / rarAja mAlA zirasi nakSatrANAM yathA divi // 8 zItAH sapRSatodgArAH karkazA vAnti maarutaaH||38 sa tayA mAlayA vIraH zuzubhe sarvapuSpayA / nizAsu suptacandrAsu muktatoyAsu toyadaiH / meghakAlAmbudazyAmo nabhasya iva mUrtimAn // 9 manasUryasya nabhaso nAbhibhAnti dizo daza // 39 ekenAmalapatreNa kaNThasUtrAvalambinA / dharmadoSaparityaktaM meghatoyavibhUSitam / rarAja barhipatreNa mandamArutakampinA // 10 pazya vRndAvanaM kRSNa vanaM caitrarathaM yathA // 40 kvacidgAyankacitkrIDaMzcaJcayazca kacittvacit / evaM prAvRguNAnsarvAzrImAnkRSNasya pUrvajaH / parNavAdyaM zrutisukhaM vAdayAnaH kvacidvane // 11 kathayanneva balavAnvrajameva jagAma ha // 41 gopaveNuM sumadhuraM kAmAttamapi vAdayan / tau rAmayantAvanyonyaM kRSNasaMkarSaNAvubhau / prahlAdanAthaM ca gavAM kvacidvanagato yuvaa| tatkAlaM jJAtibhiH sAdhaM ceratustanmahadvanam // 42 gokule'mbudharazyAmazcacAra dyutimAnprabhuH // 12 reme ca tatra ramyAsu citrAsu vanarAjiSu / iti zrIharivaMze catuSpaJcAzattamo'dhyAyaH / / 54 // mayUraravaghuSTAsu madanoddIpanISu ca / meghanAdaprativyUhairnAditAsu samantataH // 13 - 104 - Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55. 143 viSNuparva (55.43 zADvalacchannamArgAsu silIndhrAbharaNAsu ca / sutIrthI svAdusalilAM hradinI vegagAminIm / kandalAmaladantISu srabantISu navaM jalam // 14 toyavAtoddhata vegairavanAmitapAdapAm // 29 kesarANAM nargandhermalaniHzasitopauH / haMsakAraNDanuSya sArasaica vinAditAm / abhIkSNaM niHzvasantISu yoSitsviva samantataH // 15 anyonyamithunaizcaiva sevitAM mithunecaraiH // 30 sevyamAno navairvAtai masaMghAtaniHsRtaiH / jalajaiH prANibhiH kINAM jalajairbhUSitAM guNaiH / tAsu kRSNo mudaM lebhe saumyAsu vanarAjiSu // 16 jalajaiH kusumaizcitrAM jalajairharitodakAm // 31 sa kadAcidvane tasmingobhiH saha parivrajan / prasthitasrotacaraNAM pulinazroNimaNDalAm / dadarza vipulodagraM zAkhinaM zAkhinAM varam / / 17 AvartanAbhigambhIrAM padmalomAnuraJjitAm // 32 sthitaM dharaNyAM meghAbhaM nibiDaM ptrsNcyaiH| hRdazAtodarAkrAntAM tritaraMgavalIdharAm / gaganA/cchitAkAraM pavanAbhogakAriNam // 18 cakravAkastanataTAM tIrapAyitAnanAm // 33 nIlacitrAGgavarNaizca sevitaM bahubhirdvijaiH / phenaprahRSTadazanAM prasannAM haMsahAsinIm / phalaiH pravAlaizca ghanaM sendracApaghanopamam // 19 rucirotpalapatrAkSI natabhraM jalajekSaNAm // 34 bhavanAkAraviTapaM latApuSpasumaNDitam / hRdadIrghalalATAntAM kAntAM zaivalamUrdhajAm / vizAlamUlAvatataM pavanAmbhodadhAriNam // 20 dIrghasrotAyatabhujAmAbhogazravaNAyatAm // 35 AdhipatyamivAnyeSAM tasya dezasya zAkhinAm / kAraNDavAkuNDalinI zrImatpaGkajalocanAm / kurvANaM zubhakarmANaM tiro varSantamavyayam // 21 kAzacAmIkaraM vAso vasAnAM haMsalakSaNAm // 36 nyagrodhaM parvatAkAraM bhANDIraM nAma nAmataH / taTajAbharaNopetAM mInanirmalamekhalAm / dRSTvA tatra matiM cakre nivAsAya divA prabhuH // 22 pAriplavaplavakSaumAM sArasArAvanUpurAm // 37 sa tatra vayasA tulyairvatsapAlaiH shaanghH|| jhapanakrAnuliptAGgI kUrmalakSaNazobhinIm / reme vai divasaM kRSNaH purA svargagato yathA // 23 nipAnazvApadApIDAM nRbhiH pItapayodharAm / taM krIDamAnaM gopAlAH kRSNaM bhANDIravAsinam / zvApadocchiSTasalilAmAzramasthAnasaMkulAm // 38 ramayanti sma bahavo vanyaiH krIDanakaistadA // 24 tAM samudrasya mahiSIM vIkSamANaH samantataH / anye sma parigAyanti gopA muditmaansaaH| cacAra ruciraM kRSNo yamunAmupazobhayan // 39 gopAlAH kRSNamevAnye gAyanti sma rtipriyaaH|| tAM caransa nadI zreSThAM dadarza hRdamuttamam / teSAM sa gAyatAmeva vAdayAmAsa vIryavAn / dIrgha yojanavistAraM dustaraM tridazairapi // 40 parNavAdyAntare veNuM tumbavINAM ca tatra ha // 26 gambhIramakSobhyajalaM niSkampamiva sAgaram / kadAciccArayanneva gAvo govRSabhekSaNaH / / toyapaiH zvApadaityaktaM zUnyaM toyacaraiH khagaiH // 41 jagAma yamunAtIraM latAlaMkRtapAdapam / / 27 agAdhenAmbhasA pUrNa meghapUrNamivAmbaram / taraMgApAGgakuTilAM vArisparzasukhAnilAm / duHkhopasayaM tIreSu sasarvipulairbilaiH // 42 tAM ca padmotpalavatIM dadarza yamunA nadIm // 28 / viSAraNigatasyAgnedhUmena pariveSTitam / harivaMza 14 -105 - Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55. 43 ] harivaMze [56. 12 abhojyaM tatpazUnAM hi apeyaM ca jalArthinAm / / 43 vinipatya hrade ghore damayiSyAmi kAliyam // 57 upabhogaiH parityaktaM sadbhistriSavaNArthibhiH / iti zrIharivaMze pnycpnycaashttmo'dhyaayH||55|| AkAzAdapyasaMcArya khagairAkAzagocaraiH // 44 tRNeSvapi patatsvagnau jvalantamiva tejasA / samantAdyojanaM sAyaM tIreSvapi durAsadam // 45 vaizaMpAyana uvAca / viSAnalena ghoreNa jvAlAprajvalitaM hRdam / sopasRtya nadItIraM badhvA parikaraM dRDham / vrajasyottaratastasya krozamAtre nirAmaye // 46 ArohaccapalaH kRSNaH kadambazikharaM yuvA // 1 taM dRSTvA cintayAmAsa kRSNo vai vipulaM hRdam / kRSNaH kadambazikharAllambamAno'mbudAkRtiH / agAdhaM dyotamAnaM ca kasyedaM sumahadam / / 47 hRdamadhye'karocchabdaM nipatannambujekSaNaH // 2 asminsa kAliyo nAma kAlAJjanacayopamaH / sa kRSNenAvapatatA kSobhitaH sa mahAhradaH / uragAdhipatiH sAkSAde vasati dAruNaH // 48 saMprAsicyata begena bhidyamAna ivArNavaH // .3 utsRjya sAgare vAsaM yo mayA vAhitaH purA / tena zabdena saMkSubdhaM tatsarpabhavanaM mahat / bhayAtpatagarAjasya suparNasyoragAzinaH / / 49 uttiSThadudakAtso roSaparyAkulekSaNaH // 4 teneyaM dUSitA sarvA yamunA sAgaraMgamA / sa coragapatiH kruddho megharAzisamaprabhaH / bhayAttasyoragapaternAyaM dezo niSevyate // 50 tato raktAntanayanaH kAliyaH samadRzyata / / 5 paJcAsyaH pAvakocchrAsazcalajihvo'nalAnanaH / tadidaM dAruNAkAramaraNyaM rUDhazAvalam / pRthubhiH paJcabhiraiH zirobhiH parivAritaH // 6 sAvarohadrumaM ghoraM kIrNa nAnAlatAdrumaiH / / 51 pUrayitvA hradaM sarvaM bhogenaanlvrcsaa| rakSitaM sarparAjasya scivairvnvaasibhiH| sphuranniva sa roSeNa jvalanniva ca tejasA // 7 vanaM nirviSayAkAraM viSAnnamiva duHspRzam / krodhena tajjalaM tasya sarvaM zRtamivAbhavat / tairAptakAribhinityaM sarvataH parirakSitam / / 52 pratisrotAzca bhIteva jagAma yamunA nadI / zaivAlamalinaizcApi vRkSaH kSupalatAkulaiH / tasya krodhAgnipUrNena vaktreNAbhUcca mArutaH // 8 kartavyamArgI bhrAjete hRdasyAsya taTAvubhau // 53 / / dRSTvA kRSNaM hRdagataM krIDantaM zizulIlayA / tadasya sarparAjasya kartavyo nigraho mayA / sadhUmAH pannagendrasya mukhAnnizcerurarciSaH // 9 yatheyaM saridambhodA bhavecchivajalAzayA // 54 sRjatA tena roSAgniM samIpe tIrajA drumAH / vrajopabhogyA ca zubhA nAge vai damite mayA / kSaNena bhasmasAnnItA yugAntapratimena vai / / 10 sarvartusukhasaMcArA sarvatIrthasukhAzrayA // 55 tasya putrAzca dArAzca bhRtyAzcAnye mahoragAH / etadarthaM ca vAso'yaM vraje'smingopajanma ca / vamantaM pAvakaM ghoraM vaktrebhyo viSasaMbhavam / amISAmutpathasthAnAM zAsanArthaM durAtmanAm // 56 / sadhUmAH pannagendrAste niSpeturamitaujasaH // 11 etaM kadambamAruhya tadeSa shishuliilyaa| pravezitazca taiH sapaiMH sa kRSNo bhogabandhanam / - 106 - Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58. 12] viSNuparva [56. 40 niyatnacaraNAkArastasthau giririvAcalaH // 12 tAsAM vilapitaM zrutvA teSAM ca vrajavAsinAm / dadaMzurdazanaistIkSNairviSotpIDajalAvilaiH / | ekabhAvazarIrajJa ekadeho dvidhA kRtH|| te kRSNaM sarpapatayo na mamAra ca vIryavAn // 13 saMkarSaNastu saMkruddho babhASe kRSNamavyayam // 26 etasminnantare bhItA gopAlAH sarva eva te / kRSNa kRSNa mahAbAho gopAnAM nandivardhana / krandamAnA vrajaM jagmurbASpasaMdigdhayA girA / / 14 damyatAmeSa vai kSipraM sarparAjo viSAyudhaH // 27 eSa mohaM gataH kRSNo magno vai kAliyahade / | ime no bAndhavAstAta tvAM matvA mAnuSaM prbho| bhakSyate sarparAjena tadAgacchata mAciram // 15 paridevanti karuNaM sarve mAnuSabuddhayaH / / 28 nandagopAya vai kSipraM ballavAya nivedyatAm / / tacchrutvA rauhiNeyasya vAkyaM saMjJAsamIritam / eSa te kRSyate putraH sarpaNeti mahAhade // 16 vikrIDyAsphoTayAhU tadbhittvA bhogabandhanam // 29 nandagopastu tacchrutvA vajrapAtopamaM vacaH / tasya padbhathAmathAkramya bhogarAziM jalokSitam / ArtaskhalitavikrAntastaM jagAma hradottamam // 17 ziro'sya kRSNo jagrAha svahastenAvanAmya c||30 sabAlayuvatIvRddhaH sa ca saMkarSaNo yuvaa| tasyAruhoha sahasA madhyamaM tanmahacchiraH / AkrIDaM pannagendrasya janastaM samupAgamat // 18 so'sya mUrdhni sthitaH kRSNo nanarta rucirAGgadaH // nandagopamukhA gopAste sarve sAzrulocanAH / mRdyamAnaH sa kRSNena zrAntamUrdhA bhujaMgamaH / hAhAkAraM prakurvantastasthustIre hRdasya vai // 19 / / AsyaiH sarudhirodgAraiH kAtaraM vAkyamabravIt // 32 vIDitA vismitAzcaiva zokArtAzca punaH punaH / . avijJAnAnmayA kRSNa roSo'yaM saMpradarzitaH / kecittu kRSNa hAheti hA dhigityapare punaH / / damito'haM hataviSo vazagaste varAnana // 33 apare hA hatAH smeti rurudurbhRzaduHkhitAH // 20 tadAjJApaya kiM kuryAM sadArApatyabAndhavaH / striyazcaiva yazodAM tAM hA hatAsIti cukruzuH / kasya vA vazyatAM yAmi jIvitaM me pradIyatAm // yA pazyasi priyaM putraM sarparAjavazaM gatam / paJcamUrdhAnataM dRSTvA sarpa sarpAriketanaH / saMditaM sarpabhogena kRSyamANaM yathA mRgam // 21 akruddha eva bhagavAnpratyuvAcoragezvaram // 35 azmasAramayaM nUnaM hRdayaM te'bhilakSyate / tavAsminyamunAtoye naiva sthAnaM dadAmyaham / putraM kathamimaM dRSTvA yazode nAvadIryate / / 22 gacchArNavajalaM sarpa sabhAryaH sahabAndhavaH // 36 duHkhitaM bata pazyAmo nandagopaM hRdAntike / yazceha bhUyo dRzyeta sthale vA yadi vA jle| nyasya putramukhe dRSTiM nizcetanamavasthitam / / 23 tava bhRtyastanUjo vA kSipraM vadhyaH sa me bhavet // yazodAmanugacchantyaH sarpAvAsamimaM hRdam / zivaM cAsya jalasyAstu tvaM ca gaccha mahArNavam / pravizAmo na yAsyAmaH sarvA dAmodaraM vinA // 24 sthAne tviha bhavedoSastavAntakaraNo mahAn // 38 divasaH ko vinA sUryaM vinA candreNa kA nishaa|| matpadAni ca te sarpa dRSTvA mUrdhasu sAgare / vinA vRSeNa kA gAvo vinA kRSNena ko vrajaH / garuDaH pannagaripustvayi na prahariSyati // 39 vinA kRSNaM na yAsyAmo vivatsA iva dhenavaH // 25 / gRhya mUrdhA tu caraNau kRSNasyoragapuMgavaH / - 107 - Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56. 40 ] harivaMze / 57.22 pazyatAmeva gopAnAM jagAmAdarzanaM hradAt / / 40 aho tAlaphalaiH pakkairvAsiteyaM vanasthalI // 7 nirjite tu gate sarpa kRSNamuttIrya viSThitam / svAdUnyArya sugandhIni zyAmAni rasavanti ca / vismitAstuSTuvurgopAzcakruzcaiva pradakSiNam // 41 tAlapakkAni sahitau pAtayAvo laghukramau // 8 UcuH sarve susaMprItA nandagopaM vanecarAH / yadyeSAmIdRzo gandho madhuro ghrANasaMmataH / dhanyo'syanugRhIto'si yasya te putra IdRzaH // 42 rasenAmRtakalpena bhaviSyantIti me matiH // 9 adyaprabhRti gopAnAM gavAM ghoSasya cAnagha / dAmodaravacaH zrutyA rauhiNeyo hasanniva / Apatsu zaraNaM kRSNaH prabhuzcAyatalocanaH // 43 pAtayaMstAlapakkAni cAlayAmAsa tAMstarUn // 10 jAtA zivajalA sarvA yamunA munisevitA / tattu tAlavanaM nRNAmasevyaM duratikramama / sarvaistIrthaiH sukhaM gAvo vicariSyanti naH sadA // nirmANabhUtamiriNaM puruSAdAlayopamam // 11 vyaktameva vayaM gopA vane yatkRSNamIdRzam / / dAruNo dhenuko nAma daityo gardabharUpavAn / mahadbhUtaM na jAnImazchannamagnimiva vraje // 45 kharayUthena mahatA vRtaH samupasevate // 12 . . evaM te vismitAH sarve stuvantaH kRSNamavyayam / sa tattAlavanaM ghoraM gardabhaH parirakSati / jagmurgopagaNA ghoSaM devAzcaitrarathaM yathA // 46 nRpakSizvApadagaNAMstrAsayAnaH sa durmatiH // 13 iti zrIharivaMze SaTpaJcAzattamo'dhyAyaH // 56 // tAlazabda sa taM zrutvA saMghuTaM phalapAtane / nAmaSeyata saMkaddhastAlasvanamiva dvipaH / / 14 zabdAnusArI saMkruddho darpAviddhasaTAnanaH / vaizaMpAyana uvAca / stabdhAkSo heSitapaTuH khurairnirdArayanmahIm // 15 damite sarparAje tu kRSNena yamunAhade / Aviddhapuccho hRSito vyAttAnana ivAntakaH / tameva ceraturdezaM sahitau rAmakezavau // 1 Apatanneva dadRze rauhiNeyamavasthitam // 16 jagmatustau tu saMraktau godhanaiH sahagAminau / tAlAnAM tamadho dRSTvA sadhvajAkAramavyayam / giriM govardhanaM ramyaM vasudevasutAvubhau // 2 rauhiNeyaM kharo duSTaH so'dazaddazanAyudhaH // 17 govardhanasyottarato yamanAtIramAzritam / paddhayAmubhAbhyAM ca punaH pazcimAbhyAM parAGmukhaH dahazAte'tha tau vIrau ramyaM tAlavanaM mahat // 3 jaghAnorasi daityaH sa rauhiNeyaM nirAyudham / / 18 tau tAlaparNapratate ramye tAlavane ratau / tAbhyAmeva sa jagrAha padbhyAM taM daityagardabham / ceratuH paramaprItau vRSapotAvivodgatau // 4 AvarjitamukhaskandhaM prairayattAlamUrdhani // 19 sa tu dezaH samaH snigdho loSTapASANavarjitaH / sa bhagnorukaTigrIvo bhagnapRSTho durAkRtiH / darbhaprAyasthalIbhUtaH sumahAkRSNamRttikaH // 5 kharastAlaphalaiH sAdhaM papAta dharaNItale / / 20 tAlaistairvipulaskandhairucchritaiH zyAmaparvabhiH / / taM gatAsuM gatazrIkaM patitaM vIkSya gardabham / phalAgrazAkhimi ti nAgahastairivocchritaiH // 6 / jJAtIMstathAparAMstasya cikSepa tRNarAjani / / 21 tatra dAmodaro vAkyamuvAca vadatAM vrH| sA bhUgardabhadehaizca tAlapakkaizca pAtitaiH / - 108 - Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57. 22 ] viSNuparva [58. 24 babhAse channajaladA dyaurivAbyaktazAradI / / 22 prAptau paramazAkhADhyaM nyagrodhaM zAkhinAM varam // 9 tasmingardabhadaitye tu sAnuge vinipAtite / tatra spandolikAbhizca yuddhamArgezca daMzitau / ramyaM tAlavanaM taddhi bhUyo ramyataraM babho / / 23 azmabhiH kSepaNIyaizca tau vyaayaammkurvtaam||10 vipramuktabhayaM zubhraM viviktAkAradarzanam / yuddhamArgazca vividhairgopAlaiH sahitAvubhau / caranti sma. sukhaM gAvastattAlavanamuttamam / / 24 muditau siMhavikrAntau yathAkAmaM viceratuH // 11 tataH pravyAhRtAH sarve gopA vananivAsinaH / tayo ramayatorevaM tallipsurasurottamaH / vItazokA vanaM sarve caJcaryante sma te sukham // 25 pralambo'bhyAgamatteSAM chidrAnveSI tayostadA // 12 tataH sukhaM prakIrNAsu goSu nAgendravikramau / gopAlaveSamAsthAya banyapuSpavibhUSitaH / drumaparNAsane kRtvA tau yathAhaM niSIdatuH / / 26 lobhayAnaH sa tau vIrau hAsyaiH krIDanakaistathA // iti zrIharivaMze saptapaJcAzattamo'dhyAyaH // 57 // so'vagAhata niHzaGkasteSAM madhyamamAnuSaH / mAnuSaM vapurAsthAya pralambo dAnavottamaH // 14 prakrIDitAzca te sarve saha tenaamraarinnaa| vaizaMpAyana uvAca / gopAlavapuSaM gopA manyamAnAH svabAndhavam / / 15 atha tau jAtaharSoM tu vsudevsutaavubhau| sa tu chidrAntaraprepsuH pralambo gopatAM gataH / tattAlavanamatsRjya bhUyo bhANDIramAgatau // 1 dRSTiM paridadhe kRSNe rauhiNeye ca dAruNAm // 16 cArayantau vivRddhAni godhanAni zubhAnanau / aviSahyaM tato matvA kRSNamadbhutavikramam / sphItasasyaprarUDhAni vIkSamANau vanAni ca // 2 rauhiNeyavadhe yatnamakarodAnavottamaH // 17 kSveDayantau pragAyantau pracinvantau ca pAdapAn / hariNAkrIDanaM nAma bAlakrIDanakaM tataH / nAmabhiAharantau ca savatsA gAH paraMtapau // 3 prakrIDitAzca te sarve dvau dvau yugapadutpatan // 18 niryogapAzairAsaktau skandhAbhyAM zubhalakSaNau / kRSNaH zrIdAmasahitaH pupluve gopsuununaa| vanamAlAkRtoraskau bAlazRGgAvivarSabhau // 4 saMkarSaNastu plutavAnpralambena sahAnaghaH // 19 suvarNAJjanavarNAbhAvanyonyasadRzAmbarau / gopAlAstvapare dvaMdvaM gopAlairaparaiH saha / mahendrAyudhasaMsaktau zuklakRSNAvivAmbudau // 5 pradrutA laGghayanto te'nyonyaM laghuvikramAH // 20 kuzAgrakusumAnAM ca karNapUramanoramau / zrIdAmamajayatkRSNaH pralamba rohiNIsutaH / vanamArgeSu kurvANau vanyaveSadharAvubhau // 6 gopAlaiH kRSNapakSIyairgopAlAstvapare jitAH / / 21 govardhanasyAnucarau vane sAnucarau ca tau / te vAhayantastvanyonyaM saMharSAtsahasA drutAH / certuloksiddhaabhiH krIDAbhiraparAjitau // 7 bhANDIraskandhamuddizya maryAdA punarAgaman // 22 tAvevaM mAnuSIM dIkSAM vahantau surapUjitau / / saMkarSaNaM tu skandhena zIghramunkSipya dAnavaH / tajjAtiguNayuktAbhiH krIDAbhizcaraturvanam // 8 / drutaM jagAma vimukhaH sacandra iva toyadaH // 23 tau tu bhANDIramucite kAle kriiddaanuvrtinau| / sa bhAramasahastasya rauhiNeyasya dhImataH / - 109 - Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58. 24] harivaMze [58.54 vavRdhe sumahAkAyazcandrAkrAnta ivAmbudaH // 24 sahasrapatranAbhastvaM sahasrAMzudharo'rihA // 39 sa bhANDIravaTaprakhyaM dagdhAJjanagiriprabham / yattvayA darzitaM loke tatpazyanti divaukasaH / khaM vapurdarzayAmAsa pralambo dAnavottamaH // 25 yattvayA noktapUrvaM hi kastadanveSThumarhati // 40 pazcastabakayuktena mukuTenArkavarcasA / yadveditavyaM loke'smiMstattvayA samudAhRtam / dIpyamAnAnano daityaH sUryAkrAnta ivAmbudaH // 26 viditaM yattavaikasya devA api na tadviduH // 41 mahAnano mahAgrIvaH sumahAnantakopamaH / Atmaja te vapuyomni na pazyantyAtmasaMbhavam / raudraH zakaTacakrAkSo nAmayaMzcaraNaiH kSitim // 27 yattu te kRtrimaM rUpaM tadarcanti divaukasaH // 42 sragdAmalambAbharaNaH pralambAmbarabhUSaNaH / devairna dRSTazcAntaste tenAnanta iti smRtaH / dhIraH pralambaH prayayau toyalamba ivAmbudaH // 28 tvaM hi sUkSmo mahAnekaH sUkSmairapi durAsadaH // 43. sa jahAraiva vegena rauhiNeyaM mahAsuraH / tvayyeva parvatastambhA zAzvatI jagatI sthitA / sAgaropaplavagataM kRtsnaM lokamivAntakaH // 29 acalA prANinAM yonirdhArayatyakhilaM jagat // 44 hriyamANaH pralambena sa tu saMkarSaNo yuvA / catuHsAgarabhogastvaM cAturvarNyavibhAgavit / uhyamAna ivaikena kAlameghena candramAH // 30 caturyugezo lokAnAM cAturhotraphalAzanaH // 45 sa saMdigdhamivAtmAnaM mene sNkrssnnstdaa| yathA tvamasi lokAnAM tathAhaM tacca me matam / daityaskandhagataH zrImAnkRSNaM cedamuvAca ha // 31 ubhAvekazarIrau svo jagadarthe dvidhA kRtau // 46 hriye'haM kRSNa daityena parvatodanavarcasA / lokAnAM zAzvato devastvaM hi zeSaH sanAtanaH / pradarzayitvA mahatIM mAyA mAnuSarUpiNIm / / 32 AvayordehamAtreNa dvidhedaM dhAryate jagat / / 47 kathamasya mayA kArya zAsanaM dussttcetsH| ahaM yaH sa bhavAneva yastvaM so'haM sanAtanaH / pralambasya pravRddhasya daryAdvigaNavarcasaH // 33 dvAveva vihitau hyAvAmekadehau mahAbalau // 48 tamAha sasmitaM kRSNaH sAmnA harSakalena vai| tadAsse mUDhavatki tvaM prAgenaM jahi dAnavam / abhijJo rauhiNeyasya vRttasya ca balasya ca // 34 mUrdhni devaripuM deva vajrakalpena muSTinA / / 49 aho'yaM mAnuSo bhAvo vyaktamevAnugRhyate / saMsmArita: sa kRSNena rauhiNeyaH purAtanam / yastvaM jaganmayaM guhyaM guhyAdguhyataraM gataH / / 35 sa balena tadA pUrNatrailokyAntaracAriNA // 50 smarArya tanumAtmAnaM lokAnAM tvaM viparyaye / tataH pralambaM durvRttaM subaddhana mahAbhujaH / avagacchAtmanAtmAnaM samudrANAM samAgame // 36 muSTinA vajrakalpena mUrdhni vIraH samAhanat // 51 purAtanAnAM devAnAM brahmaNaH salilasya c| tasyottamAGga sve kAye vikapAlaM viveza ha / AtmavRttapravRttAni saMsmarAdyaM ca vai vapuH // 37 jAnubhyAM jagatIM caiva gatAsuH sa jagAma ha // 52 ziraH khaM te jalaM mUrtiH kSamA bhUrdahano mukham / jagatyAM vinikIrNasya tasya rUpamabhUttadA / vAyurlokAyurucchAso manaHsraSTA manustava / / 38 pralambasyAmbarasthasya meghasyeva vidIryataH / / 53 sahasrAsyaH sahasrAGgaH sahasracaraNekSaNaH / tasya bhagnottamAGgasya dehAtsusrAva zoNitam / - 110 - Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58. 54 ] viSNuparva [59. 23 bahugairikasaMyuktaM zailazRGgAdivodakam // 54 pRthivyAM tarpitAyAM ca sAmRtaM lakSyate jagata // 9 sa nihatya pralambaM tu saMhRtya balamAtmanaH / kSIravatya imA gAvo vatsavatyazca nivRtAH / paryadhvajata kRSNaM vai rauhiNeyaH pratApavAn / / 55 tena saMvardhitA gAvastRNaiH puSTAH sapuMgavAH // 10 taM tu kRSNazca gopAzca divisthAzca divaukasaH / nAsasyA nAtRNA gAvo na bubhukSArdito janaH / tuSTuvunihate daitye jayAzIbhirmahAbalam // 56 dRzyate yatra dRzyante vRSTimanto balAhakAH // 11 balenAyaM hato daityo bAlenAkliSTakarmaNA / dudoha saviturgA vai zakro divyAH payasvalAH / baladeveti nAmAsya devaizcoktaM divi sthitaiH // 57 tAH kSaranti navaM kSIraM medhyaM meghaughadhAritam // 12 balaM tu baladevasya tadA bhuvi janA viduH / vAyvIritaM tu megheSu karoti ninadaM mahat / karmajaM nihate daitye devairapi durAsade // 58 javenAvarjitaM caiva garjatIti janA viduH / / 13 hAte zrIharivaMze aSTapaJcAzattamo'dhyAyaH // 58 // tasya caivohyamAnasya vAtayuktairbalAhakaiH / vajrAzanisamAH zabdA bhavantyagamabhedinaH // 14 tajalaM vajraniSpeSaivimuJcati nabhogatam / vaizaMpAyana uvAca / bahubhiH kAmagairmedhaiH zako bhRtyairivezvaraH // 15 tayoH pravRttayorevaM kRSNasya ca balasya ca / kaciddurdinasaMkAzaiH kacicchinnAbhrasaMsthitaiH / vane vicaratormAsau vyatiyAtau sma vArSikau // 1 kacicchIkaramuktAbhaM kurvadbhirgaganaM ghnaiH|| 16 vrajamAjagmutustau tu vraje zuzruvatustadA / evametatpayo dugdhaM gobhiH sUryasya vAridaH / prAptaM zakramahaM vIrau gopAMzcotsavalAlasAn / 2 parjanyaH sarvalokAnAM bhavAya bhuvi varSati // 17 kautUhalAdidaM vAkyaM kRSNaH provAca tatra vai / tasmAtprAvRSi rAjAnaH sarve zakraM mudA yutaaH| ko'yaM zakramaho nAma yena vo harSa AgataH / / 3 mahaiH surezamarcanti vayamanye ca mAnavAH // 18 tatra vRddhatamastveko gopo vAkyamuvAca ha / gopavRddhasya vacanaM zrutvA zakraparigrahe / zrayatAM tAta zakrasya yadathaM maha iSyate // 4 prabhAvajJo'pi zakrasya vAkyaM dAmodaro'bravIt / / devAnAmIzvaraH zakro meghAnAM cArisUdana / vayaM vanacarA gopa gopA godhanajIvinaH / tasya cAyaM kratuH kRSNa lokapAlasya zAzvataH // 5 gAvo'smadaivataM viddhi girayazca vanAni ca // 20 tena saMcoditA meghAstasyAyudhavibhUSitAH / karSakANAM kRSivRttiH paNyaM vipaNijIvinAm / tasyaivAjJAkarAH sasyaM janayanti navAmbubhiH / / 6 asmAkaM gauH parA vRttiretatraividhyamucyate / meghasya payaso dAtA puruhUtaH puraMdaraH / vidyayA yo yayA yuktastasya sA daivataM param // 21 saMprahRSTaH sa bhagavAnprINayatyakhilaM jagat // 7 yo'nyasya phalamabhAnaH karotyanyasya sakriyAm / tena saMpAditaM sasyaM vayamanye ca mAnavAH / dvAvanau~ sa labhate pretya ceha ca mAnavaH / / 22 vartayAmopabhuJjAnAstarpayAmazca devatAH / / 8 kRSyantAH prathitAH sImAH sImAntaM zrUyate vanam / devo varSati lokeSu tataH sasyaM pravartate / vanAntA girayaH sarve sA cAsmAkaM gatidhruvA / / 23 - 111 - Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59. 24 ] harivaMze [ 59.58 zrayante girayazcApi vne'sminkaamruupinnH| mattatrauzcAvaghuSTeSu klmaapkkpaannddussu| / pravizya tAstAstanavo ramante sveSu sAnuSu // 24 nirviSTaramaNIyeSu vaneSu ramate manaH // 39 bhUtvA kesariNaH siMhA vyAghrAzca nakhinAM varAH / puSkariNyastaDAgAni vApyazca vikacotpalAH / vanAni svAni rakSanti trAsayanto drumacchidaH // kedArAH saritazcaiva sarAMsi ca zriyAjvalan / 40 yadA caiSAM vikurvanti te vanAlayajIvinaH / / paGkajAni ca padmAni tathAnyAni sitAni ca / ghnanti tAneva durvRttAnpauruSAdena karmaNA // 26 utpalAni ca nIlAni bhejire vArijAM zriyam // manayajJaparA viprAH sItAyajJAzca krsskaaH| madaM jahuH sitApAGgA mandaM vavRdhire'nilAH / giriyajJA vayaM gopA ijyo'smAbhirgirirvane // 27 abhavadyabhramAkAzamabhUJca nibhRto'rNavaH // 42 tanmahyaM rocate gopA giriyajJaM vayaM vane / RtuparyAyazithilairvRttanRttasamujjhitaiH / kurmaH kRtvA sukhaM sthAnaM pAdape vAtha vA girau // mayUrAGgaruhairbhUmibahunetreva lakSyate // 43 tatra hatvA pazUnmedhyAnvitatyAyatane kRte / svapaGkamalinaistIraiH kAzapuSpalatAkulaiH / .. sarvaghoSasya saMdohaH kriyatAM kiM vicAryate // 29 haMsasArasavinyAsairyamunA yAti saMyatA // 44 taM zaratkusumApIDAH parivArya pradakSiNam / kalamApakkasasyeSu kedAreSu vaneSu ca / gAvo girivaraM sarvAstato yAntu vanaM punaH // 30 sasyAdA jalajAdAzca mattA viruruvuH khagAH // 45 prAptA kileyaM hi gavAM svAduvIryatRNA guNaiH / siSicuryAni jaladA jalena jaladAgame / zaratpramuditA ramyA gatameghajalAzayA // 31 tAni zaSpANyabAlAni kaThinatvaM gatAni vai // 46 priyakaiH puSpitairgauraM zyAma bANavanaiH kacin / tyaktvA meghamayaM vAsaH zaradguNavidIpitaH / kaThoratRNamAbhAti nirmayUrarutaM vanam // 32 eSa vItamale vyomni ho vasati candramAH // 47 vimalA vijalA vyomni vibalAkA vividyutaH / kSIriNyo dviguNaM gAvaH pramattA dviguNaM vRSAH / vivartante jaladharA vimadA iva kuJjarAH / / 33 vanAnAM dviguNA lakSmIH sasyairguNavatI mahI // 48 paTunA meghavAtena vArSikeNAvakampitAH / jyotIMSi ghanamuktAni padmavanti jalAni ca / parNotkaraghanAH sarve prasAda yAnti pAdapAH // 34 manAMsi ca manuSyANAM prasAdamupayAnti vai // 49 sitavarNAmbudoSNISaM haMsacAmaravIjitam / asRjatsavitA vyomni nirmuktajalade bhRzam / pUrNacandrAmalacchatraM sAbhiSekamivAmbaram / / 35 zaratprajvalitaM tejastIkSNarazmirvizoSayan // 50 haMsarvihasitAnIva sumutkruSTAni sArasaiH / nIrAjayitvA sainyAni niryAnti vijigISavaH / sarvANi tanutAM yAnti jalAni jaladakSaye // 36 anyonyarASTrAbhimukhAH pArthivAH pRthivIkSitaH / / cakravAkastanataTAH pulinazroNimaNDalAH / bandhujIvAbhitAmrAsu baddhapaGkavatISu ca / haMsalakSaNahAsinyaH patiM yAnti samudragAH // 37 manastiSThati kAntAsu -citrAsu vanarAjiSu / / 52 kumudotphullamudakaM tArAbhizcitramambaram / vaneSu ca virAjante pAdapA vanazobhinaH / samamabhyutsmayantIva zarvarIvitaretaram // 38 asanAH saptaparNAzca kovidArAzca puSpitAH // 53 - 112 - Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59. 54 ] viSNuparva [60. 18 iSusAhvA nikumbhAzca priyakAH svrnnkaastthaa| boddhavyAccAbhimAnAcca vismitAni manAMsi naH // 5 sRmarAH picukAzcaiva ketakyazca samantataH // 54 balena ca parAyena yazasA vikrameNa ca / vrajeSu ca vizeSeNa gargarodgArahAsiSu / uttamastvaM ca matryeSu deveSviva purNdrH|| 6 zaratprakAzayoSeva goSTheSvaTati rUpiNI // 55 kAntyA lakSmyA prasAdena vadanena smitena ca / nUnaM tridazalokasthaM meghakAlasukhoSitam / uttamastvaM ca maryeSu deveSviva nizAkaraH // 7 patatriketanaM devaM bodhayanti divaukasaH / / 56 veSeNa vapuSA caiva bAlyena caritena ca / zaradyevaM susasyAyAM prAptAyAM prAvRSaH kSaye / syAtte zaktidharastulyo na tu kazcana mAnuSaH // 8 arcayAma giriM devaM gAzcaiva savizeSataH // 57 yattvayAbhihitaM vAkyaM giriyajJaM prati prbho| sAvataM sairviSANaizca bardApIDaizca daMzitaiH / kastallaGghayituM zakto velAmiva mahodadheH // 9 ghaNTAbhizva pralambAbhiH puSpaiH shaardikaistthaa|| 58 | sthitaH zakramahastAta zrImAngirimahastvayam / zivAya gAvaH pUjyantAM giriyajJaH pravartatAm / tvatpraNIto'dya gopAnAM gavAM hetoH pravartatAm // 10 pUjyantAM tridazaiH zakro girirsmaabhirijytaam||59 | bhojanAnyupakalpyantAM payasaH pezalAni ca / kArayiSyAmi goyajJaM balAdapi na sNshyH| kumbhAzca vinivezyantAmudapAneSu zobhanAH / yadAsti mayi vaH grItiryadi vA suhRdo vayam // lehyasya pAyasasyArthe droNyazca vipulAyatAH // 11 gAyo hi pUjyAH satataM sarveSAM nAtra saMzayaH / bhakSyaM bhojyaM ca peyaM ca tatsarvamupanIyatAm / syAttu sAmnA bhavetprItirbhavatAM vaibhavAya ca / bhAjanAni ca mAMsasya nyasyantAmodanasya ca / tata etanmama vacaH kriyatAmavicAritam // 61 trirAtraM caiva saMdohaH sarvaghoSasya gRhyatAm // 12 iti zrIharivaMze ekonssssttitmo'dhyaayH|| 59 // vizasyantAM ca pazavo bhojyA ye mahiSAdayaH / pravartatAM ca yajJo'yaM sarvagopasusaMkulaH // 13 Anandajanano ghoSo mahAnmuditagokulaH / vaizaMpAyana uvAca / tUryapraNAdaghoSaizca vRSabhANAM ca garjitaiH // 14 dAmodaravacaH zrutvA hRSTAste goSu jIvinaH / hambhAravaizca vatsAnAM gopAnAM harSavardhanaH / tadvAgamRtamAkhyAtaM pratyUcuravizaGkayA // 1 dadhihrado ghRtAvartaH payaHkulyAsamAkulaH // 15 tavaiSA bAla mahatI gopAnAM harSavardhinI / mAMsarAziprakluptADhyaH prakAzaudanaparvataH / prINayatyeva naH sarvAnbuddhivRddhikarI nRNAm // 2 saMprAvartata yajJaH sa giregobhiH samAkulaH / tvaM gatistvaM ratizcaiva tvaM vettA tvaM parAyaNam / tuSTagopajanAkIrNo gopanArImanoharaH // 16 bhayeSvabhayadastvaM nastvaM caiva suhRdAM suhRt // 3 athAdhizritaparyante. paryApte yajJasaMvidhau / tvatkRte kRSNa ghoSo'yaM kSemo muditagokulaH / yajJaM girestithI saumye cakrurgopA dvijaiH saha // kRtsno vasati zAntAriryathA svargagatastathA // 4 yajanAnte tadannaM tu tatpayo dadhi cottamam / janmaprabhRti divyastairvikrAntairbhuvi dusskraiH| / mAMsaM ca mAyayA kRSNo giribhUtvA smshrute||18 harivaMza 15 -- 113 - Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60. 19] harivaMze [61. 11 tarpitAzcApi viprAgryAstuSTAH saMpUrNabhojanAH / gopAlAstvapare gAzca jagRhurvegagAminaH // 33 uttasthuH prItamanasaH svasti vAcya yathAsukham // 19 tasminparyAyanivRtte gavAM nIrAjanotsave / bhuktvA cAvabhRthe kRSNaH payaH pItvA ca kAmataH / antardhAnaM jagAmAzu tena dehena so giriH // 34 saMtRpto'smIti divyena rUpeNa prajahAsa vai / 20 kRSNo'pi gopasahito viveza vrajameva ha / taM gopAH parvatAkAraM divyanaganulepanam / giriyajJapravRttena tenAzcaryeNa vismitaH // 35 girimUrdhni sthitaM dRSTvA kRSNaM jagmuH pradhAnataH / / iti zrIharivaMze SaSTitamo'dhyAyaH // 60 // bhagavAnapi tenaiva rUpeNAcchAditaH prabhuH / saha taiH praNato gopairvavandAtmAnamAtmanA // 22 tamUcurvismitA gopA devaM girivare sthitam / vaizaMpAyana uvAca / bhagavaMstvadvaze yuktA dAsAH kiM kurma kiMkarAH // 23 mahe pratihate zakraH sakrodhastridazezvaraH / sa uvAca tato gopAngiriH suprabhayA giraa|| saMvartakaM nAma gaNaM toyadAnAmathAbravIt // 1 adyaprabhRti yAjyo'haM goSu yadyasti vo dayA // 24 bho balAhakamAtaGgAH zrUyatAM. mama bhASitam / ahaM vaH prathamo devaH sarvakAmakaraH zivaH / / yadi vo matpriyaM kArya rAjabhaktipuraskRtam // 2 mama prabhAvAcca gavAmayutAnyeva bhokSyatha / / 25 ete vRndAvanagatA dAmodaraparAyaNAH / .. zivazca vo bhaviSyAmi madbhaktAnAM vane vane / nandagopAdayo gopA vidviSanti mamotsavam // 3 raMsye ca saha yuSmAbhiryathA divigatastathA // 26 AjIvo yaH parasteSAM gopatvaM ca yataH smRtam / ye ceme prathitA gopA nandagopAdayaH sthitAH / / tA gAvaH saptarAtreNa pIDyantAM vRSTimArutaiH // 4 eSAM prItaH prayacchAmi gopAnAM vipulaM dhanam / / 27 airAvatagatazcAhaM svayamevAmbu dAruNam / paryApnuvantu mAM kSipraM gAvo vatsasamAkulAH / srakSyAmi vRSTiM vAtaM ca vajrAzanisamaprabham / / 5 evaM mama parA prItibhaviSyati na saMzayaH // 28 bhavadbhizcaNDavarSeNa caratA mArutena ca / tato nIrAjanAthaM vai vRndazo gokulAni ca / hatAstAH savrajA gAvastyakSyanti bhuvi jIvitam / parivatrurgirivaraM savRSANi sahasrazaH // 29 evamAjJApayAmAsa sa sarvAJjaladAnprabhuH / tA gAvaH prasnutA vatsaiH sApIDastabakAGgadAH / / pratyAhate vai kRSNena zAsane pAkazAsanaH // 7 sasragApIDazRGgAgrAH zatazo'tha sahasrazaH // 30 tataste jaladAH kRSNA ghoranAdA bhayAvahAH / anujagmuzca gopAlAH kAlayanto dhanAni c|| AkAzaM chAdayAmAsuH sarvataH parvatopamAH // 8 bhakticchedAnuliptAGgA raktapItAsitAmbarAH 31 vidyutsaMpAtajananAH zakracApavibhUSitAH / mayUracitrAGgadino bhujaiH praharaNAvRtaiH / / timirAvRtamAkAzaM cakruste jaladAstadA // 9 mayUrapatravRntAnAM kezabandhaiH suyojitaiH / gajA ivAnye saMsaktAH kecinmakaravarcasaH / babhrAjuradhikaM gopAH samavAye tadAdbhute / / 32 nAgA ivAnye gagane cerujaladapuMgavAH // 10 anye vRSAnAruruhurnRtyanti smApare mudaa| / te'nyonyavapuSA baddhA nAgayUthAyutopamAH / - 114 - Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61. 11 ] viSNuparva [ 61. 39 durdinaM vipulaM cakruzchAdayanto nabhastalam // 11 / gopAMzvAsannavadanAnkopaM kRSNaH samAdadhe // 25 nRhastanAgahastAnAM veNUnAM caiva srvshH| sa cintayitvA saMrabdho dRSTo yogo gavAmiti / dhArAbhistulyarUpAbhirvavRSuste balAhakAH / / 12 AtmAnamAtmanA vAkyamidamAha priyaMvadaH // 26 samudraM menire taM hi khamArUDhaM nRcakSuSaH / adyAhamimamutpATya sakAnanavanaM girim / durvigAhyamaparyantamagAdhaM durdinaM mahat / / 13 kalpayeyaM gavAM sthAnaM varSatrANAya durdharam // 17 na saMpatanti khagamA dudruvuma'gajAtayaH / ayaM dhRto mayA zailo bhUmIgRhanibhopamaH / parvatAbheSu medheSu khe nadatsu samantataH // 14 trAsyante savrajA gAvo madvazyazca bhaviSyati // 28 suptasUryendusadRze medhairnabhasi dAruNaiH / evaM sa cintayitvA tu viSNuH stypraakrmH| ativRSTena lokasya virUpamabhavadvapuH // 15 bAhvorbalaM darzayiSyansamIpaM taM mahIdharam / meghaudhairniSprabhAkAramadRzyagrahatArakam / doAmatpATayAmAsa kRSNo giririvAparaH // 29 candrasUryAMzurahitaM khaM babhUvAtiniSprabham // 16 sa dhRtaH saMgato medhairgiriH savyena paanninaa| vAriNA meghamuktena mucyamAnena cAsakRt / gRhabhAvaM gatastatra gRhAkAreNa varcasA // 30 AbabhI sarvatastatra bhUmistoyamayI yathA // 1. bhUmerutpATyamAnasya tasya zailasya sAnuSu / vinedarbahiNastatra stokakAlparutAH khagAH / / zilAH prazithilAzceluniSpetuzca sapAdapAH // 31 vivRddhiM nimnagA yAtAH plavagAH saMplavaM gatAH // 18 zikharairNamAnaizca sIdamAnaizca sarvataH / garjitena ca meghAnAM parjanyaninadena c| vidhRtaizcocchritaH zRGgairagamaH khagamo'bhavat // 32 tarjitAnIva kampante tRNAni tarubhiH saha // 19 calatprasravaNaiH pArzvameghaugherekatAM gataH / prApto'ntakAlo lokAnAM prAptA caikArNavA mahI / bhidyamAnAzmanicayazcacAla dharaNIdharaH // 33 iti gopagaNA vAkyaM vyAharanti bhyaarditaaH|| 20 | na meghAnAM pravRSTAnAM na zailasyAzmavarSiNaH / hambhAravaiH krandamAnA na celuH stmbhitopmaaH| vividuste janA rUpaM vAyostasya ca garjataH // 34 niSkampasakthizravaNA niSprayatnakhurAnanAH / / medhaiH zikharasaMdhAnairjalaprasravaNAnvitaiH / hRSTalomArdratanavaH kSAmakukSipayodharAH // 21 mizrIkRta ivAbhAti giriruddAmabahiNaH // 35 kAzcitprANAJjahuH zrAntA nipetuH kAzcidAturAH / Apluto'yaM giriH pakSairiti vidyAdharoragAH / kAzcitsavatsAH patitA gAvaH zIkaravejitAH // 22 gandharvaRSayazcaiva vAco muJcanti susvarAH // 36 kAzcidAkramya koDena vatsAMstiSThanti mAtaraH / sa kRSNatalavinyasto muktamUlaH kSitestalAt / vimukhAH zrAntasakthyazca nirAhArAH kRzodarAH // rItInirvatayAmAsa kAJcanAJjanarAjatIH / / 37 peturArtA vepamAnA gAMvo varSaparAjitAH / kAnicicchAditAnIva saMkIrNArdhAni kAnicit / vatsAzconmukhakA bAlA dAmodaramukhAH sthitAH / gireeghaM praviSTAni tasya zRGgANi cAbhavan / 38 trAhIti vadanairdInaiH kRSNamUcurivArtavat // 24 giriNA kampyamAnena kampitAnAM tu zAkhinAm / gavAM tatkadanaM dRSTvA durdinAgamajaM bhayam / puSpamuccAvacaM bhUmau vyazIryata samantataH // 39 - 115 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61. 40 ] harivaMze [ 62:2 niHsRtAH pRthumUrdhAnaH svstikaavibhuussitaaH|| yathAvajaM yathAyUthaM yathAsAraM ca vai sukham / / 54 dvijihvapatayaH kruddhAH khecarAH khe samantataH // 40 vibhajyatAmayaM dezaH kRto varSanivAraNaH / Arti jagmuH khagagaNA varSeNa ca bhayena ca / / zailotpATanabhUreSA mahatI nirmitA mayA / utpatyotpatya gaganAtpunaH peturavAGmakhAH // 41 / / trailokyamapyutsahate grasituM kiM punarbrajam // 55 rejuzcAroSitAH siMhAH sajalA iva toyadAH / tataH kilakilAzabdo gavAM hmbhaarvaashritH|| gargarA iva mathyanto neduH zArdUlapuMgavAH // 42 gopAnAM tumulo jajJe meghanAdazca bAhyataH // 56 viSamaizca samIbhUtaiH samaizcAtyantadurgamaiH / pravizanti tato gAvo gopaithaprakalpitAH / vyAvRttadehaH sa girI ramya evopalakSyate // 43 tasya zailasya vipulaM pradaraM gahvarodaram / / 57 abhivRSTasya tairmedhaistasya rUpaM babhUva h| kRSNo'pi mUle zailasya zailastambha ivocchritaH / stambhitasyeva rudreNa tripurasya vihAyasi // 44 dadhAraikena hastena zailaM priyamivAtithim // 58 bAhudaNDena kRSNasya vidhRtaM sumhttdaa| tato vrajasya bhANDAni yuktAni zakaTAni ca / nIlAbhrapaTalacchannaM tadgiricchatramAbabhau // 45 vivizuvarSabhItAni tadgRhaM girinirmitam / / 59 svapnAyamAno jaladainimIlitaguhAmukhaH / atidaivaM tu kRSNasya dRSTvA tatkarma vajrabhRt / bAhUpadhAne kRSNasya prasupta iva khe giriH / / 46 mithyApratijJo jaladAnvArayAmAsa vai vibhuH / / 60 nirvihaMgarutairvRkSainimayUrarutairvanaiH / saptarAtre tu nivRtte dharaNyAM vigatotsave / nirAlamba ivAbhAti giriH sa zikhararvataH / / 47 jagAma saMvRto medhairvatrahA svargamuttamam / / 61 : paryastairNamAMnaizca pracaladbhizca sAnubhiH / nivRtte saptarAtre tu tiSye skanne zatakrato / sajvarANIva zailasya vanAni zikharANi ca / / 48 gatAbhre vimale vyomni divase dIptabhAskare / / 62 uttamAGgagatAstasya meghAH pavanavAhanAH / gAvastenaiva mArgeNa parijagmurgatazramAH / tvaryamANA mahendreNa toyaM mumucurakSayam // 49 paM ca sthAnaM tato ghoSaH pratyayAtpunareva saH // 63 sa lambamAnaH kRSNasya bhujAgre saghano giriH| kRSNo'pi taM girizreSThaM svasthAne sthAvarAtmavAn / cakrArUDha ivAbhAti dezo nRpatipIDitaH // 50 prIto nivezayAmAsa dhruvAya varado vibhuH // 64 sa meghanicayastasthau giriM taM parivArya h| iti zrIharivaMze ekaSaSTitamo'dhyAyaH // 61 // puraM puraskRtya yathA sphIto janapado mahAn // 51 nivezya taM kare zailaM tulayitvA ca sammitam / provAca goptA gopAnAM prajApatiriva sthitaH / / 52 vaizaMpAyana uvaac| etaddevairasaMbhAvyaM divyena vidhinA mayA / dhRtaM govardhanaM dRSTvA paritrAtaM ca gokulam / kRtaM girigRhaM gopA nivAtazaraNaM gavAm // 53 kRSNasya darzanaM zakro rocayAmAsa vismitaH // 1 kSipraM vizantu yUthAni gavAmiha hi zAntaye / / sa nirjalAmbudAkAraM mattaM madajalokSitam / nivAteSu ca dezeSu nivasantu yathAsukham / / ArukhairAvAM nAgamAjagAma mahItalam // 2 - 116 - Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62. 31 viSNuparva [ 62. 32 sa dadarzopaviSTaM vai govardhanazilAtale / setsyate vIra kAryArtho na kiMcitparihAsyate / kRSNamakliSkarmANaM puruhUtaH puraMdaraH // 3 devAnAM yadbhavAnnetA sarvakAryapurogamaH // 18 taM dRzya bAlaM mahatA tejasA dIptamavyayam / ekastvamasi lokAnAM devAnAM ca sanAtanaH / gopaveSadharaM viSNuM parijajJe puraMdaraH // 4 dvitIyaM nAnupazyAmi dhuraM yaste samudvahet // 19 tAlastambhavanazyAmaM sa taM zrIvatsalakSaNam / yathA hi puMgavaH zreSTho magne dhuri niyujyate / paryAptanayanaH zakraH srvainetrairudaikssn // 5 evaM tvamasi devAnAM manAnAM dvijavAhana // 20 dRSTvA cainaM zriyA juSTaM martyaloke'maropamam / tvaccharIragataM kRSNa jagatpraharaNaM tvidam / sUpaviSTaM zilApRSThe zakraH sa vIDito'bhavat / / 6 brahmaNA sAdhu nirdiSTaM dhAtubhya iva kAJcanam // 21 tasyopaviSTasya sukhaM pakSAbhyAM pakSipuMgavaH / svayaM svayaMbhUrbhagavAnbuddhyAtha vayasApi vaa| antardhAnagatazchAyAM cakAroragabhojanaH // 7 na tvAnugantuM zakto vai paGgurdutagatiM yathA // 22 taM vivikte nagagataM lokavRttAntatatparam / sthANubhyo himavAzreSTho hradAnAM varuNAlayaH / upatasthe gaja hitvA kRSNaM balaniSUdanaH / / 8 garutmAnanpakSiNAM zreSTho devatAnAM bhavAnvaraH // 23 sa samIpagatastasya diyasraganulepanaH / apAmadhastAlloko vai tasyopari mhiidhraaH| rarAja devarAjo vai vanapUrNakaraH prabhuH // 9 nAgAnAmupariSTAdbhaH pRthivyupari mAnuSAH // 24 kirITenArkavarNena vidyudvidyotakAriNA / manuSyalokAdUrdhvaM tu khagAnAM gatirucyate / atha divyena madhuraM vyAjahAra svareNa tam / / 10 AkAzasyopari raviraM svargasya bhAnumAn // 25 kRSNa kRSNa mahAbAho jJAtInAM nandivardhana / devalokaH parastasmAdvimAnagahano mahAn / atidaivaM kRtaM karma tvayA prItimatA gavAm // 11 yatrAhaM kRSNa devAnAmaindre vinihitaH pade // 26 mayA sRSTeSu megheSu yugaantaavrtkaarissu| svargAdUrdhvaM brahmaloko brahmarSigaNasevitaH / yattvayA rakSitA gAvastenAsmi paritopitaH // 12 tatra somagatizcaiva jyotiSAM sa mahAtmanAm / / 27 svAyaMbhuvena yogena yaccAyaM parvatottamaH / tasyopari gavAM lokaH sAdhyAstaM pAlayanti hi / dhRto vezma ivAkAze ko hyatena na vismayet / / 13 sa hi sarvagataH kRSNa mahAkAzagato mahAn // 28 pratiSiddha mama mahe mayeyaM ruSitena vai / uparyupari tatrApi gatistava tapomayI / ativRSTiH kRtA kRSNa gavAM vai saptarAtrikI // 14 yAM na vidmo vayaM sarve pRcchanto'pi pitAmaham / / sA tvayA pratiSiddhayaM meghvRssttirduraasdaa| lokastvarvAgduSkRtinAM nAgalokastu dAruNaH / devaiH sadAnavagaNairdurnivAryA mayi sthite // 15 pRthivI karmazIlAnAM kSetraM sarvasya karmaNaH // 30 aho me supriyaM kRSNa yattvaM mAnuSadehavAn / / khamasthirANAM viSayo vAyunA tulyavRttinAm / samagraM vaiSNavaM tejo vinigRhasi roSitaH // 16 gatiH zamadamADhyAnAM svargaH sukRtakarmaNAm // 31 sAdhitaM devatAnAM hi manye'haM kAryamavyayam / brAhme tapasi yuktAnAM brahmalokaH parA gatiH / svayi mAnuSamApanne yuktenaivaM svatejasA / 17 / gavAmeva hi goloko durArohA hi sA gatiH // 32 - 117 - Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62. 33 ] harivaMze [62 61 . sa tu lokastvayA kRSNa sIdamAnaH kRtAtmanA / zAnti sarve gamiSyanti jalakAlavicAriNaH / / 47 dhRto dhRtimatA vIra nighnatopadravaM gavAm // 33 trizaGagastyacaritAmAzAM na vicariSyati / tadahaM samanuprApto gavAM vAkyena coditaH / sahasrarazmirAdityastApayansvena tejasA // 48 " brahmaNazca mahAbhAga gauravAttava cAgataH // 34 tataH zaradi yuktAnAM maunamUkeSu barhiSu / ahaM bhUtapatiH kRSNa debarAjaH purNdrH| yAvatsukhataraistoyaivipluteSu pluteSu ca / / 49 aditergarbhaparyAye pUrvajaste purAtanaH / / 35 mattakrauJcapraNAdeSu matteSu vRSabheSu ca / tejastejasvinazcaiva yatte darzitavAnaham / goSu caiva prahRSTAsu kSarantISu payo bahu // 50 megharUpeNa tatsarva kSantumarhasi me vibho // 36 nivRtteSu ca megheSu niryAtya jagato jalam / evaM kSAntamanAH kRSNa svena saumyena tejasA / / AkAze zastrasaMkAze haMseSu vicaratsu ca // 51 . brahmaNaH zRNu me vAkyaM gavAM ca gajavikrama // 37 jAtapaneSu toyeSu vApISu ca saritsu c| / Aha tvA bhagavAnbrahmA gAvazcAkAzagA divi| kalamAvanatAnAsu pakkakedArapaGktiSu // 52' ' karmabhistoSitA divyaistava saMrakSaNAdibhiH // 38 madhyasthaM salilArambhaM kurvantISu nadISu ca / bhavatA rakSitA gAvo gobhirlokAzca rakSitAH / sasasyAyAM ca sImAyAM manohayA~ munerapi / / 53 yadvayaM puMgavaiH sAdhaM vardhAmaH prasravastathA // 39 pRthivyAM pRthurASTrAyAM ramyAyAM varSasaMkSaye / karSakAnpuMgavairvAdyairmadhyena haviSA surAn / zrImatsu paGktimArgeSu phalavatsu tRNeSu ca / zriyaM zakRtpavitreNa tarpayiSyAma kAmagAH // 40 ikSumatsu ca dezeSu pravRtteSu makheSu ca // 54 tadasmAkaM gurustvaM hi prANadazca mahAbala / tataH pravartyate puNyA zaratsuptotthite tvayi / adyaprabhRti no rAjA tvamindro vai bhaviSyasi // loke'sminkRSNa nikhile yathaiva tridive tathA // tasmAttvaM kAJcanaiH pUrNairdivyasya payaso ghttaiH|| narAstvAM caiva mAM caiva dhvajAkArAsu yaSTiSu / ebhistvamabhiSicyasva mayA hastAvanAmitaiH // 42 mahendrazcApyupendrazca mahIyetAM mahItale / / 56 ahaM kilendro devAnAM tvaM gavAmindratAM gtH|| ye cAvayoH sthitA vRtte mahendropendrasaMjJite / govinda iti lokAstvAM stoSyanti bhuvi shaashvtm|| mAnavAH praNamiSyanti teSAM nAstyanayAgamaH // 57 mamopari yathendrastvaM sthApito gobhiriishvrH| tataH zakrastu tAngRhya ghaTAndivyapayodharAn / upendra iti kRSNa tvAM gAsyanti divi devtaaH|| abhiSekeNa govindaM yojayAmAsa yogavit // 58 ye ceme vArSikA mAsAzcatvAro vihitA mama / / dRSTvA tamabhiSicyantaM gAvastAH saha yUthapaiH / eSAmadhaM prayacchAmi zaratkAlaM tu pazcimam / / 45 stanaiH prasnavasaMyuktaiH siSicuH kRSNamavyayam // 59 adyaprabhRti mAsI dvau jJAsyanti mama mAnavAH / meghAzca divi muktAbhiH sAmRtAbhiH samantataH / varSArdhe ca dhvajo nityaM tataH puujaamvaapsyti| siSicustoyadhArAbhirabhiSicyantamavyayam // 60 mamAmbuprabhavaM darpa tadA tyakSyanti bahiNaH // 46 / vanaspatInAM sarveSAM susrAvendunibhaM payaH / alpavIryamadAzcaiva ye cAnye meghnaadinH| / vavarSaH puSpavarSa ca nedustUryANi cAmbare // 61 - 118 - Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62. 