Book Title: Dharm Sangraha Part 05
Author(s): Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022043/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya zrI mAnavijayajI ma. sA. kRta svopajJa TIkA tathA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA kRta TippaNa samanvita dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-5 8 Tche L/ '' | II vivecaka: paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 zabdazaH vivecana mULa graMthakAra tathA svopajJa TIkAkartA upAdhyAya zrI mAnavijayajI mahArAjA TippaNakartA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA AzIrvAdadAtA ja vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA SadarzanavettA, mAvacanikapratibhAdhAraka sva, pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalanakArikA paramapUjya AcAryabhagavaMta zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanAM sAmrAjyavartI, gacchAdhipati AcAryabhagavaMta zrI puNyapAlasUri mahArAjAnAM AjJAvartinI pa. pU. viduSI sA. zrI caMdrAnanAzrIjI ma. sA.nAM ziSyaratnA pa. pU. sA. zrI cArunaMditAzrIjI ma. sA.nAM ziSyA sAdhvIjI zrI cihnaditAzrIjI prakAzaka hatANA. zrutadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 zabdazaH vivecana vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2539 + vi. saM. 2069 + AvRtti : prathama + nakala : 500 mUlya : rU. 160-00 Kka Arthika sahayoga para ci. jenila prakAzabhAI zAha pATaNa-muMbaI ': mukhya prAptisthAna : mAtA-.. F156 mRtadevatA bhavana', 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com ke mudraka ke sarvodaya ophaseTa 13, gajAnaMda esTeTa, idagAha polIsa cokI pAse, prema daravAjA, amadAvAda-19. phonaH 22174519 sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che.] Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prAptisthAna - * amadAvAda : gItArtha gaMgA zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. (079) 26604911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com - vaDodarA : zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha 'darzana', I-69, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. Re (0265) 2391699 (mo.) 9825212997 Email : saurin 108@yahoo.in muMbaI : zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, javAharalAla naherU roDa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. (022) ra5380014, 25689030 (mo.) 9322231110 Email : lalitent5@gmail.com zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. 8 (022) 32438434 (mo.) 9322264851 Email : divyaratna_108@yahoo.co.in surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 8 (0261) 3228723 jAmanagara : zrI udayabhAI zAha c/o. mahAvIra agarabattI varksa, c-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. R (0288) 2778513 (mo.) 9726993990 Email : karan.u.shah@hotmail.com BANGALORE: Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. * (080) (O) 22875262 (R) 22259925 (Mo) 9448359925 Email : amitvgadiya@gmail.com rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. R (0281) 2233120 (mo.) 9427168613 Email : shree_veer@hotmail.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya sujJa vAcako ! praNAma... aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte... aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva coksa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonA jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano daDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI; kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono ardhAza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharU5 bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrI saMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. 'vilAneva vinAnAti vijJanaparizrama' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A vidrahmogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha... "mRtadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zrutabhakto Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kRta, saMpAdita ane pravacananAM pustako. 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo (hindI AvRtti) 3. yogadaSTisamuccaya 4. karmavAda kaNikA 5. sadgati tamArA hAthamAM ! 6. darzanAcAra 7. zAsana sthApanA 8. zAsana sthApanA (hindI AvRtti) 9. anekAMtavAda 10. praznottarI 11. praznottarI (hindI AvRtti) 12. cittavRtti * 13. cittavRtti (hindI AvRtti) 14. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 15. manovijaya ane Atmazuddhi 16. bhAgavatI pravajyA paricaya 17. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 18. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, viSNajaya, siddhi, viniyoga) 19. lokottara dAnadharma "anukaMpA" Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 21. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 22. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 23. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya? (hindI AvRtti) 28. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ? (vily ziara) 24. Status of religion in modern Nation State theory (zipy zhiqra) 26. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 27. zrI upadhAna mArgopadezikA A je saMpAdri :- pa. pU. paMnyAsa zrI rihaMtasAranI mahAna sAvi 1. pAkSika aticAra gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!! 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra !!!!! (hindI AvRtti) 4. Right to Freedom of Religion !!!!! 6. 'rakSAdharma' abhiyAna 7. "Rakshadharma'Abhiyaan 8. sevo pAsa saMkhesaro 9. sevo pAsa saMkhesaro (hindI AvRtti) saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vais as thas gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananAM graMtho. nhanh chuM vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 4 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamata parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI zabdazaH vivecana 9. samyakatva SasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. kUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadrAviMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecanA 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAbiMzikA-18 zabdazaH vivecanA 25. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdazaH vivecanA 26. sAdhusAmayyadvAciMzikA-6 zabdazaH vivecanA 27. bhikSadvAciMzikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAdvAciMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhaktivyavasthApanadvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicaradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvadvAciMzikA-4 zabdazaH vivecana, 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecanA 36. yogalakSaNadvAciMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAciMzikA-13 zabdazaH vivecana Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38. apunabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 45. daivapuruSakAradvAciMzikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadrAviMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRttidvAciMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAciMzikA-24 zabdazaH vivecanA 49. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAciMzikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAdvAciMzikA-2 zabdazaH vivecana para. jinabhaktidvAciMzikA-5 zabdazaH vivecana pa3. yogAvatAradvAciMzikA-20 zabdazaH vivecana pa4. yogamAhAbhyadvAciMzikA-26 zabdazaH vivecana 55. sajjanastutidvAciMzikA-32 zabdazaH vivecana 56. pUrvasevAdvAciMzikA-12 zabdazaH vivecana 57. IzAnugrahavicAradvAciMzikA-16 zabdazaH vivecana 58. klezatAnopAyadvAciMzikA-25 zabdazaH vivecana 59. vinayadvAciMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 62. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 64. guratatvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. guratattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktiAtrizikA-31 zabdazaH vivecana 67. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM rU50 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAdvAciMzikA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 77. navatatva prakaraNa zabdazaH vivecana 78. 150 gAthAnuM phaMDInuM stavana zabdazaH vivecana' 79. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82. amRtavelanI moTI sajhAya ane nizcaya-vyavahAra garbhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85. paknIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecanA 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 90. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 5. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-2 97. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-3 98. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-1 9. vAdadvAciMzikA-8 zabdazaH vivecana 100. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 101. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-2 102. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 103. sakalAhata-stotra ane ajitazAMti stavana zabdazaH vivecana 104. pagAmasijjA zabdazaH vivecana 105. sakhyatvanA saDasaTha bola svAdhyAya zabdazaH vivecana 106. dharmavyavasthAdvAaizikA-7 zabdazaH vivecanA 107. devasia rAIa pratikramaNa sUtra zabdazaH vivecana 108. saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-1 109. saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-2 110. vairAgyakalpalatA prathama stabaka zabdazaH vivecana 111. zAMtasudhArasa zabdazaH vivecana 112. bArabhAvanA zabdazaH vivecana 113. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 114. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 115. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4 116. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-5 25 : gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-panA karI kara saMkalananI veLAe prAstAvika ja anAdi anaMtakALathI bhavATavImAM bhramaNa karatA jIva mAtranI jhaMkhanA sukha che, paraMtu jIvanI karuNa sthiti e che ke sAcuM sukha maLe kyAM tenI khabara nathI mATe ja paribhramaNa cAlu che. puNyasaMyoge Aryadeza-AryakuLamAM janma pAmatA dharmathI sukha maLe che. dharma jIvanamAM karavA jevo che vagere zabdo kAne athaDAtA. paraMtu kharekhara dharma eTale zuM ? dharma kone kahevAya ? What is the religion jIvanI jijJAsAne kAraNe thoDI thoDI samaja AvatI gaI. dharmanuM kSetra ghaNuM vizALa che. traNa lokamAM pratiSThita dharma che. "" dhAraNa karavuM. dhAtu parathI banela dharma zabdano vyutpatti artha zAstramAM - dhAraNa kare te dharma arthAt durgatimAM patita evA AtmAne dhAraNa karI sadgatimAM sthApana karanAra dharma" karela che. bhavodadhitAraka tIrthakare sthApela dharma. be prakArano :- 1. sAdhudharma, 2. zrAvakadharma. paraMtu vyaktibheda, bhUmikA bhede, saMyogabheda - dharmanA aneka prakAro thAya che. nigodathI nirvANa - avyavahAra rAzithI vyavahArarAzimAM AvI, cauda guNasthAnakanA kramAroha svarUpe cetana evA AtmAnI AtmakathAnA nirUpaNa dvArA sAMgopAMga mokSamArganuM kathana je jainadarzanamAM che tevuM anya darzanamAM kyAMya nathI. tIrthakare arthanI dezanA ApI ane gaNadhare jinavacanane sUtrAtmaka rIte dvAdazAMgInI racanA karI AtmAnA sAcA sukhane batAvanAra anupama zrutajJAnanI bheTa dharI. A amUlya anupama zratavArasone prAcIna maharSio, viziSTa vyutara - pUrvadharo - ApaNA pUrvajoe ApaNA sudhI pahoMcADI vartamAna peDhI para ananya upakAra karyo che. pUjya jagadguru hIrasUri ma.sA.nI pAMcamI pATane zobhAvanAra zrI mAnavijayajI kRta prastuta graMtha dharmasaMgraha.. "maityAdi bhAvothI saMmizra aviruddha evA vacanathI yathodita evuM je anuSThAna te dharma che." graMthakArazrIe vyavahAranayathI dharmanuM lakSaNa karI caramAvarta yathApravRttikaraNa pAmela bhavyajIve mokSanI maMjhila-mokSamArga dvArA kaI rIte prApta karavI arthAt kramasara kaI bhUmikA prApta karI siddhi hAMsala karavI tenA nirUpaNa mATe graMthakArazrIe caramAvarta dharmayauvanakAla, AdidhArmika, apunabaMdhaka, maityAdi dRSTi, samyakta, dezavirati, sarvavirati, pramatta guNasthAnaka, apramattaguNasthAnaka sudhInA kramArohane AvarI lIdhela che. sAmAnya dharma ane vizeSa dharmanA vibhAgIkaraNathI zrAvakadharma dvArA ane sApekSa yatidharma - nirapekSa yatidharma dvArA sAdhudharmanuM nirUpaNa prastuta graMthamAM karela che. mULa gAthA-159 ane uddharaNa sahita 14,602 zloka pramANa hovAthI graMthakArazrIe kRtinuM nAma "dharmasaMgraha' rAkhela che. jinavacanamAM aDaga zraddhA dharAvanAra sAdhudharmanuM paribhAvana karanAra niHspRhI bAravratadhArI suzrAvaka paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe potAnI AgavI suMdara zailIthI te te bhUmikAnA bhAvone kholIne dharmano marma samajAvavAno suMdara prayAsa karyo che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | prAstAvika kaSa-cheda-tApazuddha dharmanuM svarUpa, AdidhArmika AdinI bhUmikA, samyaktanuM dravyathI-bhAvathI svarUpa tathA dasa prakAranA samyaktane khUba dhyAnathI vAMcI manana karavA yogya che. vaLI, zrAvakadharmanA bAravratanA avAMtara bhAMgA che ane bhagavAne batAvela zrAvakadharma mokSanuM kAraNa kaI rIte bane che. zrAvakadharmanA anuSThAnanA yogya bhAvonI sUkSmatA vivecanakAra suzrAvakazrI pravINabhAIe saraLa bhASAmAM suMdara rIte batAvI che, jene vAMcatA-manana karatA zrAvakadharmanuM rahasya samajAtuM jAya ? sAthe sAthe sarvajJa evA tIrthaMkara pratye bahumAnabhAvanI vRddhi thAya ke kevo sarasa dharma prabhue cAritradharma batAvyo che. -: RNa svIkAra :yogabIja prAptinA tera kAraNamAMthI eka kAraNa evA graMthalekhana karavAno anupama avasara mane prApta thayo. gADha mithyAtvanA prabaLa kAraNa moha sAmrAjyathI gherAyela saMsArathI zAMta prazAMta upazAMta saumya dharmasAmrAjyano yatkiMcit mujajIvanamAM anubhava karAvanAra jaDa-cetana evA upakArIono yatkiMcit RNa svIkAra; kema ke sAco RNa svIkAra mokSamArgamAM AgaLa vadhI samakitanA sahAre bhAvacAritranA yathArtha pAlana dvArA sAmarthya yogathI kevalajJAna pAmI yoganirodha karI nirvANane hAMsala karI siddhipadane varaza tyAre thaze. paraMtu te pAmI zakAya tenA mATe preraNAsAmagrI Adi arpaNa karanAra jagatamAM jeno joTo na jaDe tevA sudeva-suguru-sudharmane pradAna karanAra paramAtmAnI asIma kRpA muja para Utare te ja abhyarthanA. tubhyaM namastri bhuvanAtiharAya nAtha ! tubhyaM namastrijagataH paramezvarAya / / tubhyaM namaH kSititalA'malabhUSaNAya, tubhyaM namo jinabhavodadhi zoSaNAya / / anaMtA arihaMta ane anaMtA siddhono upakAra samagra jIvasRSTi upara che paraMtu vartamAna bhavamAM jenA darzana-vaMdana-arcana-pratimA dvArA ananya upakAra thayo che tevA railokyalalAyabhUta, tribhuvanArtihara, kSititalAmalabhUSaNa, bhavodadhi zoSaNa karanAra jagaguru zatruMjaya zaNagAra zrI AdinAtha pragaTa prabhAvI zaMkhezvara maMDana zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya, zAMtidAyaka zrI zAMtinAtha, Asanna upakArI carama tIrthapati zrI mahAvIrasvAmI vasu dvArA arpita vAsupUjyasvAmI ane zreyakArI evA zreyAMsanAtha evA prabhu arihaMtane paMcAMgabhAve huM namuM. mArA prabhu arihaMtane paMcAMgabhAve huM namuM. ajJAnatimirAnthAnAm jJAnAJjanazalAkayA / netramunmilItaM yena tasmai zrI gurave namaH / / "suhaguru jogo - tavayaNasevaNA AtmavamakhaMDA" muja saMyamajIvananA sArthavAha, rakSaNahAra, tAraNahAra mArgadarzaka sadguruvaryano yoga-yogAvaMcaka banI phalAvaMcakayogamAM pariNamana pAme tevI mahecchA. vadhu to zuM kahevuM ! paramopadhyAya zrI yazovijayajI ma.sA.nA zabdo yAda Ave che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | prAstAvika "samakitadAyaka guru taNo pacyavacAra na thAya, bhava koDAkoDI karI karatA sarva upAya." moha ane ajJAnane kAraNe kAlapuTa viSa jevA viSama viSayakaSAyanA tophAnI vamaLamAM gherAyela bhavya jIvane zuddha dharmanuM pradAna karI dharmazravaNa naukA dvArA hemakhema kinAre pahoMcADanAra, 84 lAkha jalanidhi taraNa pravahaNa, bhavodadhitrAtA, bhavyajIva pratibodhaka, sUkSmatattvavivecaka, adhyAtmasaMpanna bhAvAcAryanA lakSyane smRtimAM rAkhI pravajyA paryAyane paropakAramAM pravartAvatA dharmatIrtharakSaka, zrutarakSaka, samyajJAna dAtA ananyopakArI anupameya guruvarya AcAryadeveza zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjAnA pAda paMkaje muja pApAtmAnA nata mastake anaMtAnaMta koTiza vaMdana hojo... mokSanA eka mAtra kAraNa evA cAritrane vezathI arpaNa karI svanI nizrAmAM sAraNAdi dvArA dharmano kharo marma samajAvI saMyamarathane mokSapatha para AgaLa dhapAvavA mATe kaTibaddha evA hitaciMtakacAritrasaMpanna vidUSI sAdhvIratnA paramapUjya guruvarya cArunaMditAzrIjI ma.sA.nI kRpA muja para sadA varasatI raho, evI aMtaranI abhilASA. svAthyanI pratikULatAmAM AtmAnI svasthatA dvArA samAdhi ApanAra, bIjAnA doSone khamI khAvAno anupama guNa dharAvanAra, sva nAmane sArthaka karavAmAM tatpara evA zatAdhika zramaNI gaccha pravartaka hitakAMkSI pravartanI vidUSI sAdhvIratnA paramopakArI paramapUjya caMdrAnanAzrIjI ma.sA. - dAdIgurunA AzIrvAdathI mAruM saMyamajIvana naMdanavana samu banI rahe tevI abhyarthanA. agRhItA saMketAne paNa prAjJa kahevaDAve evI maMdabuddhivALI mane - eka paththarane dhIratA - vairyaguNathI sAttvika vAlyanA TAMkaNAthI ghaDanAra, sAdhujIvananA hArdane samajAvanAra ane prastuta graMthanI saMkalanA mATe yogya banAvanAra zilpI evA suzrAvaka zrI pravINabhAI paMDitanI muja para vaDIla tarIkenI chatrachAyA dazavidhayatidharmanA pAlanarUpa saMyamajIvanamAM sadA rahe. 'sahAya kare te sAdhune sArthaka karatA ratnatrayInI ArAdhanAmAM sahAya karanAra - khAsa samyakajJAnanI prApti mATe anukULatA karI ApanAra gurubhaginI ane laghubhaginInI huM sadA upakRta chuM. jA saMyamapaMthe dIkSArthI tAro paMtha sadA ujamALa rahe..." aMtaranA AzIrvAdanI dIkSAnI rajA ApI eka ja bhavamAM navo janma ApanAra bhautika upakArI mAtuzrI caMdrAbahena ane pitAzrI sUryakAntabhAI tathA parivArajanano upakAra - kRtajJatA guNathI kahI visarAya tema nathI. rAjanagaranI dhanya dharA jeNe sanmArgadAtA-mokSamArga prarUpaka vyAkhyAna vAcaspati AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacandrasUrIzvarajI ma.sA.nI pAlakhInA darzana karAvyA ane aneka mahAtmAono meLApa karAvI nAmathI dharmanA kSetramAM praveza karAvyo. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | prAstAvika dIkSAdAtA-paramapUjya hitarucivijayajI ma.sA. vaDI dIkSAdAtA-AcAryadeveza zrImadvijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. gharanI mamatA choDAvanAra AcAryadeveza zrImadvijaya kIrtiyazasUrIzvarajI ma.sA., hitaciMtA karanAra AcAryadeveza zrImadvijaya harSavardhanasUrIzvarajI ma.sA. tathA saMyamajIvanamAM sahAyaka thanAra aneka mahAtmAonI huM RNI chuM. A yatkiMcit RNa svIkAra dvArA sAco RNa svIkAra karI zakuM tevI paramapitA paramezvarane prArthanA. prAdurbhAva pAmela muktinI jhaMkhanAnuM kiraNa ujjavala banI zIdhra mukti Ape tevA puruSArthane icchatI bhavya jIva evA vAcakajIvamAM muktinI jhaMkhanA jAge tevI jhaMkhanA muktinI zubhAbhilASA. Aso suda-15 (zaradapUrNimA), vi. saM. 2018, tA. 29-10-2012, somavAra gItArthagaMgA, zrutadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA, pAlaDI, amadAvAda-380 007. vyAkhyAnavAcaspati paramapUjya AcArya bhagavaMtA zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA sAmrAjyavartI, gacchAdhipati AcAryabhagavaMta zrI puNyapAlasUri mahArAjAnAM AjJAvartinI pa. pU. sA. caMdrAnanAzrIjI ma. sA.nAM ziSyaratnA pa. pU. sA. cArunaMditAzrIjI ma. sA.nA ziSyA sAdhvIjI cihnaditAzrIjI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | saMkalanA A jIta dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-panI saMkalanA je zrAvaka zakti anusAra bAra vratone svIkAre che ane pratidina jinapUjAdi karIne sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che te zrAvaka potAnI bhUmikA anusAra apramAdathI yatna kare to avazya krame karIne mahAzrAvaka bane che ane tevA zrAvake AzAtanAnA parivAra mATe ane devadravyAdinA rakSaNa mATe zuM karavuM joIe te viSayaka vistArathI carcA prastuta bhAgamAM karela che. vaLI kevI rIte vivekapUrvaka guruvaMdana karavuM joIe teno vistArathI vidhi batAvela che. zakti anusAra paccakhANa zrAvaka kare tyAre kevA prakAranA vivekanI apekSA che tenuM paNa kaMIka varNana prastuta graMthamAM che. dharmopadeza sAMbhaLatI vakhate zuM ucita vidhi che tenuM paNa varNana prastuta graMthamAM karela che. vaLI, vivekI zrAvaka supAtradAna Ape tenA viSayamAM paNa kyA prakArano viveka Avazyaka che tenuM paNa varNana karela che. vaLI, je zrAvako pratikramaNa karatAM hoya teonI pratikramaNanI vidhi, tenA viSayaka ucita vivekanuM kaMIka vistArathI varNana prastuta vibhAgamAM che. tethI devasia pratikramaNanI vidhino, rAI pratikramaNanI vidhino ane pAkSika pratikramaNanI vidhino saMgraha prastuta vibhAgamAM che. A sarva anuSThAna karavAnI zakti jeomAM nathI teo paNa tIvra abhilASapUrvaka vAraMvAra prastuta graMthanuM vAMcana karaze ane vicAra karaze ke mArAmAM tevI zakti Ave jethI vidhipUrvaka zrAvakadharma sevIne huM saMsArano kSaya karuM tevA paNa yogya jIvo prastuta graMthanA bhAvanathI ghaNA karmono kSaya karaze. chabasthatAne kAraNe zrI jinezvaradevanI AjJAthI viruddha ke graMthakArazrInA AzayathI viruddha jo koIpaNa lakhAyuM hoya to trividha trividha micchA mi dukkaDaM. - pravINacaMdra khImajI motA Aso suda-1pa (zaradapUrNimA), vi. saM. 2068, tA. 29-10-2012, somavAra 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-32447014 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | anukramaNikA . p. p. p. 9mANakI 7 7 7 7 bloka naM. vigata : pAnA naM. dvitIyAdhikAra :zrAvakanI dinacaryA 1thI 108 AzAtanAnuM svarUpa, devadravyarakSaNanuM svarUpa, devadravyaviSayaka saMghartavya, jJAnadravyaguruvyaviSayaka saMghakartavya, dharmadravyaviSayaka viveka, jirNoddhAranuM phala, pratyAkhyAnakaraNa. guruvaMdanavidhi guruvaMdananA 198 sthAno, dehapratilekhanA 25, AvazyakAni 25, ziSyanA SasthAno, SaTu gurunA vacano, SaTu guNA, vaMdanA pAMca sAdhuo, avantA pAMca pAsathyAdi, pAMca udAharaNo, avagraha, pAMca abhidhAno, pAMca niSedho, 32 doSa, ATha kAraNo, cha doSo, 'dvAdazAvartavaMdana' sUtranuM savivaraNa, tetrIsa AzAtanA, guruvaMdanavidhi, "icchAmi ThAmi' sUtranuM savivaraNa, 'savyastavi' sUtranuM savivaraNa, "abhuThio' sUtranuM savivaraNa. pratyAkhyAnanuM svarUpa pratyAkhyAnanA bhedo, uccArasthAno, AgAro, azanAdinuM svarUpa, pauruSInuM svarUpa, vikRtigatanuM svarUpa, pratyAkhyAnanI zuddhinuM svarUpa, pratyAkhyAnanuM phala dharmopadezanI zravaNavidhi 109thI 152 azanAdi mATe gurune nimaMtraNa, sukhazAtApRcchA, guruvaMdana, pArzvasthAdIviSayaka | apavAdathI vaMdananI vidhi, jinamaMdiramAM avasthAnaviSayaka vicAra, arthArjanAdiviSayaka vicAra, vyavahArazuddhinuM svarUpa, dezakAlaviruddhanuM svarUpa, rAjaviruddha-lokaviruddhanuM svarUpa, dharmaviruddhanuM svarUpa, navavidha aucityanuM svarUpa. | madhyAhanakRtya 15rathI 170 supAtradAnanI vidhi. u5 saMdhyAnuM kRtya 170thI 229 pratikramaNanuM svarUpa, pratikramaNano samaya, pratikramaNanI vidhi, sthApanAcAryanA sthApanavidhi, daivasikapratikramaNanI vidhi, rAtrikapratikramaNanI vidhi, | pAkSikapratikramaNanI vidhi. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuM [ namaH | OM hrI~ zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / huM namaH | pU. upAdhyAya zrI mAnavijayajI kRta svopajJa TIkA samanvita tathA laghuharibhadra mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA kRta TippaNI yukta dharmasaMgraha bhAga-5 zabdazaH vivecana # dvitIya khaMDa jhajha dvitIya adhikAra che avataraNikA : athApi jinagRhaviSayANyeva zeSakaraNIyAnyAha - avataraNikArca - have paNa jinagRha viSayaka ja zrAvakanAM zeSa kartavyone kahe che - bloka : AzAtanAparIhAraM, svazaktyocitacintanam / pratyAkhyAnakriyA'bhyaNe, gurovinayapUrvakam / / 62 / / anvayArtha: gAzatinA rIharaM=AzAtanAono parihAra, svazavArittina=svazaktithI ucitanuM ciMtavana, puroH mya=gurunI pAse, vinayapUrva--vinayapUrvaka, pratyAdhyAyA=pratyAkhyAnanI kriyA zrAvake karavI joIe. I6rA. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-1ra doDArtha: AzAtanAono parihAra, svazaktithI ucitanuM ciMtavana, gurunI pAse vinayapUrvaka pratyAkhyAnanI kriyA zrAvake karavI joIe. IIkaravA TI : jJAnAdyAyasya zAtanA-khaNDanA AzAtanA niruktyA yalopaH, tAsAM parihAro varjanaM vizeSato gRhidharma iti sambandhaH pUrvavad dRSTavyaH, evamagre'pi AzAtanAzcAtra jinasya prastutAH prasaGgato'nyA api pradarzyante, yathA tA jJAnadevagurvAdInAM jaghanyAdibhedAt trividhAH / tatra jaghanyA jJAnAzAtanA jJAnopakaraNasya niSThIvanasparzaH, antikasthe ca tasminadhovAtanisargaH, hInAdhikAkSaroccAra ityAdikA 1 / madhyamA akAlikaM nirupadhAnatapo vA adhyayanam, bhrAntyA'nyathA'rthakalpanam, jJAnopakaraNasya pramAdAt pAdAdisparzo, bhUpAtanaM cetyAdirUpA 2 utkRSTA tu niSThyUtenAkSaramArjanaM uparyupavezanazayanAdi, jJAnopakaraNe'ntikasthe uccArAdikaraNam, jJAnasya jJAninAM vA nindA pratyanIkatopaghAtakaraNamutsUtrabhASaNaM cetyAdisvarUpA 3 / jaghanyA devAzAtanA vAsakumpikAdyAsphAlanazvAsavastrAJcalAdisparzAdyA 1 madhyamA zarIrAdyazuddhyA pUjanam, pratimAbhUnipAtanaM cetyAdyA 2 utkRSTA pratimAyAzcaraNazleSmasvedAdisparzanaM bhaGgajananAvahIlanAdyA c3|| athavA devAzAtanA jaghanyA daza madhyamAzcatvAriMzad utkRSTAzcaturazItiH, tAzca krameNaivamAhuH"tambola 1 pANa 2 bhoaNa 3, vAhaNa 4 thIbhoga 5 suvaNa 6 niTThavaNaM 7 / muttuccAraM 9 jUaM 10, vajje jiNamaMdirassaMte / / 1 / / " [sambodhaprakaraNe 87, pravacanasAroddhAre 432, caityavandana bRhadbhASye 63] iti jaghanyato daza devAzAtanAH / "mutta 1 purIsaM 2 pANaM 3, pANA 4 saNa 5 sayaNa 6 itthi 7 taMbolaM 8 / niTThIvaNaM ca 9 jUaM 10, jUAipaloyaNaM 11 vigahA 12 / / 1 / / palhatthIkaraNaM 13 pihu, pAyapasAraNa 14 parupparavivAo 15 / parihAso 16 macchariA 17, sIhAsaNamAiparibhogo 18 / / 2 / / kesasarIravibhUsaNa 19, chattA 20 'si 21 kirIDa 22 camaradharaNaM ca 23 / dharaNaM 24 juvaIhiM saviArahAsa 25 khiDDuppasaMgA ya 26 / / 3 / / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha lA1-4 / dvitIya adhibhAra | Rels-12 akayamuhakosa 27 maliNaMgavattha 28 jiNapUaNApavittIe / maNaso aNegayattaM 29, sacittadaviANa avimuaNaM 30 / / 4 / / acittadaviavussaggaNaM ca 31 taha NegasADiattamavi 32 / jiNadaMsaNe aNaMjali 33, jiNaMmi diTuMmi a apUA 34 / / 5 / / ahavA aNiTThakusumAIpUaNaM 35 taha aNAyarapavittI 36 / jiNapaDiNIanivAraNa 37, ceiadavvassuvekkhaNamo 38 / / 6 / / sai sAmatthi, uvANaha 39 puvvaM ciivaMdaNAipaDhaNaM ca 40 / jiNabhavaNAiThiANaM, cAlIsAsAyaNA ee / / 7 / / " [sambodhaprakaraNe 248-254] iti madhyamatazcatvAriMzadAzAtanAH / "khelaM 1 keli 2 kaliM 3 kalA 4 kulalayaM 5 tambola 6 mugNAlayaM 7, gAlI 8 kaguliA 9 sarIradhuvaNaM 10 kese 11 nahe 12 lohiaM 13 / bhattosaM 14 taya 15 pitta 16 vaMta 17 dasaNA 18 vissAmaNA 19 dAmaNaM 20 / danta 21 cchI 22 naha 23 galla 24 nAsia 25 siro 26 sotta 27 cchavINaM malaM 28 / / 1 / / mantaM 29 mIlaNa 30 likkhayaM 31 vibhajaNaM 32 bhaMDAra 33 duTThAsaNaM 34, chANI 35 kappaDa 36 dAli 37 pappaDa 38 vaDI vissAraNaM 39 nAsaNaM 40 / akkaMdaM 41 vikahaM 42 sarucchaghaDaNaM 43 tericchasaMThAvaNaM 44 aggIsevaNa 45 raMdhaNaM 46 parikhaNaM 47 nissIhiAbhaMjaNaM 48 / / 2 / / chatto '49 vANaha 50 sattha 51 cAmara 52 maNo'Negatta 53 mabbhaMgaNaM 54, saccittANamacAya 55 cAyamajie 56 diTThIi no aMjalI 57 / sADeguttarasaMgabhaMga 58 mauDaM 59, moliM 60 siroseharaM 61, huDDA 62 jiMDuhageDDiAi ramaNaM 63 johAra 64 bhaMDakkiaM 65 / / 3 / / rekkAraM 66 dharaNaM 67 raNaM 68 vivaraNaM vAlANa 69 palhatthiaM 70, pAU 71 pAyapasAraNaM 72 puDapuDI 73 paMkaM 74 rao 75 mehuNaM 76 / jUaM 77 jemaNa 78 gujjha 79 vijja 80 vaNija 81 sijjaM 82 jalaM 83 majjaNaM 84, emAIamavajjakajjamujuo vajje jiNiMdAlae / / 4 / / [pravacanasAroddhAre 433-6] . viSamapadArtho yathA-khelaM zleSmANaM jinagRhe nikSipati 1 / keli takrIDAdikA 2, kaliH kalahaH 3, kalA dhanurvedAdikA tAH prayuGkte 4, kulalayaM gaNDUSam 5, tAmbUlaM bhakSayati 6, udgAlanaM ca tAmbUlasya nikSipati 7, gAlIrdatte 8, 'kaMgulaya' tti laghuvRddhanItikaraNam 9, zarIrapAdAdyaGgadhAvanaM Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha lAga-4 / dvitIya adhikAra | CIS-12 kurute 10, keza 11, nakha 12, samAracanam, rudhiraM pAtayati 13, 'bhattosaM' sukhabhakSikAM bhakSayati 14, tvacaM vraNAdisaMbandhinIM pAtayati 15, pittaM dhAtuvizeSamauSadhAdinA pAtayati 16, evaM vAntam 17, dantaM ca 18 vizrAmaNAM kArayati 19, dAmanamajAzvAdInAm 20, dantA 21, 'kSi 22, nakha 23, gaNDa 24, nAsikA 25, ziraH 26, zrotra 27, cchavInAM 28, malaM jinagRhe pAtayati, chaviH zarIraM zeSAstadavayavAH, mantraM bhUtAdinigrahalakSaNaM karoti rAjAdikAryAlocanaM vA 29, mIlanaM jJAtyAdisamudAyasya 30, lekhyakaM vyavahArAdi 31, vibhajanaM dAyAdAdInAM tatra karoti 32, bhANDAgAro nijadravyAdeH 33, duSTAsanaM pAdoparipAdasthApanAdikaM 34, chANI gomayapiNDaH 35, karpaTaM vastram 36, dAlirmudgAdidalarUpA 37, parpaTaH 38, vaTI eSAmupalakSaNatvAdanyeSAmapi karIracirbhaTakAdInAM vissAraNaM-udvApanakRte vistAraNaM 39, nAzanaM rAjAdibhayenAntardhAnam 40, AkrandaM rodanam 41, vikathAzcatastraH 42, zarANAM bANAnAM ithUNAM ca ghaTanaM, sarattheti pAThe zarANAM astrANAM ca dhanurAdInAM ghaTanam 43, tirazcAM gavAdInAM tatsthApanam 44, shiitaato'gni sevate 45, randhanaM dhAnyAdeH 46, parIkSaNaM nANakasya 47, kRtAyAmapi naiSedhikyAM sAvadhavyApArakaraNAdi 48, chatropAnahazastracAmarANAM devagRhAbahiramocanam 49-50-51-52, manasa aikAgryaM na karoti 53, abhyaGgaM tailAdinA 54, sacittAnAM puSpAdInAmatyAgaH-tyAgaparihAraH 55, 'ajie'tti ajIvAnAM hAramudrikAdInAm 56, dRSTe jine'JjaliM na badhnAti 57, ekazATottarAsaGgaM na kurute 58, mukuTasya mastake dharaNaM 59, mauliH ziroveSTanavizeSaH 60, zekharaM kusumAdimayaM vidhatte 61, huDDA-paNakaraNaM tAM pAtayati 62, jiNDukaH kaNDukaH 63, jotkArakaraNaM pitrAdInAm 64, bhANDakriyA kakSAvAdanAdikA 65, rekArastiraskArArthaM kasyacitkaroti 66, dharaNaM labhyadravyagrahaNArthaM laGghanapUrvamupavezanaM 67, raNaM saMgrAmaM 68, vivaraNaM vAlAnAM vijaTIkaraNaM 69, paryastikAkaraNaM 70, pAdukA caraNakSopakaraNam 71, pAdayoH prasAraNam 72, puDapuDIdApanam 73, paGkakaraNaM nijadehAvayavakSAlanAdinA 74, rajaHpAtanam 75, maithunaM kAmakrIDA 76, yUkAcayanam 77, jemanaM bhojanam 78, guhyaM liGgaM tasyAsaMvRtatA 79, vaidyakam 80, vANijyaM krayavikrayAdi 81, zayyA zayanam 82, jalaM pAnAdyarthaM tatra muJcati pibati varSAsu gRhNAti vA 83, majjanaM snAnam 84 ityutkarSatazcaturazItyAzAtanAH / / bRhadbhASye tu paJcaivAzAtanAH proktA, yathA "jiNabhavaNami avaNNA 1, pUAI aNAyaro 2 tahA bhogo 3 / duppaNihANaM 4 aNuciavittI 5 AsAyaNA paMca / / 1 / / " Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-2 "tattha avannAsAyaNa, palhatthia devapiTThidANaM ca / puDapuDaapayapasAraNa, duTThAsaNaseva jiNagehe / / 2 / / " "jArisatArisaveso, jahA tahA jaMmi taMmi kAlaMmi / pUAi kuNai sunno, aNAyarAsAyaNA esA / / 3 / / " "bhogo taMbolAI, kIraMto jiNagihe kuNai vassaM / nANAiANa Ayassa, sAyaNaM to tamiha vajje / / 4 / / " "rAgeNa va doseNa va, moheNa va dUsiA maNovittI / duppaNihANaM bhaNNai, jiNavisae taM na kAyavvaM / / 5 / / " "dharaNaraNaruaNavigahAtiribaMdhaNaraMdhaNAI gihikiriA / gAlIvijjavaNijjAi, ceie vayaNuciavittI / / 6 / / " [sambodhaprakaraNe 80-85] AzAtanAzcAtyantaviSayiNaH satatAviratA devA api devagRhAdau sarvathA varjayanti, uktaM hi"devaharayaMmi devA, visayavisavimohiAvi na kayAvi / accharasAhipi samaM, hAsakkIDAi vi kuNaMti / / 1 / / " [zrAddhadinakRtye gA. 124] etAzcAzAtanA jinAlaye kriyamANA na kevalaM gRhiNAmeva niSiddhAH, kintu yathAsambhavaM sAdhUnAmapIti jJeyam / yata uktam"AsAyaNA u bhavabhamaNakAraNaM iya vibhAviuM jaiNo / ...... malamaliNutti na jiNamaMdiraMmi nivasaMti ii samao / / 1 / / " [pravacanasAroddhAre 437] tti / gurvAzAtanApi tridhA, tatra guroH pAdAdinA saGghaTTAdau jaghanyA 1, zleSmaniSThIvanalavasparzanAdau madhyamA 2, gurvAdezAkaraNaviparItakaraNaparuSabhASaNAdAvutkRSTA 3 saGkhyayA ca guruvandanAdhikAre vakSyamANAstrayastriMzat / sthApanAcAryAzAtanApi tridhA, tasyetastatazcAlanapAdasparzAdau jaghanyA 1, bhUmipAtanAvajJAmocanAdau madhyamA 2, praNAzanabhaGgAdAvutkRSTA 3 evaM jJAnopakaraNavaddarzanacAritropakaraNasya rajoharaNamukhavastrikAdaNDakAderapi ahavA NANAitiga' iti vacanAd gurusthAne sthApyatvena vidhivyApAraNAdadhikA tadAzAtanApi vA, yaduktaM mahAnizIthe"avihIe niaMsaNuttariaM rayaharaNaM daMDaga vA paribhuMje cautthaM" [ ] iti / tena zrAddhaizcaravalakamukhavastrikAdevidhinaiva vyApAraNasvasthAnasthApanAdi kAryamanyathA dharmAvajJAdidoSApatteH etAsu cotsUtrabhASaNArhadgurvAdyavajJAdi mahatyAzAtanA'nantasaMsAritAhetuzca, yataH Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-1ra "ussuttabhAsagANaM, bohiNAso aNaMtasaMsAro / pANaccaevi dhIrA, ussuttaM tA na bhAsaMti / / 1 / / " "titthayara pavayaNaM suaM, AyariaM gaNaharaM mahaDDIaM / AsAyaMto bahuso, aNaMtasaMsArio hoi / / 1 / / " [upadezapade 423] iti / 'evaM devajJAnasAdhAraNadravyANAM gurudravyasya ca vastrapAtrAdevinAze tadupekSAyAM ca mahatyAzAtanA, yadUce "ceiadavvaviNAse, isighAe pavayaNassa uDDAhe / saMjaicautthabhaMge, mUlaggI bohilAbhassa / / 1 / / " [sambodha pra. devA. 105] vinAzo'tra bhakSaNopekSaNAdilakSaNaH, zrAvakadinakRtyadarzanazuddhyAdAvapi"ceiadavvaM sAhAraNaM ca jo duhai mohiamaIo / dhammaM ca so na yANai, ahavA baddhAuo narae / / 1 / / " [sambodha pra. de. 107] caityadravyaM prasiddhaM, sAdhAraNaM ca caityapustakApadgatazrAddhAdisamuddharaNayogyaM RddhimacchrAvakamIlitam, ete dve yo druhyati=vinAzayati dogdhi vA vyAjavyavahArAdinA tadupayogamupabhuGkta ityarthaH / "ceiadavvaviNAse, taddavvaviNAsaNe duvihabhee / sAhu uvikkhamANo, aNaMtasaMsArio hoi / / 1 / / " [sambodha pra. de. 106] "caityadravyaM hiraNyAdi tasya vinAze, tathA tasya caityasya dravyaM dArUpaleSTakAdi tasya vinAzane vidhvaMsane, kathaMbhUte? dvividhe yogyAtItabhAvavinAzabhedAt, tatra yogyaM navyamAnItam, atItabhAvaM lagnotpATitam athavA mUlottarabhedAd dvividhe, tatra mUlaM stambhakumbhAdi, uttaraM tu cchAdanAdi, svapakSaparapakSakRtavinAzabhedAdvA dvividhe, svapakSaH sAdharmikavargaH, parapakSo vaidharmikalokaH, evamanekadhA dvaividhyam, atrApizabdasyAdhyAhArAdAstAM zrAvakaH, sarvasAvadhavirataH sAdhurapyaudAsInyaM kurvANo dezanAdibhiranivArayannanantasaMsAriko bhaNita iti vRttiH / " nanu tridhA pratyAkhyAtasAvadyasya yatezcaityadravyarakSAyAM ko nAmAdhikAraH iti ceducyate, rAjAdeH sakAzAd gRhagrAmAdyAdezAdinA'bhyarthya navyamutpAdayato yaterbhavati bhavaduktadUSaNAvakAzaH, paraM kenacidyathAbhadrakAdinA prAgvitIrNamanyadvA jinadravyaM vilupyamAnaM rakSati, tadA nAbhyupetArthahAniH, pratyuta dharmapuSTireva, jinAjJArAdhanAt, Agame'pyevameva, yadAha"coei ceiANaM, khittahiraNNe a gAmagovAI / laggaMtassa u jaiNo, tigaraNasohI kahaM nu bhave? / / 1 / / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | Cos-12 bhaNNai ittha vibhAsA, jo eAi sayaM vimaggijjA / tassa na hoi visohI, aha koi harijja eAI / / 2 / / tattha karaMtu uvehaM, sA jA bhaNiA u tigaraNavisohI / / sA ya na hoi abhattI, tassa ya tamhA nivArijjA / / 3 / / savvatthAmeNa tahiM, saMgheNa ya hoi laggiavvaM tu / sacarittacarittINa ya, savvehiM hoi kajjaM tu / / 4 / / " iti / vyavahArabhASye'pi"ceiadavvaM gihNattu, bhuMjae jo u dei sAhUNaM / so ANAaNavatthaM, pAvai liMtovi diMtovi / / 1 / / " iti / devadravyabhakSaNarakSaNavardhaneSu yathAkramaM phalAni yathA"jiNapavayaNavuDDikaraM, pabhAvagaM nANadasaNaguNANaM / bhakkhaMto jiNadavvaM, aNaMtasaMsArio hoi / / 1 / / " [zrAddhadinakRtye-142] / jiNapavayaNatti sati hi devadravye pratyahaM caityasamAracanamahApUjAsatkArasaMbhavaH, tatra ca prAyo yatijanasaMpAtaH, tadvyAkhyAnazravaNAdezca jinapravacanavRddhiH, evaM jJAnAdiguNAnAM prabhAvanA cetyarthaH "jiNapavayaNavuDDikara, pabhAvagaM nANadaMsaNaguNANaM / rakkhaMto jiNadavvaM, parittasaMsArio hoi / / 2 / / " [sambodhaprakaraNe 98, zrAddhadinakRtye 143] parittiti parimitabhavasthitiH "jiNapavayaNavuDkiraM pabhAvagaM nANadaMsaNaguNANaM / vu(va)TuMto jiNadavvaM, titthayarattaM lahai jIvo / / 3 / / " [zrAddhadinakRtye 144, sambodhaprakaraNe 97] vRddhiratra samyagrakSaNapUrvA'pUrvadhanaprakSepAdito'vaseyA vRddhirapi kuvyApAravarja sadvyavahArAdividhinaiva kAryA, yataH "jiNavara ANArahiaM, vaddhAraMtAvi kevi jiNadavvaM / buDaMti bhavasamudde, mUDhA moheNa annANI / / 1 / / " [sambodha pra. devAdhi. 102] / kecittu zrAddhavyatiriktebhyaH samadhikagrahaNakaM gRhItvA kalAntareNApi na vRddhirucitetyAhuH, samyaktvavRttyAdau zaGkAzakathAyAM tathokteH tathA mAlAparidhApanAdau devasatkaM kRtaM dravyaM sadya eva deyam, anyathA pUrvoktadevadravyopabhogadoSaprasaGgAt, sadyo'rpaNAsamarthastu pakSAdyavadhiM sphuTaM kuryAt, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | Gls-52 tadantardeyam, tadullaGghane tu devadravyopabhogadoSaH sphuTa eva devasatkaM vAditramapi guroH saGghasyApi cAgre na vAdyam, kecittvAhuH-puSTAvalambane bahuniSkriyArpaNapUrvaM vyApAryate api, yato"mullaM viNA jiNANaM, uvagaraNaM camarachattakalasAI / jo vAvArai mUDho, niakajje so havai duhio / / 1 / / " svayaM ca vyApArayatA jAtu bhane upakaraNasya svadravyeNa navyasamAracanam svagRhadIpazca devadarzanArthameva devAgre AnIto'pi devasatko na syAt, pUjArthameva devAgre mocane tu devasatka eva, pariNAmasyaiva prAmANyAt / evaM jJAnadravyamapi devadravyavana kalpyate, jJAnasatkaM kAgadapatrAdi sAdhvAdyarpitaM zrAddhena svakArye na vyApAryam, sAdhvAdisatkamukhavastrikAderapi vyApAraNaM na yuktam, gurudravyatvAt / [uktaM ca zrAddhajItakalpe"muhapattiAsaNAisu, bhinna jalannAisu gurulahUgAI / / jaidavvabhogi ia puNa, vatthAisu devadavvaMva / / 1 / / " [gA. 68] bhAvArtho yathA guruyatisatkeSu mukhavastrikA''sanA'zanAdiSu paribhukteSu bhinnam, tathA jale'ne AdizabdAdvastrAdau ca vikramArkAdineva kenApi sAdhunizrayAkRte liGgisatke kanakAdau vA paribhukte gurulaghukAdayaH krameNa syuH, ayamarthaH gurusatke jale bhukte rI, anne 4 vastrAdau 6 laghavaH 4 kanakAdau 6 iti evaM ca gurudravyaM bhogArhapUjArhabhedAbhyAM dvividham, tatrAdyaM vastrapAtrA'zanAdi, dvitIyaM ca tanizrAkRtaM sauvarNamudrAdIti paryavasanam] sAdhAraNaM tu saGghadattaM kalpate ata eva ca mukhyavRttyA dharmavyayaH sAdhAraNa eva kriyate, tasyAzeSadharmakArye upabhogAgamanAt, dharmasthAne pratijJAtaM ca dravyaM pRthageva vyayitavyam, natu svayaM kriyamANabhojanadAnAdirUpavyaye kSepyam, evaM sphuTameva dharmadhanopayogadoSAt, evaM sati ye yAtrAdau bhojanazakaTasaMpreSaNAdivyayaM sarvaM mAnitavyayamadhye gaNayanti, teSAM mUDhAnAM na jJAyate kA gatiH? / udyApanAdAvapi prauDhADambareNa svanAmnA maNDite janabahuzlAghAdi syAt, niSkrayaM tu stokaM muJcatIti vyakta eva doSaH tathA'nyapradattadharmasthAnavyayitavyadhanavyayasamaye tannAma sphuTaM grAhyam, evaM sAmudAyikasyApi, anyathA puNyasthAne stainyAdidoSApatteH, evamantyAvasthAyAM pitrAdinAM yanmAnyate tatsAvadhAnatve gurvAdisaGghasamakSamitthaM vAcyaM yadbhavanimittamiyaddinamadhye iyadvyayiSyAmi, tadanumodanA bhavadbhiH kAryeti tadapi ca sadyaH sarvajJAtaM vyayitavyam, na tu svanAmnA amAridravyaM tu devabhoge'pi nAyAti, ityevaM sarvatra dharmakArye Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zlo-12 AzAtanAvAraNAya vivekaH kAryo vivekibhirityalaM prasaGgena tathA svazaktyA nijazaktyanusAreNa, natu svazaktyatikrameNa, tathA sati lokopahAsAta-dhyAnAdipravRtteH / ucitAni caityasambandhiyogyakAryANi etaccaityapradezasaMmArjanacaityabhUmipramArjanapUjopakaraNasamAracanapratimAparikarAdinairmalyApAdanaviziSTapUjApradIpAdizobhAvirbhAvanA'kSatanaivedyAdivastustomasatyApanacandanakesaradhUpaghRtAdisaMcayanadevadravyodgrAhaNikAkaraNodyamanatatsusthAnasthApanatadAyavyayAdisuvyaktalekhyakavivecanakarmakarasthApanaprabhRtIni, teSAM cintanaM cintAkaraNaM, anvayastUkta eva / ayaM bhAvaHADhyasya dravyaparijanAdibalasAdhyA cintA sukarA, anADhyasya tu svavapuH kuTumbAdisAdhyA duSkarA, tato yasya yatra yathA sAmarthyam, sa tatra tathA vizeSataH pravarttate, tatrApi yA cintA svalpasamayasAdhyA tAM dvitIyanaiSedhikyA arvAgvidhatte, zeSAM tu pazcAdapi yathAyogyam / etadeva ca gArhasthyasAram, tathAcAha"taM nANaM taM ca vinnANaM, taM kalAsu a kosalaM / sA buddhI porisaM taM ca, devakajjeNa jaM vae / / 1 / / " iti / jIrNoddhArakaraNe ca mahAphalaM, yadAha"appA uddhariNo ccia, uddhario tahaya tehi niavaMso / anne a bhavvasattA, aNumoaMtA u jiNabhavaNaM / / 1 / / khaviaM nIAgoaM, uccAgoaM ca baMdhiaM tehiM / / kugaipaho niTThavio, sugaIpaho ajjio taha ya / / 2 / / ihalogaMmi sukittI, supurisamaggo a desio hoI / annesiM bhavvANaM, jiNabhavaNaM uddharaMteNaM / / 3 / / sijhaMti kei teNeva, bhaveNa siddhattaNaM ca pAviti / iMdasamA kei puNo, surasukkhaM aNubhaveUNaM / / 4 / / " [zrAddhadinakRtye gA. 101-4] iti / evaM dharmazAlAgurujJAnAderapi yathocitacintAyAM svazaktyA yatanIyam, na hi devagurvAdInAM zrAvakaM vinA'nyaH kazciccintAkartA'stIti / idAnIM jinapUjAdikAryAnantarakaraNIyamAha-'pratyAkhyAne tyAdi, 'guroH'dharmAcAryasya devavandanArthamAgatasya, snAtrAdidarzanadharmadezanAdyarthaM tatraiva sthitasya, vasatau vA, caityavanaSedhikItrayAdhigamapaJcakAdiyathArhavidhinA gatvA, dharmadezanAyAH prAk pazcAdvA, tasyAbhyaNe-ucite samIpe, ucitatvaM cArddhacaturthahastapramANAt kSetrAbahiravasthAnam, vinayo-vyAkhyAsya-mAnavandanakAdirUpastatpUrvakaM tamAdau kRtvetyarthaH, Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | do-52 pratyAkhyAnasya devasamIpe kRtasya, tato viziSTasya vA, kriyAkaraNaM gurumukhena pratipattirityarthaH ayaM ca vizeSato gRhidharma ityanvayaH, trividhaM hi pratyAkhyAnakaraNam-AtmasAkSikaM 1 devasAkSikaM 2 gurusAkSikaM 3 ceti guroH pArzve pratyAkhyAnaM kAryam / uktaM ca "pratyAkhyAnaM yadAsIttatkaroti gurusAkSikam / vizeSeNAtha gRhNAti, dharmo'sau gurusAkSikam / / 1 / / " gurusAkSikatve hi dRDhatA bhavati pratyAkhyAnapariNAmasya, 'gurusakkhio hu dhammo' [ ] iti jinAjJArAdhanam, guruvAkyodbhUtazubhAzayAdhikaH kSayopazamastasmAccAdhikA pratipattirityAdirguNaH, tatproktaM zrAvakaprajJaptau"saMtaMmivi pariNAme, gurumUlapavajjaNaMmi esa guNo / daDhayA ANAkaraNaM, kammakhaovasamavuDDI a / / 1 / / " [ ] evaM cAnye'pi niyamAH sati saMbhave gurusAkSikaM svIkAryAH pratyAkhyAnakaraNaM ca gurovinayapUrvakamityuktaM, sa ca vandanAdirUpastatra vandanaM tridhA yadbhASyam"guruvaMdaNamaha tivihaM, taM phiTTA 1 chobha 2 bArasAvattaM 3 / siranamaNAisu paDhamaM, puNNa khamAsamaNadugi bIaM / / 1 / / taiaM tu chaMdaNaduge, tattha miho AimaM sayalasaMghe / bIaM tu daMsaNINa ya, payaTThiANaM ca taiaM tu / / 2 / / " [guruvandanabhASye 1,4] yena ca pratikramaNaM maNDalyAM kRtaM na syAttena vidhinA bRhadvandanaM dAtavyam, tadvidhizcaivaM bhASye"iriAkusumiNusaggo, ciivaMdaNaputtivaMdaNAloaM / vaMdaNakhAmaNavaMdaNasaMvaracauchobhadusajjhAo / / 1 / / iriAciivaMdaNaputtivaMdaNacarimavaMdaNAloaM / vaMdaNakhAmaNacauchobhadivasussaggo dusajjhAo / / 2 / / " [guruvandanabhASye 38-39] anayorvyAkhyA-prathamam IryApathikIpratikramaNam, tataH kusumiNetyAdikAyotsargaH zatocchvAsamAnaH kusvapnAdyupalambhe tvaSTottarazatocchvAsamAnaH, tatazcaityavaMdanA, tataH 'puttitti' mukhavastrikA kSamAzramaNapUrvaM pratilekhyA, tato vandanakadvayam, AlocanaM ca punarvandanakadvayam, kSamaNakaM ca, punarvandanakadvayam, 'saMvaratti' pratyAkhyAnaM ca 'cauchobhatti' bhagavan ityAdIni catvAri kSamAzramaNAni, tataH 'sajjhAya saMdisAvauM sajjhAya karauM' iti kSamAzramaNadvayaM dattvA svAdhyAyaH kArya iti prAtastyavandanavidhiH / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya madhira | -12 prathamamIryApathikIpratikramaNam, tatazcaityavandanA, kSamAzramaNapUrvaM mukhavastrikApratilekhanam, vandanakadvayam, divasacarimamiti pratyAkhyAnaM ca, tato vandanakadvayam, AlocanaM ca, vandanakadvayaM ca, kSamaNakaM ca, bhagavan ityAdichobhavandanAni catvAri, tato devasiapAyacchittetikAyotsargaH, tataH prAgvat kSamAzramaNadvayapUrvaM svAdhyAyaH, ayaM sAndhyavandanavidhiH / atra ca dvAdazAvarttavandane aSTanavatyadhikazatasaGkhyasthAnAni jJeyAni, tAni yathA"muhaNataya 25 dehA 25 vassaesu 25 paNavIsa huMti patteaM / chaThThANa 6 chaguruvayaNA 6, chacca guNA 6 huMti nAyavvA / / 1 / / ahigAriNo ya paMca ya 5, iare paMceva 5 paMca AharaNA 5 / egovaggaha 1 paMcAbhihANa 5 paMceva paDisehA 5 / / 2 / / AsAyaNa tittIsaM 33, dosA battIsa 32 kAraNA aTTha 8 / chaddosA 6 aDanauaM, ThANasayaM vaMdaNe hoi 198 / / 3 / / " [tulA-prava. sAro. 93-95] etadvivaraNaM yathA"diTThipaDileha egA, papphoDA tinni tinni aMtariA / akkhoDA pakkhoDA, nava nava muhapatti paNavIsA / / 1 / / pAyAhiNeNa tia tia, bAhusu sIse muhe a hiae a / piTThIi huMti cauro, chappAe dehapaNavIsA / / 2 / / " [pravacanasAro. 