62 ] viSNuparva [62.91 stuvanti munayaH sarve vAgbhirmatraparAyaNAH / tasyAnacaritaM mArga dhanuSo lAghavena ca / ekArNavavimuktaM ca dadhAra vasudhA vapuH / / 62 nAnuyAsyanti rAjAno devA vA tvAM vinA prabho // prasAdaM sAgarA jagmurvavurvAtA jagaddhitAH / sa te bandhuH sahAyazca saMgrAmeSu bhaviSyati / ItayaH prazamaM jagmurjagmunirvairatAM nRpAH // 63 tasya yogo vidhAtavyastvayA govinda matkRte // 78 mArgastho vibabhau bhAnuH somo yogena saMgataH / draSTavyaH sa yathAhaM vai tvayA mAnyazca nityazaH / pravAlapuSpazabalAH phalavantazca pAdapAH // 64 jJAtA tvameva lokAnAmarjunasya ca nityazaH // 79 madaM prasuvurnAgA yAtAstopaM vane mRgaaH|| tvayA hi nityaM rakSyaH sa AhaveSu mahatsu ca / alaMkRtA gAtraruhairdhAtubhirbhAnti parvatAH // 65 rakSitasya tvayA tasya na mRtyuH prabhaviSyati / / 80 devalokopamo lokastRpto'mRtasutarpitaH / arjunaM viddhi mAM kRSNa mAM caivAtmAnamAtmanA / AsItkRSNAbhiSeke hi divyasvargarasokSitaH / / 66 / AtmA te'haM yathA zazvattathaiva tava so'rjunaH / / 81 abhiSiktaM tu taM gobhiH zakro govindamavyayam / tvayA lokAnimAJjitvA baleha stAtribhiH kramaiH / divyazuklAmbaradharaM devarAjo'bravIdidam // 67 / / devatAnAM kRto rAjA purA jyeSThakramAdaham // 82 eSa me prathamaH kRSNa niyogo goSu yaH kRtH|| tvAM ca satyamayaM jJAtvA satyeSTaM satyavikramam / zrayatAmaparaM cApi mamAgamanakAraNam // 68 satyenopetya devA vai yojayanti ripukSaye // 83 kSipraM saMsAdhyatAM kaMsaH kezI ca turagAdhamaH / so'rjuno nAma me putraH pituste bhaginIsutaH / ariSTazca madAviSTo rAjarAjyaM tataH kuru / / 69 iha sauhRdatAM yAtu bhUtvA sahacaraH purA / / 84 pitRSvasari jAtaste mamAMzo'hamiva sthitaH / tasya te yudhyataH kRSNa svasthAne'tha gRhe'pi vA / sa te rakSyazca mAnyazca sakhye ca viniyujyatAm / voDhavyA puMgaveneva dhUH sarvA raNavAhinI // 85 tvayA hyanugRhItaH sa tava vRttAnuvartakaH / kaMse vinihate kRSNa tvayA bhAvyarthadarzinA / tvadvaze vartamAnaH sa prApsyate vipulaM yazaH // 71 abhitastanmahAddhaM bhaviSyati mahIkSitAm // 86 bhAratasya ca vaMzasya sa variSTho dhanurdharaH / tatra teSAM nRvIrANAmatimAnuSakarmaNAm / bhaviSyatyanurUpazca tvAmRte na ca rasyate / / 72 vijayasyArjuno bhoktA yazasA tvaM tu yokSyase // bhArataM tvayi cAsaktaM tasmiMzca puruSottame / / etanme kRSNa kAtsnyena kartumarhasi bhASitam / ubhAbhyAmapi saMyoge yAsyanti nidhanaM nRpAH // 73 yadyahaM te surAzcaiva satyaM ca priyamacyuta // 88 pratijJAtaM ca me kRSNa RSimadhye sureSu ca / zakrasya vacanaM zrutvA kRSNo govindatAM gataH / mama putro'rjuno nAma jAtaH kuntyAM kurUdvahaH // 74 prItena manasA yuktaH prItivAkyaM jagAda ha // 89 so'strANAM pAratatrajJaH zreSThazcApavikarSaNe / prIto'smi darzanAdeva tava zakra zacIpate / taM pravekSyanti vai sarve rAjAnaH zastrayodhinaH // 75 / yattvayAbhihitaM cedaM na kiMcitparihAsyate // 90 akSauhiNyazca zUrANAM rAjJAM saMgrAmazAlinAm / / jAnAmi bhavato bhAvaM jAnAmyarjunasaMbhavam / samare rAjadharmeNa yojayiSyanti mRtyunA // 76 / jAne pitRSvasA dattA pANDorvasumatIpateH // 91 - 119 - Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62. 92] harivaMze [63. 20 yudhiSThiraM ca jAnAmi kumAraM dharmanirmitam / vane ca bAlakrIDA te janma cAsmAsu garhitam / bhImasenaM ca jAnAmi vAyoH saMtAnajAM tanum / / kRSNa divyA ca te ceSTA zaGkitAni manAMsi naH / / azvibhyAM sAdhu jAnAmi sRSTaM putradvayaM zubham / kimarthaM gopaveSeNa ramase'smAsu garhitam / nakulaM sahadevaM ca mAdyAH kukSibhavAvubhau / / 53 lokapAlopamazcaiva gAstvaM kiM parirakSasi // 7 kAnInaM cApi jAnAmi savituH prathamaM sutam / devo vA dAnavo vA tvaM yakSo gandharva eva vA / pitRSvasari karNa cai prasUtaM sUtatAM gatam // 94 asmAkaM bAndhavo jAto yo'si so'si namo'stu te|| dhArtarASTrAzca me sarve viditA yuddhkaattinnH| kenacidyadi kAryeNa vasasIha ydRcchyaa| . pANDoruparamaM caiva zApAzaninipAtajam // 95 vayaM tavAnugAH sarve bhavantaM zaraNaM gatAH // 9. tadgaccha tridivaM zakra sukhAya tridivaukasAm / gopAnAM vacanaM zrutvA kRSNaH padmanibhekSaNaH / nArjunasya ripuH kazcinmamAgre prabhaviSyati // 96 pratyuvAca smitaM kRtvA jJAtInsarvAnsamAgatAn / / arjunArthe ca tAnsarvAnpANDavAnakSatAnyudhi / yathA manyanti mAM sarve bhavanto bhImavikramAH / kuntyA niryAtayiSyAmi nivRtte bhArate mRdhe // 97 tathAhaM nAvagantavyaH svajAtIyo'smi bAndhavaH / / yacca vakSyati mAM zaka tanUjastava so'rjunaH / / yadi tvavazyaM zrotavyaH kAlaH saMpratipAlyatAm / bhRtyavattatkariSyAmi tava snehena yatritaH // 58 tato bhavantaH zroSyanti mAM ca drakSyanti tttvtH|| satyasaMdhasya tacchrutvA priyaM prItasya bhASitam / yadyahaM bhavatAM zlAghyo bAndhavo devasaprabhaH / kRSNasya sAkSAtridivaM jagAma tridazezvaraH / / 99 parijJAnena kiM kAryaM yadyeSo'nugraho mama // 13 iti zrIharivaMze dviSaSTitamo'dhyAyaH // 62 // evamuktAstu te gopA vasudevasutena vai / baddhamaunA dizaH sarve bhejire pihitAnanAH / / 14 kRSNastu yauvanaM dRSTvA nizi candramaso navam / vaizaMpAyana uvAca / zAradInAM nizAnAM ca manazcakre ratiM prati // 15 gate zake tataH kRSNaH pUjyamAno vrajaukasaiH / sa karISAGgarAgAsu vrajarathyAsu vIryavAn / govardhanadharaH zrImAnviveza vrajameva ha // 1 vRSANAM jAtarAgANAM yuddhAni samayojayat // 16 taM sma vRddhAbhinandanti jJAtayazca sahoSitAH / gopAlAMzca balodagrAnyodhayAmAsa vIryavAn / dhanyAH smo'nugRhItAH smastvaddhRtena nagena ha // 2 vane saM vIro gAzcaiva jagrAha grAhavadvibhuH // 17 gAvo varSabhayAttIrNA vayaM tIrNA mahAbhayAt / / yuvatyo gopakanyAzca rAtrau saMkAlya kAlavit / tava prasAdAdgovinda devatulya mahAdyute // 3 kaizorakaM mAnayAnaH saha tAbhirmumoda ha // 18 amAnuSANi karmANi tava pazyAma gopate / tAstasya vadanaM kAntaM kAntA gopaniyo nizi / dhAraNenAsya zailasya vidmastvAM kRSNamavyayam / / 4 pibanti nayanAkSepaigAM gataM zazinaM yathA // 19 kastvaM bhavasi rudrANAM marutAM vA mahAbala / haritAlArdrapItena kauzeyena ca bhAsvatA / vasUnAM vA kimarthaM ca vasudevaH pitA tava // 5 / bhadravastreNa vasitaH kRSNaH kAntataro'bhavat // 20 - 120 - Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63. 21] viSNuparva [64. 18 sa baddhAGgadaniyUhazcitrayA vnmaalyaa| zAradISu sacandrAsu nizAsu mumude sukhI // 35 zobhamAno hi govindaH zobhayAmAsa taM vrajam // iti zrIharivaMze trissssttitmo'dhyaayH|| 63 // namo dAmodarAyeti gopakanyAstadAbruvan / vicitraM caritaM ghoSe dRSTvA tattasya bhAsvataH / / 22 vaizaMpAyana uvAca / tAstaM payodharottAnairurobhiH samapIDayan / bhrAmitAkSaizca vadanairnirIkSante varAGganAH // 23 pradoSArdhe kadAcittu kRSNe rtipraaynne| sa vAryamANAH pitRbhirdhaatRbhirmaatRbhistthaa|| trAsayansamado goSThAnariSTaH pratyadRzyata // 1 kRSNa gopAGganA rAtrau mRgayanti rtipriyaaH||24 nirvANAGgArameghAbhastIkSNazRGgo'kalocanaH / tAstu patIkRtAH sarvA ramayanti manoramam / / kSuratIkSNAgracaraNaH kAlaH kAla ivAparaH // 2 gAyantyaH kRSNacaritaM dvaMdvazo gopakanyakAH // 25 lelihAnaH saniSpeSaM jihvayauSThau punaH punaH / garvitAviddhalAGgalaH kaThinaskandhabandhanaH // 3 kRSNalIlAnukAriNyaH kRSNapraNihitekSaNAH / / kakudodagranirmANaH prmaannaahurtikrmH| kRSNasya gatigAminyastaruNyastA varAGganAH / / 26 zakRnmUtropaliptAGgo gavAmudvejano bhRzam // 4 vaneSu tAlahastAgraiH kuTTayantyastathAparAH / mahAkaTiH sthUlamukho dRDhajAnurmahodaraH / ceruvai caritaM tasya kRSNasya vrajayoSitaH / / 27 viSANAvaligatagatirlambatA kaNThacarmaNA // 5 tAstasya nRtyaM gItaM ca vilAsasmitavIkSitam / gavAroheSu capalastarughAtAGkitAnanaH / muditAzcAnukurvantyaH krIDanti vrajayoSitaH // 28 yuddhasajja biSANAmro dviSadvRSabhasUdanaH // 6 bhAvaniSpannamadhuraM gAyantyastA varAGganAH / ariSTo nAma hi gavAmariSTo daarunnaakRtiH| vrajaM gatAH sukhaM cerurdAmodaraparAyaNAH // 29 daityo vRSabharUpeNa goSThAndhiparidhAvati // 7 karISapAMsudigdhAGgayastA kRssnnmnuvvire| pAtayAno gavAM garbhAnhapto gacchatyanArtavam / ramayantyo yathA nAgaM sapramodAH kareNavaH // 30 bhajamAnazca capalo gRSTIH saMpracacAra ha // 8 tamanyA bhAvavikacaitraiH prahasitAnanAH / zRGgapraharaNo raudraH praharangoSu durmadaH / pibantyatRptA vanitAH kRSNaM 'kRSNamRgekSaNAH // 31 goSTheSu na ratiM lebhe vinA yuddhaM sa govRSaH // 9 mukhamasyAparA vIkSya tRSitA gopakanyakAH / etasminneva kAle tu gAvaH kRSNasamIpagAH / ratyantaragatA rAtrau pibanti ratilAlasAH // 32 trAsayAmAsa duSTAtmA vaivasvatapathe sthitaH // 10 hAheti kurvatastasya prahRSTAstA varAGganAH / sendrAzanirivAmbhodo nardamAno mhaavRssH| jagRhuniHsRtAM vANI sAmnA dAmodareritAm // 33 cakAra nirvRSaM goSThaM nirvatsazizupuMgavam // 11 tAsAM grathitasImantA rticintaakuliikRtaaH|| tAlazabdena taM kRSNaH siMhanAdaizca mohayan / cAru visraMsire kezAH kucAgre gopyossitaam||34 abhyadhAvata govindo daityaM vRSabharUpiNam // 12 evaM sa kRSNo gopInAM cakravAlairalaMkRtaH / sa kRSNaM govRSo dRSTvA hRSTalAphUlalocanaH / harivaMza 16 - 121 - Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64. 13] harivaMze [ 65. 17 ruSitastalazabdena yuddhAkAGkSI nanada ha // 13 dhenuke pralayaM nIte pralambe ca nipAtite // 2 tamApatantamudvRttaM dRSTvA vRSabhadAnavam / dhRte govardhane caiva viphale zakrazAsane / tasmAtsthAnAnna vyacalatkRSNo giririvAcalaH // 14 goSu trAtAsu ca tathA spRhaNIyena karmaNA // 3 sa vRSaH kakSayodRSTiM praNidhAya dhRtAnanaH / kakudmini hate'riSTe gopeSu muditeSu ca / kRSNasya nidhanAkAGkSI tUrNamabhyutpapAta ha // 15 dRzyamAne vinAze ca saMnikRSTe mahAbhaye // 4 tamApatantaM pramukha pratijagrAha durdharam / karSaNena ca vRkSAbhyAM baalenaabaalkrmnnaa| .. kRSNaH kRSNAJjananibhaM vRSaM prativRSopamaH // 16 acintyaM karma tacchrutvA vardhamAneSu zatruSu // 5 sa saMsaktastu kRSNena vRSeNeva mahAvRSaH / prAptAriSTamivAtmAnaM mene sa mathurezvaraH / mumoca vaktrajaM phenaM nastano'tha sa zabdavat // 17 visaMjJendriyabhUtAtmA gatAsupratimo'bhavat // 6 tAvanyonyAvaruddhAGgau yuddhe kRSNavRSAvubhau / tato jJAtInsamAnAyya pitaraM coprazAsanaH / rejaturme ghasamaye saMsaktAviva toyadau // 18 / nizi stimitamUkAyAM mathurAyAM janAdhipaH // . tasya darpabalaM hatvA kRtvA zRGgAntare padam / vasudevaM ca devAbhaM kahUM cAya yAdavam / apIDayadariSTasya kaNThaM klinnamivAmbaram // 19 satyakaM dArukaM caiSa kahvAvarajameva ca // 8 zRGgaM cAsya punaH savyamutpATya yamadaNDavat / bhojaM vaitaraNaM caiva vika ca mahAbalam / tenaiva prAharadvaktre sa mamAra bhRzaM hataH // 20 bhayesakhaM ca rAjAnaM vipRthu ca pRthuzriyam // 9 vibhinnazRGgo bhagnAsyo bhagnaskandhazca dAnavaH / badhaM dAnapatiM caiva kRtavarmANameva ca / papAta rudhirodgArI sAmbudhAra ivaambudH|| 21 bhUritejasamakSobhyaM bhUrizravasameva ca // 10 govindena hataM dRSTvA dRptaM vRSabhadAnavam / etAnsa yAdavAnsarvAnAbhASya zRNuteti ca / sAdhu sAdhviti bhUtAni tatkarmAsyAbhituSTuvuH // 22 ugrasenasuto rAjA provAca mathurezvaraH // 11 sa copendro vRSaM hatvA kAntavaktro nizAmukhe / bhavantaH sarvakAryajJAH sarvazAstravizAradAH / aravindAbhanayanaH punareva rarAja ha // 23 nyAyavRttAntakuzalAsnivargasya pravartakAH // 12 te'pi govRttayaH sarve kRSNaM kamalalocanam / kartavyAnAM ca kartAro lokasya vibudhopamAH / upAsAMcakrire hRSTAH svarge zakramivAmarAH // 24 parvatA iva niSkampA vRtte mahati tasthuSaH / / 13 iti zrIharivaMze catuHSaSTitamo'dhyAyaH // 64 // adambhavRttayaH sarve gurukarmasu codyatAH / rAjamantradharAH sarve sarve dhanuSi pAragAH / / 14 yazaHpradIpA lokAnAM vedArthAnAM vivakSavaH / vaizaMpAyana uvAca / AzramANAM nisargajJA varNAnAM kramapAragAH // 15 kRSNaM vrajagataM zrutvA vardhamAnamivAnalam / pravaktAraH suniyatA netAro nayadarzinaH / udvegamagamatkaMsaH zaGkamAnastato bhayam / / 1 bhettAraH pararASTrANAM trAtAraH zaraNArthinAm // 16 pUtanAyAM hatAyAM ca kAliye ca parAjite / evamakSatacAritraiH zrImadbhiruditoditaiH / - 122 - Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65. 17 ] viSNuparva [65. 47 dyaurapyanugRhItA syAdbhavadbhiH kiM punarmahI // 17 saMnikRSTaM bhayaM caiva kezino mama ca dhruvam // 32 RSINAmiva vo vRttaM prabhAvo marutAmiva / / bhUtapUrvazca me mRtyuH sa nUnaM pUrvadaihikaH / rudrANAmiva vaH krodho dIptiraGgirasAmiva / / 18 yuddhakAGkSI hi sa yathA tiSThatIva mamAgrataH // 33 vyAvartamAnaM sumahadbhavadbhiH khyAtakIrtibhiH / ka ca gopatvamazubhaM mAnuSyaM mRtyudurbalam / dhRtaM yadukulaM vIrairbhUtalaM parvatairiva // 19 ka ca devaprabhAvena krIDitavyaM vraje mama / / 34 evaM bhavatsu yukteSu mama cittAnuvartiSu / aho nIcena vapuSA chAdayitvAtmano vapuH / vardhamAno mamAnartho bhavadbhiH kimupekSitaH // 20 ko'pyeSa ramate devaH zmazAnastha ivAnalaH // 35 . eSa kRSNa iti khyAto nandagopasuto vraje / zrUyate hi purA viSNuH surANAM kAraNAntare / vardhamAna ivAmbhodo mUlaM naH parikRntati / / 21 vAmanena tu rUpeNa jahAra pRthivImimAm // 36 anamAtyasya zUnyasya cArAndhasya mamaiva tu / kRtvA kesariNo rUpaM viSNunA prabhaviSNunA / kAraNAnandagopasya sa suto gopito gRhe // 22 hato hiraNyakazipurdAnavAnAM pitAmahaH // 37 upekSita iva vyAdhiH pUryamANa ivaambudH| acintyaM rUpamAsthAya zvetazailasya mUrdhani / nadanmegha ivoSNAnte sa durAtmA vivardhate // 23 bhavena cyAvitA daityAH purA tatripuraM natA // 38 tasya nAhaM gatiM jAne na yogaM na parAyaNam / pAlito guruputreNa bhArgavo'Ggirasena vai / nandagopasya bhavane jAtasyAdbhutakarmaNaH // 24 pravizya cAsurI mAyAmanAvRSTiM cakAra ha // 39 kiM tadbhUtaM samutpannaM devApatyaM na vidmahe / anantaH zAzvato devaH sahasravadano'vyayaH / atidevairamAnuSyaiH karmabhiH so'numIyate // 25 vArAhaM rUpamAsthAya ujjahArArNavAnmahIm // 40 pUtanA zakunI bAlye zizunA stanapAyinA / amRte nirmite pUrva viSNuH strIrUpamAsthitaH / stanapAnepsunA pItA prANaiH saha durAsadA // 26 surANAmasurANAM ca yuddhaM cakre sudAruNam // 41 yamunAyAM hrade nAg2aH kAliyo damitastathA / amRtArthe purA cApi devadaityasamAgame / rasAtalacaro nItaH kSaNenAdarzanaM hradAt / dadhAra mandaraM viSNurakUpAra iti zrutiH / / 42 nandagopasuto yogaM kRtvA ca punarutthitaH // 27 caturdhA tejaso bhAgaM kRtvA dAzarathe gRhe / dhenukastAlazikharAtpAtito jIvitaM vinA // 28 sa eva rAmasaMjJo vai rAvaNaM vyazasattadA // 43 pralambaM yaM mRdhe devA na zekurabhivIkSitum / evameSa nikRtyA vai tattadrUpamupAgataH / bAlena muSTinaikena sa hataH prAkRto yathA // 29 sAdhayatyAtmanaH kArya surANAmarthasiddhaye // 44 vAsavasyotsavaM bhaktvA varSa vAsavaroSajam / tadeSa nUnaM viSNurvA zakro vA marutAM varaH / nirjalaM gokulaM kRtvA dhRto govardhano giriH // 30 / matsAdhanepsayA prApto nArado mAM yaduktavAn // 45 hatastvariSTo balavAnvizRGgazca kRto vraje / atra me zaGkate buddhirvasudevaM prati prbho| abAlo bAlyamAsthAya ramate bAlalIlayA // 31 asya buddhivizeSeNa vayaM kAtaratAM gatAH // 46 prabandhaH karmaNAmeSa tasya govrjvaasinH| / ahaM hi khaTAGgavane nAradena samAgataH / - 123 - Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65. 47 ] harivaMze [ 65..76 dvitIyaM sa hi mAM vipraH punarevAbravIdvacaH // 47 vasudevastathaivAyaM saputraH shbaandhvH| . yattvayAnuSThito yatnaH kaMsa garbhakRte mahAn / chinatti mama mUlAni bhuGkte ca mama pArzvataH // 62 vasudevena te rAtrau karma tadviphalIkRtam // 48 bhrUNahatyApi saMtAryA govadhaH strIvadho'pi vA / dArikA yA tvayA rAtrau zilAyAM kaMsa pAtitA / na kRtaghnasya loko'sti bAndhavasya vizeSataH // 63 tAM yazodAsutAM viddhi kRSNaM ca vasudevajam // 49 patitAnugataM mArga niSevatyacireNa sH| rAtrau vyAvartitAvetau garbho tava vadhAya vai / yaH kRtaghno'nubandhena prItiM vahati dAruNAm // 64 vasudevena saMdhAya mitrarUpeNa zatruNA // 50 narakAdhyuSitaH panthA gantavyastena dAruNaH / sA tu kanyA yazodAyA vindhye parvatasattame / apApe pApahRdayo yaH pApamanutiSThati // 65 hatvA zumbhanizumbhI dvau dAnavau nagacAriNau // 51 ahaM vA svajanaH zlAdhyaH sa vA zlAdhyataraH sutaH / . kRtAbhiSekA varadA bhUtasaMghaniSevitA / niyamairguruvRttena tvayA bAndhavakAmyayA // 66 arcyate dasyubhi|rairmahApazubalipriyA / / 52 hastinAM kalahe ghore vadhamRcchanti vIrudhaH / ' surApizitapUrNAbhyAM kumbhAbhyAmupazobhitA / yuddhavyuparame te tu sahAznanti mahAvane // 67 mayUrAGgadacitraizca bahabhAraizca bhUSitA // 53 bAndhavAnAmapi tathA bhedakAle samutthite / dRptakukkuTasaMnAdaM vanaM vAyasanAditam / vadhyate yo'ntaraprepsuH svajano yAti vikriyAm / / chAgayUthaizca saMpUrNamaviruddhaizca pakSibhiH // 54 kalistvaM hi vinAzAya mayA puSTo vijAnatA / siMhavyAghravarAhANAM nAdena pratinAditam / / vasudeva kulasyAsya yadvirodhayase bhRzam / vRkSagambhIranibiDaM kAntAraiH sarvato vRtam // 55 amarSI vairazIlazca sadA pApamatiH zaThaH // 69 divyabhRGgAracamarairAdazaizca vibhUSitam / sthAne yadukulaM mUDha zocanIyaM tvayA kRtam / devatUryaninAdaizca zatazaH pratinAditam / vasudeva vRthAvRddha yanmayA tvaM puraskRtaH // 70 sthAnaM tasyA nage vindhye nirmitaM svena tejasA / / zvetena zirasA vRddho naiva varSazatI bhavet / ripUNAM trAsajananI nityaM tatra mnorme| yasya buddhiH pariNatA sa vai vRddhatamo nRNAm / / 71 vasate paramaprItA daivatairapi pUjitA / / 57 tvaM tu karkazazIlazca buddhyA ca na bhushrutH| yastvayaM nandagopasya kRSNa ityucyate sutaH / kevalaM vayasA vRddho yathA zaradi toyadaH // 72 atra me nAradaH prAha sumahatkarma kAraNam // 58 kiM ca tvaM sAdhu jAnISe vasudeva vRthAmate / dvitIyo vasudevAdvai vAsudevo bhaviSyati / hate kaMse mama suto mathurAM pAlayiSyati // 73 sa hi te sahajo mRtyurbAndhavazca bhaviSyati / / 59 chinnAzastvaM vRthAvRddha mithyA hyevaM vicAritam / sa eva vAsudevo vai vasudevasuto balI / jijIviSurna sa hyasti yo hi tiSThenmamAgrataH // 74 bAndhavo dharmato mahyaM hRdayenAntako ripuH / / 60 prahartukAmo vizvaste yastvaM svasthena cetasA / yathA hi vAyaso mUrdhni padbhayAM yasyaiva tiSThati / tatte pratikariSyAmi putrayostava pazyataH // 75 netre tudati tasyaiva vaktreNAmiSagRddhinA // 61 / na me vRddhavadhaH kazcihijastrIvadha eva vA / - 124 - Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65. 16 ] viSNuparva [ 66.3 kRtapUrvaH kariSye vA vizeSeNa tu bAndhave / / 76 / yathAkAmapradAnAya bhojyAdhizrayaNAya ca // 91 iha tvaM jAtasaMvRddho mama pitrA vivardhitaH / akrUra gaccha zIghraM tvaM tAvAnaya mamAjJayA / pitRSvasurme bhartA ca yadUnAM prathamo guruH // 77 saMkarSaNaM ca kRSNaM ca draSTuM kautUhalaM hi me // 92 kule mahati vikhyAtaH prathite cakravartinAm / tAbhyAmAgamane prItiH parA mama kRtA bhavet / gurvarthaM pUjitaH sadbhiryadubhirdharmabuddhibhiH / / 78 dRSTvA tu tau mahAvIryo tadvidhAsyAmi yddhitm||93 kiM kariSyAmahe sarve satsu vaktavyatAM gatAH / syAnnAma vAkyaM zrutvaivaM mama tau paribhASitam / yadUnAM yUthamukhyasya yasya te vRttamIdRzam // 79 nAgacchetAM yathAkAlaM nigrAhyAvapi tau mama // 94 madvadho vA jayo vAtha vasudevasya durNayaiH / sAntvameva tu bAleSu pradhAnaM prathamo nayaH / satsu yAsyanti puruSA yduunaamvgunntthitaaH|| 80 madhureNaiva tau mandI svayamevAnayAzu vai // 95 tvayA hi madvadhopAyaM tarkayAnena vai mRdhe / akrUra kuru me prItimetAM paramadurlabhAm / avizvAsyaM kRtaM karma vAcyAzca yadavaH kRtAH // yadi vA nopajapto'si vasudevena suvrata // 96 azAmyaM vairamutpannaM mama kRSNasya cobhayoH / evamAkruzyamAnastu vasudevo vasUpamaH / zAntimekatare zAnti gate yAsyanti yAdavAH / / 82 sAgarAkAramAtmAnaM niSprakampamadhArayat // 97 gacchatvayaM dAnapatiH kSipramAnayituM vrajAt / vAkzalyaistADyamAnastu kaMsenAdIrghadarzinA / nandagopaM ca gopAMzca karadAnmama zAsanAt // 83 kSamA manasi saMdhAya nottaraM pratyabhASata / / 98 vAcyazca nandagopo vai karamAdAya vArSikam / ye tu taM dadRzustatra kSipyamANamanekazaH / zIghramAgaccha nagaraM gopaiH sarvaiH samanvitaH // 84 dhigdhigityasakRtte vai zanairUcuravAGmukhAH // 99 kRSNasaMkarSaNau caiva vasudevasutAvubhau / akrUrastu mahAtejA jAnandivyena cakSuSA / draSTumicchati vai kaMsa: sabhRtyaH sapurohitaH / / 85 jalaM dRSTveva tRSitaH preSitaH prItimAnabhUt // 100 etau yuddhavido raGge kaalnirmaannyodhinau| tasminneva muhUrte tu mathurAyAM sa niryayau / dRDhapratikRtI caiva zRNomi vyAyatodyamau // 86 prItimAnpuNDarIkAkSaM draSTuM dAnapatiH khayam // 101 asmAkamapi mallau dvau sajjau jydhRtotsvau| iti zrIharivaMze paJcaSaSTitamo'dhyAyaH // 65 // tAbhyAM saha niyotsyete to yuddhakuzalAvubhau // 87 draSTavyau ca mayAvazyaM bAlau tAvamaropamau / pitRSvasuH sutau mukhyau vrajavAsau vanecarau / / 88 vaizaMpAyana uvAca / vaktavyaM ca vraje tasminsamIpe vrajavAsinAm / / kSiptaM yaduvRSaM dRSTvA sarve te yadupuMgavAH / rAjA dhanurmahaM nAma kArayiSyati vai sukhI // 89 nipIDya zravaNAnhastairmenire taM gatAyuSam // 1 saMnikRSTe vrajAstatra nivasantu yathAsukham / andhastvanAvignamanA dhairyAdavikRtaM vacaH / janasyAmatritasyArthe yathA syAtsarvamavyayam // 90 provAca vadatAM zreSThaH samAsAtkaMsamojasA // 2 payasaH sarpiSazcaiva dano dadhyuttarasya ca / | azlAghyo me mataH putra tavAyaM vAkparizramaH / - 125 - 66 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66. 3 ] harivaMze [66. 33 ayukto garhitaH sadbhirbAndhaveSu vizeSataH // 3 tvayA yAdavaputrANAM vairajaM viSamarjitam // 18 ayAdavo yadi bhavAzRNu taavdyducyte| akartavyaM yadi kRtaM vasudevena putrajam / na hi tvAM yAdavA vIra balAtkurvanti yAdavam // 4 kimarthamuprasenena zizustvaM na vinAzitaH // 19 azlAghyA vRSNayaH putra yeSAM tvmnushaasitaa| punnAmno narakAtputro yasmAtrAtA pitRRnsadA / ikSvAkuvaMzajo rAjA vinivRttaH svavaMzakRt / / 5 / / tasmAdbhavanti putreti putraM dharmavido janAH // 20 bhojo vA yAdavo vAsi kaMso vAsi ythaatthaa| jAtyA hi yAdavaH kRSNaH sa ca saMkarSaNo yuvaa| sahajaM te zirastAta jaTI muNDo'pi vA bhava // 6 tvaM cApi vidhRtastAbhyAM jAtavaireNa cetasA // 21 ugrasenastvayaM zocyo yo'smAkaM kulapAMsanaH / udbhUtAnIha sarveSAM yadUnAM hRdayAni vai / durjAtIyena yena tvamIdRzo janitaH sutaH // 7 vasudeve tvayA kSipta vAsudeve ca kopite / / 22 na cAtmano guNAMstAta pravadanti manISiNaH / kRSNe ca bhavato dveSAdvasudevavigarhaNAt / pareNoktA guNA gauNyaM yAnti vedArthasaMmitAH // 8 / zaMsanti hImAni bhayaM nimittAnyazubhAni te // 23 pRthivyAM yaduvaMzo'yaM nindanIyo mahIkSitAm / / sarpANAM darzanaM tIvra svapnAnAM ca nizAkSaye / bAlaH kulAntakRnmUDho yeSAM tvamanuzAsitA // 9 puryA vaidhavyazaMsIni kAraNairanumImahe / / 24 sAdhustvamebhirvAkyaizca tvayA sAdhviti bhaassitaiH| / eSa ghoro grahaH svAtImullikhankhe gabhastibhiH / na vAcA sAdhitaM kAryamAtmA ca vivRtaH kRtaH // vakramaGgArakazcake vyAharanti kharaM dvijAH // 25 guroranavaliptasya mAnyasya mahatAmapi / zivA zmazAnAnniSkramya niHzvAsAGgAravarSiNI / kSepaNaM kaH zubhaM manye hijasyeva vadhaM kRtam // 11 ubhe saMdhye purIM ghorA paryeti bahu vAzatI // 26 mAnyAzcaivAbhigamyAzca vRddhAstAta yathAgnayaH / ulkA nirghAtanAdena papAta dharaNItale / krodho hi teSAM pradahellokAnantargatAnapi // 12 calatyaparvaNi mahI girINAM zikharANi ca // 27 budhena tAta dAntena nityamabhyucchritAtmanA / prAsaMdhyA parighagrastA bhAbhirbadhnAti bhAskaram / dharmasya gatiranveSyA matsyasya gatirapsviva // 13 pratilomaM ca yAntyete vyAharanto mRgadvijAH // 28 kevalaM tvaM tu garveNa vRddhAnagnisamAniha / . prastaH svarbhAnunA sUryo divA naktamajAyata / vAcA dunoSi marmacyA amatroktA yathAhutiH // dhUmotpAtairdizo vyAptAH zuSkAzanisamAhatAH // 29 vasudevaM ca putrArthe yadi tvaM parigarhase / prasravanti ghanA raktaM sAzanistanayitnavaH / tatra mithyApralApaM te nindAmi kRpaNaM vacaH // 15 calitA devatAH sthAnAttyajanti vihagA nagAn // dAruNe'pi pitA putre naiva dAruNatAM vrajet / yAni rAjavinAzAya daivajJAH kathayanti hi / putrArthe hyApadaH kaSTAH pitaraH prApnuvanti hi // 16 tAni sarvANi pazyAmo nimittAnyazubhAni vai||31 chAdito vasudevena yadi putraH zizustadA / tvaM cApi svajanadveSI rAjadharmaparAGmukhaH / manyase yadyakartavyaM pRcchasva pitaraM svakam // 17 animittAgatakrodhaH saMnikRSTabhayo hyasi // 32 garhatA vasudevaM ca yaduvaMzaM ca nindtaa| yastvaM devopamaM vRddhaM vasudevaM dhRtavratam / - 126 - Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66. 33 ] viSNuparva [67. 21 mohAtkSipasi durbuddhe kutaste zAntirAtmanaH // 33 / durdamaH kAmacArI ca kesarI niravagrahaH // 6 tvadgato yo hi naH snehastaM tyajAmo'dya vai vym| tadaraNyaM zmazAnAbhaM nRNAmasthibhirAvRtam / ahitaM svasya vaMzasya na tvAM vayamupAsmahe // 34 / / yatrAste sa hi duSTAtmA kezI turagadAnavaH // 7 sa hi dAnapatirdhanyo yo drakSyati vane gatam / khurairdArayate bhUmi vegenArujate ThumAn / puNDarIkapalAzAkSaM kRSNamakliSTakAriNam // 35 heSitaiH spardhate vAyuM plutairlaGghayate nabhaH // 8 chinnamUlo hyayaM vaMzo yadUnAM tvatkRte kRtaH / atipravRddho mattazca duSTAzvo vanagocaraH / kRSNo jJAtInsamAnAyya sa saMdhAnaM krissyti||36 AkampitasaTo raudraH kaMsasya caritAnugaH / / 9 kSAntameva tadAnena vasudevena dhiimtaa| hariNaM tadvanaM sarvaM tena saudaaskrmnnaa| kAlasaMpakkavijJAno brUhi tvaM yadyadicchasi // 37 kRtaM turagadaityena sarvAngopAJjighAMsatA // 10 mahyaM tu rocate kaMsa vasudeva sahAyavAn / tena duSTapracAreNa dUSitaM tadvanaM mahat / gaccha kRSNasya nilayaM prItiste tena roctaam||38 na nRbhirgodhanairvApi sevyate vanavRttibhiH // 11 andhakasya vacaH zrutvA kaMsaH saMraktalocanaH / niHsaMpAtaH kRtaH panthAstena tadviSayAzrayaH / kiMcidapyabruvankrodhAdviveza svaM nivezanam // 39 madAcalitavRttena nRmAMsAnyanatA bhRzam / / 12 te ca sarve yathAvezma yAdavAH zrutavistarAH / nRzabdAnusaraH kruddhaH sa kadAciddinAgame / jagmurvigatasaMkalpAH kaMsavaikRtazaMsinaH // 40 jagAma ghoSasaMvAsaM coditaH kAladharmaNA // 13 iti zrIharivaMze ssttssssttitmo'dhyaayH|| 66 // taM dRSTvA dudruvurgopAH striyazca zizubhiH saha / krandamAnA jagannAthaM kRSNaM nAthamupAzritAH / / 14 67 tAsAM ruditazabdena gopAnAM kranditena ca / vaizaMpAyana uvAca / dattvAbhayaM tu kRSNo vai kezinaM so'bhidudruve // 15 aro'pi yathAjJaptaH kRSNadarzanalAlasaH / kezI cAbhyudyatagrIvaH prakAzadazanekSaNaH / jagAma rathamukhyenaM manasastulyagAminA // 1 heSamANo javodagro govindAbhimukho yayau // 16 kRSNasyApi nimittAni zubhAnyaGgagatAni vai / tamApatantaM saMprekSya kezinaM hayadAnavam / pitRtulyena zaMsanti bAndhavena samAgamam // 2 pratyujagAma govindastoyadaH zazinaM yathA // 17 prAgeva ca narendreNa maathurenniigrseninaa| kezinastu tamabhyAze dRSTvA kRSNamavasthitam / kezinaH preSito dUto vadhAyopendrakAraNAt // 3 manuSyabuddhayo gopAH kRSNamUcuhitaiSiNaH // 18 sa tu dUtavacaH zrutvA kezI klezakaro nRNAm / kRSNa tAta na khalveSa sahasA te hayAdhamaH / vRndAvanagate gopAnbAdhate sma durAsadaH // 4 upasaryo bhavAnbAlaH pApazcaiva durAsadaH / / 19 mAnuSaM mAMsamaznAnaH kruddho duSTaparAkramaH / eSa kaMsasya sahajaH prANastAta bahizcaraH / durdAnto vAjidaityo'sau karoti kadanaM mahat ||5uttmshc hayendrANAM dAnavo'pratimo yudhi // 20 nighnangA vai sagopAlA gavAM pishitbhojnH| trAsanaH parasainyAnAM turagANAM mahAbalaH / - 127 - Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67. 21] harivaMze [67.50 avadhyaH sarvasattvAnAM prathamaH pApakarmaNAm // 21 nirastahanurAviSTaH shonnitaasraavilekssnnH| ... gopAnAM tadvacaH zrutvA vadatAM madhusUdanaH / utkarNo naSTacetAstu sa kezI bahvaceSTata // 36 kezinA saha yuddhAya matiM cakre'risUdanaH // 22 utpatya cAsakRtpAdaiH zakRnmUtraM samutsRjan / tataH savyaM dakSiNaM ca maNDalAni paribhraman / svinnAdralomA zrAntastu niryatnacaraNo'bhavat // 30 padbhayAmubhAbhyAM sa hayaH krodhenArujate drumAn // 23 kezivaktravilagnastu kRSNabAhurazobhata / mukhe lambasaTe cAsya skandhadeze ghanAvRte / vyAbhugna iva dharmAnte candrArdhakiraNairghanaH // 38 valayo'bhrataraMgAbhAH sunuvuH krodhajaM jalam / / 24 kezI ca kRSNasaMsaktaH zrAntagAtro vyarocata / sa phenaM vaktrajaM caiva vavarSa rajasAvRtam / prabhAtAvanatazcandraH zrAnto merumivAzritaH // 39 himakAle yathA vyomni nIhAramiva candramAH // 25 tasya kRSNabhujodbhUtAH kezino dazanA mukhAt / govindamaravindAkSaM heSitodgArazIkaraiH / petuH zaradi nistoyAH sitAbhrAvayavA iva // 40 sa phenairgAtranirNaiiH prokSayAmAsa sarvataH // 26 bAhunA kRttadehasya kezino rUpamAbabhau / .. khuroddharaNamuktena mdhurkssodpaannddunaa| pazoriva mahAghoraM nihatasya pinAkinA // 41 rajasA sa hayaH kRSNaM cakArAruNamUrdhajam // 27 dvipAdapRSThapucchArdhe zravaNaikAkSinAsike / plutavaligatapAdastu takSamANo dharAM khuraiH / kezinaste dvidhAbhUte dve ardhe rejatuH kSitau // 42 dantAnnirdazamAnastu kezI kRSNamupAdravat / / 28 / kezidantakSatazcApi kRSNasya zuzubhe bhujaH / sa saMsaktastu kRSNena kezI turagasattamaH / vRddhastAla ivAraNye gajendradazanAGkitaH // 43 pUrvAbhyAM caraNAbhyAM vai kRSNaM vakSasyatADayat // 29 taM hatvA kezinaM yuddhe kalpayitvA ca bhAgazaH / punaH punazca sa balI prAhiNotpArzvataH khurAn / kRSNaH padmapalAzAkSo hasaMstatraiva tasthivAn / / 44 vaktreNa cAsya ghoreNa tIkSNadaMSTrAyudhena vai / taM hataM kezinaM dRSTvA gopA gopastriyazca tAH / adazadvAhuvivaraM kRSNasya ruSito yaH // 30 babhUvurmuditAH sarve hatavighnA hatalamAH // 45 sa lambakesarasaTaH kRSNena saha saMgataH / dAmodaraM ca zrImantaM yathAsthAnaM yathAvayaH / rarAja kezI meghena saMsaktaH kha ivAMzumAn // 31 abhyanandanpriyairvAkyaiH pUjayantaH punaH punH||46 urazcAsyorasA hantumiyeSa balavAnhayaH / aho tAta kRtaM karma hato'yaM lokakaNTakaH / vegena vAsudevasya krodhAhiguNavikramaH // 32 daityaH kSiticaraH kRSNa yarUpaM samAsthitaH // 47 tasyosiktasya balavAnkRSNo'pyamitavikramaH / kRtaM vRndAvanaM kSemaM sevyaM sarvanRpakSiNAm / bAhumAbhoginaM kRtvA mukhe kruddhaH samAdadhat / / 33 ghnatA pApamimaM tAta kezinaM hayamAhave // 48 sa taM bAhumazakto vai khAdituM bhoktumeva vA / hatA no bahavo gopA gAvo vatsAzca vatsalAH / dazanairmUlanirmuktaiH saphenaM rudhiraM vaman // 34 naike cAnye janapadA hatAnena durAtmanA // 49 vipATitAbhyAmoSThAbhyAM kaTAbhyAM vidliikRtH| / eSa saMvartakaM kartumudyataH kila pApakRt / akSiNI vikRte cakre visRte muktabandhane / 35 / nRlokaM nirnaraM kRtvA cartukAmo yathAsukham // 50 - 128 - Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67. 51] viSNuparva [68. 10 68 naitasya pramukha sthAtuM kazcicchakto jijIviSuH / / eSa me kRSNa saMdezaH zrutibhiH khyAtimeSyati / api devasamUheSu kiM punaH pRthivItale // 51 devatAnAM divisthAnAM jagatazca jagatpate // 66 athAhAntarhito vipro nAradaH khagamo muniH| dRSTaM me bhavataH karma dRSTazcAsi mayA prabho / prIto'smi viSNo deveza kRSNa kRSNeti cAsakRt / / kaMse bhUyaH sameSyAmi zAsite sAdhayAmyaham / / yadidaM duSkaraM karma kRtaM kezijighAMsayA / nAradasya vacaH zrutvA devasaMgItayoginaH / tvayyeva kevalaM yuktaM tridive vyambake'pi vA // 53 gopAkRSNaH samAsAdya vrajameva viveza ha // 68 ahaM yuddhotsukastAta tarpitenAntarAtmanA / . iti zrIharivaMze saptaSaSTitamo'dhyAyaH // 67 // idaM narahayaM yuddhaM draSTuM svargAdihAgataH // 54 pUtanAnidhanAdIni karmANi tava dRSTavAn / ahaM tvanena govinda karmaNA paritoSitaH / / 55 vaizaMpAyana uvAca / hayasyAsya mahendro'pi bibheti balasUdanaH / athAstaM gacchati tadA mandarazmau divAkare / kurvANasya vapurghoraM kezino duzcetasaH / / 56 saMdhyAraktatale vyomni zazAGke pANDumaNDale // 1 yattvayA pATito dvaidhaM bhujenaaytprvnnaa| nIDasthepu vihaMgeSu satsu prAduSkRtAgniSu / eSo'sya mRtyurantAya vihito vizvayoninA // 57 ISattamaHsaMvRtAsu dikSu sarvAsu sarvataH // 2 yasmAttvayA hataH kezI tasmAnmacchAsanaM shRnnu| ghoSAvAseSu supreSu vAzantISu zivAsu ca / kezavo nAma nAmnA tvaM khyAto loke bhaviSyasi // naktaMcareSu hRSTeSu pizitAmiSakATiSu // 3 svastyastu bhavato loke sAdhayAmyahamAzugaH / zakragopAhvayAmode prdosse'bhyaashtskre| ' kRtyazeSaM ca te kArya zaktastvamasi mAciram // 59 saMdhyAmayImiva guhAM saMpraviSTe divAkare // 4 tvayi kAryAntaragate narA iva divaukasaH / adhizrayaNavelAyAM prAptAyAM gRhamedhinAm / viDambayantaH krIDanti lIlAM tvadalamAzritAH // 60 vanyairvaikhAnasarmatraihUMyamAne hutAzane // 5 abhyAze vartate kAlo bhAratasyAhavodadheH / upAvRttAsu vai goSu duhyamAnAsu ca baje / hastaprAptAni yuddhAni rAjJAM tridivagAminAm // 61 asakRdvathAharantISu baddhavatsAsu dhenuSu // 6 panthAnaH zodhitA vyoni vimaanaarohinnordhvgaaH| prakIrNadAmanIkeSu gAstathaivAhvayatsu ca / avakAzA vibhajyante zakaloke mahIkSitAm // 62 saninAdeSu gopeSu kAlyamAne ca godhane // 7 ugrasenasute zAnte padasthe tvayi kezava / karISeSu praklapteSu dIpyamAneSu sarvazaH / abhitastanmahAddhaM bhaviSyati mahIkSitAm // 63 kASThabhArAnataskandhairgopairabhyAgataistathA // 8 tvAM cApratimakarmANaM saMzrayiSyanti pArthivAH / kiMcidabhyutthite some mandarazmau virAjati / bhedakAle narendrANAM pakSapAho bhaviSyasi // 64 / ISadvigAhamAnAyAM rajanyAM divase gate // 9 tvayi rAjAsanasthe hi rAjazrIM vahati prbho| prApte dinavyuparame pravRtte kSaNadAmukhe / zriyaM tyakSyanti rAjAnastvatprabhAvAnna saMzayaH // 65 / bhAskare tejasi gate saumye tejasyupasthite // 10 harivaMza 17 - 129 - Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68. 11] harivaMze [68. 39 agnihotrAkule kAle saumyendau prtyupsthite| rucirAprakarazcAsya cakrocita ivekssyte| . ' agnISomAtmake saMdhau vartamAne jaganmaye / / 11 / dvitIya udyatazcaiva gadAsaMyogamicchati // 26 pazcimenAgninA dIpte puurvennottrvrcsaa| avatIrNo bhavAyeha prathamaM padamAtmanaH / dagdhAdrisadRze vyogni kiMcittArAgaNAkule // 12 / zobhate'dya bhuvi zreSThastridazAnAM dhuraMdharaH / / 27 vayobhirvAsazubhatAM bandhubhizca samAgamam / ayaM bhaviSye dRSTo vai bhaviSyakuzalaibudhaiH / zaMsadbhiH syandanenAzu prApto dAnapativrajam / / 13 gopAlo yAdava vaMzaM kSINaM vistArayiSyati // 28 pravizanneva papraccha sAMnidhyaM kezavasya saH / tejasA cAsya yadavaH zatazo'tha sahasrazaH / rauhiNeyasya cAkrUro nandagopasya cAsakRt // 14 vaMzamApUrayiSyanti oghA iva mahArNavam // 29 sa nandagopasya gRhaM vAsAya vasudopamaH / asyedaM zAsane sarva jagatsthAsyati zAzvatam / avaruhya tato yAnAtpraviveza mahAbalaH // 15 nihatAmitrasAmantaM sphItaM kRtayuge yathA // 30 pravizanneva ca dvAri dadarzAdohane gavAm / ayamAsthAya vasudhAM sthApayitvA jgdvshe|. vatsamadhye sthitaM kRSNaM savatsamiva govRSam // 16 rAjJAM bhaviSyatyupari na ca rAjA bhaviSyati // 31 sa taM harSaparItena vacasA gadgadena vai / nUnaM tribhiH kramairjitvA yathAnena kRtaH prabhuH / ehi kezava tAteti pravyAharata dharmavit // 17 purA puraMdaro rAjA devatAnAM triviSTape // 32 uttAnazAyinaM dRSTvA punadRSTvA zriyA vRtam / tathaiva vasudhAM jitvA jitapUrvA tribhiH kramaiH / avyaktayaubanaM kRSNamakrUraH prazazaMsa ha / / 18 / sthApayiSyati rAjAnamugrasenaM na saMzayaH // 33 ayaM sa puNDarIkAkSaH siMhazArdUlavikramaH / pramRSTavairagAdho'yaM praznaizca bahubhiH shrutH| saMpUrNajalameghAbhaH parvatapravarAkRtiH // 19 brAhmaNairbrahmavAdaizca purANo'yaM hi gIyate // 34 mRdheSvadharSaNIyena sazrIvatsena vksssaa| spRhaNIyo hi lokasya bhaviSyati ca kezavaH / dviSannidhanadakSAbhyAM bhujAbhyAM sAdhu bhUSitaH // 20 / tathA hyasyotthitA buddhirmAnuSyamupasevitum // 35 mUrtimAnsarahasyAtmA jagato'tryasya bhAjanam / / ahaM tvasyAdya vasatiM pUjayiSye yathAvidhi / gopaveSadharo viSNurudanAgratanUruhaH // 21 viSNutvaM manasA caiva pUjayiSyAmi matravat // 36 kirITalAJchanenApi zirasA chatravarcasA / yacca jAtiparijJAnaM prAdurbhAvAzca vai nRSu / kuNDalottamayogyAbhyAM zravaNAbhyAM vibhUSitaH // 22 amAnuSaM vedmi cainaM ye cAnye divyacakSuSaH // 37 hArAheNa ca pInena suvistIrNena vksssaa| so'haM kRSNena vai rAtrau saMmatrya viditAtmanA / dvAbhyAM bhujAbhyAM dIrghAbhyAM vRttaabhyaamupshobhitH|| sahAnena gamiSyAmi savrajo yadi masyate // 38 strIsahasropacaryeNa vapuSA manmathAgninA / evaM bahuvidhaM kRSNaM dRSTvA hetvarthakAraNaiH / pIte vasAno vasane so'yaM viSNuH sanAtanaH // 24 / viveza nandagopasya kRSNena saha saMsadam // 39 dharaNyAzrayabhUtAbhyAM caraNAbhyAmariMdamaH / iti zrIharivaMze aSTaSaSTitamo'dhyAyaH // 68 // trailokyAkrAntibhUtAbhyAM bhuvi padbhayAmavasthitaH / / - 130 - Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69. 1] viSNuparva [ 69. 29 svaM tu zakrasamaH putro yasyAstvatsadRzo guNaiH / vaizaMpAyana uvAca / pareSAmapyabhayado na sA zocitumarhati // 15 sa nandagopasya gRhaM praviSTaH sahakezavaH / vRddhau tavAmbApitarau prbhRtytvmaagto| gopavRddhAnsamAnIya provAcAmitadakSiNaH // 1 tvatkRte bhaya'mAnau tau kaMsenAdIrghadarzinA // 16 kRSNaM caivAbravItprIto rauhiNeyena saMgatam / yadi te devakI mAnyA pRthivIvAtmadhAriNI / zvaH purI mathurAM tAta gamiSyAmaH zivAya vai // 2 tAM zokasalile magnAmuttArayitumarhasi // 17 yAsyanti ca vrajAH sarve sagokulaparigrahAH / taM ca vRddhaM priyasutaM vasudevaM mahAbalam / kaMsAjJayA samucitaM karamAdAya vArSikam // 3 putrayogena saMyojya kRSNa dharmamavApsyasi // 18 samRddhastasya kaMsasya bhaviSyati dhanurmahaH / yathA nAgaH sudurvRtto damito yamunAhade / taM drakSyatha samRddhaM caM svajanaM ca sameSyatha // 4 vipulazca dhRtaH zailo yathA vai bhUdharastvayA // 19 pitaraM vasudevaM ca satataM duHkhabhAjanam / darpodvRttazca balavAnariSTo vinipAtitaH / dInaM putravadhazrAntaM yuvAmatha sameSyathaH // 5 paraprANaharaH kezI duSTAtmA ca hatastvayA // 20 satataM pIDyamAnaM ca. kaMsenAzubhabuddhinA / etenaiva prayatnena vRddhAvuddhRtya duHkhitau / dazAnte zoSitaM vRddhaM duHkhaiH zithilatAM gatam // 6 yathA dharmamavApnoSi tatkRSNa paricintyatAm // 21 kaMsasya ca bhayAtrataM bhavadbhayAM ca vinAkRtam / nirbhaya'mAno yairdRSTaH pitA te kRSNa saMsadi / dahyamAnaM divA rAtrau sotkaNThenAntarAtmanA // 7 te sarve cakrurazraNi netrairduHkhAnvitA bhRzam // 22 tAM ca drakSyasi govinda putrairamRditastanIm / garbhAvakartanAdIni duHkhAni subahUni sA / devakI devasaMkAzAM sIdantI vihataprabhAm // 8 mAtA te devakI kRSNa kaMsasya sahate'vazA // 23 putrazokena zuSyantI tvaddarzanaparAyaNAm / mAtApitRbhyAM sarveNa jAtena nibhRtena vai / viyogazokasaMtaptAM vivatsAmiva saurabhIm // 9 RNaM vai pratikartavyaM yathAyogamudAhRtam // 24 upaplutekSaNAM nityaM nityaM malinavAsasam / evaM te kurvataH kRSNa mAtApitroranugraham / svarbhAnuvadanagrastAM zazAGkasya prabhAmiva // 10 parityajetAM tau zokaM syAca dharmastavAtulaH // 25 tvadarzanaparAM nityaM tavAgamanakAGkSiNIm / kRSNastu viditArtho vai tamAhAmitadakSiNam / tvatpravRttena zokena sIdantIM vai tapasvinIm // 11 bADhamityeva tejasvI na ca cukrodha kezavaH // 26 tvatpralApeSvakuzalAM tvayA bAlye viyojitAm / te ca gopAH samAgamya nandagopapurogamAH / arUpajJAM tava vibho vaktrasyAsyenduvarcasaH / / 12 akrUravacanaM zrutvA saMceluH kaMsazAsanAt // 27 yadi tvAM janayitvA sA klizyate kRSNa devkii| gamanAya ca te sajjA babhUvurbrajavAsinaH / apatyArtho nu kastasyA varaM hyevAnapatyatA // 13 sajaM copAyanaM kRtvA gopavRddhAH pratasthire // 28 ekaH zoko hi nArINAmaputrANAM vidhIyate / karaM cAnaDuhaH sarpirmahiSAMzcopanAyikAn / saputrA tvaphale putre dhikprajAtena tapyate // 14 | yathAsAraM yathAyUthamupanIya payo ghRtm|| 29 - 131 - Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69. 30 ] harivaMze [70. 26 70 taM sajjayitvA kaMsasya karaM copAyanAni ca / sahasrazirasaM devamanantaM nIlavAsasam // 11 te sarve gopapatayo gamanAyopatasthire // 30 dharmadevasya tasyAsyAdyadviSaM prabhaviSyati / akrUrasya kathAbhistu saha kRSNena jaagrtH| sarva tadamRtaprakhyamaziSyAmyamaro yathA // 12 rauhiNeyatRtIyasya sA nizA byatyavartata / / 31 svastikAyatanaM dRSTvA dvijihaM zrIvibhUSitam / iti zrIharivaMze ekonspttitmo'dhyaayH|| 69 // samAjastatra sarpANAM zAntyarthaM vai bhaviSyati // 13 AstAM mAM samudIkSantau bhavantau saMgatAvubhau / nivRtto bhujagendrasya yAvadasmi hradottamAt // 14 vaizaMpAyana uvaac| tamAha kRSNaH saMhRSTo gaccha dharmiSTha mAciram / tataH prabhAte vimale pakSivyAhArasaMkule / AvAM khalu na zaktI svastvayA hInAvihAsitum / / naizAkare razmijAle kSaNadAkSayasaMhRte // 1 sa hade yamunAyAstu mamajjAmitadakSiNaH / nabhasyaruNasaMstIrNe paryaste jyotimaNDale / rasAtale sa dadRze sarpalokamimaM yathA // 16 pratyUSapavanAsAraiH kledite dharaNItale // 2 tasya madhye sahasrAsyaM hematAlocchritadhvajam / kSINAkArAsu tArAsu supraniSpratibhAsu ca / lAGgalAsaktahastAgraM musalApAzritodaram // 17 naizamantardadhe rUpamudagacchadivAkaraH // 3 asitAmbarasaMvItaM pANDuraM pANDurAnanam / zItAMzuH zAntakiraNo niSprabhaH samapadyata / kuNDalaikadharaM mattaM suptamamburuhekSaNam / / 18 gobhiH samavakIrNAsu vrajaniryANabhUmiSu / bhogodarAsane zubhre svena dehena kalpite / manthAvartanapUrNeSu gargareSu nadatsu ca // 4 svAsInaM svastikAbhyAM ca varAbhyAM ca mahIdharam // dAmabhiryamyamAneSu vatseSu taruNeSu ca / kiMcitsavyApavRttena maulinA hemacUlinA / gopairApUryamANAsu ghoSarathyAsu sarvazaH // 5 jAtarUpamayaiH padmAlayA channavakSasam // 20 tatraiva gurukaM bhANDaM zakaTAropitaM bahu / raktacandanadigdhAGgaM dIrghabAhumariMdamam / tvaritAH pRSThataH kRtvA jagmuH syandanavAhanAH // 6 padmanAbhaM sitAbhrAbhaM bhAbhicalitatejasam // 21 kRSNo'tha rauhiNeyazca sa caivAmitadakSiNaH / dadarza bhoginAM nAthaM sthitamekArNavezvaram / trayo rathagatA jagmutrilokapatayo yathA / 7 pUjyamAnaM dvijihvendrarvAsukipramukhaiH prabhum / / 22 athAha kRSNamakrUro yamunAtIramAzritaH / kambalAzvatarau nAgau tau cAmaradharAvubhau / syandanaM tAta rakSasva yatnaM ca kuru vAjiSu / / 8 avIjayetAM taM devaM dharmAsanagataM prabhum // 23 hayebhyo yavasaM dattvA hayabhANDe rathe tathA / tasyAbhyAzagato bhAti vAsukiH pannagezvaraH / pragADhaM yatnamAsthAya kSaNaM tAta pratIkSatAm // 9 vRto'nyaiH sacivaiH sarpaH karkoTakapuraHsaraiH // 24 yamunAyA hade hyasminstoSyAmi bhujagezvaram / taM ghaTaiH kAJcanairdivyaiH paGkajacchannamUrdhajam / divyairbhAgavatairmatraiH sarvalokaprabhuM yataH // 10 rAjAnaM snApayAmAsuH snAtamekArNavAmbubhiH // 25 zrImatsvastikamUrdhAnaM praNamiSyAmi bhoginam / / tasyotsaGge ghanazyAma zrIvatsAcchAditodaram / - 132 - Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70. 26 ] viSNuparva [71. 14 pItAmbaradharaM viSNuM sUpaviSTaM dadarza ha // 26 71 AsInaM caiva somena tulyasaMhananaM prabhum / vaizaMpAyana uvaac| saMkarSaNamivAsInaM taM divyaM viSTaraM vinA // 27 te tu yuktvA rathavaraM sarva evAmitaujasaH / sa kRSNaM tatra sahasA vyAhartumupacakrame / vivizuH pUHpradhAnAM vai kAle raktadivAkare // 1 tasya saMstambhayAmAsa vAkyaM kRSNaH svatejasA / tau tu svabhavanaM vIrau kRSNasaMkarSaNAvubhau / / so'nubhUya bhujaMgAnAM taM bhAgavatamavyayam / pravezitau buddhimatA akrUreNArkatejasA // 2 . udatiSThatpunastoyAdvismito'mitadakSiNaH // 29 tAvAha varavarNAGgo bhIto daanptistdaa| sa tau rathasthAvAsInI tatraiva balakezavau / tyaktavyA tAta gamane vasudevagRhe spRhA // 3 udIkSamANAvanyonyaM dadarzAdbhutarUpiNau // 30 yuvayorhi kRte vRddhaH kaMsena sa nirasyate / athAmajjatpunastatra tadAkraraH kutUhalAt / bhartyate ca divA rAtrau neha sthAtavyamityapi // 4 ijyate yatra devaH sa nIlavAsAH sanAtanaH // 31 tamuvAca tataH kRSNo yaasyaavo''vaamtrkitii| tathaivAsInamutsaGge sahasrAsyadharasya vai| prekSantau mathurA vIra rAjamArga ca dhArmika // 5 dadarza kRSNamakrUraH pUjyamAnaM yathAvidhi // 32 anuziSTau ca tau vIrau prasthitau prekSakAvubhau / bhUyazca sahasotthAya taM manaM manasA vahan / AlAnAbhyAmivotsRSTau kuJjarau yuddhakAGkSiNau // 6 rathaM tenaiva mArgeNa jagAmAmitadakSiNaH // 33 tau tu mArgagataM dRSTvA rajakaM raGgakArakam / tamAha kezavo hRSTaH sthitamakrUramAgatam / ayAcetAM tatastAni vAsAMsi virajAni vai|| 7 kIdRzaM nAgalokasya vRttaM bhAgavate hRde // 34 rajakaH sa tu to prAha yuvAM kasya vnecrau| ciraM tu bhavatA kAlaM vyAkSepeNa vilambitam / rAjJo vAsAMsi yau mUjhe yAcetAM nirbhayAvubhau // 8 manye dRSTaM tvayAzcarya hRdayaM te yathAcalam // 35 ahaM kaMsasya vAsAMsi nAnAdezodbhavAni ca / pratyuvAca sa taM kRSNamAzcaryaM bhavatA vinA / kAmarAgANi zatazo rajAmi vividhAni ca // 9 kiM bhaviSyati lokeSu careSu sthAvareSu ca // 36 yuvAM kasya vane jAtau mRgaiH saha vivardhitau / tatrAzcaryaM mayA dRSTaM yatkRSNa bhuvi durlabham / jAtarAgAvidaM dRSTvA raktamAcchAdanaM bahu // 10 tadihApi yathA tatra pazyAmi ca ramAmi ca // 37 aho vAM jIvitaM tyaktaM yau bhavantAvihAgatau / saMgatazcAsmi lokAnAmAzcaryeNeha rUpiNA / mUjhe prAkRtavijJAnau vAso yAcitumarhatha // 11 ataH parataraM kRSNa nAzcaryaM draSTumutsahe // 38 tasmai cukrodha vai kRSNo rajakAyAlpamedhase / tadAgaccha gamiSyAmaH kaMsarAjapurIM prbho| prAptAriSTAya mUrkhAya sRjate vAGmayaM viSam // 12 yAvannAstaM vrajatyeSa divasAnte divAkaraH / / 39 talenAzanikalpena sa taM mUrdhanyatADayat / gatAsuH sa papAtovyAM rajako vyastamastakaH // 13 iti zrIharivaMze saptatitamo'dhyAyaH // 70 // taM hataM paridevantyo bhAryAstasya vicukruzuH / tvaritaM muktakezyazca jagmuH kaMsanivezanam // 14 - 133 - Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71. 15 ] harivaMze [71. 44 tAvapyubhau suvasanau jagmaturmAlyakAraNAt / tAvubhAvanuliptAGgAvAgAtrau virejatuH / vIthIM mAlyApaNAnAM vai gandhAghrAtau dvipAviva // 15 tIrthagau paGkadigdhAGgau yamunAyAM yathA vRSau // 30 guNako nAma tatrAsInmAlyavRttiH priyaMvadaH / tAM tu kubjAM tataH kRSNo vynggulenaaprpaanninaa| prabhUtamAlyApaNavAlakSmIvAnmAlyajIvanaH // 16 zanaiH saMtolayAmAsa kRSNo lIlAvidhAnavit // 31 taM kRSNaH zlakSNayA vAcA mAlyArthamabhisRSTayA / sA tu magnastanayugA svAyatAGgI shucismitaa| dehItyuvAca tatkAlaM mAlAkAramakAtaram // 10 jahAsoccaiHstanataTA RjuyaSTilatA yathA // 32 tAbhyAM prIto dadau mAlyaM prabhUtaM mAlyajIvanaH / praNayAccApi kRSNaM sA babhASe mattakAzinI / bhavatoH svamidaM ceti provAca priyadarzanaH // 18 ka yAsyasi mayA ruddhaH kAnta tiSTha gRhANa mAm // prItastu manasA kRSNo guNakAya varaM dadau / tau jAtahAsAvanyonyaM stlaakssepmvyyau| zrIstvAM matsaMzrayA saumya dhanaudhairabhivartyate // 19 vIkSamANau prahasitau kubjAyAH zrutavistarau // 34 sa labdhvA varamavyagro maalyvRttirdhomukhH| kRSNastu kubjA kAmAtA sasmitaM. visasarja ha / kRSNasya patito mULa pratijagrAha taM varam // 20 tatastau kubjayA muktau praviSTau rAjasaMsadam // 35 yakSAvimAviti tadA sa mene mAlyajIvanaH / tAvubhau vrajasaMvRddhau gopaveSavibhUSitau / sa bhRzaM bhayasaMvigno nottaraM pratyapadyata // 21 gUDhaceSTAnanau bhUtvA praviSTau rAjavezma tat // 36 vasudevasutau tau tu rAjamArgagatAvubhau / / dhanuHzAlAM gatau tau tu bAlAvaparizaGkitau / kubjAM dadRzaturbhUyaH sAnulepanabhAjanAm / / 22 himavadvanasaMbhUtau siMhAviva balotkaTau // 37 tAmAha kRSNaH kubjeti kasyedamanulepanam / didRkSantau mahattatra dhanurAyAgabhUSitam / nayasyambujapatrAkSi kSipramAkhyAtumarhasi / / 23 papracchatuzca tau vIrAvAyudhAgArikaM tadA // 38" sA sthitAvekSiNI bhUtvA pratyuvAcAmbujekSaNam / bhoH kaMsadhanuSAM pAla shruuytaamaavyorvcH| kRSNaM jaladagambhIraM vidyutkuTilagAminI / / 24 katarattaddhanuH saumya maho'yaM yasya vartate / rAjJaH snAnagRhaM yAmi tadgRhANAnulepanam / / AyAgabhUtaM kaMsasya darzayasva yadIcchasi / / 39 sthitAsmyAgaccha bhadraM te hRdayasyAsi me priyaH // sa tayordarzayAmAsa taddhanuH stambhasaMnibham / kutazcAgamyate saumya yanmAM tvaM nAvabudhyase / anAropyamasaMbhedyaM devairapi savAsavaiH // 40 mahArAjasya dayitAM niyuktAmanulepane // 26 tadgRhItvA tataH kRSNastolayAmAsa vIryavAn / tAmuvAca hasantI tu kRSNaH kubjAmavasthitAm / dobhyAM kamalapatrAkSaH prahRSTenAntarAtmanA / / 41 AvayorgAtrasadRzaM dIyatAmanulepanam / / 27 tolayitvA yathAkAmaM taddhanurdaityapUjitam / vayaM hi dezAtithayo mallAH prAptA varAnane / AropayAmAsa balI nAmayAmAsa cAsakRt // 42 draSTuM dhanurmahaM divyaM rASTraM caiva maharddhimat // 28 / AnamyamAnaM kRSNena prakarSAdaragopagama / pratyuvAcAtha sA kRSNaM priyo'si mama dshne| / dvidhAbhUtamabhUnmadhye dhanurAyAgabhUSitam // 43 rAjAhamidamayaM ca tadgRhANAnulepanam // 29 / bhaktvA tu taddhanuH zreSThaM kRSNastvaritavikramaH / - 134 - Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71. 44 ] viSNuparva [72. 17 nizcakrAma mahAvegaH sa ca saMkarSaNo yuvA // 44 zreNInAM dRDhasaMyuktairmazcavATairnirantaram // 2 dhanuSo bhaGganAdena vAyunirghoSakAriNA / sottamAgArayuktAbhirvalabhIbhirvibhUSitam / cacAlAntaHpuraM sarva dizazcaiva pupUrire // 45 kuTIbhizca pravRddhAbhirekastambhaizca bhUSitam // 3 sa tvAyudhAgAranaro bhItastvarita vikramaH / sarvataH sAraniryuktaM svAyataM supratiSThitam / samIpaM nRpatergatvA kAkolAso'bhyabhASata // 46 udakpravaNasaMzliSTaM maJcArohaNamuttamam // 4 zrUyatAM mama vijJApyamAzcaryaM dhanuSo gRhe / nRpAsanaparikSiptaM saMcArapathasaMkulam / nivRttamasminkAle yajagataH saMbhramopamam // 47 channaM tadvedikAbhizca mAnavaughabharakSamam // 5 narau kasyApi sahitau zikhAvitatamUrdhajau / sa dRSTvA bhUSitaM raGgamAjJApayata buddhimAn / nIlapItAmbaradharI pItazvetAnulepanI // 48 / zvaH sacitrAH samAlyAzca sapatAkAstathaiva ca // 6 devaputropamau vIrau bAlAviva hutAzanau / suvAsitA vapuSmanta upniitottrcchdaaH| sthitau dhanurgRhe saumyau sahasA khaadivaagtau| kriyantAM maJcavATAzca valabhIvIthayastathA // 7 mayA dRSTau parivyaktaM rucirAcchAdanasrajau // 49 akSavATe karISasya kalpyantAM raashyo'vyyaaH| tAbhyAmekastu padmAkSaH zyAmaH pItAmbarasrajaH / paTAstaraNazobhAzca balayazvAnurUpataH / / 8 jagrAha taddhanUratnaM durgrahaM daivatairapi // 50 sthApyantAM sunikhAtAzca mahAkumbhA yathAkramam / tatsa bAlo bRhadrUpaM balAdyannamivAyasam / udabhArasahAH sarve sakAzcanaghaTottarAH // 9 AropayitvA vegena nAmayAmAsa lIlayA // 51 balayazcopakalpyantAM kaSAyAzcaiva kumbhazaH / kRSyamANaM tu tattena vibANaM baahushaalinaa| prAznikAzca nimayantAM zreNyazca spurogmaaH||10 muSTideze vikUjitvA dvidhAbhUtamabhajyata // 52 AjJA ca deyA mallAnAM prekSakANAM tathaiva ca / sa tu taccAparatnaM vai bhaGktvA stambhamiva dvipaH / samAje maJcazobhAzca kalpyantAM sUpakalpitAH // niSpapAtAnilagatiH saanugo'mitvikrmH| evamAjJApya rAjA sa samAjavidhimuttamam / jagAma tahidhA kRtvA na jAne ko'pyasau nRpa / samAjavATAnniSkramya viveza svaM nivezanam // 12 zrutvaiva dhanuSo bhaGgaM kaMso'pyudvignamAnasaH / AhnAnaM tatra saMcakre tasya malladvayasya vai / visRjyAyudhapAlaM vai praviveza gRhottamam / / 54 cANUrasyAprameyasya muSTikasya tathaiva ca // 13 iti zrIharivaMze ekasaptatitamo'dhyAyaH // 71 // tau tu mallI mahAvI? balinau yuddhazAlinau / kaMsasyAjJAM puraskRtya hRSTau vivizatustadA // 14 tau samIpagatau mallau dRSTvA jagati vizrutau / vaizaMpAyana uvaac| uvAca kaMso nRpatiH sopanyAsamidaM vacaH // 15 sa cintayitvA dhanuSo bhaGga bhojvivrdhnH| bhavantau mama vikhyAtI mallau vIradhvajocitau / prekSAgAraM jagAmAzu mazvAnAmavalokakaH // 1 pUjitau ca yathAnyAyaM satkArAhI vishesstH|| 16 sa dRSTvA sarvaniyukta prekSAgAraM nRpottamaH / tanmatto yadi satkAraH smaryate sukRtAni vA / - 135 - Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72. 17 ] harivaMze [73. 20 kartavyaM me mahatkarma bhavadbhayAM svena tejasA / / 17 / chinnamUlo nirAlambaH sabhAryo vinaziSyati // 5 yAvetau mama saMvRddhau vraje gopAlakAvubhau / ye ceme yAdavA mUrkhAH sarve kRSNaparAyaNAH / saMkarSaNazca kRSNazca bAlAvapi jitazramau // 18 vinaziSyanti chinnAzA dRSTvA kRSNaM nipAtitam / / etau raGgagatau yuddhe yudhyamAnau vanecarau / etau hatvA gajendreNa mallairvA svayameva vA / nipAtAnantaraM zIghraM hantavyau nAtra saMzayaH // 19 purI niryAdavAM kRtvA vicariSyAmyahaM sukhI // 7 bAlAvimau capalakAvakriyAviti srvthaa| pitApi me parityakto yo yaadvkulodvhH|| nAvajJA tatra kartavyA kartavyo yatna eva hi // 20 zeSAzca me parityaktA yAdavAH kRSNapakSiNaH // 8 tAbhyAM yudhi nirastAbhyAM gopAbhyAM raGgasaMnidhau / na cAhamugrasenena jAtaH kila sutArthinA / AyatyAM ca tadAtve ca zreyo mama bhaviSyati // mAnuSeNAlpavIryeNa yathA mAmAha nAradaH // 9 nRpateH snehasaMyuktairvacobhirhRSTamAnasau / suyAmunaM nAma giriM mama mAtA rajasvalA / UcaturyuddhasaMmattau mallau cANUramuSTiko // 22 prekSituM saha sA strIbhirgatA vanakutUhalAt / / 10 yadyAvayostau pramukha sthAsyete gopkilbissau| sA tatra ramaNIyeSu ruciradrumasAnuSu / hatAvityavagantavyau pretarUpau tapasvinau // 23 cacAra nagazRGgeSu kandareSu nadISu ca // 11 yadi vA pratiyotsyete tAvariSTapariplutau / kiMnarodgItamadhurAH prtishrutyaanunaaditaaH| AvAbhyAM roSayuktAbhyAM pramukhasthau vanaukasau // 24 zRNvantI kAmajananIrvAcaH zrotrasukhAvahAH // 12 evaM vAgviSamutsRjya tAvubhau mallapuMgavau / barhiNAnAM ca virutaM khagAnAM ca vikUjitam / anujJAtau narendreNa svagRhaM pratijagmatuH // 25 abhIkSNamabhizRNvantI strIdharmamabhirocayat // 13 iti zrIharivaMze dvisaptatitamo'dhyAyaH // 72 // etasminnantare vAyurvanarAjiviniHsRtaH / hRdyaH kusumagandhADhyo vavau manmathabodhanaH // 14 73 dvirephAbharaNAzcaiva kadambA vAyughaTTitAH / vaizaMpAyana uvAca / mumucurgandhamadhikaM saMtatAsAramUrchitAH / / 15 mahAmAtraM tataH kaMso babhASe hastijIvinam / kesarAH puSpavarSezca vavRSurmadabodhanAH / hastI kuvalayApIDaH samAjadvAri tiSThatu // 1 nIpA dIpA ivAbhAnti puSpakaNTakadhAriNaH // 16 balavAnmadalolAkSazcapalaH krodhano nRSu / mahI navatRNacchannA zakragopavibhUSitA / dAnotkaTakaTazcaNDaH prativAraNaroSaNaH // 2 yauvanastheva vanitA svaM dadhArAtavaM vapuH // 17 sa saMcodayitavyaste tAvuddizya vanaukasau / atha saubhapatiH zrImAndrumilo nAma dAnavaH / vasudevasutau nIcau yathA syAtAM gatAyuSau // 3 'ugrasenasya rUpeNa mAtaraM me pradharSayat // 18 tvayA caiva gajendreNa yadi tI goSu jIvinau / sA patisnigdhahRdayA bhAvenopasasarpa tam / bhavetAM ghAtitau raGge pazyeyamahamutkaTau // 4 zaGkitA cAbhavatpazcAttasya gauravadarzanAt // 19 tatastau patitau dRSTvA vasudevaH sabAndhavaH / sA tamAhotthitA bhItA na tvaM mama patidhruvam / - 136 - Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73. 20] viSNuparva [74. 10 kazca tvaM vikRtAkAro yenAsmi malinIkRtA // 20 / jagAma ca purI dInA mAtA tadahareva me // 35 ekapatnIvratamidaM mama saMdUSitaM tvyaa| kSetrajo'haM sutastvevamugrasenasya hastipa / patyurme rUpamAsthAya nIca nIcena karmaNA // 21 / mAtApitRbhyAM saMtyaktaH sthApitaH svena tejasA // kiM mAM vakSyanti ruSitA bAndhavAH kulapAMsanIm / / ubhAbhyAM cApi vidviSTo bAndhavaizca vizeSataH / jugupsitA ca vatsyAmi patipakSanirAkRtA // 22 etAnapi haniSyAmi hatvA gopAlakAvubhau // 37 dhiktvAmIdRzamakSAntaM dauSkulaM vyutthitendriyam / / tadgaccha gajamAruhya sAGkuzaprAsatomara / avizvAsyamanAyuSyaM paradArAbhimarzanam // 23 sthiro bhava mahAmAtra samAjadvAri mAciram // 38 sa tAmAha prasajjantIM kSiptaH krodhena dAnavaH / / iti zrIharivaMze trispttitmo'dhyaayH||73|| ahaM vai drumilo nAma saubhasya patirUrjitaH // 24 74 kiM mAM kSipasi doSeNa mUDhe paNDitamAnini / mAnuSaM patimAzritya hInavIryaparAkramam // 25 vaizaMpAyana uvaac| vyabhicArAnna duSyanti striyaH strImAnagarvite / / tasminnahani nirvRtte dvitIye samupasthite / na hyAsInniyatA buddhirmAnuSINAM vizeSataH // 26 saMkIryata mahAraGgaH paureyuddhadidRkSubhiH // 1 zrayante hi striyo bahvayo vyabhicAravyatikramaiH / sacitrASTAstricaraNAH sArgaladvAravedikAH / prasUtA devasaMkAzAnputrAnamitavikramAn // 27 sagavAnArdhacandrAzca satalottamabhUSitAH / / 2 atIva tvaM hi loke'sminpatidharmavatI satI / prAGmukhaizvArunirmuktairmAlyadAmAvataMsitaiH / zuddhA kezAnvidhunvantI bhASase yadyadicchasi // 28 alaMkRtairvirAjadbhiH zAradairiva toyadaiH // 3 kasya tvamiti yaccAhaM tvayokto mattakAzini / maJcAgAraiH suniyuktairyuddhArtha suvibhuussitaiH| kaMso nAma ripudhvaMsI tava putro bhaviSyati // 29 samAjavATaH zuzubhe sa meghaudhairivArNavaH // 4 sA saroSA punarbhUtvA nindatI tasya taM varam / svakarmadravyayuktAbhiH patAkAbhirnirantaram / uvAca vyathitA devI dAnavaM duSTavAdinam / / 30 zreNInAM ca gaNAnAM ca mazcA bhaantyclopmaaH||5 dhikte vRttaM sudurvRtta yaH sarvA nindase striyaH / / antaHpuragatAnAM ca prekSAgArANyadUrataH / santi striyo nIcavRttAH santi caiva pativratAH // rejuH kAJcanacitrANi ratnajvAlAkulAni ca // 6 yAstvekapanyaH zrUyante'rundhatIpramukhAH striyaH / tAni ratnaughaklaptAni sasAnupragrahANi ca / dhRtAstAbhitrayo lokAH sarve vai kulapAMsana // 32 rejujavanikAkSepaiH sapakSA iva khe nagAH / / 7 yastvayA mama putro vai datto vRttavinAzanaH / tatra cAmarahAsaizca bhUSaNAnAM ca ziJjitaiH / na me bahumatastveSa zRNu cApi yaducyate / / 33 / maNInAM ca vicitrANAM vicitrAzcerurarciSaH // 8 utpatsyati pumAnnIca pativaMze mamAvyayaH / gaNikAnAM pRthaGamazcA bhaviSyati sa te mRtyuryazca dattastvayA sutaH // 34 / zobhitA vAramukhyAbhirvimAnapratimaujasaH // 9 drumilastvevamuktastu jagAmAkAzameva tu| tatrAsanAni mukhyAni paryAzca hiraNmayAH / harivaMza 18 --- 137 - Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74. 10] harivaMze [74.89 prakIrNAzca kuthAzcitrAH sapuSpastabakadrumAH // 10 yo mAmanena nAgena pradharSayitumicchati // 25 sauvarNAH pAnakumbhAzca pAnabhUmyazca zobhitAH / saMnikRSTe tato nAge garjamAne yathA ghane / phalAvadaMzapUrNAzca cAGgeyaH pAnayojitAH // 11 sahasotpatya govindazcakre tAlasvanaM prabhuH // 26 anye ca macA bahavaH kASThasaMcayabandhanAH / kSveDitAsphoTitaravaM kRtvA nAgasya cAgrataH / rejuH prastarazastatra prakAzA maJcasaMcayAH // 12 karaM ca zrIdharastasya pratijagrAha vakSasA // 27 uttamAgArikAzcAnye sUkSmajAlAvalokinaH / viSANAntarago bhUtvA punazcaraNamadhyagaH / strINAM prekSAgRhA bhAnti rAjahaMsA ivAmbare // 13 babAdhe taM gajaM kRSNaH pavanastoyadaM yathA // 28 prAGmukhazcAruniyukto meruzRGgasamaprabhaH / sa hastAcca viniSkrAnto viSANAgrAJca dantinaH / rukmapatranibhastambhazcitraniryogazobhitaH // 14 vimuktaH pAdamadhyAcca kRSNo dvipamamohayat // 2' prekSAgAraH sa kaMsasya pracakAze'dhikaM shriyaa| so'tikAyastu saMmUDho hantuM kRSNamazaknuvan / zobhito mAlyadAmaizca nivAsakRtalakSaNaH // 15 gajaH sveSveva gAtreSu madhyamAno rarAsa ha // 3 // tasminnAnAjanAkIrNe jnaughprtinaadite| papAta bhUmau jAnubhyAM dazanAbhyAM tutoda ha / samAjavATe saMstabdhe kampamAnArNavaprabhe // 16 madaM susrAva roSAcca dharmApAye yathA ghanaH // 31 rAjA kuvalayApIDo raGgasya dvAri kuJjaraH / / kRSNastu tena nAgena krIDitvA zizunA yathA / tiSThatviti samAjJApya prekSAgAramathAyayau // 17 nidhanAya matiM cakre kaMsadviSTena cetasA // 32 sa zukle vAsasI bibhracchetavyajanacAmaraH / sa tasya pramukhe pAdaM kRtvA kumbhAdanantaram / zuzubhe zvetamukuTaH zvetAbhra iva candramAH // 18 dobhyAM viSANamutpATya tenaiva prAharattadA // 33 tasya siMhAsanasthasya sukhAsInasya dhiimtH| sa tena vajrakalpena svena kntena kuJjaraH / rUpamapratimaM dRSTvA paurAH procurjayAziSaH // 19 hanyamAnaH zakRnmUtraM ckaaraato rarAsa ha // 34 tataH pravivizumallA raGgamAvaligatAmbarAH / kRSNajarjaritAGgasya kuJjarasyArtacetasaH / tisrazca bhAgazaH kakSyAH praavishnblshaalinH||20 kaTAbhyAmatisusrAva vegavadbhari zoNitam // 35 tatastUryaninAdena kSveDitAsphoTitena ca / lAlaM cAsya vegena nizcakarSa halAyudhaH / vasudevasutau hRSTau raGgadvAramupasthitau / / 21 zailapRSThAIsaMlInaM vainateya ivoragam // 36 tAvApatantau tvaritau pratiSiddhau varAnanau / tenaiva gajadantena kRSNo hatvA tu kuJjaram / tena mattena nAgena codyamAnena vai bhRzam // 22 jaghAnaikaprahAreNa gajArohamatholbaNam // 37 sa mattahastI duSTAtmA kRtvA kuNDalinaM karam / so''rtanAdaM mahatkRtvA vidanto dantinAM varaH / cakAra codito yatnaM nihantuM balakezavau // 23 papAta samahAmAtro vajrabhinna ivAcalaH // 38 tataH prahasitaH kRSNastrAsyamAno gajena vai| taM hatvA puNDarIkAkSo nadantaM dantinAM varam / kaMsasya matsaraM caiva jagaheM sa durAtmanaH // 24 avatIrNo'rNavAkAraM samAja sahapUrvajaH // 39 tvarate khalu kaMso'yaM gantuM vaivasvatakSayam / iti zrIharivaMze ctuHspttitmo'dhyaayH|| 74 // - 138 - Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75.1] viSNuparva [75. 29 75 tadidaM prastutaM raGge yuddhaM kRSNAndhramallayoH / vaizaMpAyana uvaac| bAlaH kRSNo mahAnandhrastatra na syAdvicAraNA // 15 pravizantaM tu vegena mArutAvaligatAmbaram / tataH kilakilAzabdaH samAje samavartata / pUrvajaM purataH kRtvA kRSNaM kamalalocanam // 1 prAvalgata ca govindo vAkyaM cedamuvAca ha // 16 gajadantakRtollekhaM subhujaM devakIsutam / / ahaM bAlo mahAnandhro vapuSA prvtopmH| lIlAkRtAGgadaM vIraM madena rudhireNa ca // 2 yuddhaM mama sahAnena rocate bAhuzAlinA // 17 valagamAnaM yathA siMha garjamAnaM yathA dhanam / yuddhavyatikramaH kazcinna bhaviSyati matkRtaH / bAhuzabdaprahAreNa cAlayantaM vasuMdharAm // 3 na hyahaM bAhuyodhAnAM dUSayiSyAmi yanmatam // 18 augraseniH samAlokya dantidantodyatAyudham / yo'yaM karISadharmazca toyadharmazca raGgajaH / kRSNaM bhRzAyastamukhaH saroSaM samudaikSata // 4 kaSAyasya ca saMsargaH samayo hyeSa kalpitaH // 19 bhujAsaktena zuzubhe gajadantena kezavaH / saMyamaH sthiratA zaurya vyAyAmaH satkriyA balam / candrArdhabimghasaMyukto yathaikazikharo giriH // 5 raGge ca niyatA siddhiretadyuddhamukhe vratam // 20 valgamAne tu govinde sa. kRtsno raGgasAgaraH / yadayaM bAhubhiryuddhaM savairaM kartumudyataH / janaughapratinAdena pUryamANa ivAbabhau // 6 atra vai nigrahaH kAryastoSayiSyAmyahaM jagat // 21 kaMsenApi samAjJaptazcANUraH pUrvameva tu / karUpeSu prasUto'yaM cANUro nAma nAmataH / yoddhavyaM saha kRSNena tvayA yatnavateti vai // 7 bAhuyodhI zarIreNa karmabhizcAnucintyatAm // 22 sa roSeNa tu cANUraH kaSAyIkRtalocanaH / etena bahavo mallA nihatA yuddhadurmadAH / abhyavartata yuddhAya apAM pUrNo yathA ghanaH // 8 raGgapratApakAmena mallamArgazca dUSitaH // 23 avaghuSTe samAje tu niHzabdastimite jane / zastrasiddhistu yodhAnAM saMgrAme zastrayodhinAm / yAdavAstatra sahitA idaM vacanamabruvan // 9 raGgasiddhistu mallAnAM pratimallanighAtajA // 24 bAhuyuddhamidaM raGge spraashnikmkaatrm|| raNe vijayamAnasya kIrtirbhavati zAzvatI / kriyAbalasamAjJAtamazastraM nirmitaM purA // 10 hatasyApi raNe zastrairnAkapRSThaM vidhIyate // 25 adbhizcApi zramo nityaM vineyaH kAladarzibhiH / raNe hyubhayataH siddhirhatasyApi nato'pi vaa| karISeNa ca mallasya satataM prakriyA smRtA // 11 sA hi prANAntikA yAtrA mahadbhiH sAdhu puujitaa|| sthito bhUmigatazcaiva yo yathAmArgataH sthitaH / ayaM tu mArgo balataH kriyAtazca viniHsRtaH / niyudhyatazca paryAyaH prAznikaiH samudAhRtaH // 12 mRtasya raGge kaH svargo jayato vA kuto ratiH // 27 bAlo vA yadi vA madhyaH sthaviro vA kRzo'pi vaa| ye tu kecitsvadoSeNa rAjJaH paNDitamAninaH / balastho vA sthito raGge jJeyaH kakSyAntareNa vai // pratApArthe hatA mallA mallahanturvadho hi saH // 28 balatazca kriyAtazca bAhuyuddhavidhiyudhi / - evaM saMjalpatAmeva tAbhyAM yuddhaM sudAruNam / nirghAtAnantaraM kiMcinna kartavyaM vijAnatA // 14 / ubhAbhyAmabhavaddhoraM vAraNAbhyAM yathA vane // 29 - 139 - Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75. 30 ] harivaMze [ 76. 12 kRtapratikRtaizcitrairbAhubhizca sasaMkaTaiH / dehena tasya raGgasya cANUrasya gtaayussH| . saMnipAtAvadhUtaizca pramAthonmathanaistathA // 30 saMniruddho mahAmArgaH sa zaileneva lakSyate // 45 kSepaNairmuSTibhizcaiva varAhodbhUtanisvanaiH / iti zrIharivaMze paJcasaptatitamo'dhyAyaH // 75 // kIlairvajranipAtaizca prasRSTAbhistathaiva ca // 31 zalAkAnakhapAtaizca pAdoddhRtazca dAruNaiH / jAnubhizcAzmanirghoSaiH zirobhizcAvaghaTTitaiH // 32 vaizaMpAyana uvaac| tayuddhamabhavaddhoramazastraM baahutejsaa| rohiNeyo hate tasmiMzcANUre baladarpite / balaprANena zUrANAM samAjotsavasaMnidhau // 33 jagrAha muSTikaM raGge kRSNastosalakaM punaH // 1. saMrajyata janaH sarvaH sotkruSTaninadotthitaH / saMnipAte tu tI mallau prathame krodhamUrchitau / sAdhuvAdAMzca mazceSu ghoSayantyapare janAH // 34 sameyAtAM rAmakRSNau kAlasya vazavartinau // 2 tataH prasvinnavadanaH kRSNapraNihitekSaNaH / / kRSNastosalamudyamya girizRGgopameM blii| . . nyavArayata tUryANi kaMsaH savyena pANinA // 35 bhrAmayitvA zataguNaM niSpipeSa mahItale // 3 pratiSiddheSu tUryeSu mRdaGgAdiSu teSu vai / tasya kRSNAbhipannasya pIDitasya balIyasA / khe saMgatAnyavAdyanta devatUryANyanekazaH // 36 mukhAdrudhiramatyarthamAjagAma mumUrSataH // 4 . yudhyamAne hRSIkeze punnddriiknibhekssnne| . saMkarSaNastu suciraM yodhayitvA mahAbalaH / svayameva pravAdyanta tUryaghoSAzca sarvazaH / / 37 andhramallaM mahAmallo maNDalAni vidarzayan // 5 antardhAnagatA devA vimAnaiH kAmarUpibhiH / muSTinaikena tejasvI sAzanistanayitnunA / cerurvidyAdharaiH sArdhaM kRSNasya jayakAGkSiNaH // 38 zirasyabhyahanadvIro vajreNeva mahAgirim / 6 jayasva kRSNa cANUraM dAnavaM malladehinam / sa niSpatitamastiSko visrastanayanAnanaH / iti saptarSayaH sarve Ucuzcaiva nabhogatAH / / 39 papAtAbhimukhastatra tato nAdo mahAnabhUt // 7 cANUreNa ciraM kAlaM krIDitvA devakIsutaH / andhratosalako hatvA kRSNasaMkarSaNAvubhau / balamAhArayAmAsa kaMsasyAbhAvadarzivAn // 40 krodhasaMraktanayanau raGgamadhye vavalagatuH // 8 tatazcacAla vasudhA maJcAzcaiva jupUrNire / samAjavATo nirmallaH so'bhavadbhImadarzanaH / mukuTAccApi kaMsasya papAta maNiruttamaH // 41 andhe tadA mahAmalle muSTike ca nipAtite // 9 dobhyA'mAnamya kRSNastu cANUraM pUrNajIvitam / ye ca saMprekSakA gopA nndgoppurogmaaH| . prAharanmuSTinA mUni vakSasyAhatya jAnunA / / 42 bhayakSobhitasarvAGgAH sarve tatrAvatasthire // 10 niHsRte sAzrurudhire tasya netre sabandhane / / / harSajaM vAri netrAbhyAM vartayAnA pravepatI / tApanIye yathA ghaNTe kakSyopari vilambite // 43 prasnavotpIDitA kRSNaM devakI samudaikSata // 11 sa papAta ca raGgasya madhye niHsRtalocanaH / kRSNadarzanayuktena bASpeNAkulitekSaNaH / cANUro vigataprANo jIvitAnte mahItale / / 44 / vasudevo jarAM tyaktvA snehena taruNAyate // 12 -140 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76. 13) viSNuparva [76. 42 vAramukhvAzca tAH sarvAH kRSNasya mukhapaGkajam / / so'pi kaMsastathAyastaH parItaH kAladharmaNA / papurhi netrabhramarairnimeSAntaragAmibhiH // 13 AkAzAdiva govindaM mene tatrAgataM vibhum // 28 kaMsasyApi mukhe svedo bhrabhedAntaragocaraH / sa kRSNenAyataM kRtvA bAhuM parighasaMnibham / abhavadroSaniryAsaH kRSNasaMdarzaneritaH // 14 mUrdhajeSu parAmRSTaH kaMso vai raGgasaMsadi // 29 kezavAyAsadhUmena roSaniHzvAsavAyunA / mukuTazcApatattasya kAzcano vanabhUSitaH / dIptamantargataM tasya hRdayaM mAnasAgninA // 15 zirasastasya kRSNena parAmRSTasya pANinA // 30 tasya prasphuritauSThasya bhinnAlIkasya tasya vai / sa hastagrastakezazca kaMso niryatnatAM gataH / kaMsavaktrasya roSeNa raktasUryAyate vapuH // 16 tathaiva ca visaMmUDho vihvalaH samapadyata // 31 krodharaktAnmukhAttasya prasRtAH svedabindavaH / nigRhItazca kezeSu mandAsuriva niHzvasan / udyatasyeva sUryasya prasRtAH pAdapaGktayaH // 17 na zazAka mukhaM draSTuM kaMsaH kRSNasya vai tadA // 32 so''jJApayata saMkruddhaH puruSAnvyAyatAnbahUn / vikuNDalAbhyAM karNAbhyAM chinnahAreNa vakSasA / gopAveto samAjaughAnniSkrAmyetAM vnecrau|| 18 pralambAbhyAM ca bAhubhyAM gAtrairvisRtabhUSaNaiH // 33 na caitau draSTumicchAmi vikRtau pApadarzinI / / bhraMzitenottarIyeNa sahasA calitAsanaH / gopAnAmapi me rAjye na kazcitsthAtumarhati / / 19 veSTamAnaH samAkSiptaH kaMsaH kRSNena tejasA / / 34 nandagopazca durmedhAH pApeSvabhirato mama / cakarSa ca mahAraGge mazvAnniSkramya kezavaH / AyasainiMgaDAkArairlohapAzanigRhyatAm / / 20 kezeSu balavadgRhya kasaM klezAhatAM gatam // 35 vasudevazca durvRtto nityaM chadmacaro mama / kRSyamANaH sa kRSNena bhojarAjo mahAdyutiH / avRddhAheNa daNDena kSipramadyaiva vadhyatAm // 21 samAjavATe parikhAM dehakRSTAM cakAra ha // 36 ye ceme prAkRtA gopA dAmodaraparAyaNAH / samAjavATe vikrIDya vikRSya ca gatAyuSam / eSAM hriyantAM gAvazca yaccAsti vasu kiMcana // 22 kRSNo visarjayAmAsa kaMsadehamadUrataH // 37 evamAjJApayAnaM tu kaMsaM paruSabhASiNam / . dharaNyAM mRditaH zete tasya dehaH sukhocitaH / dadarzAyastanayanaH kRSNaH satyaparAkramaH // 23 krameNa viparItena pAMsubhiH paruSIkRtaH // 38 kSipte pitari cukrodha nandagope ca kezavaH / tasya tadvadanaM zyAvaM sutAkSaM mukuTaM vinA / jJAtInAM ca vyathAM dRSTvA visaMjJAM caiva devakIm // na vibhAti viparyastaM vipalAzaM yathAmbujam // 39 sa siMha iva vegena kesarI jAtavikramaH / asaMgrAme hataH kaMsaH sa bANairaparikSataH / ArurukSurmahAbAhuH kaMsanAzArthamacyutaH // 25 kaNThagrAhAnnirastAsurvIramArgAnnirAkRtaH // 40 raGgamadhyAdutpapAta kRSNaH kaMsAsanAntikam / tasya dehe prakAzante sahasA kezavArpitAH / asajjanvAyunA kSipto yathA vidyuddhanAddhanam / / 26 / mAMsacchedaghanAH sarve nakhAgrA jIvitacchidaH // 41 dadRzurna hi taM sarve raGgamadhyAdavaplutam / taM hatvA puNDarIkAkSaH praharSAhiguNaprabhaH / kevalaM kaMsapArzvasthaM dadRzuH puravAsinaH // 27 / vavande vasudevasya pAdau nihatakaNTakaH // 42 - 141 -. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76. 43 ] harivaMza [27.. 24 mAtuzca zirasA pAdau nipIDya yadunandanaH / / anena strIkalatreNa tavAntaHpurazobhinA / . sAsiJcatpranavotpIDaiH kRSNamAnandaniHsRtaiH // 43 kathaM dInena kartavyaM tvayi lokAntaraM gate // 10 yAdavAMzcaiva tAnsarvAnyathAsthAnaM ythaavyH| nanu nAma striyaH sAdhvyaH priybhogessvvshcitaaH| papraccha kuzalaM kRSNo dIpyamAnaH svtejsaa||44 patInAmaparityAjyAstvaM tu nastyajya gacchasi // 11 baladevo'pi dharmAtmA kaMsabhrAtaramUrjitam / aho kAlo mahAvIryo yena paryAyakarmaNA / bAhubhyAmeva tarasA sunAmAnamapothayat // 45 kAlatulyaH sapatnAnAM tvaM kSipramapanIyase // 12 tau jitArI jitakrodhau ciraM viproSitau vrje| vayaM duHkheSvanucitAH sukheSveva tu yojitAH / svapiturbhavanaM vIrau jagmaturdRSTamAnasau // 46 kathaM vatsyAma vidhavA nAtha kArpaNyamAzritAH // 13 iti zrIharivaMze SaTsaptatitamo'dhyAyaH // 76 // strINAM cAritralubdhAnAM patirekaH parA gatiH / tvaM hi naH sA gatizchinnA kRtAntena bliiysaa|| 77 vaidhavyenAmibhUtAH smaH shoksNtptmaansaaH| vaizaMpAyana uvAca / roditavye dhruve manAH ka gacchAmastvayA vinA // 15 bhartAraM patitaM dRSTvA kSINapuNyamiva graham / saha tvayA gataH kAlastvadake krIDitaM gatam / kaMsapatnyo hataM kaMsaM samantAtparyavArayan // 1 kSaNena ca vihInAH sma anityA hi nRNAM gtiH|| taM mahIzayane suptaM kSitinAthaM gatAyuSam / aho bata vipannAH sma vipanne tvayi mAnada / bhAryAH sma dRSTvA zocanti mRgyo mRgavadhe yathA // 2 ekaduSkRtakAriNyaH sarvA vaidhavyalakSaNAH // 17 hA hatAH sma mahAbAho hatAzA hatabAndhavAH / tvayA svargapraticchandaiAlitAH sma rtipriyaaH| vIrapanyo hate vIre tvayi vIravratapriye / / 3 tvayi kAmavazAH sarvAH sa nasyajya ka gcchsi| imAmavasthAM pazyanyaH pazcimAM tava naiSThikIm / AsAM vilapamAnAnAM kurarINAmiva prbho| kRpaNaM rAjazArdUla vilapAmaH sabAndhavAH / / 4 prativAkyaM jagannAtha dAtumarhasi mAnada // 19 chinnamUlAH sma saMvRttAH parityaktAH sma zobhanaiH / evamArtakalatrasya zrAmyamANeSu bandhuSu / tvayi pazcatvamApanne nAthe'smAkaM mahAbale // 5 gamanaM te mahArAja dAruNaM pratibhAti naH // 20 ko naH pAMsuparItAGgayo rtisNsrglaalsaaH|| nUnaM kAntatarAH kAnta tasmilloke varastriyaH / latA iva viceSTantyaH zayanIyAni neSyati // 6 tatastvaM prasthito vIra vihAyemaM gRhe janam // 21 idaM te satataM saumya hRdyaniHzvAsamArutam / kiM nu te karuNaM vIra bhAryAsvetAsu bhUmipa / dahatyarko mukhaM kAntaM nistoyamiva paGkajam // 7 ArtanAdaM rudantISu yannehAdyAvabudhyase // 22 imau te zravaNau zUnyau na zobhete vikuNDalI / aho niSkaruNA yAtrA narANAmaurdhvadehikI / zirodharAyAM saMlInau satataM kuNDalapriya // 8 ye parityajya dArAnsvAnnirapekSA vrajanti h|| 23 ka te sa mukuTo vIra sarvaratnavibhUSitaH / apatitvaM striyAH zreyo na tu zUraH striyAH patiH / atyantaM ziraso lakSmI yo dadhAtyarka saprabhaH // 9 / svargastrINAM priyAH zUrAsteSAmapi ca tAH priyAH / - 142 - Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77. 25 ] viSNuparva [77. 54 aho kSipramadRzyena nayatA tvA raNapriyam / | putraM samabhivIkSantI hA hatAsmIti vAzatI / prahRtaM naH kRtAntena sarvAsAmantarAtmasu // 25 snuSANAmArtanAdena vilalApa ruroda ca // 40 hatvA jarAsaMdhabalaM jitvA yakSAMzca saMyuge / sA tasya vadanaM dInamutsaGge putragRddhinI / kathaM mAnuSamAtreNa hatastvaM jagatIpate // 26 kRtvA putreti karuNaM vilalApAtayA giraa|| 41 indreNa saha saMgrAmaM kRtvA sAyakavigraham / putra zUravrate yukta jJAtInAM nandivardhana / amatyaira jito yuddhe maryenAsi kathaM hataH // 27 kimidaM tvaritaM tAta prasthAnaM kRtavAnasi // 42 tvayA sAgaramakSobhyaM vikSobhya zaravRSTibhiH / prasuptazcAsi vivRte kiM putra zayanaM vinA / ratnasarvasvaharaNa jitvA pAzadharaM kRtam // 28 tAta naivaMvidhA bhUmau zerate kRtalakSaNAH // 43 tvayA paurajanAsyArthe mandaM varSati vAsave / rAvaNena purA gItaH zloko'yaM sAdhusaMmataH / sAyakairjaladAnbhittvA balAdvarSa pravartitam // 29 balajyeSThena lokeSu rAkSasAnAM samAgame / / 44 pratApAvanatAH sarve tava tiSThanti paarthivaaH| evamUrjitavIryasya mama devanighAtinaH / preSamANA varAhaNi ratnAnyAcchAdanAni ca // 30 bAndhavebhyo bhayaM ghoramanivArya bhaviSyati // 45 tavaivaM devakalpasya dRSTavIryasya zatrubhiH / tathaiva jJAtilubdhasya mama putrasya dhImataH / kathaM prANAntikaM ghoramIdRzaM bhayamAgatam // 31 jJAtibhyo bhayamutpannaM zarIrAntakaraM mahat // 46 prAptAH smo vidhavAzabdaM tvayi nAthe nipAtite / sA patiM bhUpatiM vRddhamugrasenaM vicetasam / apramattAH pramattAH sma kRtAntena nirAkRtAH // 32 uvAca rudatI vAkyaM vivatsA saurabhI yathA // 47 yadyevaM nAtha gantavyaM yadi vA vismRtA vayam / / ehyehi rAjandharmAtmanpazya putraM janezvaram / vAkyamAtreNa yAsyeti kartavyo naH parigrahaH // 33 zayAnaM vIrazayane vajrAhatamivAcalam // 48 prasIda nAtha bhItAH sma pAdau te yAma muurdhbhiH| / asma kurmo mahArAja niryANasadRzI kriyAm / alaM dUrapravAsena nivarta mathurAdhipa // 34 pretatvamupapannasya gatasya yamasAdanam // 49 . aho vIra kathaM zeSe niSaNNastRNapAMsuSu / vIrabhojyAni rAjyAni vayaM cApi parAjitAH / zayAnasya hi te bhUmau kasmAnnodvijate manaH // 35 gaccha vijJApyatAM kRSNaH kaMsasaMskArakAraNAt // kena suptaprahAro'yaM datto'smAkamatarkitaH / maraNAntAni vairANi zAnte zAntirbhaviSyati / prahRtaM kena sarvAsu nArISvevaM sudAruNam // 36 pretakAryANi kAryANi mRtaH kimaparAdhyate // 51 ruditAnuzayo nAryA jIvantyAH paridevanam / evamuktvA patiM bhoja kezAnArujya duHkhitaa| kiM vayaM sati gantavye saha bha; rudAmahe // 37 putrasya mukhamIkSantI vilalApaiva sA bhRzam // 52 etasminnantare dInA kaMsamAtA pravepatI / imAste kiM kariSyanti bhAryA rAjansukhocitAH / ka me vatsaH ka me putra iti rorUyate bhRzam / / 38 / tvAM patiM supatiM prApya yA vipannamanorathAH // 53 sApazyattaM hataM putraM nipItaM zazinaM ythaa| imaM te pitaraM vRddhaM kRSNasya vazavartinam / hRdayena vidIrNena zrAmyamANA punaH punaH // 39 / kathaM drakSyAmi zuSyantaM kAsArasalilaM yathA // 54 -143 - Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77. 55 ] harivaMze [78. 23 ahaM te jananI putra kimarthaM nAbhibhASase / kaMsaH pAparatizcaiva sAdhUnAM caapysNmtH| prasthito dIrghamadhvAnaM parityajya priyaM janam // 55 dhikzabdapatitazcaiva jIvite cAsya kA dayA // 9 aho vIrAlpabhAgyAyAH kRtaantenaanivrtinaa| . svarge tapobhRtAM vAsaH phalaM puNyasya karmaNaH / . Acchidya mama mandAyA nIyase nayakovida // 56 ihApi yazasA yuktastatrasthairupadhAryate // 10 dAnamAnagRhItAni tRptAnyetAni te guNaiH / yadi syunitA lokAH syuzca dharmaparAH prjaaH| rudanti tava bhRtyAnAM kulAni kulayUthapa // 57 narA dharmapravRttAzca na nRpo vikRto bhavet // 11 uttiSTha narazArdUla dIrghabAho mahAbala / guNeSu duSTavRttAnAM kRtAntaH kurute padam / trAhi dInaM janaM sarva puramantaHpuraM tathA // 58 iSTadharmeSu lokeSu kartavyaM pAralaukikam // 12 rudatInAM bhRzArtAnAM kaMsastrINAM savistaram / atIva devA rakSanti naraM dharmaparAyaNam / jagAmAstaM dinakaraH saMdhyArAgeNa raJjitaH // 59 kartAraH sulabhA loke duSkRtasyeha krmnnH|| 13 iti zrIharivaMze saptasaptatitamo'dhyAyaH // 77 // hataH so'yaM mayA kaMsaH sAdhvetadavagamyatAm / mUlacchedaH kRtastasya viparItasya karmaNaH // 14 tadeSa sAntvyatAM sarvaH zokAtaH pramadAjanaH / vaizaMpAyana uvAca / paurAzca puyA~ zreNyazca sAnvyatAM sarva eva hi // ugrasenastu kRSNasya samIpaM duHkhito yayau / evaM bruvati govinde vivezAvanatAnanaH / / putrazokAbhisaMtapto viSapIta iva skhalan // 1 ugraseno yadUngRhya putrakilbiSazaGkitaH // 16 sa dadarza gRhe kRSNaM yAdavairabhisaMvRtam / sa kRSNaM puNDarIkAkSamuvAca yadusaMsadi / pazcAnutApAddhyAyantaM kaMsasya nidhanAvilam / / 2 bASpasaMdigdhayA vAcA dInayA sajjamAnayA // 17 kaMsanArIpralApAMzca zrutvA sukaruNAnbahUn / putra niryAtitaH krodho nIto yAmyAM dizaM ripuH| vigarhamANamAtmAnaM tasminyAdavasaMsadi // 3 svadharmAdhigatA kIrti ma vizrAvitaM bhuvi // 18 aho mayAtibAlyena nrrossaanuvrtinaa| . sthApitaM satsu mAhAtmyaM zaGkitA ripavaH kRtAH / vaidhavyaM strIsahasrANAM kaMsasyAsya kRte kRtam // 4 sthApito yAdavo vaMzo garvitAH suhRdaH kRtAH // 19 kAruNyaM khalu nArISu prAkRtasyApi jAyate / sAmanteSu narendreSu pratApaste prakAzitaH / evamA rudantISu mayA bhartari pAtite // 5 mitrANi tvAM bhajiSyanti saMzrayiSyanti cArthinaH / paridevitamAtreNa zokaH khalu vidhIyate / prakRtayo'nuyAsyanti stoSyanti tvAM dvijAtayaH / kRtAntasyAnabhijJAtaH strINAM kAruNyasaMbhavaH / / 6 saMdhivigrahamukhyAstvAM praNamiSyanti matriNaH // 21 kaMsasya hi vadhaH zreyAnprAgevAbhimato mama / hastyazvarathasaMpUrNa padAtigaNasaMkulam / satAmudvejanIyasya pApeSvabhiratasya ca // 7 pratigRhANa kRSNedaM kaMsasya balamavyayam // 22 loke patitavRttasya puruSasyAlpamedhasaH / dhanaM dhAnyaM ca yatkicidratnAnyAcchAdanAni ca / akliSTaM maraNaM zreyo na vidviSTasya jIvitam // 8 / striyo hiraNyaM vAsAMsi yaccAnyadvasu kiMcana // 23 - 144 - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78. 24 ] viSNuparva 179.3 evaM hi vihite yoge paryApte kRSNa vigrahe / mayA nisRSTaM rAjyaM svaM cirAya pratigRhyatAm // 38 pratiSThitAyAM medinyAM yadUnAM zatrusUdana // 24 vIDitAthomukhaM taM tu rAjAnaM yadusaMsadi / zRNu tadbhavatAM vIra kRpaNAnAmidaM vacaH / abhiSekeNa govindo yojayAmAsa yogavit // 39 asya tvatkrodhadagdhasya kaMsasyAzubhakarmaNaH / sa baddhamukuTaH zrImAnugraseno mahIpatiH / tava prasAdAdgovinda pretakArya kriyeta ha // 25 cakAra saha kRSNena kaMsasya nidhanakriyAm // 40 asya kRtvA narendrasya vipannasyaudehikam / taM sarve yAdavA mukhyA rAjAnaM kRSNazAsanAt / sasnuSo'haM sabhAryazca cariSyAmi mRgaiH saha // 26 anujagmuH purImArge devA iva zatakratum // 41 pretasaMskAramAtreNa kRte bAndhavakarmaNi / rajanyAM tu prabhAtAyAM tataH sUrye cirodite / AnRNyaM laukikaM kRSNa gataH kila bhavAmyaham // pazcimaM kaMsasaMskAraM cakruste yadupuMgavAH // 42 asyAgniM pazcimaM dattvA citisthAne vidhiM vinaa| zibikAyAM samAropya kaMsadehaM yathAkramam / toya pradAnamAtreNa kaMsasyAnRNyamApnuyAm / / 28 naiSThikena vidhAnena cakruste tasya sakriyAm // 43 etanme kRSNa vijJApyaM sneho'tra mama yujyatAm / sa nIto yamunAtIramuttaraM nRpateH sutaH / prApnotu sugatiM tatra kRpaNaH pazcimAM kriyAm / / 29 | saMskRtazca yathAnyAyaM naidhanena citAgninA // 44 etacchrutvA vacastasya kRSNaH prmhrssitH| tathaiva bhrAtaraM cAsya sunAmAnaM mahAbhujam / pratyuvAcograsenaM vai sAntvapUrvamidaM vacaH / / 30 saMskAraM lambhayAmAsuH saha kRSNena yAdavAH // 45 sadRzaM rAjazArdUla vRttasya ca kulasya ca / tAbhyAM te salilaM cakrurvRSNyandhakamahArathAH / yattvamevaMvidhaM bruSe gate'rthe duratikrame // 31 akSayaM cApi pretebhyo bhASamANAH pratasthire // 46 prApsyate nRpa saMskAra kaMsaH pretagato'pi san / tayoste salilaM dattvA yAdavAH dInamAnasAH / bravImi yadahaM tAta tadanuSThIyatAM vacaH / / 32 puraskRtyograsenaM vai vivizurmathurAM purIm // 47 na hi rAjyena me kArya nApyahaM rAjyalAlasaH / iti zrIharivaMze aSTasaptatitamo'dhyAyaH // 78 // na cApi rAjyalubdhena mayA kaMso nipAtitaH // 33 kiM tu lokahitArthAya kIrtyarthaM ca sutastava / vaizaMpAyana uvAca / vyaGgabhUtaH kulasyAsya sAnujo vinipAtitaH // 34 ahaM sa eva gomadhye gopaiH saha vanecaraH / sa kRSNastatra balavAnrauhiNeyena saMgataH / prItimAnvicariSyAmi kAmacArI yathA gjH||35 mathurAM yAdavAdhInAM purI tAM sukhamAvasat // 1 etAvacchatazo'pyevaM satyena prabravImi te| prAptayauvanadehastu yukto rAjazriyA jvalan / na me kArya nRpatvena vijJApyaM kriyatAmidam // 36 cakAra mathurAM vIraH sa ratnAkarabhUSaNAm / / 2 bhavAnarAjAstu me mAnyo yadUnAmagraNIH prabhuH / / kasyacittvatha kAlasya sahitau rAmakezavau / vijayAyAbhiSicyasva svarAjye rAjasattama // 37 / guruM sAMdIpani kAzyamavantipuravAsinam / yadi te matpriyaM kArya yadi vA nAsti te vythaa| | dhanurvedacikIrSArthamubhau tAvabhijagmatuH // 3 harivaMza 19 - 145 - Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79. 4] harivaMze [.79. 38 nivedya gotraM svAdhyAyamAcAreNAbhyalaMkRtau / dIrghakAlagataH pretaH punarAsIccharIravAn // 18 zuzrUSU nirahaMkArAvubhau rAmajanArdanau / tadazakyamacintyaM ca dRSTvA sumahadadbhutam / pratijagrAha tau kAzyo vidyAH prAdAca kevlaaH||4 sarveSAmeva bhUtAnAM vismayaH samajAyata // 19 tau ca zrutidharau vIrau yathAvatpratipadyatAm / sa guroH putramAdAya pAJcajanyaM ca mAdhavaH / ahorAtraizcatuHSaSTyA sAGgaM vedamadhIyatAm // 5 ratnAni ca mahArhANi punarAyAjjagatpatiH // 20 catuSpAde dhanurvede cAstragrAme sasaMgrahe / rakSasastasya ratnAni mahArhANi bahUni c| acireNaiva kAlena gurustAvabhyazikSayat // 6 AnAyyAvedayAmAsa gurave vAsavAnujaH // 21 atIvAmAnuSIM medhAM tayozcintya gurustadA / gadAparighayuddheSu sarvAstreSu ca tAvubhau / mene tAvAgatau devAvubhau candradivAkarau // 7 acirAnmukhyatA prAptau sarvaloke dhanurbhRtAm // 22 dadarza ca mahAtmAnAvubhau tAvapi parvasu / tataH sAMdIpaneH putraM tadrUpavayasaM tdaa| pUjayantau mahAdevaM sAkSAttryakSamavasthitam // 8 prAdAtkRSNaH pratItAya saha ratnairudAradhIH // 23 guruM sAMdIpani kRSNaH kRtakRtyo'bhyabhASata / ciranaSTena putreNa kAzyaH sAMdIpanistadA / gurvarthaM kiM dadAnIti rAmeNa saha bhArata // 9 sametya mumude rAjanpUjayarAmakezavau // 24 tayoH prabhAvaM sa jJAtvA guruH provAca hRSTavat / kRtAstrI tAvubhau vIrau gurumAmaya suvratau / putramicchAmyahaM dattaM yo mRto lvnnaambhsi||10 AyAtau mathurAM bhUyo vasudevasutAvubhau // 25 . putra eko hi me jAtaH sa cApi timinA htH| tataH pratyudyayuH sarve yAdavA yadunandanau / . prabhAse tIrthayAtrAyAM taM me tvaM punarAnaya / / 11 sabAlA hRSTamanasa ugrasenapurogamAH // 26 tathetyevAbravItkRSNo rAmasyAnumate sthitH| zreNyaH prakRtayazcaiva matriNo'tha purohitAH / gatvA samudra tejasvI vivezAntarjale hariH // 12 sabAlavRddhA sA caiva purI samabhivartata / / 27 / samudraH prAJjalirbhUtvA darzayAmAsa taM tadA / nanditUryANyavAdyanta tuSTuvuzca janArdanam / tamAha kRSNaH kAsau bhoH putraH sAMdIpaneriti // rathyAH patAkAmAlinyo bhrAjanti sma samantataH / / samudrastamuvAcedaM daityaH paJcajano mahAn / prahRSTamuditaM sarvamantaHpuramazobhata / timirUpeNa taM bAlaM prastavAniti mAdhava // 14 govindAgamane'tyarthaM yathaivendramahe tathA // 29 sa pazcajanamAmAdya jaghAna puruSottamaH / muditAzcApyagAyanta rAjamArgeSu gAyanAH / na cAsasAda taM bAlaM guruputraM tadAcyutaH // 15 stavAzIHprathamA gAthA yAdavAnAM priyaMkarAH // 30 sa tu paJcajanaM hatvA zaGkha lebhe janArdanaH / govindarAmau saMprAptau bhrAtarau lokavizrutau / yaH sa devamanuSyeSu pAJcajanya iti zrutaH // 16 sve pure nirbhayAH sarve krIDadhvaM saha bAndhavaiH // 31 tato vaivasvataM devaM nirjitya puruSottamaH / na tatra kazciddIno vA malino vA vicetanaH / AninAya guroH putraM ciranaSTaM yamakSayAt // 17 / mathurAyAM babhau rAjangovinde samupasthite // 32 tataH sAMdIpaneH putraH prsaadaadmitaujsH| vayAMsi sAdhuvAkyAni prahRSTA gohayadvipAH / -146 - Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79. 33 ] viSNuparva [ 80. 17 naranArIgaNAH sarve bhejire manasaH sukham // 33 / / vasudevo'bhavannityaM kaMso na mamRSe ca tam / / 5 zivAzca vAtAH pravavurvirajaskA dizo daza / rAmakRSNau vyapAzritya hate kaMse durAtmani / daivatAni ca sarvANi hRSTAnyAyataneSvapi / / 34 ugraseno'bhavadrAjA bhojavRSNyandhakairvRtaH // 6 yAni liGgAni lokasya babhuH kRtayuge puraa|| duhitRbhyAM jarAsaMdhaH priyAbhyAM balavAnnapaH / tAni sarvANyadRzyanta purIM prApte janArdane // 35 priyArthaM vIrapatnIbhyAmupAyAnmathurAM tataH / tataH kAle zive puNye syandanenArimardanaH / kRtvA sarvasamudyogaM krodhAdabhiyayau yadUna // 7 hariyuktena govindo viveza mathurAM purIm // 36 pratApAvanatA ye hi jarAsaMdhasya pArthivAH / vizantaM mathurAM ramyAM tamupendramariMdamam / mitrANi jJAtayazcaiva saMyuktAH suhRdastathA // 8 anujagmuryadugaNAH zakraM devagaNA iva / / 37 ta enamanvayuH sarve sainyaiH samuditairvRtAH / vasudevasya bhavanaM tatastau yadunandanau / maheSvAsA mahAvIryA jarAsaMdhapriyaiSiNaH // 9 praviSTau hRSTavadanau candrAdityAvivAcalam // 38 kArUSo dantavaktrazca cedirAjazca vIryavAn / tAvAyudhAni vinyasya gRhe sve svairacAriNau / kaliGgAdhipatizcaiva pauNDrazca balinAM varaH / mumudAte yaduvarau vasudevasutAvubhau // 39 AhvatiH kaizikazcaiva bhISmakazca narAdhipaH // 10 evaM tAvekanirmANau mathurAyAM zubhAnanau / putrazca bhISmakasyApi rukmI mukhyo dhanubhRtAm / ugrasenAnugo bhUtvA kaMcitkAlaM mumodatuH // 40 vAsudevArjunAbhyAM yaH spardhate sma sadA bale // 11 iti zrIharivaMze ekonAzItitamo'dhyAyaH // 79 // veNudAriH zrutarvA ca krAthazcaivAMzumAnapi / aGgarAjazca balavAnvaGgAnAmadhipastathA // 12 kausalyaH kAzirAjazva dazArNAdhipatistathA / vaizaMpAyana uvAca / suhyezvarazca vikrAnto videhAdhipatistathA // 13 kasyacittvatha kAlasya rAjA rAjagRhezvaraH / madrarAjazca balavAMsnigartAnAmathezvaraH / zuzrAva nihataM kaMsaM jarAsaMdhaH pratApavAn // 1 sAlvarAjazca vikrAnto daradazca mahAbalaH // 14 AjagAma SaDaGgena balena mahatA vRtaH / yavanAdhipatizcaiva bhagadattazca vIryavAn / jighAMsurhi yadUnkruddhaH kaMsasyApacitiM caran / / 2 sauvIrarAjaH zaibyazca pANDyazca balinAM vrH| astiH prAptizca nAmnAstAM mAgadhasya sute nRpa / gAndhArarAjaH subalo nagnajicca mahAbalaH // 15 jarAsaMdhasya kalyANyau piinshronnipyodhre| ete cAnye ca rAjAno balavanto mhaarthaaH| ubhe kaMsasya te bhArye prAdAdvArhadratho nRpaH // 3 tamanvayurjarAsaMdhaM vidviSanto janArdanam / / 16 sa tAbhyAM mumude rAjA badhdhA SitaramAhukam / te zUrasenAnAvizya prabhUtayavasendhanAn / samAzritya jarAsaMdhamanAdRtya ca yAdavAn / USuH saMrudhya mathurAM parikSipya balaistadA // 17 zUrasenezvaro rAjA yathA te bahuzaH zrutaH // 4 iti zrIharivaMze azItitamo'dhyAyaH // 8 // jJAtikAryArthasiddhyarthamuprasenahite sthitaH / - 147 - Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81. 1 ] harivaMze [ 81. 29 narAdhipasahasraughairanuyAto mahAdyutiH // 14 vaizaMpAyana uvAca / vyAyatodapraturagaiH sayantraiH susamAhitaiH / mathuropavane gatvA niviSThAMstAnnarAdhipAn / rathaiH sAMgrAmikairyuktairasaGgagatibhiH kvacit // 15 apazyanvRSNayaH sarve puraskRtya janArdanam // 1 hemakakSyairmahAghaNTairiNairvAridopamaiH / tato hRSTamanAH kRSNo rAmaM vacanamabravIt / mahAmAtrottamArUDhaiH kalpitai raNakovidaiH // 16 tvarate khalu kAryArtho devatAnAM na saMzayaH // 2 svArUDhaH sAdibhiryuktaiH prekSamANaiH pravalgitaiH / yathAyaM saMnikRSTo hi jarAsaMdho narAdhipaH / vAjibhirmeghasaMkAzaiH plavadbhiriva pattibhiH // 17 lakSyante hi dhvajAgrANi rathAnAM vAtaraMhasAm // 3 khaDgacarmadharodagraiH pttibhirvlgitaambraiH| etAni zazikalpAni narANAM vijigISatAm / sahasrasaMkhyAsaMyuktairutpatadbhirivoragaiH // 18 chatrANyArya virAjante procchritAni sitAni ca // 4 evaM caturvidhaiH sainyaiH kampamAnairivAmbudaiH / aho nRparathodanA vimalAchatrapatayaH / nRpo'bhiyAto balavAJjarAsaMdho dhRtavrataH / 19 abhivartanti naH zubhrA yathA khe haMsapatayaH // 5 / sa rarmeghanirghoSairgajaizca madaziJjitaiH / kAle khalu nRpaH prApto jarAsaMdho mahIpatiH / hepamANaizca turagaiH zveDamANaizca pattibhiH // 20 AvayoyuddhanikaSaH prathamaH samarAtithiH // 6 nAdayAno dizaH sarvAstasyAH puryA vanAni ca / Arya tiSThAva sahitAvanuprApte mahIpatau / ' sa rAjA sAgarAkAraH sasainyaH pratyadRzyata // 21 yuddhArambhaH prayoktavyo balaM tAvadvimRzyatAm / / 7 talaM pRthivIzAnAM dRptayodhajanAkulam / evamuktvA tataH kRSNaH svasthaH sNgraamlaalsH| veDitAsphoTitaravaM meghasainyamivAbabhau // 22 jarAsaMdhamabhiprepsuzcakAra baladarzanam / / 8 rathaiH pavanasaMpAtairgajaizca jaladopamaiH / vIkSamANazca tAnsannipAnyaduvaro'vyayaH / turagaizca javopetaiH pattibhiH khagamairiva // 23 AtmAnamAtmanA vAkyamuvAca hRdi mantravit // 9 | vimizraM sarvato bhAti mattadviparathAkulam / ime te pRthivIpAlAH pArthive vartmani sthitAH / gharmAnte sAgaragataM yathaivAbhrabalaM tathA // 24 ye vinAzamiheSyanti zAstradRSTena karmaNA // 10 sabalAste mahIpAlA jarAsaMdhapurogamAH / prokSitAH khalbime manye mRtyunA nRpapuMgavAH / / parivArya purIM sarve nivezAyopacakrire // 25 svargagAni tathA hyeSAM vapUMSi pracakAzire // 11 babhau tasya niviSTasya balazrIH zibirasya vai / sthAne bhAraparizrAntA vasudheyaM divaM gtaa| zuklaparyantapUrNasya yathA rUpaM mahodadheH // 26 eSAM nRpatimukhyAnAM balaughairabhipIDitA / vItarAne tataH kAle samuttasthurmahIkSitaH / bhUmirnirantarA ceyaM balarASTrAbhisaMvRtA // 12 ArohaNArthaM puryAste samIyuyuddhalAlasAH // 27 svalpena khalu kAlena viviktaM pRthivItalam / / samavAyIkRtAH sarve yamunAmanu te nRpAH / bhaviSyati narendraughaiH zatazo vinipAtitaiH / / 13 / niviSTA mantrayAmAsuyuddhakAlakutUhalAH // 28 jarAsaMdhastataH kruddhaH prabhuH sarvamahIkSitAm / teSAM sutumulaH zabdaH zuzruve pRthivIkSitAm / - 148 - Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81. 