97] etAzca dehapratilekhanAH paJcaviMzatiH puruSAnAzritya jJeyA, strINAM tu gopyAvayavagopanAya hastadvayavadanapAdadvayAnAM pratyekaM tisraH 2 pramArjanA iti paJcadazaiva bhavantIti pravacanasAroddhAravRttI [tulA pa. 57] / tathA mukhakAyapratilekhanAsu manasaH sthirIkaraNArthamevaM vicintayet "suttatthatattadiTThI 1, daMsaNamohattigaM ca 4 rAgatigaM 7 / devAItattatigaM 10, tahaya adevAitattatigaM 13 / / 1 / / nANAitigaM 16 taha tavvirAhaNA 19 tinnigutti 22 daMDatigaM 25 / ia muhaNaMtagapaDilehaNAi kamaso viciMtijjA / / 2 / / hAso raI a araI 3, bhaya soga duguMchayA ya 6 vajjijjA / bhuajualaM pehaMto, sIse apasatthalesatigaM 9 / / 3 / / gAravatigaM ca vayaNe 12, uri sallatigaM 15 kasAyacau piDhe 19 / payajugi chajjIvavahaM 25, taNupehAe vi jANamiNa / / 4 / / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra 12 jaivi paDilehaNAe, heU jiarakkhaNaM jiNANA ya / tahavi imaM maNamakkaDanijaMtaNatthaM muNI biMti / / 5 / / " iti / AvazyakAni 25 "duoNayaM ahAjAyaM, kiikammaM bArasAvayaM / caussiraM tiguttaM ca, dupavesaM iganikkhamaNaM / / 1 / / " [Ava ni. 1202] ti / dve avanamane-'icchAmi khamAsamaNo vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiAe' ityabhidhAya gurozchando'nujJApanAya prathamamavanamanam / / 1 / / yadA punaH kRtAvarto niSkrAnta icchAmItyAdisUtramabhidhAya punazchando'nujJApanAyaiva tadA dvitIyam / / 2 / / tathA yathAjAtaM-jAtaM-janma, tacca dvedhA-prasavaH pravrajyAgrahaNaM ca tatra prasavakAle racitakarasaMpuTo jAyate, pravrajyAkAle ca gRhItarajoharaNamukhavastrika iti, ata eva rajoharaNAdInAM paJcAnAM zAstre yathAjAtatvamuktam / tathA ca tatpAThaH"paMca ahAjAyAI, colapaTTo 1 taheva rayaharaNaM 2 / uNNia 3 khomia 4 nissijjajualaM tahaya muhapattI / / 1 / / " yathA jAtam asya sa yathAjAtastathAbhUta eva vandate iti vandanamapi yathAjAtam 3 / tathA dvAdazAvartAH-kAyaceSTAvizeSA gurucaraNanyastahastaziraHsthApanArUpA yasmin taddvAdazAvatam, iha ca prathamapraviSTasya 'ahokAyaM' ityAdisUtroccAraNagarbhAH SaDAvarttA; niSkramya punaH praviSTasyApi ta eva SaDiti dvAdaza 15 / catvAri zirAMsi yasmin taccatuHziraH, prathamapraveze kSamaNAkAle ziSyAcAryayoravanamacchirodvayaM, niSkramya punaH praveze tathaiva zirodvayam 19 / triguptaM manovAkkAyakarmabhirguptam 22 / tathA prathamo'nujJApya pravezo dvitIyaH punarnirgatya praveza iti dvau pravezau yatra tad dvipravezam 24 / ekaM niSkramaNamAvazyikyA nirgacchato yatra tadekaniSkramaNam 25 / tathA SaT sthAnAni ziSyasya Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-zvara 13 "icchA ya 1 aNunnavaNA 2, avvAbAhaM ca 3 jatta 4 javaNA ya 5 / avarAhakhAmaNAvi a 6, vaMdaNadAyassa chaThThANA / / 1 / / " [Avazyakaniyuktau 1218, guruvandanabhASye 33] / guruvacAMsyapi SaDeva"chaMdeNa 1 NujANAmi 2, tahatti 3 tubbhaMpi vaTTae 4 evaM 5 / ahamavi khAmemi tumaM 6, AlAvA vaMdaNarihassa / / 1 / / " [Avazyakaniryuktau 1224, guruvandanabhASye 24, pravacanasAroddhAre 101] ete dvaye'pi yathAsthAnaM sUtravyAkhyAyAM darzayiSyante / guNAstvamI "viNaovayAra 1 mANassa, bhaMjaNA 2 pUaNA gurujaNassa 3 / titthayarANa ya ANA 4, suadhammArAhaNA 5 'kiriA 6 / 1 / " [Avazyakaniyuktau 1229, pravacanasAroddhAre 100, vicArasAre 718] vinaya evopacAro-bhaktivizeSaH 1 tayA mAnasyAhaGkRterbhaJjanam 2 gurujanasya pUjanA 3, tIrthakarANAM cAjJA 4, zrutadharmArAdhanA 5, akriyeti-sarvakriyAvigamAdacireNa mokSazca vandanena syAditi 6 / vandyA vandanAre"Ayaria uvajjhAe, pavitti there taheva rAyaNie / eesiM kiikammaM, kAyavvaM nijjaraTThAe / / 1 / / " AcAryAdisvarUpaM, cedam"paMcavihaM AyAraM, AyaramANA tahA pabhAsaMtA / AyAraM daMsaMtA, AyariA teNa vuccaMti / / 1 / / " [Avazyakaniryuktau 994] "bArasaMgo jiNakkhAo, sajjhAo kahio buhehiM / taM uvaisaMti jamhA, ujjhAyA teNa vuccaMti / / 2 / / " [Avazyakaniryuktau 997] "tavasaMjamajogesuM, jo jogo tattha taM pavattei / asuhaM ca niyatteI, gaNatattillo pavattI u / / 3 / / " [saMbodhaprakaraNa 191 (701)] "thirakaraNA puNa thero, pavatti vAvAriesu atthesu / jo jattha sIyai jaI, saMtabalo taM thiraM kuNai / / 4 / / " [saMbodhaprakaraNa 189 (699)] Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-2 gaNAvacchedako'pyatrAnupAtto'pi sAhacaryAdatra draSTavyaH, sa ca"uddhAvaNA pahAvaNa, khittovahimaggaNAsu avisAI / suttatthatadubhayaviU, gaNavaccho eriso hoi / / 5 / / " ete paJcApi nyUnaparyAyA api vandanIyA, ratnAdhikastu paryAyajyeSTha eva, cUrNI tvanyamate itthamapi, yathA "anne puNa bhaNaMti-annovi jo tahAviho rAyaNio so vaMdeyavvo, rAyaNio nAma jo nANadaMsaNacaraNasAhaNesu suTTha payao" [Avazyaka cUrNI ] tti / avandyA=niSkAraNe vandanAnarhAH, yathA"pAsattho osanno, hoi kusIlo taheva saMsatto / ahachaMdovi ya ee, avaMdaNijjA jiNamayaMmi / / 1 / / " [sambodhapra. gurvadhi. 8, pravacanasAroddhAre 103] tatra pArzve jJAnAdInAM tiSThatIti pArzvasthaH, athavA mithyAtvAdayo bandhahetavaH pAzAsteSu tiSThatIti pAzasthaH / "so pAsattho duviho, savve dese ya hoi nAyavvo / savvaMmi nANadaMsaNacaraNANaM jo u pAsaMmi / / 1 / / desaMmi ya pAsattho, sijjAyarabhihaDarAyapiMDaM ca / niyaM ca aggapiMDaM, bhuMjai nikkAraNe ceva / / 2 / / kulanissAe viharai, ThavaNakulANi ya akAraNe visai / saMkhaDipaloyaNAe, gacchai taha saMthavaM kuNai / / 3 / / " [sambodha pra. gurvadhi 9-11] avasIdati sma kriyAzaithilyAnmokSamArge zrAnta ivAvasannaH "osannovi ya duviho, savve dese ya tattha savvaMmi / uubaddhapIThaphalago, ThaviyagabhoI ya nAyavvo / / 1 / / AvassayasajjhAe, paDilehaNajhANabhikkhaabhattaDhe / AgamaNe niggamaNe, ThANe nisIyaNa tuya / / 2 / / AvassayAiAI, na karai ahavA vihINamahiAiM / guruvayaNabalAi tahA, bhaNio eso u osanno / / 3 / / " [sambodhapra. gurvadhi. 12-4, pravacanasAro. 106-8] Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-62 kutsitaM=jJAnAditrayavirAdhakaM, zIlaM = svabhAvo yasya sa kuzIlo, yathA "kAlaviNayAirahio, nANakusIlo a daMsaNe iNamo / nissaMkiAivijuo, caraNakusIlo imo hoi / / 1 / / koU abhUikamme, pasiNApasiNe nimittamAjIvI / kakkakaruAilakkhaNa, uvajIvai vijjamaMtAI / / 2 / / " [ sa. pra. gurvadhi. 15- 6, pravacana sAro. 111] saMvignAsaMvignasaMsargAttattadbhAvaM saMsajati smeti saMsakto yathA "pAsatthAIesuM saMviggesuM ca jattha milaI u / tahi tArisao hoI, piadhammo ahava iaro a / / 1 / / soviappo bhaNio, jiNehiM jiarAgadosamohehiM / ego a saMkiliThTho, asaMkiliTTho tahA aNNo / / 2 / / " [ pravacanasAroddhAre 118, 120 ] yathA kathaJcid = gurvAgamanirapekSatayA, sarvakAryeSu chando'bhiprAyo yasya sa yathAchando, yathA "ussuttamaNuvaiTTaM, sacchaMdavigappiaM aNaNuvAI | paratatti pavattei, tiNe a iNamo ahAchaMdo / / 1 / / " [ pravacanasAroddhAre 122] "pAsatthAi vaMdamANassa neva kittI na nijjarA hoi / kAyakilesaM emeva, kuNaI taha kammabaMdhaM ca / / 1 / / " [Ava.ni.1188] kiM bahunA ? taiH saMsargaM kurvanto guNavanto'pyavandanIyAH, yataH 'asuiTThANe paDiA, caMpagamAlA na kIraI sIse / 15 pAsatthAIThANesuM, vaTTamANA taha apujjA / / 1 / / pakkaNakule vasaMto, sauNIpArovi garahio hoi / agarahiA suvihiA, majjhi vasaMtA kusIlANaM / / 2 / / [ Avazyaka ni. 1911 - 1112] iti / jJAtAni " davve bhAve vaMdaNa 1, rayaharaNA 2''vatta 3 namaNa 4 viNaehiM 5 / sIala 1 khuDDaya 2 kaNhe 3, sevaya 4 pAlaya 5 udAharaNA / / 1 / / " tatra vandane = guNastutau zItalAcAryadRSTAntaH 1 dravyacitau = rajoharaNAdidhAraNe, bhAvacitau jJAnAditraye kSullakAcAryakathA 2 / AvarttAdikRtikarmaNi kRSNadRSTAntaH 3 zironamanapUjAyAM sevakadvayadRSTAntaH 4 vinayakarmaNi zambapAlakadRSTAntaH 5 kathAnakavistarastu granthAntarAdavaseyaH, eko'vagrahaH sArddhatrayahastamAnaH sUtravyAkhyAyAM vakSyamANaH / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-2 nAmAni 5"vaMdaNa 1 cii 2 kiikammaM, 3, pUAkammaM ca 4 viNayakammaM 5 / vaMdaNagassa ya ee, nAmAi~ havaMti paMceva / / 1 / / " [pravacanasAroddhAre 127] etAni prAguktazItalAdidRSTAnteSu bhAvitArthAni, vandanakasya paJcaite niSedhA niSedhasthAnAni"vakkhittaparAhutte, pamatte mA kayAi vaMdijjA / AhAraM ca karite, nIhAraM vA jai karei / / 1 / / " [Avazyakaniryuktau 1198, pravacanasAro. 124] vyAkSipto'nuyogapratilekhanAdAvanyatra karmaNi dattamanAH, pramatto nidrAdyaiH, zeSaM vyaktam, AzAtanAzca trayastriMzatsUtreNa saha vyAkhyAsyante / doSAH 32aNADhiaM ca thaddhaM ca, paviddhaM paripiMDiaM / Tolagai aMkusaM ceva, tahA kacchabhariMgiaM- / / 1 / / macchuvvattaM maNasAvi pauTuM taha ya veiyAbaddhaM / bhayasA ceva bhayaMtaM, mittigAravakAraNA / / 2 / / teNiyaM paDiNIyaM ceva, ruTuM tajjiyameva ya / saDhaM ca hIlIyaM ceva, tahA vipaliuMciyaM / / 3 / / diTThamadiTuM ca tahA, siMgaM ca karamoaNaM / AliddhamaNAliddhaM, UNaM uttaracUliaM / / 4 / / mUaM ca DhaDharaM ceva, cuDaliyaM ca apacchimaM / battIsadosaparisuddhaM, kiikammaM pauMjae / / 5 / / [Avazyakaniyuktau 1221-5, pravacanasAro. 150154] AsAM vyAkhyA-anAdRtam sambhramarahitaM vandanam nirAdaravandanamityarthaH [taddoSaduSTamiti sarvatrayojyam] stabdha=madASTakavazIkRtasya vandanaM, dehamanasoH stabdhatvAccaturkI 2 / praviddham vandanaM dadata eva palAyanam 3 / paripiNDitaM prabhUtAnAM yugapadvandanam, yadvA kukSyorupari hastau vyavasthApya paripiNDitakaracaraNasyAvyaktasUtroccAraNapurassaraM vandanam 4 / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 dharmasaMgraha bhAga-4 | ditIya adhibhAra | Pels-52 Tolaganti tiDDavadutplutyotplutya visaMsthulaM vandanam 5 / aGkuzam, upakaraNacolapaTTakakalpAdau haste vA'vajJayA samAkRSyAGkuzena gajasyevAcAryasyordhvasthitasya zayitasya prayojanAntaravyagrasya vA vandanakArthamAsane upavezanam, na hi pUjyAH kadAcidapyAkarSaNamarhanti, avinayatvAdasya yadvA rajoharaNamaGkuzavat karadvayena gRhItvA vandanam yadi vA aGkuzAkrAntahastina iva zironamanotramane kurvANasya vandanam 6 / / kacchapariGgitam, Urddhasthitasya 'tettIsaNNayarAe' ityAdisUtramuccArayata upaviSTasya vA 'ahokAyaM kAya' ityAdi sUtramuccArayato'grato'bhimukhaM pazcAdabhimukhaM ca riGgatazcalato vandanam 7 / matsyodvRttam, uttiSThannivizamAno vA jalamadhye matsya ivodvarttate udvellate yatra tat yadvA ekaM vanditvA dvitIyasya sAdhodrtaM dvitIyapArzvena recakAvartena matsyavatparAvarttamAnasya vandanam 8 / __ manasA praduSTam-ziSyastatsambandhI vA guruNA kiJcitparuSamabhihito yadA bhavati tadA manaso dUSitatvAt manasA praduSTam yadvA vandyo hInaH kenacidguNena, tato'hamevaMvidhenApi vandanaM dApayitumArabdha iti cintayato vandanam 9 / vedikAbaddhaM jAnvorupari hastau nivezyAdho vA pArzvayorvA utsaGge vA ekaM jAnu karadvayAntaH kRtvA vA iti paJcabhirvedikAbhirbaddhaM yuktaM vandanam 10 / bibhyat, 'saGghAtkulAdgacchAtkSetrAdvA niSkAsayiSye'hamiti bhayAdvandanam, 11 / / bhajamAnam, 'bhajate mAM sevAyAM patitaH, agre vA mama bhajanaM kariSyati, ato'hamapi vandanasatkaM nihorakaM nivezayAmI'tibuddhyA vandanam 12 / maitrIto mama mitramAcArya iti, AcAryeNedAnI maitrI vA bhavatviti vandanam 13 / gauravAdvandanakaM sAmAcArIkuzalo'hamiti garvAdanye'pyavagacchantu mAmiti yathAvadAvartAdInArAdhayato vandanam 14 / nam 15 / kAraNAta jJAnAdivyatiriktAdvastrAdilAbhahetorvandanama, yadvA jJAnAdinimittamapi lokapajyo'nyebhyo vA'dhikataro bhavAmIti abhiprAyato vandanaM, yadvA vandanakamUlyavazIkRto mama prArthanAbhaGgaM na kariSyatIti buddhyA vandanam 15 / stainikam, vandamAnasya me lAghavaM bhaviSyatIti parebhya AtmAnaM gRhayato vandanam, ayamarthaH-evaM nAma zIghraM vandate yathA stenavat kena(cit)dRSTaH kenacineti 16 / pratyanIkam, AhArAdikAle vandanam, yadAha-vakkhitta parAhutte [Avazyaka ni. 1212] Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | bloka-2 ityAdi 17 / ruSTam krodhAdhmAtasya gurorvandanam, AtmanA vA kruddhena vandanam 18 / tajitam, 'avandyamAno na kupyasi, vandyamAnazcAvizeSajJatayA na me prasIdasIti nirbhartsayato, yadvA 'bahujanamadhye mAM vandanaM dApayaMstiSThasi jJAsyate mayA tavaikAkinaH' iti dhiyA, tarjanyA zirasA vA tarjayato vA vandanam 19 / zaTham, zAThyena vizrambhArthaM vandanam, glAnAdivyapadezaM vA kRtvA na samyagvandanam 20 / hIlitam, he gaNinvAcaka! kiM bhavatAM vanditenetyAdinA avajAnato vandanam 21 / viparikuJcitam, arddhavandita eva dezAdikathAkaraNam 22 / dRSTAdRSTam-tamasi sthitaH kenacidantarita evamevAste, dRSTastu vandate 23 / zRGgam, 'ahokAyaM kAya' ityAdyAvartAnuccArayato lalATamadhyadezamaspRzataH, ziraso vAmadakSiNe zRGge spRzato vandanam 24 / "karaiva rAjadeyabhAga ivAhatpraNIto vandanakaro'vazyaM dAtavya" itidhiyA vandanam 25 / mocanam laukikakarAdvayaM muktA, na mucyAmahe vandanakarAditi buddhyA vandanam 26 / AzliSTAnAzliSTam-atra caturbhagI, sA ca 'ahokAyaM kAya' ityAvarttakAle bhavati, rajoharaNasya zirasazca karAbhyAmAzleSaNam 1, rajoharaNasya na zirasaH 2, ziraso na rajoharaNasya 3, na rajoharaNasya nApi zirasaH 4 atra prathamaH zuddhaH, zeSAstvazuddhAH 27 / nyUnam-vyaJjanAbhilASAvazyakairasampUrNam 28 / uttaracUDam-vandanaM dattvA mahatA zabdena 'mastakena vande' ityabhidhAnam 29 / mUkam-AlApAnanuccArayato vandanam 30 / DhaDDaram-mahatA zabdenoccArayato vandanam 31 / cUDalI-ulmakam yatholmakaM gRhyate tathA rajoharaNaM gRhItvA vandanama, yadvA dIrghahastaM prasArya 'vande' iti bhaNato vandanam, athavA hastaM bhramayitvA 'sarvAn vande' iti vadato vandanam 32 / "kiikammaMpi kuNaMto, na hoi kiikammanijjarAbhAgI / . battIsAmannayaraM, sAhU ThANaM virAhato / / 1 / / " "battIsadosaparisuddhaM, kiikammaM jo pauMjai gurUNaM / so pAvai nivvANaM, acireNa vimANavAsaM vA / / 2 / / " [Avazyakaniryuktau 1205, 1207] Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-12 kAraNAni 8"paDikkamaNe 1 sajjhAe 2 kAussaggA 3 varAha 4 pAhuNae 5 / AloyaNa 6 saMvaraNe 7, uttamaDhe ya 8 vaMdaNayaM / / 1 / / " [Avazyakaniryuktau 1200] . sarvamapyanuSThAnaM prathama sAdhUnuddizya sUtre'bhihitam, zrAddhasya tu yathAyogyamAyojanIyamiti sAdhUnAM vandanadAne'STau kAraNAni, tatra pratikramaNe catvAri vandanakAni dvikadvikarUpANi syuH, tAni ca sAmAnyata ekameva 1 / svAdhyAye vAcanAdiviSaye trINi "sajjhAe vaMdittA paTThavei paDhamaM 1 paTTavie paveiaMtassa bitiaM 2 pacchA uddiTuM samuddiTuM paDhai, uddesasamuddesavaMdaNANamihevaMtabbhAvo, tao jAhe caubhAgAvasesA porisI tAhe pAe paDilehei, jai na paDhiukAmo to vaMdai, aha paDhiukAmo to avaMdittA pAe paDilehei, paDilehittA pacchA paDhai, kAlavelAe vaMdiu~ paDikkamai, evaM taiaM 3" [ ] / etAnyapi trINi sAmAnyatazcaikameva 2 evaM pUrvANe sapta, aparANe'pi saptaiva bhavanti, anujJAvandanAnAM svAdhyAyavandaneSvevAntarbhAvAt, etAni dhruvANi kRtikarmANi caturdaza bhavanti, abhaktArthikasya itarasya tu pratyAkhyAnavandanenAdhikAni bhavanti / yata uktam"cattAri paDikkamaNe, kiikammA huMti tinni sajjhAe / puvvaNhe avaraNhe, kiikammA coddasa havaMti / / 1 / / " [Avazyakaniryuktau 1201] iti kRtaM prasaGgena 2 tathA kAyotsarga-vikRtyanujJArUpe, yo hi vikRtiparibhogAya AcAmlavisarjanArthaM kriyate 3 / aparAdhe guruvinayalaGghanarUpe yatastaM vanditvA kSamayati, pAkSikavandanAnyaparAdhe patanti 4 / prAghUrNake-jyeSThe samAgate sati vandanakaM bhavati / atra cAyaM vidhiH"saMbhoi aNNasaMbhoiA ya duvihA havaMti pAhuNayA / saMbhoie Ayari aM, ApucchittA u vaMdati / / 1 / / iare puNa AyariyaM, vaMdittA saMdisAviaM tahaya / pacchA vaMdati jai, gayamohA ahava vaMdAve / / 2 / / " 5 / tathA AlocanAyAM ca 6 saMvaraNe=bhuktAnantaraM pratyAkhyAnakaraNe divasacarimarUpa ityarthaH / athavA bhaktArthinaH kenacitkAraNena punarabhaktArthapratyAkhyAne 7 uttamArthe cArAdhanAkAle 8 iti / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra doSAH 6"mANo aviNaya khisA, nIyAgoyaM abohi bhavavuDDI / anamaMte chaddosA, evaM aDanauyasayamihayaM / / 1 / / " atha sUtram-"icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiAe, aNujANaha me miuggahaM, NisIhi / ahokAyaM kAyasaMphAsaM khamaNijjo bhe kilAmo, aNpakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikkaMto? jattA bhe? javaNijjaM ca bhe? khAmemi khamAsamaNo devasiaM vaikkama, AvassiyAe paDikkamAmi khamAsamaNANaM devasiAe AsAyaNAe tittIsannayarAe jaMkiMci micchAe maNadukkaDAe vayadukkaDAe kAyadukkaDAe kohAe mANAe mAyAe lobhAe savvakAliyAe savvamicchovayArAe savvadhammAikkamaNAe AsAyaNAe jo me aiyAro kao tassa khamAsamaNo! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi" / / atra hi ziSyo guruvandanena vanditukAmaH pUrvaM laghuvandanapurassaraM sandaMzako pramRjyopaviSTa eva mukhavastrikAM paJcaviMzatikRtvaH pratyupekSate, tayA ca zarIraM paJcaviMzatikRtva eva pramRjya pareNa vinayena manovAkkAyasaMzuddho guroH sakAzAdAtmapramANAtkSetrAd bahiHsthito'dhijyacApavadavanatakAyaH karadvayagRhItarajoharaNAdirvandanAyodyata evamAha_ 'icchAmi' abhilaSAmi, anena balAbhiyogaH parihataH, 'kSamAzramaNa' 'kSamUSa sahane' [pANinIya dhAtupAThe 442] ityasyArSattvAdaGi kSamA, sahanamityarthaH, zrAmyati saMsAraviSaye khinno bhavati tapasyatIti vA nandyAditvAtkarttaryane zramaNaH, kSamApradhAnaH zramaNaH kSamAzramaNastasya sambodhane prAkRte 'khamAsamaNo' 'Do dIrghA vA' [siddhahema 8-3-38] iti Amantrye se?kAraH, kSamAgrahaNena mArdavArjavAdayo guNAH sUcitAH tatazca 'kSamAdiguNopalakSito yatiH pradhAnaH,' anena vandanArhatvaM tasyaiva sUcitam, kiM kartum? vandituM namaskartum, bhavantamiti gamyate, kayA? yApanIyayA naiSedhikyA, atra naiSedhikyetivizeSyam, yApanIyayeti vizeSaNam, 'Sidhu gatyAm' [haima dhA. pA. 1 / 320] ityasya nipUrvasya ghaJi niSedhaH prANAtipAtAdinivRttiH, sa prayojanamasyA naiSedhikI-tanuH, tayA prANAtipAtAdi-nivRttayA tanvA ityarthaH / kIdRzyA? yApanIyayA, 'yAMka prApaNe' [dhA. pA. 2-4, 1062] asya Nigantasya pvAgame yApayatIti yApanIyA, pravacanIyAditvAtkartaryanIyaH, tayA, zaktisamanvitayetyarthaH / / ___ ayaM samudAyArthaH-he zramaNaguNayukta! ahaM zaktisamanvitazarIraH pratiSiddhapApakriyazca tvAM vanditumicchAmi, atra vizrAmaH idaM cecchAnivedanaM prathama sthAnam / atra cAntare gururyadi vyAkSepabAdhAdiyuktastadA bhaNati-'pratIkSasveti' tacca bAdhAdikAraNaM yadi kathanayogyaM bhavati tadA kathayati, anyathA tu neti cUrNikAramataM vRttikArasya tu mataM trividheneti bhaNati manasA vacasA kAyena pratiSiddho'sItyarthaH tataH ziSyaH saMkSepavandanaM karoti vyAkSepAdirahitazced Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra / zloDa-52 21 gurustadA vandanamanujJAtukAmazchandeneti vadati, chandena = abhiprAyeNa, mamApyetadabhipretamityarthaH tato vineyo'vagrahAd bahiHsthita evedamAha - 'anujAnIta' - anumanyadhvaM, 'me' ityAtmanirdeze, kim ? mitazcAsAvavagrahazca mitAvagrahaH, ihAcAryasya catasRSu dikSu AtmapramANaM kSetramavagrahastasminnAcAryAnujJAM vinA praveSTuM na kalpate, yadAha "AyappamANamitto, cauddisi hoi uggaho guruNo / aNaguNAyassa sayA, na kappae tattha paviseuM / / 1 / / " iti anujJApanaM dvitIyaM sthAnam, tato gururbhaNati 'anujAnAmi' tataH ziSyo bhuvaM pramRjya naiSedhikIM kurvan gurvavagrahaM pravizati 'nisIhIti' niSiddhasarvAzubhavyApAraH san pravizAmyahamityarthaH tataH sandaMzapramArjanapUrvakamupavizati gurupAdAntike ca bhUmau nidhAya rajoharaNaM tanmadhye ca gurucaraNayugalaM saMsthApya mukhavastrikA vAmakarNAdArabhya vAmahastena dakSiNakarNaM yAvat lalATamavicchinnaM ca vAmajAnuM triH pramRjya mukhavastrikAM vAmajAnUpari sthApayati tato'kAroccAraNasamakAlaM rajoharaNaM karAbhyAM saMspRzya hokAroccAraNasamakAlaM lalATaM spRzati, tataH kAkAroccAraNasamakAlaM rajoharaNaM spRSTvA yaMkAroccAraNasamakAlaM lalATaM spRzati punazca kAkAroccAraNasamakAlaM rajoharaNaM spRSTvA yakAroccAraNasamakAlaM lalATaM spRzati, tataH 'saMphAsaM' iti vadan zirasA pANibhyAM ca rajoharaNaM spRzati tataH zirasi baddhAJjaliH 'khamaNijjo bhe kilAmo' ityArabhya 'divaso vaikkaMto' iti yAvat gurumukhe niviSTadRSTiH paThati adhastAtkAyo'dhaH kAyaH-pAdalakSaNastaM prati, kAyena nijadehena hastalalATalakSaNena, saMsparza=AmarzastaM 'karomIti gamyate etadapi 'mamAnujAnIdhvamityanena yogaH, AcAryamananujJApya hi saMsparzo na kAryaH / tato vakti 'khamaNijjo' kSamaNIyaH soDhavyaH, 'bhe' bhavadbhiH 'kilAmo' klamaH saMsparze sati dehaglAnirUpaH tathA 'appakilaMtANaM' alpaM = stokaM klAntaM = klamo yeSAM te alpaklAntAsteSAmalpavedanAnAmityarthaH 'bahusubheNa' bahu ca tacchubhaM ca bahuzubham tena bahusukhenetyarthaH 'bhe' bhavatAM 'divaso vaikkato ? ' divaso vyatikrAntaH ? atra divasagrahaNaM rAtripakSAdInAmupalakSaNaM draSTavyamiti, evaM yojitakarasampuTaM guroH prativacanamIkSamANaM ziSyaM pratyAha guruH - 'tahatti' tatheti, pratizravaNe'tra tathAkAraH, yathA bhavAn bravIti tathetyarthaH, evaM tAvadAcAryazarIravArttA pRSTA atha taponiyamaviSayAM vArtAM pRcchannAha - ' jattA bhe' 'ja' ityanudAttasvareNoccArayan rajoharaNaM karAbhyAM spRSTvA rajoharaNalalATayorantarAle 'ttA' iti svaritena svareNoccArya, udAttasvareNa 'bhe' ityuccArayan gurumukhaniviSTadRSTirlalATaM spRzati, yAtrAsaMyamataponiyamAdilakSaNA kSAyika Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dharmagra lAga-4 / dvitIya adhibhAra / PRTs-12 kSAyopazamikaupazamikabhAvalakSaNA bhavatAM 'utsarpatI'ti gamyate iti yAtrApRcchArUpaM turyasthAnam / atrAntare guroH prativacanaM 'tubbhaMpi vaTTae' mama tAvadutsarpati bhavato'pyutsarpati? ___ adhunA niyantraNIyapadArthaviSayAM vArtA pRcchan punarapyAha vineyaH-'javaNijjaM ca bhe,' 'ja' ityanudAttasvareNa rajoharaNaM spRSTvA, 'va' iti svaritasvareNa rajoharaNalalATayorantarAle uccArya, "Ni'zabdamudAttasvareNoccArayan karAbhyAM lalATaM spRzati, na punaH prativacanaM pratIkSate, arddhasamAptatvAt praznasya tato 'jjaM' ityanudAttasvareNoccArya karAbhyAM rajoharaNaM spRzan punareva rajoharaNalalATAntarAle 'ca' iti svaritasvareNoccArya, 'bhe' ityudAttasvareNoccArayan karAbhyAM lalATaM spRSTvA prativacanaM zuzrUSamANastathaivA''ste 'javaNijjaM ca' yApanIyam indriyanoindriyopazamAdinA prakAreNAbAdhitaM ca 'bhe' bhavatAM zarIramiti gamyam / evaM parayA bhaktyA pRcchatA vineyena vinayaH kRto bhavatIti yApanApracchanaM paJcamaM sthAnam / ___ atrAntare gururAha-'evaM' AmaM, 'yApanIyaM ca me' ityarthaH idAnImaparAdhakSAmaNAM kurvan rajoharaNoparinyastahastamastako vineya idamAha-'khAmemi khamAsamaNo! devasiaM vaikkama' kSamayAmi kSamAzramaNa! divase bhavo daivasikastaM vyatikramamavazyakaraNIyayogavirAdhanArUpamaparAdhamityaparAdhakSamaNArUpaM SaSThaM sthAnam / atrAntare ca gururvadati 'ahamavi khAmemi' ahamapi kSamayAmi devasikaM vyatikrama pramAdodbhavamavidhizikSaNAdikam / tato vineyaH praNaman kSamayitvA 'AvassiyAe ityAdi jo me aiyAro kao' ityantaM svakIyAticAranivedanaparamAlocanArhaprAyazcittasUcakaM sUtraM 'tassa khamAsamaNo! paDikkamAmi' ityAdikaM ca pratikramaNArhaprAyazcittAbhidhAyakaM ca punarakaraNenAbhyutthita AtmAnaM zodhayiSyAmIti buddhyA avagrahAniHsRtya paThati, avazyaM karttavyeSu caraNakaraNeSu bhavA kriyA tayA AsevanAdvAreNa hetubhUtayA yadasAdhvanuSThitaM tasmAtpratikramAmi nivarte, itthaM sAmAnyenAbhidhAya vizeSeNAbhidhatte-kSamAzramaNAnAM sambandhinyA daivasikyA jJAnAdyAyasya zAtanA khaNDanA AzAtanA tayA kiMviziSTayA? 'trayastriMzadanyatarayA,' trayastriMzatsa GkhyAnAmAzAtanAnAmanyatarayA kayAcid, upalakSaNatvAd dvAbhyAM tisRbhirapi, yato divasamadhye sarvA api saMbhavanti / tAzcemAH-guroH purato gamanaM ziSyasya niSkAraNaM vinayabhaGgahetutvAdAzAtanA, mArgadarzanAdikAraNe tu na doSaH 1 guroH pArvAbhyAmapi gamanam 2, pRSThato'pyAsanagamanam, niHzvAsakSutazleSmapAtAdidoSaprasaGgAt tatazca yAvatA bhUbhAgena gacchatA AzAtanA na bhavati tAvatA gantavyam 3 evaM purataH Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya madhilAra | -12 pArzvataH pRSThatazca sthAnam 6, tathA purataH pArzvataH pRSThato vA niSIdanam 7-8-9 AcAryeNa sahoccArabhUmiM gatasya AcAryAt prathamamevAcamanam 10 gurorAlApanIyasya kasyacicchiSyeNa prathamamAlApanaM 11 ziSyasyAcAryeNa saha bahirgatasya punarnivRttasyAcAryAtprathamameva gamanAgamanAlocanam 12 bhikSAmAnIya ziSyeNa guroH pUrvaM zaikSasya kasyacitpurataH Alocya pazcAdgurorAlocanam 13 bhikSAmAnIya prathama zaikSasya kasyacidupadarya gurordarzanam 14 gurumanApRcchya zaikSANAM yathAruci prabhUtabhaikSadAnam 15 bhikSAmAnIya zaikSaM kaJcana nimantrya pazcAdgurorupanimantraNam 16 ziSyeNa bhikSAmAnIya AcAryAya yatkiJciddatvA svayaM snigdhamadhuramanojJAhArazAkAdInAM varNagandhasparzarasavatAM ca dravyANAM svayamupabhogaH 17 rAtrau AryAH! kaH svapiti jAgarti vA? iti guroH pRcchato'pi jAgratApi ziSyeNApratizravaNam 18 zeSakAle'pi gurau vyAharati yatra tatra sthitena zayitena vA ziSyeNa prativacanadAnam 19 AhUtenAsanaM zayanaM vA tyaktvA sannihitIbhUya 'mastakena vande' iti vadatA guruvacanaM zrotavyam, tadakurvata AzAtanA 20 guruNA''hUtasya ziSyasya 'kimiti vacanam, bhaNitavyaM ca 'mastakena vande' iti 21 guruM prati ziSyasya tvaGkAraH 22 guruNA glAnAdivaiyAvRttyAdihetoridaM kurvityAdiSTastvameva kiM na kuruSe? iti, 'tvamalasa' ityukte 'tvamapyalasa' iti ca ziSyasya tajjAtavacanam 23 guroH purato bahoH karkazasyoccaiH svarasya ca ziSyeNa vadanam 24 gurau kathAM kathayati 'evamityetadi'tyantarAle ziSyasya vacanam 25 gurau dharmakathAM kathayati 'na smarasi tvametamarthaM, nAyamarthaH sambhavati' iti ziSyasya vacanam 26 gurau dharmaM kathayati saumanasyarahitasya gurUktamananumodamAnasya 'sAdhUktaM bhavadbhirityaprazaMsataH ziSyasyopahatamanastvam 27 gurau dharmaM kathayati 'iyaM bhikSAvelA, sUtrapauruSIvelA, bhojanavelA,' ityAdinA ziSyeNa parSabhedanam 28 gurau dharmakathAM kathayati 'ahaM kathayiSyAmi' iti ziSyeNa kathAchedanam 29 tathA AcAryeNa dharmakathAM kRtAyAmanutthitAyAmeva parSadi svasya pATavAdijJApanAya ziSyeNa savizeSaM dharmakathanam 30 guroH purataH uccAsane samAsane vA ziSyasyopavezanam 31 guroH zayyAsaMstArakAdikasya pAdena ghaTTanam, ananujJApya hastena vA sparzanam, ghaTTayitvA spRSTvA vA akSAmaNam yadAha"saMghaTTaittA kAeNaM, tahA uvahiNAmavi / khameha avarAhaM me, vaijja na puNa tti a / / 1 / / [dazavaikAlika sU. 9-2-18] 32" guroH zayyAsaMstArakAdau sthAnaM niSIdanaM zayanaM ceti 33, etadarthasaMvAdinyo gAthA:"purao 1 pakkhA 2 ''''sanne 3 gamaNaM 3 ThANaM 3 nisIaNaM 3 ti nv| sehe puvvaM Ayamai 10 Alavai 11 ya taha ya Aloe 12 / / 1 / / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-12 asaNAiamAloei 13, paDidaMsai 14 dei 15 uvanimaMtei 16 / sehassa tahAhArAiluddho niddhAi gurupurao 17 / / 2 / / rAo gurussa vayao, tusiNI suNirovi 18 sesakAlevi 19 / tatthagao vA paDisuNai 20 bei kiMti va 21 tumaMti gurU 22 / / 3 / / tajjAe paDihaNai 23, bei bahuM 24 taha kahaMtare vyi| evamimaMti a 25 na sarasi 26, no sumaNe 27 bhiMdaI parisaM 28 / / 4 / / chiMdai kahaM 29 tahANuTThiAi parisAi kahai savisesaM 30 / gurupurao vi nisIai, ThAi samuccAsaNe seho 31 / / 5 / / saMghaTTai pAeNaM, sijjAsaMthArayaM gurussa tahA 32 / tattheva ThAi nisIai, suai va sehotti 33 tettiisN||6||" ' AzAtanA hi yatyanusAreNa yathAsambhavaM zrAvakasyApi vAcyAH, sAmpratametAsveva kiJcidvizeSeNA''ha'jaMkiMci micchAetti' yatkiJcana kadAlambanamAzritya, mithyayA mithyAyuktena kRtayetyarthaH mithyAbhAvo'trAstIti abhrAditvAdakAre mithyA, evaM krodhayetyAdAvapi, manasA duSkRtA manoduSkRtA, tayA, pradveSanimittayetyarthaH, vAgduSkRtayA-asabhyaparuSAdivacananimittayA, kAyaduSkRtayA AsannagamanasthAnAdinimittayA krodhayA-krodhayuktayA mAnayA-mAnayuktayA mAyayA-mAyAyuktayA lobhayA-lobhayuktayA, ayaM bhAvaH-krodhAdyanugatena yA kAcidvinayabhraMzAdilakSaNA AzAtanA kRtA tayeti evaM daivsikyaashaatnoktaa| adhunA pakSacAturmAsasaMvatsarakAlakRtA ihabhavAnyabhavakRtA'tItAnAgatakAlakRtA vA yA AzAtanA tasyAH saMgrahArthamAha-'savvakAliyAe' sarvakAleSu bhavA sarvakAlikI, tayA anAgatakAle kathamAzAtanAsaMbhava iti cet, ucyate-'zvo'sya guroridamidaM vA'niSTaM kartA'smIti cintayA itthaM bhavAntare'pi tadvadhAdinidAnakaraNena sambhavatyeva sarva eva mithyopacArA mAtRsthAnagarbhAH kriyAvizeSA yasyAM sA sarvamithyopacArA, tayA, sarve dharmAH-aSTau pravacanamAtaraH sAmAnyena karaNIyavyApArA vA, teSAmatikramaNaM-laGghanaM virAdhanaM yasyAM sA sarvadharmAtikramaNA, evaMbhUtayA AzAtanayA yo mayA'ticAraH= aparAdhaH kRto vihitastasya aticArasya he kSamAzramaNa! yuSmatsAkSikaM pratikramAmi=apunaHkaraNena nivarte, tathA duSTakarmakAriNaM nindAmyAtmAnam, bhavodvignena prazAntena cetasA tathA gaheM-AtmAnaM duSTakarmakAriNaM yuSmatsAkSikam vyutsRjAmyAtmAnaM duSTakarmakAriNaM tadanumatityAgena / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-62 evaM tatrastha evArddhAvanatakAyaH punarevaM bhaNati 'icchAmi khamAsamaNo' ityArabhya yAvad 'vosirAmi' iti, paramayaM vizeSa:- avagrahAd bahirniSkramaNarahita AvazyakIvirahitaM daNDakasUtraM paThati / vandanakavidhivizeSasaMvAdikAzcemA gAthA: 'AyArassa u mUlaM, viNao so guNavao a paDivattI / sA ya vihivaMdaNAo, vihI imo bArasAvatte / / 1 / / houmahAjAovahi saMDAsaM pamajja ukkuDuaThANo / paDilehia muhapottI, pamajjiovarimadeho / 2 / / uTTheuM parisaMThiakupparaThiyapaTTago namiyakAo / juttipihi apacchaddho, pavayaNakucchA jaha na hoi / / 3 / / vAmaMgulimuhapottI, karajualatalatthajuttarayaharaNo / avaNiya huttado, gurusamuhaM bhaNai payaDamiNaM / / 4 / / icchAmi khamAsamaNo, iccAI jA nisIhiyAetti / chaMdeNaM nisuNeDaM, guruvayaNaM uggahaM jAe / / 5 / / ajANa me miuggahamaNujANAmitti bhAsie guruNA / uggahakhettaM pavisai, pamajja saMDAsae nisie / / 6 / / saMdaMsaM syaharaNaM, pamajja bhUmI saMThaveUNaM / sIsaphusaNeNa hohI, kajjaMti tao paDhamameva / / 7 / / vAmakaragahiyapottIi, egaddeseNa vAmakannAo / AraMbhiUNa niDAlaM, pamajja jA dAhiNo kaNNo // 8 // avvicchinnaM vAmayajANu nisIUNa tattha muhapottiM / rayaharaNamajjhadesaMmi ThAva pujjapAyajugaM / / 9 / / supasAriyabAhujuo, UruyajuyalaMtaraM aphusamANo / jamalaTThi aggapANI, akAramuccArayaM phusai / / 10 / / abbhaMtarapariyaTTiya, karayalamuvaNIasIsaphusaNaMtaM / to karajuyalaM nijjA, hokkoroccArasamakAlaM / / 11 / / puNa hiTThAmuhakarayala kAkArasamaM chivijja rayaharaNaM / yaMsaddeNaM samayaM, puNovi sIsaM tahacceva / / 12 / / " 25 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-12 kAkArasamuccAraNasamayaM rayaharaNamAliheUNaM / yattiasaddeNa samaM, puNovi sIsaM tahAceva / / 13 / / saMphAsaMti bhaNaMto, sIseNaM paNamiUNa rayaharaNe / unnAmiamuddhaMjali, avvAbAhaM tao pucche / / 14 / / khamaNijjo bhe kilAmo, appakilaMtANa bahusubheNaM bhe / diNapakkho variso vA, vaikaMto iya tao tusiNI / / 15 / / guruNo tahatti bhaNie, jattAjavaNIya pucchiyavvA ya / parisaMThieNa iNamo, sarANa joeNa kAyavvaM / / 16 / / tattha ya paribhAsesA, maMdamaiviNeyagAhaNaTThAe / nIUccamajjhimAo, sarajuttIo ThaveyavvA / / 17 / / nIo tatthaNudatto, rayaharaNe uccao udatto a / / sIse NidaMsaNIo, tadaMtarAlaMmi sario ya / / 18 / / aNudatto a jakAro, ttA sario hoi bhe udattasaro / puNaravi javaNIsaddA, aNudattAI muNeavvA / / 19 / / jaM aNudatto a puNo, ca ssario bhe udattasaraNAmo / evaM rayaharaNAisu, tisu ThANesuM sarA NeyA / / 20 / / paDhamaM AvattatigaM, vaNNadugeNaM tu raiyamaNukamaso / bIyAvattANa tigaM, tihi tihi vaNNehi niSphaNNaM / / 21 / / rayaharaNaMmi jakAraM, ttAkAraM karajueNa majjhaMmi / bhekAraM sIsammi ya, kAuM guruNo vayaM suNasu / / 22 / / tubbhaMpi vaTTaitti ya, guruNA bhaNiyaMmi sesa AvattA / duNNivi kAuM tusiNI, jA guruNA bhaNia evaMti / / 23 / / aha sIso rayaharaNe, kayaMjalI bhaNai saviNayaM sirasA / khAmemi khamAsamaNo, devasiAIvaikkamaNaM / / 24 / / ahamavi khAmemi tume, guruNA aNuNAe khAmaNe sIso / nikkhamai uggahAo, AvasiAe bhaNeUNaM / / 25 / / oNayadehA avarAhakhAmaNaM savvamuccareUNaM / niMdiagarahiavosaTThasavvadoso paDikkaMto / / 26 / / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhibhAra | Rels-12 khAmittA viNaeNaM, tiggutto teNa puNaravi taheva / uggahajAyaNapavisaNaduoNayaM dopavesaM ca / / 27 / / paDhame chaccAvattA bIapavesaMmi hu~ti chacceva / te a ahoiccAI, aMkareNaM pauttavvA / / 28 / / paDhamapavese siranAmaNaM duhA bIae a taha ceva / teNea causiraM taM, bhaNiyamiNaM eganikkhamaNaM / / 29 / / evamahAjAegaM, tiguttisahiaMca huMti cattAri / sesesuM khittesuM, paNavIsAvassayA huti||30||" [bRhadvandanakabhASya gA-3-32] iha yatireva vandanakakartA ukto na zrAvakastathApi yateH karturbhaNanAt zrAvako'pi kartA vijJeyaH prAyeNa yatikriyAnusAreNaiva zrAvakakriyApravRtteH zrUyate ca kRSNavAsudevenASTAdazAnAM yatisahasrANAM dvAdazAvarttavandanamadAyIti / evaM vandanakaM dattvA avagrahamadhyasthita eva vineyo'ticArAlocanaM kartukAmaH kiJcidavanatakAyo guruM pratIdamAha-'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! devasiaM Aloemi' icchAkAreNa-nijecchayA, saMdizata-AjJAM dadata, daivasikaM-divasabhavamatIcAramiti gamyam, evaM rAtrikapAkSikAdikamapi draSTavyam, AlocayAmi-maryAdayA sAmastyena vA prakAzayAmi iha ca devasikAdInAmayaM kAlaniyamaH-yathA daivasikaM madhyAhnAdArabhya nizIthaM yAvad bhavati, rAtrikaM nizIthAdArabhya madhyAhna yAvad bhavati, pAkSikacAturmAsikasAMvatsarikANi pakSAdyante bhavanti / atrAntare 'Aloaha' iti guruvacanamAkarNya etadeva ziSyaH samarthayannAha-'icchaM Aloemi' icchAmi abhyupagacchAmi guruvacaH, AlocayAmi-pUrvamabhyupagatamarthaM kriyayA prakAzayAmIti / itthaM prastAvanAmabhidhAyAlocanAmeva sAkSAtkAreNAha_ 'jo me devasio aiyAro kao kAio vAio mANasio ussutto ummaggo akappo akaraNijjo dujjhAo duviciMtio aNAyAro aNicchiavvo asAvagapAuggo, nANe daMsaNe carittAcaritte, sue sAmAie tiNhaM guttINaM, cauNhaM kasAyANaM, paMcaNhamaNuvvayANaM, tiNhaM guNavvayANaM, cauNhaM sikkhAvayANaM, bArasavihassa sAvagadhammasa jaM khaMDiaM jaM virAhi tassa micchAmi dukkddN| vyAkhyA-'yo' 'mayA' divase bhavo daivasikaH 'aticAro''tikramaH 'kRto' nivartitaH, sa punaraticAra upAdhibhedenAnekadhA bhavati, ata evAha-'kAio' kAyaH prayojanaM prayojako'syAticArasyeti kAyikaH evaM 'vAio' vAkprayojanamasya vAcikaH evaM manaH prayojanamasyeti mAnasikaH 'ussutto' sUtrAdutkrAnta Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | Cls-12 utsUtraH, sUtramatikramya kRta ityartha 'ummaggo' mArga:-kSAyopazamiko bhAvastamatikrAnta unmArgaH, kSAyopazamikabhAvatyAgena audayikabhAvasaGkramaH kRta ityarthaH / 'akappo' kalpo-nyAyo vidhirAcArazcaraNakaraNavyApAra itiyAvat, na kalpo'kalpaH atadrUpa ityarthaH / akaraNijjo karaNIyaH sAmAnyena karttavyo na karaNIyo'karaNIyaH, hetuhetumadbhAvazcAtra yata evotsUtro'ta evonmArga ityAdiH, uktaH tAvatkAyiko vAcikazca adhunA mAnasikamAha-'dujjhAo' duSTo dhyAto durdhyAta ekAgracittatayA ArtaraudralakSaNaH 'dunviciMtio' duSTo vicintito durvicintitaH azubha eva calacittatayA "jaM thiramajjhavasANaM, taM jhANaM jaM calaM tayaM cittaM" [dhyAnazatake gA. 2] itivacanAt / yata evetthaMbhUtastata eva 'aNAyAro' AcaraNIyaH zrAvakANAmAcAraH, na AcAro anAcAraH yata eva nAcaraNIyaH ata eva 'aNicchiavvo' aneSTavyaH manAgapi manasA'pi na eSTavyaH, AstAM tAvatkarttavyaH, yata evetthaMbhUtaH ata eva 'asAvagapAuggo' azrAvakaprAyogyaH 'abhyupetasamyaktvaH pratipannANuvratazca pratidivasaM yatibhyaH sakAzAt sAdhUnAmagAriNAM ca samAcArI zRNoti' iti zrAvakaH, tasya prAyogya=ucitaH zrAvakaprAyogyaH na tathA zrAvakAnucita ityarthaH / ayaM cAticAraH kva viSaye ityAha-'NANe daMsaNe carittAcaritte' iti jJAnaviSaye darzanaviSaye sthUlasAvadyayoganivRttibhAvAccAritraM ca sUkSmasAvadyayoganivRttyabhAvAdacAritraM ca cAritrAcAritraM tasmin dezavirativiSaya ityarthaH / adhunA bhedena vyAcaSTe 'sue' zrutaviSaye zrutagrahaNaM matyAdijJAnopalakSaNam, tatra viparItaprarUpaNA akAlasvAdhyAyazcAticAraH 'sAmAie' sAmAyikaviSaye, sAmAyikagrahaNAt samyaktvasAmAyikadezaviratisAmAyikayorgrahaNam tatra samyaktvasAmAyikAticAraH zaGkAdiH, dezaviratisAmAyikAticAraM tu bhedenAha-'tiNhaM guttINaM' tisRNAM guptInAm, 'yatkhaNDita'mityAdinA sarvatra yogaH manovAkkAyaH gopanAtmikAstisro guptayastAsAM azraddhAnaviparItaprarUpaNAbhyAM khaNDanA virAdhanA ca 'caturNAM' krodhamAnamAyAlobhalakSaNAnAM 'kaSAyANAM' pratiSiddhAnAM karaNenAzraddhAnaviparItaprarUpaNAbhyAM ca 'paJcAnAmaNuvratAnAM' 'trayANAM guNavratAnAM' 'caturNAM zikSAvratAnAM' uktasvarUpANAm, anuvratAdimIlanena 'dvAdazavidhasya zrAvakadharmasya' yatkhaNDitamityAdinA sarvatra yogaH, dezato bhagnam, yadvirAdhitaM sutarAM bhagnam, na punarekAntato'bhAvamApAditam, 'tassa micchAmi dukkaDaM' tasya daivasikAdyaticArasya jJAnAdigocarasya, tathA guptInAM kaSAyANAM dvAdazavidhazrAvakadharmasya ca yatkhaNDanaM virAdhanaM cAticArarUpaM tasya, mithyeti pratikrAmAmi, duSkRtametadakarttavyamidaM mametyarthaH / atrAntare vineyaH punarapyardAvanatakAyaH pravarddhamAnasaMvego mAyAmadavipramuktaH, AtmanaH Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | RAIs-12 sarvAticAravizuddhyarthaM sUtramidaM paThati 'savvassavi devasiya ducciMtiya dubbhAsiya ducciTThiya icchAkAreNa saMdisaha' sarvANyapi luptaSaSThIkAni padAni / tato'yamarthaH-sarvasyApi daivasikasya aNuvratAdiviSaye pratiSiddhAcaraNAdinA jAtasyAticArasyeti gamyate, punaH kIdRzasya ? 'duzcintitasya' duSTamArttaraudradhyAnatayA cintitaM yatra sa tathA, tasya, duzcintitodbhavasyetyarthaH, anena mAnasamatIcAramAha duSTaM sAvadhavAgrUpaM bhASitaM yatra tattathA, tasya, durbhASitodbhavasyetyarthaH, anena vAcikaM sUcayati duSTaM pratiSiddhaM dhAvanavalganAdi kAyakriyArUpaM ceSTitaM yatra tattathA, tasya, duzceSTitodbhavasyetyarthaH, anena kAyikamAha asyAticArasya kimityAha'icchAkAreNa saMdisaha' iti, AtmIyecchayA mama pratikramaNAjJAM prayacchata ityuktvA tUSNIko gurumukhaM prekSamANa Aste / tato gururAha-'paDikkamaha' pratikrAmata, ziSyaH prAha-'icchaM' icchAmyetadbhagavadvacaH, 'tassa' tasya daivasikAticArasya, 'micchA mi dukkaDaM' AtmIyaduSkRtaM mithyeti, jugupse ityarthaH tathA dvitIyaccha(va)ndanake'vagrahAntaHsthita eva vineyo'rddhAvanatakAyaH svAparAdhakSAmaNAM cikIrSurguruM pratIdamAha'icchAkAreNa sandisaha' iti icchAkAreNa svakIyAbhilASeNa na punarbalAbhiyogAdinA, saMdizata AjJAM prayacchata yUyam AjJAdAnasyaiva viSayamupadarzayanidamAha 'abbhuTTio'mhi abjiMtaradevasiaM khAmemi' abhyutthito'smi-prArabdho'smi aham, anenAnyAbhilASamAtrasya vyapohena kSamaNakriyAyAH prArambhamAha, 'abhiMtaradevasiyaM' iti divasAbhyantarasambhavamaticAramiti gamyate, kSamayAmi-marSayAmi, ityekA vAcanA / anye tvevaM paThanti 'icchAmi khamAsamaNo! abhuTThiomi abhiMtaradevasi khAmeLa' iti icchAmi abhilaSAmi kSamayitumitiyogaH he kSamAzramaNa! na kevalamicchAmi, kiMtu abbhuTThio'mhItyAdi pUrvavadeva / evaM svAbhiprAyaM prakAzya tUSNImAste yAvadgururAha-'khAmeha' iti kSamayasvetyarthaH tataH sadguruvacanaM bahumanyamAnaH prAha-'icchaM khAmemi' iti, icchaM-icchAmi bhagavadAjJAm, khAmemi kSamayAmi ca svAparAdham, anena kSamaNakriyAyAH prArambhamAha tato vidhivatpaJcabhiragaiH spRSTadharaNItalo mukhavastrikayA sthagitavadanadeza idamAha 'jaMkiMci apatti parapattiaM bhatte pANe viNae veyAvacce AlAve saMlAve uccAsaNe samAsaNe aMtarabhAsAe uvaribhAsAe jaMkiMci majjha viNayaparihINaM suhumaM vA bAyaraM vA tubbhe jANaha ahaM na yANAmi tassa micchAmi dukkaDaM' Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | Als-12 vyAkhyA-'jaMkiMci' yatkiJcitsAmAnyato niravazeSaM vA, 'apattiaM' ArSatvAdaprItikam aprItimAtram, 'parapattiaM' prakRSTamaprItikaM parapratyayaM vA parahetukamupalakSaNatvAdasyAtmapratyayaM ceti draSTavyam, yuSmadviSaye mama jAtam, yuSmAbhirvA mama janitamiti vAkyazeSaH tassa micchA mItyuttareNa sambandhaH tathA 'bhatte' bhakte bhojanaviSaye, 'pANe' pAnaviSaye 'viNae' vinaye abhyutthAnAdirUpe, 'veyAvacce' vaiyAvRttye vaiyApRtye vA auSadhapathyAdinA avaSTambharUpe 'AlAve' AlApe sakRjjalpanarUpe 'saMlApe' mithaHkathArUpe, 'uccAsaNe' gurorAsanAduccairAsane, 'samAsaNe' gurvAsanena tulye Asane, 'aMtarabhAsAe' antarbhASAyAM gurorbhASamANasya vicAlabhASaNarUpAyAm, 'uvaribhAsAe' uparibhASAyAM gurorbhASaNAnantarameva vizeSabhASaNarUpAyAm, eSu bhaktAdiSu 'jaMkiMci' yatkiJcit samastaM sAmAnyato vA 'majjha' mama 'viNayaparihINaM' vinayaparihInaM zikSAviyuktaM saMjAtamitizeSaH vinayaparihInasyaiva dvaividhyamAha 'suhamaM vA bAyaraM vA' sUkSmamalpaprAyazcittavizodhyam, bAdaraM bRhatprAyazcittavizodhyam, vAzabdau dvayorapi mithyAduSkRtaviSayatvatulyatodbhAvanArtho, 'tubbhe jANaha' iti yUyaM jAnItha sakalabhAvavedakatvAt, 'ahaM na yANAmi' ahaM punarna jAnAmi mUDhatvAt tathA yUyaM na jAnItha pracchannakRtatvAdinA, ahaM jAnAmi svayaMkRtatvAt, tathA yUyaM na jAnItha pareNa kRtatvAdinA, ahaM na jAnAmi vismaraNAdinA, tathA yUyamapi jAnItha ahamapi jAnAmi dvayoH pratyakSatvAt, etadapi draSTavyam 'tassa' tasya SaSThI-saptamyorabhedAttasminnaprItikaviSaye