29 1 viSNuparva [81. 58 yugAnte bhidyamAnAnAM sAgarANAM yathA svanaH // 29 / ekalavyo bRhatkSatraH kSatradharmA jayadrathaH // 44 teSAM sakaJcakoSNISAH sthavirA vetrapANayaH / uttamaujAzca zalyazca kauravAH kaikayAstathA / cerurmA zabda ityevaM bruvanto rAjazAsanAt // 30 vaidizo vAmadevazca sAketazca sinIpatiH // 45 tasya rUpaM balasyAsIniHzabdastibhitasya vai| pUrva nagaranivyUhameteSvAyattamastu vaH / lInamInagrahasyeva niHzabdasya mahodadheH // 31 / tvarayanto'bhidhAvantu vAtA iva balAhakAn // 46 niHzabdastimite tasminyogAdiva mahArNave / / ahaM ca daradazcaiva cedirAjazca saMgatAH / jarAsaMdho bRhadvAkyaM bRhaspatirivAdade // 32 dakSiNaM nagaradvAraM pAlayiSyAma daMzitAH // 47 zIghraM samabhivartantAM balAni pRthivIkSitAm / evameSA purI kSipraM samantAdveSTitA balaiH / sarvato nagarI ceyaM janaudhaiH parivAryatAm // 33 vajrAvapAtapratimaM prApnotu tumulaM bhayam / / 48 azmayatrANi yujyantAM kSepaNIyAzca mudgarAH / gadino ye gadAbhiste parighaiH parighAyudhAH / Urdhva cApAni vAhyantAM prAsA vai tomarAstathA // 34 apare vividhaiH zastrairdArayantu purImimAm // 49 dAryatAM caiva TakaughaiH khanitraizca purI drutam / / adyaiva tu nagaryeSA viSamoccayasaMkaTA / nRpAzca yuddhamArgajJA vinyasyantAmadUrataH / / 35 kAryA bhUmisamA sarvA bhavadbhirvasudhAdhipaH // 50 adyaprabhRti sainyairme purIrodhaH pravartyatAm / caturaGgabalaM vyUhya jarAsaMdho vyavasthitaH / AkAzamapi bANaudhainiHsaMpAtaM yathA bhavet / / 36 athAbhyayAdyadUnkruddhaH saha sarvairnarAdhipaH / mayAnuziSTAstiSThantu purIbhUmiSu pArthivAH / pratijagmurdazAstiM vyUDhAnIkAH prahAriNaH // 51 teSu teSvavakAzeSu zIghramAruhyatAM purI // 37 tayuddhamabhavaddhoraM teSAM devAsuropamam / madraH kaliGgAdhipatizcekitAnaH sabAhnikaH / / alpAnAM bahubhiH sArdhaM vyatiSaktarathadvipam / / 52 kazmIrarAjo gonardaH karUSAdhipatistathA // 38 nagarAnniHsRtau dRSTvA vasudevasutAvubhau / drumaH kiMpuruSazcaiva pArvatIyazca dAmanaH / kSubdhaM naravarAnIkaM trastasaMmUDhavAhanam // 53 nagaryAH pazcimaM dvAraM kSipramArohayantviti // 39 rathasthau daMzitau caiva ceratustatra yAdavau / pauravo veNudArizca vaidarbhaH somkstthaa| makarAviva saMrabdhau samudrakSobhaNAvubhau // 54 rukmI ca bhojAdhipatiH sUryAkSazcaiva maalvH||40 tAbhyAM mRdhe prayuktAbhyAM yAdavAbhyAM matirbabhau / vindAnuvindAvAvantyau dantavaktrazca vIryavAn / AyudhAnAM purANAnAmAdAne kRtalakSaNA // 55 chAgaliH purumitrazca virATazca mahIpatiH // 41 tataH khAnnipatanti sma dIptAnyAhavasaMplave / kauzAmbyo mAlavazcaiva zatadhanvA viduurthH| lelihAnAni divyAni mahAnti sudRDhAni ca // bhUrizravAstrigartazca bANaH paJcanadastathA // 42 kravyAdairanuyAtAni mUrtimanti bRhanti ca / uttaraM nagaradvAramete durgasahA nRpAH / tRSitAnyAhave bhoktuM nRpamAMsAni vai bhRzam // 57 ArohantAM vimardantAM vajrapratimagauravAH // 43 divyasragdAmadhArINi trAsayanti nabhazvarAn / ulUka: kaitaveyazca vIrazvAMzumataH sutaH / prabhayA bhAsamAnAni daMzitAni dizo daza / / 58 - 149 - Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81. 59 ] harivaMze [ 81.87 halaM saMvarta nAma saubhadraM musalaM tathA / kSipraM samabhivartadhvaM mama vAkyena coditaaH| . dhanuSAM pravaraM zAGga gadA kaumodakI ca ha // 59 yAvadetau raNe gopau preSayAmi yamakSayam // 7 // catvAryetAni tejAMsi viSNupraharaNAni c| tataste kSatriyAH sarve jarAsaMdhena coditAH / tAbhyAM samavatIrNAni yAdavAbhyAM mahAraNe / / 60 sRjantaH zarajAlAni hRSTA yoddhaM vyavasthitAH // 74 jagrAha prathamaM rAmo lalAmapratima halam / te hayaiH kAJcanApIDai rathaizvAmbudanAdibhiH / taM sarpamiva sarpantaM divyamAlAkulaM mRdhe // 61 / nAgaizcAmbhodasaMkAzairmahAmAtrapracoditaiH // 75 saunandaM ca tataH zrImAnnirAnandakaraM dviSAm / satanutrAH sanistriMzAH sapatAkAyudhadhvajAH / savyena sAtvatAM zreSTho jagrAha musalottamam // 62 svAropitadhanuSmantaH satUNIrAH satomarAH // 76 darzanIyaM ca lokeSu dhanurjaladanisvanam / sacchatrotsedhinaH sarve cArucAmaravIjitAH / nAmnA zAmiti khyAtaM viSNurjagrAha vIryavAn // raNe te'bhigatA rejuH myandanasthA mahIkSitaH // 77 devairnigaditArthasya gadA tasyApare kare / te yuddharAgA rathino vyagAhantaM yudhAM varAH / viSaktA kumudAkSasya nAmnA kaumodakIti sA // 64 gadAbhizcaiva gurvIbhiH kSepaNIyaizca mudgaraiH // 78 tau sapraharaNau vIrau saakssaadvissnnostnuupmau| suparNadhvajamAsthAya kRSNastu rathamuttamam / samare rAmagovindau ripuMstAnpratyayudhyatAm // 65 tadAbhyayAjjarAsaMdhaM zarairvivyAdha cASTabhiH // 79 sAyudhapragrahau vIrau tAvanyonyamayAvubhau / sArathiM cAsya vivyAdha paJcabhirnizitaiH zaraiH / pUrvajAnujasaMjJau tau rAmagovindalakSaNau / jaghAna turagAMzcAjau yatamAnasya vIryavAn // 80 dviSatsu pratikurvANau parAkrAntau yathezvarau // 66 taM kRcchragatamAjJAya citraseno mhaarthH| halamudyamya rAmastu sarpendramiva kopitaH / senAnIH kaizikazcaiva kRSNaM vivyAdhatuH shraiH||81 cacAra samare vIro dviSatAmantako yathA // 67 tribhirvivyAdha saMsaktaM baladevaM ca kaizikaH / vikarSanrathayathAni kSatriyANAM mahAtmanAm / baladevo dhanuzcAsya bhallenAjI dvidhAkarot / cakAra roSaM saphalaM nAgeSu ca hayeSu ca // 68 javenAbhyardayaccApi tAnarIzaravRSTibhiH // 82 kuJjarAlalAGgalakSiptAnmusalAkSepatADitAn / taM citrasenaH saMrabdho vivyAdha navabhiH zaraiH / rAmo virAjansamare nirmamantha yathAcalAn / / 69 kaizikaH paJcabhizcApi jarAsaMdhazca saptabhiH // 83 te vidhyamAnA rAmeNa samare kSatriyarSabhAH / tribhiMstribhizca nArAcaistAnbibheda janArdanaH / jarAsaMdhAntikaM vIrAH samarArtAH prajagmire / / 70 paJcabhiH paJcabhizcaiva baladevaH zitaiH zaraiH // 84 tAnuvAca jarAsaMdhaH kSatradharme vyavasthitaH / ratheSAM cApi ciccheda citrasenasya vIryavAn / dhigetAM kSatravRtti vaH samare kAtarAtmanAm // 71 baladevo dhanuzcAjau bhallenAsya dvidhAkarot // 85 parAvRttasya samare virathasya plaaytH|| sa cchinnadhanvA viratho gadAmAdAya vIryavAn / bhrUNahatyAmivAsahyAM pravadanti manISiNaH // 72 / abhyadravatsusaMkruddho jighAMsurmusalAyudham // 86 bhItAH kasmAnnivartadhvaM dhigetAM kSatravRttitAm / / sisRkSatastu nArAcAMzcitrasenavadhaiSiNaH / - 150 - Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81. 87 ] viSNuparva [ 82. 10 dhanuzciccheda rAmasya jarAsaMdho mahAbalaH / sAtyakizcitrakaH zyAmo yuyudhAnazca vIryavAn / gadayA ca jaghAnAzvAnkopAtsa magadhezvaraH // 87 rAjAdhidevo mRduraH zvaphalkazca mahAbalaH // 102 AdAya musalaM rAmo jarAsaMdhamupAdravat / satrAjicca prasenazca balena mahatA vRtAH / tayostu yuddhamabhavatparasparavadhaiSiNoH // 88 vyUhasya pakSaM te savyaM pratIyurdviSatAM mRdhe // 103 tataH sainyena mahatA jarAsaMdho'bhisaMvRtaH / vyUhasyAdhaM samAseduma'dureNAbhirakSitam / rAmakRSNAgragAnbhojAnAsasAda mahAbalaH // 89 rAjabhizcApi bahubhirveNudArimukhaiH saha // 104 tataH prakSubhitasyeva sAgarasya mahAsvanaH / iti zrIharivaMze ekaashiititmo'dhyaayH|| 81 // prAdurbabhUva tumulaH senayorubhayostayoH // 90 82 veNubherImRdaGgAnAM zaGkhAnAM ca sahasrazaH / ubhayoH senayo rAjanprAdurAsInmahAsvanaH // 91 vaizaMpAyana uvAca / kSveDitAsphoTitotkruSTaistumulaH srvto'bhvt| tato yuddhAni vRSNInAM babhUvuH sumahAntyatha / utpapAta rajazcApi khuranemisamuddhatam // 92 mAgadhasya mahAmAtyairnRpaizcaivAnuyAyibhiH // 1 samudyatamahAzastrAH pragRhmatazarAsanAH / rukmiNA vAsudevasya bhISmakasyAhukena ca / anyonyamabhigarjantaH zUrAstatrAvatasthire // 93 krAthasya vasudevena kaizikasya ca babhruNA / rathinaH sAdinazcaiva pattayazca sahasrazaH / gadena cedirAjasya dantavaktrasya zaMbhunA / / 2 gajAzcAtibalAstatra saMnipeturabhItavat // 54 tathAnyaivRSNivIrANAM nRpANAM ca mahAtmanAm / sa saMprahArastumulastyaktvA prANAnavartata / yuddhamAsIddhi sainyAnAM sainikairbharatarSabha / / 3 vRSNibhiH saha yodhAnAM jarAsaMdhasya dAruNaH // 95 gajaigajA hayairazvAH padAtAzca padAtibhiH / tataH ziniranAdhRSTirbabhrurvipRthurAhukaH / rathA rathairvimizrAzca yodhA yuyudhire nRpa // 4 baladevaM puraskRtya sainyasyArdhena daMzitAH // 56 jarAsaMdhasya rAjJastu rAmeNAsItsamAgamaH / dakSiNaM pakSamAseduH zatrusainyasya bhArata / mahendrasyeva vRtreNa dAruNo lomaharSaNaH // 5 pAlitaM cedirAjena jarAsaMdhena cAbhibho // 97 anyeSAM sumahAnAsIdbalaughAnAM parikSayaH / udIcyaizca mahAvIryaiH zalyasAlvAdibhirnRpaH / ubhayoH senayo rAjanmAMsazoNitakardamaH / / 6 sRjantaH zaravarSANi samabhityaktajIvitAH // 98 kabandhAni samuttasthuH subahUni samantataH / AgAvahaH pRthuH kahvaH zatadyumno viduurthH| tasminvimarde yodhAnAM saMkhyAvyaktirna vidyate // 7 hRSIkezaM puraskRtya sainyasyArdhena daMzitAH // 99 / rathI rAmo jarAsaMdhaM zarairAzIviSopamaiH / bhISmakeNAbhiguptasya rukmiNA ca mahAtmanA / AvRNvannabhyayAdvIrastaM ca rAjA sa mAgadhaH // 8 * prAcyaizca dAkSiNAtyaizca guptviiryblaanvitaiH||100 to kSINazastrau virathau hatAzvau hatasArathI / - teSAM yuddhaM samabhavatsamabhityaktajIvitam / gade gRhItvA vikrAntAvanyonyamabhidhAvatAm // 9 zaktyaSTiprAsabANaughAnsRjatAM tumulaM mahat // 101 / kampayantau bhuvaM vIrau tAvudyatamahAgadau / - 151 - Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82. 10 ] harivaMze [83.7 dadRzAte mahAtmAnau girI sazikharAvubhau // 10 / samAnIya svasainyaM tu labdhalakSyA mahAbalAH / vyupAramanta yuddhAni prekSantau purussrssbhau| purI pravivizuhRSTAH kezavenAbhipUjitAH // 25 saMrabdhAvabhidhAvantau gadAyuddheSu vizrutau // 11 jarAsaMdhaM tu te jitvA manyante naiva taM jitam / ubhau tau paramAcA? loke khyAtau mahAbalau / vRSNayaH kuruzArdUla rAjA hyatibalaH sa vai // 26 mattAviva gajau yuddhe anyonyamabhidhAvatAm // 12 daza cASTau ca saMgrAmAJjarAsaMdhasya yAdavAH / tato devAH sagandharvAH siddhAzca prmrssyH| dadurna cainaM samare hantuM zekurmahArathAH / / 27 samantatazcApsarasaH samAjagmuH sahasrazaH // 13 akSauhiNyo hi tasyAsanvizatirbharatarSabha / taddevayakSagandharvamaharSibhiralaMkRtam / jarAsaMdhasya nRpatestadarthaM yAH samAgatAH // 28 zuzubhe'bhyadhika rAjandivaM jyotirgaNairiva // 14 alpatvAdabhibhUtAstu vRSNayo bharatarSabha / abhidudrAva rAmaM tu jarAsaMdho mahAbalaH / bAhadrathena rAjendra rAjabhiH sahitena vai // 29 savyaM maNDalamAvRtya baladevastu dakSiNam // 15 jitvA tu mAgadhaM saMkhye jarAsaMdhaM mahIpatim / tau prajahvaturanyonyaM gadAyuddhavizAradau / viharanti sma sukhino vRSNisiMhA mhaarthaaH||30 dantAbhyAmiva mAtaGgau nAdayantau dizo daza // 16 / iti zrIharivaMze dvayazItitamo'dhyAyaH // 82 // gadAnipAto rAmasya zuzruve'zaninisvanaH / jarAsaMdhasya caraNe parvatasyeva dIryataH // 17 na sma kampayate rAmaM jraasNdhkrcyutaa| vaizaMpAyana uvAca / gadA gadAbhRtAM zreSThaM vindhyaM girimivAcalam // 18 etasminneva kAle tu smRtvA gopeSu yatkRtam / rAmasya tu gadAvegaM vIryAtsa magadhezvaraH / jagAmaiko vrajaM rAmaH kRSNasyAnumate svayam // 1 sehe dhairyeNa mahatA zikSayA ca vyapohayat // 19 sa tatra gatvA ramyANi dadarza vipulAni vai / tato'ntarikSe vAgAsItsusvarA loksaakssinnii| bhuktapUrvANyaraNyAni sarAMsi surabhINi ca // 2 na tvayA rAma vadhyo'yamalaM khedena mAdhava // 20 sa praviSTaH pravegena taM vrajaM kRSNapUrvajaH / vihito'sya mayA mRtyustasmAtsAdhu vyupaarm|| vanyena ramaNIyena veSeNAlaMkRtaH prabhuH // 3 acireNaiva kAlena prANAMstyakSyati mAgadhaH / / 21 sa tAnsarvAnAbabhASe yathApUrvaM yathAvidhi / jarAsaMdhastu tacchrutvA vimanAH samapadyata / gopAMstenaiva vidhinA yathAnyAyaM yathAvayaH // 4 na prajahve tatastasmai punareva halAyudhaH / tathaiva prAha tAnsAMstathaiva pariharSayan / tau vyupAramatAM caiva vRSNayaste ca pArthivAH // 22 tathaiva saha gopIbhI rocayanmadhurAH kathAH // 5 prasaktamabhavadyuddhaM teSAmeva mahAtmanAm / tamUcuH sthavirA gopAH priyaM madhurabhASiNaH / dIrghakAlaM mahArAja nighnatAmitaretaram // 23 / rAmaM ramayatAM zreSThaM pravAsAtpunarAgatam // 6 parAjite tvapakrAnte jarAsaMdhe mahIpatau / svAgataM te mahAbAho yadUnAM kulanandana / arasaM yAte dinakare nAnusasrustadA nizi // 24 / adya smo nirvRtAstAta yattvAM pazyAma nirvRtam // 7 - 152 - Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83. 8 ] viSNuparva [83.37 prItAzcaiva vayaM vIra yattvaM punarihAgataH / sadyoddhRtAvamuktaM ca prabhUtaM kamalotpalam // 22 vikhyAtastriSu lokeSu rAmaH zatrubhayaMkaraH // 8 zirasA cArukezena kiMcidAvRttamaulinA / vardhanIyA vayaM nUnaM tvayA yAdavanandana / zravaNakAvalambena kuNDalena virAjitA // 23 atha vA prANinastAta ramante janmabhUmiSu / / 9 candanAgaruzItena vanamAlAvalambinA / tridazAnAM vayaM mAnyA dhruvamadyAmalAnana / vibabhAvurasA rAmaH kailAseneva mandaraH / / 24 ye sma dRSTAstvayA tAta kAGkamANAstavAgamam // 10 nIle vasAno vasane pratyaprajaladaprabhe / diSTyA te nihatA mallAH kaMsazca vinipAtitaH / rarAja vapuSA zubhraH zazIva ghanamAlayA // 25 ugrase no'bhiSiktazca mAhAtmyenAnujena vai / / 11 lAGgalenAvasaktena bhujagAbhogavartinA / samudre ca zruSo'smAbhistiminA saha vigrahaH / tathA bhujAazliSTena musalena ca bhAsvatA // 26 taccAyudhAvataraNaM zrutaM naH pAramAhave // 12 sa matto balinAM zreSTho rarAjAghUrNitAnanaH / mathurAyAM pravezazca kIrtanIyaH surairapi / zaizirISviva rAtrISu yathA khedAlasaH zazI // 27 pratiSThitA ca vasudhA zaGkitAH sarvapArthivAH / / 13 / sa matto yamunAmAha snAtumicche mahAnadi / tava cAgamanaM dRSTvA sabhAgyAH sma yathA puraa|| ihaiva mAbhigacchasva rUpiNI sAgaraMgame // 28 tena sma parituSTAzca hRSitAzca sabAndhavAH / / 14 saMkarSaNasya mattoktAM bhAratI paribhUya saa| pratyuvAca tato rAmaH sarvAMstAnabhitaH sthitAn / nAbhyavartata taM dezaM strIsvabhAvena mohitA // 29 yAdaveSvapi sarveSu bhavanto mama bAndhavAH // 15 tatazcakrodha balavAnrAmo madasamIritaH / sahAsmAbhirgataM bAlyaM sahAsmAbhI rataM vane / cakAra ca hala haste karSaNAdhomukhaM balI // 30 bhavadbhirvardhitAzcaiva kathaM yAsyAma vikriyAm / / 16 tasyAM tu pAnamedinyAM petustAmarasasrajaH / gRheSu bhavatAM bhuktaM gAvazca parirakSitAH / mumucuH puSpakozaizca svaM rajoraJjitaM jalam // 31 asmAkaM bAndhavAH. sarve bhavanto baddhasauhRdAH / / 7 sa halenAnatAgreNa tIre gRhya mahAnadIm / evaM bruvati tattvaM vai gopamadhye halAyudhe / cakarSa yamunAM rAmo vyutthitAM vanitAmiva // 32 saMhRSTavadanAstatra babhUvurgopayoSitaH / sA vihvalajalasrotA hRdprsthitsNcyaa| tato vanAntaragato reme rAmo mahAbalaH // 18 vyAvartata nadI bhItA halamArgAnusAriNI // 33 etasminnantare gopA rAmAya viditAtmane / lAGgalAkRSTamArgA sA vegavakrAnugAminI / gopAlairdezakAlajJairupAnIyata vAruNI // 19 saMkarSaNabhayatrastA yoSavAkulatAM gatA / / 34 so'pibatpANDurAbhrAbhastatkAlaM jJAtibhirvRtaH / srotaH pulinabimboSThI mRditaistoyatADitaiH / vanAntaragato rAmaH pAnaM madasamIraNam / / 20 phenamekhalasUtraizca cidvaistIrAnuhAsibhiH // 35 upajahvastatastasmai vanyAni vividhAni ca / taraMgaviSamApIDA cakravAkonmukhastanI / pratyapraramaNIyAni puSpANi ca phalAni ca / / 21 / vegagambhIravakrAGgI trastamInavihaMgamA // 36 medhyAMzca vividhAnbhakSAngandhAMzca hRdayaMgamAn / / sA tu haMsekSaNApAGgI kAzakSaumojjhitAmbarA / harivaMza 20 - 153 - Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83. 37 ] harivaMze [ 84.7 tIrajoddhRtakezAntA jalaskhalitagAminI // 3. punaH pratijagAmAzu mathurAM rohiNIsutaH / / 51 lAGgalollikhitApAGgI kSubhitA sAgaraMgamA / / sa gatvA mathurAM rAmo bhavane madhusUdanam / matteva kuTilA nArI rAjamArgeNa gacchatI // 38 parivartamAnaM dadRze pRthivyAH sAramavyayama // 52 kRSyate sA sma vegena srotaHskhalitagAminI / tathaiva vanaveSeNa sopasRpto janArdanam / unmArgAnItamArgA sA yena vRndAvanaM vanam / / 39 pratyagravanamAlena vakSasAbhivirAjatA // 53 .. vRndAvanasya madhyena sA nItA yamunA ndii| sa dRSTvA tUrNamAyAntaM rAmaM lAGgaladhAriNam / rorUyamANaiH khagamairanvitA tIravAsibhiH // 40 sahasotthAya govindo dadAvAsanamuttamam // 54 sA yadA samatikrAntA nadI vRndAvana vanam / upaviSTaM tato rAmaM papraccha kuzalaM vrje| tataH strIvigrahA bhUtvA yamunA rAmamabravIt / / 41 bAndhaveSu ca sarveSu goSu caiva janArdanaH // 55 prasIda rAma bhItAsmi pratilomena karmaNA / pratyuvAca tato rAmo bhrAtaraM sAdhubhASiNam / viparItamidaM rUpaM toyaM ca mama jAyate / / 42 sarvatra kuzalaM kRSNa yeSAM kuzalamicchasi // 56 asatyahaM nadImadhye rauhiNeya tvayA kRtA / tatastayorvicitrAzca paurANyazca kathAbhavan / karSaNena mahAbAho svamArgavyabhicAriNI / / 43 vasudevAgrataH puNyA rAmakezavayostadA // 57 prAptAM mAM sAgare nUnaM sapatnyo vegagarvitAH / ' iti zrIharivaMze tryazItitamo'dhyAyaH // 83 // phenahAsairhasiSyanti toyavyAvRttagAminIm // 44 prasAdaM kuru me vIra yAce tvAM kRSNapUrvaja / karSaNAyudhakRSTAsmi roSo'yaM vinivartyatAm // 45 vaizaMpAyana uvAca / eSA mUrdhAbhigacchAmi caraNau te halAyudha / kasyacittvatha kAlasya sabhAyAM yadusaMsadi / mArgamAdiSTamicchAmi ka gacchAmi mahAbhuja // 46 babhASe puNDarIkAkSo hetumadvAkyamuttamam // 1 tAmevaM bruvatIM dRSTvA yamunAM lAGgalAyudhaH / yAdavAnAmiyaM bhUmirmathurA rASTravardhanI / pratyuvAcArNavavadhUM madAkrAntAlaso balaH / / 47 vayaM caiveha saMbhUtA vraje ca parivardhitAH // 2 lAGgalAkRSTamArgA tvamimaM me priyadarzane / tadidAnIM gataM duHkhaM zatravazca parAjitAH / dezamambupradAnena nikhilaM bhAvayasva naH // 48 nRpeSu janitaM vairaM jarAsaMdhe ca vigrahaH // 3 eSa te subhra saMdezaH kathitaH sAgaraMgame / vAhanAni ca naH santi pAdAtaM cApyanantakam / zAnti vraja mahAbhAge gamyatAM ca yathAsukham / ratnAni ca vicitrANi mitrANi bahulAni ca // 4 lokA hi yAvatsthAsyanti tAvatsthAsyati me yazaH / / iyaM ca mAthurI bhUmiralpA gamyA parasya naH / yamunAkarSaNaM dRSTvA sarve te vrajavAsinaH / vRddhizcApi parAsmAkaM balato mitratastathA / 5 sAdhu sAdhviti rAmAya praNAmaM cakrire tadA // 50 kumArakoTyo yAzcemA gaNAzcaiva padAtinAm / tAM visRjya mahAvegAM tAMzca sarvAndrajaukasaH / / eSAmapIha vasatAM saMmardamupalakSaye // 6 tataH saMcintya manasA buddhyA nizcitya caiva h| tanme na rocate hyatra nivAso yadupuMgavAH / - 154 - Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84.71 viSNuparva [ 84. 35 purI nivezayiSyAmi mama tatkSantumarhatha // 7 / punAgatAlIbahulaM drAkSAvanaghanaM kvacit / etadyadyanukUlaM vo mamAbhiprAyajaM vcH| anUpaM sindhurAjasya prapeduryadupuMgavAH // 22 bhavAya bhavatAM kAle rocatAM yadusaMsadi / / 8 te tatra ramaNIyeSu viSayeSu sukhapriyAH / tamUcuryAdavAH sarve hRThena manasA tdaa| mumuduryAdavAH sarve devAH svargagatA iva // 23 sAdhyatAM yadabhipretaM janasyAsya bhavAya ca // 9 puravAstu vicinvansa kRSNastu paravIrahA / tataH saMmantrayAmAsuvRSNayo mantramuttamam / dadarza vipulaM dezaM sAgarAnUpabhUSitam / / 24 avadhyo'sau kRto'smAkaM sumahacca riporbalam // 10 / vAhanAnAM hitaM caiva sikatAtAmramRttikam / kRtaH sainyakSayazcApi mahAniha narAdhipaH / puralakSaNasaMpannaM kRtAspadamiva zriyA // 25 balAni ca sasainyAni hantuM varSazatairapi / sAgarAnilasaMvItaM sAgarAmbuniSevitam / na zakSyAmo hyatasteSAmapayAne'bhavanmatiH // 11 viSayaM sindhurAjasya zobhitaM puralakSaNaiH // 26 etasminnantare rAjA sa kAlayavano mahAn / tatra raivatako nAma parvato nAtidUrataH / sainyena tadvidhenaiva mathurAmabhyupAgamat // 12 mandarodArazikharaH sarvato'bhivirAjate // 27 tato jarAsaMdhabalaM durnivArya mahattadA / tatraikalavyasaMvAso droNenAdhyuSitazviram / te kAlayavanaM caiva zrutvaivaM pratipedire // 13 babhUva puruSopetaH sarvaratnasamAkulaH // 28 kezavaH punarevAha yAdavAnsatyasaMgarAn / vihArabhUmistatraiva tasya rAjJaH sunirmitaa| adyaiva divasaH puNyo niryAma sapadAnugAH / / 14 nAmnA dvAravatI nAma svAyatASTApadopamA // 29 nizcakramuste yadavaH sarvaM kezavazAsanAt / kezavasya matistatra puryarthe vinivezitA / oghA iva samudrasya balaughaprativAraNAH // 15 nivezaM tatra sainyAnAM rocayanti sma yaadvaaH||30 saMgRhya te kalatrANi vasudevapurogamAH / te raktasUrye divase tatra yAdavapuMgavAH / susaMnaddhairgajairmattai rathairazvaizva daMzitaiH / / 16 senApAlAzca saMcakruH skandhAvAranivezanam // 31 Ahatya duMdubhInsarve sadhanajJAtibAndhavAH / dhruvAya tatra nyavasatkezavaH saha yAdavaiH / niryayuryAdavAH sarve mathurAmapahAya vai // 17 deze puranivezAya sa yadupravaro vibhuH // 32 syandanaiH kAJcanApIDaimattaizca varavAraNaiH / tasyAstu vidhivannAma vAstUni ca gadAgrajaH / sRtaplutaizca turagaiH kazApANipracoditaiH // 18 nirmame puruSazreSTho manasA yAdavottamaH // 33 svAni svAni balAgrANi zobhayantaH prakarSiNaH / evaM dvAravatIM caiva purIM prApya sabAndhavAH / pratyaGmukhA yayuhRSTA vRSNayo bharatarSabha / / 19 sukhino nyavasanrAjansvarge devagaNA iva // 34 tato mukhyatamAH sarve yAdavA raNazobhinaH / kRSNo'pi kAlayavanaM jJAtvA keziniSUdanaH / anIkAprANi karSanto vAsudevapurogamAH // 20 jarAsaMdhabhayAcApi purI dvAravatIM yayau // 35 te sma nAnAlatAcitraM nArikelavanAyutam / iti zrIharivaMze caturazItitamo'dhyAyaH // 84 // kINa nAgavanaiH kAntaH ketakISaNDamaNDitam // 21 / - 155 - Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85. 1] harivaMze [ 85.27 gopAlI bapsarAstatra gopstriivessdhaarinnii| janamejaya uvAca / dhArayAmAsa gArgyasya garne durdharamacyutam // 14 mAnuSyAM gAryabhAryAyAM niyogAcchUlapANinaH / bhagavazrotumicchAmi vistareNa mahAtmanaH / sa kAlayavano nAma jajJe zUro mahAbalaH / caritaM vAsudevasya yaduzreSThasya dhImataH / / 1 aputrasyAtha rAjJastu vavRdhe'ntaHpure zizuH / / 15 kimarthaM ca parityajya mathurAM madhusUdanaH / tasminnuparate rAjansa kAlayavano nRpaH / / madhyadezasya kakudaM dhAma lakSmyAzca kevalam / / 2 yuddhAbhikAmo rAjA tu paryapRcchahijottamam / . zRGgaM pRthivyAH svAlakSyaM prabhUtadhanadhAnyavat / vRSNyandhakakulaM tasya nArado vai nyavedayat / / 16 AryADhyajanabhUyiSThamadhiSThAnavarottamam / jJAtvA tu varadAnaM tannAradAnmadhusUdanaH / ayuddhenaiva dAzArhastyaktavAndvijasattama // 3 upapraikSata tejasvI vardhantaM yavaneSu tam // 17 sa kAlayavanazcApi kRSNe kiM pratyapadyata / / 4 sa vivRddho yadA rAjA yavanAnAM mahAbalaH / .. dvArakAM ca samAzritya vAridugA janArdanaH / tata enaM nRpA mlecchAH saMzrityAnuyayustadA // 18 kiM cakAra mahAbAhurmahAyogI mahAmanAH / / 5 zakAstuSArA daradAH pAradAstaGgaNAH khazAH / kiMvIryaH kAlayavanaH kena jAtazca vIryavAn / pahnavAH zatazazcAnye mlecchA haimavatAstathA // 15 yamasahya samAlakSya vyapayAto janArdanaH // 6 sa taiH parivRto rAjA dasyubhiH zalabhairiva / vaizaMpAyana uvAca / nAnAveSadharairbhImaimathurAmabhyavartata // 20 vRSNInAmandhakAnAM ca gururgAgryo mahAtapAH / gajavAjikharoSTrANAM sahasrairayutairapi / brahmacArI purA bhUtvA na sma dArAnsa vindati / / 7 pRthivIM kampayAmAsa sainyena mahatA tadA // 21 tathA hi vartamAnaM tamUrdhvaretasamavyayam / reNunA sUryamArga tu samavacchAdya pArthivaH / syAlo'bhizaptavAngAryamapumAniti bhUpate / / 8 mUtreNa zakRtA caiva sainyena sasRje nadIm // 22 so'bhizaptastadA rAjannagare tvmitNjye| azvoSTrazakRto rAzeniHsRteti janAdhipa / lipsuH putraM tato gatvA tapastepe sudAruNam / / 9 tato'zvazakadityeva nAma nadyA babhUva ha // 23 tato dvAdaza varSANi so'yacUrNamabhakSayat / tatsainyaM mahadAyAdvai zrutvA vRSNyandhakAgraNIH / ArAdhayanmahAdevamacintyaM zUlapANinam / / 10 / vAsudevaH samAnAyya jJAtInidamuvAca ha // 24 rudrastasmai varaM prAdAtsamarthaM yudhi nigrahe / idaM samutthitaM ghoraM vRSNyandhakabhayaM mahat / vRSNInAmandhakAnAM ca sarvatejomayaM sutam // 11 avadhyazcApi naH zatrurvaradAnApinAkinaH / / 25 tataH zuzrAva taM rAjA yavanAdhipatirvaram / sAmAdayo'bhyupAyAzca vihitAstasya sarvazaH / putraprasava devAdaputraH putrakAmukaH / / 12 / matto madabalAbhyAM ca yuddhameva cikIrSati / tamupAnAyya sa nRpaH sAntvayitvA dvijottamam / / etAvAniha vAsazca kathito nAradena me // 26 / gopamadhye yavanarAD gopastrISu samutsRjat / / 13 / jarAsaMdhazca no rAjA nityameva na mRssyte| - 156 - Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85. 27 ] viSNuparva [85. 55 tathAnye pRthivIpAlA vRSNicakrapratApitAH // 27 / vareNa cchandito devairnidrAmeva gRhItavAn / kecitkaMsavadhAccApi viraktAstadgatA nRpAH / zrAntasya tasya vAgevaM tadA prAdurabhUtkila // 41 samAzritya jarAsaMdhamasmAnicchanti bAdhitum // 28 prasuptaM bodhayedyo mAM taM daheyamahaM surAH / bahavo jJAtayazcaiva yadUnAM nihatA nRpaiH / cakSuSA krodhadIptena evamAha punaH punaH / / 42 vivardhituM na zakSyAmaH pure'sminniti kezavaH / evamastviti zakrastamuvAca tridazaiH saha / apayAne matiM kRtvA dUtaM tasmai sasarja ha // 29 sa surairabhyanujJAto lokaM mAnuSamAgamat // 43 tataH kumbhe mahAsarpa bhinnaanyjncyopmm| sa parvataguhAM kAMcitpravizya zramakarzitaH / ghoramAzIviSaM kRSNaM kRSNaH prAkSepayattadA // 30 suSvApa kAlametaM vai yAvatkRSNasya darzanam // 44 tatastaM mudrayitvA tu svena dRtena hArayat / tatsarvaM vAsudevasya nAradena niveditam / nidarzanArtha govindo bhISayANazca taM nRpam / varadAnaM ca devebhyastejastasya ca bhUpateH // 45 sa dUtaH kAlayavanaM darzayAmAsa taM ghaTam // 31 anugamyamAnaH kRSNazca tena mlecchena zatruNA / kAlasarpopamaH kRSNa ityuktvA bharatarSabha / tAM guhAM mucukundasya praviveza vinItavat / / 46 tatkAlayavano budhvA trAsanaM yAdavaiH kRtam / / ziraHsthAne tu rAjarSamucukundasya kezavaH / pipIlikAnAM caNDAnAM pUrayAmAsa taM ghaTam // 32 saMdarzanapathaM tyaktvA tasthau buddhimatAM varaH // 47 sa sarpo bahubhistIkSNaiH sarvatastaiH pipIlikaiH / / anupravizya yavano dadarza pRthivIpatim / bhakSyamANaH kilAGgeSu bhasmIbhUto'bhavattadA // 33 prasvapantaM kRtAntAbhamAsasAda sudurmatiH // 48 taM mudrayitvAtha ghaTaM tathaiva yavanAdhipaH / vAsudevaM tu taM matvA ghaTTayAmAsa pArthivam / preSayAmAsa kRSNAya bAhulyamupavarNayan // 34 / pAdenAtmavinAzAya zalabhaH pAvakaM yathA // 49 vAsudevastu taM dRSTvA yogaM vihitamAtmanaH / mucukundazca rAjarSiH pAdasparzavibodhitaH / utsRjya mathurAmAzu dvArakAmabhijagmivAn / / 35 cukopa nidrAcchedena pAdasparzena tena ca / / 50 vairasyAntaM vidhisaMstu vAsudevo mahAyazAH / saMsmRtya ca varaM zakrAdavaikSata tamagrataH / nivezya dvArakAM rAjanvRSNInAzvAsya caiva ha // 36 sa dRSTamAtraH kruddhena saMprajajvAla sarvataH // 51 padAtiH puruSavyAghro bAhupraharaNastadA / dadAha pAvakastaM tu zuSkaM vRkSamivAzaniH / AjagAma mahAyogI mathurAM madhusUdanaH // 37 kSaNena kAlayavanaM netratejovinirgataH // 52 taM dRSTvA niryayau hRSTaH sa kAlayavano russaa| taM vAsudevaH zrImantaM cirasuptaM narAdhipam / prekSApUrvaM ca kRSNo'pi nizcakrAma mahAbalaH // 38 kRtakAryo'bravIddhImAnidaM vacanamuttamam // 53 athAnvagacchadgovindaM jighRkssuryvneshvrH| rAjaMzciraprasupto'si kathito nAradena me / na cainamazakadrAjA grahItuM yogadharmiNam / / 39 kRtaM me sumahatkArya svasti te'stu vrajAmyaham / / mAndhAtustu suto rAjA mucukundo mahAyazAH / vAsudevamathAlakSya rAjA hrasvaM pramANataH / purA devAsure yuddhe kRtakarmA mahAbalaH // 40 parivRttaM yugaM mene kAlena mahatA tataH / / 55 - 157 - Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 56 ) harivaMza [ 86. 14 uvAca rAjA govindaM ko bhavAnkimihAgataH / kazca kAlaH prasuptasya yadi jAnAsi kathyatAm // vaizaMpAyana uvAca / vAsudeva uvAca / tataH prabhAte vimale bhAskare'bhyudite tadA / somavaMzodbhavo rAjA yayAti ma nAhuSaH / kRtajapyo hRSIkezo vanAnte niSasAda ha // 1 tasya putro yaduryeSThazcatvAro'nye yavIyasaH // 57 paricakrAma taM dezaM durgsthaandidRkssyaa| yaduvaMze samutpannaM vasudevAtmajaM vibho / upatasthuH kula prAgryA yAdavA yadunandanam / / 2 vAsudevaM vijAnIhi nRpate mAmihAgatam // 58 rohiNyAmahani zreSThe svasti vAcya dvijottamAn / tretAyuge samutpanno vidito me'si nAradAt / puNyAhaghoSairvipulairdurgasyArabdhavAnkriyAm // 3 idaM kaliyugaM viddhi kimanyatkaravANi te // 59 tataH paGkajapatrAkSo yAdavAnkezisUdanaH / provAca vadatAM zreSTho devAnvRtraripuryathA // 4 mama zatrustvayA dagdho devadattavaro nRp| avadhyo yo mayA saMkhye bhavedvarSazatairapi // 60 kalpiteyaM mayA bhUmiH pazyadhvaM devasadmavat / . ityuktaH sa tu kRSNena nirjagAma guhAmukhAt / nAma cAsyAH kRtaM puryAH khyAtiM yadupayAsyati / anvIyamAnaH kRSNena kRtakAryeNa dhImatA // 61 iyaM dvAravatI nAma pRthivyAM nirmitA mayA / tato dadarza pRthivImAvRtAM hrasvakainaraiH / bhaviSyati purI ramyA zakrasyevAmarAvatI // 6 alpotsAhairalpabalairalpavIryaparAkramaiH / tAnyevAsyAH kArayiSye cihnAnyAyatanAni ca / pareNAdhiSThitaM caiva rAjyaM kevalamAtmanaH // 62 catvarAnarAjamArgAzca samAnantaHpurANi ca // 7 visarjayitvA govindaM praviveza mhdnm| devA ivAtra modantu bhavanto vigatajvarAH / bAdhamAnA ripugaNAnugrasenapurogamAH / / 8 himavantamagAdrAjA tapase dhRtamAnasaH // 63 tataH sa tapa AsthAya vinirmucya kalevaram / gRhyantAM vezmavAstUni kalpyantAM trikacatvarAH / mIyantAM rAjamArgAzca prAkArasya ca yA gtiH||9 Aruroha divaM rAjA karmabhiH svairjitaM zubhaiH // 64 preSyantAM zilpimukhyAzca niyuktA vezmakarmasu / vAsudevo'pi dharmAtmA upAyena mahAmanAH / ghAtayitvAtmanaH zatru tatsainyaM pratyapadyata // 65 niyujyantAM ca dezeSu preSyakarmakarA janAH // 10 prabhUtarathahastyazvavarmazastrAyudhadhvajam / evamuktAstu kRSNena gRhasaMgrahatatparAH / AdAyopayayau dhImAMstatsainyaM nihatezvaram / 66 yathAnidezaM saMhRSTAzcakrurvAstuparigrahAn // 11 nivedayAmAsa tato narAdhipe sUtrahastAstato mAnaM cakruryAdavasattamAH / tadugrasene pratipUrNamAnasaH / puNye'hani mahArAja dvijAtInabhipUjya ca // 12 janArdano dvAravatI ca tAM purI vAstudaivatakarmANi vidhinA kArayanti ca / mazobhayattena dhanena bhUriNA // 67 sthapatInatha govindastatrovAca mahAmatiH // 13 asmadarthe suvihitaM kriyatAmatra mandiram / iti zrIharivaMze paJcAzItitamo'dhyAyaH // 58 // | vibhaktacatvarapathaM suniviSTeSTadaivatam // 14 - 158 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86. 15 viSNuparva [86. 43 te tatheti mahAbAhumuktvA sthapatayastadA / uttamA ca pRthivyAM vai yathA svarge'marAvatI / durgakarmaNi saMbhArAnupalabhya yathAvidhi / / 15 tatheyaM hi tvayA kAryA zakto hyasi mahAmate // 29 yathAnyAyaM nirmimire dvArANyAyatanAni ca / mama sthAnamidaM kArya yathA vai tridive tathA / sthAnAni vidadhuzcAtra brahmAdInAM yathAkramam // 16 mAH pazyantu me lakSmI puryA yadukulasya ca // apAmagneH surezasya dRSadolUkhalasya ca / evamuktastataH prAha vizvakarmA matIzvaraH / caturdaivAni catvAri dvArANi vidadhuzca te| kRSNamakliSTakarmANaM devAmitravinAzanam // 31 gRhakSetrendrabhallATaM puSpadantaM tathaiva ca // 17 sarvametatkariSyAmi yattvayAbhihitaM prbho| teSu vezmasu yukteSu yAdaveSu mahAtmasu / purI tviyaM janasyAsya na paryAptA bhaviSyati // 32 puryAH kSipraM nivezArthaM cintayAmAsa mAdhavaH // 18 bhaviSyati ca vistIrNA vRddhirasyAstu zobhanA / tasya daivI sthitA buddhizcapalA kSipakAriNI / catvAraH sAgarA hyasyAM vicariSyanti rUpiNaH // 33 purI sA vai priyakarI yadUnAmabhivardhanI // 19 / / yadIcchetsAgaraH kiMcidusraSTumiha toyarAT / zilpimukhyo'sti devAnAM prajApatisutaH prabhuH / tataH svAyatalakSaNyA purI syAtpuruSottama // 34 vizvakarmA svamatyA. vai purI saMsthApayiSyati // 20 evamuktastataH kRSNaH prAgeva kRtabuddhimAn / manasA tamanudhyAya tasyAgamanakAraNam / sAgaraM saritAM nAthamuvAca vadatAM varaH // 35 tridazAbhimukhaH kRSNo vivikte samapadyata / / 21 samudra daza ca dve ca yojanAni jalAzaye / tasminneva tataH kAle zilpAcAryo mahAmatiH / pratisaMhiyatAmAtmA yadyasti mayi mAnyatA / / 36 vizvakarmA surazreSThaH kRSNasya pramakhe sthitaH / / 22 avakAze tvayA datte purIyaM mAmakaM balam / vizvakarmAvAca / paryAptaviSayAkArA samagrA visahiSyati // 37 daivena manasA kSipraM tava viSNo dhRtavrata / tataH kRSNasya vacanaM zrutvA nadanadIpatiH / kiMkaraH samanuprAptaH zAdhi mAM kiM karomi te // 23 samArutena yogena utsasarja mahArNavaH // 38 yathA syAddevadevezakhyambakazca yathAvyayaH / vizvakarmA tataH prItaH puryAH saMdRzya vAstu tat / tathA tvaM deva mAnyo'si vizeSo nAsti me prabho // govinde caiva saMmAnaM sAgaraH kRtavAMstadA // 39 trailokyajJApikAM vAcamutsRjasva mahAbhuja / vizvakarmA tataH kRSNamuvAca yadunandanam / eSo'smi paridRSTArthaH kiM karomi prazAdhi mAm // adyaprabhRti govinda sarve samadhirohata // 40 zrutvA vinItavacanaM kezavo vizvakarmaNaH / manasA nirmitA ceyaM mayA pU:pravarA vibho / pratyuvAca yaduzreSThaH kaMsAriratulaM vacaH // 26 acireNaiva kAlena gRhasaMbAdhamAlinI // 41 zrutArtho devaguhyasya bhavAnyatra vayaM sthitAH / bhaviSyati purI ramyA sudvArA prAyyatoraNA / avazyaM tviha kartavyaM sadanaM me surottama / / 27 / cayATTAlakakeyUrA pRthivyAH kakudopamA // 42 tadiyaM bhUH prakAzArthaM nivezyA mayi suvrata / anta:puraM ca kRSNasya paricaryAkSamaM mahat / matprabhAvAnurUpaizca gRhaizceyaM samantataH / / 28 cakAra tasyAM puryAM vai deze tridazapUjite // 43 - 159 - Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86. 44 ] harivaMze [ 86.73 tataH sA nirmitA kAntA purI dvArAvatI tdaa|| tamuvAca hRSIkezaH zaGkha guhyakamuttamam / .. mAnasena prayatnena vaiSNavI vizvakarmaNA // 44 janA ye'sminkuzadhanAstAndhanenAbhipUraya // 59 kAntanArInaragaNA vaNigbhirupazobhitA / necchAmyanAzitaM draSTuM kRzaM malinameva vaa| nAnApaNyasamAkIrNA khecarIva ca gAM gatA // 45 dehIti cAbhibhASantaM nagayA~ nirdhanaM naram // 60 prapAvApIprasannodairudyAnarupazobhitA / zirasA zAsanaM gRhya nidhInaH kezavasya sH| . samantataH saMvRtAGgI vanitevAyatekSaNA // 46 nidhInAjJApayAmAsa dvAravatyAM gRhe gRhe| samRddhacatvaravatI veshmottmghnaacitaa| dhanodhairabhivarSadhvaM cakruH sarve tathA ca te // 61 aprakAzaM tadAkAzaM prAsAdairupazobhitA // 47 nAdhano vidyate tatra hInabhAgyo'pi vA naraH / pRthivyAM pRthurASTraughA janaughapatinAditA / kRzo vA malino vApi dvAravatyAM gRhe gRhe // 62 odhaizca vArirAjasya zizirIkRtamArutA // 48 cakAra vAyorAhvAnaM bhUyazca puruSottamaH / anUpopavanaiH kAntaiH kAntA janamanoramA / tatrastha eva bhagavAnyAdavAnAM priyaMkaraH // 63 satArakA dyauriva sA dvArakA pratyarAjata // 49 prANayonistu bhUtAnAmupatasthe gadAgrajam / prAkAreNArkavarNena zAtakaumbhena sNvRtaa| ekamAsInamekAnte devaguhyadharaM prabhum // 64 hiraNyapratipUrNaizca gRhairgambhIranisvanaiH / / 50 kiM mayA deva kartavyaM sarvagenAzugAminA / zubhrameghapratIkAzIraiH saudhaizca zobhitA / yathaiva dUto devAnAM tathaivAsmi tavAnagha // 65 kacitkacidudagrAGgarupAvRttamahApathA // 51 tamuvAca tataH kRSNo rahasyaM puruSottamaH / tAmAvasatpurI kRSNaH sarvayAdavanandanaH / mArutaM jagataH prANaM rUpiNaM samupasthitam // 66 abhipretajanAkINAM somaH khamiva bhAsayan / / 52 gaccha mAruta devezamanumAnya sahAmaraiH / vizvakarmA ca tAM kRtvA purIM zakrapurImiva / sabhA sudharmAmAdAya devebhyastvamihAnaya // 67 jagAma tridivaM devo govindenAbhipUjitaH // 53 yAdavA dhArmikA hyete vikrAntAzca sahasrazaH / bhUyastu buddhirabhavatkRSNasya viditAtmanaH / tasyAM vizeyurete hi na tu yA kRtrimA bhavet // janAnimAndhanaudhaistu tarpayeyamahaM yadi // 54 sA hyakSayA sabhA vAyo kAmagA kAmarUpiNI / sa vaizravaNavastavyaM nidhInAmuttamaM nidhim / sA yadUndhArayetsarvAnyathaiva tridazAMstathA // 69 zaGkhamAhvayatopendro nizi svabhavane vibhuH // 55 sa gRhya vacanaM tasya kRSNasyAkliSTakarmaNaH / sa zaGkhaH kezavAhAnaM jJAtvA guhyakarAT svayam / vAyurAtmopamagatirjagAma tridivAlayam // 70 AjagAma samIpaM vai tasya dvAravatIpateH // 56 so'numAnya surAnsarvAnkRSNavAkyaM nivedya ca / sa zaGkhaH prAJjalirbhUtvA vinayAdavaniM gtH| sabhAM sudharmAmAdAya punarAyAnmahItalam // 71 kRSNaM vijJApayAmAsa yathA vaizravaNaM tathA // 57 sudharmA tAM sudharmAya kRSNAyAkliSTakAriNe / bhagavanki mayA kArya surANAM vittarakSiNA / devo devasabhAM dattvA vAyurantaradhIyata // 72 niyojaya mahAbAho yatkAryaM yadunandana / / 58 dvAravatyAstu sA madhye kezavena nivezitA / - 160 - Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86. 78 ] viSNuparva [87. 18 sudharmA yadumukhyAnAM devAnAM tridive yathA // 73 aMzumantaM tathA krAthaM zrutarvANaM ca bhArata // 6 evaM sa divya maizca jalajaizcAvyayo hariH / / nikRttazatru kAliGgaM gAndhArAdhipatiM tathA / dravyairalaMkaroti sma purIM svAM pramadAmiva // 74 paTuzaM ca mahAbAhuM kAzyAdhipatimeva ca // 7 maryAdAzcaiva saMcakre zreNI: prkRtystthaa| janamejaya uvAca / balAdhyakSAMzca yuktAMzca prakRtIzAMstathaiva ca // 75 kasmindeze nRpo jajJe rukmI vedavidAM vara / ugrasenaM narapatiM kAzyaM caiva purohitam / kasyAnvavAye dyutimAnsaMbhUto dvijasattama // 8 senApatimanAdhRSTiM vikaTTha matripuMgavam / / 76 yAdavAnAM kulakarAnsthavirAndaza tatra vai / vaizaMpAyana uvAca / sthApayAmAsa matimAnsarvakAryeSvanantarAn / 77 rAjarSeryAdavasyAsIdvidarbho nAma vai sutaH / ratheSvatiratho yantA dArukaH kezavasya vai / vindhyasya dakSiNe pArzva vidarbhAnyo nyavezayat // yodhamukhyazca yodhAnAM sAtyakiH styvikrmH|| 78 krathakaizikamukhyAstu putrAstasya mahAbalAH / vidhAnamevaM kRtvA sa kRSNaH puryaamninditH|| babhavurvIryasaMpannAH pRthagvaMzakarA nRpAH // 10 mumude yadubhiH sAdha lokasraSTA mahItale // 79 tasyAnvavAye bhImasya vRSNayo jajJire nRpa / revatasyAtha kanyAM ca revatI zIlasaMmatAm / krathasya tvaMzumAnvaMze kaizikasya tu bhISmakaH // 11 prAptavAnbaladevastu kRSNasyAnumate tadA / / 80 hiraNyalometyAhuyaM dAkSiNAtyezvaraM jnaaH| ' iti zrIharivaMze SaDazItitamo'dhyAyaH // 86 // agastyaguptAmAzAM yaH kuNDinastho'vazAnnupaH / rukmI tasyAbhavatputro rukmiNI ca vizAM pte||12 rukmI cAstrANi divyAni drumAtprApa mahAvalaH / vaizaMpAyana uvAca / jAmadagyAttathA rAmAdbrAhmamastramavAptavAn / etasminneva kAle tu jarAsaMdhaH pratApavAn / prAspardhatsaha kRSNena nityamadbhutakarmaNA // 13 nRpAnudyojayAmAsa cedirAjapriyepsayA // 1 rukmiNI tvabhavadrAjanrUpeNAsahazI bhuvi / bhISmakasya sutAyAM vai rukmiNyAM rukmabhUSaNaH / cakame vAsudevastAM zravAdeva mahAdyutiH // 14 zizupAlasya nRpatervivAho bhavitA kila // 2 sa cAbhilaSitastasyAH zravAdeva janArdanaH / dantavaktrasya tanayaM suvaktramamitaujasam / tejovIryabalopetaH sa me bhartA bhavediti // 15 sahasrAkSasamaM yuddhe mAyAsu ca vizAradam // 3 tAM dadau na tu kRSNAya rukmI dveSAnmahAbalaH / pauNDsya vAsudevasya tathA putraM mahAbalam / yAcamAnAya kaMsasya preSyo'sAviti cintayan // sudevaM vIryasaMpannaM pRthagakSauhiNIpatim // 4 caidyasyArthe sunIthasya jarAsaMdhastu bhUmipaH / ekalavyasya putraM ca vIryavantaM balAnvitam / varayAmAsa tAM rAjA bhISmakaM bhImavikramam // 17 putraM ca pANDyarAjasya kaliGgAdhipati tathA // 5 cedirAjasya hi vasorAsItputro bRhadrathaH / kRtApriyaM ca kRSNena veNudAriM narAdhipam / magadheSu purA yena nirmitaM tadgirivrajam // 18 harivaMza 21 - 161 - Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87. 19] harivaMze [ 87. 47 tasyAnvavAye jajJe'tha jarAsaMdho mahAbalaH / | vahnariva zikhAM dIptAM mAyAM bhUmigatAmiva / ' vasoreva tadA vaMze damaghoSo'pi cedirAT // 19 pRthivImiva gambhIrAmutthitAM pRthivItalAt / / 34 damaghoSasya putrAstu paJca bhImaparAkramAH / marIcimiva somasya saumyAM strIvigrahAM bhuvi / bhaginyAM vasudevasya zrutazravasi jajJire // 20 zriyamagryAmivApadmAM bhaviSyAM zrIsahAyinIm / zizupAlo dazagrIvo raibhyo'thopadizo blii| kRSNena manasA dRSTAM dunirIkSyAM surairapi / / 35 sarvAstrakuzalA vIrA vIryavanto mahAbalAH // 21 zyAmAvadAtA sA hyAsItpRthucArvAyatekSaNA / jJAteH samAnavaMzasya sunIthaM pradadau sunam / tAmrauSThanayanApAGgI pInorujaghanastanI // 36 jarAsaMdhaH svasutavaddadarzanaM jugopa ca / / 22 bRhatI cArusarvAGgI tanvI shshinibhaannaa| . jarAsaMdhaM puraskRtya vRSNizatru mahAbalam / tAmratuGganakhI subhruurniilkushcitmuurdhjaa| kRtAnyAgAMsi caidyena vRSNInAM tatpriyaiSiNA // 23 tIkSNazuklaiH samaidantaiH prabhAsadbhiralaMkRtA // 37 jAmAtA tvabhavattasya kaMsastasminhate yudhi / ananyA pramadA loke rUpeNa yazasA shriyaa| kRSNArthaM vairamabhavajjarAsaMdhasya vRSNibhiH // 24 rukmiNI rUpiNI devI pANDurakSaumavAsinI // 38 bhISmakaM varayAmAsa sunIthArthe'tha rukmiNIm / / tAM dRSTvA vavRdhe kAmaH kRSNasya zubhadarzanAm / tAM dadau bhISmakazcApi zizupAlAya vIryavAn // haviSevAnalasyArcirmanastasyAM samAdadhat // 39 tatazcadyamupAdAya jarAsaMdho narAdhipaH / rAmeNa saha nizcitya kezavaH sumahAbalaH / yayau vidarbhAnsahito dantavaktreNa yAyinA // 26 tatpramAthe'karodbuddhiM vRSNibhyaH praNidhAya ca // 40 anuyAtazca pauNDeNa vAsudevena dhImatA / kRte tu devatAkArye niSkrAmantI surAlayAt / aGgavaGgakaliGgAnAmIzvaraH sa mahAbalaH / / 27 unmathya sahasA kRSNaH khaM ninAya rathottamam // mAnayiSyaMzca tAnrukmI pratyudgamya narAdhipAn / vRkSamutpATya rAmo'pi jaghAnApatataH parAn / parayA pUjayopetAnAninAya purIM prati // 28 samanahyanta dAzArhAstadAjJAya tu sarvazaH // 42 pitRSvasuH priyArthaM ca rAmakRSNAvubhAvapi / te sthairvividhAkAraiH samucchritamahAdhvajaiH / prayayurvRSNayazcAnye rathaistatra balAnvitAH // 29 vAjibhirvAraNaizcApi parivarhalAyudham / / 43 krathakaizikabhartA tAnpratigRhya ythaavidhi| AdAya rukmiNI kRSNo jagAmAzu purIM prati / pUjayAmAsa pUjAnnyivasanta bahizca te // 30 rAme cAsajya taM bhAraM yuyudhAne ca vIryavAn / / 44 zvobhAvini vivAhe tu rukmiNI niryayau bahiH / akrUre vipRthau cApi gade ca kRtavarmaNi / caturyujA rathenaindraM devatAyatanaM zubhA // 31 cakradeve sunakSatre sAraNe ca mahAbale // 45 indrANImarcayiSyantI kRtkautukmngglaa| nivRttazatrau vikrAnte bhaGgakAre vidUrathe / dIpyamAnena vapuSA balena mahatA vRtA / / 32 . ugrasenAtmaje kaGke zatadyumne ca kezavaH // 46 tAM dadarza tataH kRSNo lakSmI sAkSAdiva sthitAm / | rAjAdhideve mRdare prasene citrake tathA / rUpeNAgryeNa saMpannAM devatAyatanAntike // 33 | atidAnte bRhadurge zvaphalke citrake pRthau // 47 - 162 - Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87. 48 ] viSNuparva [ 87. 