vinayaparIhINaviSaye ca 'micchAmi dukkaDaM' mithyA me duSkRtamiti svaduzcaritAnutApasUcakaM svadoSapratipattisUcakaM vA pratikramaNamiti pAribhASikaM vAkyaM prayacchAmIti zeSaH, athavA tasyeti vibhaktipariNAmAt tadaprItikaM vinayaparihInaM ca mithyA mokSasAdhanaviparyayabhUtaM varttate, me mama, tathA duSkRtaM pApamiti svadoSapratipattirUpamaparAdhakSamaNamiti kSamayitvA ca punarvandanakaM dadAti vandanapUrvake cAlocanakSamaNe itikRtvA vandanakAnantaraM te vyAkhyAte, anyathA ca pratikramaNe tayoravasara iti dvAdazAvarttavandanavidhiH atha ca gurorvyAkSiptatvAdinA bRhadvandanakAyoge chobhavandanenApi gurUnvandate vandanakasya ca phalaM karmanirjarA, yadAhuH "vaMdaeNaM bhaMte ! jIve kiM ajjiNai? goamA! aTThakammapagaDIo niviDabaMdhaNabaddhAo siDhilabaMdhaNabaddhAo karei, cirakAlaThiiAo appakAlaThiiAo karei, tivvANubhAvAo maMdANubhAvAo karei, bahupaesaggAo appapaesaggAo karei, aNAiaM aNavadaggaM saMsArakaMtAraM no pariaTTai" / tathA "vaMdaeNaM bhaMte! jIve kiM ajjiNai? goyamA! vaMdaeNaM nIAgoaM kammaM khavei, uccAgo kamma nibaMdhai, sohaggaM ca appaDihayaM ANAphalaM nivvatteitti" [uttarAdhyayane 30-10] / evaM bRhadvandanena gurUnvanditvA tanmukhena svazaktyanurUpaM pratyAkhyAnaM karoti, atra Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhibhAra | Ros-52 "pratyAkhyAnAni 1 tadbhaGgA 2 ''kAra 3 sUtrA 4 'rtha 5 zuddhayaH 6 / pratyAkhyAnaphalaM 7 cAtha, kiJcidevocyate'dhunA / / 1 / / " tatra pratyAkhyAnaM 'khyA(khyAG) prakathane' ityasya pratyApUrvasya, lyuDantasya rUpam, pratIti pratikUlatayA A maryAdayA khyAnaM prakathanaM pratyAkhyAnam, kRtyalyuTo bahulamitivacanAdanyathApyadoSaH athavA pratyAkhyAyate niSidhyate'nena manovAkkAyajAlena kiJcidaniSTamiti pratyAkhyAnam, kriyAkriyAvatoH kathaJcidabhedAtpratyAkhyAnakriyaiva pratyAkhyAnam, pratyAkhyAyate'smin sati vA pratyAkhyAnam / tacca dvedhA-mUlaguNarUpam, uttaraguNarUpaM ca ekaikamapi sarvadezabhedAt dvividham, sarvamUlaguNapratyAkhyAnaM sAdhUnAM paJca mahAvratAni dezamUlaguNapratyAkhyAnaM zrAddhAnAM paJcANuvratAni sarvottaraguNapratyAkhyAnaM ca yatInAmanekadhA, yathA"piMDassa jA visohI, samiIo bhAvaNA tavo duviho / paDimA abhiggahAvia, uttaraguNamo viANAhi / / 1 / / " zrAddhAnAM dezottaraguNapratyAkhyAnaM sapta zikSAvratAni, tatra mUlaguNAnAM pratyAkhyAnatvaM hiMsAdinivRttirUpatvAt, uttaraguNAnAM tu piNDavizuddhyAdInAM digvatAdInAM ca pratipakSanivRttirUpatvAt' ityAvazyakavRttiyogazAstravRttyoH [AvazyakahAribhadryA pa. 803 yogazAstravRttau pa.700] ubhayorapi, sarvottaraguNapratyAkhyAnaM yathAyogyamanAgatAdi dazadhA, yathA"aNAgayamaikkaMtaM, koDisahiaM niaMTiaM ceva / sAgAramaNAgAraM, parimANakaDaM niravasesaM / / 1 / / saMkeaM ceva addhAe, paccakkhANaM tu dasavihaM hoi / sayamevaNupAlaNayA, dANuvaese jaha samAhI / / 2 / / " [Avazyakaniryuktau 1564-1565] tatra paryuSaNAdau glAnavaiyAvRttyAdikAraNasadbhAve tadarvAgapi yadaSTamAdi kriyate tadanAgatam 1 / evamatikrAnte parvaNi yatkriyate tadatikrAntaM 2 / ekasya niSThAkAle'nyasya ca grahaNakAle pratyAkhyAnasyAdyantakoTidvayamIlanAtkoTisahitam, SaSThASTamA''cAmAmlanirvikRtikaikAsanAdiSu sarveSu sadRzeSu caturthAdiSu ca visadRzeSvapi bhAvyam 3 / amuSmin mAse divase vA yadaSTamAdi vidheyaM hRSTena glAnena vA tanniyantritam, etaccaturdazapUrviSu jinakalpena saha vyavacchinnam 4 / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | do-52 sahAkArairmahattarAkArAdyairyat varttate tatsAkAram 5 / nirgataM mahattarAdyAkArAnirAkAraM, nirAkArepyanAbhogasahasAkArarUpAkAradvayasyAvazyambhAvAnmahattarAkArAdyAkAravarjanAzrayaNam 6 / dattikavalAdIyattayA parimANakRtam 7 / . sarvAzanapAnatyAgAnniravazeSam 8 / aGguSThamuSTigranthyAdicihnopalakSitaM saGketam, tacca zrAvakaH pauruSyAdipratyAkhyAnaM kRtvA kSetrAdau gato gRhe vA tiSThan 'bhojanaprApteH prAk pratyAkhyAnarahito mA bhUvami'tyaguSThAdikaM saGketaM karoti, 'yAvadaguSThaM muSTiM granthiM (vA) na muJcAmi, gRhaM vA na pravizAmi, svedabindavo yAvanna zuSyanti, etAvanto vA ucchvAsA yAvanna bhavanti, jalAdimaJcikAyAM yAvadete bindavo na zuSyanti, dIpo vA yAvanna nirvAti, tAvanna bhuJja iti, yadAhuH"aMguTThamuTThigaMThIgharaseUsAsathibugajoikkhe - eaM saMkea bhaNiaM, dhIrehiM anaMtanANIhiM / / 9 / / " [Avazyakaniryuktau 1578] addhA kAlastadviSayaM pratyAkhyAnaM, tacca dazavidhaM, yadAhuH"navakAraporasIe, purimaDDegAsaNegaThANe a / AyaMbilaabhattaTTe, carame a abhiggahe vigaI / / 10 / / " [Avazyakani. 1597, pravacanasAroddhAre gA. 202] nanvekAzanAdipratyAkhyAnaM kathamaddhApratyAkhyAnaM? na hi tatra kAlaniyamo'sti, satyam, addhApratyAkhyAnapUrvANyekAzanAdIni prAyeNa kriyanta ityaddhApratyAkhyAnatvenocyante, yataH paJcAzakavRttau "ekAzanA''cAmlAdipratyAkhyAnaM ca yadyapi parimANakRtaM, tathA'pyaddhApratyAkhyAnapUrvakatvenAddhApratyAkhyAnamadhya eva gaNyate" / [ ] iti sarvottaraguNapratyAkhyAne ca saketapratyAkhyAnamaddhApratyAkhyAnaM ceti dvividhaM pratidinopayogi jJeyam dvAram 1 bhaGgakAstu saptacatvAriMzaM zataM bhavanti, te ca pUrvaM vratAdhikAre uktAH, tadjJAnapUrvaM ca pratyAkhyAnaM zuddham, yataH "sIAlaM bhaMgasayaM, paccakkhANaMmi jassa uvaladdhaM / so khalu paccakkhANe, kusalo sesA akusalA u / / 1 / / " [zrAvakavratabhaGga pra. 8, pravacanasAroddhAre 1338] iti / yadvA ittham Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 dharmasaMgraha lAga-4/dvitIya madhijAra | do-12 "paccakkhAyApaccakkhAbiMtiyANa caubhaMgA / jANagajANapaehiM, niSphaNNA huMti NAyavvA / / 1 / / " [Avazyakaniryuktau 1613] iha kila svayaM kRtapratyAkhyAnaH kAle vinayapUrvakaM samyagupayukto guruvacanamanUccaran svayaM jAnan jJasyaiva guroH pArzve pratyAkhyAnaM karoti tatra jJatve caturbhagI-dvayorjatve prathamo bhaGgaH zuddhaH 1 / gurorjatve ziSyasyAjJatve dvitIyaH tatra tatkAlaM ziSyaM saMkSepataH prabodhya yadA guruH pratyAkhyAnaM kArayati tadA'yamapi zuddhaH, anyathA tvazuddhaH 2 jJo'jJasya pArzve, gurvAdyabhAve bahumAnato gurupitRvyAdisakAze karoti, ayamapi zuddhaH 3 dvayorajJatve tvazuddha eva 4 atra ca guroH svasya vA jJatvaM pratyAkhyAnataduccArasthAnabhaGgAkArazuddhisUtrArthaphalakalpyAkalpyavibhAgAdijJAne satyeva bhavati / tatra pratyAkhyAnoccArasthAnAni paJca-AdyasthAne namaskArasahitAdikAlapratyAkhyAnAni 5. saGketAkhyAni 8 ca prAyazcaturvidhAhArANi 1 dvitIyasthAne vikRtinirvikRtyAcAmAmloccAraH, vikRtipratyAkhyAnaM cAsvIkRtavikRtinaiyatyAnAmapi prAyeNAbhakSyavikRticatuSkatyAgAt sarveSAM syAt 2 tRtIye ekadvyAsanaikasthAnaniyamo dvitricaturvidhAhAraH 3 caturthasthAne pANassetyAdi 4 paJcamasthAne dezAvakAzikavrataM prAggRhItasacittAdicaturdazaniyamasaMkSeparUpamuccAryam 5 evamupavAse catvAri prathame'bhaktArthakaraNam 1, dvitIye pAnAhArapratyAkhyAnam 2, tRtIye 'pANasse'tyAdi 3, caturthe dezAvakAzikamiti 4 uktaM ca"paDhame ThANe terasa, bIe tinni u tigA ya taiaMmi / ------ pANassa cautthaMmi, desavagAsAi paMcamae / / 1 / / " [pratyAkhyAnabhASye 6] atra copavAsA''cAmAmlanirvikRtyAdIni pauruSyAdIni ca prAyastricaturvidhAhArANi, apavAdAttu nirvikRtyAdi pauruSyAdi ca dvividhAhAramapi namaskArasahitaM tu caturvidhAhArameva syAditi saMpradAyaH / yata uktaM"cauhAhAraM tu namo, rattipi muNINa sesa duticauhA / " [pratyAkhyAnabhASye 12] tathA "sAhUNaM rayaNIe, navakArasahia cauvvihAhAraM / bhavacarimaM uvavAso, aMbila tihacauvvihAhAraM / / 1 / / " "sesA paccakkhANA, duha tiha cauhAvi huMti AhAre / ia paccakkhANesuM, AhAravigappaNA neyA / / 2 / / " Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-1ra yatidinacaryAyAM tu saMketapratyAkhyAnamapi caturvidhAhAraM proktam, tathA ca tadvacaH"saMkeapacakkhANaM, sAhUNaM rayaNibhattaveramaNaM / tahaya navakArasahiaM, niameNa cauvvihAhAraM / / 1 / / " [devasUriracita yatidinacaryA gA. 50] iti nirvikRtikAcAmAmlAdau kalpyAkalpyavibhAgazca svasvasAmAcArIto jJeyaH, pratyAkhyAnabhedatadbhagAdayastu vyAkhyAyanta evetyalaM prasaGgena prakRtamanusarAmaH / dvAram 2 / pratyAkhyAnaM cApavAdarUpAkArasahitaM karttavyamanyathA tu bhaGgaH syAt, sa ca doSAya, yadAha"vayabhaGge guru doso, thevassavi pAlaNA guNakarI u / gurulAghavaM ca NeyaM, dhammaMmi ao a AgArA / / 1 / / " [paJcAzake 5 / 12, paJcavastuke 512, pravacanasAro. 216] Akriyante vidhIyante pratyAkhyAnabhaGgaparihArArthamityAkArAH te ca namaskArasahitAdiSu yAvanto bhavanti tAvanta upadarzyante"do ceva namokkAre, AgArA chacca porasIe u / satteva u purimaDDhe, egAsaNagaMmi adruva / / 1 / / " "sattegaTThANassa u, advaiva ya aMbilaMmi AgArA / paMceva abhattaTTe, cha ppANe carami cattAri / / 2 / / " "paMca ya caurobhiggahI, nivvIe aTTha nava ya AgArA / appAuraNe paMca ya, havaMti sesesu cattAri / / 3 / / " [Avazyakani. 1599-1601, paJcAzake 5810, pravacanasAro. 203-5] nirvikRtau aSTa nava ca kathaM? "navaNIogAhimae, addavadahipisiaghayaguDe ceva / nava AgArA esiM, sesadavANaM tu advaiva / / 4 / / " [Avazyakani. 1602, pravacanasAro. 206, pnycaashk5|11] aprAvaraNe colapaTTAkAraH paJcamaH vivaraNaM tu sUtravyAkhyAsahagatamevAvaseyam, dvAram 3 / sAmprataM sUtrArthoM-"uggae sUre namukkArasahiaM paccakkhAi, cauvvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM vosirai" [pratyAkhyAna Avazyaka sU. hAribhadrIvRttiH pa. 849] vyAkhyA-udgate sUrye, sUryodgamAdArabhyetyarthaH, namaskAreNa parameSThistavena sahitaM yuktaM namaskArasahitaM Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | Pels-12 pratyAkhyAti, 'sarve dhAtavaH karotyarthena vyAptA' iti nyAyAt namaskArasahitaM pratyAkhyAnaM karoti vidheyatayA'bhyupagacchatItyarthaH idaM guroranuvAdabhaGgyA vacanam, ziSyastu 'pratyAkhyAmI'tyAha, evaM vyutsRjatItyatrApi vAcyam, kathaM pratyAkhyAti? ityAha-caturvidhamapyAhAramiti na punarekavidhAdikam, AhAramabhyavahAryaM vyutsRjatItyuttareNa yogaH idaM ca caturvidhAhArasyaiva bhavatItyuktameva, rAtribhojanatIraNaprAyatvAdasya tathA muhUrtamAnaM namaskAroccAraNAvasAnaM ca / __ nanu kAlasyAnuktatvAt saGketapratyAkhyAnamevedaM, maivaM, sahitazabdena muhUrtasya vizeSaNAt atha muhUrttazabdo na zrUyate tatkathaM tasya vizeSyatvam?, ucyate-addhApratyAkhyAnamadhye'sya pAThabalAt, pauruSIpratyAkhyAnasya ca vakSyamANatvAdavazyaM tadarvAgmuhUrta evAvaziSyate, atha muhUrttadvayAdikamapi kuto na labhyate? ucyate-alpAkAratvAdasya, pauruSyAM hi SaDAkArAstadasmin pratyAkhyAne AkAradvayavati svalpa eva kAlo'vaziSyate sa ca namaskAreNa sahitaH, pUrNe'pi kAle namaskArapAThamantareNa pratyAkhyAnasyApUryamANatvAt, satyapi namaskArapAThe muhUrtAbhyantare pratyAkhyAnabhaGgAt tat siddhametamuhUrttamAnakAlaM namaskArasahitapratyAkhyAnamiti / __ atha caturvidhAhArameva vyaktyA pradarzayati-azanaM 1 pAnaM 2 khAdimaM 3 svAdimaM ceti 4 tatrAzyate iti azanam, 'aza bhojane' [ ] ityasya lyuDantasya bhavati tathA pIyata iti pAnam, pAdhAtoH tathA khAdyata iti khAdimaM 'khAdR bhakSaNe' [ ] ityasya vaktavyAdimatpratyayAntasya evaM svAdyata iti svAdimam, 'svada AsvAdana' [ ] ityasya ca rUpam athavA khAdyaM svAdyaM ceti azanAdyAhAravibhAgazcaivaM zrAddhavidhivRttau azanaM zAlyAdi mudgAdi saktvAdi peyAdi modakAdi kSIrAdi sUraNAdi maNDAdi ca yadAha"asaNaM oaNasattugamuggajagArAi khajjagavihI a / khIrAI sUraNAI, maMDagapabhiI a viNNeyaM / / 1 / / " [paJcAzake 5-27, pravacanasAroddhAre 207] pAnaM sauvIrayavAdidhAvanaM surAdi sarvazcApkAyaH karkaTajalAdikaM ca yadAha"pANaM sovIrajavodagAI cittaM surAiaM ceva / AukkAo savvo, kakkaDagajalAiaM ca tahA / / 2 / / " [paJcAzake 5-28, pravacanasAroddhAre 208] khAdyaM bhRSTadhAnyaguDaparpaTikAkharjUranAlikeradrAkSAkarkaTyAmrapanasAdi yadAha"bhattosaM daMtAI, khajjUragadmanAlikeradakkhAI / kakkaDiaMbagapaNasAi bahuvihaM khAimaM neaM / / 3 / / " [paJcAzake 5-29, pravacanasAro. 209] Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | cs-12 svAdyaM dantakASThatAmbUlatulasikApiNDAjaMkamadhupippalyAdi, yadAha"daMtavaNaM taMbolaM, cittaM tulasI kuheDagAI yaM / mahupippalisuMThAI, aNegahA sAimaM hoi / / 4 / / " [paJcAzake 5-30, pravacanasAro. 210] anekadheti zrAddhavidhivRttau [pa. 45] yathA-suNThIharitakIpippalImarIcajIrakaajamakajAtiphalajAvantrIkasellakakatthakakhadiravaTikAjeSThImadhutamAlapatraelAlaviGgakAThIviDaGgaviDalavaNaajjakaajamodakuliJjaNapippalImUlaciNIkabAbAkavvUrakamustAkaMTAseliokarpUrasaurvacalaharaDAMbibhItakakumbhaThobabbUladhavakhadirakhIcaDAdikachallIpatrapUgahiGgulASTakahigutrevIsupaJcakUlajavAsakamUlavAvacItulasIkarpUrIkandAdikam / jIrakaM svabhASyapravacanasAroddhArAbhiprAyeNa svAdyam, kalpavRttyabhiprAyeNa tu khAdyam, ajamakaM khAdyamiti kecit sarvaM svAdyaM elAkarpUrAdi jalaM ca dvividhAhArapratyAkhyAne kalpate vesaNavirahAlIso- . AkoThavaDIAmalAgaNThIAMbAgolIkaucilIcUipatrapramukhaM khAdyatvAd dvividhAhAre na kalpate / / trividhAhAre tu jalameva kalpate zAstreSu madhuguDazarkarAkhaNDAdyapi khAdyatayA drAkSAzarkarAdijalaM takrAdi ca pAnakatayoktamapi dvividhAhArAdau na kalpate / uktaM ca "dakkhApANAIaM, pANaM taha sAimaM guDAIaM / paDhiaM suaMmi tahavi hu, tittIjaNagaMti nAyariaM / / 1 / / " [nAgapurIyagacchapratyAkhyAnabhASye] anAhAratayA vyavahriyamANAnyapi prasaGgato darzyante yathA-paJcAGganiMbaguDUcIkaDUkiriAtuMativisacIDisakaDirakSAharidrArohiNIupaloTavajratriphalAbAulachallItyanye dhamAsonAhiAsandhirI gaNIelIoguggulaharaDIdalavauNibadarIkaMtherikarIramUlapUMADamajIThabolabIukuMAricItrakakundaruprabhRtyaniSTAsvAdAni rogAdyApadi caturvidhAhAre'pyetAni kalpyAnIti [zrAddhavidhivRttau pa. 45] kRtaM prasaGgena / atra niyamabhaGgabhayAdAkArAvAha-'annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM', atra paJcamyarthe tRtIyA, anyatreti parivarjanArthaH, yathA 'anyatra droNabhISmAbhyAM, sarve yoddhAH parAGmukhAH' iti, tato'nyatrAnAbhogAt sahasAkArAcca, etau varjjayitvetyarthaH tatrAnAbhogo'tyantavismRtiH, sahasAkAro'tipravRttayogAnivarttanamiti / atha pauruSIpratyAkhyAnam-'porusiM paccakkhAi, uggae sUre caubvihaMpi AhAraM asaNaM 4, aNNatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM pacchannakAleNaM disAmoheNaM sAhUvayaNeNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirai' / [pratyAkhyAna Avazyake, hAribhadrIvRttiH pa. 852] Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 /dvitIya adhikAra | Res-12 39 puruSaH pramANamasyAH sA pauruSI chAyA, katham? karkasaGkrAntau pUrvANe'parANe vA yadA zarIrapramANA chAyA syAt tadA pauruSI, tadyuktaH kAlo'pi pauruSI prahara ityarthaH, tadrekhAM yAmyottarAyatAM yadA dehacchAyAparyantaH spRzati, tadA sarvadineSu pauruSI yadvA puruSasyordhvasya dakSiNakarNanivezitArkasya dakSiNAyanAdyadine yadA jAnucchAyA dvipadA tadA pauruSI yathA "AsADhe mAse dupayA, pose mAse cauppayA / cittAsoesu mAsesu, tipayA hoi porusI / / 1 / / " [oghaniryuktau 284] hAnivRddhI tvevam"aGgulaM sattaratteNaM, pakkheNa tu duaMgulaM / baddhae hAyae vAvi, mAseNaM cauraMgulaM / / 1 / / " [oghaniryuktau 285] iti / 'sAhUvayaNeNaM' ityatra ca pAdonaprahareNApyadhikAraH, atastatra pauruSIcchAyopari prakSepo'yaM"jiTThAmUle AsADhasAvaNe chahiM aMgulehiM paDilehA / aTThahiM bIataiaMmi, taie dasa aTThahiM cautthe / / 1 / / " [yatidinacaryAyAm 48] pauruSIpratyAkhyAnasamAnapratyAkhyAnA sArddhapauruSI tvevam, "pose taNuchAyAe, navahiM paehiM tu porisI saDDhA / tAvekkekkA hANI, jAvAsADhe payA tinni / / 1 / / " pUrvArdho'gre vakSyamANo'pi pramANaprastAvAdihaiva vijJeyaH, "pose vihatthichAyA, bArasaaMgulapamANa purimaddhe / mAsi duaMgulahANI, AsADhe niTThiA savve / / 1 / / " sukhAvabodhArthaM sthApanA caiSAMmAsAH 12| pada aMgula | prakSepa pa0 aM ASADhaH 1 | 2 zrAvaNaH 2 | 2 6 2 10 bhAdrapadaH 3 AzvinaH 4 kArtikaH 5 mArgazIrSaH 6 / . 5. . . WWW sh 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 l m sh n . 0 0 s 8 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-2 < x < l s < lo vo w 5 0 0 0 0 0 . l pauSaH . 7 mAghaH phAlgunaH 9 caitraH 10 vaizAkhaH 11 28 83 4 5 jyeSThaH 12 2 4 / 6 2 10 4 0 2 - pauruSIyantraM pAdonapauruSIyantraM sArddhapauruSIyantraM pUrvArdhayantraM sAmprataM sUtrazeSo vyAkhyAyate-pauruSIM pratyAkhyAti pauruSIpratyAkhyAnaM karotItyarthaH, kathaM? caturvidhamazanapAnakhAdyasvAdyalakSaNam, AhAram abhyavahArya, vyutsRjatItyuttareNa yogaH / atra ca SaDAkArAH, prathamo dvau pUrvavat anyatra pracchannakAlAt, sAdhuvacanAt, digmohAt, sarvasamAdhipratyayAkArAcca pracchannatA ca kAlasya yadA meghena rajasA miriNA vAntaritatvAtsUro na dRzyate, tatra pauruSIM pUrNA jJAtvA bhujAnasyApUrNAyAmapi tasyAM na bhaGgaH, jJAtvA tvarddhabhuktenApi tathaiva sthAtavyam, yAvat pauruSI pUrNA bhavati, pUrNAyAM tataH paraM bhoktavyam, na pUrNeti jJAte bhuJAnasya bhaGga eva digmohastu yadA pUrvAmapi pazcimeti jAnAti, tadA apUrNAyAmapi pauruSyAM mohAdbhuJAnasya na bhagaH, mohavigame tu pUrvavadarddhabhuktenApi sthAtavyam, nirapekSatayA bhuJAnasya bhaGga eveti sAdhuvacanaM 'udghATApauruSI'tyAdikaM vibhramakAraNam, tacchrutvA bhuJAnasya na bhaGgaH, bhuJjAnena tu jJAte anyena vA kathite pUrvavattathaiva sthAtavyam, tathA kRtapauruSIpratyAkhyAnasya samutpannatIvrazUlAdiduHkhatayA saJjAtayorAtaraudradhyAnayoH sarvathA nirAsaH sarvasamAdhistasya pratyayaH kAraNaM sa evAkAraH pratyAkhyAnApavAdaH. sarvasamAdhipratyayAkAraH, samAdhinimittamauSadhapathyAdipravRttAvapUrNAyAmapi pauruSyAM bhuGkte tadA na bhaGgaH, ityarthaH vaidyAdirvA kRtapauruSIpratyAkhyAno'nyasyAturasya samAdhinimittaM yadA apUrNAyAmapi pauruSyAM bhuGkte tadA na bhaGgaH, arddhabhukte tvAturasya samAdhau maraNe votpanne sati tathaiva bhojanasya tyAgaH sArddhapauruSIpratyAkhyAnaM pauruSIpratyAkhyAna evAntarbhUtam / atha pUrvArddhapratyAkhyAnam-"sUre uggae purimaTuM paccakkhAi, cauvvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, anatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM pacchanakAleNaM disAmoheNaM sAhuvayaNeNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirai" / / pUrvaM ca tadardhaM ca pUrvArddhaM dinasyAdyaM praharadvayam, pUrvArddhaM pratyAkhyAti pUrvArddhapratyAkhyAnaM karoti SaDAkArAH pUrvavat 'mahattarAgAreNaM' iti, mahattaraM-pratyAkhyAnAnupAlanalabhyanirjarApekSayAbRhattaranirjarA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-ra lAbhahetubhUtaM puruSAntarAsAdhyaM glAnacaityasaGghAdiprayojanam tadevAkAra:=pratyAkhyAnApavAdo mahattarAkArastasmAdapyanyatreti yogaH yaccAtraiva mahattarAkArasyAbhidhAnaM na namaskArasahitAdau tatra kAlasyAlpatvaM mahattvaM ca kAraNamAcakSate / athaikAzanapratyAkhyAnaMtatrASTAvAkArAH, yatsUtram"egAsaNaM paccakkhAi, caubvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, anatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM sAgAriAgAreNaM AuMTaNapasAraNeNaM guruabbhuTThANeNaM pAriTThAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirai" / [pratyAkhyAna-Avazyake hAribhadrIvRttau pa. 853] ekaM sakRdazanaM bhojanamekaM cA''sanaM putAcAlanato yatra tadekAzanamekAsanaM ca, prAkRte dvayorapi egAsaNamitirUpam, tatpratyAkhyAti ekAzanapratyAkhyAnaM karotItyarthaH, atrAdyAvantyau ca dvAvAkArau (ca) pUrvavat, 'sAgAriyAgAreNaM' saha agAreNa varttate iti sAgAraH, sa eva sAgAriko-gRhasthaH, sa evAkAraH-pratyAkhyAnApavAdaH sAgArikAkArastasmAdanyatra, gRhasthasamakSaM hi sAdhUnAM bhoktuM na kalpate, pravacanopaghAtasambhavAt, ata evoktam"chakkAyadayAvaMto'vi, saMjao dullahaM kuNai bohiM / AhAre nIhAre, duguMchie piMDagahaNe ya / / 1 / / " [oghaniryuktau gA. 443] tatazca bhuJAnasya yadA sAgArikaH samAyAti, sa yadi calastadA kSaNaM pratIkSate, atha sthirastadA svAdhyAyAdivyAghAto mA bhUditi tataH sthAnAdanyatropavizya bhuJAnasyApi na bhaGgaH gRhasthasya tu yena dRSTaM bhojanaM na jIryati tadAdiH sAgArikaH / 'AuMTaNapasAraNeNaM' AuNTaNam=AkuJcanaM javAdeH saGkocanam, prasAraNaM ca tasyaivA''kuJcitasya RjukaraNam, AkuJcane prasAraNe cAsahiSNutayA kriyamANe kiJcidAsanaM calati tto'nytr| 'guruabbhuTThANeNaM' gurorabhyutthAnArhasyAcAryasya prAghUrNakasya vAbhyutthAnaM pratItyAsanatyajanaM gurvabhyutthAnam tato'nyatra, abhyutthAnaM cAvazyakarttavyatvAdbhuJAnenApi karttavyamiti na tatra pratyAkhyAnabhaGgaH / 'pAriTThAvaNiyAgAreNaM' sAdhoreva, yathA pariSThApanaM sarvathA tyajanaM, prayojanamasya pAriSThApanikamannam, tadevAkAraH-pAriSThApanikAkArastato'nyatra, tatra hi tyajyamAne bahudoSasambhavAdAzrIyamANe cAgamikanyAyena guNasambhavAcca tasya gurvAjJayA punarbhuJAnasya na bhagaH / "vihigahiaM vihibhuttaM, uddhariaM jaM bhave asaNamAI / taM guruNANunnAyaM, kappai AyaMbilAINaM / / 1 / / " [Avazyakaniryuktau 1611] Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zyos-12 zrAvakastvakhaNDasUtratvAduccarati 'vosirai' iti anekAsanamanekAzanAdyAhAraM ca pariharati / athaikasthAnakam-tatra saptAkArAH, atha sUtram-'egaTThANaM paccakkhAI' ityAyekAsanavadAkuJcanaprasAraNAkAravarjaM ekamadvitIyaM sthAnamaGgavinyAsarUpaM yatra tadekasthAnaM pratyAkhyAnam, yadyathA bhojanakAle'GgopAGgaM sthApitaM tasmiMstathA sthApita eva bhoktavyam, mukhasya pANezcAzakyaparihAratvAccalanaM na pratiSiddham, AkuJcanaprasAraNAkAravarjanaM ca ekAzanato bhedajJApanArtham anyathA ekAzanameva syAt / . athAcAmAmlaM-tatrASTAvAkArAH, atha sUtram-"AyaMbilaM paccakkhAi, annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM levAleveNaM gihatthasaMsaTTeNaM ukkhittavivegeNaM pAriTThAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirai' / . AcAmo'vazrAvaNam, amlaM caturtho rasaH, ta eva