76 vRSNyandhakeSu cAnyeSu mukhyeSu mdhusuudnH| paJcabhizcApi vivyAdha so'vidUrAdvidUratham / gurumAsajya taM bhAraM yayau dvAravanI prati // 48 vidUratho'pi taM SanirvivyAdhAjI zitaiH zaraiH // 63 dantavaktro jarAsaMdhaH zizupAlazca vIryavAn / triMzatA pratyavidhyattaM balI bANairmahAbalam / saMnaddhA niryayuH kruddhA jighAMsanto jnaardnm||49 kRtavarmA bibhedAjau rAjaputraM tribhiH zaraiH // 64 aGgavaGgakaliGgaizca sAdhaM pauNDaizca vIryavAn / nyahanatsArathiM cAsya dhvajaM ciccheda cocchritam / niryayau cedirAjaH sa bhrAtRbhiH sumahArathaiH // 50 prativivyAdha taM kruddhaH pauNDaH SaDbhiH zilImukhaiH // tAnpratyagRhNansaMrabdhA vRSNivIrA mahArathAH / dhanuzciccheda cApyasya bhallenAyataparvaNA / saMkarSaNaM puraskRtya vAsavaM maruto yathA / / 51 nivRttazatruH kAliGgaM bibheda nizitaiH zaraiH / ApatantaM hi vegena jarAsaMdhaM mahAbalam / tomareNAMsadeze taM nirbibheda kaliGgarAT // 66 SanirvivyAdha nArAcaiyuyudhAno mahAmRdhe // 52 gajenAsAdya kaGkastu gajamaGgasya vIryavAn / akrUro dantavaktraM tu vivyAdha navabhiH shraiH| tomareNa bibhedAGgaM bibhedAGgazca taM zaraiH // 67 taM pratyavidhyatkArUSo baannairdshbhiraashugaiH|| 53 . citrakazca zvaphalkazca satyakazca mahArathaH / vipRthuH zizupAlaM tu zarairvivyAdha saptabhiH / kaliGgasya tathAnIkaM nArAcairbibhiduH zitaiH // 68 aSTabhiH pratyavidhyattaM zizupAlaH pratApavAn // 54 visRSTana drumeNAjau vaGgarAjasya kuJjaram / gaveSaNo'pi caidyaM tu SanirvivyAdha mArgaNaiH / jaghAna rAmaH saMkruddho vagarAjaM ca saMyuge // 69 anintistathASTAbhibRhadurgazca paJcabhiH // 55 taM hatvA rathamAruhya dhanurAdAya vIryavAn / prativivyAdha tAMzcaidyaH paJcabhiH paJcabhiH zaraiH / saMkarSaNo jaghAnoprairnArAcaiH kaizikAnbahUn // 70 jaghAna cAzvAMzcaturazcaturbhirvipRthoH zaraiH // 56 Sabhinihatya kArUSAnmaheSvAsAnsa vIryavAn / bRhadurgasya bhallena zirazciccheda caarihaa| zataM jaghAna saMkruddho mAgadhAnAM mahArathaH / gaveSaNasya sUtaM ca prAhiNodyamasAdanam // 57 nihatya tAnmahAbAhurjarAsaMdhaM tato'bhyayAt // 71 hatAzvaM sa rathaM tyaktvA vipRthustu mahAbalaH / tamApatantaM vivyAdha nArAcairmAgadhastribhiH / Aruroha rathaM kSipraM bRhaddurgasya vIryavAn // 58 taM bibhedASTabhiH chaiddho nArAcairmusalAyudhaH / vipRthoH sArathizcApi gaveSaNarathaM drutam / ciccheda cAsya bhallena dhvajaM ratnavibhUSitam // 72 Aruhya javanAnazvAnniyantumupacakrame // 59 tAddhamabhavaddhoraM teSAM devAsuropamam / te kruddhAH zaravarSeNa sunIthaM samavAkirana / sRjatAM zaravarSANi nighnatAmitaretaram // 73 nRtyantaM rathamArgeSu cApahastAH kalApinaH // 60 gajaigajA hi saMkruddhAH saMnipetuH sahasrazaH / cakradevo dantavaktraM bibhedorasi karNinA / rathaiH rathAzca saMrabdhAH sAdibhizcApi saadinH||74 paTuzaM paJcaviMzatyA vivyAdha yudhi mArgaNaiH // 61 padAtayaH padAtIMzca zakticarmAsipANayaH / tAbhyAM sa viddho dazabhirNimarmAtigaiH shitaiH| / chindantazcottamAGgAni viceruyudhi te pRthak // 75 tato balI cakradevaM bibheda dazabhiH zaraiH // 62 / asInAM pAtyamAnAnAM kavaceSu mahAsvanaH / - 163 - Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87. 76 ] harivaMza [ 88..27 zarANAM patatAM zabdaH pakSiNAmiva zuzruve / / 76 | niSasAda rathopasthe vyathitaH sa narAdhipaH // 12 bherIzaGkhamRdaGgAnAM veNUnAM ca mRdhe dhvanim / zrutarvaNo jaghAnAzvAMzcaturbhizcaturaH zaraiH / jugUha ghoSaH zastrANAM jyAghoSazca mahAtmanAm // 77 veNudvArejaM chittvA bhujaM vivyAdha dkssinnm||13 iti zrIharivaMze saptAzItitamo'dhyAyaH // 87 // tathaiva ca zrutarvANaM zarairvivyAdha paJcabhiH / zizriye sa dhvajaM klAnto nyaSIdacca vyathAnvitaH / muzcantaH zaravarSANi vAsudevaM tato'bhyayuH / vaizaMpAyana uvAca / krathakaizikamukhyAste rathavaMzena sarvazaH / / 15 kRSNena hriyamANAM tu rukmI zrutvA tu rukmiNIm / / bANairbANAMzca ciccheda teSAM yudhi janArdanaH / pratijJAmakarotkruddhaH samakSaM bhISmakasya ha // 1 jaghAna caiSAM saMrabdho yatamAnAMzca tAzarAn // 16 ahatvA yudhi govindamanAnIya ca rukmiNIm / punaranyAMzcatuHSaSTyA jaghAna nizitaiH zaraiH / kuNDinaM na pravekSyAmi satyametadbravImi te // 2 kruddhAnAdravato vIrAnAdravatsa mahAbalaH // 17. AsthAya sa rathaM vIraH samudagrAyudhadhvajam / vidrutaM svabalaM dRSTvA rukmI krodhavazaM gataH / javena prayayau kruddho balena mahatA vRtaH / / 3 / / paJcabhirnizitairbANairvivyAdhorasi kezavam // 18 tamanvayurnRpAzcaiva dakSiNApathavAsinaH / sArathiM cAsya vivyAdha sAyakairnizitaitribhiH / kAthoM'zumAJzrutarvA ca veNudArizca vIryavAn / / 4 / AjaghAna dhvajaM cAsya zareNa nataparvaNA // 19 bhISmakasya sutazcApi rathena rathinAM varaH / kezavazcApi taM SaSTyA krudvo vivyAdha mArgaNaiH / kathakaizikamukhyAzca sarva eva mahArathAH // 5 dhanuzciccheda cApyasya yatamAnasya rukmiNaH // 20 te gatvA dUramadhvAnaM saritaM narmadAmanu / athAnyaddhanurAdAya rukmI kRSNa jighAMsayA / govindaM dadRzuH kruddhAH sahaiva priyayA sthitam // 6 prAduzcakAra divyAni dIptAnyastrANi viiryvaan||21 avasthApya ca tatsainyaM rukmI blmdaanvitH|| akhairatrANi saMvArya tasya kRSNo mahAbalaH / cikIrSudvairathaM yuddhamabhyayAnmadhusUdanam / / 7 punazciccheda taM cApaM ratheSAM ca tribhiH zaraiH / / 22 sa vivyAdha catuHSaSTyA govindaM nizitaiH shraiH| sa cchinnadhanvA virathaH khaDgamAdAya carma ca / taM pratyavidhyatsaptatyA bANaiyudhi janArdanaH // 8 utpapAta rathAdvIro garutmAniva vIryavAn / / 23 yatamAnasya ciccheda dhvajaM cAsya mahAbalaH / / tasyAbhipatataH khaDgaM ciccheda yudhi kezavaH / jahAra ca ziraH kAyAtsArathezcAsya vIryavAn / / 9 nArAcaizca tribhiH kruddho bibhedainamathorasi // 24 taM kRcchragatamAjJAya parivaQrjanArdanam / sa papAta mahAbAhurvasudhAmanunAdayan / dAkSiNAtyA jighAMsanto rAjAnaH sarva eva te // 10 | visaMjJo mUrchito rAjA vajreNeva hato giriH // 25 tamaMzumAnmahAbAhuvivyAdha dazabhiH shraiH| tAMzca rAjJaH zaraiH sarvAnpunarvivyAdha kezavaH / zrutarvA paJcabhiH kruddho veNudArizca saptabhiH / / 11 / rukmiNaM patitaM dRSTvA vyadravanta narAdhipAH / / 26 tato'zumantaM govindo bibhedorasi viiryvaan| | viveSTamAnaM bhUmau taM bhrAtaraM vIkSya rukmiNI / - 164 - nim| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88.0] viSNuparva [89.9 pAdayoyaMpatadbhartuoturjIvitakAGkiNI / / 27 satrAjitI satyabhAmAM lakSmaNAM cAruhAsinIm / tAmutthApya pariSvajya sAntvayAmAsa kezavaH / zaibyAM sudattAM rUpeNa zriyA hyapsarasopamAm // 42 abhayaM rukmiNe dattvA prayayau svAM purI tataH // 28 strIsahasrANi cAnyAni SoDazAtulavikramaH / vRSNayo'pi jarAsaMdhaM bhaktvA tAMzcApi paarthivaan| upayeme hRSIkezaH sarvA bheje sa tAH samam / prayayurikAM hRSTAH puraskRtya halAyudham // 29 parArdhyavastrAbharaNAH kAmaiH sarvaiH samedhitAH // 43 prayAte puNDarIkAkSe zrutarvAbhyetya sNyuge| jajJire tasya putrAzca tAsu vIrAH sahasrazaH / rukmiNaM rathamAropya prayayau svapuraM tataH // 30 sarvAstrakuzalAH sarve balavanto mahArathAH / anAnIya svasAraM tu rukmI vIryamadAnvitaH / yajvAnaH puNyakarmANo mahAbhAgA mahAbalAH // 44 hInapratijJo naicchatsa praveSTuM kuNDinaM puram // 31 iti zrIharivaMze aSTAzItitamo'dhyAyaH // 8 // vidarbheSu ca vAsArthaM nirmame'nyatpuraM mahat / tadbhojakaTamityeva babhUva bhuvi vizrutam // 32 tatraujasA mahAtejAH so'nvazAddakSiNAM dizam / vaizaMpAyana uvaac| bhISmakaH kuNDine caiva.rAjovAsa mahAmanAH // 33 tataH kAle vyatIte tu rukmI mahati vIryavAn / dvArakAmabhisaMprApte rAme vRSNibalAnvite / duhituH kArayAmAsa svayaMvaramariMdamaH // 1 rukmiNyAH kezavaH pANiM jagrAha vidhivatprabhuH // 34 | tatrAhUtAzca rAjAno rAjaputrAzca rukmiNA / tataH saha tayA reme priyayA priiymaannyaa| samAjagmurmahAvIryA nAnAdigbhyaH shriyaanvitaaH||2 sItayeva purA rAmaH paulomyeva puraMdaraH // 35 jagAma tatra pradyumnaH kumArairaparairvRtaH / sA hi tasyAbhavajayeSThA patnI kRSNasya bhAminI / sA hi taM cakame kanyA sa ca tAM shubhlocnaam|| pativratAguNopetA rUpazIlaguNAnvitA // 36 zubhAGgI nAma vaidarbhI kAntidyutisamanvitA / tasyAmutpAdayAmAsa putrAndaza mahArathAn / pRthivyAmabhavatkhyAtA rukmiNyAstanayA tadA // 4 cArudeSNaM sudeSNaM ca pradyumnaM ca mahAbalam // 37 / upaviSTeSu sarveSu pArthiveSu mhaatmsu| suSeNaM cAruguptaM ca cArubAhuM ca vIryavAn / vaidarbhI varayAmAsa pradyumnamarisUdanam // 5 cAruvindaM sucAruM ca bhadracAruM tathaiva ca // 38 sa hi sarvAstrakuzalaH siMhasaMhanano yuvA / cAruM ca balinAM zreSThaM sutAM cArumatI tathA / rUpeNApratimo loke kezavasyAtmajo'bhavat // 6 dharmArthakuzalAste tu kRtAstrA yuddhadurmadAH / / 39 / vayorUpaguNopetA rAjaputrI ca sAbhavat / mahiSIH sapta kalyANIstato'nyA madhusUdanaH / nArAyaNI candrasenA jAtakAmA ca taM prati / / 7 upayeme mahAbAhurguNopetAH kulodbhavAH // 40 vRtte svayaMvare jagmU rAjAnaH svapurANi te / kAlindI mitravindAM ca satyAM nAmajitImapi / upAdAya tu vaidarbhI pradyumno dvArakAM yayau / / 8 sutAM jAmbavatazcApi rohiNI kAmarUpiNIm // 41 / sa tasyAM janayAmAsa devagarbhopamaM sutam / madrarAjasutAM cApi suzIlAM zubhalocanAm / aniruddhamiti khyAtaM karmaNApratimaM bhuvi / -165 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89. 9 ] harivaMze [ 89. 37 dhanurvede ca vede ca nItizAstre ca pAragam / / 9 / / AhUto baladevastu kitvairksskovidaiH| . abhavatsa yadA rAjannatiruddho vayonvitaH / bADhamityabravIddhRSTaH saha dIvyAma paNyatAm // 24 tadAsya rukmiNaH pautrI rukmiNI rukmasaMnibhAm / nikRtyA taM jigISanto dAkSiNAtyA narAdhipAH / patnyathaM varayAmAsa nAmnA rukmavatIti sA // 10 maNimuktAH suvarNaM ca tatrAninyuH sahasrazaH // 25 aniruddhaM guNairdAtuM kRtbuddhirnRpstdaa| tataH prAvartata dyUtaM tessaamrtinaashnm| prItyA ca raukmiNeyasya rukmiNyAzcApyupagrahAt // kalahAyAspadaM ghoraM durmatInAM kSayAvaham // 26 vispardhannapi kRSNena vairaM tadapahAya saH / niSkANAM tu sahasrANi suvarNasya dazAditaH / dadAnItyabravIdrAjA prItimAJjanamejaya / / 12 rukmiNA saha saMpAte baladevo glahaM dadau // 27 kezavaH saha rukmiNyA putraiH saMkarSaNena ca / taM jigAya tato rukmI yatamAnaM mahAratham / anyaizca vRSNibhiH sAdhaM vidarbhAnsabalo yayau / tAvadevAparaM bhUyo baladevaM jigAya saH // 28 saMyuktA jJAtayazcaiva rukmiNaH suhRdazca ye / asakRjjIyamAnastu rukmiNA kezavAgrajaH / / AhUtA rukmiNA te'pi tatrAjagmurnarAdhipAH // 14 suvarNakoTi jagrAha glahaM tasya mahAtmanaH / / 29 zubhe tithau mahArAja nakSatre cAbhipUjite / jitamityeva hRSTo'tha tamAhRtirabhASata / vivAhAyAniruddhasya babhUva paramotsavaH // 15 zlAghamAnazca cikSepa prahasanmusalAyudham / / 30 pANI gRhIte vaidaryAstvaniruddhena bhArata / avidyo durbalaH zrImAnhiraNyamamitaM mayA / remire vRSNayastatra pUjyamAnA yathAmarAH // 16 ajeyo baladevo'yamakSabUte parAjitaH / / 31 athAzmakAnAmadhipo veNudArirudAradhIH / kaliGgarAjastacchrutvA prajahAsa bhRzaM tadA / akSaH zrutarvA cANUraH krAthazcaivAMzumAnapi // 17 dantAnvidarzayanhRSTastatrAkrudhyaddhalAyudhaH // 32 jayatsenaH kaliGgAnAmadhipazca mahAbalaH / rukmiNazca vacaH zrutvA parAjayanimittajam / pANDyazca nRpatiH zrImAnRSIkAdhipatistathA // 18 nigRhyamANastIkSNAbhirvAgbhiISmakasUnunA / ete samaya rAjAno dAkSiNAtyA maharddhayaH / roSamAhArayAmAsa jitaroSo'pi dharmavit // 33 abhigamyAbruvansarve rukmiNaM rahasi prabhum // 19 saMkruddho dharSaNAM prApya rohiNeyo mahAbalaH / bhavAnakSeSu kuzalo vayaM cApi rirNsvH| dhairyAnmanaH saMniyamya tato vacanamabravIt / / 34 priyadyUtazca rAmo'sAvakSeSvanipuNo'pi ca // 20 dazakoTisahasrANi glaha eko mamAparaH / te bhavantaM puraskRtya jetumicchAma taM vayam / etaM saMparigRhNISva pAtayAkSAnnarAdhipa / ityukto rocayAmAsa dyUtaM rukmI mahArathaH // 21 kRSNAkSAllohitAkSAMzca deshe'smiNstvmpaaNsule||35 te zubhAM kAJcanastambhAM kusumairbhUSitAjirAm / ityevamAhvayAmAsa rukmiNaM rohiNIsutaH / sabhAmAvivizuISTAH siktAM candanavAriNA // 22 anuktvA vacanaM kiMcidvADhamityabravItpunaH / / 36 tAM pravizya tataH sarve shubhrngnulepnaaH| akSAnrukmI tato hRSTaH pAtayAmAsa pArthivaH / sauvarNeSvAsaneSvAsAMcakrire vijigISavaH / / 23 cAturakSe nivRtte tu nirjitaH sa narAdhipaH // 37 - 166 - Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89. 38 ] viSNuparva [90.9 baladevena dharmeNa netyuvAca tato balam / tasminhate mahAmAtre nRpatau bhISmakAtmaje / dhairyAnmanaH saMniyamya sa na kiMciduvAca h|| drumabhArgavatulye vai drumabhArgavazikSite / / 50 baladevaM tato rukmI mayA jitamiti smayan / / 38 kRtau ca yuddhakuzale nityayAjini paatite| baladevastu tacchrutvA jimaM vAkyaM narAdhipAt / vRSNayazcAndhakAzcaiva sarve vimanaso'bhavan // 51 bhUyaH krodhasamAviSTo nottaraM vyAjahAra ha / / 39 etatte sarvamAkhyAtaM rukmiNo nidhanaM yathA / tato gambhIrani?SA vAguvAcAzarIriNI / vairasya ca samutthAnaM vRSNibhirbharatarSabha // 52 baladevasya taM kopaM vardhayantI mahAtmanaH / vRSNayo'pi mahArAja dhanAnyAdAya sarvazaH / satyamAha balaH zrImAndharmeNaiSa parAjitaH // 40 rAmakRSNau samAzritya yayujravatIM purIm / / 53 anuktvA vacanaM kiMcitprApto bhavati karmaNA / iti zrIharivaMze ekonanavatitamo'dhyAyaH // 89 // manasA samanujJAtaM tatsyAdityavagamyatAm // 41 iti zrutvA vacastathyamantarikSAtsubhASitam / janamejaya uvAca / saMkarSaNastadotthAya sauvarNenoruNA balI / rukmiNyA bhrAtaraM jyeSThaM niSpipeSa mahItale / / 42 bhUya eva tu viprarSe baladevasya dhImataH / vivAde kupito rAmaH kSeptAraM krUrabhASiNam / mAhAtmyaM zrotumicchAmi zeSasya dharaNIbhRtaH // 1 atIva balavantaM hi tejorAzimanirjitam / jaghAnASTApadenaiva prasahya yadupuMgavaH / / 43 tato'pasRtya saMkruddhaH kaliGgAdhipaterapi / kathayanti mahAtmAnaM ye purANavido janAH // 2 dantAnbabhaJja saMrambhAdunnanAda ca siMhavat / tasya karmANyahaM vipra zrotumicchAmi tattvataH / khaDgamudyamya tAMzcApi trAsayAmAsa pArthivAn // 44 anantaM yaM vidurbhAgamAdidevaM mahaujasam // 3 stambhaM sabhAyAH sauvarNamutpATya balinAM varaH / vaizaMpAyana uvAca / gajendra iva taM stambhaM krssnsNkrssnnsttH| purANe nAgarAjo'sau paThyate dhrnniidhrH| nirjagAma sabhAdvArAbAsayankrathakaizikAn // 45 zeSastejonidhiH zrImAnakampyaH puruSottamaH // 4 rukmiNaM nikRtiprajJaM sa hatvA yaadvrssbhH| yogAcAryo mahAvIryaH subalo balavAnbalI / vitrAsya dviSataH sarvAnsihaH kSudramRgAniva // 46 jarAsaMdhaM gadAyuddhe jitavAnyo na cAvadhIt // 5 jagAma zibiraM rAmaH svameva svjnaavRtH| bahavazcaiva rAjAnaH pArthivAH pRthivIpate / nyavedayata kRSNAya tacca sarvaM yathAbhavat / / 47 anvayurmAgadhaM saMkhye te cApi vijitA raNe // 6 novAca sa tadA kiMcitkRSNo rAmaM mahAdyutim / nAgAyutasamaprANo bhImo bhImaparAkramaH / nigRhya ca tadAtmAnaM krodhAdazrUNyavartayat / / 48 asakRddhaladevena bAhuyuddhe parAjitaH // 7 na hato vAsudevena yaH pUrvaM prviirhaa| duryodhanasya kanyAM tu haramANo nyagRhyata / sa rAmakaramuktena nihato dyUtamaNDale / sAmbo jAmbavatIputro nagare nAgasAhvaye // 8 aSTApadena balavAnarAjA vajradharopamaH // 49 / tamupazrutya saMkruddha AjagAma halAyudhaH / - 167 - Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90. 9] harivaMze [91. 18 91 rAmastasya vimokSArthamAgato nAlabhacca tam / tatazcakrodha balavAnadbhutaM cAkaronmahat // 9 janamejaya uvaac| anivAryamabhedyaM ca divyamapratimaM blii| pratyetya dvArakAM viSNurhate rukmiNi vIryavAn / lAGgalAstraM samudyamya brahmadaNDAnumatritam // 10 akarodyanmahAbAhustanme vada mahAmune // 1 prAkAravapre vinyasya purasya sa mahAbalaH / vaizaMpAyana uvAca / prakSepnumaicchadgaGgAyAM nagaraM kauravasya tat // 11 tadAghUrNitamAlakSya puraM duryodhano nRpaH / sa tairvRtaH purIM gatvA sarvayAdavanandanaH / sAmba niryAtayAmAsa sabhAyaM tasya dhImataH // 12 dvArakAM bhagavAnviSNuH pratyavaikSata vIryavAn // 2 pratyapadyata ratnAni vividhAni vasUni c| dadau ziSyaM tadAtmAnaM rAmasya sumahAtmanaH / yathAhaM puNDarIkAkSo nairRtAnpratyapAdayat // 3 gadAyuddhe kurupatiH pratijagrAha taM ca saH // 13 tatra vighnaM caranti sma daiteyAH saha dAnavaiH / . tataHprabhRti rAjendra purametadvighUrNitam / . tAJjaghAna mahAbAhurvaradattAnmahAsurAn // 4 AvarjitamivAbhAti gaGgAmabhimukhaM nRpa // 14 vighnaM tatrAkarottasya narako nAma dAnavaH / idamatyadbhataM karma rAmasya prathitaM bhuvi / trAsanaH surasaMghAnAM devarAjaripurmahAn // 5 bhANDIre kathyate rAjanyatkRtaM zauriNA purA // 15 sa babhau mUrtiliGgasthaH sarvadaivatabAdhitA / pralamba muSTinaikena yajaghAna halAyudhaH / RSINAM mAnuSANAM ca pratIpamakarottadA // 6 dhenukaM ca mahAkAyaM cikSepa nagamUrdhani / / 16 / / tvaSTurduhitaraM bhaumaH kazerumagamattadA / lavaNajalagamA mahAnadI gajarUpeNa jagrAha rucirAGgI caturdazIm / / 7 drutjlvegtrNgmaalinii| pramathya ca varArohAM narako vAkyamabravIt / nagaramabhimukhA yadAhRtA naSTazokabhayo mohAtprAgjyotiSapatistadA // 8 halavidhRtA yamunA yamasvasA / / 17 yAni devamanuSyeSu ratnAni vividhAni ca / baladevasya mAhAtmyametatte kathitaM mayA / bibharti ca mahI kRtsnA sAgareSu ca yadvasu // 9 anantasyAprameyasya zeSasya sumahAtmanaH // 18 adyaprabhRti tAnIha sahitAH sarvanairRtAH / iti puruSavarasya lAGgale mamaivopahariSyanti daityAzca saha dAnavaiH // 10 bahuvidhamuttamamanyadeva c| evamuttamaratnAni vastrANi vividhAni ca / yadakathitamihAdya karma te saMjahAra tadA bhaumastacca nAdhicacAra saH // 11 tadupalabhakha purANavistarAt // 19 gandharvANAM ca yAH kanyA jahAra narako blii| yAzca devamanuSyANAM sapta cApsarasAM gaNAH // 12 iti zrIharivaMze navatitamo'dhyAyaH // 90 // caturdaza sahasrANi ekaviMzacchatAni ca / / ekaveNIdharAH sarvAH satAM mArgamanuvratAH // 13 - 168 - Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91. 14 ] viSNuparva [91. 42 tAsAM puravaraM bhaumo'kArayanmaNiparvatam / rAmakRSNau ca rAjA ca vRSNyandhakagaNaiH saha / alakAyAmadInAtmA murasya viSayaM prati // 14 pratyudyayurmahAtmAnaM pUjayantaH surezvaram // 29 tAzca prAgjyotiSapatirmurozcaiva dazAtmajAH / so'vatIrya gajAttaNaM pariSvajya janArdanam / nairRtAzca yathAmukhyAH pAlayanta upAsate // 15 sasvaje baladevaM ca taM ca rAjAnamAhukam / sa eSa tamasaH pAre varadatto mahAsuraH / vRSNInanyAnsasvaje ca yathAsthAnaM yathAvayaH // 30 aditiM dharSayAmAsa kuNDalArthe mahAsuraH // 16 pUjito rAmakRSNAbhyAmAviveza sabhAM zubhAm / na cAsuragaNaiH sarvaiH sahitaiH karma ttpuraa| . tatrAsanamalaMkRtya sabhAM tAM sa surezvaraH / kRtapUrvaM tadA ghoraM yadakArSInmahAsuraH // 17 ardhyA disamudAcAraM pratyagRhNAdyathAvidhi // 31 yaM mahI suSuve devI yasya prAgjyotiSaM puram / athovAca mahAtejA vAsavo vAsavAnujam / tasyAntapAlAzcatvArastasyAsanyuddhadurmadAH // 18 sAntvapUrva kareNAsya saMspRzanvadanaM zubham // 32 hayagrIvo nisandazca vIraH pnycjnstthaa| devakInandana vacaH zRNu me madhusUdana / muruH putrasahasraizca varadatto mahAsuraH // 19 yena tvAbhigato'smyadya kAryeNAmitrakarzana // 33 AdevayAnamAvRtya panthAnaM samavasthitaH / nairRto narako nAma brahmaNo varadarpitaH / vitrAsanaH sukRtinAM virUpai rAkSasaiH saha // 20 adityAH kuNDale mohAjahAra ditinandanaH // 34 tadvadhArtha mahAbAhuH zaGkhacakragadAsibhRt / devAnAM vipriye nityamRSINAM ca sa vartate / jAto vRSNiSu devakyAM vasudevAjanArdanaH // 21 tava caivAntaraprekSI jahi taM pApapUruSam // 35 tasyAtha puruSendrasya loke prathitatejasaH / ayaM tvAM garuDastatra prApayiSyati kAmagaH / nivAso dvArakA devairupAyAdupapAditA // 22 kAmavIryo'titejasvI vainateyo'ntarikSagaH // 36 atIva hi purI ramyA dvArakA vAsavakSayAt / avadhyaH sarvabhUtAnAM bhaumaH sa narako'suraH / mahArNavaparikSiptA paJcaparvatazobhitA // 23 niSUdayitvA taM pApaM kSipramAgantumarhasi // 37 tasyAM devapurAbhAyAM sabhA kaanycntornnaa| ityuktaH puNDarIkAkSo devarAjena kezavaH / sudAzArhIti vikhyAtA yojanAyutavistRtA // 24 pratijajJe mahAbAhurnarakasya nibarhaNam // 38 tatra vRSNyandhakAH sarve raamkRssnnpurogmaaH| tataH sahaiva zakreNa zaGkhacakragadAsibhRt / lokayAtrAmimAM kRtsnAM parirakSanta Asate // 25 pratasthe garuDenAtha satyabhAmAsahAyavAn // 39 tatrAsIneSu sarveSu kadAcidbharatarSabha / krameNa sapta skandhAnsa marutAM sahavAsavaH / divyagandho vavau vAyuH puSpavarSa papAta ha // 26 pazyatAM yadusiMhAnAmUrdhvamAcakrame balI // 40 tataH kilakilAzabdaH prbhaajaalaabhisNvRtH|| vAraNendragataH zakro garuDastho janArdanaH / muhUrtamantarikSe'bhUttato bhUmau pratiSThitaH / / 27 / vidUrasthau prakAzete sUryAcandramasAviva // 41 madhye tu tejasastasya pANDuraM gjmaasthitH| athAntarikSe gandharvairapsarobhizca mAdhavaH / vRto devagaNaiH sarvairvAsavaH pratyadRzyata // 28 / stUyamAno yathA zakraH krameNAntaradhIyata // 42 harivaMza 22 - 169 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91. 43 ] harivaMze [ 92.9 samAdhAyetikartavyaM vAsavo vibudhAdhipaH / cakradvidhAkRtaM tasya zarIramapatadbhuvi / svameva bhavanaM prAyAtkRSNaH prAgjyotiSaM yayau // 43 vibhaktaM krakaceneva gireH zRGgaM dvidhA kRtam / / 57 so'gryAnrakSogaNAnhatvA narakasya mahAbalAn / bhUmistu patitaM putraM nirIkSyAdAya kuNDale / kSurAntAnmauravAnpAzAnSasahasrAndadarza ha // 44 upAtiSThata govindaM vacanaM cedamabravIt // 58 saMchidya pAzAnsarvAMstAnmuraM hatvA sahAnvayam / dattastvayaiva govinda tvayaiva vinipaatitH| zilAsaMghAnatikramya nisundamavapothayat / / ime te kuNDale deva prajAstasyAnupAlaya / / 59 yaH sahasrasamAstvekaH sarvAndevAnapothayat // 45 ___ iti zrIharivaMze ekanavatitamo'dhyAyaH // 91 // yathA devAsuraM yuddhamabhavadbharatarSabha / nAnApraharaNAkINaM tathA ghoramavartata // 46 tataH zArGgavinirmuktairnAnAvagairmahAzaraiH / vaizaMpAyana uvAca / garuDastho mahAbAhurnijaghAna mahAsurAn // 47 nihatya narakaM bhaumaM vaasvopmvikrmH| .. mahAlAGgalanirbhinnAH zarakhaDganipAtitAH / vAsavAvarajo viSNurdadarza narakAlayam // 1 vinezurdAnavAstatra samAsAdya janArdanam / / 48 athArthagRhamAsAdya narakasya jnaardnH| . keciccakrAginirdagdhA dAnavAH peturambarAt / dadarza dhanamakSayyaM ratnAni vividhAni ca // 2 saMnikarSagatAH kecidgatAsuvikRtAnanAH / / 49 maNimuktApravAlAni vaidUryasya ca saMcayAn / taM jaghAna mahAghoraM hayagrIvaM mahAsuram / mahArajatakUTAni tathA vajrasya saMcayAn // 3. apAratejA durdharSaH sarvayAdavanandanaH // 50 jAmbUnadamayAnyatra zAtakumbhamayAni ca / madhye lohitagaGgasya bhagavAndevakIsutaH / pradIptajvalanAbhAni zItarazmiprabhANi ca / alakAyAM virUpAkSaM pApmAnaM puruSottamaH / / 51 zayanAni mahArhANi tathA siMhAsanAni ca // 4 aSTau zatasahasrANi dAnavAnAM paraMtapaH / hiraNyavarNaM ruciraM zItarazmisamaprabham / nihatya puruSavyAghraH prAgjyotiSamupAdravat / dadarza ca mahacchatraM varSamANamivAmbudam // 5 taM ca paJcajanaM ghoraM narakasya mahAsuram // 52 jAtarUpasya zubhrasya dhArAH zatasahasrazaH / tataH prAgjyotiSaM nAma dIpyamAnamiva shriyaa| varuNAdAhRtaM pUrva narakeNeti naH zrutam // 6 puramAsAdayAmAsa tatra yuddhamabhUnmahat // 53 yAdRzaM tu gRhe dRSTaM narakasya dhanaM bahu / tatrAsInnarakeNAsya yuddha paramadAruNam / na vai rAjJA kubereNa na zakreNa yamena ca / yatsamAsena vakSyAmi tanme nigadataH zRNu // 54 ratnasaMnicayastAdRgdRSTapUrvo na ca zrutaH / / 7 trAsanaH surasaMghAnAM narakaH puruSottamam / hate bhaume nisunde ca hayagrIve ca dAnave / yodhayAmAsa tejasvI madhuvanmadhusUdanam // 55 upaninyustatastAni ratnAnyantaHpurANi ca // 8 muhUrta yodhayAmAsa narakaM madhusUdanaH / dAnavA hataziSTA ye kozasaMcayarakSiNaH / / athogracakrazcakreNa pradIptenAkarohidhA // 56 kezavAya mahArhANi yAnyarhati janArdanaH // 9 - 170 - Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92. 10] viSNuparva [92. 38 dAnavA UcuH / dadarza pRthulazroNIH saMruddhA girikndre| imAni maNiratnAni vividhAni vasUni ca / narakeNa samAnItA rakSyamANAH samantataH // 24 bhImarUpAzca mAtaGgAH pravAlavikRtAGkazAH // 10 triviSTapasame deze tiSThantamaparAjitam / hemasUtramahAkakSyAzcApatomarazAlinaH / nivasantyo yathA devyaH sukhinyaH kAmavarjitAH / / rucirAbhiH patAkAbhirvasAnA vividhAH kuthAH // parivatrurmahAbAhumekaveNIdharAH striyH| te ca viMzatisAhasrA dvistAvatyaH kareNavaH / sarvAH kASAyavAsinyaH sarvAzca niytendriyaaH||26 aSTau zatasahasrANi dezajAzcottamA hayAH // 12 vratopavAsatanvaGgathaH kAGkSantyaH kRSNadarzanam / goSu cApi kRto yAvatkAmastava janArdana / sametya yadusiMhasya sarvAzcakruH striyo'JjalIn // tAvatIH prApayiSyAmo vRSNyandhakanivezanam // 13 narakaM nihataM jJAtvA muraM caiva mahAsuram / AvikAni ca sUkSmANi zayanAnyAsanAni c|| hayagrIvaM nisundaM ca tAH kRSNaM paryavArayan // 28 kAmavyAhAriNazcaiva pakSiNaH priyadarzanAH // 14 te cAsAM rakSiNo vRddhA dAnavA yadunandanam / candanAgarukASThAni tathA kAlIyakAnyapi / kRtAJjalipuTAH sarve praNipeturvayodhikAH // 29 vasu yatriSu lokeSu dharmeNAdhigataM tvayA / tAsAM paramanArINAmRSabhAkSaM nirIkSya tm| prApayiSyAma tatsarva vRSNyandhakanivezanama // 15 sarvAsAmeva saMkalpaH patitvenAbhavattataH // 30 devagandharvaratnAni pannagAnAM ca yadvasu / tasya candropamaM vaktramudIkSya niyatendriyAH / tAni santIha sarvANi narakasya nivezane // 16 saMprahRSTA mahAbAhumidaM vacanamabruvan // 31 sa tatsarvaM hRSIkezaH pratigRhma parIkSya ca / satyaM bata purA vAyurihAsmAnvAkyamabravIt / sarvamAhArayAmAsa dAnavairikAM purIm // 17 sarvabhUtarutajJazca devarSirapi nAradaH // 32 tatastadvAruNaM chatraM svayamutkSipya mAdhavaH / viSNurnArAyaNo devaH zaGkhacakragadAsibhRt / * hiraNyavarSa varSantamAruroha vihaMgamam // 18 sa bhaumaM narakaM hatvA bhartA ca bhavitA hi sH|| garuDaM patatAM zreSThaM muurtimntmivaambudm| supriyaM bata pazyAmazvirazrutamariMdamam / tato'bhyayAgirizreSThamabhito maNiparvatam // 19 darzanena kRtArthA hi vayamadya mahAtmanaH // 34 tatra puNyA vadurvAtA hyabhavaMzcAmalAH prabhAH / tatastAH sAntvayAmAsa pramadA vAsavAnujaH / maNInAM hemavarNAnAmabhibhUya divAkaram // 20 sarvAH kamalapatrAkSIdRSTyA vAcA ca mAdhavaH // 35 tatra vaidUryavarNAni dadarza madhusUdanaH / yathArhataH sAntvayitvA samAbhASya ca kezavaH / satoraNapatAkAni dvArANi zayanAni ca // 21 yAnaiH kiMkarasaMyuktairuvAha madhusUdanaH // 36 vidyugrathitameghAbhaH prababhau mnniprvtH| kiMkarANAM sahasrANAM rakSasAM vAtaraMhasAm / hemacitravimAnaizca prAsAdairupazobhitaH // 22 zibikAM vahatAM tatra nirghoSaH sumahAnabhUt // 37 tatra tA varahemAmA dadarza madhusUdanaH / tasya parvatamukhyasya zRGgaM yatparamArcitam / gandharvAsuramukhyAnAM priyA duhitarastathA // 23 / vimalArkendusaMkAzaM maNikAJcanatoraNam // 38 - 171 - Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92. 39 ] harivaMze [ 92..68 sapakSigaNamAtaGgaM savyAlamRgapannagam / tatrAditimupAsyantImapsarobhiH samantataH / zAkhAmRgagaNairjuSTaM suprastarazilAtalam // 39 dazAte mahAtmAnau mahAbhAgAM taponvitAm // 54 nyaGkabhizca varAhaizca rurubhizca niSevitam / tataste kuNDale dattvA vavande tAM zacIpatiH / saprapAtamahAsAnuM vicitrazikharadrumam // 40 janArdanaM puraskRtya karma caiva zazaMsa tat // 55 atyadbhutamacintyaM ca mRgavRndaviloDitam / aditistau sutau prItyA pariSvajyAbhinandya ca / jIvaMjIvakasaMdhaizca barhibhizca ninAditam / / 41 AzIbhiranurUpAbhirubhAvabhyavadattadA // 56 tadapyatibalo viSNurdobhyA'mutpATya bhAsvaram / paulomI satyabhAmA ca prItyA paramayA yute / AropayAmAsa tadA garuDe pakSiNAM vare // 42 agRhNItAM varArhAyA devyAzca caraNau zubhau // 57 maNiparvatazRGgaM ca sabhAryaM ca janArdanam / te cApyabhyavadatpremNA devamAtA yazasvinI / uvAha lIlayA pakSI garuDaH patatAM varaH // 43 yathAvadabravIcaiva janArdanamidaM vacaH // 58 sa pakSabalavikSepairmahAdrizikharopamaH / adhRSyaH sarvabhUtAnAmavadhyazca bhaviSyasi / . . dikSu sarvAsu saMhAdaM janayAmAsa pakSirAT // 44 yathaiva devarAjo'yamajito lokapUjitaH // 59 ArujanparvatAprANi pAdapAMzca samAkSipan / satyabhAmottamA strINAM subhagA sthirayauvanA / saMjahAra mahAbhrANi vijahAra ca kAnicit // 45 jarAM na yAsyati vadhUryAvattvaM kRSNa maanussH||60 viSayaM samatikramya devayozcandrasUryayoH / evamabhyarcitaH kRSNo devamAtrA mahAbalaH / yayau vAtajavaH pakSI janArdanavaze sthitaH / / 46 devarAjAbhyanujJAto ratnazca pratipUjitaH // 61 : sa merugirimAsAdya devagandharvasevitam / vainateyaM samAruhya sahitaH satyabhAmayA / devasadmAni sarvANi dadarza madhusUdanaH // 47 devAkrIDAnparikrAmanpUjyamAnaH surarSibhiH // 62 vizveSAM marutAM caiva sAdhyAnAM ca narAdhipa / sa dadarza mahAbAhurAkrIDe vAsavasya ha / bhrAjamAnAnyatikrAmadazvinozca paraMtapaH // 48 divyamabhyarcitaM caityaM pArijAtaM mahAdrumam // 63 prApya puNyakRtAM lokAndevalokamariMdamaH / / nityapuSpadharaM divyaM puNyagandhamanuttamam / zakrasadma samAsAdya praviveza janArdanaH // 49 yamAsAdya janaH sarvo jAti smarati paurvikIm / / avatIrya sa tAAttu dadarza vibudhAdhipam / saMrakSyamANaM devaistaM prasahyAmitavikramaH / prItazcaivAbhyanandattaM devarAjaH zatakratuH // 50 utpATyAropayAmAsa viSNustaM vai mahAdrumam / / 65 pradAya kuNDale divye vavande taM tdaacyutH| so'pazyatsatyabhAmAM ca divyAmapsarasaM hariH / sabhAryo vibudhazreSThaM narazreSTho janArdanaH // 51 tataH prAyAhAravatIM vAyujuSTena vai pathA / / 66 so'rcito devarAjena ratnaizca pratipUjitaH / zrutvA taddevarAjastu karma kRSNasya vai tadA / satyabhAmA ca paulomyA yathAvadabhinanditA // 52 / anumene mahAbAhuH kRtaM karmeti cAbravIt // 67 vAsavo vAsudevazca sahitau jagmatustataH / sa pUjyamAnastridazairmaharSigaNasaMstutaH / adityA bhavanaM puNyaM devamAturmaharddhimat // 53 / pratasthe dvArakAM kRSNo devalokamariMdamaH // 68 - 172 - sapa Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92. 69 ] viSNuparva [ 93. 26 so'bhipatya mahAbAhurdIrghamadhvAnamalpavat / prAkAreNArkavarNena zAtakaumbhena rAjatA / pUjito devarAjena dadRze yAdavIM purIm // 69 cayamUrdhni niviSTena dyAM yathaivAbhramAlayA // 12 tathA karma mahatkRtvA bhgvaanvaasvaanujH| kAnanainandanaprakhyaistathA caitrarathopamaiH / upAyAhArakAM viSNuH zrImAngaruDavAhanaH // 70 babhau cAruparikSiptA dvArakA dyaurivaambubhiH|| 13 bhAti raivatakaH zailo ramyasAnuguhAjiraH / iti zrIharivaMze dvinavatitamo'dhyAyaH // 92 // pUrvasyAM dizi lakSmIvAnmaNikAzcanatoraNaH // 14 dakSiNasyAM latAveSTaH paJcavarNI virAjate / vaizaMpAyana uvAca / indraketupratIkAzaH pazcimasyAM tathAkSayaH // 15 dadarzAtha purI kRSNo dvArakAM garuDe sthitaH / uttarAM dizamatyarthaM vibhUSayati veNumAn / devasadmapratIkAzAM samantAtpratinAditAm // 1 mandarAdripratIkAzaH pANDuraH pArthivarSabha // 16 maNiparvatayAtrAM hi gate devakinandane / citrakambalavaNaM ca pAJcajanyavanaM mahat / vizvakarmANamAhUya devarAjo'bravIdidam // 2 sarvartukavanaM caiva bhAti raivatakaM prati // 17 priyamicchasi cetkartuM mahyaM zilpavatAM vara / latAveSTaM samantAttu meruprabhavanaM mahat / kRSNapriyArthaM bhUyastvaM kariSyasi manoharAm // 3 bhAti bhArgavanaM caiva puSpakaM ca mahadvanam // 18 udyAnavanasaMbAdhAM dvArakAM svargasaMnibhAm / akSakai/jakaizcaiva mandAraizcopazobhitam / kuruSva vibudhazreSTha yathA mama purI tathA // 4 zatAvartavanaM caiva karavIrakarambhi ca // 19 yatkicitriSu lokeSu ratnabhUtaM prpshysi| bhAti caitrarathaM caiva nandanaM ca maharnam / tena saMyajyatAM kSipraM purI dvAravatI tvayA // 5 ramaNaM bhAvanaM caiva veNumadvai samantataH // 20 kRSNo hi surakAryeSu sarveSu satatotthitaH / vaidUryapatrairjalajaistathA mandAkinI nadI / saMgrAmAMnghorarUpAMzca vigAhati mahAbalaH // 6 bhAti puSkariNI ramyA pUrvasyAM dizi bhArata // 21 tAmindravacanAdgatvA vizvakarmA purI tataH / sAnavo bhUSitAstatra kezavasya priyaiSibhiH / alaMcakre samantAdvai yathendrasyAmarAvatI // 7 bahubhirdevagandharvaizvoditairvizvakarmaNA // 22 tAM dadarza dazArhANAmIzvaraH pakSivAhanaH / mahAnadI dvAravatIM pnycaashdbhirmhaamukhaiH| vizvakarmakRtairdivyairabhiprAyairalaMkRtAm // 8 praviSTA puNyasalilA bhAvayantI samantataH // 23 tAM purI dvArakAM dRSTvA vibhurnArAyaNo hariH / aprameyAM mahotsedhAmagAdhaparikhAyutAm / dRSTaH sarvArthasaMpannaH praveSTamupacakrame // 9 prAkAravarasaMpannAM sudhApANDuralepanAm // 24 so'pazyadRkSaSaNDAMzca ramyAndRSTimanoharAn / tIkSNayatrazataghnIbhiryazrajAlaizca bhUSitAm / dvArakAM prati dAzArha zcitritAM vizvakarmaNA // 10 / Ayasaizca mahAcakrairdadRze dvArakAM purIm // 25 padmaSaNDAkulAbhizca haMsasevitavAribhiH / aSTau rathasahasrANi nagare kiMkiNIkinAm / gaGgAsindhuprakAzAbhiH parikhAbhirvRtAM purIm // 11 / samucchritapatAkAni yathA devapure tathA // 26 -178 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93. 27] harivaMze [93.58 aSTayojanavistIrNAmacalAM dvAdazAyatAm / satyabhAmA punarvezma yadAvasata pANDuram / . dviguNopanivezAM ca dadRze dvArakAM purIm / / 27 vicitramaNisopAnaM tadvidurbhogavAniti / aSTamArgamahAkakSyAM mahASoDazacatvarAm / vimalAdityavarNAbhiH patAkAbhiralaMkRtam // 40 ekamArgaparikSiptAM sAkSAduzanasA kRtAm / vyaktasaMjavanoddezo yazcaturdiGamahAdhvajaH / striyo'pi yasyAM yudhyerankimu vRSNimahArathAH // 28 sa ca prAsAdamukhyo yo jAmbavatyA vibhUSitaH / vyUhAnAmuttamA mArgAH sapta caiva mahApathAH / prabhayAbhyabhavatsarvAMstAnanyAnbhAskaro yathA // 41 tatra vai vihitAH sAkSAdvividhA vizvakarmaNA / udydbhaaskrvrnnaabhstyorntrmaashritH|| tasminpuravarazreSTha dAzArhANAM yazasvinAm // 29 vizvakarmakRto divyaH kailAsazikharopamaH // 42 vezmAni jahaSe dRSTvA tato devakinandanaH / jAmbUnada ivAdIptaH pradIptajvalanopamaH / kAzcanairmaNisopAnarupetAni nRharSaNaiH // 30 sAgarapratimastiSThanmerurityabhivizrutaH // 43 bhImaghoSamahAghoSaiH prAsAdavaracatvaraiH / tasmingAndhArarAjasya duhitA kulazAlinI / / samucchritapatAkAni pAriplavanibhAni ca // 31 gAndhArI bharatazreSTha kezavena nivezitA // 44 kAJcanAprANi bhAsvanti merukUTanibhAni ca / padmakUTamiti khyAtaM padmavaNaM mahAprabham / pANDupANDurazRGgaizca zAtakumbhaparicchadaiH / subhImAyA mahAkUTa vAsaM suparamArcitama // 45 ramyasAnuguhAzRGgairvicitrariva parvataiH // 32 sUryaprabhastu prAsAdaH sarvakAmaguNairyutaH / pazcavarNasavarNaizca puSpavRSTisamaprabhaiH / / lakSmaNAyAH kuruzreSTha nirdiSTaH zArGgadhanvanA // 46 parjanyatulyanirghoSairnAnArUpairivAdribhiH // 33 vaidUryamaNivarNAbhaH prAsAdo haritaprabhaH / daavaagnijvlitprkhyairnirmitairvishvkrmnnaa| yaM viduH sarvabhUtAni paramityeva bhArata // 47 AlikhadbhirivAkAzamaticandrArkabhAsvaraiH // 34 vAsaM taM mitravindAyA devrssignnpuujitm| tairdAzAhaimahAbhAgairbabhAse bhvnhrdaiH| mahiSyA vAsudevasya bhUSaNaM teSu vezmasu // 48 vAsudevendraparjanyaihamegheralaMkRtA // 35 yastu prAsAdamukhyo'tra vihito vizvakarmaNA / dadRze dvArakA cArumedhai?riva saMvRtA / atIva saumyaH so'pyAsIdviSThitaH parvato yathA / sAkSAdbhagavato vezma vihitaM vizvakarmaNA / / 36 sudattAyA nivAsaM taM prazastaM sarvadaivataiH / dadRze vAsudevasya caturyojanamAyatam / mahiSyA vAsudevasya ketumAniti vishrutH|| 50 tAvadeva ca vistIrNamaprameyaM mahAdhanaiH // 37 tatra prAsAdamakhyo vai yaM tvaSTA vidadhe svayam / prAsAdavarasaMpannairyuktaM jagati parvataiH / yojanAyataviSkambhaH sarvaratnamayaH zubhaH // 51 yazcakAra mahAbhAgastvaSTA vAsavacoditaH // 38 sa zrImAnvirajo nAma vyarAjattatra suprabhaH / prAsAdaM caiva hemAbhaM sarvabhUtamanoharam / upasthAnagRhaM yatra kezavasya mahAtmanaH // 52 meroriva gireH zRGgamucchritaM kAJcanaM mahat / / tasminsuvihitAH sarve rukmadaNDAH patAkinaH / rukmiNyAH pravaraM vAsaM vihitaM vizvakarmaNA // 39 / sadane vAsudevasya mArgasaMjavanadhvajAH / - 174 - Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98. 58 ] viSNuparva [ 94. 10 ratnajAlAni tatraiva tatra tatra nivezitAH // 53 tatraiva gajayUthAni pure gomahiSAstathA / AhRtya yadusiMhena vaijayanto'calo mahAn / nivAsazca kRtastatra varAhamRgapakSiNAm // 66 haMsakUTasya yacchRGgamindradyumnasaraH prati / puryAM tasyAM tu ramyAyAM prAkAro vai hiraNmayaH / SaSTitAlasamutsedhamadhayojanamAyatam // 54 vyaktaM kiSkuzatotsedho vihito vizvakarmaNA // 67 sakinaramahAnAgaM tadapyamitatejasA / tena te ca mahAzailAH saritazca sarAMsi ca / pazyatAM sarvabhUtAnAmAnItaM lokavizrutam // 55 / parikSiptAni bhaumena vanAnyupavanAni ca // 68 AdityapathagaM yattu meroH zikharamuttamam / . iti zrIharivaMze trinavatitamo'dhyAyaH // 93 // jAmbUnadamayaM divyaM triSu lokeSu vizrutam / tadapyutpATya kRSNArthamAnItaM vizvakarmaNA / / 56 bhrAjamAnamatIvomaM sauSadhivibhUSitam / / vaizaMpAyana uvAca / tadindravacanAttvaSTA AnayatkAryahetunA / evamAlokayAmAsa dvArakAM vRSabhekSaNaH / pArijAtastu tatraiva kezavenAhRtaH svayam // 57 apazyatsvagRhaM kRSNaH prAsAdazatazobhitam // 1 nIyamAne hi tatrAsIdyuddhamadbhutakarmaNaH / maNistambhasahasrANAmayutairvidhRtaM sitam / kRSNasya ye'bhyarakSastaM devAH pAdapamuttamam / toraNairkhalanaprakhyairmaNividrumarAjataiH / puNDarIkazatairjuSTaM vimAnaizca hiraNmayaiH / / 58 tatra tatra prabhAsadbhizcitrakAJcanavedikaiH // 2 vihitA vAsudevArtha brahmasthalamahAdrumAH / prAsAdastatra sumahAnkRSNopasthAniko'bhavat / padmAkulajalopetA ratnasaugandhikotpalAH / sphATikastambhavidhRto vistIrNaH sarvakAJcanaH // 3 maNihemaplavAkIrNAH puSkariNyaH sarAMsi ca // 59 padmAkulajalopetA raktasaugandhikotpalAH / tAsAM paramakUlAni zobhayanti mahAdrumAH / maNihemanibhAzcitrA ratnasopAnabhUSitAH // 4 sAlAstAlAH kadambAzca zatazAkhAzca rohinnaaH||60 / mattabarhiNasaMdhaizca kokilaizca sdaamdaiH| ye ca haimavatA vRkSA ye ca meruruhaastthaa| babhUvuH paramopetA vApyazca vikacotpalAH // 5 AhRtya yadusiMhAyaM vihitA vizvakarmaNA // 61 vizvakarmakRtaH zailaH prAkArastasya vezmanaH / raktapItAruNaprakhyAH zvetapuSpAzca pAdapAH / vyaktakiSkuzatotsedhaH parikhAyUthaveSTitaH // 6 sarvartuphalasaMpannAsteSu kAnanasaMdhiSu / / 62 tadgRhaM vRSNisiMhasya nirmitaM vizvakarmaNA / samAkulajalopetAH pItazarkaravAlukAH / mahendravezmapratimaM samantAdardhayojanam / / 7 tasminpuravare nadyaH prasannasalilA hRdAH // 63 tatastaM pANDuraM zaurimUrdhni tisstthngrutmtH| puSpAkulajalopetA nAnAdrumalatAkulAH / prItaH zaGkhamupAdhmAsIdviSatAM lomaharSaNam // 8 aparAzcAbhavannadyo hemazarkaravAlukAH // 64 tasya zaGkhasya zabdena sAgarazcakSubhe bhRzam / mattabarhiNasaMdhaizca kokilaizca sdaamdaiH|| rarAsa ca nabhaH kRtsnaM taccitramabhavattadA // 9 babhUvuH paramopetAstasyAM puryAM tu pAdapAH / / 65 / pAJcajanyasya nirghoSaM saMzrutya kukurAndhakAH / - 175 - Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94. 10 ] harivaMze [95. 10 vizokAH samapadyanta garuDasya ca darzanAt // 10 hAraizcandrAMzusaMkAzairmaNibhizca mahAprabhaiH // 25 zaGkhacakragadApANiM garuDasyopari sthitam / pUrvamabhyarcitAzcaiva vasudevena tAH striyaH / dRSTvA jahRSire bhaumA bhAskaropamatejasam // 11 devakyA saha rohiNyA revatyA cAhukena ca // 26 tatastUryapraNAdazca bherINAM ca mahAsvanaH / satyabhAmottamA strINAM saubhAgyenAbhavattadA / siMhanAdazca saMjajJe sarveSAM puravAsinAm // 12 kuTumbasyezvarI tvAsIdrukmiNI bhISmakAtmajA // tataH sarve dazAzci sarve ca kukurAndhakAH / tAsAM yathAhaM hANi prAsAdazikharANi ca / prIyamANAH samAjagmurAlokya madhusUdanam // 13 Adideza gRhAnkRSNaH paribahAMzca puSkalAn // 28 vasudevaM puraskRtya bherIzaGkharavaiH saha / iti zrIharivaMze caturnavatitamo'dhyAyaH // 9 // ugraseno yayau rAjA vAsudevanivezanam // 14 AnandinI paryacaratsveSu vezmasu devkii| rohiNI ca yathoddezamAhukasya ca yAH striyaH // 15 vaizaMpAyana uvaac| .. tataH kRSNaH suparNena svaM nivezanamabhyayAt / tataH saMpUjya garuDaM vAsudevo'numAnya ca / cacAra ca yathoddezamIzvarAnucaro hariH // 16 sakhivaJcopagRyainamanujajJe gRhaM prati // 1 avatIrya gRhadvAri kRSNastu yadunandanaH / so'nujJAto hi satkRtya praNamya ca janArdanam / yathArha pUjayAmAsa yAdavAnyAdavarSabhaH // 17 UrdhvamAcakrame pakSI yatheSTaM gaganecaraH // 2 rAmAhukagadAkrUrapradyumnAdibhirarcitaH / sa pakSavAtasaMkSubdhaM samudraM makarAlayam / : praviveza gRhaM zaurirAdAya maNiparvatam // 18 kRtvA vegena mahatA yayau pUrva mahodadhim // 3 taM ca zakrasya dayitaM pArijAtaM mahAdrumam / kRtyakAla upasthAsya ityuktvA garuDe gate / pravezayAmAsa gRhaM pradyumno rukmiNIsutaH // 19 kRSNo dadarza pitaraM vRddhamAnakaduMdubhim // 4 te'nyonyaM dadRzubhImA dehabandhAnamAnuSAn / ugrasenaM ca rAjAnaM baladevaM ca mAdhavaH / pArijAtaprabhAvena tato mumudire janAH // 20 kAzyaM sAMdIpani caiva brahmagAgyaM tathaiva ca // 5 taiH stUyamAno govindaH prahRSTairyAdavezvaraiH / anyAMzca vRddhAnvRSNInAM tAMzca bhojAndhakAMstathA / praviveza gRhaM zrImAnvihitaM vizvakarmaNA // 21 ratnapravekairdAzArho vIryalabdhaistadArcayat // 6 tato'ntaHpuramadhye tacchikharaM maNiparvatam / hatA brahmadviSaH sarve jayantyandhakavRSNayaH / nyavezayadameyAtmA vRSNibhiH sahito'cyutaH // 22 raNAtpratinivRtto'yamakSato madhusUdanaH // 7 taM ca divyaM drumazreSTha pArijAtamamitrajit / iti catvararathyAsu dvAravatyAM supUjitaH / aya'marcitamavyapramiSTe deze nyavezayat // 23 cAkriko ghoSayAmAsa puruSo mRSTakuNDalaH // 8 anujJAya tato jJAtInkezavaH paravIrahA / tataH sAMdIpani pUrvamupagamya janArdanaH / tAH striyaH pUjayAmAsa saMkSiptA narakeNa yaaH||24 / vavande vRSNinRpatimAhukaM vinyaanvitH|| 9 vastrairAbharaNairbhogai sIbhirdhanasaMcayaiH / athAzruparipUrNAkSamAnandagatacetasam / - 176 - Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95. 10 ] viSNuparva [96. 20 vavande saha rAmeNa pitaraM vAsavAnujaH // 10 naitaccitraM mahAbAho tvayi devakinandana // 5 tataH zeSAnabhikramya satkRtya ca yathArhataH / / yatkRtvA duSkaraM karma devairapi suduSkaram / sarveSAM nAma jagrAha dAzArhANAmadhokSajaH // 11 lAlayeH svajanaM bhogai ratnaizca svayamarjitaiH // 6 tataH sarvANi divyAni sarvaratnamayAni ca / tataH sarvadazArhANAmAhukasya ca yAH striyaH / AsanAgryANi vivizurupendrapramukhAstadA // 12 prIyamANAH sabhA jagmurvAsudevadidRkSayA // 7 tatastaddhanamakSayyaM kiMkarairyatsamAhRtam / devakIsaptamA devyo rohiNI ca zubhAnanA / sabhA samAnayAmAsuH puruSAH kRSNazAsanAt // 13 dadRzuH kRSNamAsInaM rAmaM caiva mahAbhujam // 8 tataH sa mAnayAmAsa dAzArhAnyadusattamAn / tau tu pUrvamatikramya rohiNImabhivAdya c| sarvAnduMdubhizabdena pUjayiSyaJjanArdanaH / / 14 abhyavAdayatAM devau devakI rAmakezavau // 9 tAmAsanavatI ramyAM maNividrumatoraNAm / sA tAbhyAmRSabhAkSAbhyAM putrAbhyAM zuzubhe'dhikam / sudAzArhI sudAzArhA vivizuH kRSNazAsanAt // aditirdevamAteva mitreNa varuNena ca // 10 tataH puruSasiMhaiH sA yadubhiH sarvato vRtaa| tataH prAptau narAgryau tu tasyA duhitaraM tadA / zuzubhe'bhyadhikaM zubhrA siMhairgiriguhA yathA // 16 ekAnaMzeti yAmAhurnarA vai kAmarUpiNIm // 11 rAmeNa saha govindaH kAJcanaM mahadAsanam / / tathA kSaNamuhUrtAbhyAM yayA jajJe sahezvaraH / ugrasenaM puraskRtya bheje vRSNipuraskRtaH // 17 yatkRte sagaNaM kaMsaM jaghAna puruSottamaH // 12 tatropaviSTAMstAnvIrAnyathAprIti yathAvayaH / sA kanyA vavRdhe tatra vRSNisadmani pUjitA / samAbhASya yaduzreSThAnuvAca madhusUdanaH // 18 putravatpAlyamAnA vai vAsudevAjJayA tadA // 13 iti zrIharivaMze paJcanavatitamo'dhyAyaH // 95 // tAmekAmAhurutpannAmekAnaMzeti mAnavAH / yogakanyAM durAdharSAM rakSArtha kezavasya ca // 14 tAM vai sarve sumanasaH pUjayanti sma yAdavAH / vAsudeva uvAca / devavahivyavapuSA kRSNaH saMrakSito yayA // 15 bhavatAM puNyakIrtInAM tapobalasamAdhibhiH / tAM ca tatropasaMgamya priyAmiva sakhI sakhA / apadhyAnAJca pApAtmA bhaumaH sa narako hataH // 1 dakSiNena karAgreNa parijagrAha mAdhavaH // 16 mokSitaM bandhanAdguptaM kanyApuravaraM mahat / tathaiva rAmo'tibalastAM pariSvajya bhAvinIm / maNiparvatamutpATya zikharaM caitadAhRtam // 2 mU[pAghrAya savyena parijagrAha pANinA // 17 ayaM dhanaughaH sumahAnkikarairAhRto mayA / dadRzustAM priyAM madhye bhaginI rAmakRSNayoH / IzA bhavantastasyeti tAnuktvA virarAma ha // 3 rukmapadmakaravyagrAM zriyaM padmAlayAmiva // 18 tacchrutvA vAsudevasya bhojavRSNyandhakA vcH| athAkSatamahAvRSTyA puSpaizca vividhaiH shubhaiH| jahapuDheSTalomAnaH pUjayanto janArdanam // 4 avakIrya ca lAjaistAM striyo jagmuryathAgatam // 19 UcuzcainaM nRvIrAste kRtaanyjliputtaasttH| tataste yAdavAH sarve pUjayanto janArdanam / harivaMza 23 - 177 - Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96. 