prAyeNa vyaJjane yatra bhojane odanakulmASasaktuprabhRtike tadAcAmAmlaM samayabhASayocyate, tatpratyAkhyAti-AcAmAmlapratyAkhyAnaM karotItyarthaH AdyAvantyAzca traya AkArAH pUrvavat / 'levAleveNaM' lepo bhojanabhAjanasya vikRtyA tImanAdinA vA AcAmAmlapratyAkhyAturakalpanIyena liptatA, alepo vikRtyAdinA liptapUrvasya bhojanabhAjanasyaiva hastAdinA saMlekhanato'liptatA, lepazcAlepazca lepAlepam tasmAdanyatra, bhAjane vikRtyAdyavayavasadbhAve'pi na bhaGga ityarthaH / 'ukkhittavivegeNaM' zuSkaudanAdibhakte patitapUrvasyAcAmAmlapratyAkhyAnavatAmayogyasyAdravavikRtyAdidravyasyotkSiptasyoddhRtasya viveko niHzeSatayA tyAga utkSiptavivekaH, utkSipya tyAga ityarthaH, tasmAdanyatra, bhoktavyadravyasyAbhoktavyadravyasparzenApi na bhaGga iti bhAvaH yattUtkSeptuM na zakyaM tasya bhojane bhgH| 'gihatthasaMsaTTeNaM' gRhasthasya bhaktadAyakasya sambandhi karoTikAdibhAjanaM vikRtyAdidravyeNopaliptaM gRhasthasaMsRSTam, tato'nyatra, vikRtyAdisaMsRSTabhAjanena hi dIyamAnaM bhaktamakalpyadravyAvayavamizraM bhavati, na ca tadbhuJAnasyApi bhaGgaH, yadyakalpyadravyaraso bahu na jJAyate, 'vosirai' iti anAcAmAmlaM caturvidhAhAraM ca vyutsRjati / athAbhaktArthapratyAkhyAnaM-tatra paJcAkArAH, yatsUtram-'sUre uggae abhattaTuM paccakkhAi, caubvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAima, annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM pAriTThAvaNiAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirai' / 'sUre uggae' sUryodgamAdArabhya, anena ca bhojanAnantaraM pratyAkhyAnasya niSedha ityAha bhaktena Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-62 bhojanArthaH prayojanaM bhaktArthaH, na bhaktArtho'bhaktArthaH, athavA na vidyate bhaktArtho yasmin pratyAkhyAnavizeSe so'bhaktArtha upavAsa ityarthaH, AkArAH pUrvavat navaraM 'pAriSThApanikAkAre vizeSa:- yadi trividhAhArasya pratyAkhyAti, tadA pAriSThApanikaM kalpate, yadi ca caturvidhAhArasya pratyAkhyAti, pAnakaM ca nAsti, tadA na kalpate, pAnake tUddharite kalpate, 'vosirai' iti bhaktArthamazanAdi ca vyutsRjati / 41 atha pAnakam-tatra pauruSI - pUrvArddhakAzanaikasthAnA''cAmAmlA'bhaktArthapratyAkhyAneSUtsargatazcatuvidhAhArasya pratyAkhyAnaM nyAyyam yadi tu trividhAhArasya pratyAkhyAnaM karoti tadA pAnakamAzritya DAkArA bhavanti, yatsUtram " pANassa levADeNa vA alevADeNa vA accheNa vA bahuleNa vA sasittheNa vA asittheNa vA vosirai" / iha 'anyatra' ityasyAnuvRttestRtIyAyAH paJcamyarthatvAd 'levADeNa vatti' kRtalepAdvA picchilatvena bhAjanAdInAmupalepakAtkharjurAdipAnakAdanyatra tadvarjayitvetyarthaH trividhAhAraM 'vyutsRjatI 'tiyogaH, vAzabdo lepakRtapAnakApekSayA avarjanIyatvAvizeSadyotanArthaH, alepakAriNeva lepakAriNApyupavAsAderna bhaGga iti bhAvaH / graM0 7000 / evamalepakRtAdvA apicchilAtsauvIrAdeH, acchAdvA nirmalAduSNodakAdeH, bahulAdvA gaDulAt tilatanduladhAvanAdeH, sasikthAdvA bhaktapulAkopetAdavazrAvaNAdeH, asikthAdvA sikthavarjitAtpAnakAhArAt / atha caramam- caramo'ntimo bhAgaH, sa ca divasasya bhavasya ceti dvidhA tadviSayaM pratyAkhyAnamapi caramam iha bhavacaramaM yAvajjIvam, tatra dvividhe'pi catvAra AkArA bhavanti, yatsUtram "divasacaramaM bhavacaramaM vA paccakkhAi, cauvvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirai" / nanu divasacaramapratyAkhyAnaM niSphalam, ekAzanAdipratyAkhyAnenaiva gatArthatvAt naivam, ekAzanAdikaM hyaSTAdyAkArameva, etacca caturAkAramata AkArANAM saGkSepakaraNAt saphalameva, ata evaikAzanAdikaM daivasikameva bhavati, rAtribhojanasya trividhaM trividhena yAvajjIvaM pratyAkhyAtatvAt gRhasthApekSayA punaridamAdityodgamAntam divasasyAhorAtramitiparyAyatayApi darzanAt / tatra ca yeSAM rAtribhojananiyamo 'sti teSAmapIdaM sArthakam, anuvAdatvena smArakatvAt / bhavacaramaM tu dvyAkAramapi bhavati yadA jAnAti mahattarasarvasamAdhipratyayarUpAbhyAmAkArAbhyAM na prayojanaM tadA anAbhoga-sahasAkArAkArau bhavataH aGgulyAderanAbhogena sahasAkAreNa vA mukhaprakSepasambhavAt, ata evedamanAkAramapyucyate, AkAradvayasyAparihAryatvAt / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-2 athAbhigrahapratyAkhyAnam tacca daNDapramArjanAdiniyamarUpam, tatra catvAra AkArA bhavanti, tadyathA"annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirai" / yadA tvaprAvaraNAbhigrahaM gRhNAti, tadA 'colapaTTagAgAreNaM' iti paJcama AkAro bhavati, colapaTTakAkArAdanyatretyarthaH / atha vikRtipratyAkhyAnam-tatra nava aSTau vA AkArAH, yatsUtram"vigaIo paccakkhAi, aNNatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM levAleveNaM gihatthasaMsaTTeNaM ukkhittavivegeNaM paDuccamakkhieNaM pAriTThAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirai" / manaso vikRtihetutvAt vikRtayastAzca daza, yadAhuH"khIraM dahi NavaNIyaM, ghayaM tahA tellameva guDa majjaM / mahu maMsaM ceva tahA, uggAhimagaM ca vigaIo / / 1 / / " [paJcavastuke 371] tatra paJca kSIrANi gomahiSyajoSTrayelakAsambandhibhedAt, dadhinavanItaghRtAni ca caturbhedAni, uSTrINAM tadabhAvAt tailAni catvAritilA'tasIlaTTAsarSapasambandhibhedAt zeSatailAni tu na vikRtayaH, lepakRtAni tu bhavanti guDaH-ikSurasakvAthaH, sa dvidhA-piNDo dravazca madyaM dvedhA-kASThapiSTodbhavatvAt madhu tredhAmAkSikaM kauttikaM bhrAmaraM ca mAMsaM trividhaM-jalasthalakhecarajantUdbhavatvAt, athavA mAMsaM trividhaM-carmarudhiramAMsabhedAt / avagAhena snehabolanena nirvRttaM avagAhimaM pakvAnnam, bhAvAdimaH-[zrIsi-6-4-21] itImaH, yattApikAyAM ghRtAdipUrNAyAM calAcalaM khAdyakAdi pacyate, tasyAmeva tApikAyAM tenaiva ghRtena dvitIyaM tRtIyaM ca khAdyakAdi vikRtiH, tataH paraM pakvAnnAni, ayogavAhinAM nirvikRtipratyAkhyAne'pi kalpante athaikenaiva pUpakena tApikA pUryate, tadA dvitIyaM pakvAnnaM, nirvikRtipratyAkhyAne'pi kalpate, lepakRtaM tu bhavatItyeSA vRddhasAmAcArI / evaM zeSANyapi vikRtigatAni, tAni cAmUni"aha peyA 1 duddhaTTI 2 duddhavalehI ya 3 duddhasADI ya 4 / paMca ya vigaigayAI, duddhaMmI khIrasahiyAiM 5 / / 1 / / aMbilajuaMmi duddhe, duddhaTTI dakkhamIsaraddhaMmi / payasADI taha taMdulacuNNayasiddhami avalehI / / 2 / / " [pravacanasAroddhAre 227-8] vyAkhyA-alpatandulasahite dugdhe rAddhe peyocyate 1, amlayute tu dugdhATI, anye tu balahikAmAhuH Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | CIS-12 2, tandulacUrNayute cAvalekhikA 3, drAkSAsahite payaHzATI 4, bahutandulayukte ca dugdhe rAdhe kSareyIti paJca dugdhavikRtigatAni, vikRtirgatA eSvi(bhya i)ti vikRtigatAni nirvikRtikAnItyarthaH / "dahie bigaigayAi, gholavaDAM 1 ghola 2 siharaNi 3 karaMbho 4 / / lavaNakaNasahiyamahiyaM 5, saMgarigAiMmi appaDie / / 1 / / " [pravacanasAroddhAre 224] vastragAlitadadhigholayuktAni vaTakAni gholavaTakAni 1, gholaM vastragalitaM dadhi 2, karamathitakhaNDayutaM dadhi zikharaNi 3, karambho dadhiyuktakUraniSpannaH prasiddhaH 4, karamathitaM dadhi lavaNakaNayutaM ca rAjikAkhATamityarthaH, tacca sAGgarikAdike'patite'pi vikRtigataM bhavati, tasmin patite punarbhavatyeva, etAni paJca dadhinirvikRtAni' "pakkaghayaM 1 ghayakiTTI 2, pakkosahi uvari tariya sappiM ca 3 nibbhaMjaNa 4 vissaMdaNa 5 gA ya ghayavigaigayAiM / / 1 / / " [pravacanasAroddhAre 230] pakvaghRtam, AmalakAdisambandhi 1, ghRtakiTTakaM prasiddham 2, ghRtapakvauSadhitarikA 3, pakvAnnottIrNaM dagdhaghRtaM nirbhaJjanam 4, dadhitarikAkaNikkAniSpannadravyavizeSo vissa(sya)ndanaM 5 ceti paJca ghRtanirvikRtikAni bRhatkalpa-paJcavastuvRttyostu visyandanaM nAmAnirdagdhaghRtamadhyakSiptatandulaniSpannamityuktam / "tillamallI 1 tilakuTTI 2, daddhatillaM 3 tahosahuvvariya 4 / lakkhAidavvapakkaM, tilla 5 tillami paMceva / 1 / " [pravacanasAroddhAre 231] tailamalama 1, tilakaTrizca 2 prasiddhe, pakvAnnottIrNaM dagdhatailam 3, tailapakvauSadhitarikA 4, lAkSAdidravyapakvaM tailam 5 ceti tailanirvikRtAni / "addhakao ikkhuraso 1, gulabANiayaM ca 2 sakkarA 3 khaMDA 4 / / pAyaguDo 5 gulavigaivigaigayAiM tu paMceva / / 1 / / " [pravacanasAroddhAre 232] arddhakRtekSurasaH 1, guDapAnIyam 2, zarkarA 3, khaNDA 4, pAkaguDo yena khaJjakAdi lipyate 5 iti paJca guDanirvikRtikAni pIyagaM ca jaM pakkaM / tuppeNaM teNaM ciya 2, taiyaM gulahANiyApabhiI 3 / / 1 / / cautthaM jaleNa siddhA, lappasiyA 4 paMcamaM tu pUaliyA 5 / tuppaDiyatAviyAe, paripakkA 6 tIsa miliesuM / / 2 / / " [pravacanasAroddhAre 233-234] Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dharmasaMgraha bhAga-5/dvitIya adhikAra | zlo-12 prakSiptaghRtAdike tApake ekena pUpakena pUritena dvitIyaH pUpakAdiH prakSipto nirvikRtireva 1, trayANAM ghANAnAmupari aprakSiptAparaghRtaM yattenaiva ghRtena pakvaM tadapi 2, tathA guDadhAnAH 3, samuttArite sukumArikAdau pazcAduddharitaghRtena kharaNTitAyAM tApikAyAM jalena siddhA lapanazrI 'lahigaTuM' iti prasiddham 4, snehadigdhatApikAyAM paripakvaH potataH 5, etAni pakvAnnanirvikRtikAni militAni ca triMzadbhavantIti jJeyam 30 / arthatAsu ca dazasu vikRtiSu madyamAMsamadhunavanItalakSaNAzcatasro vikRtayo'bhakSyAH, zeSAstu SaTa bhakSyAH tatra bhakSyAsu vikRtiSvekAdivikRtipratyAkhyAnaM SaDvikRtipratyAkhyAnaM ca nirvikRtikasaMjJaM vikRtipratyAkhyAnena saMgRhItam AkArAH pUrvavat navaraM 'gihatthasaMsaTTeNaM' iti gRhasthena svaprayojanAya dugdhena saMsRSTa odano dugdhaM ca tamatikramyotkarSatazcatvAryagulAni yAvadupari varttate tadA taddagdhamavikRtiH, paJcamAGgulArambhe tu vikRtireva anena nyAyenAnyAsAmapi vikRtInAM gRhasthasaMsRSTamAgamoktaM, yathA"khIradahiMviaDANaM, cattAri a aMgulAi saMsaTTha / phANiatillaghayANaM, aMgulamegaM tu saMsaTuM / / 1 / / mahupuggalarasayANaM, addhaMgulayaM tu hoi saMsarTa / gulapoggalanavaNIe, addAmalagaM tu saMsarse / / 2 / / " [pravacanasAroddhAre 222-3] ti / anayorvyAkhyA-dugdha-dadhi-madyAnAM catvAryaGgulAni saMsRSTam vikRtirna bhavati, upari tu vikRtirevetyarthaH phANito dravaguDastena tailaghRtAbhyAM ca mizrite kUraroTTikAdau yadyekamagulamupari caTitaM tadA na vikRtiH, madhUni ca pudgalAni ca mAMsAni teSAM rasaiH saMsRSTam aGgulasyArddha saMsRSTaM bhavati, aGgulArddhAt parato vikRtireva, guDapudgalanavanItaviSaye etaiH saMsRSTamiti yAvadA malakam, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAdAz2malakameva na vikRtirbhavati ArdrAmalakazabdena pIluvRkSasambandhI 'muhura' ityucyate 'ukkhittavivegeNaM' iti utkSiptaviveka AcAmlavaduddhattuM zakyAsu vikRtiSu draSTavyaH, dravavikRtiSu tu nAsti 'paDuccamakkhieNaM' iti, pratItya sarvathA rUkSaM maNDakAdikamapekSya mrakSitaM snehitamISatsaukumAryotpAdanAt mrakSaNakRtaviziSTasvAdutAyAzcAbhAvAt mrakSitamiva yadvarttate tatpratItyamrakSitaM mrakSitAbhAsamityarthaH / iha cAyaM vidhiH-yadyagulyA tailAdi gRhItvA maNDakAdi mrakSitaM tadA kalpate nirvikRtikasya, dhArayA tu na kalpate vyutsRjati=vikRtiM tyajatItyarthaH iha ca yAsu vikRtiSutkSiptavivekaH sambhavati tAsu navAkArAH, anyAsu dravarUpAsvaSTau nanu nirvikRtika evAkArAbhidhAnAdvikRti-parimANapratyAkhyAne kuta AkArA avagamyante? ucyate, nirvikRtigrahaNe vikRtiparimANasyApi saGgraho bhavati, tatasta Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 dharmasaMgraha bhAga-5/dvitIya adhikAra | cs-12 evAkArA bhavanti tathA ekAsanasya pauruSyAH pUrvArddhasyaiva ca sUtre'bhidhAne'pi dvyAsanakasya sArddhapauruSyA apArddhasya ca pratyAkhyAnamaduSTam, apramAdavRddheH sambhavAt AkArA apyekAsanAdisambandhina evAnyeSvapinyAyyAH, AsanAdizabdasAmyAt, caturvidhAhArapAThe'pi dvividhatrividhAhArapratyAkhyAnavat nanu dvyAsanAdInyabhigrahapratyAkhyAnAni, tatasteSu catvAra evAkArAH prApnuvanti naivaM, ekAzanAdibhistulya yogakSematvAt / anye tu manyante-evaM hi pratyAkhyAnasaGkhyA vizIryeta / tata ekAsanAdInyeva pratyAkhyAnAni, tadazaktastu yAvatsahiSNustAvatpauruSyAdikaM pratyAkhyAti, tadupari granthisahitAdikamiti / granthisahitaM ca nityamapramattatAnimittatayA mahAphalam, uktaM ca"je niccamappamattA, gaMThiM baMdhaMti gaMThisahiassa / saggApavaggasukkhaM, tehiM nibaddhaM sagaMThaMmI / / 1 / / bhaNiUNa namukkAraM, niccaM vissaraNavajjiA dhannA / dhAraM(choDaM)ti gaMThisahiaM, gaMThiM saha kammagaMThihiM / / 2 / / ii kuNaI abbhAsaM, abbhAsaM sivapurassa jai mahasi(i) / aNasaNasarisaM puNNaM, vayaMti eassa samayaNNU / / 3 / / " [yatidinacaryAyAm 56-58] rAtricaturvidhAhAraparihArasthAnopavezanapUrvakatAmbUlAdivyApAraNamukhazuddhikaraNAdividhinA granthisahitapratyAkhyAnapAlane ekavArabhojinaH pratimAsamekonatriMzat dvivArabhojinastvaSTAviMzatinirjalA upavAsAH syuriti vRddhAH, bhojanatAmbUlajalavyApAraNAdau hi pratyahaM ghaTIdvayadvayasambhave mAse ekonatriMzat, ghaTIcatuSTayacatuSTayasambhave tvaSTAviMzatiryaduktaM padmacaritre"bhuMjai aNaMtareNaM, dunni u velAu jo niogeNaM / so pAvai uvavAsaM, aTThAvIsaM tu mAseNaM / / 1 / / ikkaMpi aha muhuttaM, parivajjai jo cauvvihAhAraM / mAseNaM tassa jAyai, uvavAsaphalaM tu paraloe / / 2 / / dasavarisasahassAUM, bhuMjai jo aNNadevayAbhatto / / paliovamakoDI puNa, hoi ThiI jiNavarataveNaM / / 3 / / evaM muhuttabuddhI, uvavAse chaTThaaTThamAINaM / / jo kuNai jahAthAmaM, tassa phalaM tArisaM bhaNiaM / / 4 / / " Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra evaM yuktyA granthisahitapratyAkhyAnaphalamapyanantaroditaM bhAvyaM, dvAram 5 / adhunA zuddhiH, sA ca SoDhA, yathA"sA puNa saddahaNA 1 jANaNA ya 2 viNaya 3 aNubhAsaNA 4 ceva / aNupAlaNAvisohI 5, bhAvavisohI bhave chaTThA 6 / / 1 / / " [Avazyakaniryuktau 1586] "paccakkhANaM savvaNNudesiaM jaM jahiM jahA kAle / taM jo saddahaI naro, taM jANasu saddahaNasuddhaM / / 2 / / paccakkhANaM jANai, kappe jaM jaMmi hoi kAyavvaM / mUlaguNe uttaraguNe, taM jANasu jANaNAsuddhaM / / 3 / / kiikammassa visuddhi, pauMjaI jo ahINamairittaM / maNavayaNakAyagutto, taM jANasu viNayao suddhaM / / 4 / / aNubhAsai guruvayaNaM, akkharapayavaMjaNehiM parisuddhaM / paMjaliuDo abhimuho, taM jANaNubhAsaNAsuddhaM / / 5 / / kaMtAre dubbhikkhe, AyaMke vA mahAsamuppanne / jaM pAliaM na bhaggaM, taM jANasu pAlaNAsuddhaM / / 6 / / rAgeNa va doseNa va, pariNAmeNa va na dUsiaM jaM tu / taM khalu paccakkhANaM, bhAvavisuddhaM muNeavvaM / / 7 / / " [Avazyaka bhASye 246-251] yadvA"phAsiaM 1 pAliaM ceva 2, sohiaM 3 tIriaM 4 tahA / kiTTia 5 mArAhiaM ceva, erisaMmi jaiavvaM" / / 8 / / ucie kAle vihiNA, pattaM jaM phAsiaM tayaM bhaNiaM 1 / taha pAliaM ca asaI, samma uvaogapaDiariaM / / 9 / / gurudattasesabhoaNasevaNAe a sohiaM jANa / puNNevi thevakAlAvatthANA tIriaM hoI / / 10 / / " "bhoaNakAle amugaM, paccakkhANaMti sarai kiTTiaaM 5 / ArAhi payArehiM, sammameehiM paDiariaM 6 / / 11 / / " [pravacanasAroddhAre 212-215] pratyAkhyAnaM hi sparzanAdiguNopetaM supratyAkhyAnaM bhavatIti dvAram 6 / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-62 sAmprataM phalam - tacca pratyAkhyAnasyAnantaryeNa pAramparyeNa cedaM "paccakkhANaMmi kae, AsavadArAI huMti pihiAI / AsavadArappihaNe, taNhAvuccheaNaM hoI / / 1 / / taNhAvuccheeNa ya, aulovasamo bhave maNussANaM / aulovasameNa puNo, paccakkhANa havai suddhaM / / 2 / / 47 tatto carittadhammo, kammavivego apuvvakaraNaM ca / tatto kevalanANaM, sAsayasokkho tao mokkho / / 3 / / " [Avazyakaniryuktau 1594-1596] iti guruvandanapratyAkhyAnakaraNayorvidhiH / evamanye'pi yatkiJcinniyamA guruvandanapUrvaM tatsamIpa eva grAhyAH, teSvapi cAnAbhogasahasAkArAdyAkAracatuSkaM cintyate, tato'nAbhogAdinA niyamitavastugrahaNe bhaGgo na syAt,kintvaticAramAtram, jJAtvA tvaMzamAtragrahaNe'pi bhaGga eva / jAtu duSkarmapAravazyena jJAtvA'pi niyamabhaGgo'grataH sa pAlya eva dharmArthinA / pratipannapaJcamI - caturdazyAditapovizeSeNApi tapodine tithyantarabhrAntyAdinA sacittajalapAnatAmbUlabhakSaNakiyadbhojanAdau kRte tapodinajJAne mukhAntaH sthamapi na gilanIyam, kiMtu tattyaktvA prAsukavAriNA mukhazuddhiM vidhAya taporItyaiva stheyam, yadi ca taddine pUrNaM bhuktam tadA dvitIyadine daNDanimittaM tattapaH kArya, tapaH samAptau ca tattapo varddhamAnaM kAryam, evaM cAticAraH syAt natu bhaGgaH, tapodinajJAnAnantaraM sikthAdimAtragilane tu bhaGga eva / dinasaMzaye kalpyA-'kalpyasaMzaye vA kalpyagrahaNe'pi bhaGgaH syAt / tathA''gADhamAndye bhUtAdidoSapAravazye sarpadaMzAdyasamAdhau ca yadi tattapaH karttuM na zakyate, tadApi turyAkAroccArAnna bhaGga ityAdivivekaH zrAddhavidhigato jJeya ityalaM prasaGgena / / 62 / / TIDArtha :- * jJAnAdyAyasya . prasaGgena / jJAnAhi lAlanI zAtanA=bhaMDanA, khAzAtanA che se prabhAranI vyutpattithI 'va'no lopa che=ApanI zAtanAmAM rahelo ''no lopa che tethI AzAtanA zabda banela che. teono=AzAtanAono, parihAra=varjana, vizeSathI gRhidharma che e prakAre saMbaMdha pUrvanI jema jANavo. A rIte agramA paNa jANavo=svazaktithI ucita ciMtavanAdimAM paNa vizeSathI gRhIdharma che. e pramANe saMbaMdha che ema jANavuM. ane ahIM jinanI AzAtanA prastuta che. prasaMgathI anya paNa batAvAya che=anya AzAtanAo paNa batAvAya che. je pramANe te=AzAtanA jJAna-deva-guru AdinI jaghanyanA bhedathI traNa prakAranI che. tyAMjJAnAdinI jaghanya AzAtanAmAM jJAnanI AzAtanA jJAnanA upakaraNane thUMkathI sparza che, ane pAse rahelA temAM=jJAnAdi upakaraNamAM adhovAtano nisarga che=jJAnAdi upakaraNa pAse hote chate vAchUTa thavI te AzAtanA che, hInAdhika akSarano uccAra Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-12 ityAdi jJAnanI jaghanya AzAtanA che. (jJAnanI) madhyama AzAtanA akAlika adhyayana athavA upadhAna karyA vagara adhyayana karavuM, bhrAMtithI atyathA artha, kalpana, jJAnanA upakaraNane pramAdathI pAdAdino sparza ane bhUmi upara mUkavuM. ItyAdi rUpa che. vaLI utkRSTa AzAtanA thaMkathI akSaranuM bhUMsavuM, jJAnanA upakaraNa upara besavuM sUvuM Adi, jJAnanA upakaraNa pAse hote chate vaDInIti AdinuM karaNa, jJAnanI athavA jJAnInI biMdA, pratyavIkatA, upaghAtanuM karaNa ane utsutra bhASaNa ityAdi rUpa che. devanI jaghavya AzAtanA vAsakumpikAdinuM AsphAlana, zvAsa-vastranA cheDAdino sparza Adi che. madhyama AzAtanA zarIra AdinI azuddhi vaDe pUjA karavI ane pratimAne bhUmi upara mUkavI ItyAdi che. utkRSTa AzAtanA pratimAnA caraNamAM glekha-parasevAdino sparza, bhaMgane jatana kare evI avahelanAdi che-pratimA khaMDita thAya tevI avahelanAdi che. athavA devanI AzAtanA jaghanyathI dasa(10), madhyamathI cAlIza(40) ane utkRSTathI coryAzI(84) che. ane teone devanI jaghanyamadhyama-utkRSTa AzAtanAone kramathI A pramANe kahe che. 1. taMbola pAna cAvavuM, 2. pANa=pANI pIvuM, 3. bhojana=bhojana karavuM, 4. vAhaNa-caMpala paherIne javuM, 5. strIbhoga, 6. zayana=sUI javuM, 7. niTahuvaNa=NUMkavuM, 8-9. musuccAra-laghunIti-vaDI nIti karavI, 10. jugAra ramavuM. A daza AzAtanAonuM jinamaMdiranI pAse varjana karavuM joIe." (saMbodha pra. 87, pravacanasAro. 432, caityavaMdana bRhabhASya-63) A pramANe=uparamAM batAvyuM e pramANe, jaghavyathI dasa devanI AzAtanA che. "1. mUtra-laghunIti javuM, 2. purISa=mala visarjana karavuM, 3. pAraM=surApAna karavuM, 4. pANa=pANI pIvuM, 5. azana=bhojana karavuM, 6. zayana=sUI javuM, 7. strI, 8. taMbola=pAna khAvuM, 9. viThIvaNa=NUMkavuM, 10. jugAra ramavo, 11. jU AdinuM paloaNa, 12. vikathA, 13. palahatyIkaraNa ane vaLI, 14. pAdapasAraNa=paga lAMbA pahoLA karI besavuM, 15. paraspara vivAda karavo, 16. parihAsa=koIkanI mazkarI karavI, 17. mAtsarya, 18. sihAsana Adino paribhoga karavo, 19. vALa-zarIranI vibhUSA karavI, 20. chatrachatra dharavuM, 21. asitalavAra rAkhavI, 22. kirITa mugaTa paherIne daherAsaramAM praveza karavo, 23. cAmaradharaNacAmarAdi vIMjhAvavA, 24. dharaNa dhAraNa, 25. yuvatIo sAthe savilAsa hAsya, 26. khiDuDapasaMgA=asabhya vartana karavuM. 27. akRta mukhakoza=mukhakoza bAMdhyA vinA bhagavAnanI pUjA karavI. 28. malina aMgavastravALo=malina aMgavastrAdithI bhagavAnanI pUjA karavI, 29. jinapUjA pravRttimAM mananuM anekAgrapaNuM, 30. sacitta dravyanuM avimocana phUlanI mALA vagere sacittAdi dravya dhAraNa karelAno atyAga, 31. acitta dravyanuM ussagarNa, 32. megasADIatta, 33. bhagavAnanAM darzana hote chate aMjali na joDavI, 34. jina dekhAye chate apUjA, 35. athavA aniSThita kusumAdithI pUjA=halakAM puSpAdithI pUjana, 36. anArya pravRtti anucita pravRtti, 37. jina pratyenIkanuM anivAraNa, 38. sAmarthya hote chate caityadravyamAM upekSA=sAmarthya hote chate devadravya viSayaka upekSA karavI, 39. upAnaha=joDA paheravA, 40. ane pUrvamAM caityavaMdanAdi paThana=pUjA karyA pUrve caityavaMdanAdi karavuM. jinabhavanAdimAM rahelAonI A cAlIza(40) AzAtanAo che." (saMbodha prakaraNa 248-254) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-1ra A pramANe=uparamAM batAvyuM e pramANe, madhyama cAlIza(40) AzAtanA che. 1. khela=zleSma jinagRhamAM zikSipta karavuM, 2. keli=dhutakrIDAdi karavAM, 3. kali kalaha karavo, 4. kalA=dhanurvidyAdino prayoga karavo, 5. kulalaya gaMDUSa=kogaLA karavA, 6. taMbolatAMbUlanuM bhakSaNa kare, 7. mugNAlayaM taMbola udgalana tAMbUlanI picakArI nAkhavI, 8. gALo ApavI, 9. laghunIti-vaDInIti karavI, 10. zarIradhovA=zarIra-hAtha-pagAdi aMga dhovana kare, 11-12. keza-nakha samAre, 13. lohI pADe, 14. bharosa=sukhabhalikA=sukhaDI Adi mIThAInuM bhakSaNa karavuM, 15. taya tvaca=vraNAdi saMbaMdhI cAmaDIne kADhe, 16. pitta auSadhAdi dvArA dhAtu vizeSa pittane kADhe, 17. vataMtravamana=UlaTI kare, 18. dAMta pADe, 19. vizrAmaNA=hAtha-paga dabAvaDAve, 20. dAmaNuM damana kare, 21thI 28. dAMta, AMkha, nakha, gaDa=gumaDuM-nAka-mAthAno-kAnano-zarIrano mela. 1II 29. maMtra kare, 30. milana jJAti Adi samudAyanA khabara-aMtara pUche, 31. lekhaka-lekhanAdi vyavahAra kare, 32. vibhAjana levaDa-devaDanI pravRtti kare, 33. bhaMDAra potAnA dravyAdinA bhAMDAragara rAkhe, 34. duSTAsana=paga upara paga caDhAvIne bese, 35. chANI=chANa daherAsaramAM sUkavavA mUke, 3thI 39. vastra-dALa-pApaDa-vaDI Adine sUkavavA mATe pAthare, 40. nAsata=rAjAdinA bhayathI nAsIne daherAsaramAM chupAvuM, 41. AjhaMda-moTethI rudana kare, 42. vikathA kare, 43. bANo-zeraDInuM ghaDavuM, 44. tiryaMca gAya AdinuM sthApana karavuM, 45. agninuM sevana-tApaNuM karavuM, 46. rAMdhavuM, 47. parIkSaNa karavuM=sAcA ke khoTA paisAnI parIkSA karavI, 48. nirItino bhaMga karavo kisIhi karAya chate sa vyApArAdi karavA. rA 49-52. chatra-upAnaha-zastra-cAmarone jinamaMdiramAM mUkavAM, 53. mana anekAgra=prabhubhaktimAM ekAgra mana kare nahi, 54. atyaMga telathI zarIranI mAlIza karavI, papa. sacittano atyAga, 56. ajIvano tyAga, 57. darzana hote chate aMjali na kare, 58. eka sADI uttarAsaMga na rAkhe, pa9. mugaTa rAkhe, 60. mauli=mastaka para mauli kare, 61. mastaka para zekhara kare=mastaka para kusumAdi rAkhe, 62. huDA=zarata kare, 63. geDIdaDA rame ramaNa, 64. johAra kare pitAdine bheTavA-rUpa juhAra kare, 65. bhaMDakaHbhAMDakriyA kare. lill 66. rekAra=tiraskArapUrvaka vacana bole, 67. dharaNa kare, 68. raNa=saMgrAma kare, 69. vALonuM vivaraNa kare=vALa chUTA kare, 70. palhasthIkaraNa kare, 71. paraba kare, 72. paganuM prasAraNa kare, 73. sisoTI vagADe, 74. paMka kAdava kare, 7pa. raja=dhULa nAkhe, 76. maithuna=kAmakrIDA kare, 77. jU nAkhe, 78. jamaNa kare, 79. guhya=guhya bhAganI asaMvRttatA, 80. vijja-vaidyaka kare, 81. vaNijaM=vyApAra kare, 82. sikyuM=zayana kare, 83. jala=jalapAna kare, 84. majjana snAna kare. A vagere jinAlayamAM avadhakAryane ughukta zrAvaka varjana kare. ImjA (pravacanasAroddhAra 433-436) viSama padArtha "rathA'thI batAve che=84 AzAtanAnA padono artha spaSTa kare che. 1 khela=zlekha, jinagRhamAM likSipta kare che 2 keli=dhUta krIDAdi karavAM 3 kalikakalaha karavo 4 kalA=dhanurvidyAdino prayoga kare 5 kulalaya=gaMDUSa=kogaLo karavo 6-7 tAMbUlanuM bhakSaNa kare ane ugAlataetAMbUlanI picakArI nAkhe 8 gALo Ape 9 vaDInIti-laghunItinuM karavuM 10 zarIra pAdAdi aMga dhovana kare 11-12 keza-nakha samAre 13 rudhira pADe 14 bharosa=sukhabhakSikA=sukhaDI Adi mIThAInuM bhakSaNa karavuM 15 vraNAdi saMbaMdhI cAmaDIne kADhe 16 auSadhi vaDe dhAtu vizeSa pittane Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-62 kADhe 17 e rIte UlaTI-vamana kare 18 dAMta pADe 19 vizrAmaNA karAve hAtha-paga dabAvaDAve 20 bakarI-azva AdinuM damana kare 21thI 28 dAMtano-AMkhano-nakhato-gaMDakagUmaDAno-nAkano-mAthAnokAnano-zarIrano mela jinagRhamAM pADe 29 bhUtAdi nigraha rUpa maMtra kare athavA rAjAdi kAryanuM Alocana kare 30 milana=jJAti Adi samudAyanI khabara-aMtara pUche 31 lekhaka vyavahArAdi kare 32 tyAM=jitabhavanamAM, dAyAdAdinuM vibhAjana kare=levaDa-devaDanI pravRtti kare. 33 potAnA dravyAdinuM bhAMDAragara rAkhe 34 duSTAsana=paga upara paga caDhAvIne bese 35thI 39 chANa-vastra-maga AdinI dALa-pApaDa-vaDI A badhAnA upalakSaNapaNAthI anya paNa karIra-cIbhaDAM Adine sUkavavA mATe pAtharavA 40 lAzana=rAjAdinA bhayathI daherAsarAdimAM chupAvuM 41 AjaMda=rudana karavuM 42 cAra prakAranI vikathA karavI 43 zaronuM=bANonuM ane zeraDInuM ghaDavuM, satya e pramANe pATha hote chate bANonuM-astronuM ane dhanuSa AdinuM ghaDavuM 44 tiryaMca evA gAya AdinuM sthApana karavuM 45 ThaMDIthI pIDAtAM agninuM sevana karavuMetApaNuM karavuM 46 dhAvyAdinuM rAMdhavuM 47 nANAMnuM parIkSaNa karavuM 48 vaidhikI karAyela hovA chatAM paNa sAvadha vyApAranuM karaNAdi 49-5ra chatra-joDA-zastra-cAmaronuM devagRhanI bahAra mUkavuM 53 manane ekAgrata kare pa4 tailAdithI atyaMgakatelAdithI zarIranI mAlIza kare papa sacitAdi puSpAdito atyAga kare arthAt sacitAdi phUlanI mALA vagere dhAraNa karIne daherAsaramAM jAya. tyAga' zabda parihAra arthamAM che. pa6 ajIva evA hAra-mudrikA Adino atyAga 57 jina jovAye chate aMjali joDe nahi 58 eka sATika uttarAsana kare nahi 59 mastaka upara mugaTanuM dhAraNa kare 60 maulikamastakane vepTana vizeSarUpa mauli kare 61 kusumAdimaya zekhara kare 62 paNakaraNa=zarata kare ane paNakaraNa=zarata karavA rUpa huDA tene kare 63 jiMDukakakaDukaHkhaNaja kare 64 pitA AdinuM jotkArakaraNa pitAdine bheTavA rUpa juhAra kare 65 kakSAvAdanAdi bhAMDakriyA kare 66 koIkane tiraskAra mATe rekAra kare 67 dharaNa=labhya dravyanA grahaNa mATe lAMghaNapUrvaka besavuM 68 raNa=saMgrAma=bAhu yuddhAdi kare 69 vivaraNa=vALonuM vijaTIkaraNa=vALa chUTA kare 70 paryastikAkaraNa 71 pAdukA=caraNakSopakaraNa 72 be paganuM prasAraNa kare 73 puDapuDI Ape=sisoTI vagADe 74 potAnA zarIranA sApha karavAdi dvArA kAdava kare 75 raja pAtana kare=dhULa nAkhe 76 maithuna-kAmakrIDA kare 77 jU nAkhe 78 jemana=bhojana kare 79 guliMga tenI asaMvRtatA 80 vaidyaka kare 81 vANijya-jaya-vikrayAda kare 82 zayyA=zayana kare 83 tyAM=daherAsaramAM jalapAna mATe pANI mUke athavA pIe athavA varSARtumAM grahaNa kare 84 majjata=snAna kare. A pramANe utkRSTathI coryAzI (84) AzAtanAo che. vaLI, buMdabhASyamAM pAMca ja AzAtanA kahevAI che. je A pramANe - "jinabhavana viSayaka 1. avajJA, 2. pUjAdimAM anAdara, 3. te prakArano bhoga, 4. duSmaNidhAna, 5. anucita pravRtti pAMca AzAtanA che." II1TI. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-2 pa1 tyAM pAMca AzAtanAmAM jinagRha viSayaka avajJA AzAtanA, palahasthIa-paga upara paga caDhAvIne besavuM, bhagavAnane pUMTha karavI, avAja karavo, apayaprasAraNa=jematema cAlavuM, paganuM prasAraNa karavuM, dukhAsananuM sevana karavuM." rA. jevA tevA prakArano veza, je-te prakAre ane je-te kALamAM pUjA kare, sugha=zUnyamanaska pUjA kare. A anAdara AzAtanA che." Imail. "bhoga-taMbolAdi karato jinagRhamAM vAsa kare. jJAnAdinA lAbhanuM sAdhana cheHnAza che. te kAraNathI teneetaMbolAdi bhogave, ahIM jinabhavanamAM, varjana kare." iAjA rAgathI athavA dveSathI athavA mohathI dUSita manovRtti duSpaNidhAna kahevAya che. jinabhavanamAM tene karavuM joIe nahi." iApA. "dharaNa koIka pAsethI ugharANI levA mATe jinabhavanamAM dhAraNa karavuM. raNa=paraspara kalaha karavo. rudana-vikathA karavAM, tiribaMdhaNa=tiryaMcone bAMdhavAM, raMdhaNAI=rAMdhavAdinI gRhasthanI kriyA, gAlI=gALo ApavI, vijja=vaidyanI pravRtti karavI auSadhAdinuM koIkane sUcana karavuM vaNijjAI-vepArAdinI vAto karavI. caityamAM vacananI anucita pravRtti che." us (saMbodhaprakaraNa 80-85) atyaMta viSayavALA satata avirata evA devo paNa devagRhAdimAM AzAtanAone sarvathA varjana kare che. je kAraNathI kahevAyuM che. "devamaMdiramAM devo viSayaviSathI vimohita paNa kyAreya paNa apsarAo sAthe hAsyAdi krIDAne paNa karatA nathI." (zrAddhadinakRtya gA. 124) ane A AzAtanAo jinAlayamAM karAtI kevala gRhasthone ja niSiddha nathI, paraMtu yathAsaMbhava sAdhuone paNa niSiddha ja che e-pramANe jANavuM. je kAraNathI kahevAyuM che. "AzAtanA bhavabhramaNanuM kAraNa che e pramANe vibhAjana karIne yatio malathI malinapaNuM che ethI jinamaMdiramAM vasatA nathI e pramANe samaya che zAstra che=zAstramaryAdA che." (pravacanasAroddhAra-437) guru AzAtanA : guru AzAtanA paNa traNa prakAranI che. tyAM guru AzAtanAnA traNa prakAramAM, 1. gurune paga Adi vaDe saMghaDhanAdimAM jaghanya AzAtanA che. 2. thoDA zlekha, ghUMkanA sparzanAdimAM madhyama AzAtanA che. 3. gurunA AdezanA akaraNa, viparItakaraNa ke kaThora bhASaNAdimAM utkRSTa AzAtanA che ane saMkhyAthI guruvaMdana adhikAramAM vasyamANa tetrIza(33) AzAtanA che. sthApanAcAryanI AzAtanA paNa traNa prakAranI che. 1. tenuM=sthApanAcAryanuM, Amatema pheravavuMpAdavA sparzanAdimAM jaghanya AzAtanA che. 2. bhUmi para pADavuM, avajJAthI mUkavuM, AdimAM madhyama AzAtanA che. 3. sthApanAcAryanA nAza ane bhaMgAdimAM utkRSTa AzAtanA che. A rIte jJAnanA upakaraNanI jema darzanacAritranA upakaraNa rUpa rajoharaNa-mukhavastrikA-dAMDAditI paNa "athavA jJAnAdi trika" e prakAranA vacanathI gurusthAnamAM sthApyapaNuM hovAthI vidhinA vyApAraNathI adhika=adhika Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-12 teno upayoga karavAthI, tenI AzAtanA paNa varjavI joIe=rajoharaNAdinI AzAtanA paNa varjavI joIe arthAt rajoharaNa-mukhavastrikA ane dAMDAdimAM prasaMge sAdhu gurunI sthApanA karIne tenA sanmukha kriyA kare che. tethI gurusthApavA mATe upayoga karAtA rajoharaNAdi upakaraNa che mATe saMyamanA prayojana sivAya teno adhika upayoga karavAthI AzAtanA thAya che mATe tenuM varjana karavuM joIe=adhika upayoganuM varjana karavuM joIe. je kAraNathI "mahAnizIthamAM kahevAyuM che. "avidhithI nikaMsaNa=vastra, uttarIya, rajoharaNa athavA dAMDAnA paribhogamAM caturtha prAyazcitta che." ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. te kAraNathI=sAdhue rajoharaNAdinI AzAtanA vajevI joIe te kAraNathI, zrAvakoe caravaLomukhavastrikAdinuM vidhithI ja vyApAraNa svasthAnA sthApanAdi karavI joIe; kema ke anyathA=vidhipUrvaka caravaLAdino upayoga na karavAmAM Ave to, dharmanA avajJAdi doSatI Apatti che. ane AmAM=pUrvamAM varNana karyuM e badhI AzAtanAmAM, usUtrabhASaNa-arihaMta-guru AdinI avajJAdi moTI AzAtanA anaMta saMsAritAno hetu che. je kAraNathI kahevAyuM che. "usUtrabhASaNa karanArAone bodhino nAza, anaMta saMsAra che. te kAraNathI prANanA tyAgamAM paNa dhIrapuruSo utsutra bolatA nathI." II1TI. "tIrthaMkara-pravacana-zruta-AcArya-gaNadhara-mahadhikanI AzAtanA karatA bahudhA anaMtasaMsArI thAya che=AzAtanA karanArA jIvo anaMtasaMsArI thAya che." 1il (upadezapada-423) : ta' zabda uddharaNanI samApti arthe che. A rIte devadravya-jJAnadravya-sAdhAraNa dravya ane vastra-pAtrAdi rUpa gurudravyatA=gurunAM vastrapAtrAdinA vinAzamAM ane tenI upekSAmAM moTI AzAtanA che. jene kahe che. "caityadravyanA vinAzamAM, RSinA ghAtamAM, pravacananA uDAhamAM, sAdhvInA cothA vratanA bhaMgamAM bodhilAbhano mUlaagni cheHbodhilAbhano nAza che." II1 (saMbodhaprakaraNa-devAdhikAra gAthA-105) ahIM-devadravyAdinA viSayamAM, bhakSaNa-upekSaNAdi rUpa vinAza che. zrAvakadinakRtyadarzanazuddhi AdimAM paNa kahevAyuM che. "caityadravya ane sAdhAraNadravyano je droha kare che, mohitamativALo te dharmane jANato nathI athavA naraka viSayaka baddhAyuSyavALo che." (saMbodhaprakaraNa de. 107) caityadravya prasiddha che. ane sAdhAraNadravya caitya, pustaka, Apadgata zrAvakAdinA samuddharaNa yogya RddhivALA zrAvakathI milita dravya che. A beno je droha kare che=vinAza kare che athavA upabhoga kare che arthAt vyAjavyavahArAdi dvArA tenA upayogano upabhoga kare che-caityadravya-sAdhAraNadravyano upabhoga kare che e pramANe artha che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-1ra pa3 "caityadravyanA vinAzamAM ane tenA dravyanA vinAzanamAM be prakAranA bhedamAM upekSA karato sAdhu anaMtasaMsArI thAya che." (saMbodhaprakaraNa devAdhikAra gAthA-106) caityadravya hiraNyAdi tenA vinAzamAM ane te caityanuM dravya lAkaDuM-iMTa Adi, tenA vinAzanamAM= vidhvaMsanamAM, kevA prakAranA? ethI kahe che. yogya ane atItabhAvanA vinAzanA bhedathI be prakAranA, caityadravyane yogya hoya athavA caityadravyanuM tUTeluM lAkaDuM hoya te rUpa vinAzanA bhedathI be prakAranA, tyAM yogya=AvuM lAveluM, atItabhAva=lAgeluM utpAdita che=jUnuM vaparAyeluM kADhI nAkheluM atItabhAvavALuM che. athavA mUla-uttara bhedathI be prakAramAM, tyAM mUla stabha kuMbha Adi che vaLI, uttara chAdanAdi cheHchAparA-paDadAdi che athavA svapakSa-parapakSa kRta vinAzanA bhedathI be prakAramAM, svapakSa=sAdharmika varga, parapakSa-vaidharmika loka che. e rIte aneka prakAre vaividhya che. ahIM=saMbodhaprakaraNanA uddharaNamAM, mapi' zabda adhyAhAra hovAthI zrAvaka dUra raho. sarva sAvadha viratasAdhu paNa audAsIne karato dezanAdi dvArA anivAraNane karato=caityadravyano vinAza thato hoya tenA rakSaNa mATe ucita dezanAdi dvArA anivAraNa karato, anaMtasaMsArI kahevAyo che. e pramANe vRtti che=saMbodhaprakaraNanI TIkA che. nanu'thI zaMkA kare che. traNa prakAranA pratyAkhyAta sAvadhavALA yatine=karaNa-karAvaNa-anumodanA rUpa traNa prakAre sAvaghanuM pratyAkhyAna karyuM che tevA sAdhune, caityadravyanI rakSAmAM adhikAra kema hoya ? e pramANe koI prazna kare to kahe che. rAjAdi pAsethI gRha, gAma AdinA AdezAdithI abhyarthanA karIne navuM utpAdana karatA yatine tamArA vaDe kahevAyelA dUSaNano avakAza che, paraMtu koIka yathAbhadrakAdi dvArA pUrvamAM vittIrNa athavA vilupyamAna anya jinadravyane rakSe che tyAre abhyapreta arthanI hAni nathI=sAdhu dvArA svIkArAyelA vividha paccakakhANanI hAni nathI, paraMtu dharmanI puSTi ja che; kema ke jinAjJAnuM ArAdhana che. AgamamAM paNa A pramANe je che, jene kahe che. "coIe=prazna kare che. caityadravyanA kSetra, hiraNya, gAma, gau Adi mATe lagatasaralAgelA yatine trikaraNazuddhi kaI rIte thAya ? . uttara Ape che. AmAMnacaityadravya mATe lAgelA yatinA viSayamAM, vibhASA che=vikalpa che. no=je=je sAdhu, gphaAmane=caityadravyane svayaM mAMge zrAvako pAse caitya mATe dravya mAMge, tene zuddhi thAya nahi te sAdhune trikaraNazuddhi thAya nahi. have koI AmanecaityadravyAdine hare. garA tyAM=caityadravyane hare tyAM, upekSA kare. te je trikaraNa vizuddhi kahevAI te thAya nahi; kema ke tenI bhakti che caityadravyanI abhakti che. te kAraNathI nivAraNa karavuM joIe. lian tema=caityadravyanA rakSaNamAM, saMgha vaDe sarva prayatnathI lAgavuM joIe=saMgha vaDe sarva prayatnathI yatna karavo joIe ane sacAritravALA acAritravALA sarvanuM kArya cheHcaityadravyanA rakSaNanuM kArya sAdhu ane zrAvaka sarvanuM che." Indi vyavahArabhASyamAM paNa kahevAyuM che. "caityadrathane grahaNa kare che, bhogave che athavA je=je zrAvaka, sAdhune Ape che=A caityadravya tamAre saMbhALavuM joIe, e prakAre sAdhune Ape che teete zrAvaka, leto paNa=caityadravyane leto paNa svayaM upayoga karato paNa, deto Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-2 paNa=sAdhune Apato paNa, AjJAanavasthAne prApta kare che=AjJAbhaMga-anavasthA doSane prApta kare che." 'ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. devadravyatA bhakSaNa-rakSaNa-vardhatamAM yathAkrama phUlone kahe che, je A pramANe che. jinapravacananI vRddhine karanAra, jJAna-darzana guNanA prabhAvaka evA jinadravyanuM bhakSaNa karato anaMtasaMsArI thAya che." (zrAddhadinakRtya-142). jinapravacana e gAthAnA uddharaNanuM pratika che. devadravyanA te vizeSaNane spaSTa kare che. devadravya hote chate pratidivasa caitya samAccana, mahApUjA, satkAra saMbhava che ane tyAM=caityamAM, prAyaH yatijano saMpAta che--sAdhujananuM Agamana che ane temanA vyAkhyAvAdinA zravaNAdithI jinapravacananI vRddhi che. ethI devadravya jinapravacananI vRddhine karanAruM che ema avaya che. e rIte jJAnAdi guNonI prabhAvanA che-devadravya vidyamAna hoya to susAdhunA upadezAdinA kAraNe jJAnAdi guNonI prabhAvanA che. e pramANe artha che=zrAddhavidhinA zlokanA pUrvArdhano artha che. jinapravacananI vRddhine karanAra, jJAna-darzana guNanA prabhAvaka evA jinadravyane rakSaNa karato zrAvaka paritta saMsArI thAya che." (zrAddhadinakRtya-143, saMbodhaprakaraNa-98). zlokamAM rahela pariti' zabdano artha kare che. parita' e zabda parimita bhavasthitine batAvanAra che. tethI jinadravyane rakSaNa karato parimita bhavamAM mokSane pAme che e prakArano artha che. "jinapravacananI vRddhi karanAra jJAna-darzana guNanA prabhAvaka evA jinadravyanI vRddhine karato jIva tIrthaMkarapaNAne pAme che." (zrAddhadinakRtya-144, saMbodhaprakaraNa-97) ahIM=caityadravyanA viSayamAM, vRddhi samyapha rakSaNapUrvaka apUrva dhanaprakSepAdithI jANavI. vRddhi paNa=caityadravyanI vRddhi paNa, kuvyApArane choDIne sadvyavahArAdi vidhithI ja karavI joIe arthAt je zrAvakane tIrthaMkaranA guNono bodha che, jinadravya kaI rIte jinapravacananI vRddhi karanAra che ane kaI rIte jJAna-darzanAdi guNono prabhAvaka che tenA paramArthano bodha che, tethI te zrAvakane tIrthakaro pratye atyaMta bhakti thavAne kAraNe tIrthaMkaranI bhaktinuM A dravya che e prakAre pUjyabuddhithI te zrAvaka caityadravyanuM rakSaNa kare che. ane svazakti anusAra potAnuM dhana temAM prakSepAdi kare che. jenAthI jikadravyanI vRddhi thAya che. vaLI jidravyanuM rakSaNa vyAja Adi vidhithI kare tyAre paNa kuvyApAranA varjanapUrvaka ucita vyavahAra dvArA vRddhi kare to pUrvamAM kahela parita saMsArIpaNuM ke tIrthaMkarapaNuM te jIvane prApta thaI zake che. mAtra bAhyakRtyanI apekSAe parita saMsArIpaNuM ke tIrthaMkarapaNuM prApta thatuM nathI. je kAraNathI kahevAyuM che. "jinezvaranI AjJAthI rahita jinadravyane vadhAratA paNa keTalAka mohathI mUDha ajJAnI (jIvo) bhavasamudramAM DUbe che." (saMbodhaprakaraNa-devAdhikAra-102) zrAvakathI Avya evA jIvo pAsethI samadhika grahaNa karIne kalAtarathI paNa vRddhi ucita nathI e Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-62 55 pramANe keTalAka kahe che; kema ke "samyaktvavRtti" AdimAM saMkAzanI kathAmAM te pramANe ukti che. tathA mAlA paridhApanAdimAM devasatka karAyeluM dravya=devasaMbaMdhI karAyeluM dravya, tarata ja ApavuM joIe. anyathA pUrvamAM kahelA devadravyanA upabhoganA doSano prasaMga che. vaLI, tarata arpaNamAM asamartha evA zrAvake pakSAdi avadhine spaSTa karavI joIe=uchAmaNI bolatI vakhate avadhine spaSTa karavI joIe. tenI vacamAM ApavuM joIe=nakkI karela avadhinI vacamAM ApavuM joIe. vaLI, tenA=avadhinA, ullaMghanamAM devadravyanA upabhogano doSa spaSTa ja che. deva saMbaMdhI vAjiMtra paNa guru ane saMghanI AgaLa vagADavAM joIe nahi. keTalAka kahe che puSTAlaMbatamAM bahu dhanaarpaNapUrvaka vyApAra paNa karAya che=devasaMbaMdhI vAjiMtrano guru Adi AgaLa upayoga paNa karAya che, je kAraNathI kahevAyuM che. "mUlya vagara jinonuM upakaraNa cAmara-chatra-kalazAdi je mUDha potAnA kAryamAM vApare che=kare che te drohI thAya che= jinadravyano droha karanAro thAya che." ane svayaM upakaraNano upayoga karatA zrAvaka vaDe upakaraNanA bhaMgamAM svadravyathI navuM banAvavuM joIe ane potAnA gharano dIpaka bhagavAnanA darzana mATe devanI pAse lAvelo paNa devasaMbaMdhI thato nathI, paraMtu pUjA mATe ja devatI sanmukha mUkavAmAM devasaMbaMdhI ja thAya che; kema ke pariNAmanuM ja pramANa kahyuM che. A rIte jJAnadravya paNa devadravyanI jema zrAvakane kalpatuM nathI. jJAna saMbaMdhI kAgaLa-patrAdi sAdhu AdithI arpita, zrAvake svakAryamAM upayoga karavo joIe nahi. sAdhu Adi saMbaMdhI mukhavastikA Adino upayoga paNa sAdhune yukta nathI; kema ke gurudravyapaNuM che [ane 'zrAddhajitakalpa'mAM kahevAyuM che. "muhapatti-Asana AdimAM bhinna=bhinnamAsa prAyazcitta che. jala-anna AdimAM guru-laghu Adi prAyazcitta che. yatidravyano bhogI A rIte vastrAdimAM devadravyanI jema che." bhAvArtha A pramANe che. guru-yati saMbaMdhI mukhavastikA-Asana-azavAdi paribhakta karAye chate bhinna=bhinnamAsa prAyazcitta che. ane jalamAM-ajJamAM Adi zabdathI vastrAdi athavA vikramAdinI jema koIka vaDe sAdhu nizrAkRta liMga saMbaMdhI kanakAdino paribhoga karAye chate guru-laghuka Adi kramathI thAya che=sAdhu saMbaMdhI jala-anna ane vastrano paribhoga karAye chate guru prAyazcitta prApta thAya ane sAdhu saMbaMdhI nizrAkRta suvarNAdino paribhoga karAye chate laghumAsa AdinuM prAyazcitta prApta thAya. A artha che. guru saMbaMdhI pANIno paribhoga karAye chate rI=zrAvakane zAstrIyabhASA anusAre prAyazcitta Ave che. annano paribhoga karAye chate '4' zAstra paribhASA anusAra prAyazcitta Ave che. vastrAdimAM 6, laghu ane kanakAdimAM 6 prAyazcitta Ave che ane A rIte gurudravya bhoga yogya ane pUjAnA bhedathI be prakAranuM che. tyAM prathama vastra-pAtra-azanAdi che ane dvitIya temanI nizrAkRta suvarNa mudrAdi e pramANe paryavasana che.] vaLI sAdhAraNa=sAdhAraNadravya, saMgha vaDe apAyeluM kalpe che=zrAvakane kalpe che. ane AthI ja Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra mukhyavRttithI dharmavyaya sAdhAraNamAM ja karAya che, kema ke tenuM=sAdhAraNadravyanuM, azeSa dharmakAryamAM upabhoga mATe Agamana che ane dharmasthAnamAM pratijJA karAyeluM dravya juduM ja vAparavuM joIe, paraMtu svayaM karAtA bhojana-dAnAdirUpa vyayamAM prakSepa karavo joIe nahi. A rIte=dharmasthAnamAM pratijJA karAyeluM dravya potAnA dharmArthe karAtA kharcamAM bhegu karavAmAM Ave e rIte, spaSTa ja dharmadhananA upayogano doSa che, A pramANe hote chate jeo yAtrAdimAM sarva bhojana-zakaTane mokalavA AdinA vyayane, mAnita vyaya madhyamAMyAtrAdi mATe kharca karavA mATe nakkI karAyelA dhana madhyamAM gaNe che. mUDha evA teonI kaI gati thaze te jaNAtuM nathI. svanAmathI maMDita ujamaNAdimAM paNa proDha ADaMbarathI loko vaDe bahu zlAghAdi thAya. ane temAM vAparelI vastunuM mUlya thoDuM Ape te vyakta ja doSa che ane anya vaDe apAyela dharmasthAnamAM vyaya karavA mATenuM dhana, vyaya samayamAM tenuM nAma spaSTa grahaNa karavuM joIe. A rIte sAmudAyikamAM paNa=sAmudAyika kAryamAM paNa, spaSTa karavuM joIe. anyathA puNyasthAnamAM stanyAdi doSanI Apatti che=dharmakRtyanA sthAnamAM bIjAnA dhanathI potAnA ADaMbarane batAvavAnA doSanI prApti che. e rIte anya avasthAmAM mRtyakALamAM, pitrAdinuM je manAya che-pitrAdinA nAme huM A kArya karIza e pramANe je nirNaya karAya che ke, temanA sAvadhAnapaNAmAM=pitrAdinA sAvadhAnapaNAmAM, guru Adi saMgha samakSa A pramANe kahevuM joIe. je tamArA nimitte ATalA divasa madhyamAM ATalA dhanane huM