20 ] harivaMze [96, 49 upopavivizuH prItAH prazaMsanto'dbhutaM kRtam // 20 kAliyazca mahAnAgo durAdharSo mahAbalaH / pUjyamAno mahAbAhuH paurANAM rativardhanaH / krIDatA vAsudevena nirjito yamunAhade // 35 vijahAra mahAkIrtidevairiva sa taiH saha // 21 akarasya ca pratyakSaM yannAgabhavane prbhuH| samAsIneSu sarveSu yAdaveSu janArdanam / pUjyamAnastadA nAgairdivyaM vapuradhArayat / / 36 niyogAtridazendrasya nArado'bhyAgamatsabhAm // 22 zItavAtAditA gAzca dRSTvA kRSNena dhiimtaa| so'tha saMpUjitaH pUjyaH zUraistairyadupuMgavaiH / dhRto govardhanaH zailaH saptarAtraM mahAtmanA / kare saMspRzya govindaM viveza mahadAsanam // 23 zizunA vAsudevena gavAM trANArthamicchatA / / 37 sukhopaviSTastAnvRSNInupaviSTAnuvAca ha / tathA suduSTo'tibalo mahAkAyo narAntakRt / AgataM zakravacanAjAnIdhvaM mAM nararSabhAH // 24 gopatirvAsudevena nihato'riSTakaH kSitau // 38 zRNudhvaM rAjazArdUlAH kRSNasyAsya parAkramam / dhenukaH sa mahAkAyo dAnavaH sumahAbalaH / yAni karmANi kRtavAnbAlyAtprabhRti kezavaH // 25 nihato vAsudevena gavAM trANAyaM durmatiH // 39 ugrasenasutaH kaMsaH sarvAnnirmathya bAndhavAn / sunAmAnamamitraghnaM sarvasainyapuraskRtam / rAjyaM jagrAha durbuddhirbadhvA pitaramAhukam // 26 vRkairvidrAvayAmAsa grahItuM samupAgatam // 40 samAzritya jarAsaMdhaM zvazuraM kulapAMsanaH / rauhiNeyena saMgamya vane vicaratA punaH / bhojavRSNyandhakAnsarvAnavamanyata durmatiH // 27 gopaveSadhareNaiva kaMsasya bhayamAhRtam // 41 jJAtikArya cikIrSastu vasudevaH pratApavAn / tathA vanagataH zauridaMSTrAyudhabalaM hayam / ugrasenasya rakSArthaM svaputraM paryarakSata // 28 pragrahaM bhojarAjasya jaghAna puruSottamaH // 42 sa gopaiH saha dharmAtmA mathuropavane vasan / pralambazca mahAkAyo rauhiNeyena dhImatA / atyadbhutAni karmANi kRtavAnmadhusUdanaH // 29 dAnavo muSTinaikena kaMsAmAtyo nipAtitaH // 43 pratyakSaM zUrasenAnAM zrUyate mahadadbhutam / / etau hi vasudevasya putrau surasutopamau / yathAnena zayAnena zakaTAntaracAriNA // 30 vavRdhAte mahAtmAnau brahmagAryeNa saMskRtau // 44 rAkSasI nihatA raudrA shkuniivessdhaarinnii| janmaprabhRti cApyetau gAryeNa paramarSiNA / pUtanA nAma ghorA sA mahAkAyA bhhaablaa| yAthAtathyena vijJAya saMskAraM pratipAditau // 45 viSadigdhaM stanaM kSudrA prayacchantI mahAtmane // 31 yadA vimau narazreSThau sthitau yauvanagau mukhe / dadRzustAM vinihatAM rAkSasI te vanecarAH / siMhazAvAvivodIrNau mattau haimavatau yathA // 46 punarjAto'yamityAhuruktastasmAdadhokSajaH // 32 tato manAMsi gopInAM haramANau mahAbalau / atyadbhutamidaM cAsIdyacchizuH puruSottamaH / AstAM goSThacarau vIrau devputrsmdyutii|| 47 pAdAGguSThena zakaTaM krIDamAno vyaloDayat // 33 / naitau jave vA yuddhe vA krIDAsu vividhAsu vA / dAmnA colUkhale baddho viprakurvankumArakAn / nagdagopasya gopAlAH zekuH pratisamIkSitum // 48 dAmodara iti khyAto vasudevasutastataH // 34 | vyUDhoraskau mahAbAhU sAlaskandhAvivodgatau / -178 - Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96. 49 ] viSNuparva [97.4 zrutvemau vyathitaH kaMso matribhiH sahito'bhavat // yatkRtaM yadusiMhena devairapi suduHsaham nAzakacca yadA kaMso grahItuM balakezavau / karma tatkezavAdanyaH kartumarhati kaH pumAn // 64 nijagrAha tataH krodhAdvasudevaM sabAndhavam // 50 yaddhi nAdhigataM pUrvaiH prahAdabalizambaraiH / sahogasenena tadA coravadgADha bandhanam / tadidaM zauriNA vittaM prApitaM bhavatAmiha // 65 kAlaM mahAntavasakRtkRcchramAnakaduMdubhiH // 51 etena muramAkramya daityaM paJcajanaM tthaa| kaMsastu pitaraM badhvA zUrasenAzazAsa h| zailasaMghAnatikramya nisundaH sagaNo hataH // 66 jarAsaMdhaM samAzritya tathaivADhatibhISmakau // 52 narakazca hato bhaumaH kuNDale cAhRte shubhe| kasyacittvatha kAlasya mathurAyAM mahotsavam / prAptaM ca divi deveSu kezavena mahadyazaH // 67 pinAkinaM samuddizya kaMsazcakre narAdhipaH // 53 / vItazokabhayAbAdhAH kRssnnbaahublaashryaaH| tatra mallAH samApeturnAnAdezyA vizAM pate / yajantu bahubhiryajJairyAdavA vItamatsarAH // 68 nartakA gAyakAzcaiva kuzalA nRttasAmasu // 54 devAnAM sumahatkAryaM kRtaM kRSNena dhiimtaa| tataH kaMso mahAtejA raGgavATaM mahAdhanam / kSipramAvedaye cedaM bhavatAM bhadramastu vaH // 69 kuzalaiH kArayAmAsa zilpibhiH saadhunisstthitaiH||55 yadiSTaM vo yaduzreSThAH kartAsmi tadatandritaH / tatra maJcasahasrANi paurajAnapadairjanaiH / bhavatAmasmi yUyaM ca mama yuSmAsvahaM sthitaH // 70 samAkIrNAnyadRzyanta jyotirbhirgaganaM yathA // 56 iti saMbodhayankRSNamabravItpAkazAsanaH / bhojarAjaH zriyA juSTaM rAjamaJcaM maharddhimat / / mAmapraiSItsurazreSThaH prItAstuSTAstathA vayam // 71 Aruroha tataH kaMso vimAnaM sukRtI yathA // 57 yatra hrIH zrIH sthitA tatra yatra zrIstatra saMnatiH / raGgadvAre gajaM mattaM prabhUtAyudhakalpitam / saMnatihIMstathA zrIzca nityaM kRSNe mahAtmani // 72 zUrairadhiSThitaM kaMsaH sthApayAmAsa vIryavAn // 58 iti zrIharivaMze SaNNavatitamo'dhyAyaH // 96 // yadA hi sa mahAbhojo rAmakaSNau samAgatau / zuzrAva puruSavyAghrau sUryAcandramasAviva // 59 tadAprabhRti yatto'bhUdrakSAM prati narAdhipaH / nArada uvAca / na ca zete sukhaM rAtrau rAmakRSNau vicintayan // sAditA mauravAH pAzA nisundanarako htau| zrutvA tu rAmakuSNau ca taM samAjamanuttamam / kRtaH kSemaH punaH panthAH puraM prAgjyotiSaM prati // 1 ubhau vivizaturvIrau zArdUlau govrajaM yathA // 61 zauriNA pRthivIpAlAstrAsitAH spardhino yudhi / tataH praveze saMruddhau rakSibhiH purussrssbhau| dhanuSazca ninAdena pAzcajanyasvanena ca // 2 hatvA kuvalayApIDaM ssaadinmriNdmau| meghaprakhyairanIkaizca dAkSiNAtyAbhirakSitAm / avamRdya durAdharSoM raGgaM vivizatustadA // 62 / rukmiNImAjahArAzu kezavo vRSNipuMgavaH // 3 cANUrAndhrau viniSpiSya kezavena balena c| tataH parjanyaghoSeNa rathenAdityavarcasA / augraseniH sa duSTAtmA sAnujo vinipaatitH||63 | uvAha mahiSIM bhojAM zaGkhacakragadAsibhRt // 4 - 179 - 97 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97. 5 ] harivaMze [97.35 jArUthyAmAhRtiH krAthaH zizupAlazca nirjitaH / paryastAM pRthivIM kRtsnA sAzvAM sarathakuJjarAm / vaktrazca saha sainyena zatadhanvA ca durjayaH // 5 veNudArikRte yatnAjjigAya puruSottamaH // 20 indradyumno hataH kopAdyavanazca kazerumAn / avApya tapaso vIrya balamojazca mAdhavaH / hataH saubhapatiH sAlvaH saubhazca dRDhadhanvanA / / 6 pUrvadehe jahArAyaM balestribhuvanaM hariH // 21 parvatAnAM sahasraM ca cakreNa puruSottamaH / vajrAzanigadAzRGgaistrAsayadbhizca daanvaiH| vikIrya puNDarIkAkSo ghumatsenamapothayat // 7 yasya nAdhigato mRtyuH puraM prAgjyotiSaM prati / / 22 mahendrazikhare caiva nimeSAntaracAriNau / abhibhUtazca kRSNena sagaNaH sa mahAbalaH / jaghAna yo naravyAghro rAvaNasyAbhitazcarau // 8 baleH putro mahAvIryo bANo draviNavattaraH / / 23 irAvatyAM mahAbhojAvagnisUryasamau yudhi / pIThaM tathA mahAbAhaH kaMsAmAtyaM janArdanaH / gopatistAlaketuzca nihatau zArGgadhandhanA // 9 paiThikaM cAsilomAnaM nijaghAna mahAbalaH / / 24 akSaprapatane caiva nimihaMsazca dAnavau / jambhamairAvataM cApi virUpaM ca mahAyazAH / . . ubhau tAvapi kRSNena sarASTrau vinipAtitau // 10 jaghAna puruSavyAghraH zambaraM cArimardanaH / / 25 dagdhA vArANasI caiva kezavena mahAtmanA / tathA nAgapati toye kAliyaM ca mahaujasam / sAnubandhaH sarASTrazca kAzInAmadhipo hataH // 11 nirjitya puNDarIkAkSaH preSayAmAsa sAgaram // 26 vijitya ca yamaM saMkhye zaraiH saMnataparvabhiH / saMjIvayAmAsa mRtaM putraM saaNdiipnestthaa| athaindrasenirAnItaH kRSNenAdbhutakarmaNA // 12 nirjitya puruSavyAghro yamaM vaivasvataM hariH // 27 sahitaH sarvayAdobhiH sAgareSu mahAbalaH / evameSa mahAbAhuH zAstA sarvadurAtmanAm // 28 prApya lohitakUTAni kRSNena varuNo jitaH // 13 nihatya narakaM bhaumamAhRtya maNikuNDale / mahendrabhavane jAto devairgupto mhaatmbhiH| devamAturdadau cApi prItyarthaM vajrapANinaH / / 29 acintayitvA devendraM pArijAtadrumo hRtaH // 14 evaM sa devadaityAnAM surANAM ca mahAyazAH / pANDyaM pauNDaM ca matsyaM ca kaliGgaM ca jnaardnH| bhayAbhayakaraH kRSNaH sarvalokezvaro vibhuH / / 30 jaghAna sahitAnsarvAnvaGgarAjaM tathaiva ca // 15 saMsthApya dharmAnmatryeSu yajJairiSTvAptadakSiNaiH / eSa caikazataM hatvA raNe rAjJAM mahAtmanAm / / kRtvA devArthamamitaM svasthAnaM pratipatsyate // 31 gAndhArImAvahaddhImAnmahiSIM priyadarzanAm // 16 kRSNo bhogavatI ramyAsRSikAntAM mahAyazAH / tathA gANDIvadhanvAnaM krIDantaM mdhusuudnH|| dvArakAmAtmasAtkRtvA samudraM gamayiSyati // 32 jigAya bharatazreSThaM kuntyAH pramukhato vibhuH // 17 bahuratnasamAkIrNA caityayUpazatAGkitA / droNaM drauNiM kRpaM karNa bhImasenaM suyodhanam / dvArakA varuNAvAsaM pravekSyati sakAnanA / / 33 cakrAnuyAte sahitAJjigAya puruSottamaH // 18 / tAM sUryasadanaprakhyAM matajJaH zArGgadhanvanaH / babhrozca priyamanvicchazaGkhacakragadAsibhRt / visRSTAM vAsudevena sAgaraH plAvayiSyati // 34 sauvIrarAjasya sutAM prasahya hRtavAnprabhuH // 19 / surAsuramanuSyeSu nAsInna bhavitA kacit / - 180 - Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97. 35] viSNuparva [ 98. 17 ya imAmAvasetkazcidanyatra madhusUdanAt // 35 mitravindA ca kAlindI jAmbavatyatha pauravI / evameSa dazArhANAM vidhAya vidhinA vidhim / subhImA ca tathA mAdrI raukmiNeyAnimAJzRNu // 4 viSNurnArAyaNaH somaH sUryazca bhavitA svayam / / 36 pradyumnaH prathamo jajJe zambarAntakaraH sutH| aprameyo'niyojyazca yatrakAmagamo vshii| dvitIyazcArudeSNazca vRSNisiMho mahArathaH // 5 modatyeSa sadA bhUtairbAlaH krIDanakairiva / / 37 cArubhadro bhadracAruH sudaMSTro druma eva ca / na pramAtuM mahAbAhuH zakyo'yaM madhusUdanaH / suSeNazcAruguptazca cAruvindazca cArumAn / paraM hyaparametasmAdvizvarUpAnna vidyate // 38 cArubAhuH kaniSThazca kanyA cArumatI tathA // 6 stavyo'yamevaM zatazastathA zatasahasrazaH / jajJire satyabhAmAyAM bhAnurbhImarathaH kSupaH / anto hi karmaNAmasya dRSTapUrvo na kenacit // 39 rohito dIptimAMzcaiva tAmrajAkSo jalAntakaH / evametAni karmANi shishrmdhyvyaastthaa| . catasro jajJire teSAM svasAro garuDadhvajAt // 7 kRtavAnpuNDarIkAkSaH saMkarSaNasahAyavAn // 40 jAmbavatyAH suto jajJe sAmbaH samitizobhanaH / ityuvAca purA vyAsastapodIrgheNa cakSuSA / mitravAnmitravindazca mitravatyapi cAGganA // 8 mahAyogI mahAbuddhiH.sarvapratyakSadarzivAn // 41 mitravAhaH sunIthazca nagnajityAH prajAH zRNa / iti saMstUya govindaM mahendravacanAdRSiH / bhadrakAro bhadravindaH kanyA bhadravatI tathA // 9 yadubhiH pUjitaH sarvairidastridivaM gataH // 42 sudattAyAstu zaibyAyAH saMgrAmajidajAyata / tatastadvasu govindo didezAndhakavRSNiSu / satyajitsenajiccaiva tathA zUraH sapatnajit // 10 yathArha puNDarIkAkSo vidhivanmadhusUdanaH // 43 subhImAyAH suto mAdyA vRkAzvo vRkanirvRtiH / yAdavAzca dhanaM prApya vidhivadbhUridakSiNaiH / / kumAro vRkadIptizca lakSmaNAyAH prajAH zRNu // 11 yajJairiSTvA mahAtmAno dvArakAmAvasanpurIm // 44 gAtravAngAtraguptazca gAtravindazca vIryavAn / . ' iti zrIharivaMze saptanavatitamo'dhyAyaH // 97 // jajJire gAtravantyete bhaginyAnujayA saha // 12 azrutazca suto jajJe kAlindyAH zrutasattamaH / janamejaya uvAca / azrutaM zrutasenAyai pradadau madhusUdanaH // 13 taM pradAya hRSIkezastAM bhAyAM mudito'bravIt / bahUnAM strIsahasrANAmaSTau bhAryAH prakIrtitAH / eSa vAmubhayorastu dAyAdaH zAzvatIH samAH // 14 tAsAmapatyAnyaSTAnAM bhagavAnpratravItu me // 1 bRhatyAM tu gadasyAhuH zaibyAyAmaGgadaM sutam / vaizaMpAyana uvAca / utpannaM kumudaM caiva zvetaM zvetAM tathAGganAm // 15 aSTau mahiSyaH putriNya iti prAdhAnyataH smRtAH / agAvahaH sumitrazca zucizcitrarathastathA / sarvA vIraprajAyinyastAsvapatyAni me zRNu // 2 citrasenaH sute cAsya citrA citravatI tathA // 16 rukmiNI satyabhAmA ca devI nagnajitI tathA / / vanastambasya jajJAte stambaH stambavanazca ha / sudattA ca tathA zaibyA lakSmaNA cAruhAsinI // 3 / upAsaGgasya tu sutau vajraH sukSipra eva ca // 17 - 181 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98. 18 ] harivaMze [99. 11 kauzikyAM sutasomAyAM yoghiSThiyAM yudhisstthirau| jahAra kRSNasya sutaM zizuM vai kAlazambaraH // 3 kApAlI garuDazcaiva jajJAte citrayodhinI / / 18 viditaM tacca kRSNasya devamAyAnuvartinaH / pradyumnasya suto yastu vaidA raajsttmH| tato na nigRhItaH sa dAnavo yuddhadurmadaH // 4 aniruddho raNe yoddhA jajJe sa mRgaketanaH // 19 sa mRtyunA parItAyurmAyayAbhijahAra tam / revatyAM baladevasya jajJAte nizaTholmukau / doAmutkSipya nagaraM svaM jagAma mahAsuraH // 5 bhrAtarau devasaMkAzAvubhau puruSasattamau // 20 anapatyA tu tasyAsIdbhAryA ruupgunnaanvitaa| sutanuzca narAcI ca zaurerAstAM prigrhH| nAmnA mAyAvatI nAma mAyeva zubhadarzanA // 6 pauNDazca kapilazcaiva vAsudevasya tau sutau // 21 / dadau taM vAsudevasya putraM putramivAtmajam / narAcyAM kapilo jajJe pauNDazca sutanoH sutH|| tasyA mahidhyA nAthinyA dAnavaH kAlacoditaH // 7 tayornRpo'bhavatpauNDaH kapilazca vanaM yayau // 22 sA taM saMvardhayAmAsa kANi kamalalocanam / turyAM samabhavadvIro vsudevaanmhaablH| mAyAzcAsmai dadau sarvA dAnavIH kAmamohitA // 8 jarA nAma niSAdAnAM prabhuH sarvadhanuSmatAm // 23 sa yadA yauvanasthastu pradyumnaH kAmadarzanaH / / kAzyA supAvaM tanayaM lebhe sAmbAttarasvinam / / cikIrSitajJo nArINAM sarvAstravidhipAragaH // 9 sAnorvajro'niruddhasya vajrastvAdAvajAyata / / 24 taM sA mAyAvatI kAntaM kAmayAmAsa kAminI / vajrAjajJe prativahaH sucArustasya cAtmajaH / iGgitaizcApi vIkSantI prAlobhayata sasmitA // 10 anamitrAcchinirjajJe kaniSThAdvRSNinandanAt // 25 prasajjantIM tu tAM devIM babhASe cAruhAsinIm / zinestu satyavAgjajJe satyakazca mahArathaH / mAtRbhAvaM parityajya kimevaM vartase'nyathA // 11 satyakasyAtmajaH zUro yuyudhAnastvajAyata / / 26 aho duSTasvabhAvAsi strItvena clmaansaa| asaGgo yuyudhAnasya bhUmistasyAbhavatsutaH / yA putrabhAvamutsRjya mayi kAmAtpravartase // 12 bhUmeyugaMdharaH putra iti vaMzaH samApyate // 27 nanu te'haM sutaH saumye ko'yaM zIlavyatikramaH / iti zrIharivaMze assttnvtitmo'dhyaayH|| 98 // tattvamicchAmyahaM devi kathitaM kastvayaM vidhiH||13 vidyutsaMpAtacapalaH svabhAvaH khalu yoSitAm / yA nareSu prasajante nagAgreSu ghanA iva // 14 janamejaya uvAca / yadi te'haM sutaH saumye yadi vA nAtmajaH shubhe| ya eSa bhavatA pUrvaM shmbrnetyudaahRtH| kathitaM tattvamicchAmi kimidaM te cikIrSitam // pradyumnaH sa kathaM janne zambaraM tadbhavIhi me // 1 evamuktA tu sA bhIruH kAmena vythitendriyaa| vaizaMpAyana uvAca / priyaM provAca vacanaM vivikte kezavAtmajam // 16 rukmiNyAM vAsudevasya lakSmIkAmo dhRtavrataH / na tvaM mama sutaH saumya nApi te zambaraH pitaa| zambarAntakaro jajJe pradyumnaH kAmadarzanaH // 2 rUpavAnasi vikrAntastvaM jAtyA vRSNinandanaH / taM saptarAne saMpUrNe nizIthe sUtikAgRhAt / / putrastvaM vAsUdevasya rukmiNyA nandivardhanaH // 17 -182 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99. 18] viSNuparva [99.46 divase saptame bAlo jaatmaatro'pvaahitH| prakSantyo hRSTavadanAH pibantyo nayanAsavam // 32 sUtikAgAramadhyAttvaM zizuruttAnazAyitaH // 1.8 taM vIDitamukhaM dRSTvA sajjamAnaM pade pade / mama bharnA hRto vIra blviiryprvrtinaa| abhavannigdhasaMkalpAH prahRSTAH kRSNayoSitaH // 33 pituste vAsudevasya dharSayitvA gRhaM mahat / rukmiNI tveva taM dRSTvA zokArtA putragRddhinI / pAkazAsanakalpasya hRtastvaM zambareNa ha // 19 sapatnIzatasaMkIrNA sabASpA vAkyamabravIt // 34 sA ca te karuNaM mAtA tvAM baalmnushoctii| dhanyAyAH khalvayaM putro dIrghAyuH priyadarzanaH / atyarthaM zrAmyate vIra vivatsA saurabhI yathA // 20 IdRzaH kAmasaMkAzo yauvane prathame sthitaH // 35 sa hi zakrAdapi mahAnpitA te garuDadhvajaH / jIvaputrA tvayA putra kA sA bhAgyavibhUSitA / iha tvAM nAbhijAnAti bAlamevApavAhitam // 21 kimarthaM cAmbudazyAma sabhAryastvamihAgataH // 36 kAnta vRSNikumArastvaM na hi tvaM zambarAtmajaH / asminvayasi suvyaktaM pradyumno mama putrkH| vIra naivaMvidhAnputrAndAnavA janayanti hi / / 22 bhavedyadi na nItaH syAtkRtAntena balIyasA // 37 tato'haM kAmayAmi tvAM na hi tvaM janito mayA / vyaktaM vRSNikumAro'yaM na mithyA mama tarkitam / rUpaM te saumya pazyantI sIdAmi hRdi durbalA // vijJAto'smi mayA cidvairvinA cakraM janArdanaH / / yanme vyavasitaM kAnta yacca me hRdi vartate / / mukhaM nArAyaNasyeva kezAH kezAnta eva ca / tanme manasi vArSNeya pratisaMdhAtumarhasi // 24 mUrdhavakSobhujaistulyo halinaH zvazurasya me // 39 eSa te kathitaH saumya sadbhAvastvayi yo mama / kastvaM vRSNikulaM sarva vapuSA dyotayansthitaH / yathA na mama putrastvaM na putraH zambarasya ca // 25 aho janArdanasyAsya divyA tvamaparA tanuH // 40 zrutvaitannikhilaM sarvaM mAyAvatyA prabhASitam / etasminnantare kRSNaH sahasA praviveza h| cakrAyudhAtmajaH kruddhaH zambaraM sa samAhvayat // 26 nAradasya vacaH zrutvA zambarasya vadhaM prati // 41 samastamAyAmAyAjJo vikrAntaH samare'vyayaH / so'pazyattaM sutaM jyeSThaM siddhaM manmathalakSaNaiH / aSTamyAM nihato yuddhe mAyayA kAlazambaraH // 27 snuSAM mAyAvatIM caiva hRSTacetA janArdanaH // 42 tamRkSavante nagare nihatyAsurasattamam / so'bravItsahasA devIM rukmiNI devatAmiva / gRhya mAyAvatI devIM svAmagacchatpurI pituH // 28 ayaM te devi saMprAptaH putrazcApadharaH prabhuH // 43 so'ntarikSagato bhUtvA mAyayA zIghravikramaH / anena zambaraM hatvA mAyAyuddhavizAradam / AjagAma purI ramyAM rakSitAM tejasA pituH / / 29 hatA mAyAzca tAH sarvA yAbhirdevAnabAdhata / / 44 so'ntarikSAtprapatitaH kezavAntaHpure zizuH / / satI ceyaM zubhA sAdhvI bhAryA vai tanayasya te| mAyAvatyA saha tayA rUpavAniva manmathaH // 30 / mAyAvatIti vikhyAtA zambarasya gRhoSitA / tasmiMstatrAvapatite mahiSyaH kezavasya yAH / mA ca te zambarasyeyaM patnItyevaM vyathA bhavet // vismitAzcaiva hRSTAzca bhItAzcaivAbhavaMstadA // 31 / manmathe tu gate nAzaM gate cAnaGgatAM puraa| . tatastaM kAmasaMkAzaM kAntayA saha saMgatam / kAmapatnI hi kanyaiSA kAmakAmA ratiH shubhaa| - 183 - Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99. 46 ] harivaMze [ 100. 24 mAyArUpeNa taM daityaM mohayatyasakRcchubhA // 46 te parvataM raivatakaM parivAryAvanIzvarAH / na caiSA tasya kaumAre vaze tiSThati shobhnaa| vivizuryojanADhyAsu svAsu svAsvavanISvatha // 10 AtmamAyAmayaM rUpaM kRtvA zambaramAvizat / / 47 tataH zrImAndRSIkezaH saha yAdavapuMgavaiH / patnyeSA mama putrasya snuSA tava vraanggnaa| samIpaM mAnavendrANAM niryayau kamalekSaNaH // 11 lokakAntasya sAhAyyaM kariSyati manomayama // 48 sa teSAM naradevAnAM madhye mdhunissuudnH| pravezayainAM bhavanaM pUjyA hyeSA snuSA mama / vyarAjata yaduzreSThaH zaradIva nabhaHzazI // 12 cirapranaSTaM ca sutaM bhajasva punarAgatam / / 49 sa tatra samudAcAraM yathAsthAnaM yathAvayaH / iti zrIharivaMze ekonazatamo'dhyAyaH // 99 // kRtvA siMhAsane kRSNaH kAJcane niSasAda ha // 13 rAjAno'pi yathAsthAnaM niSedurvi vidheSvatha / 100 siMhAsaneSu citreSu pITheSu ca janAdhipAH // 14 vaizaMpAyana uvAca / sa yAdavanarendrANAM samAjaH zuzubhe tadA / . ' hRto yadaiva pradyumnaH shmbrennaatmghaatinaa| surANAmasurANAM ca sadane brahmaNo yathA // 15 tameva mAsaM sAmbastu jAmbavatyAmajAyata // 1 teSAM citrAH kathAstatra pravRttAstatsamAgame / bAlyAtprabhRti rAmeNa mAneSu viniyojitaH / yadUnAM pArthivAnAM ca kezavasyopazRNvataH // 16 rAmAdanantaraM caiva mAnitaH sarvavRSNibhiH // 2 etasminnantare vAyurvavau megharavoddhataH / jAtamAtre tataH kRSNaH zubhaM tatpuramAvizat / tumulaM durdinaM cAsItsavidyutstanayitnumat // 17 nihatAmitrasAmantaH zakrodyAnaM yathAmaraH // 3 tadurdinatalaM bhittvA nAradaH pratyadRzyata / yAdavIM ca zriyaM dRSTvA svAM zriyaM dveSTi vAsavaH / saMveSTitajaTAbhAro vINAsaktaina bAhunA // 18 janArdanabhayAJcaiva na zAnti lebhire nRpAH // 4 sa papAta narendrANAM madhye pAvakavarcasAm / kasyacittvatha kAlasya pure vaarnnsaahvye| nArado'gnizikhAkAra; zrImAJzakrasakho muniH // 19 duryodhanasya yajJe vai sameyuH sarvapArthivAH // 5 tasminbhUmau nipatite nArade munipuMgave / tAM zrutvA mAdhavI lakSmI saputraM ca janArdanam / tadudbhUtamahAmeghaM durdinaM vyapakRSyata / 20 purI dvArAvatIM caiva niviSTAM sAgarAntare // 6 so'vagAhya narendrANAM madhyaM sAgarasaMnibham / dUtaistaiH kRtasaMdhAnAH pRthivyAM sarvapArthivAH / AsanasthaM yaduzreSThamuvAca muniravyayaH // 21 zriyaM draSTaM hRSIkezamAjagmuH kRSNamandiram // 7 Azcarya khalu devAnAmekastvaM puruSottama / duryodhanamukhAH sarve dhRtarASTravazAnugAH / dhanyazcAsi mahAbAho loke nAnyo'sti kazcana // pANDavapramukhAzcaiva dhRSTadyumnAdayo nRpAH // 8 . evamuktaH smitaM kRtvA pratyuvAca muniM prabhuH / pANDyacolakaliGgezA bAhrIkA draviDAH zakAH / / Azcaryazcaiva dhanyazca dakSiNAbhiH sahetyaham // 23 akSauhiNIH prakarSanto daza cASTau ca bhUmipAH / / evamukto munizreSThaH prAha madhye mahIkSitAm / AjagmuryAdavapurI govinda japAlitAm // 9 kRSNa paryAptavAkyo'smi gamiSyAmi yathAgatam // - 184 - Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100. 25 ] viSNuparva [ 100. 53 taM prasthitamabhiprekSya pArthivAH praahuriishvrm| / yA tvamevaM mahAdehaiH zvApadairupazobhitA / guhyaM matramajAnanto vacanaM nAraderitam / / 25 hradinI sAgaraM yAsi rakSantI tApasAlayAn // 40 Azcarya ityabhihito dhanyo'sIti ca mAdhava / evamuktA tato gaGgA rUpiNI pratyabhASata / dakSiNAbhiH sahetyevaM pratyukte'pi ca nArade // 26 nAradaM devagandharva zakrasya dayitaM dvijam // 41 kimetannAbhijAnImo divyaM matrapadaM mahat / / nAhaM dhanyA dvijazreSTha nApyAzcaryopazobhitA / yadi zrAvyamidaM kRSNa zrotumicchAma tattvataH // 27 tava satye niviSTasya vAkyaM mAM pratibAdhate // 42 tAnuvAca tataH kRSNaH sarvAnpArthivapuMgavAn / lokAzcaryakaro loke dhanyazcaivArNavo dvija / zrotavyaM nAradastveSa dvijo vaH kathayiSyati // 28 yatrAhamiva vistIrNAH zatazo yAnti nimngaaH||43 brahi nArada tattvArthaM zrAvyantAM pRthivIkSitaH / so'haM tripathagAvAkyaM zrutvArNavamupasthitaH / yattvayAbhihitaM vAkyaM mayA ca pratibhASitam // 29 AzcaryaH khalu lokAnAM dhanyazcAsi mahArNava / sa pIThe kAzcane zubhre sUpaviSTaH svalaMkRtaH / tena khalvasi yonistvamambhasA salilezvaraH // 44 prabhavaM tasya vAkyasya pravaktumupacakrame // 30 sthAne tvA vArivAhinyaH sarito lokabhAvanAH / zrUyatAM bho nRpazreSThA yAvantaH stha samAgatAH / imAH samabhigacchanti panyo loknmskRtaaH||45 asya praznasya mahato yathA pAramahaM gataH / / 31 samudrastvevamuktastu tato mAmabravIdvacaH / ahaM kadAcidgaGgAyAstIre trissvnnaatithiH| svaM jalaughatalaM bhittvA vyutthitaH pavaneritaH // 46 carAmyekaH kSapApAye saMdRzyati divAkare // 32 mA maivaM devagandharva nAsmyAzcaryo dvijottama / apazyamazmakUTAbhaM kapAladvayadehinam / vasudheyaM mune dhanyA yatrAhamupari sthitaH / krozamaNDalavistAraM tAvadvRttaM samantataH / / 33 Rte tu pRthivIM loke kimAzcaryamataH param // 47 caturazcaraNasaMzliSTaM klinnaM zaivalapaGkilam / so'haM sAgaravAkyena kSiti kSititale sthitaH / mama vINAkRtiM kUrma gajacarmacayopamam // 34 kautUhalasamAviSTo hyabruvaM jagato gatim // 48 so'haM taM pANinA spRSTvA proktavAJjalacAriNam / dharitri dehinAM yonirdhanyA khalvasi zobhane / tvamAzcaryazarIro'si kUrma dhanyazca me mataH // 35 AzcaryA cAsi bhUteSu mahatyA kSamayA yute // 49 yastvamevamabhedyAbhyAM kapAlAbhyAM samAvRtaH / tena khalvasi lokAnAM dharaNI manujAraNiH / toye carasi niHzaGkaH kiMcidapyavicintayan // 36 / kSamA tvattaH prasUtA ca karma cAmbaragAminAm // 50 sa mAmuvAcAmbucaraH kUrmo mAnuSavatsvayam / tato bhUH stutivAkyena sA mayoktena lajjitA / kimAzcayaM mayi mune dhanyazcAhaM kathaM vibho // 37 vihAya sahajaM dhairyamatha mAM pratyabhASata // 51 gaGgeyaM nimnagA dhanyA kimAzcaryamataH param / devagandharva mA maivaM saMgrAmakalahapriya / yatrAhamiva sattvAni carantyayutazo jale // 38 nAsmi dhanyA na cAzcaryA pArakyeyaM dhRtirmama // so'haM kutUhalAviSTo nadIM gnggaamupsthitH| ete dhanyA dvijazreSTha parvatA dhArayanti mAm / dhanyAsi tvaM nadIzreSThe nityamAzcaryadarzane // 39 / eSvAzcaryANi dRzyante ete lokasya setavaH // 53 harivaMza 24 - 185 - Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100. 54 ] harivaMze [ 100.83 so'haM pRthivyA vAkyena prvtaansmupsthitH|| dhanyA bhavantaH puNyAzca nityamAzcaryavizrutAH / dhanyA bhavanto dRzyante bahvAzcaryAzca bhUdharAH // 54 AdhArAzcaiva viprANAmevamAha prajApatiH // 69 kAzcanasyAgraratnasya dhAtUnAM ca vishesstH| svayaMbhavo'pIha paraM bhavatsu prazna aahitH| tena ratnAkarAH sarve bhavanto bhuvi zAzvatAH // 55 yuSmatparataraM nAsti zrutyA vA tapasApi vA // 70 mama tvetadvacaH zrutvA parvatAstasthuSAM varAH / pratyUcuste tato vAkyaM vedA mAmabhitaH sthitAH / UcurmI sAntvayuktAni vacAMsi vanazobhitAH // 56 AzcaryAzcaiva dhanyAzca yajJAzcAtmaparAyaNAH // 71 brahmarSe na vayaM dhanyA nApyAzcaryANi santi naH / yajJArthe tu vayaM sRSTAH sRSTA yena sma nArada / brahmA prajApatirdhanyaH sa cAzcaryaH sureSvapi // 57 tadasmAkaM parA yajJA na vayaM svavaze sthitAH / so'haM pitAmahaM gatvA sarvaprabhavamavyayam / svayaMbhuvo'pIha parA vedAnAM ca parA gatiH / / 72 tasya vAkyasya paryAyaM paryAptamiva lakSaye // 58 tato'hamabruvaM yajJAngRhasthAgnipuraskRtAn / / 73 so'haM svayaMbhuvaM devaM lokayoni caturmukham / bho yajJAH paramaM tejo yuSmAsu khalu lakSyate / pAraMparyAdupagataH praNAmAvanatAnanaH // 59 brahmaNAbhihitaM vAkyaM yanme vedairiheritam // 74 so'haM vAkyasamAptyarthaM zrAvayAmyAtmayoninam / AzcaryametallokeSu bhavadbhayo nAdhigamyate / Azcaryo bhagavAneko dhanyazca jagato guruH // 60 dhanyAH khalu bhavanto ye dvijAtInAM svavaMzinaH / / 75 na kiMcidanyatpazyAmi bhUtaM yadbhavatA samam / tena khalvagnayastRptiM yuSmAbhiryAnti tarpitAH / tvattaH sarvamidaM jAtaM jagatsthAvarajaMgamam // 61 bhAgaizca tridazAH sarve mantraizcaiva maharSayaH // 76 sadevadAnavA mA loke bhUtendriyAtmakAH / agniSTomAdayo yajJA mama vAkyAdanantaram / bhavanti sarvadeveza dRzyaM sarvamidaM vapuH // 62 pratyUcuAM paraM vAkyaM sarve yUpadhvajAH sthitAH // 77 tena khalvasi devAnAM devadevaH sanAtanaH / Azcaryazabdo nAsmAsu dhanyazabdo'pi vA mune / teSAmevAsi yatsraSTA lokAnAmapi saMbhavaH // 63 AzcayaM paramaM viSNuH sa hyasmAkaM parA gatiH // 78 tato mAmAha bhagavAnbrahmA lokapitAmahaH / yadAjyaM vayamaznImo hutamagniSu pAvanam / dhanyAzcaryAzritairvAkyaiH kiM mAM nArada bhaassse||64 tatsarvaM puNDarIkAkSo lokamUrtiH prayacchati // 79 AzcayaM paramaM vedA dhanyA vedAzca nArada / so'haM viSNorgatiM prepsuriha saMpatito bhuvi / ye lokAndhArayanti sma vedAstattvArthadarzinaH // 65 dRSTazcAyaM mayA viSNurbhavadbhirabhisaMvRtaH // 80 RksAmayajuSAM satyamatharvaNi ca yanmatam / yanmayAbhihito hyeSa tvamAzcarya janArdana / tanmayaM viddhi mAM vipra dhRto'haM tairmayA ca te // 66 dhanyazvAsIti bhavatAM madhyastho hyatra pArthivAH // 81 pArameSTyena vAkyena codito'haM svayaMbhuvA / pratyukto'hamanenAdya vAkyasyAsya yaduttaram / vedopasthAnikAM cakre matiM saMkrAntavistarAm // 67 dakSiNAbhiH sahetyevaM paryAptaM vacanaM mama / / 82 so'haM svayaMbhuvacanAdvedAnvai samupasthitaH / / yajJAnAM hi gatirviSNuH sarveSAM sahadakSiNaH / uvAca cainAMzcaturo matrapravacanArcitAn // 68 / dakSiNAbhiH sahetyevaM prazno mama samAptavAn / / 83 -186 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100. 84 ] viSNuparva [ 101. 18 kUrmeNAbhihitaM pUrva pAraMparyAdihAgatam / kRSNaM vijJApayAmAsa paritrAhIti cAbravIt // 8 sadakSiNe'sminpuruSe tadvAkyaM paryayAgatam // 84 brAhmaNa uvAca / yanmAM bhavantaH pRcchanti vAkyasyAsya vinirNayam / rakSAdhikAro bhavataH parirakSasva mAM vibho| tadetatsarvamAkhyAtaM sAdhayAmi yathAgatam // 85 caturthAMzaM hi dharmasya rakSitA labhate phalam // 9 nArade tu gate svarga sarve te pRthivIkSitaH / vismitAH svAni rASTrANi jagmuH sabalavAhanAH // vAsudeva uvAca / janArdano'pi sahito yadubhiH pAvakopamaiH / | na bhetavyaM dvijazreSTha rakSAmi tvAM kuto'nagha / svameva bhavanaM vIro viveza yadupuMgavaH // 87 behi tattvena bhadraM te yadyapi syAtsuduSkaram // 10 iti zrIharivaMze zatatamo'dhyAyaH // 10 // brAhmaNa uvaac| jAto jAto mahAbAho putro me hriyate vibho| janamejaya uvAca / trayo hRtAzcaturthaM tvaM kRSNa rakSitumarhasi // 11 brAhmaNyAH sUtikAlo'dya tatra rakSA vidhIyatAm / punareva mahAbAho kRSNasya jagatIpateH / yathA dhriyedapatyaM me tathA kuru janArdana // 12 mAhAtmyaM zrotumicchAmi paramaM dvijasattama // 1 na hi me tRptirastIha zRNvatastasya dhImataH / arjuna uvAca / karmaNAmanusaMdhAnaM purANasya mahAtmanaH // 2 tato mAmAha govindo dIkSito'smi kratAviti / vaizaMpAyana uvAca / rakSA ca brAhmaNe kAryA sarvAvasthAgatairapi // 13 zrutvAhamevaM kRSNasya tato'vocaM narottama / nAntaH zakyaM prabhAvasya vaktuM vrssshtairpi| mAM niyojaya govinda rakSiSyAmi dvijaM bhayAt // govindasya mahArAja zrUyatAmidamuttamam // 3 zaratalpe zayAnena bhISmeNa paricoditaH / ityuktaH sa smitaM kRtvA mAmuvAca janArdanaH / zakSyasItyevamuktastu vIDito'smi narAdhipa // 15 gANDIvadhanvA bIbhatsurmAhAtmyaM kezavasya yat // 4 tato mAM vrIDitaM jJAtvA punarAha janArdanaH / rAjJAM madhye mahArAja jyeSThaM bhrAtaramabravIt / / gamyatAM kauravazreSTha zakyate yadi rakSitum // 16 yudhiSThiraM jitAmitramiti tacchRNu kaurava // 5 tvatpurogAzca gacchantu vRSNyandhakamahArathAH / arjuna uvAca / Rte rAmaM mahAbAhuM pradyumnaM ca mahAbalam // 17 purAhaM dvArakAM yAtaH saMbandhInavalokakaH / tato'haM vRSNisainyena mahatA parivAritaH / nyavasaM pUjitastatra bhojavRSNyandhakottamaiH // 6 / tamaprato dvijaM kRtvA prayAtaH saha senayA // 18 tataH kadAciddharmAtmA dIkSito mdhusuudnH|| ekAhena mahAbAhuH zAstradRSTena karmaNA // 7 / iti zrIharivaMze ekottarazatatamo'dhyAyaH // 101 // tato dIkSitamAsInamabhigamya dvijottamaH / - 187 - Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102. 1] harivaMze [ 103.5 vRthA tvaM spardhase nityaM kRssnnenaamitbuddhinaa| arjuna uvAca / yadi syAdiha govindo naitadatyAhitaM bhavet // 15 sumuhUrtena tu vayaM taM grAmaM prApya bhArata / yathA caturthaM dharmasya rakSitA labhate phalam / vizrAntavAhanAH sarve vAsAyopagatAstadA // 1 pApasyApi tathA mUDha bhAgaM prApnotyarakSitA // 16 tato grAmasya madhye'haM niviSTaH kurunandanaH / rakSiSyAmIti coktaM te na ca zaknoSi rakSitum / samantAdvRSNisainyena parikSipya janavrajam // 2 moghaM gANDIvametatte moghaM vIryaM yazazca te // 17 tataH zakunayo dIptA mRgAzca krUrabhASiNaH / akiMciduktvA taM vipraM tato'haM prasthitastadA / dIptAyAM dizi vAzanto bhayamAvedayanti me // 3 saha vRSNyandhakasutairyatra kRSNo mahAdyutiH // 18 saMdhyArAgo japAvarNo bhAnumAMzcaiva niSprabhaH / tato dvAravatIM gatvA dRSTvA madhunighAtinam / papAta mahatI colkA pRthivI cApyakampata // 4 vIDitaH zokasaMtapto govindenopalakSitaH // 19 tAnsamIkSya mahotpAtAndAruNAllomaharSaNAn / sa tu mAM brIDitaM dRSTvA samAzvasya ca mAdhavaH / yogamAjJApayaM tatra janasyotsukacetasaH // 5 sAntvayitvA ca taM vipramidaM vacanamabravIt // 20 yuyudhAnapurogAzca vRSNyandhakamahArathAH / sugrIvaM caiva zaibyaM ca medhapuSpabalAhakau / sarve yuktarathAH sajjAH svayaM cAhaM tathAbhavam / / 6 yojayAzvAniti tadA dArukaM pratyabhASata // 21 gate'rdharAtrasamaye brAhmaNo bhayaviklavaH / Aropya brAhmaNaM kRSNastvavaropya ca dArukam / upAgamya bhayAdasmAnidaM vacanamabravIt / / 7 mAmuvAca tataH zauriH sArathyaM kriyatAmiti // 22 kAlo'yaM samanuprApto brAhmaNyAH prasavasya me / tataH samAtthAya rathaM kRSNo'haM brAhmaNaH sa ca / yattA bhavantastiSThantu na bhavedvazcanA yathA // 8 prayAtAH sma dizaM saumyAmudIcI kauravarSabha // 23 muhUrtAdiva cAzrauSaM kRpaNaM ruditasvanam / iti zrIharivaMze byadhikazatatamo'dhyAyaH // 102 // tasya viprasya bhavane hriyate hriyate iti // 9 athAkAze punarvAcamazrauSaM bAlakasya vai / arjuna uvAca / hAheti hriyamANasya na ca pazyAmi rAkSasam // 10 / tataH parvatajAlAni saritazca sarAMsi c| tato'smAbhistadA tAta zaravaSaiH samantataH / apazyaM samatikramya sAgaraM makarAlayam // 1 viSTambhitA dizaH sarvA hRta eva sa baalkH||11 tato'ryamudadhiH sAkSAdupaninye janArdane / brAhmaNo''rtasvaraM kRtvA hRte tasminkumArake / prAJjaliH samupasthAya kiM karomIti cAbravIt // 2 vAcaH sa paruSAstIvrAH zrAvayAmAsa mAM tadA // 12 pratigRhya tu tAM pUjAM tamuvAca janArdanaH / vRSNayo hatasaMkalpAstathAhaM naSTacetanaH / rathapanthAnamicchAmi dattaM nadanadIpate / / 3 mAmeva hi vizeSeNa brAhmaNaH paryabhASata // 13 athAbravItsamudrastaM prAJjalirgaruDadhvajam / rakSiSyAmIti coktaM te na ca rakSasi me sutm| - prasIda bhagavanmaivamanyo'pyevaM gamiSyati // 4 zRNu vAkyamidaM zeSaM yattvamarhasi durmate // 14 / tvayaiva sthApitaH pUrvamagAdho'smi janArdana / - 188 - Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103.5] viSNuparva [ 103.31 tvayA pravartite gAdhe yAsyAmi gamanIyatAm // 5 tatraivAntarhitAste ca tadAzcaryataraM mama / anye'pyevaM gamiSyanti rAjAno darpamohitAH / asaktaM ca ratho yAti meghajAleSvivAMzumAn // 19 evaM nizcitya govinda yatkSamaM tatsamAcara // 6 tataH kadAciduHkhena rathamUhusturaMgamAH / vAsudeva uvAca / paGkabhUtaM hi timiraM sparzAdvijJAyate'nagha / 20 atha parvatabhUtaM tattimiraM samapadyata / brAhmaNArthe madarthe ca kuru sAgara madvacaH / tadAsAdya hayA rAjaniSprayatnAstataH sthitAH // 21 mAmRte na pumAnkazcidanyastvAM dharSayiSyati // 7 tatazcakreNa govindaH pATayitvA tu tattamaH / athAbravItsamudrastu punareva janArdanam / . AkAzaM darzayAmAsa sthapanthAnamuttamam // 22 abhizApabhayAdbhIto bADhamevaM bhaviSyati // 8 niSkramya tamasastasmAdAkAze darzite tadA / zoSayAmyeSa mArga te yena tvaM tAta yAsyasi / bhaviSyAmIti saMjJA me bhayaM ca vigataM mama // 23 rathena sahasUtena sadhvajena ca kezava // 9 tatastejaH prajvalitamapazyaM vadatAM vara / vAsudeva uvaac| sarvalokaM samAvizya sthitaM puruSavigraham // 24 mayA dattavaraH pUrva na zoSaM tvamihArhasi / taM praviSTo hRSIkezo dIptaM tejonidhiM tdaa| mAnuSAste na jAnIyurvividhAnaratnasaMcayAn // 10 ratha eva sthitazcAhaM sa ca brAhmaNasattamaH // 25 jalaM stambhaya sAdho tvaM tato yAsyAmyahaM rthii| sa muhUrtAttamaH kRSNo nizcakrAma tadA prabhuH / na hi kazcitpramANaM te ratnAtAM vetsyate naraH / / 11 caturo bAlakAngRhya brAhmaNAsyAtmajAMstadA // 26 sAgareNa tathetyukte prasthitAH sma jalena vai| pradadau brAhmaNAyAtha putrAnsaJjinArdanaH / stambhitena yathA bhUmau maNivarNena bhAsvatA // 12 trayaH pUrva hRtA ye ca sadyojAtazca bAlakaH // 27 tato'rNavaM samuttIrya kurUnapyuttarAnvayam / prahRSTo brAhmaNastAta putrAndRSTvA punaH prabho / kSaNena samatikrAntA gandhamAdanameva ca // 13 ahaM ca paramaprIto vismitazcAbhavaM nRpa / / 28 tatastu parvatAH sapta kezavaM samupasthitAH / tato vayaM punaH sarve brAhmaNasya ca te sutAH / jayanto vaijayantazca nIlo rajataparvataH // 14 yathAgatA nivRttAH smaM tathaiva bharatarSabha // 29 mahAmeruH sakailAsa indrakUTazca naamtH| tataH sma dvArakAM prAptAH kSaNena nRpasattama / varNarUpANi bibhranto vividhAnyadbhutAni ca // 15 asaMprApte'rdhadivase vismito'haM tataH punH||30 upasthAya ca govindaM kiM kurmetybrvstdaa| saputraM bhojayitvA taM dvijaM kRSNo mahAyazAH / tAMzcApi pratijagrAha vidhivanmadhusUdanaH // 16 / dhanena tarpayitvA ca gRhaM prAsthApayattadA // 31 tAnuvAca hRSIkezaH praNAmAvanatAnsthitAn / vivaraM gacchato me'dya rathamArgaH pradIyatAm // 17 iti zrIharivaMze vyadhikazatatamo'dhyAyaH // 103 // te kRSNasya vacaH zrutvA pratigRhya ca prvtaaH| pradaduH kAmato mArga gacchato bharatarSabha // 18 - 189 - . Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104. 1] harivaMze [104.. 26 104 ahaM ca kAlo bhUtAnAM dharmazcAhaM prakIrtitaH / arjuna uvAca / cAturvaNyaM matprasUtaM cAturAzramyameva ca // 14 tataH kRSNo bhojayitvA zatAni subahUni ca / catasrazca dizaH sarvA mamaivAtmA caturvidhaH / cAturvedyasya kartAhamiti budhyasva bhArata // 15 viprANAmRSikalpAnAM kRtakRtyo'bhavattadA // 1 tataH saha mayA bhuktvA vRSNibhojaizca sarvazaH / arjuna uvAca / vicitrAzca kathA divyAH kathayAmAsa bhArata // 2 bhagavansarvabhUteza vettumicchAmi te prbho| tataH kathAnte tatrAhamabhigamya jnaardnm| pRcchAmi tvAM prapanno'haM namaste puruSottama // 16 apRcchaM tadyathAvRttaM kRSNaM yadRSTavAnaham // 3 vAsudeva uvAca / kathaM samudraH stabdhodaH kRtaste kamalekSaNa / brahma ca brAhmaNAzcaiva tapaH satyaM ca bhArata / parvatAnAM ca vivaraM kRtaM te kathamacyuta // 4 ukthyaM bRhadrathaM caiva mattastadviddhi pANDava // 17 tamastacca kathaM ghoraM ghanaM cakreNa pATitam / priyaste'haM mahAbAho priyo me'si dhanaMjaya / yacca tatparamaM tejaH praviSTo'smi kutazca tat // 5 vetsyase mAM yathAtathyaM tadvyAkhyAsyAmi te'nagha / / kimarthaM tena te bAlAstadA cApahRtAH prbho| ahaM yajUMSi sAmAni RcazcAtharvaNAni ca / yacca te dIrghamadhvAnaM saMkSiptaM tatkathaM punaH // 6 RSayo devatA yajJA mattejo bharatarSabha // 19 kathaM cAlpena kAlena kRtaM nastadgatAgatam / pRthivI vAyurAkAzamApo jyotizca paJcamam / etatsarvaM yathAvRttamAcakSva mama kezava // 7 candrAdityAvahorAtre pakSA mAsAstathA ksspaaH| vAsudeva uvAca / muhUrtAzca kalAzcaiva kSaNAH saMvatsarAstathA // 20 madarzanArthaM te bAlA hRtAstena mahAtmanA / mantrAzca vividhAH pArtha yAni zAstrANi kAnicit viprArthameSyate kRSNo nAgacchedanyatheti ha // 8 vidyAzca veditavyaM ca mattaH prAdurbhavanti vai // 21 brahmatejomayaM divyamAzcayaM dRSTavAnasi / manmayaM viddhi kaunteya kSayaM sRSTiM ca bhArata / ahaM sa bharatazreSTha mattejastatsanAtanam // 9 saccAsacca mamaivAtmA sadasaMJcaiva yatparam // 22 prakRtiH sA mama parA vyaktAvyaktA ca bhArata / evamukto'smi kRSNena prIyatA bhrtrssbh|| tAM pravizya bhavantIha muktA bharatasattama // 10 tathaiva ca mano nityamabhavanme janArdane // 23 sA sAMkhyAnAM gatiH pArtha yoginAM ca tapasvinAm / etacchrutaM ca dRSTaM ca mAhAtmyaM kezavasya me| tatpadaM paramaM brahma sarva vibhajate jagat // 11 yanmAM pRcchasi rAjendra bhUyazcAto janArdane // 24 mAmeva taddhanaM tejo jJAtumarhasi bhArata / vaizaMpAyana uvaac| samudraH stabdhatoyo'hamahaM stambhayitA jalam // 12 / etacchrutvA kuruzreSTho dharmarAjo yudhiSThiraH / ahaM te parvatAH sapta ye dRSTA vividhAstvayA / / pUjayAmAsa manasA govindaM puruSottamam / / 25 ahaM tamo ghanIbhUtamahameva ca pATakaH // 13 vismitazcAbhavadrAjA saha sarvaiH sahodaraiH / ' - 190 - Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104. 26 ] viSNuparva [ 106.2 rAjabhizca tathAsannairye tatrAsansamAgatAH / / 26 mahAmRdhe mahArAja jitvA jIvanvisarjitaH // 12 nirjitAH pAvakAzcaiva girimadhye mahAtmanA / iti zrIharivaMze caturadhikazatatamo'dhyAyaH // 104 // sAlvazca vijitaH saMkhye saubhazca vinipaatitH||13 vikSobhya sAgaraM sarva pAJcajanyo vazIkRtaH / janamejaya uvAca / hayagrIvazca nihato nRpAzcAnye mahAbalAH // 14 bhUya eva dvijazreSTha yadusiMhasya dhImataH / jarAsaMdhasya nidhane mokSitAH sarvapArthivAH / karmANyaparimeyAni zrotumicchAmi tattvataH // 1 rathena jitvA nRpatIngAndhAratanayA hRtA // 15 zrUyante vividhAni sma adbhutAni mahAdyute / / bhraSTarAjyAzca zokArtAH pANDavAH parirakSitAH / asaMkhyeyAni divyAni prAkRtAnyapi sarvazaH / / 2 dAhitaM ca vanaM ghoraM puruhUtasya khANDavam / / 16 yAnyahaM vividhAnyasya zrutvA prIye mahAmune / gANDIvaM cAgninA dattamarjunAyopapAditam / prayAH sarvazastAta tAni me vaktumarhasi // 3 dautyaM ca tatkRtaM ghoraM vigrahe janamejaya // 17 vaizaMpAyana uvAca / anena yadumukhyena yaduvaMzazca vardhitaH / bahUnyAzcaryabhUtAni kezavasya mahAtmanaH / kuntyAzca pramukha proktA pratijJA pANDavAnprati / karmANyuktAni vai rAjanbhUyazcaiva zrutAni te // 4 nivRtte bhArate yuddha pratidAsyAmi te sutAn / / 18 kathitAni mayA sAdho nAntaM zakyaM hi karmaNAm / mokSitazca mahAtejA nagaH zApAtsudAruNAt / gantuM bharatazArdUla vistarasya mahAtmanaH / / 5 yavanazca hataH saMkhye kAla ityabhivizrutaH // 19 avazyaM tu mayA vAcyaM lezamAtreNa bhArata / / vAnarau ca mahAvI? maindo dvivida eva ca / viSNoratulavIryasya prathitodArakarmaNaH // 6 vijitau yudhi durdharSoM jAmbavAMzca parAjitaH // 20 AnupUA pravakSyAmi zRNuSvaikamanA nRpa / sAMdIpanestathA putrastava caiva pitA nRpa / dvAravatyAM nivasatA yadusiMhena dhImatA / gatau vaivasvatavazaM jIvitau tasya tejasA // 21 rASTrANi nRpamukhyAnAM kSobhitAni mahIkSitAm // . saMgrAmA bahavazcaiva ghorA naravarakSayAH / yadUnAmantaraprepsurvicako dAnavo hataH // 8 nihatAzca nRpAH sarve kRtvA tadrUpamadbhutam / puraM prAgjyotiSaM gatvA punastena mhaatmnaa| janamejaya yuddheSu yathA te kathitaM purA // 22 samudramadhye duSTAtmA narako dAnavo hataH // 9 ___ iti zrIharivaMze paJcottarazatatamo'dhyAyaH // 105 // vAsavaM ca raNe jitvA pArijAto hRto balAt / nirjitazcaiva bhagavAnvaruNo lohitahade // 10 janamejaya uvAca / dantavaktrazca kArUSo nihate dkssinnaapthe| karmANyaparimeyAni zrutAni dvijasattama / zizupAlazca saMpUrNe kilbiSaikazate hataH // 11 tvattaH zrutavatAM zreSTha vAsudevasya dhImataH // 1 gatvA ca zoNitapuraM shNkrennaabhirkssitH| yacca tatkathitaM pUrva bANaM prati mahAsuram / baleH suto mahAvIryo bANo bAhusahasravAn / tadahaM zrotumicchAmi vistareNa tapodhana // 2 - 191 - Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106. 3 ] harivaMze [ 106. 30 vAsudevena sa kathaM bANaH saMkhye praajitH|| .. mahezvara uvAca / . saMrabdho dvaMdvayuddhArthI jIvanmuktaH kathaM ca saH // 3 uttiSThottiSTha bAhUnAmAtmanaH svakulasya ca / vaizaMpAyana uvaac| sadRzaM prApsyase vIra yuddhamapratimaM raNe // 17 evamuktastato bANakhyambakena mahAtmanA / zRNuSvAvahito rAjankRSNasyAmitatejasaH / harSeNAbhyutthitaH zIghraM natvA sa vRSabhadhvajam // 18 manuSyaloke bANena yathAbhUdvigraho mahAn // 4 zitikaNThavisRSTastu bANaH parapuraMjayaH / vAsudevena yatrAsau rudraskandasahAyavAn / yayau svabhavanaM yena yatra dhvajagRhaM mahat // 19 baliputro raNazlAghI jitvA jIvandhisarjitaH / / 5 tatropaviSTaH prahasankumbhANDamidamabravIt / yathA cAsya varo dattaH zaMkareNa mahAtmanA / priyamAvedayiSyAmi bhavato manaso'nugam // 20 nityaM sAMnidhyatA caiva gANapatyaM tathAkSayam // 6 ityevamuktaH prahasanbANamapratimaM raNe / sa rudramabhigamyAtha praNipatyAbhivAdya ca / provAca rAjankiM tvetadvaktukAmo'si matpriyam / balisUnuridaM vAkyaM papraccha vRSabhadhvajam // 7 vismayotphullanayanaH praharSAdiva sattama // 21 asakRnnirjitA devAH sasAdhyAH samarudgaNAH / zitikaNThaprasAdena skandagopAyanena ca / mayA balamadotsekAtsasainyena tavAzrayAt // 8 kaJcitrailokyarAjyaM te vyAdiSTaM zUlapANinA // 22 te parAjayasaMtrastA nirAzA matparAjaye / kaJcidindrastava bhayAtpAtAlamupayAsyati / nAkapRSThamupAgamya nivasanti yathAsukham // 9 kaccidviSNuparitrAsaM vimokSyanti diteH sutAH // 23 so'haM nirAzo yuddhasya jIvitaM nAdya kAmaye / yasya cakrabhayatrastA vasanti slilaashye| ayudhyato vRthA hyeSAM bAhUnAM dhAraNaM mama // 10 kaJcicchAGgagadApANeH sthitasya paramAhave / tadbhUhi mama yuddhasya kaJcidAgamanaM bhavet / na viSNorbhayasaMtrAsAtprayAsyanti disho'suraaH||24 na me yuddhaM vinA deva ratirasti prasIda me // 11 pAtAlavAsamutsRjya kaJcittava balAzrayAt / tataH prahasya bhagavAnabravIdvRSabhadhvajaH / vibudhAvAsaniratA bhaviSyanti mahAsurAH // 25 bhavitA bANa yuddha te tathA tacchRNu dAnava // 12 balirviSNubalAkrAnto baddhastava pitA nRpa / dhvajasyAsya yadA bhaGgastava tAta bhaviSyati / salilaughAdviniHsRtya kaccidrAjyamavApsyati // 26 svasthAne sthApitasyAtha tadA yuddhaM bhaviSyati // 13 divyamAlyAmbaradharaM divyasraganulepanam / ityevamuktaH prahasanbANaH subahuzo mudA / kaJcidvairocaniM tAta drakSyAmaH pitaraM tava // 27 prasannavadano bhUtvA pAdayoH patito'bravIt // 14 kaJcitribhiH kramaiH pUrva hRtaallokaanimaanprbho| diSTyA bAhusahasrasya na vRthA dhAraNaM mama / punaH pratyAnayiSyAmo jitvA srvaandivauksH||28 diSTyA sahasrAkSamahaM vijetA punarAhave // 15 snigdhagambhIranirghoSaM zaGkhasvanapurojavam / AnandajAzrupUrNAbhyAM netrAbhyAmarimardanaH / kaccinnArAyaNaM devaM jeSyAmaH samitijayam // 29 pazcAJjali zatairdevaM pUjayanpatito bhuvi // 16 / kaccidvRSadhvajastAta prasAdasumukhastava / -192 - Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106. 30 ] viSNuparva [106. 60 yathA te hRdayotkampaH sAzruvinduH pravartate // 30 / lokakSayakare kAle nirghAtazcAbhavanmahAn // 45 kaccidIzvaratoSeNa kArtikeyamatena ca / dakSiNAM dizamAsthAya dhUmaketuH sthito'bhavat / prAptavAnasi sarveSAmasmAkaM pArthivaM padam // 31 anizaM cApyavicchinnA vavurvAtAH sudaarunnaaH||46 iti kumbhANDavacanaizcoditaH puruSarSabhaH / zvetalohitaparyantaH kRSNagrIvastaDiddayutiH / bANo vAcamasaMsaktAM provAca vadatAM varaH // 32 trivarNaH parigho bhAnoH saMdhyArAgamathAvRNot // 47 cirAtprabhRti kumbhANDa na yuddhaM prApyate myaa| vakramaGgArakazcakre kRttikAsu bhayaMkaraH / tadA mayA mudA pRSTaH zitikaNThaH pratApavAn // 33 bANasya janmanakSatraM bharlsayanniva sarvazaH // 48 yuddhAbhilASaH sumahAndeva saMjAyate mama / anekazAkhazcaityazca nipapAta mahItale / api prApsyAmyahaM yuddhaM manasastuSTikArakam // 34 arcitaH sarvakanyAbhirdAnavAnAM mahAtmanAm // 49 tato'haM devadevena hrennaamitrghaatinaa| evaM vividharUpANi nimittAni nizAmayan / prahasya suciraM kAlamukto'dya vacanaM priyam // 35 bANo balamadonmatto nizcayaM nAdhigacchati // 50 prApsyase sumahadyuddhaM tvaM bANApratimaM mahat / vicetAstvabhavatprAjJaH kumbhANDastattvadarzivAn / mayUradhvajabhaGgaste bhaviSyati yadAsura // 36 bANasya sacivastatra kIrtayanbahu kilbiSam // 51 tato'haM paramaprIto bhagavantaM vRSadhvajam / bANaH prItamanAstveva papau pAnamanuttamam / praNamya zirasA devaM tavAntikamapAgataH // 37 daityadAnavanArIbhiH sArdhamuttamavikramaH // 52 ityevamuktaH kumbhANDaH provAca nRpatiM tdaa| kumbhANDazcintayAviSTo rAjavezmAbhyayAttadA / aho na zobhanaM rAjanyadevaM bhASase vacaH // 38 acintayacca tattvArtha taistairutpAtadarzanaiH // 53 evaM kathayatoreva tayoranyonyamucchritaH / rAjA pramAdI durbuddhirjitakAzI mahAsuraH / dhvajaH papAta vegena zakrAzanisamAhataH // 39 yuddhamevAmilaSate na doSAnpazyate madAt // 54 taM. tathA patitaM dRSTvA so'suro dhvajamuttamam / mahotpAtabhayaM caiva na tanmithyA bhaviSyati / praharSamatulaM lebhe mene cAhavamAgatam // 40 apIdAnI bhavenmithyA sarvamutpAtadarzanam // 55 tatazcakampe vasudhA shkraashnismaahtaa| iha vAste trinayanaH kArtikeyazca vIryavAn / nanAdAntarhito bhUmau vRSadaMzo jagajaM ca // 41 tenotpanno'pi doSo naH kaccidgacchetparAbhavam // 56 devAnAmapi yo devaH so'pyavarSata vAsavaH / utpannadoSaprabhavaH kSayo'yaM bhavitA mahAn / zoNitaM zoNitapure sarvataH puramantikAt // 42 doSANAM na bhavennAza iti me dhIyate matiH // 57 sUrya bhittvA maholkA ca papAta dharaNItale / niyataM doSa evAyaM bhaviSyati na saMzayaH / svapakSe coditaH sUryo dharaNIM samapIDayat // 43 daurAtmyAnnRpaterasya doSabhUtA hi dAnavAH // 58 caityavRkSeSu sahasA dhArAH zatasahasrazaH / devadAnavasaMghAnAM yaH kartA bhuvanaprabhuH / zoNitasyAsravandhorA nipetustArakA bhRzam // 44 sa bhavaH kArtikeyazca kRtavAso hi naH pure||59 rAhuraprasadAdityamaparvaNi vizAM pate / prANaiH priyataro nityaM bhavasya tu guhaH sadA / harivaMza 25 - 193 - Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106. 60] harivaMze [ 107. 25 tadviziSTazca bANo'pi bhavasya satataM priyaH // 60 dhanyA hi bhartRsahitA ramantyevaM samAgatAH // 10 etayozca hi ko yuddhaM kumArabhavayoriha / vijJAya tamabhiprAyamuSAyAH prvtaatmjaa| zakto dAtuM samAgamya bANasAhAyyakAGkSiNoH // 61 prAha devI tato vAkyamuSAM harSayatI zanaiH // 11 evaM sa cintayAviSTaH kumbhANDastattvadarzivAn / uSe zIghraM tvamapyevaM bhartA saha ramiSyasi / svastipraNihitAM buddhiM cakAra sa mahAsuraH / / 62 yathA devo mayA sAdhaM zaMkaraH zatrusUdanaH // 12 ye hi devaivirudhyante puNyakarmabhirAhave / evamukte tadA devyA vAkye cintAvilekSaNA / yathA baliniyamitastathA te yAnti saMkSayam // 63 uSA bhAvaM hRdA cakre bharcA raMsye kadA saha // 13 iti zrIharivaMze SaDuttarazatatamo'dhyAyaH // 106 // tato haimavatI vAkyaM saMprahasyedamabravIt / 107 uSe zRNuSva kalyANi yadA saMyogameSyasi // 14 vaizAkhe mAsi harmyasthAM dvAdazyAM tvAM dinakSaye / vaizaMpAyana uvAca / dharSayiSyati yaH svapne sa te bhartA bhaviSyati // 15 krIDAvihAropagataH kadAcidabhavadbhavaH / evamuktA daityasutA kanyAgaNasamAvRtA / devyA saha nadItIre ramye zrImati sa prabhuH // 1 apAkrAmata harSeNa ramamANA yathAsukham // 16 zatAni tatrApsarasAM cikrIDuzca samantataH / tataH krIDAvihAraM tamanubhUya shomyaa| sarvartukavane ramye gandharvapatayastathA // 2 gate'hani punaH sarvAstA nAryo jagmuradbhutAH // 17 kusumaiH pArijAtasya puSpaiH saMtAnakasya ca / kAzcidazvaistathA yAnairgajairanyAstathA rathaiH / gandhoddAmamivAkAzaM nadItIraM ca sarvazaH // 3 puraM pravivizuhRSTAH kAzcidAkAzamAsthitAH // 18 veNuvINAmRdaGgaizca paNavaizca sahasrazaH / tato harye zayAnAM tu vaizAkhe mAsi bhAminIm / vAdyamAnaiH sa zuzrAva gItamapsarasAM tadA // 4 dvAdazyAM zuklapakSasya sakhIgaNavRtAM tadA // 19 sUtamAgadhakalpaizcApyastuvannapsarogaNAH / yathoktaH puruSaH svapne dharSayAmAsa tAmuSAm / devadevaM suvapuSaM sragviNaM raktavAsasam / / 5 viveSTamAnAM rudatI devyA vacanacoditaH // 20 tatastu debyA rUpeNa citralekhA varApsarAH / sA svapne dharSitA tena strIbhAvaM cApi lambhitA / bhavaM prasAdayAmAsa devI ca prAhasattadA // 6 zoNitAktA prarudatI sahasaivotthitA nizi // 21 tato devyAstu rUpeNa lIlayA vadanena ca / tAM tathA rudatIM dRSTvA sakhI bhayasamanvitAm / devI prahAsaM mumuce tAzcaivApsarasastadA // 7 citralekhA vacaH snigdhamuvAca paramAdbhutam // 22 tataH kilikilAzabdaH prAdurbhUtaH smnttH| uSe mA bhaiH kimevaM tvaM rudatI paritapyase / praharSamatulaM cApi lebhe prItamanA bhavaH // 8 baleH sutasutA ca tvaM prakhyAtA kiM bhayAnvitA // bANasya dahitA kanyA tatroSA nAma bhaaminii| na bhayaM vidyate loke tava subhra vizeSataH / devaM prakrIDitaM dRSTvA devyA saha nadIgatam // 9 bhayadastava vAmoru pitA devAntako raNe // 24 uSA manorathaM cakre pArvatyAH saMnidhau tadA / uttiSThottiSTha bhadraM te viSAdaM mA kRthAH zubhe / - 194 - Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107. 25 ] viSNuparva [ 107. 53 naivaMvidheSu vAseSu bhayamasti varAnane // 25 ityevamuktAM rudatIM bASpeNAvRtalocanAm / asakRdevasahitaH zacIbhartA surezvaraH / kumbhANDaduhitA vAkyaM paramaM tvidamabravIt // 39 aprApta eva nagaraM pitrA te mRdito rnne| uSe yaduktA devyAsi bhartAraM dhyAyatI tadA / ayaM devasamUhasya bhayadaste pitA raNe // 26 samIpe devadevasya smara bhAmini tadvacaH // 40 . uSovAca / dvAdazyAM zuklapakSasya vaizAkhe mAsi yo nizi / evaM saMdUSitA sAdhvI kathaM jIvitumutsahe / harye zayAnAM rudatI strIbhAvamupaneSyati // 41 pitaraM kiM nu vakSyAmi devazatrumariMdamam / / 27 bhavitA sa hi te bhartA zUraH zatrunibarhaNaH / evaM saMdUSaNakarI vaMzasyAsya mahaujasaH / ityuvAca tato hRSTA devI tava manogatam // 42 zreyo hi maraNaM manye na me zreyo'dya jiivitm||28 na hi tadvacanaM mithyA pArvatyA yadudAhRtam / kathamevaM kRtA nAma kanyA jIvitumutsahe / tattvaM kimidamatyarthaM rodiSIndunibhAnane // 43 kulopakrozanakarI kulAGgArA niraashryaa| ityevamuktA vacanaM smRtvA devIvacastataH / jIvituM spRhayennArI sAdhvInAmaprataH sthitA // 29 / abhavannaSTazokA sA bANaputrI zubhekSaNA // 44 ityevaM bASpapUrNAkSI sakhIjanavRtA tadA / upovAca / vilalApa ciraM kAlamuSA kamalalocanA // 30 / smarAmi bhAmini vaco devyAH krIDAgate bhave / anAthavattAM rudatIM sakhyaH sarvA vicetasaH / yathoktaM sarvamakhilaM prAptaM hayaMtale mayA // 45 UcurazruparItAkSya uSAM sarvAH samAgatAH // 31 bhartA tu mama yadyeSa lokanAthasya bhaaryyaa| duSTena manasA devi zubhaM vA yadi vAzubham / vyAdiSTaH sa kathaM jJeyastatra kArya vidhIyatAm // 46 kriyate na ca te subhra kacihuSTaM manastava // 32 / ityevamukta vacane kumbhANDaduhitA punH| svapnayogena kalyANi vratalopo na vidyate / vyAjahAra yathAnyAyamarthatattvavizAradA // 47 vyabhicAreNa te devi nAsti kazcidvyatikramaH // 33 na hi tasya kulaM devi na kIrtirnApi paurussm| manasA caiva vAcA ca karmaNA ca vizeSataH / kazcijjAnAti tattvena kimidaM tvaM vihanyase / / 48 duSTA yA tribhiretaistu pApA sA procyate bhuvi // 34 adRSTazcAzrutazcaiva dRSTaH svapne tvayAnaghe / na ca te duSyate bhIru manaH prajavitaM sdaa|| kathaM jJeyo bhavedbhIru so'smAbhI rtibhaaskrH||49 kathaM tvaM doSaduSTA vai niyatA brahmacAriNI // 35 yena tvamasitApAGge mattakAzini vikramAt / yadi suptA satI sAdhvI zuddhabhAvA manasvinI / rudatI prasabhaM bhuktA pravizyAntaHpuraM sakhi // 50 imAmavasthAM nItA svaM naiva dharmo vilupyate // 36 na hyayaM prAkRtaH kazcidyaH praviSTaH prasahya naH / yasyA duSTaM manaH pUrvaM karmaNA copapAditam / nagaraM lokavikhyAtamekaH zatrunibarhaNaH // 51 tAmAhurasatI nAma satI tvamasi bhAmini // 37 / AdityA vasavo rudrA azvinau ca mhaujsau| kulajA rUpasaMpannA niyatA brhmcaarinnii| na zaktAH zoNitapuraM praveSTuM bhImavikramAH // 52 imAmavasthAM nItAsi kAlo hi duratikramaH // 38 / so'yametaiH zataguNo viziSTaH zatrusUdanaH / - 195 - Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107. 53 ] harivaMze [ 107.81 praviSTaH zoNitapuraM bANamAkramya mUrdhani // 53 kiMnaroragayakSANAM rAkSasAnAM ca sarvazaH // 68 yasyA naivaMvidho bhartA bhveyuddhvishaardH| manuSyANAM sa sarveSAM ye viziSTatamA narAH / kastasyA jIvitenArtho bhogairvA syAcchubhekSaNe // 54 / tadetAnpazya sAMstvaM yathAbhilikhitAnmayA // 69 / dhanyAsyanugRhItAsi yasyAste ptiriidRshH| yaste bhartA yathArUpo yathAbhilaSitaH sakhi / prApto devyAH prasAdena pArvatyA mattakAzini // 55 taM tvaM pratyabhijAnIhi svapne yaM dRSTavatyasi // 70... idaM tu te kAryatamaM zRNu tvaM vai myeritm| tataH krameNa sarvAMstAndRSTvA sA mattakAzinI / vijJeyo yasya putrastu yannAmA yatkulazca sH||56 atItya ca yadUnsarvAndadarza yadunandanam // 71 ityevamukte vacane tatroSA kaammohitaa| tatrAniruddhaM dRSTvA sA vismyotphulllocnaa| uvAca kumbhANDasutAM kathaM jJAsyAmahe sakhi // 57 abravIccitralekhAM tAmayaM coraH sa vai sakhi // 72 tataH sA cintayAviSTA vacanaM prAha durvcH|| yenAhaM dUSitA pUrva svapne harmyagatA stii| citralekhAmapsarasaM praNayAttAM sakhIM sakhI // 58 / so'yaM vijJAtarUpo me kutastyastaskaraH zubhe // 73 paramaM zRNu me vAkyaM yattvAM vakSyAmi bhAmini / citralekhe vadasvainaM tattvato mama zobhane / bhartAraM yadi me'dya tvaM nAnayiSyasi matpriyam // | guNazIlAbhijanato nAma kiM cAsya bhAmini // 74 kAntaM padmapalAzAkSaM mattamAtaGgavikramam / .. citralekhovAca / tyakSyAmyahaM priyAnprANAMstataH kamalalocane // 60 ayaM trailokyanAthasya naptA kRSNasya dhImataH / citralekhAbravIdvAkyamuSAM tAM hasatI zanaiH / bhartA tava vizAlAkSi prAdhumniImavikramaH // 75 naiSo'rthaH zakyate'smAbhirvettuM bhAmini suvrte|| na hyasya triSu lokeSu sadRzo'sti parAkrame / kiM tu zakyamidaM kArya buddhipUrvaM mayA sakhi / utpATya parvatAneSa parvataireva zAtayet // 76 prAptuM tacchRNu me vAkyaM yathA kAmamavApsyasi // dhanyAsyanugRhItAsi yasyAste yadupuMgavaH / devadAnavayakSANAM gandharvoragarakSasAm / ye viziSTAH prabhAvena rUpeNAbhijanena ca // 63 dhyakSapalyA samAdiSTaH sadRzaH sajjanaH patiH // 77 yathApradhAnAMstAnsarvAnAlikhiSyAmyahaM sakhi / . upovAca / manuSyaloke ye cApi pravarA lokavizrutAH // 64 yadyenaM me vizAlAkSi bhartAramamaropamam / saptarAtreNa te bhIru darzayiSyAmi tAnaham / | adya nAnayasi kSipraM prANAMstyakSyAmyahaM shubhe||78 tato vijJAya paTTasthaM bhartAraM pratilapsyase // 65 uSAyA vacanaM zrutvA citralekhAbravIdvacaH / ityuktA saptarAtreNa kRtvAlekhyagatAMstu tAn / zrotumarhasi kalyANi vacanaM me zucismite // 79 citrapaTTagatAnmukhyAnAnayAmAsa zobhanA // 66 yathA bANasya nagaraM rakSyate devi sarvataH / tataH prAstIrya paDheM sA citralekhA svayaMkRtam / dvArakApi tathA bhIru durAdharSA vizeSataH // 80 uSAyA darzayAmAsa sakhInAM ca vizeSataH // 67 na ca zakyamavijJAtaiH praveSTuM dvArakAM purIm / ete deveSu ye mukhyAstathA daanvvNshjaaH| | AtmAnaM mAM ca rakSasva pitaraM ca vizeSataH // 81 - 196 - Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107. 821 viSNuparva [ 108. 26 upovAca / utpapAta gRhItvA sA prAdyumniM yuddhadurmadam // 6 aniruddhasya vadanaM pUrNacandranibhaM sakhi / sA tamadhvAnamAgamya siddhacAraNasevitam / yadyahaM taM na pazyAmi yAsyAmi yamasAdanam // 82 sahasA zoNitapuraM praviveza manojavA / / 7 yadi tvaM me vijAnAsi sakhyaM premNA ca bhASitam / tatroSA vismitA dRSTvA harmyasthA sakhisaMnidhau / kSipramAnaya me kAntaM prANAMstyakSyAmi vA priyAn // pravezayAmAsa tadA saMprAptaM svagRhaM ttH|| 8 citralekhovAca / praharSotphullanayanA priyaM dRSTvArthakovidA / eSA gacchAmyahaM bhIru pravizya dvArakAM purIm / tvaritA kAminI prAha citralekhAM bhayAturA // 9 bhartAramAnayAmyadya tava vRSNikulodvaham // 84 sakhIdaM vai kathaM guhyaM kArya kAryavizArade / sA vacastathyamazivaM dAnavAnAM bhayAvaham / guhye kRte bhavetsvasti prakAze jIvitakSayaH // 10 ityuktvA tvaramANA sA guhyadeze svalaMkRtA / uktvA cAntarhitA kSipraM citralekhA manojavA / / 85 tRtIye tu muhUrte sA naSTA bANapurAttadA / kAntena saha saMyuktA sthitAva bhItabhItavat / ramamANAniruddhena avijJAtA tu sA tadA // 11 kSaNena samanuprAptA dvArakAM kRSNapAlitAm // 86 kailAsazikharAkAraiH prAsAdairupazobhitAm / tasminneva kSaNe prApte yadUnAmRSabho hi saH / dadarza dvArakAM caiva divi tAreva saMsthitAm // 87 divyamAlyAmbaradharo divyasraganulepanaH / uSayA saha saMyukto vijJAto bANarakSibhiH // 12 iti zrIharivaMze saptAdhikazatatamo'dhyAyaH // 107 // tatastaizcArapuruSairbANasyAveditaM tadA / 108 yathAdRSTamazeSeNa kanyAyAstadvyatikramam // 13 vaizaMpAyana uvAca / tataH kiMkarasainyaM tu vyAdiSTaM bhImakarmaNA / tato dvAravatImadhye prAkArairupazobhitam / baleH putreNa bANena vIreNAmitraghAtinA // 14 dadarza bhavanaM yatra prAdyuniravasatsukham // 1 gacchadhvaM sahitAH sarve hanyatAmeva durmatiH / tataH pravizya sahasA bhavanaM tasya tanmahat / yena naH kulacAritraM dUSitaM dUSitAtmanA // 15 dadarza madhye nArINAM tArApatimivoditam // 2 uSAyAM dharSitAyAM hi kulaM no dharSitaM mahat / krIDAvihAre nArIbhiH sevyamAnamitastataH / asaMpradAnAdyo'smAbhiH svayaMgrAhamadharSayat / / 16 pibantaM madhu mAdhvIkaM zriyA paramayA yutam / aho vIryamaho dhairyamaho dhAya ca durmateH / varAsanagataM tatra yathaivailavilaM tathA // 3 yaH puraM bhavanaM cedaM praviSTo naH subAlizaH // 17 cintayAviSTadehA sA citralekhA manasvinI / nAnAzastrodyatakarA nAnArUpadharAstu te| kathaM kAryamidaM kArya kathaM svasti bhavenmama // 4 dAnavAH samabhikruddhAH prAdhunivadhakATiNaH // 18 sAntarhitA cintayitvA citralekhA yshsvinii|| tatasteSAM svanaM zrutvA sarveSAmeva garjatAm / tAmasyA chAdayAmAsa vidyayA zubhalocanA // 5 sahasaivotthitaH zUrastotrAdita iva dvipaH // 19 harye strIgaNamadhyasthaM kRtvA cAntarhitaM tdaa| / tamApatantaM dRSTvaiva saMdaSTauSThaM mahAbhujam / -197 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108. 20 ] harivaMze [108. 50 prAsAdAcAvarohantaM bhayArtA vipradudruvuH // 20 / anIkaM sumahadrAtrau nAnApraharaNodyatam // 35 antaHpuradvAragataM parighaM gRhya cAtulam / / tatrAntarikSaM bahudhA vidyudvadbhirivAmbudaiH / vadhAya teSAM cikSepa nAnAyudhavizAradaH // 21 bANAnIkaiH samabhavadvyAptaM saMdIptalocanaiH / / 36 te sarve bANavarSezca gdaabhistomraistthaa| kecitkSitisthAH prAkrozangajA iva samantataH / asibhiH zaktibhiH zUlairnijanna raNagocaram // 22 athAntarikSe vyanadandharmAnteSviva toyadAH // 37 sa hanyamAno nArAcaiH parighaizca samantataH / tatastatsumahadyuddhaM sametamabhavatpunaH / nAkSubhyatsarvabhUtAtmA nadanmegha ivoSNage // 23 tiSTha tiSTheti ca tadA vAco'zrUyanta sarvazaH // 38 Avidhya parighaM ghoraM teSAM madhye vyavasthitaH / tadAzcayaM samabhavadyadekastaiH samAgataH / sUryo divi caranmadhye meghAnAmiva sarvataH // 24 ayudhyata mahAvIryerdAnavaiH saha saMyuge // 39 te hanyamAnA raudreNa prighennaamitaujsaa| teSAmeva ca jagrAha parighAMstomarAnapi / prAdravanta bhayAtsarve mevA vAteritA yathA // 25 taireva ca mahAyuddhe nijaghAna mahAbalaH // 40 aniruddho nadanhRSTaH siMhanAdaM vyroct| punaH sa parighaM ghoraM pragRhya raNamUrdhani / dharmAnte toyado vyoni nadanniva mahAsvanaH // 26 sa daityasaMghAnsamare nijaghAna mahAbalAn // 41 tiSThadhvamiti cukroza dAnavAnyuddhadurmadAn / nistriMzaM carma cotsRSTaM jagrAha raNamUrdhani / prAdyunirvyahanaccApi sarvazatrunibarhaNaH // 27 sa tena vyacaranmArgAnekaH zatrunibarhaNaH // 42 tena te samare sarve hanyamAnA mahAtmanA / bhrAntamuddhAntamAviddhamAplutaM viplutaM plutam / yato bANastato bhItA yayuyuddhaparAGmukhAH // 28 iti prakArAndvAtriMzadvicarannabhyadRzyata // 43 tato bANasamIpasthAH zvasanto rudhirokssitaaH| ekaM sahasrazastatra dadRzU raNamUrdhani / na zarma lebhire daityA bhayaviklavalocanAH // 29 krIDantaM bahudhA yuddhe vyAditAsyamivAntakam // 44 mA bhaiSTa mA bhaiSTa iti rAjJA te tena coditaaH| tatastenAbhisaMtaptA rudhiraughapariplutAH / trAsaM visRjya caikasthA yudhyadhvaM dAnavarSabhAH // 30 punarbhagnAH prAdravanta yatra bANaH sthito raNe // 45 kimidaM lokavikhyAtaM yaza utsRjya drtH|| gajavAjirathaughaiste uhyamAnAH samantataH / bhavanto yAnti vailavyaM klIbA iva vicetasaH // 31 kRtvA cArtasvaraM ghoraM dizo jagmurhataujasaH // 46 ko'yaM yasya bhayatrastA bhavanto yAntyanekazaH / ekaikasyopari tadA te'nyonyaM bhayapIDitAH / kulApadezinaH sarve nAnAyuddhavizAradAH // 32 vamantaH zoNitaM jagmurviSAdAdvimukhA raNe // 47 bhavadbhina hi me yuddha kArya sAhAyyamadya vai / / na babhUva bhayaM tAhagdAnavAnAM purA raNe / abravIddhaMsatetyevaM matsamIpAcca nazyata // 33 yAdRzaM yudhyamAnAnAmaniruddhena saMyuge // 48 atha tAnvAgbhirugrAbhitrAsayanbahudhA blii| kecidvamanto rudhiramapatanvasudhAtale / vyAdideza raNe zUrAnsarvAnayutazaH punaH // 34 / dAnavA girizRGgAbhA gadAzUlAsipANayaH // 49 pramAthagaNabhUyiSThaM vyAdiSTaM tasya nigrahe / / te bANamutsRjya raNe jagmurbhayasamAkulAH / - 198 - Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108. 50 ] viSNuparva [ 108. 80 vizAlamAkAzatalaM dAnavA nirjitAstadA // 50 / krodhenAbhiprajajvAla cikIrSuH karma duSkaram // 65 niHsaGgabhagnAM mahatIM dRSTvA tAM vAhinIM tadA / rudhiraughaplutairgAtrairvANavarSeH samAhataH / bANaH krodhAtprajajvAla samiddho'gnirivAdhvare // 51 | abhibhUtaH susaMkruddho yayau bANarathaM prati // 66 kumbhANDasaMgRhItaM tu rathamAsthAya vIryavAn / asibhirmusalaiH zUlaiH pttttisaistomraistthaa|| yayau yatrAniruddho vai so'simudyamya dAruNam / / 52 so'tividdhaH zaraughaistu prAdyumni bhyakampata // 67 paTTisAsigadAzUlAnudyamya ca parazvadhAn / Aplutya sahasA kruddho ratheSAM tasya so'cchinat / babhau bAhusahasreNa zakradhvajazatairiva // 53 jaghAnAzvAMzca khaDgana bANasya rathamUrdhani // 68 baddhagodhAGgulitraizca bAhubhiH sa mhaabhujH| taM punaH zaravarSeNa tomaraiH paTTisaistathA / nAnApraharaNopetaH zuzubhe dAnavottamaH // 54 cakArAntarhitaM bANo yuddhamArgavizAradaH // 69 siMhanAdaM nadankruddho visphAritamahAdhanuH / hatoya'miti vijJAya prANadannairRtA gaNAH / abravIttiSTha tiSThati krodhasaMraktalocanaH / / 55 tato'vaplutya sahasA rathapArzve vyavasthitaH // 70 vacanaM tasya saMzrutya prAdhuniraparAjitaH / zakti bANastataH kruddho ghorarUpAM bhayAvahAm / bANasya vadataH saMkhye udaikSata tato'hasat // 56 jagrAha jvalitAM dIptAM ghaNTAmAlAkulAM raNe // 71 kiMkiNIzatanirghoSaM raktadhvajapatAkinam / jvalanAdityasaMkAzAM yamadaNDopamA zubhAm / RkSacarmAvanaddhAGgaM dazanalvaM mahAratham // 57 prAhiNottAmasaGgena maholkA jvalitAmiva / / 72 tasya vAjisahasraM tu rathe yuktaM mahAtmanA / tAmApatantIM saMprekSya jIvitAntakarI tdaa| ApatantaM. dadarzAtha khaDgacarmadharaM tadA // 58 so'bhiplutya tadA zaktiM jagrAha puruSottamaH // 73 khagacarmadharaM taM tu dRSTvA bANaH padAtinam / nirbibheda tato bANaM svazaktyaiva mahAbalaH / praharSamatulaM lebhe prAdhumnivadhakAGkhyA / / 59 sA bhittvA tasya dehaM tu jagAma vasudhAtalam / / 74 tanutreNa vihInazca khaDgapANizca yAdavaH / tato mUrchAbhibhUtaM taM kumbhANDo vAkyamabravIt / ajeyazceti matvA taM yuddhAyAbhimukhe sthitam // 60 upekSase dAnavendra kimevaM zatrumudyatam // 75 vavarSa zarajAlAni kSudrakANAM samantataH / labdhalakSyo hyayaM vIro nirvikAro'dya dRzyate / bANo'niruddhazirasi kAjhUstamya raNe vadham // 61 mAyAmAzritya yudhyasva nAyaM vadhyo'nyathA bhavet // tAni bANasahasrANi carmaNA vyavadhUya saH / AtmAnaM mAM ca rakSasva pramAdAtkimupekSase / babhauM pramukhatastasya sthitaH sUrya ivodaye // 62 vadhyatAmayamadyaiva na naH sarvAnvinAzayet // 77 so'bhibhUya raNe bANamAsthito yadunandanaH / kumbhANDavacanairevaM dAnavendraH pracoditaH / siMhaH pramukhato dRSTvA gajamekaM yathA vane // 63 vAcaM rUkSAmabhikruddhaH provAca vadatAM varaH // 78 tato baannshsraudhairmrmbhedibhiraashugaiH| eSo'hamasya vidadhe mRtyu prANaharaM rnne| vivyAdha nizitaistIkSNaiH prAdyumnimaparAjitam // AdAsyAmyahamenaM vai garutmAniva pannagam // 79 so'tividdho mahAbAhurbANaiH saMnataparvabhiH / ityevamuktvA sarathaH sAzvaH sadhvajasArathiH / - 199 -- Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108. 80] harivaMze [ 109.9 gandharvanagarAkArastatraivAntaradhIyata // 80 na no gaNayate sarvAnvadhaM prApto'pyayaM balI // 94 vijJAyAntarhitaM bANaM praathumnirpraajitH| zoNitaughaplutairgAtrairnAgabhogaizca veSTitaH / pauruSeNa samAyuktaH sa prekSata dizo daza / / 81 trizikhAM bhRkuTIM kRtvA na cintayati naH sthitAn // AsthAya tAmasI vidyAM tadA kruddho baleH sutH| imAmavasthAM nIto'pi svbaahublmaashritH| mumoca vizikhAMstIkSNAMzchanno mAyAdharo balI // na cintayati rAjaMstvAM vIryavAnko'pyasau yuvA / / prAdyumnirvizikhaibaddhaH sarpabhUtaiH samantataH / / sahasrabAho samare dvibAhuH smvsthitH|| veSTito bahudhA tasya dehaH pannagarAzibhiH // 83 rucitaM yadi te rAjajJeyo vIryabalAnvitaH // 97 sa tu veSTitasarvAGgo baddhaH praadyumniraahve| kumbhANDasya vacaH zrutvA zuddhAnte pannagarbhRzam / niSprayatnaH sthitaH svastho mainAka iva parvataH // 84 aniruddhaM yodhayitvA bANaH svagRhamAvizat // 98 jvAlAvalIDhavadanaiH sarpabhogairviceSTitaH / iti zrIharivaMze assttottrshttmo'dhyaayH|| 10 // abhItaH parvatAkAraH prAdyumnirabhavadraNe // 85 / niSprayatnaH sthitazcApi sarpabhogamayaiH zaraiH / na vivyathe sa bhUtAtmA sarvataH pariveSTitaH // 86 vaizaMpAyana uvAca / tatastaM vAgbhirugrAbhiH saMrabdhaH samatarjayat / tato'niruddhasya gRhe ruruduH sarvayoSitaH / bANo dhvajaM samAzritya provAcAmarSito vacaH // 87 priyaM nAthamapazyantyaH kiMnarya iva saMghazaH // 1 kumbhANDa vadhyatAM zIghramayaM vai kulapAMsanaH / aho dhikkimidaM loke nAthe kRSNe vyavasthite / cAritraM yena me loke dUSitaM dUSitAtmanA // 88 anAthA iva saMtrastA rudimo bhayamohitAH // 2 ityevamukte vacane kumbhANDo vAkyamabravIt / / yasyendrapramukhA devAH sAdityAH samarudgaNAH / rAjanvakSyAmyahaM kiMcittanme zRNu ydiicchsi||89 bAhucchAyAM samAzritya vasanti divi devatAH // 3 ayaM vijJAyatAM kasya kuto vAyamihAgataH / tasyotpannamidaM loke bhayadasya mahadbhayam / kena vAyamihAnItaH zakratulyaparAkramaH // 90 yasyAniruddhaH pautraH sa vIraH kenApi no hRtH||4 mayAyaM bahuzo yuddhe dRSTo rAjanmahAraNe / / aho nAsti bhayaM nUnaM tasya loke sudurmateH / krIDanniva ca yuddheSu dRzyate devasUnuvat // 91 vAsudevasya yaH krodhaM prajvAlayati duHsaham / / 5 balavAnsattvasaMpannaH sarvazAstravizAradaH / vyAditAsyasya yo mRtyordaSTrAgre parivartate / nAyaM vadhakRtaM doSamarhate daityasattama / sa vAsudevaM samare mohAtpratyudiyAdripuH // 6 vijJAya ca vadhaM vAsya pUjAM vApi kariSyasi // idamevaMvidhaM kRtvA vipriyaM yadupuMgave / vadhe hyasya mahAndoSo rakSaNe sumahAnguNaH / kathaM jIvandhimucyeta sAkSAdapi zatakratuH // 7 ayaM hi puruSotkarSaH sarvathA mAnamarhati // 93 / kRtAgA na sa zocyastu vayaM tvadya vinaakRtaaH| sarvato veSTitatanuna vyathatyeSa bhogibhiH| . viprayogena nAthasya kRtAntavazagAH kRtAH // 8 pazya rAjanyazovIryairanvitaM puruSottamam / / ityevaM tA rudantyazca vadantyazca punaH punaH / -200 - Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109.9] viSNuparva [ 109. 38 netrajaM vAri mumucurazivaM paramAGganAH // 9 ityevamuktaH kRSNastu niHzvasya suciraM punaH / tAsAM bASpAbhipUrNAni nayanAni cakAzire / prAha vAkyaM sa vAkyajJo bRhaspatiriva svayam // salilenAplutAnIva paGkajAni jalAgame // 10 vipRtho cintayAviSTa etatkArya vicintayan / tAsAmarAlapakSmANi rAjimanti zubhAni ca / tathAhaM bhavatApyukto nottaraM vidadhe kacit // 25 rudhireNAplutAnIva nayanAni cakAzire // 11 dAzArhagaNamadhye'dya vadAmyarthavatI giram / tAsAM harmyatalasthAnAM tUrNamAsInmahAsvanaH / zRNudhvaM yAdavAH sarve yathA cintAnvito hyaham // kurarINAmivAkAze rudatInAM sahasrazaH // 12 aniruddhe hRte vIre pRthivyAM sarvapArthivAH / taM zrutvA ninadaM ghoramapUrva bhayamAgatam / azaktAniva manyante sarvAnasmAnsabAndhavAn // 27 utpetuH sahasA svebhyo gRhebhyaH puruSarSabhAH // 13 Ahukazcaiva no rAjA hRtaH sAlvena vai purA / kasmAdeSo'niruddhasya zrUyate sumhaasvnH| pratyAnItastato'smAbhiyuddhaM kRtvA sudAruNam // 28 gRhe kRSNAbhiguptAnAM kuto no bhayamAgatam // 14 pradyumnazcApi no bAlye zambareNa hRto hyabhUt / ityevamUcuste'nyonyaM snehaviklavagadgadAH / sa taM nihatya samare prApto rukmiNinandanaH // 29 pradharSitA yathA siMhA guhAbhya iva niHsRtAH // 15 idaM tu sumahatkaSTaM prAdyumniH ka pravAsitaH / saMnAhabherI kRSNasya sabhAyAmAhatA tadA / naivaMvidhamahaM doSaM smarAmi manujarSabhAH // 30 tasyAH zabdena te sarve sabhAmAgamya viSThitAH // 16 bhasmanA guNThitaH pAdo yena me mUrdhni pAtitaH / kimetaditi cAnyonyaM samapRcchanta yAdavAH / sAnubandhasya tasyAhaM hariSye jIvitaM raNe // 31 anyonyasya hi te sarve yathAnyAyamavedayan // 17 ityevamukte kRSNena sAtyakirvAkyamabravIt / tataste bASpapUrNAkSAH krodhasaMraktalocanAH / carAH kRSNa prayujyantAmaniruddhasya mArgaNe // 32 niHzvasanto vyatiSThanta yAdavA yuddhadurmadAH // 18 AhukaM prAha kRSNastu smitaM kRtvA vacastadA / tUSNIbhUteSu sarveSu vipRthurvAkyamabravIt / AbhyantarAzca bAhyAzca vyAdizyantAM carA nRp| kRSNaM praharatAM zreSThaM niHzvasantaM muhurmuhuH // 19 tatazcarAstu vyAdiSTAH pArthivena yazasvinA / kimevaM cintayAviSTaH puruSendra bhavAniha / abhyantaraM ca mArgadhvaM bAhyatazca samantataH // 34 tava bAhubalaprANamAzritAH sarvayAdavAH / veNumantaM latAveSTaM tathA raivatakaM girim / bhavantamAzritAH kRSNa saMvibhaktAzca sarvazaH // 20 RkSavantaM giriM caiva mArgadhvaM tvaritA hayaiH // 35 tathaiva balahA zakrastvayyAvezya jayAjayau / ekaikaM tatra codyAnaM mArgitavyaM samantataH / sukhaM svapiti nizcintaH kathaM tvaM cintayAnvitaH // gantavyaM cApi niHsaGgamudyAneSu samantataH // 36 zokasAgaramakSobhyaM sarve te jJAtayo gatAH / hayAnAM ca sahasrANi rathAnAM cApyanekazaH / tAnmajamAnAnekastvaM samuddhara mahAbhuja // 22 Aruhma tvaritAH sarve mArgadhvaM yadunandanam // 37 kimevaM cintayAviSTo na kiMcidapi bhaassse| senApatiranAdhRSTiridaM vacanamabravIt / cintAM kartuM vRthA deva na tvamarhasi mAdhava // 23 / kRSNamakliSTakarmANamacyutaM bhItabhItavat // 38 harivaMza 26 - 201 - Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109. 39 ] harivaMze [ 109. 67 zRNu kRSNa vaco mahyaM yadi te rocate vibho| saMrakSyAzca vayaM devarasmAbhizcApi devtaaH| . cirAtprabhRti me vaktuM bhavantaM jAyate matiH // 39 / devatArthe vayaM cApi mAnuSatvamupAgatAH // 53 asilomA pulomA ca nisundanarako htau|| evamakrUravacanaizcoditaH puruSottamaH / saubhaH sAlvazca nihatau maindo dvivida eva c|| snigdhagambhIrayA vAcA punaH kRSNo'bhyabhASata / hayagrIvazca sumahAnsAnubandhastvayA hataH // 40 nAyaM devairna gandharnApi yakSairna rAkSasaH / tAdRze vigrahe vRtte devahetoH sudaarunne| pradyumnaputro'pahRtaH puMzcalyA tu hRtaH striyA // 55 sarvANyetAni karmANi niHzeSANi raNe rnne| mAyAvidagdhAH puMzcalyo daityadAnavayoSitaH / kRtavAnasi govinda pANigrAhazca nAsti te // 41 tAbhirhato na saMdeho nAnyato vidyate bhayam // 56 idaM karma tvayA kRSNa sAnubandhaM kRtaM rnne| ityevamukte vacane sUtamAgadhabandinAm / pArijAtasya haraNe yatkRtaM karma duSkaram // 42 madhuraH zrUyate zabdo mAdhavasya nivezane // 57 tatra zakrastvayA kRSNa airaavtshirogtH|| te carAH sarvataH sarve sbhaadvaarmupaagtaaH| . . nirjito bAhuvIryeNa svayaM yuddhavizAradaH // 43 zanairgadgadayA vAcA idaM vacanamabruvan / / 58 tena vairaM tvayA sAdhaM kartavyaM nAtra saMzayaH / udyAnAni zilAH zailA guhA nadyaH sarAMsi ca / tatrAnubandhazca mahAMstena kAryastvayA saha // 44 ekaikaM zatazo rAjanmArgitaM na ca dRzyate // 59 tatrAniruddhaharaNaM kRtaM maghavatA svayam / yadanyatsaMvidhAtavyaM vidhAnaM yadunandana / na hyanyasya bhavecchaktirvairaniryAtanaM prati // 45 tadAjJApaya naH kSipramaniruddhasya mArgaNe // 60 . ityevamukte vacane kRSNo nAga iva zvasan / tataste dInamanasaH sarve bASpAkulekSaNAH / uvAca vacanaM dhImAnanAdhRSTiM mahAbalam // 46 anyonyamabhyabhASanta kimataH kAryamuttaram // 61 senAnIstAta mA maivaM na devAH kSudrakarmiNaH / saMdaSTauSTapuTAH kecitkecidvASpAvilekSaNAH / nAkRtajJA na vA klIbA nAvaliptA na bAlizAH // keciccAcintayazUrA AsthAya bhrukuTi nraaH||62 devatArthaM ca me yatno mhaandaanvsNkssye| - tatastUryaninAdaizca zaGkhAnAM ca mahAsvanaiH / teSAM priyArthaM ca raNe hanmi dRptAnmahAsurAn // 48 prabodhanaM mahAbAhoH kRSNasyAkriyatAlaye // 63 tatparastanmanAzcAsmi tadbhaktastatpriye rtH| tataH prabhAte vimale. prAdurbhUte divaakre| kathaM pApaM kariSyanti vijJAyaivaMvidhaM hi mAm // 49 praviveza sabhAmeko nAradaH prahasanniva / / 64 akSudrAH satyavantazca nityaM bhaktAnuyAyinaH / athAbhyutthAya vimanAH kRSNaH samitidurjayaH / na teSu pApaM vijJeyaM bAliza tvaM prabhASase // 50 madhupakaM ca gAM caiva nAradAya dadau prabhuH // 65 kRSNasya vacanaM zrutvA tdaaro'brviidvcH| sa viSTare sthitaH zubhre spAstaraNasaMvRte / madhuraM zlakSNayA vAcA arthavAkyavizAradaH // 51 / RjvAsIno vathAnyAyamuvAcedaM vaco'rthavat // 66 yacchakrasya prabhoH kAryaM tadasmAkaM vinizcitam / / kimevaM cintayAviSTA niHsaGgaM tamasAvRtAH / asmAkaM cApi yatkAryaM tacca kArya zacIpateH // 52 / utsAhanAzAtsarve vai klIbA iva vicetasaH // 67 - 202 - Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109. 68 ] viSNuparva [110.3 evamukte tu vacane nAradena mahAtmanA / caturdaSTrazcaturbAhuzcaturvedaSaDaGgavit // 82 vAsudevo'bravIdvAkyaM zrUyatAM bhagavannidam // 68 zrIvatsAGko'ravindAkSa UrdhvalomA mRdutvacaH / aniruddho hRto brahmankenApi nizi suvrata / samAGgaliH samanakho rktaangglinkhaantrH||83 tasyArthe sarva evArasma cintayAviSTacetasaH // 69 snigdhagammIranirghoSo vRttabAhumahAbhujaH / ityevamukte vacane kezavena mahAtmanA / AjAnubAhuH siMhAsyaH siMhasaMhanano yuvA / prahasya nAradaH prAha zrUyatAM madhusUdana // 70 sahasramiva sUryANAM dIpyamAnaH prakAzate // 84 nirvRttaM sumahAddhaM mahApuruSasevitam / yaH prabhurbhAti bhUtAtmA bhUtAnAM bhAvanaH prabhuH / aniruddhasya caikasya bANasya ca mahAmRdhe // 71 yasyASTaguNamaizvaryaM dadau prItaH prajApatiH // 85 uSA nAma sutA tasya baannsyaaprtimaujsH|| prajApatInAM sAdhyAnAM tridazAnAM ca zAzvataH / tasyArthe citralekhA vai jahArAzu tamapsarAH // 72 stUyamAnaH stavaiH sarvaiH sUtamAgadhabandibhiH / ubhayorapi tatrAsInmahAddhaM sudAruNam / RSibhizca mhaabhaagairvedvedaanggpaargaiH|| 86 prAyagnibANayoH saMkhye balivAsavayoriva // 73 saMvidhAnamathAjJApya dvArakAyAM mahAbhujaH / aniruddho bhayAttena saMyugeSvanivartinA / gamanAya matiM cakre vAsudevaH pratApavAn // 87 bANena mAyAmAsthAya baddho nAgairmahAbalaH // 74 Asthito garuDaM devastasya cAnu halAyudhaH / uttiSThatu bhavAzIghraM yazase vijayAya ca / pRSThato'nu balasyApi pradyumnaH zatrukarzanaH // 88 nAyaM saMrakSituM kAlaH prANAMstAta jayaiSiNAm // 75 jaya bANaM mahAbAho ye cAsyAnucarA raNe / ityevamukte vacane vAsudevaH pratApavAn / na hi te pramukha sthAtuM kazcicchakto mhaamRdhe||89 prAyAtrikAnvai saMbhArAnAjJApayata vIryavAn // 76 prasAde te dhruvA lakSmIrvijayazca parAkrame / tatazcandanacUrNaizca lAjaizcApi samantataH / vijeSyasi raNe zatru daityendraM sahasainikam // 90 niryayau sa mahAbAhuH kIryamANo janArdanaH 77 siddhacAraNasaMghAnAM maharSINAM ca sarvazaH / nArada uvAca / zRNvanvAco'ntarikSasthaH prayayau kezavo raNe // 91 smaraNaM vainateyasya kRSNa tvaM kartumarhasi / iti zrIharivaMze navottarazatatamo'dhyAyaH // 109 // na hyanyena tamadhvAnaM gantuM zakyaM mahAbhuja // 78 ekAdaza sahasrANi yojanAnAM janArdana / taditaH zoNitapuraM prAdyuniryatra sAMpratam // 79 vaizaMpAyana uvAca / manojavo mahAvIryo vainateyaH pratApavAn / tatastUryaninAdaizca zaGkhAnAM ca mahAsvanaiH / ekena sa muhUrtena bANaM saMdarzayiSyati // 80 bandimAgadhasUtAnAM sarvaizcApi sahasrazaH // 1 tasya tadvacanaM zrutvA prAdhyAyadgaruDaM hariH / sa tUnmukhairjayAzIbhiH stUyamAno hi mAnavaiH / sa kRSNapArzvamAgamya harSeNAvasthito'bhavat // 81 / babhAra rUpaM somArkazakrANAM sadRzaM hariH // 2 kRSNakezaH pravalayo jiSNuH kRSNazca vrnntH| atIva zuzubhe rUpaM tasya cAbhyutpatiSyataH / - 203 - Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110.8 ] harivaMze [ 110. 29. vainateyasya bhadraM te bRMhitaM haritejasA // 3 gaGgAmupAgamattUrNaM vainateyastato balI // 16 / athASTabAhuH kRSNastu parvatAkArasaMnibhaH / gRhItvA salilaM tatra tamagnimabhiSecayat / vibabhau puNDarIkAkSo vikAGkanbANasaMkSayam // 4 / amirAhavanIyastu tataH zAntimupAgamat // 17 asicakragadAbANA dakSiNaM pArzvamAsthitAH / trayastrayANAM lokAnAM paryAptA iti. me matiH / carma zAGga tathA cApaM zaGkha caivAsya vAmataH / / 5 kRSNaH saMkarSaNazcaiva pradyumnazca mahAbalaH // 18 zIrSANAM vai sahasraM tu vihitaM zArGgadhanvanA / tataH prazAnte dahane saMpratasthe sa pakSirAT / sahasraM caiva kAyAnAM vahansaMkarSaNastadA // 6 svapakSabalavikSepaiH kurvandhoraM mahAsvanam // 19 zvetapraharaNo'dhRSyaH kailAsa iva zRGgavAn / tAndRSTvAcintayaMstatra rudrasyAnucarAgnayaH / Asthito garuDaM rAma udyanniva nishaakrH|| 7 AsthitA garuDaM hyete nAnArUpA bhayAvahAH / sanatkumArasya vapuH prAdurAsInmahAtmanaH / kimarthamiha saMprAptAH ke vApIme janAstrayaH // 20 pradyumnasya mahAbAhoH saMgrAme vikramiSyataH // 8 nizcayaM nAdhyagacchanta te girivrjvhnyH| .. sa pakSabalavikSepairvidhunvanparvatAnbahUn / prAvartayaMzca saMgrAma taitribhiH saha yAdavaiH / / 21 jagAma mArga balavAnvAtasya pratiSedhayan // 9 athAjJaptastu bANena puruSo vai manojavaH / ati vAyoratha gatimAsthAya gruddstdaa|| dRSTvA tatsarvamAgacchetyuktaH prahvastatastvaran // 22 siddhacAraNasaMghAnAM zubhaM mArgamavAtarat // 10 tathetyuktvA sa tayuddhaM vartamAnamavaikSata / atha rAmo'bravIdvAkyaM kRSNamapratimaM rnne| agnInAM vAsudevena saMsaktAnAM mahAmRdhe / / 23 svAbhiH prabhAbhihInAH smaH kRSNa kasmAdapUrvavat // te jAtavedasaH sarve kalmASaH khasRmastathA / sarve kanakavarNAbhAH saMvRttAH sma na saMzayaH / dahanaH zoSaNazcaiva tapanazca mahAbalaH / kimidaM brUhi nastattvaM kiM meroH pArzvagA vayam // svadhAkArasya viSaye prakhyAtAH paJca vahnayaH // 24 bhagavAnuvAca / athApare mahAbhAgAH svairanIkairvyavasthitAH / anerAhavanIyasya prabhayA sma smaahtaaH| paTaraH patagaH svarNo agAdho bhrAja eva ca / tena no varNavairUpyamidaM jAtaM halAyudha // 13 svAhAkArAzrathA pazca ayudhyaMste'pi caagnyH|| 25 jyotiSTomahavirbhAgau vaSaTkArAzrayau punaH / rAma uvAca / dvAvagnI saMprayudhyetAM mahAtmAnau mahAyutI / yadi sma saMnikarSasthA yadi niSprabhatAM gatAH / tayormadhye'girAzcaiva maharSirvibabhau prabhuH // 26 tadvidhatsva svayaM buddhyA yadatrAnantaraM hitam // 14 sthitamaGgirasaM dRSTvA syandane puruSottamaH / bhagavAnuvAca / kRSNaH provAca vacanaM smayanniva punaH punaH // 27 kuruSva vainateya tvaM yannaH kAryamanantaram / tiSThadhvamagnayo yUyameSa vo vidadhe bhayam / tvayA vidhAne vihite kariSyAmyahamuttaram // 15 / mamAnatejasA dagdhA dizo yAsyatha vikSatAH // 28 etacchrutvA tadA vAkyaM kezavasya mhaatmnH| / athAGgirAstrizUlena dIptena samadhAvata / - 204 - Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110. 29 ] viSNuparva [110. 57 AdadAna iva krodhAkRSNaprANAnmahAmRdhe // 29 / zUlapaTTisazaktyRSTipinAkaparighAyudham / trizUlaM tasya taddIptaM ciccheda parameSubhiH / pramAthagaNabhUyiSThaM balaM tadabhavakSitau // 44 ardhacandraistathA tIkSNairyamAntakanibhaiyudhi // 30 zailameghapratIkAzairnAnArUpairbhayAnakaiH / sthUNAkarNena cAstreNa dIptena sumahAyazAH / vAhanaiH saMghazaH sarve yodhAstatrAvatasthire / vivyAdhAntakatulyena vakSasyenamatho'nadat // 31 vAtodbhUtairiva ghanarviprakIrNairivAcalaiH // 45 rudhiraughaplutairgAtraistadAgnivihvalanniva / vainateyagato rAmastAndRSTvA kRSNamabravIt / / viSTabdhagAtraH sahasA papAta dharaNItale // 32 kRSNa kRSNa mahAbAho yadetadRzyate balam / zeSAstato'gnayaH sarve catvAro brahmaNaH sutAH / etaiH saha raNe yoddhamicchAmi puruSottama // 46 AvAhayaMstadA zIghraM bANasya puramantikAt // 33 mamApyeSaiva saMjAtA buddhirityabravIcca tam / tataH zaGkha samAnIya vadane puSkarekSaNaH / ebhiH saha samAgantumiccheyaM yuddhdurmdaiH|| 47 vAyuvegena taM dadhmau meghazcandramivodgiran / 34 yudhyataH prAGmukhasyAstu suparNo vai mamAgrataH / tataH pradhmApya taM zaGkha bhayamutpAdya vIryavAn / savye pArzve ca pradyumnastathA me dakSiNe bhavAn / praviveza puraM kRSNo bANAsyAdbhutakarmaNaH / / 35 rakSitavyamathAnyonyamasminghore mahAmRdhe / tataH zaGkhapaNAdena bherINAM ca mahAsvanaiH / evaM bruvantaste'nyonyamadhirUDhAH khagottamam // 49 bANAnIkAni sahasA samanahyanta sarvazaH // 36 girizRGganibhaiyuddhe gadAmusalalAGgalaiH / tataH kiMkarasainyaM tadabhyAgAtsamare mahat / yudhyato rauhiNeyasya raudra rUpamabhUttadA / koTizazcApi bahudhA dIptapraharaNaM tadA // 37 yugAnte sarvabhUtAni kAlasyeva didhakSataH // 50 tadasaMkhyeyamekasthaM mahAbhraghanasaMnibham / AkRSya lAGgalAgeNa musalena vyapothayat / nIlAJjanacayaprakhyamaprameyaM tathAkSayam // 38 caratyatibalo yuddhe yuddhamArgavizAradaH // 51 te pradIptapraharaNA daityadAnavarAkSasAH / pradyumnaH zarajAlaistAnsamantAtpratyavArayat / pramAthagaNamukhyAzca te'yudhyankRSNasaMgatAH // 39 dAnavAnpuruSavyAghro yudhyamAnAnsahasrazaH // 52 sarvatastaiH pradIptAsyaiH sArciSmadbhirivAnalaiH / snigdhAJjanacayaprakhyaH shngkhckrgdaadhrH| ApIyata tadA raktaM caturNAmapi saMyuge // 40 pradhmApya bahuzaH zaGkhamayudhyata janArdanaH // 53 tato rAmo mahAbAhuH kezavaM vAkyamabravIt / pakSaprahArAbhihatAMstuNDAgranakhavikSatAn / kRSNa kRSNa mahAbAho vidhatsvaiSAM mahadbhayam // 41 akarotsamare zatrUnvainateyaH pratApavAn // 54 iti saMcoditaH kRSNo balabhadreNa dhiimtaa| tairhanyamAnaM daityAnAmanIkaM bhImavikramaiH / teSAM vadhArthamAgneyaM jagrAha puruSottamaH / abhajyata tadA saMkhye bANavarSasamAhatam // 55 anamastravidAM zreSTho yamAntakasamaprabham / / 42 bhajyamAneSvanIkeSu trAtukAmaH samabhyayAt / sa vidhUyAsuragaNAnkravyAdAnavatejasA / jvarastripAdastrizirAstadA samaradurjayaH // 56 prayayau svarayA yukto yato'dRzyata tadbalam / / 43 / bhasmapraharaNo ghoraH kAlAntakayamopamaH / - 205 - Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110. 57 ] . harivaMze [111.8 nadanmeghasahasrasya tulyanirghAtanisvanaH // 57 sa saMprahArastumulastayoH puruSasiMhayoH / halAyudhamabhikruddhaH sAkSepamidamabravIt / jvarasya ca mahAnAsItkRSNasya ca mahAtmanaH / kimevaM balamatto'si na mAM pazyasi sNyuge| parvateSu patantInAmazanInAmiva svanaH // 71 tiSTha tiSTha na me jIvanmokSyase raNamUrdhani // 58 kRSNajvarabhujaprANairyuddhamAsItsudAruNam / ityevamuktvA prahasanhalAyudhamabhidravat / naivamevaM prahartavyamiti tatrAbhavatsvanaH / yugAntAgninibhaioraimuSTibhirjanayanbhayam // 59 muhUrtamabhavadyuddhamanyonyaM sumahAtmanoH // 72 caratastasya saMgrAme maNDalAni shsrshH| tato jvaraM kanakavicitrabhUSaNaM rauhiNeyasya zaidhyeNa nAvasthAnamadRzyata // 60 nyapIDayadbhujavalayena sNyuge| tasya bhasma tadA kSiptaM jvrennaaprtimaujsaa| yamakSayaM samupanayajjagatpatiH zaghyAlakSye nipatitaM zarIre parvatopame // 61 zarIradhRggaganacaraM mahAmRdhe // 73 tadbhasma vakSasastasya meroH zikharamAgatam / iti zrIharivaMze dazottarazatatamo'dhyAyaH // 110 // pradIptaM patitaM tattu girizRGgaM vyadArayat // 62 111 . roSeNAbhiprajajvAla bhasmanA kRSNapUrvajaH / vaizaMpAyana uvAca / niHzvasaJjambhamANazca nidrAnvitatanurmuhuH // 63 mRta ityabhivijJAya jvaraM zatruniSUdanaH / netrayorAkulatvaM ca mahaH kurvnbhrmNstdaa| . kRSNo bhujabalAbhyAM taM cikSepAtha mahItale // 1 saMhRSTalomA glAnAkSaH kSiptacitta iva zvasan // 64 muktamAtrastu bAhubhyAM kRSNadehaM viveza saH / . tato haladharo mattaH kRSNamAha vicetanaH / amuktvA vigrahaM tasya kRSNasyApratimaujasaH // 2 kRSNa kRSNa mahAbAho pradIpto'smyabhayaMkara / sa hyAviSTastadA tena jvareNApratimaujasA / dahyAmi sarvatastAta kathaM zAntirbhavenmama // 65 kRSNaH skhalanniva muhuH kSitau samabhivartata // 3 ityevamukte vacane pariSvakto halAyudhaH / jambhate ca tadA kRSNaH punazca skhalate bhRzam / kRSNena paramasnehAttato dAhAtpramucyata / / 66 romAzvotthitagAtrastu nidrayA cAbhibhUyate // 4 provAca paramakruddho vAsudevo jvaraM tdaa| jvarAbhimRSTamAtmAnaM vijJAya puruSottamaH / ehyehi jvara yudhyasva yA te zaktirmahAmRdhe / so'sRjajjvaramanyaM tu pUrvajvaravinAzanam // 5 tAM darzayasva samare mayi yuddhavizArada // 67 vyAvidhyamAne tu tadA jvare tenaamitaujsaa| savyetarAbhyAM bAhabhyAmevamukto jvrstdaa| azarIrA tato vANI tamuvAcAntarikSagA // 6 cikSepa cainaM tadbhasma jvAlAgauM mahAgadaH // 68 kRSNa kRSNa mahAbAho yadUnAM nandivardhana / tataH pradIptastu vibhurmuhuurtmbhvttdaa|| mA vadhIvarametaM vai rakSaNIyastvayAnagha / kRSNaH praharatAM zreSThaH zamaM cAgnirgataH punaH // 69 ityevamukte vacane taM mumoca hariH svayam / / 7 tatastai jagAkArairbAhubhistu tribhistadA / tamuvAca jvaro bhUyastvahameko jvaro bhuvi / jaghAna kRSNaM grIvAyAM muSTinaikena corasi // 70 | tava prasAdAnnAnyaH syAjjvaraH samitizobhana // 8 -206 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111.9] viSNuparva [112. 21 bhagavAnuvAca / lAghavaM samupAgamya kimevaM bhayaviklavAH / eka eva jvaro loke bhavAnastu yathAsukham / daityavaMzasamutpannAH palAyadhvaM mahAmRdhe // 7 yo'yaM mayA jvaraH sRSTo mayyaivaiSa pralIyatAm // 9 kavacAsigadAprAplAnkhaDgacarmaparazvadhAn / utsRjyotsRjya gacchanti kiM bhvnto'ntrikssgaaH|| jvara uvAca / svajAtiM caiva vAsaM ca harasaMsargameva ca / dhanyo'smyanugRhIto'smi yattvayA matpriyaM kRtam / mAnayadbhirna gantavyameSo hyahamavasthitaH // 9 AjJApaya priyaM kiM te cakrAyudha karomyaham / / 10 evamuccAritAM vAcaM zRNvantastAmacintya vai / bhagavAnuvAca / apanAmanta te sarve dAnavA bhayapIDitAH // 10 mahAmRdhe tava mama ca dvayorimaM pramAthagaNazeSaM tu tadanIkapuraHsaram / ___ parAkramaM bhujblkevlaastryoH| bhagnAvazeSaM yuddhAya manazcakre punastadA // 11 praNamya mAmekamanAH paThettu yaH / kumbhANDo nAma bANasya sakhAmAtyazca vIryavAn / . sa vai bhavejjvara vigatajvaro naraH // 11 / / balaM bhagnaM samAlokya vacanaM cedamabravIt // 12 evamuktastu kRSNena jvaraH sAkSAnmahAtmanA / eSa bANaH sthito yuddhe zaMkaro'yaM guhastathA / praNamya zirasA kRSNamapakrAntastato raNAt // 12 kimarthaM yuddhamutsRjya bhavanto bhayamohitAH // 13 iti zrIharivaMze ekAdazottarazatatamo'dhyAyaH // 111 // nandIzvarasamAyuktaM rathamAsthAya vIryavAn / saMdaSTauSTapuTo rudraH pradhAvati yato hariH // 14 pibanniva tadAkAzaM siMhayukto mahAsvanaH / vaizaMpAyana uvAca / ratho bhAti ghanonmuktaH paurNamAsyAM yathA zazI // tataste sahitAH sarve trayastraya ivAgnayaH / vainateyasthamasyantamAyAntamagraNIharaH / vainateyaM samAruhya yudhyamAnA raNe sthitAH // 1 hari vivyAdha kupito nArAcAnAM zatena saH // 16 tataH sarvANyanIkAni bANavamahAbalAH / sa zarairarditastena hareNAmitraghAtinA / ardayanvainateyasthA nadanto'tibalA raNe / / 2 harirjagrAha kupito hyAM pArjanyamuttamam / / 17 cakralAGgalapAtaizca bANavarSezca pIDitam / tataH zatasahasrANi zarANAM nataparvaNAm / saMcukopa mahAnIkaM dAnavAnAM mahAtmanAm // 3 niSpetuH sarvato digbhyo yato haratanustataH // 18 kakSe'gniriva saMvRddhaH zuSkandhanasamIritaH / athAgneyaM mahAraudramastramastravidAM varaH / kRSNabANAgnirudbhUto vivRddhimupagacchati // 4 mumoca ruSito rudrastadadbhutamivAbhavat // 19 sa dAnavasahasrANi tasminsamaramUrdhani / tato vizIrNadehAste catvAro'pi samantataH / yugAntAgnirivArciSmAndahamAno vyarAjata // 5 / nAdRzyanta zaraizchannA dahyamAnAzca vahninA // 20 tAM dIryamANAM mahatIM nAnApraharaNodyatAm / siMhanAdaM tatazcakruH sarva evAsurottamAH / senAM bANaH samAsAdya vArayanvAkyamabravIt // 6 / hato'yamiti vijJAya AneyAntarhite harau // 21 - 207 - Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112. 22] harivaMze [112. 51. tatastadviSahitvAjau hyanamastravidAM varaH / astraM brahmaziro nAma kAlakalpaM durAsadam / . jagrAha vAruNaM so'yaM vAsudevaH pratApavAn // 22 saMdaSTauSThapuTaH saMkhye jagrAha sa guhastadA / / 37 udyate vAruNAne tu vAsudevena dhiimtaa| prayukte brahmazirasi shsraaNshusmprbhe| . AgneyaM prazamaM yAtamatraM vAruNatejasA // 23 une paramadurdharSe lokakSayakare tadA // 38 paizAcaM rAkSasaM caiva raudramAGgirasaM bhavaH / mahAbhUteSu sarveSu pradhAvatsu tatastataH / mumocAstrANi catvAri yugAntAgninibhAni saH // kezavaH kezimathanazcakraM jagrAha vIryavAn / / 39 vAyavyamatha sAvitraM vAsavaM mohanaM tthaa| sarveSAmastravIryANAM vAraNe ghAtane tathA / astrANAM vAraNArthAya vAsudevo mumoca ha // 25 cakramapraticakrasya loke khyAtaM mahAtmanaH // 40 . astraizcaturbhizcatvAri vArayitvA ca kezavaH / astraM brahmazirastena niSprabhaM kRtmojsaa| jagrAha vaiSNavaM so'straM vyAditAsyAntakopamam // medhairivAtapApAye saviturmaNDalaM mahat // 41 / vaiSNavAsne vimukte tu sarva evAsurottamAH / tato niSprabhatAM yAte naSTavIrye mhaujsi| .. dizaH pradudruvuH sarve bhayamohitalocanAH // 27 tasminbrahmazirasyastre zaktiM jagrAha kAzcanIm // 42 andhakArIkRte loke pradIpte tryambake tadA / maholkAmiva tAM dIptAM yugAntAgnisamaprabhAm / na nandI nApi ca ratho na rudraH pratyadRzyata // 28 ghaNTAmAlAkulAM zaktiM cikSepa ruSito guhaH // 43 dviguNaM dIptadehastu roSeNa ca balena ca / jRmbhamANeva gagane saMpradIptamukhI tataH / tripurAntakaraM bANaM jagrAha ca caturmukhaH // 29 AdhAvantI mahAzaktiH kRSNasya vadhakAGkiNI // 44. saMdadhatkArmuke caiva kSepnukAmasrilocanaH / bhRzaM viSaNNAH sendrAzca sarvAmarapurogamAH / vijJAto vAsudevena cittajJena mahAtmanA // 30 zaktiM prajvalitAM dRSTvA dagdhaH kRSNa iti bruvan // z2ambhaNaM nAma so'pyastraM jagrAha puruSottamaH / abhyAzamAgatAM tAM tu mahAzaktiM mahAmRdhe / haraM saMjRmbhayAmAsa kSiprakArI mahAbalaH // 31 huMkAreNaiva nirbhaya' pAtayAmAsa bhUtale // 46 pAJcajanyasya ghoSeNa zArGgavisphUrjitena ca / pAtitAyAM mahAzaktyAM sAdhu sAdhviti sarvazaH / devaM vijRmbhitaM dRSTvA sarvabhUtAni tatrasuH / / 32 siMhanAdaM tatazcakruH sarve devAH savAsavAH // 47 kumbhANDasaMgRhItAzve rathe tiSThanguhastadA / tato deveSu nardatsu vAsudevaH pratApavAn / abhidudrAva kRSNaM ca balaM pradyumnameva ca // 33 punazcakraM sa jagrAha bhUtAntakaraNaM tadA // 48 zaraughAcitagAtrAste trayastraya ivAgnayaH / vyAvidhyamAne cakre tu kRSNenAmitatejasA / zoNitaughaplutairgAtraiH pratyayudhyanguhaM tadA // 34 taM dRSTvA pramukhe tasya vyatiSThata ca kauTavI / tataste yuddhamArgajJAstrayastribhiranuttamaiH / apagacchApagaccha tvaM dhigdhigityeva so'bravIt // vAyavyAgneyapAjanyairbibhidurdIptatejasaH // 35 tatastUryapraNAdaizca bherINAM ca mahAsvanaiH / / tasya dIptazaraughasya dIptacApadharasya ca / siMhanAdaizca daityAnAM bANaH kRSNamabhidravat // 50 zaraughAnastramAyAbhimrasanti sma mahAtmanaH // 36 / AyAntamatha taM dRSTvA yadUnAmRSabhaM raNe / -208 - Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112. 51 ] viSNuparva . [112. 79 vainateyasamArUDhaM kRSNamapratimaujasam // 51 / / musalaiH paTTisaizcApi cchAdayAmAsa kezavam // 65 bANa uvAca / aSTabAhuH sahasreNa bAhUnAM samayudhyata / ' tiSTha tiSTha na me'dya vaM jIvanpratigamiSyasi / bANena saha saMgamya zaGkhacakragadAdharaH // 66 yadatraM paramaM divyaM tapasA nirmitaM mahat / dvArakAM dvArakAsthAnvA suhRdo drakSyase na ca // 52 suvarNavarNAnvRkSApAnadya drakSyasi maadhv| tadapratihataM yuddhe sarvazatrunibarhaNam / mayAbhibhUtaH samare mumUrSuH kAlacoditaH // 53 brahmaNA vihitaM pUrvaM tanmumoca baleH sutaH // 67 tasminmukte dizaH sarvAstamopahatamaNDalAH / adya bAhusahasreNa kathamaSTabhujo rnne| . prAdurAsaMstato raudrA na prAjJAyata kiMcana // 68 mayA saha samAgamya yotsyase garuDadhvaja // 54 sAdhu sAdhviti bANaM tu pUjayanti sma dAnavAH / adya hi tvaM mayA yuddhe nirjitaH saha bAndhavaiH / aho dhigiti devAnAM carate vAgudIritA // 69 dvArakAM zoNitapure nihataH saMsmariSyasi // 55 tato'strabalavegena sArciSmatyaH sudaarunnaaH| nAnApraharaNopetaM nAnAGgadavibhUSitam / ghorarUpA mahAvegA niSpeturbANavRSTayaH // 70 adya bAhusahasraM me koTibhUtaM nizAmaya // 56 nAkampata tadA vAyuna meghAH saMcaranti ca / garjatastasya vAkyaughAH samudrAdiva sindhavaH / astre vimukte bANena dahyamAne ca kezave // 71 nizcaranti mahAghorA vAtodbhUtA ivormayaH // 57 tato'straM sumahAvegaM jagrAha madhusUdanaH / roSaparyAkule caiva netre tasya babhUvatuH / pArjanyaM nAma bhagavAnyamAntakanibhaM raNe // 72 jagaddidhakSanniva khe mahAsUrya ivoditau / / 58 dAnavAstraM prazAntaM tu prjnyaane'bhimtrite| bhgvaanuvaac| tato devagaNAH sarve praNedurjahaSustadA // 73 bANa kiM garjase zUrA na garjanti raNe sthitaaH|| hate zastre mahArAja daiteyaH krodhamUrchitaH / ehyehi yudhyasva raNe kiM mithyAgajitena te // 59 / bhUyaH saMchAdayAmAsa kezavaM garuDe sthitam / yadi yuddhAni vacanaiH sidhyanti ditinandana / musalaiH paTTisaizcaiva zUlamudgarakasmaraiH // 74 bhavAneva jayennityaM bahvabaddhaM prabhASase // 60 tasya tAM tarasA sarvAM bANavRSTiM samudyatAm / ehyehi jaya mAM bANa jito vA vasudhAtale / punaH saMvArayAmAsa kezavaH zatrusUdanaH // 75 cirAyAvAGmukho dInaH patitaH zeSyase'sura // 61 yuddhaM cAbhUdvAhanayorubhayaurdevadaityayoH / ityevamuktvA vacanaM marmabhedibhirAzugaH / garuDasya ca saMgrAme mayUrasya ca yudhyataH // 76 nirbibheda raNe kRSNastvamodhairdIptatejasaiH // 62 pakSatuNDaprahAraistau caraNAgranakhaistathA / smayanbANastataH kRSNaM zaravaSairavAkirat / anyonyaM jannatuH krodhAnmayUragaruDAvubhau // 77 jvaladbhiriva saMsaktaistasminyuddhe sudAruNe // 63 / / vainateyastataH kruddho mayUraM dIptatejasam / tau tataH zaranistriMzairgadAparighatomaraiH / jagrAha zirasi kruddhastuNDenAbhyahanattadA // 78 vinindamAnau saMyattau yuddhe ceraturojasA // 64 / dakSiNena ca pakSaNa nijaghAna mahAbalaH / harivaMza 27 -209 - Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112. 79 ] harivaMze [ 112. 108 padbhayAM pArdhAbhighAtAMzca dattvA ghorAnanekazaH // 79 / tatazcakraM sahasrAraM nadanmegha ivossnnge| AkRSya cainaM tarasA vikRSya ca mahAbalaH / jagrAha puruSavyAghro bANabAhuprazAntaye // 94 niHsaMjJaM pAtayAmAsa gaganAdiva parvatam // 80 jyotiSmataH pataMgasya zazinazcaiva yattathA / mayUre pAtite tasmingaruDenAtha pakSiNA / prAjApatyaM ca yattejastaccakre paryavasthitam // 95 bANaH paramasaMvignazcintayankAryamAtmanaH // 81 tejasA tena saMyukaM bhAsvatA prajvaladbhazam / taM dInamanasaM jJAtvA raNe bANaM suviklavam / vapuSA teja Adatta bANasya pramakhe sthitam // 96 cintayadbhagavAnrudro bANarakSaNamAturaH // 82 cakrodyatakaraM dRSTvA bhagavantaM rnnaajire| . tato nandi mahAdevaH prAha gambhIrayA giraa| pramukha vAsudevasya digvAsAH koTavI sthitA / / 97 nandikezvara saMyAhi yato vANastato ratham // 83 antardhAnamupAgamya tyaktvA sA vAsasI punaH / pramAthagaNapArzve hi na hi me sthAsyate manaH / paritrANAya bANasya vijayAdhiSThitA ttH| yAhi prabhavase tAta bANaM saMrakSa gamyatAm // 84 bhUyaH sAmarSatAmrAkSI vivastrAvasthitA raNe // 98 tathetyuktvA punarnandI rathena rathinAM varaH / bANasaMrakSaNaparA vAkyametaduvAca h| yato bANastato gatvA bANamAha zanairidam // 85 nAIse deva hantuM vai bANamapratimaM raNe // 99 daityemaM rathamAtiSTha zIghramehi mahAbala / tataH kruddho mahAbAhuH kRSNaH praharatAM varaH / ArUDhaH sa tathetyuktvA mahAdevasya taM ratham // 86 provAca bANaM samare bhrAmayaMzcakramuttamam / / 180 taM syandanamadhiSThAya bhavasyAmitatejasaH / yudhyatAM yudhyatAM saMkhye bhavatAM koTavI sthitA / prAduzcakre tadA raudramastramastravidAM varaH / azaktAnAmiva raNe dhigbANa tava pauruSam // 101 dIptaM brahmaziro nAma bANaH kruddho'tivIryavAn // 87 evamuktvA tataH kRSNastaccakraM paramAstravit / pradIpte brahmazirasi lokaH kSobhamupAgamat / nimIlitAkSo vyasRjadvANaM prati mahAbalaH // 102 lokasaMrakSaNArthaM hi tatsRSTaM padmayoninA // 88 alAtacakravattarNa bhramamANaM raNAjire / taccakreNa nihatyAstraM prAha kRSNaH pratApavAn / viSNorakhaM sunAbhaM vai zaighyayogAnna dRzyate // 103 loke prakhyAtayazasaM bANamapratimaM raNe // 89 tasya bAhusahasrasya paryAyeNa punaH punaH / katthitAni ka te bANa tAni kiM na viktthse| bANasya cchedanaM cakre taccakraM raNamUrdhani // 104 ayamasmi sthito yuddhe yudhyasva puruSo bhava // 90 zarIreNa prasravatA rudhiraughapariplutaH / / kArtavIryArjuno nAma pUrvamAsInmahAbalaH / abhavatparvatAkArazchinnabAhurmahAsuraH // 105 sahasrabAhU rAmeNa dvibAhuH samare kRtaH // 91 cakraM bhUyaH kSepnukAma bANanAzArthamacyutam / tathA tavApi darpo'yaM bAhUnAM vIryasaMbhavaH / tamupetya mahAdevaH kumArasahito'bravIt / / 106 cakraM te darpazamanaM karoti raNamUrdhani // 92 kRSNa kRSNa mahAdeva jAne tvAM puruSottamam / darpasaMjananAnyAvannAzayiSyAmi te bhujAn / madhukaiTabhahantAraM devadevaM sanAtanam // 107 tiSThedAnIM na me'dya tvaM mokSyase raNamUrdhani // 93 / lokAnAM tvaM gatirdeva tvatprasUtamidaM jagat / -210 - Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112. 108 ] viSNuparva [112. 129 ajeyastvaM vibhilokaiH sadevAsuramAnuSaiH // 108 bhaktAnAM nRtyatAmevaM putrajanma bhavedbhava // 120 tasmAtsaMhara divyaM tvamidaM cakraM samudyatam / mahezvara uvaac| anivAryamasaMhArya raNe zatrubhayaMkaram // 109 nirAhArAH kSamAyuktAH satyArjavaparAyaNAH / bANasyAsyAbhayaM dattaM mayA keziniSUdana / madbhaktA ye hi nRtyanti teSAmevaM bhaviSyati // 121 tanme na syAnmRSA vAkyamatastvAM kSamayAmyaham // bANa uvAca / bhgvaanuvaac| cakrapATanajA ghorA rujA tIvrA hi yA mama / jIvatAM deva bANo'yametaccakraM nivartitam / . vareNa sA tRtIyena zAnti gacchatu me bhava // 122 mAnyastvaM deva devAnAmasurANAM ca sarvazaH // 111 namaste'stu gamiSyAmi yatkAryaM tanmahezvara / mahezvara uvAca / na tAvatkriyate tasmAnmAmanujJAtumarhasi // 112 evaM bhavatu bhadraM te na rujA prabhaviSyati / evamuktvA mahAdevaM kRSNastUrNaM garutmatA / akSataM tava gAtraM ca svasthAvasthaM bhaviSyati // 123 jagAma tatra yatrAste prAAmniH saaykaishcitH||113 caturthaM te varaM dadmi vRNISvAsura kAGkitam / gate kRSNe tato nandI bANamAha zubhaM vcH|| na te'haM vimukhastAta prasAdasumukho hyaham // 124 bANa bANa pranRtyasva zreyastava bhaviSyati // 114 bANa uvAca / zoNitaughaplutairgAtrairnandivAkyapracoditaH / pramAthagaNavaMzasya prathamaH syAmahaM vibho / jIvitArthI tato bANaH pramukhe zaMkarasya vai // 115 mahAkAla iti khyAtaH khyAtiM gaccheyamIzvara // prAnRtyata bhaye jAte dAnavaH sa vicetanaH / mahezvara uvAca / avasthAM kRpaNAM prApto bhayaviklavalocanaH // 116 bhUyo'pi te varaM dadmi prakhyAtabalapauruSa / ... mahezvara uvAca / taM taM vRNISva bhadraM te yadicchasi mahAsura // 126 varaM vRNISva bANa tvaM yatte manasi vartate / bANa uvAca / prasAdasumukho'haM te varakAlo'yamAgataH // 117 vairUpyamaGgajaM kiMcinmA bhUnme devasattama / bANa uvAca / dvibAhutve'pi me deho na virUpo bhabedbhava // 127 ajarazcAmarazcaiva bhaveyaM satataM vibho| eSa me prathamo deva varo'stu yadi manyase // 118 tato'bravInmahAdevo bANaM sthitamathAntike / evaM bhaviSyate bANa yattvayA samudAhRtam // 128 __mahezvara uvAca / etAvaduktvA bhagavAMtrinetro gnnsNvRtH| tulyo'si daivatairbANa na mRtyustava vidyate / pazyatAM sarvabhUtAnAM tatraivAntaradhIyata // 129 anyaM varaM vRNISvAdya anugrAhyo'si me sadA // bANa uvAca / iti zrIharivaMze dvaadshottrshttmo'dhyaayH|| 112 // yathAhaM zoNitAdigdho bhRzArto vraNapIDitaH / --211 - Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113. 1] harivaMze [113.28 teSAmApatatAM saMkhye vAruNAnAM sahasrazaH / / vaizaMpAyana uvAca / te bhagnAH sahasA yAnti tameva varuNAlayam // 14 SaSTiM rathasahasrANi SaSTiM rathazatAni ca / tato dRSTvaiva garuDamaniruddhazarIragAH / varuNena prayuktAni dIptazastrANi saMyuge // 15 zararUpA mahAsarpA veSTayitvA tanuM sthitAH // 1 tadvalaM kRSNabANaudhairdahyamAnaM samantataH / te sarve sahasA dehAttasya niHsRtya bhoginaH / bhagnaM varuNamAzritya naiva sthAnamavindata // 16 kSitiM sarve'bhyadhAvanta prakRtyAvasthitAH zarAH / / 2 RSibhirdevagandharvaistathaivApsarasAM gaNaiH / dRSTaH spRSTazca kRSNena so'niruddho mhaatmnaa| saMstUyamAno bahudhA varuNaH paryavasthitaH // 17 sthitaH prItamanA bhUtvA prAJjalirvAkyamabravIt / / 3 chatreNa dhriyamANena pANDureNa vpussmtaa| devadeva sadA yuddhe jetA tvamasi kastava / salilasrAviNA zreSThaM cApamudyamya viSThitaH // 18 zakto vai pramukha sthAtuM sAkSAdapi zatakratuH // 4 apAM patirabhikruddhaH putrpautrblaanvitH| .. bhagavAnuvAca / Ahvayanniva yuddhe sa visphAritamahAdhanuH // 19 Aroha garuDaM tUrNaM gacchAma dvArakAM purIm / sa tu pradhmApayazaGkha varuNaH samadhAvata / . ityuktaH so'dhirUDhastu saha dAnavakanyayA / / 5 hariM hara iva krodhAdvANajAlaiH samAvRNot // 20 . tataste dIrghamadhvAnaM prayayuH purussrssbhaaH|| tataH pradhmAya jalajaM pAJcajanyaM mahAbalaH / Aruhya garuDaM sarve jitvA bANaM mahAsuram // 6 bANavarSAkulAH sarvA dizazcakre janArdanaH / / 21 tato'mbaratalasthAste vAruNI dizamAzritAH / tataH zaraudhaiMbahudhA varuNaH pIDito raNe / velAvanavicAriNyo nAnAvarNAH sahasrazaH // 7 smayanniva tadA kRSNaM varuNaH pratyayudhyata // 22 nizamya bANagAvastu tAsu cakre mnstdaa|| tato'straM vaiSNavaM ghoramabhimatryAhave sthitaH / Asthito garuDaM devaH sarvalokAdiravyaH // 8 vAsudevo'bravIdvAkyaM pramukhe tasya saMsthitaH / / 23 Aha mAM satyabhAmA ca bANagAvo mamAnaya / idamastraM mahAghoraM vaiSNavaM zatrumardanam / yAsAM pItvA kila kSIraM na jIryanti mhaasuraaH||9 mayodyataM vadhArthaM te tiSThedAnI sthiro bhava // 24 tA mamAnaya bhadraM te yadi kArya na lupyate / tatastadvaruNo devo hmatraM vaiSNavamudyatam / atha kAryanirodhaH syAnnaiva tAsu manaH kRthAH // 10 vAruNAstreNa saMyojya nanAda sa mahAbalaH / / 25 dRzyante gAva etAstA mAM dRSTrA vrunnaalym| tasyAstravitatA hyApo varuNasyAbhiniHsRtAH / vizanti sahitAH sarvAH kAryamatra vidhIyatAm // vaiSNavAstrasya zamane vartante samitiMjaya / / 26 tathetyuktvA tu garuDaH pakSavAtena sAgaram / dahyante vAruNAH sarve tato'ne jvalite punaH / so'vagADho hi sahasA varuNAlayamantikAt // 12 vaiSNave tu mahAvIye dizo bhItAH pradudruvuH // 27 tatastu vArugaM sainyamabhiyAtaM sudAruNam / tAMstu prajvalato dRSTvA varuNo vAkyamabravIt / pramukha vAsudevasya nAnApraharaNodyatam // 13 smara tAM prakRti pUrvAmavyaktA vyaktalakSaNAm / - 212 - Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113. 28 ] viSNuparva [ 113. 56 tamo jahi mahAbhAga rajasA muhyase katham / / 28 kathaM ca samayaM kRtvA kuryAM viphalamanyathA // 42 sattvastho nityamAsIstvaM yogIzvara mahAmate / jIvannAhaM pradAsyAmi gAvo vai vRSabhekSaNa / paJcabhUtAzrayAndoSAnahaMkAraM ca saMtyaja // 29 / hatvA mAM naya gAvastvameSa me samayaH kRtaH // 43 yeyaM te vaiSNavI mUrtistasyA jyeSTho hyahaM tava / varuNenaivamuktastu muktvA gA vai mahAyazAH / jyeSThabhAvena mAnyaste kiM mAM dgdhumihecchsi|| 30 prahasya varuNaM devaM mAnayAmAsa mAdhavaH / nAgnirvikramate hyagnau tyaja kopaM yudhAM vara / prayayau dvArakAM cApi zakrAdyairamarairvRtaH // 44 tvayi na prabhaviSyanti jagataH prabhavo hyasi // 31 tatra devAH samarutaH sasAdhyAH samitiMjaya / pUrvaM hi yA tvayA sRSTA prakRtirvikRtAtmikA / anugacchanti vizvazaM sarvabhUtAdimavyayam / / 45 dharmiNI bIjabhAvena pUrvadharmasamAzritA / / 32 AdityA vasavo rudrA azvinau ca mahAbalau / AgneyaM caiva saumyaM ca prakRtyaivedamAditaH / AyAntamanugacchanti yazasA vijayena ca / / 46 tvayA sRSTaM jagadidaM sa kathaM manyase mayi // 33 dUrAdeva tu tAM dRSTvA dvArakA dvAramAlinIm / ajeyaH zAzvato nityaM svayaMbhUrbhUtabhAvanaH / pAJcajanyasya nirghoSaM cakre cakragadAdharaH // 47 akSayazcAvyayazcaiva bhavAneva mahAdyute // 34 devAnuyAtranirghoSaM pAJcajanyasya nisvanam / rakSa mAM rakSaNIyo'haM tvayAnagha namo'stu te / zrutvA dvAravatI sarvA praharSamatulaM gatA // 48 AdikartAsi lokasya tvayaiva bahulIkRtam // 35 vainateyasamAsInaM nIlAJjanacayopamam / kiM krIDasi mahAdeva bAlaH krIDanakairiva / avandanyAdavAH kRSNaM zriyA paramayA yutam // 49 na hyahaM prakRtidveSI nAhaM prakRtidUSakaH // 36 RSibhirdevagandharvaizcAraNaizca samantataH / prakRtiryA vikAreSu vartate puruSottama / saMstUyamAno govindo dvArakopari viSThitaH // 50 tasyA vikArazamane vartase tvaM yathAvidhi // 37 tadAzcaryamapazyanta dAzArhagaNasattamAH / vikAro'si vikArANAM vikArAyatane'nagha / bANaM jitvA mahAdevamAyAntaM puruSottamam // 51 tAnadharmavido mandAnbhavAnvikurute sadA / / 38 dvArakAvAsinAM vAcaMzcaranti bahudhA tadA / iyaM hi prakRtirdoSaistamasA yujyate sdaa| prApte kRSNe mahAbhAge sAtvatAnAM mahArathe / / 52 rajasA vApi saMduSTA tato mohaH pravartate / / 39 dhanyAH smo'nugRhItAH smo yeSAM no jagataH patiH / parAvarajJaH sarvajJa aizvaryavidhimAsthitaH / rakSitA cApi goptA ca dIrghabAhurjanArdanaH // 53 kiM mohayasi naH sarvAnprajApatiriva svayam // 40 vainateyaM samAruhya bANaM jitvA sudurjayam / ityevamuktaH prahasankRSNo vacanamabravIt / prApto'yaM puNDarIkAkSo manAMsyAhlAdayanniva // 54 gAH saMprayaccha me deva zAntyarthaM bhImavikrama // 41 evaM kathayatAmeva dvArakAvAsinAM tadA / varuNa uvaac| vAsudevagRhaM devA vivizuste mahArathAH // 55 bANena sArdhaM samayo mayA deva purA kRtH| tAni teSAM vimAnAni divi saMcaratAM tadA / -213 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 56] harivaMze [113. 81 sthitAnyeva pradRzyante nAnArUpANi sarvazaH // 56 / puraMdaro divaM yAtaH srvaamrgnnairvRtH| . siMharSabhamRgai gairvAjisArasabarhiNaiH / dvArakAM prApya kRSNastu reme yadugaNairvRtaH // 70 bhAsvanti tAni dRzyante vimAnAni shsrshH||57 evameSo'vatIrNo vai pRthivyAM pRthivIpate / ete rudrAstathAdityA vsvo'thaashvinaavpi|| viSNuryadukulazreSTho vAsudeveti vizrutaH // 71 sAdhyA devAstathAnye cApyavandastAnyathAkramam // etaizca kAraNaiH zrImAnvasudevakule prabhuH / aho vai mahadAzcarya vAsudevasya saMzrayAt / jAto vRSNiSu devakyAM yanmAM tvaM paripRcchasi // prApyate yadihAsmAbhiriti vAcazcaranti hi // 59 nivRtte nAradaprazne mayoktaM te samAsataH / tatazcandanacUrNaizca puSpavarSaizca sarvazaH / uktAste vistarAH sarve pUrvaM ye janamejaya // 73 kiranti paurAH sarvAMstAnpUjayanto divaukasaH // 60 viSNostu mAthure kalpe yatra te saMzayo mahAn / lAjaiH praNAmaidhUpaizca vaagbuddhiniytaastthaa| vAsudevagatizcaiSa sA mayA samudAhRtA // 74 dvArakAvAsinaH sarve pUjayanti divaukasaH // 61 Azcaryazcaiva nAnyo'sti kRSNazcAzcaryasaMnidhiH / AhukaM vasudevaM ca sAmbaM ca yadunandanam / sarveSvAzcaryakalpeSu nAstyAzcaryamavaiSNavam / / 75 sAtyakiM colmukaM caiva vipRthu ca mahAbalam / / 62 sa eva dhanyo dhaninAM dhanyakRddhanyabhAvanaH / etAnpariSvajya tadA mUrdhni cAghrAya vIryavAn / / deveSvapi sadaityeSu nAsti dhanyataro'cyutAt // 76 andhakaM ca zubhAkSaM ca tato vacanamabravIm // 63 AdityA vasavo rudrA azvinau mrutstthaa| vAsavaH sAtvatAnsarvAneSa vo ydunndnH|| gaganaM bhUrdizazcaiva salilaM,jyotireva ca // 77 yojayitvA raNe caiva yazasA pauruSeNa ca / / 64 eSa dhAtA vidhAtA ca saMhartA kAla eva c| mahAdevasya miSato guhasya ca tathaiva ca / satyaM dharmastapazcaiva brahma caiva sanAtanam / eSa vANaM raNe jitvA dvArakAM punarAgataH / / 65 jagacca sarva devezastaM namaskuru bhArata // 78 sahasrabAhorbAhUnAM kRtvA kSayamanuttamam / ityuktaM bANayuddhaM te mAhAtmyaM kezavasya ca / sthApayitvA dvibAhutve prApto'yaM svapurIM hriH||66 vaMzapratiSThAmatulAM zravaNAdeva lapsyase // 79 yadarthaM janma kRSNasya mAnuSeSu mahAtmanaH ye cedaM dhArayiSyanti bANayuddhamanuttamam / tadapyavasitaM kRtsnaM naSTazokA vayaM kRtAH // 67 kezavasya ca mAhAtmyaM nAdharmastAnbhajiSyati // 80 pibanto madhumAdhvIkaM syAmaH prItisaMyutAH / eSA te vaiSNavI caryA mayA kAtsnyena kiirtitaa| kAlo yAsyatyavirataM viSayeSveva sajjatAm // 68 pRcchatastAta yajJe'sminnivRtte janamejaya // 81 bAhUnAM saMzrayAtsarve vayamasya mahAtmanaH / pranaSTazokA raMsyAmaH sarva evAmarAH sukham // 69 evamuktvA pariSvajya kRSNaM kamalalocanam / -214 - Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113. 82 ] viSNuparva [113. 84 AzcaryaparvamakhilaM yo hIdaM dhaaryennRp| nAzubhaM prApnuyAtkicidIrghamAyuravApnuyAt // 82 sUta uvAca / iti pArikSito rAjA vaizaMpAyanabhASitam / zrutavAnamalo bhUtvA harivaMzaM dvijrssbhaaH|| 83 evaM zaunaka saMkSepAdvistareNa tathaiva ca / proktA vai sarvavaMzAste kiM bhUyaH kathayAmi te // 84 iti zrIharivaMze trayodazottarazatatamo'dhyAyaH // 113 // // samAptaM viSNuparva // -215 - Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114. 1] harivaMze [115.7 sa tu vemakazAlAyAmubhAbhyAmabhivardhitaH // 14 zaunaka uvAca / vemakasya tu bhAryA tamudvahatputrakAraNAt / vemakyAH sa tu putro'bhUdrAhmaNau sacivau ca tau|| janamejayasya ke putrAH paThyante lomhrssnne| kasminpratiSThito vaMzaH pANDavAnAM mahAtmanAm // 1 teSAM putrAzca pautrAzca yugapattulyajIvinaH / sa eSa pauravo vaMzaH pANDavAnAM pratiSThitaH // 16 sUta uvAca / zloko'pi cAtra gIto'yaM nAhuSeNa yayAtinA / pArikSitasya kAzyAyAM dvau putrI saMbabhUvatuH / / jarAsaMkramaNe pUrva tadA prItena dhImatA // 17 candrApIDazca nRpatiH sUryApIDazca mokSavit // 2 acandrArkagrahA bhUmi vedapi na saMzayaH / candrApIDasya putrANAM zatamuttamadhanvinAm / apauravA na tu mahI bhaviSyati kadAcana // 18 janamejaya ityeva kSatraM bhuvi parizrutam // 3 iti zrIharivaMze caturdazottarazatatamo'dhyAyaH // 11 // teSAM jyeSThastu rAjAsItpure vaarnnsaahvye| . satyako mahAbAhuryajvA vipuladakSiNaH // 4 zaunaka uvAca / satyakarNasya dAyAdaH zvetakarNaH pratApavAn / ukto'yaM harivaMzaste parvANi nikhilAni ca / aputraH sa tu dharmAtmA praviveza tapovanam // 5 yathA puroktAni tathA vyAsaziSyeNa dhImatA // 1 tasmAdvanagatAdgarbha yAdavI pratyapadyata / tatkathyamAnamamRtamitihAsasamanvitam / sucAroduhitA subhrarmAlinI bhrAtRmAlinI // 6 prINAtyasmAnamRtavatsarvapApapraNAzanam // 2 : sa tvajanmani garbhasya zvetakarNaH prajezvaraH / janamejayastu nRpatiH zrutvAkhyAnamanuttamam / anvagacchata taM pUrvairmahAprasthAnamacyutam // 7 sA dRSTvA saMprayAtaM taM mAlinI pRSThato'nvagAt / saute kimakarotpazcAtsarpasatrAdanantaram // 3 pathi sA suSuve subhrarvane rAjIvalocanam // 8 sUta uvAca / tamapAsya ca tatraiva rAjAnaM sAnvagacchata / janamejayastu nRpatiH zrutvAkhyAnamanuttamam / pativratA mahAbhAgA draupadIva purA patIn // 9 yadArabhattadAkhyAsye sarpasatrAdanantaram // 4 sukumAraH kumAro'sau girikuJja ruroda ha / yasminsane samApte tu rAjA pArikSitastadA / dayArtha tasya meghAstu prAdurAsanmahAtmanaH // 10 yaSTuM sa vAjimedhena saMbhArAnupacakrame // 5 zraviSThAyAzca putrau dvau paippalAdau ca to dvijau| RtvikpurohitAcAryAnAhUyedamuvAca ha / dRSTvA kRpAnvitau gRhya taM prakSAlayatAM jale // 11 yakSye'haM vAjimedhena haya utsRjyatAmiti // 6 vighRSTe tasya te pArzve khelena rudhirsrve| tato'sya vijJAya cikIrSitaM tadA ajazyAmau ca pAvauM tAvubhAvapi samAhitau // 12 kRSNo mahAtmA sahasAjagAma / tathaiva ca samArUDhAvajapArzvastato'bhavat / pArikSitaM draSTumadInasattvaM tato'japArzva iti tau cakrAte tasya nAma ha // 13 / . dvaipAyanaH sarvaparAvarajJaH // 7 - 216 - Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115.8 ] bhaviSyaparva [115. 35 pArikSitastu nRpatirdRSTvA tamRSimAgatam / te kathaM bhagavannetrA buddhimantazcyutA nayAt / / arghyapAdyAsanaM dattvA pUjayAmAsa zAstrataH // 8 anAthA hyaparAdhyante kunetArazca mAnavAH // 23 tau copaviSTAvabhitaH sadasyAstasya zaunaka / vyAsa uvaac| kathA bahuvidhAzcitrAzcakrAte vedasaMhitAH // 9 kAlenAdya parItAste tava vatsa pitaamhaaH| tataH kathAnte nRpatizcodayAmAsa taM munim / na mAM bhaviSyaM papracchurna cApRSTo bravImyaham // 24 pitAmahaM pANDavAnAmAtmanaH prapitAmaham // 10 niHsAmayaM ca pazyAmi bhaviSyasya nivedanam / mahAbhAratamAkhyAnaM bahvathaM bahuvistaram / parihatuM na zakSyAmi kAlaniSThAM hi tAM gatim // 25 nimeSamAtramiva me sukhazravyatayA gatam // 11 tvayA tvidamahaM pRSTo vakSyAmyAgantu bhAvi yat / vibhUtivistarakathaM sarveSAM vai yazaskaram / . atazca balavAnkAlaH zrutvApi na kariSyasi // 26 tvayA tvabhihitaM brahmazaGkha kSIramivAhitam // 12 na saMrambhAnna cArambhAnna vai sthAsyasi pauruSe / nAmRtenApi tRptiH syAdyathA svargasukhena vaa| lekhA hi kAlalikhitA veleva duratikramAH // 27 tathA tRptiM na gacchAmi zrutvemA bhAratI kathAm // azvamedhaH kratuH zreSThaH kSatriyANAM parizrutaH / anumAnya tu sarvajJaM pRcchAmi bhagavannaham / tena bhAvena te yajJaM vAsavo dharSayiSyati // 28 hetuH kurUNAM nAzasya rAjasUyo mato mama // 14 yadi tacchakyate rAjanparihartuM kathaMcana / duHsahAnAM yathA dhvaMso rAjanyAnAmupaplavaH / / daivaM puruSakAreNa mA yajethAzca taM Rtum // 29 rAjasUyaM tathA manye yuddhArthamupakalpitam // 15 na cAparAdhaH zakrasya nopAdhyAyagaNasya te / rAjasUyo hi somena zrUyate pUrvamAhRtaH / tava vA yajamAnasya kAlo'tra paramezvaraH // 30 tasyAnte sumahadyuddhamabhavattArakAmayam // 16 . tasya saMsthApanamidaM kAlasya vazavarti vai / AhRto varuNenApi tasyAnte sumahAkratoH / tatpraNeyaM nibodhasva trailokyaM sacarAcaram // 31 devAsuramabhUdyuddhaM sarvabhUtakSayAvaham // 17 yathA yaSTA nRpaH svarga gamiSyati yugkssye| harizcandrastu rAjarSiretaM RtumavAptavAn / tathA yajJaphalAnAM ca vikretAro dvijAtayaH // 32 tatrApyADIbakamabhUdyuddhaM kSatravinAzanam // 18 tato'nantarabhAryeNa pANDavenApi dustaraH / janamejaya uvAca / mahAbhAratasaMhAraH saMbhRto'gniriva RtuH // 19 nivRttAvazvamedhasya kiM nimittaM bhaviSyati / tasya mUlaM hi yuddhasya lokakSayakarasya ha / zrutvA parihariSyAmi bhagavanyadi zakyate // 33 rAjasUyo mahAyajJaH kimarthaM na nivaaritH|| 20 rAjasUye hyasaMhArye yajJAGgaizca durAsadaiH / nimittaM bhavitA tatra brahmakopakRtaM prabho / mithyApraNIte yajJAGge prajAnAM saMkSayo dhruvaH // 21 / yatasva parihartuM tadityetadbhadramastu te // 34 bhavAnapi ca sarveSAM pUrveSAM naH pitaamhH| tvayA dhRtaH kratuzcaiva vAjimedhaH paraMtapa / atItAnAgatajJazca nAthazcAdikarazca naH // 22 / kSatriyA nAhariSyanti yAvadbhUmirdhariSyati // 35 harivaMzaM 28 vyAsa uvaac| -217 - Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115. 36] harivaMze [ 116. 16 janamejaya uvAca / prajAsamudvegakaraM yugAntaM samupasthitam / . nivRttAvazvamedhasya viprazApAgnitejasA / pranaSTadharma dharmajJa nimittairvaktumarhasi // 3 ahaM nimittamiti cedbhayaM tIvra ca jAyate // 36 sUta uvAca / kathaM hyakIrtyA saMyuktaH sukRtI madvidho janaH / pRSTa evaM bhaviSyasya gatiM tattvena cintayan / lokAnutsahate gantuM khaM sapAza iva dvijaH // 37 yugAnte pUrvarUpANi bhagavAnabravIttadA // 4 yathA hyanAgatamidaM dRSTamatra praNAzanam / vyAsa uvAca / yajJasya punarAvRttiryadyastyAzvAsayasva mAm // 38 arakSitAro hartAro balibhAgasya pArthivAH / ___ vyAsa uvAca / yugAnte prabhaviSyanti svarakSaNaparAyaNAH // 5 upAttayajJo devebhyo brAhmaNeSu nivatsyati / akSatriyAzca rAjAno viprAH zUdropajIvinaH / tejasAbhyAhRtaM tejastejasyevAvatiSThate // 39 zadrAzca brAhmaNAcArA bhaviSyanti yugakSaye // 6 audbhido bhavitA kazcitsenAnI: kAzyapo dvijaH / kANDapRSThAH zrotriyAzca havIMSi bharatarSabha / azvamedhaM kaliyuge punaH pratyAhariSyati // 40 ekapakyAmaziSyanti yugAnte janamejaya // 7 tAge tatkulInazca rAjasUyamapi kratum / zilpavanto'nRtaparA narA madyAmiSapriyAH / AhariSyati rAjendra zvetagrahamivAntakaH // 41 bhAryA mitrA bhaviSyanti yugAnte janamejaya // 8 yathAbalaM manuSyANAM kartRNAM dAsyate phalam / rAjavRtte sthitAzcorA rAjAnazcorazIlinaH / / yugAntadvAramRSibhiH saMvRtaM vicariSyati // 42 bhRtyA anirviSTabhujo bhaviSyanti yugakSaye // 9 tadAprabhRti hAsyante nRNAM prANA purAkRtIH / dhanAni zlAghanIyAni satAM vRttamapUjitam / vinivartiSyate loke vRttAnto vRttimatsvapi // 43 akutsanA ca patite bhaviSyati yugakSaye // 10 tadA sUkSmo mahodarko dustaro dAnamUlavAn / pranaSTacetanA mA muktakezA vicUlinaH / cAturAzramyazithilo dharmaH pravicaliSyati // 44 UnaSoDazavarSAzca prajAsyanti narAstadA // 11 tadA hyalpena tapasA siddhiM yAsyanti mAnavAH / adRzUlA janapadAH zivazUlAzcatuSpathAH / dhanyA dharma cariSyanti yugAnte janamejaya // 45 pramadAH kezazUlAzca bhaviSyanti yugakSaye // 12 iti zrIharivaMze paJcadazottarazatatamo'dhyAyaH // 115 // sarve brahma vadiSyanti sarve vAjasaneyinaH / zUdrA bhovAdinazcaiva bhaviSyanti yugakSaye // 13 janamejaya uvAca / tapoyajJArthavedAnAM vikretAro dvijAtayaH / AsannaM viprakRSTaM vA yadi kAlaM na vidmahe / Rtavazva bhaviSyanti viparItA yugakSaye // 14 tasmAdvAparavidhvaMsAyugAntaM spRhayAmyaham // 1 zukladantAjitAkSAzca muNDAH kASAyavAsasaH / prAptA vayaM hi taM kAlamanayA dhrmtRssnnyaa| zudrA dharma cariSyanti zAkyabuddhopajIvinaH // 15 prAptA vayaM ca dharma svaM sukhamalpena karmaNA // 2 / zvApadapracuratvaM ca gavAM caiva parikSayaH / -218 - Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116. 16 ] bhaviSyaparva [117.3 svAdUnAM vinivRttizca vidyAdantagate yuge // 16 / | sarvaH sarvaM vijAnAti vRddhAnanupasevya ca / antyA madhye nivatsyanti madhyAzcAntAvasAyinaH / na kazcidakavi ma yugAnte pratyupasthite // 31 yathAnimnaM prajAH sarvA gamiSyanti yugakSaye // 17 | na kSatrANi niyokSyanti vikarmasthA dvijAtayaH / tathA dvihAyanA damyAstathA plvlkrsskaaH| corapAyAzca rAjAno yugAnte pratyupasthite // 32 citravarSI ca parjanyo yuge kSINe bhaviSyati // 18 kuNDA vRSA naikRtikAH surApA brahmavAdinaH / na te dharma cariSyanti mAnavA nirgate yuge| azvamedhena yakSyanti yugAnte janamejaya // 33 USarAbahulA bhUmiH panthAno ngraantraa| ayAjyAnyAjayiSyanti tathAbhakSyasya bhakSiNaH / sarve vANijakAzcaiva bhaviSyanti kalau yuge // 19 brAhmaNA dhanatRSNArtA yugAnte samupasthite // 34 pitRkRtyAni deyAni vidhamantaH sutAstadA / bhogArthamabhipatsyante na ca kazcitpaThiSyati / haraNAya prapatsyante lobhAnRtavirodhitAH // 20 ekazaGkhAstathA nAryo gavedhukapinaddhakAH // 35 saukumArya tathA rUpe ratne copakSayaM gate / nakSatrANi vihInAni viparItA dizastathA / bhaviSyanti yugasyAnte nAryaH kezairalaMkRtAH // 21 saMdhyArAgo'tha digdAho bhaviSyatyapare yuge // 36 nirvihArasya bhItasya gRhasthasya bhaviSyati / pitRRnputrA niyokSyanti vadhvaH zvazrazca karmasu / yugAnte samanuprApte nAnyA bhAryAsamA ratiH // 22 viyoniSu cariSyanti pramadAsu narAstadA // 37 kuzIlAnAryabhUyiSThaM vRthArUpasamAvRtam / akRtAgrANi bhokSyanti narAzcaivAgnihotriNaH / puruSAlpaM bahastrIkaM tadyugAntasya lakSaNama // 23 mikSA balimadattvA ca bhokSyanti puruSAH svayam // bahuyAcanakA lokA dAsyante ca parasparam / patInsuptAnvazvayitvA gamiSyanti striyo'nyataH / rAjacorAdidaNDA" janaH kSayamupaiSyati // 24 puruSAzca prasuptAsu bhAryAsu ca parastriyam // 39 sasyaniSpattiraphalA taruNA vRddhazIlinaH / nAvyAdhito nApyarujo janaH sarvo'bhyasUyakaH / IhayAsukhino lokA bhaviSyanti gate yuge // 25 na kRtapratikartA ca kAle kSINe bhaviSyati // 40 varSAsu vAtAH paruSA nIcAH zarkaravarSiNaH / / iti zrIharivaMze SoDazottarazatatamo'dhyAyaH // 116 // saMdigdhaH paralokazca bhaviSyati yugakSaye // 26 . 117 vaizyAcArAzca rAjanyA dhanadhAnyopajIvinaH / janamejaya uvAca / yugApakramaNe pUrva bhaviSyanti dvijAtayaH // 27 apravRttAH prapatsyante samayAH zapathAstathA / eSaM vilulite loke manuSyAH kena paalitaaH| RNaM ca vinayabhraMzo yuge kSINe bhaviSyati // 28 nivatsyanti kimAcArAH kimAhAravihAriNaH // 1 bhaviSyatyaphalo harSaH krodhazca saphalo nRNAm / kiMkarmANaH kimIhantaH kiMpramANAH kimAyuSaH / ajAzcaivopayokSyante payaso'rthe yugakSaye // 29 kAM ca kASThAM samAsAdya prapatsyanti kRtaM yugam // 2 azAstravihitA prajJA evameva bhaviSyati / vyAsa uvAca / zAstroktasyApravaktAro bhaviSyanti yugakSaye // 30 / ata Urdhva cyute dharme guNahInAH prajAstataH / -219 - Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117.3] harivaMze [ 117.32 zIlavyasanamAsAdya prApsyante hrAsamAyuSaH // 3 hartAraH pararatnAnAM paradArapradharSakAH / AyurhAnyA balaglAnirbalaglAnyA vivarNatA / kAmAtmAno durAtmAnaH sopadhAH priyasAhasAH // vaivAvyAdhisaMpIDA nirvedo vyAdhipIDanAt // 4 / teSu prabhavamAneSu tulyazIleSu sarvataH / nirvedAdAtmasaMbodhaH saMbodhAddharmazIlatA / abhAvino bhaviSyanti munayo. bahurUpiNaH // 19 evaM gatvA parAM kASThAM prapatsyanti kRtaM yugam // 5 utpannA ye kRtayuge pradhAnapuruSAzrayAH / uddezato dharmazIlAH kecinmadhyasthatAM gatAH / kathAyogena tAnsarvAnpUjayiSyanti mAnavAH // 20 vimarzazIlAH kecittu hetuvAdakutUhalAH // 6 sasyacorA bhaviSyanti tathA cailApahAriNaH / pratyakSamanumAnaM ca pramANamiti nizcitAH / bhakSyabhojyaharAzcaiva bhANDAnAM caiva hAriNaH // 21 pramANaM kiM kariSyati neti paNDitamAninaH / corAzvorasya hartAro hantA hartubhaviSyati / apramANaM kariSyanti vedoktamapare janAH // 7 corAzcorakSaye cApi kRte kSemaM bhaviSyati // 22 nAstikyaparamAzcApi keciddhrmvilopkaaH| niHsAre kSubhite loke niSkriye vyantare sthite / bhaviSyanti narA mUDhA mandAH paNDitamAninaH // 8 narAH zrayiSyanti vanaM karabhAraprapIDitAH // 23 tadAtvamAtrazraddheyAH zAstrajJAnavimUrchitAH / yajJakarmaNyuparate rakSAMsi zvApadAni ca / dAmbhikAste bhaviSyanti vAdazIlaparAyaNAH // 9 / kITamUSakasazci dharSayiSyanti mAnavAn // 24 tadA vicalite dharme janAH zeSapuraskRtAH / kSemaM subhikSamArogyaM sAmagryamatha bandhubhiH / zubhAnyevAcariSyanti dAnasatyasamanvitAH // 10 uddezena narazreSTha bhaviSyanti yugakSaye // 25 , sarvabhakSo hyasaMgupto nirguNo nirapatrapaH / svayaMpAlAH svayaMcorA yugasaMbhArasaMbhRtAH / bhaviSyati tadA lokastatkaSAyasya lakSaNam // 11 maNDalaiH prabhaviSyanti deze deze pRthakpRthak // 26 viprANAM zAzvatIM vRttiM yadA varNAvaro janaH / / svadezebhyaH paribhraSTA niHsArAH saha bandhubhiH / abhipatsyati vRttyartha tatkaSAyasya lakSaNam // 12 narAstadA bhaviSyanti sarve kAlapratIkSiNaH // 27 kaSAyopaplave kAle jJAnavidyApraNAzane / tadA skandhe samAdAya kumArAnpradrutA bhayAt / siddhimalpena kAlena yAsyanti nirupaskRtAH // 13 kauzikI saMzrayiSyanti narAH kSudbhayapIDitAH // 28 mahAyuddhaM mahAnAdaM mahAvarSaM mahAbhayam / aGgAnvaGgAnkaliGgAMzca kAzmIrAnatha mekalAn / bhaviSyati yuge kSINe tatkaSAyasya lakSaNam // 14 RSikAntagiridroNIH saMzrayiSyanti maanvaaH||29 viprarUpANi rakSAMsi rAjAnaH karNavedinaH / kRtsnaM ca himavatpAvaM kUlaM ca lavaNAmbhasaH / pRthivImupabhokSyanti yugAnte pratyupasthite // 15 araNyAni ca vatsyanti narA mlecchagaNaiH saha // 30 niHsvAdhyAyavaSaTkArA munayazcAbhimAninaH / naiva zUnyA na cAzUnyA bhaviSyati vasuMdharA / kravyAdA brahmarUpeNa sarvabhakSA vRthAvratAH // 16 / goptArazcApyagoptAraH prabhaviSyanti zAsinaH // 31 mUrkhAH svArthaparA lubdhAH kSudrAH kssudrpricchdaaH| / mRgairmatsyaivihaMgaizca zvApadaiH srvkiittkaiH|| vyavahAropavRttAzca cyutA dharmAcca zAzvatAt // 17 / madhuzAkaphalairmUlairvartayiSyanti mAnavAH // 32 -220 - Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117. 38] bhaviSyaparva [118.8 cIraM paNaM ca vividhaM valkalAnyajinAni c| / iSTaM dAnaM tapo nAma brahmacarya supUjitam / svayaM kRtvA nivatsyanti yathA munijanAstathA // 33 guNaiH karmAbhinivRttirguNAstathyena karmaNA // 48 bIjAnAmAkRtiM nimneSvIhante kASThazaGkabhiH / / AzIstu puruSaM dRSTvA dezakAlAnuvartinI / ajaiDakaM kharoSTraM ca pAlayiSyanti yatnataH // 34 yuge yuge yathAkAlamRSibhiH samudAhRtA // 49 nadIsrotAMsi rotsyanti toyArtha kUlamAzritAH / iha dharmArthakAmAnAM vedAnAM ca pratikriyA / pakkAnnavyavahAreNa vipaNantaH parasparam // 35 AziSazca zubhAH puNyAstathaivAyuyuge yuge // 50 tanUruhairyathAjAtaiH smlaantrsNvRtH| yathA yugAnAM parivartanAni bahvapatyAH prajAhInAH krUrA lakSaNavarjitAH // 36 cirapravRttAni vidhisvabhAvAt / evaM bhaviSyanti tadA manuSyAH kAlakAritAH / kSaNaM na saMtiSThati jIvalokaH hInAddhInaM tadA dharma prajA samanuvartyati // 37 kSayodayAbhyAM parivartamAnaH // 51 Ayustatra ca mAnAM paraM triMzadbhaviSyati / iti zrIharivaMze sptdshottrshttmo'dhyaayH|| 117 // durbalA viSayaglAnA rajasA samabhiplutAH // 38 bhaviSyati tadA teSAM rogairindriysNkssyH| - 118 AyuHprakSayasaMrodhAddhiMsA coparamiSyati // 39 sUta uvAca / zuzrUSavo bhaviSyanti sAdhUnAM darzane rtaaH| ityevamAzvAsayato rAjAnaM janamejayam / satyaM cApi prapatsyanti vyavahArApazaGkayA // 40 atItAnAgataM vAkyamRSeH pariSadA zrutam // 1 bhaviSyanti ca kAmAnAmalAbhAddharmazIlinaH / amRtasyeva cAsvAdaH prabhA candramaso yathA / kariSyanti ca saMkocaM svapakSakSayapIDitAH // 41 atarpayata tacchrotraM maharServAGmayo rasaH // 2 evaM zuzrUSavo dAnaM satye praannaabhirkssnne| dharmArthakAmasaMyuktaM karuNaM vIraharSaNam / catuSpAdapravRttaM ca dharmamApsyanti mAnavAH // 42 ramaNIyaM tadAkhyAnaM kRtsnaM pariSadA zrutam // 3 teSAM dharmAbhimAnAnAM guNeSu parivartatAm / kecidaNi mumucuH zrutvA dadhyustathApare / svAdu kiM nviti vijJAya dharma eva svadiSyati // itihAsaM tamRSiNA pArAzaryena darzitam // 4 yathA hAniH kramaprAptA tathA vRddhiH kramAgatA / sadasyAnso'bhyanujJAya kRtvA cApi pradakSiNam / pragRhIte tato dharme prapatsyanti kRtaM punaH // 44 punardrakSyAma ityuktvA jagAma bhagavAnRSiH // 5 sAdhuvRttiH kRtayuge kaSAye hAnirucyate / anujagmustataH sarve prayAntamRSisattamam / eka eva tu kAlaH sa hInavarNo yathA zazI // 45 loke pravadatAM zreSThaM ziSTAH sarve tapodhanAH // 6 channo hi tamasA somo yathA kaliyuge tathA / yAte bhagavati vyAse viprAH saha maharSibhiH / pUrNazca tamasA hIno yathA kaliyuge tathA // 46 RtvijaH pArthivAzcaiva pratijagmuryathAgatam // 7 arthavAdaparo dharmo vedArtha iti taM viduH| pannagAnAM sughorANAM kRtvA tAM vairayAtanAm / anirNittamavijJAtaM dAyAdyamiva dhAryate // 47. jagAma roSamutsRtya rAjA viSamivoragaH // 8 -221 - Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118.9] harivaMze [118..34 hotrAgnidIptazirasaM paritrAya ca takSakam / na svAdu so'nAti naraH sukhaM svapiti vA.rahaH / AstIko'pyAzramapadaM jagAma ca mahAmuniH // 9 anvAste yaH priyAM bhAyA~ pareNa mRditAmiva // 22 rAjApi hAstinapuraM praviveza jnaavRtH| evamuccaiH prabhASantaM kruddhaM pArikSitaM nRpam / anvazAsacca muditastadA pramuditAH prajAH // 10 gandharvarAjaH provAca vizvAvasuridaM vacaH // 23 kasyacittvatha kAlasya sa rAjA janamejayaH / triyajJazatayajvAnaM vAsavastvAM na mRSyati / dIkSito vAjimedhAya vidhivadbharidakSiNaH // 11 na duSyatIyaM patnI te vihiteyaM vapuSTamA // 24 saMjJaptamazvaM tatrAsya devI kAzyA vpussttmaa| rambhA nAmApsarA devI kAzirAjasutA mtaa| saMvivezopagamyAtha vidhidRSTena karmaNA // 12 saiSA yoSidvarA rAjaratnabhUtAnubhUyatAm // 25 tAM tu sarvAnavadyAGgI cakame vAsavastadA / yajJe vivaramAsAdya vighnamindreNa te kRtam / / saMjJaptamazvamAvizya tayA mizrIbabhUva saH // 13 yajvA hyasi kuruzreSTha samRddhyA vAsavopamaH // 26 tasminvikAre janite viditvA tattvatazca tat / bibhetyabhibhavAcchakrastava RtuphlairnRp| ' asaMjJapto'yamazvaste dhvaMsetyadhvaryumabravIt // 14 tasmAdAvartitazcaiva RturindreNa te vibho // 27 adhvaryurjJAnasaMpannastadindrasya viceSTitam / mAyaiSA vAsaveneha prayuktA vighnamicchatA / kathayAmAya rAjarSeH zazApa sa puraMdaram // 15 yajJe vivaramAsAdya saMjJaptaM dRzya vAjinam / ratimindreNa rambhAyAM manyase yAM vapuSTamAm // 28 janamejaya uvAca / atha te guravaH zaptAstriyajJazatayAjinaH / yadyasti me yajJaphalaM tapo vA rakSataH prajAH / bhraMzitastvaM ca viprAzca phlaadindrsmaadih| phalena tena sarveNa bravImi zrUyatAmidam // 16 tvattazcaiva sudurdharSAtriyajJazatayAjinaH // 29 adyaprabhRti devendramajitendriyamasthiram / kSatriyA vAjimedhena na yakSyantIti zaunaka // 17 bibheti hi sadA tvatto brAhmaNebhyo'pi vAsavaH / ekena vai tadubhayaM tINaM zakreNa mAyayA // 30 RtvijazcAbravItkruddhaH sa rAjA janamejayaH / daurbalyaM bhavatAmetadyadayaM dharSitaH kratuH // 18 sa eSa sumahAtejA vijigISuH purNdrH| viSaye me na vastavyaM dhvaMsadhvaM saha bAndhavaiH / kathamanyairanAcINa naturdArAnatikramet // 31 ityuktAstatyajurviprAstaM nRpaM jAtamanyavaH // 19 yathaiva hi parA buddhiH paro dharmaH paro damaH / amarSAdanvazAsacca patnIzAlAgatAH striyaH / yathaiva paramaizvayaM kIrtizca harivAhane / asatIM vapuSTamAmetAM nirvAsayata me gRhAt / tathaiva taba durdharSa triyajJazatayAjinaH // 32 yayA me caraNo mUrdhni bhasmareNUSitaH kRtaH / / 20 mA vAsavaM mA ca gurumAtmAnaM mA vapuSTamAm / zauNDIyaM me'nayA bhagnaM yazo mAnazca duussitH| / gaccha doSeNa kAlo hi sarvathA duratikramaH // 33 nainAM draSTumapIcchAmi parikliSTAmitra srajam // 21 / aizvaryeNAzvamAvizya devendreNAbhiroSitaH / -222 - Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118. 34 ] . bhaviSyaparva [ 118. 49 AnukUlyena devasya vartitavyaM sukhArthinA // 34 idaM mahAkAvyamRSermahAtmanaH dustaraM pratikUlaM hi pratisrota ivAmbhasaH / __ paThannRNAM pUjyatamo bhavennaraH / strIratnamupabhuvemAmapApAM vigatajvaraH // 35 prakRSTamAyuH samavApya durlabhaM apApAstyajyamAnA vai zapeyurapi yoSitaH / labheta sarvajJaphalaM ca kevalam // 43 aduSTAstu striyo rAjandivyAstu savizeSataH // 36 zatakratoH kalmaSavipramokSaNaM bhAno prabhA zikhA vahnervedIhotre tathAhutiH / - paThannidaM mucyati kalmaSAnnaraH / parAmRSTApyasaMraktA nopaduSyanti yoSitaH // 37 tathaiva kAmAnvividhAnsamaznute prAhyA lAlayitavyAzca pUjyAzca satataM budhaiH|| samAptakAmazca cirAya nandati // 44 zIlavatyo namaskAryAH pUjyAH zriya iva striyaH // yathA hi puNyaprabhavaM phalaM drumAsUta uvAca / ttataH prajAyanti punazca pAdapAH / ___ evaM sa vizvAvasunAnunItaH tathA maharSiprabhavA imA giraH prasAdamAgamya vapuSTamAyAm / pravardhayante tamRrSi pravartitAH // 45 cakAra mithyAvyatizaGkitAtmA putrAnaputro labhate suvarcasazAnti parAM tatra sa dharmajuSTAm // 39 zyutaH punarvindati cAtmanaH sthitim / zramamabhivinivartya mAnasaM sa vyAdhiM na cApnoti ciraM na bandhanaM samabhilaSajanamejayo yazaH svam / kriyAM ca puNyAM labhate gunnaanvitH||46 viSayamanuzazAsa dharmabuddhi patimupalabhate ca satsu kanyA rmuditamanA ramayanvapuSTamAM tAm // 40 zravaNamupetya zubhA munestu vAcaH / na ca viramati viprapUjanA janayati ca sutAnguNairupetAna ca vinivartati yajJazIlanAt / ripujanamardanavIryazAlinazca // 47 na ca viSayaparirakSaNAcyuto'sau vijayati vasudhAM ca kSatravRttina ca parigarhati vapuSTamAM ca // 41 rdhanamatulaM labhate dviSajayaM ca / vidhivihitamazakyamanyathA hi kartuM vipulamapi dhanaM labhecca vaizyaH yadRSiracintyatapAH purAbravItsaH / sugatimiyAcchravaNAcca zUdrajAtiH // 48 iti narapatirAtmavAMstadAsau purANametaccaritaM mahAtmanAtadanuvicintya babhUva vItamanyuH // 42 / madhItya buddhiM labhate ca naiSThikIm / vihAya duHkhAni vimuktasaGgaH - 223 - Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118. 49 ] harivaMze ... [118. 51 sa vItarAgo vicaredvasuMdharAm // 49 ityetadAkhyAnamudAhRtaM vaH __ pratismaranto dvijamaNDaleSu / sthairyeNa jAtena punaH smarantaH sukhaM bhavanto vicarantu lokam // 50 iti caritamidaM mahAtmanA__mRSikRtamadbhutavIryakarmaNAm / kathitamidaM hi samAsavistaraiH kimaparamicchasi kiM bravImi te // 51 iti zrIharivaMze aSTAdazottarazatatamo'dhyAyaH // 118 / // samAptaM bhaviSyaparva // // samApto hrivNshH|| -224 - Page #234 -------------------------------------------------------------------------- _