vyaya karIza. te kAraNathI tamAre anumodanA karavI joIe. ane te paNa= pitrAdinA nimitte vyaya karavA mATe nakkI kareluM dhana paNa, tarata ja sarvanA jANatAM ja vyaya karavuM joIe, paraMtu svatAmathI karavuM joIe nahi. vaLI, amAridravya devabhogamAM paNa AvatuM nathI=anukaMpAnuM dravya, devadravyamAM vaparAtuM nathI. A rIte sarvatra dharmakAryamAM AzAtanAnA vAraNa mATe vivekIo vaDe viveka karavo joIe. prasaMgathI saryuM. ane svazaktithI=potAnI zakti anusArathI, paraMtu svazaktinA atikramathI dhanavyaya karavo joIe nahi; kema ke te pramANe karAya chad=zaktine oLaMgIne karAye chate, lokamAM upahAsa, ArtadhyAnAdinI pravRtti che. svazaktithI ucitanuM ciMtavana zrAvake karavuM joIe ema mULa zlokamAM kahyuM te spaSTa kare che. caitya saMbaMdhI yogya kArya ucita che=zrAvakane karavA mATe ucita che. kyAM kAryo ucita che ? te spaSTa kare che. A caityapradezanuM saMmArjana, caityabhUminuM pramArjana, pUjAnA upakaraNanuM samArakAma, pratimAnA parikarAdinA vairmalyanuM ApAdana, viziSTa pUjA, pradIpAdinI zobhAnuM AvirbhAvata, akSatanevedhAdi vastunA samUhanuM satyApana=ucita rIte upayoga karavo, caMdana-kesara-dhUpa-ghI Adino saMcaya. devadravyanA udmAhaNikAnA karaNamAM udyama-ugharANInA karaNamAM yatna, tenuM susthAnamAM sthApata-devadravyano vinAza na thAya te rIte sthApana, tenA Aya-vyayAdinuM suvyakta lekhakanuM vivecana=devadravyanA vyAja vagerenuM suvyakta lakhANanuM avalokana, karmakaranuM sthApana vagere caitya saMbaMdhI yogya kArya che. teonuM ciMtana=ciMtAkaraNa. vaLI atraya kahevAyo ja che. A bhAva che - AdyavedhanADhyane dravya parijanAdi balathI sAdhya caityanI ciMtA sukara che. vaLI anATya=nirdhanapuruSane, Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 dharmasaMgraha bhAga-5) dvitIya adhikAra | zloka-12 svazarIra-kuTuMbAdi sAdhya evI caityanI ciMtA duSkara che. tethI jenuM jyAM je pramANe sAmarthya che te zrAvaka, tyAMete kRtyamAM, te prakAre=potAnA sAmarthya pramANe vizeSathI pravarte. tyAM paNa svalpa samaya sAdhya evI ciMtA=caityanI ciMtA bIjI vaidhikIthI pUrve tene kare. vaLI, zeSa kAryonI ciMtAne pAchaLathI paNa yathAyogya kare ane A ja gRhasthapaNAno sAra che caityonAM kAryonI ciMtA kare te. gRhasthajIvanano sAra che ane te rIte kahe che. "te jJAna che, te vijJAna che, te kalAmAM kauzalya che, te buddhi che ane te puruSArtha che. je devanAM kAryothI caitya saMbaMdhI kAryothI, pasAra thAya che." "ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane jIrNoddhAra karavAmAM mahAphala che, jene kahe che. "AtmA uddharaNa karAyo ja che ane te pramANe tenA vaDe potAno vaMza uddharaNa karAyo che. vaLI jinabhavananI anumodanA karatAM anya bhavyajIvo uddharaNa karAyA che. tenA vaDe nIcagotra kSapita karAyuM che ane uccagotra baMdhAyuM che. kugatino patha niThavita che dUra karAyo che, te pramANe sugatino patha arjana karAyo che. A lokamAM kIrti prApta karAI che ane jinabhavananA uddharaNa karatA puruSa vaDe sapuruSono mArga anya bhavya jIvone batADAyelo thAya che. te ja bhava vaDe keTalAka siddha thAya che iMdra jevA keTalAka vaLI devanA sukhane anubhavIne siddhapaNAne pAme che." (zrAddhadinakRtya gA. 101-4) ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. A rIte dharmazALA, guru, jJAnAdinI paNa yathAucita ciMtAmAM svazaktithI yatna karavo joIe. di je kAraNathI, deva-guru AdinI ciMtA karanAra zrAvakane choDIne anya koI nathI. have jinapUjAdi rUpa kAryAnatarakaraNIyane kahe che. "pratyArAne tyAdi zlokanuM pratIka che. gurunI=devavaMdana mATe Avela dharmAcAryanI, snAtrAdinA darzana ane dharmadezanAdi mATe tyAM ja rahelA gurunI athavA vasatImAM rahelA gurunI cetyanI jema vaiSelikI traNa, adhigama paMcakAdi yathAyogya vidhithI jaIne dharmadezanAnI pUrve athavA pazcAt paccakhANa karavuM joIe ema atraya che. temanI pAseaucita evA samIpamAM, ane ucitapaNuM zuM che? te spaSTa kare che sADA traNa hAtha pramANa kSetrathI bahiraavasthAna ucita che, te prakAre ucita samIpamAM rahIne vinayapUrvaka=AgaLamAM kahevAze evA vaMdanakAdi rUpa vinaya tapUrvaka=vaMdanane AdimAM karIne, deva samIpa karAyelA pratyAkhyAnanuM athavA tenAthI viziSTa pratyAkhyAnanuM pUrvamAM karAyelA pratyAkhyAnathI viziSTa pratyAkhyAnanI kriyAnuM karaNa=gurumukhathI svIkAra ane A vizeSathI gRhIdharma che ema avaya che. hiM=je kAraNathI, trividha pratyAkhyAnanuM karaNa che. 1. AtmasAkSIka, 2. devasAkSIka, 3. gurusAphIka. ethI guru pAse pratyAkhyAna karavuM joIe ane kahevAyuM che. je pratyAkhyAna hatuM tene=pratyAkhyAnane, gurusAkSIe kare che. sAtha athavA vizeSathI grahaNa kare che. A gurusAkSIka dharma che." pratyAkhyAna pariNAmanI gurusAkSIpaNAmAM daDhatA thAya che. "gurUsAkSIka dharma che." e prakAre Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | bloka-62 jinAjJAnuM ArAdhana thAya che. guruvAkyathI uddabhUta zubhAzayathI adhika kSayopazama ane tenAthI adhika kSayopazamathI adhika pratipatti che. ItyAdi guNa che-gurusAphIka pratyAkhyAna grahaNa karavAmAM ItyAdi guNa che. te "zrAvaka prajJaptimAM kahevAyuM che. "vidyamAna paNa pariNAma hote chate guru mUla prajJApanAmAM guru pAse paccakhkhANa grahaNa karavAmAM, A guNa che. dRDhatAthI AjJAnuM karaNa ane karmanA kSayopazamanI vRddhi" ane A rIte anya paNa niyamo saMbhava hote chate guru pAse anya niyamonA grahaNano saMbhava hote chate gurusAkSIe svIkAravA ane pratyAkhyAnanuM karaNa gurunA vinayapUrvaka e pramANe kahevAyuM ane teeguruno vinaya, vaMdanAdi rUpa che tyAM=vinayamAM vaMdana traNa prakAranA che. je pramANe bhASya che. "guruvaMdana ahIM traNa prakAranAM che. te 1. pheTAvaMdana, 2. kSobhavaMdana, 3. dvAdazAvarta vaMdana. mastakanA namanAdimAM prathama chepheTAvaMdana che. vaLI be khamAsamaNamAM bIjuM che=kSobhanaMdana che. vaLI trIjuM chaMdaNa dugamAM chekadvAdazAvarta vaMdana che. tyAM=traNa vaMdanamAM, mitha=paraspara, prathama sakalasaMghamAM che=paraspara pheTAvaMdana sakalasaMghamAM che. vaLI bIjuM darzanIya che. vaLI trIjuM padamAM rahelAone che." (guruvaMdanabhASya gAthA-1, 4) ane jenI sAthe pratikramaNa mAMDalImAM karAyuM na hoya te sAdhune vidhipUrvaka bRhadavaMdana ApavuM joIe ane tenI vidhi A pramANe bhASyamAM che. iriyAvahi, kusumiNano kAussagga, caityavaMdana, pUtivaMdana, Alocana, vaMdana, sAmaNa, vaMdana, saMvara=paccakhANa, cAra kSobha, be svAdhyAya." nA. iriyAvahi, caityavaMdana, purivaMdana, carimavaMdana, Alocana, vaMdana, sAmaNa, cAra kSobha, divasano kAussagga, be svAdhyAya." pArA (guruvaMdanabhASa-38, 39) A baMne gAthAnI vyAkhyA - prathama IryApathikInuM pratikramaNa kare. tyArapachI kusumiNa ItyAdi so(100) ucchavAsamAna kAussagna kare. vaLI kusvapananI prAptimAM ekaso ATha(108) ucchavAsamAna kAussagna kare. tyArapachI caityavaMdanA, tyArapachI "putti =mukhavastrikA khamAsamaNApUrvaka pratilekhanA kare. tyArapachI vaMdanadraya ane Alocana kare. pharI vaMdanadraya kare ane kSamaNakane sAdhune, pharI vaMdanadvaya kare. pachI paccakhANa grahaNa kare ane cAra kSobha=bhagavad ItyAdi bhagavAna ItyAdi cAra kSamAzramaNane vaMdana kare. tyArapachI sajajhAya saMdisAhu sajajhAya karuM' e pramANe be khamAsamaNa ApIne svAdhyAya karavo joIe. e pramANe savAranI vaMdanavidhi che. prathama IryApathikI pratikramaNa kare. tyArapachI caityavaMdanA kare. khamAsamaNapUrvaka mukhavastrikAnuM pratilekhana kare, be vaMdana kare=be vAMdaNAM Ape ane divasacarima e pramANe sAMjanuM paccakakhANa grahaNa kare. tyArapachI be vAMdaNAM Ape ane Alocana kare ane be vAMdaNAM Ape ane kSamaNakad=sAdhune bhagavAnaha-ityAdi 4 kSobhavaMdana kare. tyArapachI devasie pAyacchiA e pramANe kAyotsarga kare. tyArapachI pUrvanI jema be khamAsamaNApUrvaka svAdhyAya kare. A prakAre saMdhyAkALanA vaMdananI vidhi che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | bloka-1ra pa9 ane ahIM dvAdazAvarta vaMdanamAM 198 saMkhyAsthAto jANavAM. ane tene "yathA'thI batAve che. "muhapatti, deha ane vasatImAM pratyekanAM 25 hoya che=muhapattinAM 25 sthAna, dehanAM-25 sthAna ane AvazyakanAM 25 sthAna hoya che. cha sthAna, cha guruvacano, cha guNo jJAtavya che." III "ane adhikArI pAMca che ane Itara pAMca ja anadhikArI pAMca ja che. pAMca AharaNA che=pAMca daSTAMta che. eka avagraha che. pAMca abhidhAna=nAma che. pAMca pratiSedha che." rA. "AzAtanA tetrIsa(33) che. doSa batrIsa(32) che. kAraNa ATha(8) che. cha doSo che. vaMdanamAM 198 sthAno hoya che." lia (pravacanasAroddhAra gAthA-93thI 95) A gAthAnuM vivaraNa "thA'thI kare che A gAthAnAM dareka sthAno kramasara batAve che. "daSTipaDilehaNA eka, traNa AMtarAthI traNa prasphoTaka=6 prasphoTaka, akhoDA-nava, pakhoDA-nava, muhapattinAM paccIza(25) sthAno che." IIII. "pradakSiNAnA kramathI traNa-traNa, be bAhumAM, eka mastakamAM, eka mukhamAM ane eka hRdayamAM, pIThamAM cAra ane cha pagamAM ema dehanI paccIsa paDilehaNA che." rAA (pravacanasAroddhAra-97) ane A dehapratilekhanA=uddharaNamAM ApelI 25 pratilekhanA puruSane AzrayIne jANavI. vaLI, strIone gopya avayavonA gopana mATe be hAtha, mukha, be paganA pratyekanI traNa-traNa pramArjanA che. e pramANe 15 ja thAya che=strIone dehanI pramArjatA 15 ja thAya che. e pramANe pravacanasAroddhAranI vRttimAM che. ane mukha ane kAyamI pratilekhanAomAM manane sthira karavA mATe ja ciMtana karavuM joIe. "sUtra-artha-tattvadRSTi, darzanamohatrika, rAgatrika, devAditattvatrika, tathA adevAditattvatrika, jJAnAditrika, tat virAdhanA, traNa gupti, daMDatrika A muhapattinA paDilehaNAdinA kramathI citavana-karavAM joIe. hAsya-rati ane arati, bhayazoka-durgacchA varjavI joIe. bhujayugalane joto mastakamAM aprazasta lezyAtrika gAravatrika vadanamAM, hadayamAM zalyatrikane, pIThamAM kaSAya cAra be pagamAM cha jIvano vadha, kAyAnA avalokanamAM paNa A jANavuM. jo ke paDilehaNAno hetu jIvarakSaNa ane jinanI AjJA che. topaNa mana rUpI mAMkaDanA niyaMtraNa mATe A=upara batAvela bola. muni bole che." "ti' uddharaNanI samApti arthe che. AvazyakatAM 25 sthAno batAve che. "be avanamana, yathAjAta, kRtikarma, bAra Avarta, cAra mastaka ane traNa gupta, be praveza, eka niSkramaNa" (Avazyakaniryukti 1202) be avanamana che. "IcchAmi khamAsamaNo vaMdiuM jAvaNijjAe lisIriAe e pramANe kahIne gurunI icchAnA anujJApana mATe prathama avAmana che. jyAre vaLI kRta AvartavALo siddhAMta IcchAmi' ItyAdi sUtrane kahIne pharI icchAnA anujJApana mATe=gurunI icchAnA anujJApana mATe ja kahe che tyAre bIjuM avanamana che. ane yathAjAta-jAta=janma, te=janma, be prakArano che. prasava ane pravajyAgrahaNa. tyAM prasavakALamAM racita karasaMpuTavALo jIva utpanna thAya che ane pravrajyAkALamAM grahaNa karAyela Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra / zloka-12 rajoharaNa-mukhavastrikAvALo janme che. AthI ja rajoharaNAdi pAMcane zAstramAM yathAjAtapaNuM kahevAyuM che ane te pramANe teno pATha che. "pAMca yathAjAta che. 1. colapaTTo, 2. rajoharaNa, 3. uSNIkhobhia, 4. nizritayugala=UnanuM ane sutarAu be kapaDAM (AjakAla oghA para vITAtuM sutarAu nisethiyuM ane UnanuM oghAriyuM) ane pa. muhapatti." ILA yathAkAta che Ane te yathAjAta tevA prakArano thayelo ja vaMdana kare che, ethI vaMdana paNa yathAkAta che. ane bAra Avarta-gurucaraNamAM vyasta che hasta ane mastakanI sthApanA rUpa kAyaceSTA vizeSa jemAM te dvAdazAvarta ane ahIM dvAdazAvarta vaMdanamAM vAMdaNAmAM, prathama praviSTane "ahokAyaM' ItyAdi sUtranA uccAraNagarbha cha Avarte che. vaLI, niSkramaNa karIne praviSTane paNa te ja cha Avarta che. ethI 12 Avarta che. cAra mastaka che jemAM te catuzira. kaI rIte cAra mastakonuM namana che ? te spaSTa kare che. prathama pravezamAM kSamaNAkAlamAM ziSya-AcAryanuM namatuM zirodvaya che arthAt ziSya AcAryane namaskAra kare che ane AcArya paNa mastaka namAvIne namana kare che. niSkramaNa karIne pharI pravezamAMkabIjA vAMdaNAnA pravezamAM, zirodvaya che. ethI cAra ziranamana che. traNa gupta - mana-vacana-kAyAnA karma vaDe gupta=vaMdanakAlamAM mana-vacana-kAyAne sthira karIne vaMdana karAya che. tethI traNa gupti che ane prathama anujJApana karIne praveza che. bIjo vaLI nIkaLIne praveza che e rIte be praveza che jemAM, tevuM vaMdana te dvipravezavALuM vaMdana che. eka niSkramaNa - AvazyakIthI nIkaLatAne jemAM eka niSkramaNa che te eka niSkramaNa=gurunA avagrahamAMthI nIkaLatAne jemAM eka niSkramaNa che te eka niSkramaNa, ane cha sthAna ziSyanAM che. "ane 1. icchA, 2. anujJApanA, 3. avyAbAha, 4. yAtrA, 5. yApanA ane 6. aparAdhanI sAmaNA paNa cha sthAna vaMdana denArane hoya che." III (Avazyakaniryukti-1218, guruvaMdanabhASya-33) guruvacana paNa cha ja che. "1. chaMdathI=IcchAthI, 2. anujAnAmi, 3. te pramANe ja, 4. tane paNa varte che, 5. e rIte, 6. huM paNa tane khamAvuM . vaMdanayogya gurunA cha AlAvA che." IInA (Avazyakaniryukti-1224, guruvaMdanabhASa-24, pravacanasArodvAra-101) A baMne paNa=vaMdanayogya gurunA AlAvA-6 ane ziSyanAM sthAno- e baMne paNa, yathAsthAna sUtra vyAkhyAmAM batAvAze. vaLI A guNo che=vaMdanathI thatA A guNo che. "1. vinayano upacAra, 2. mAnanI bhejanA, 3. gurujananI pUjA, 4. tIrthaMkaranI AjJA, 5. zratadharmanI ArAdhanA, 6. akriyA." I1i (Avazyakaniryukti-1229, pravacanasAroddhAra-100, vicArasAra-718) cha guNo spaSTa kare che. vinaya ja upacAra che=bhakti vizeSa che tenAthI=vijayarUpa bhaktithI, mAnanuM bhaMjana che=ahaMkAranuM bhaMjana che. gurujatanI pUjatA che. ane tIrthakaronI AjJA che. zratadharmanI ArAdhanA che. akriyA che=yoganirodhane anukULa prakriyA che=sarva kriyAnA vigamatathI zIgha mokSa vaMdanathI thAya che. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-kara vaMdhajIvo vaMdanayogya che. te vaMghajIvo batAve che. AcArya, upAdhyAya, pravRtti, sthavira te pramANe ja rAtvika AmAM-AcAryadimAM, nirjarA mATe kRtikarma karavuM joIe." ane AcAryAdinuM svarUpa A che. "pAMca prakAranA AcArane AcaratA=jJAnAcArAdi pAMca AcArone samyapha rIte sevatA, tathA prakAzana karatA yogya jIvone pAMca AcAronuM svarUpa batAvatA ane AcArane batAvatA=kriyA dvArA pragaTa karatA (mumukSuo vaDe sevAya che.) te kAraNathI AcArya kahevAya che." II1aaaa (Avazyakaniryukti gA. 994) "jina vaDe kahevAyelI dvAdazAMgI budho vaDe svAdhyAya kahevAya che kAraNathI teno-dvAdazAMgIno, upadeza Ape che te kAraNathI upAdhyAya kahevAya che." rA (Avazyakaniryukti gA. 997) "tapa-saMyama yogomAM je yogya che=je-je kriyA mATe yogya che tyAMete kriyAmAM, tene pravartAve che ane azubhanuM nivartana kare che. gaNanI ciMtA karanAra pravRtti che=pravartaka che." Iran (saMbodhaprakaraNa gA. 191 (701)) sthira karaNathI vaLI sthavira che. vyApAra rUpa arthomAM je jyAM sIdAya che ane jemAM saMtabalavALo che=zaktivALo che tene pravRtti=pravartaka sthira kare che." jA (saMbodhaprakaraNa gA. 189 (999) gaNAvacchedaka paNa ahIM vaMdananA viSayamAM anupAta hovA chatAM paNa=grahaNa nahi karAyelA hovA chatAM paNa sAhacaryathI AmAM=vaMdananA viSayamAM jANavo=vaMdanane yogya jANavo. ane te batAve che. uddhAvaNA, pradhAvanA, kSetranI avadhinI mArgaNAmAM, aviSAdAdikakheda vagaranA, sUtra-artha tadubhayane jANanAra AvA prakAranA gaNAvacchedaka hoya che." - A pAMca paNasupara batAvela AcAryAdi pAMca paNa cUta paryAyavALA paNa vaMdanIya che. vaLI ratnAdhika paryAya jayeSTha ja che. vaLI cUNimAM anya mata A pramANe paNa che. je "kathA'thI batAve che. "vaLI anya kahe che - anya paNa je tevA prakAranA ratnAdhika che te vaMdana karavA yogya che. rAtvika eTale jJAnadarzana-cAritranA sAdhanomAM atyaMta pravarte che." (AvazyakacUNi) avadha=niSkAraNamAM vaMdana ayogya, "kathA'thI batAve che. "pAsatthA, avasatta, kuzIla te pramANe saMsara ane yathAchaMda A jinamatamAM avaMdanIya hoya." (saMbodha pra. guvadhi 8 pravacanasAroddhAra-103) tyAM=pAsatyAdi pAMcamAM, jJAnAdinI pAse rahe che arthAt jJAnAdinAM sAdhano pAse rAkhe che, paraMtu jJAnAdi pariNati AtmAmAM pragaTa karatA nathI e pAsatthA che athavA mithyAtva Adi baMdhanA hetuo pAzo che teomAM rahe che e pAsasthA. "te pAsatthA be prakAranA che. sarva pAsatthA ane deza pAsasthA jJAtavya hoya che. sarvamAM=jJAna-darzana-cAritranI pAse rahe che te pAsasthA=jJAna-darzana-cAritra pariNamana pamADatA nathI te sarva pAsA che." 1] ane dezamAM pAsatthA zayyAtara piMDa, abhihaDa piMDa abhyAhata piDa, rAjapiMDa, nitya ane agrapiMDa niSkAraNamAM bhogave che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ura dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | oka-kkara "kulanizrAmAM vicare che. sthApanAkulomAM akAraNe praveze che. saMkhaDI-paloyaNAmAM jAya che te pramANe saMstava kare che." (saMbodha pra. guvadhi-9-11) sIdAyelA=kriyAnuM zaithilya hovAthI mokSamArgamAM zrAMtanI jema avasanna che. "ane avasA be prakAranA che. sarva avasala ane deza avasanna tyAM=be prakAranA avasallamAM, sarvamAM Rtubaddha kALamAM comAsA sivAyanA kALamAM, pIDaphlaga sthApita bhojI jANavo." III "AvazyakamAM, svAdhyAyamAM, paDilehaNamAM, dhyAnamAM, bhikSAmAM bhaktArthamAM=bhojana mAMDalImAM Agamana-nirgamanamAM sthAnamAM niSIdanamAM=besavAmAM, tam vartanamAM sUvAmAM A badhAmAM deza pAsatthA che AvazyakAdi sthAnone karatA nathI. athavA vihINamahiAI=hIna-adhika kare che. guruvacana balathI kare che te prakArano A avasanna kahevAyo che. Jra-3mA" (saMbodha pra. gurvAdhikAra 12-4, pravacanasAroddhAra 106-8) kutsita=jJAnAdi traNano virAdhaka, zIla-svabhAva, che jene te kuzIla. kuzIlanuM svarUpa "kathA'thI batAve che. "kAla-vinayAdithI rahita jJAna kuzIla che=jJAnAcAranA kAla-vijayAdi guNothI rahita jJAnakuzIla che. ane darzanamAM A=kuzIla nistaMkita AdithI rahita che=darzanAcAranA ni:zaMkitAdi guNothI rahita che. cAritra kuzIla A che. kautukakarmavALo, bhUtikarmavALo prastAprazna AjIvI, nimitta AjIvI, kalkakurakAdi lakSaNa vidyAmaMtrAdi upara upajIve che." (saMbodha pra. gurvadhi. 1pa-16, pravacanasAroddhAra 111) saMgni, asaMgni ane saMsargathI Ara=prApta tabhAvane saMsajana karato saMsakta che=saMvignanA saMsargathI saMvigna bane che ane asaMvignanA saMsargathI asaMvigna bane tevo sAdhu saMsakta che. saMsaktanuM svarUpa "kathA'thI batAve che. "pAsatyAdimAM ane saMvignomAM jyAM maLe che tyAM tevA prakArano thAya che. arthAt saMvignamAM maLe tyAre priyadharmavALo ane pAsatyAdimAM maLe tyAre Itara=apriya dharmavALo thAya che." III =saMsakta, be prakArano jItarAga-dveSa-mohavALo jina vaDe kahevAyo che. ane eka eka saMsakta saMkliSTa kahevAyo che. ane anya asaMkliSTa kahevAyo che." arAi (pravacanasAroddhAra 118-120) yathA kathaMci-guru ane AgamanA nirapekSapaNAthI sarva kAryomAM chaMda=abhiprAya che jene te yathAchaMda che. "yathAchaMdane "thA'thI batAve che. usUtra, anupadiSTa, svachaMda, vikalpita, anupAti, paratattimAM pravarte che te kAraNathI A yathAvRMda che." (pravacanasAroddhAra 122) usUtra=usUtra bhASaNa kare che. anupadiSTa=bhagavAne kaheluM na hoya tevuM bole che. svachaMda vikalpita bole che-potAnI matithI bole che. anupAti bole che=Agamane anusAra na hoya tevuM bole che ane para prayojanamAM pravarte cheHgrahasthanA kAryamAM pravarte che te kAraNathI A yathAchaMda che. 1II Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-2 63 - "pAsatyAdine vaMdana karanArane kIti nathI, nirjarA nathI e rIte ja kAyakleza kare ane karmabaMdhane prApta kare che." (Avazyakalithukti 1188) vadhAre zuM kahevuM? teonI sAthe saMsarga karatA=pAsatkAdi sAthe sahavAsa karatA guNavAna sAdhu paNa avaMdanIya che. je kAraNathI kahevAyuM che. azucinA sthAnamAM paDelI caMpakanI mAlA mastakamAM dhAraNa karAtI nathI. pAsatyAdi sthAnomAM vartatA te prakAre= caMpakamAlAnA prakArathI, apUjya che." II1TI "pakkamekulamAM vartato=cAMDAlAdinA kuLamAM vartato, zakunipAra paNa=vidyAno pAragAmI paNa, gahita thAya che. A rIte kuzIlonI madhyamAM vasatA suvihito gahita che=nIMdanIya che." rAA (Avazyakatikti 1111-1112) ti' uddharaNanI samApti arthe che. jJAtAni=daSTAMto batAve. dravya-bhAvamAM vaMdana, rajoharaNa, Avarta, namana vinaya, A pAMcathI zItala-kSullaka-kRSNa-sevakadraya, pAlaka udAharaNa che." tyAM vaMdanamAM guNa stutimAM, zItalAcArya daata che. dravyacittimAM=rajoharaNa dhAraNamAM, bhAvacittimAM jJAnAditrayamAM kSullakAcAryakathA che. AvartAdi kRtikarmamAM kRSNadagaMta che. ziromana pUjAmAM sevakadvaya daSTAMta che. vinayakarmamAM zAMba ane pAlaka dRSTAMta che. vaLI, kathAnakano vistAra graMthAttarathI jANavo. eka avagraha guruno avagraha sADA traNa hAtha pramANa sUtra vyAkhyAmAM vasyANa lakSaNavALo che. nAmo pAMca che dvAdazAvarta vaMdananAM pAMca nAmo che. vaMdana=vaMdanakarma, ciI=citikarma, kRtikarma, pUjAkarma, vinayakarma, vaMdanakanAM A pAMca nAmo che." I1 (pravacanasAroddhAra 127). A pUrvamAM kahevAyelAM zItalAdi daSTAMtomAM bhAvita arthavALAM che=vaMdananAM pAMca nAmo che. te pUrvamAM zItalAdi pAMca daSTAMto ApyAM. emAM bhAvita arthavALAM che. vaMdanakanA A pAMca niSedho-niSedhasthAno che. "vyAkSipta, parAmukha, pramatta=guru vyAkSipta hoya, parAkSukha hoya, pramatta hoya tyAre kyAreya vaMdana karavuM joIe nahi ane AhAra karatA hoya athavA jo vihAra karatA hoya tyAre vaMdana karavuM joIe nahi." II1II (Avazyakaniryukti 1198, pravacanasAroddhAra 124) vyAkSipta anuyoga pratilekhanAdirUpa anyatra karmamAM apAyelA manavALA che. pramatta nidrAdi vaDe che. zeSa vyakta che. ane AzAtanA 33(tetrIza) sUtranI sAthe vyAkhyAna karAze. doSo 32 che. "anAdata, stabdha, paviddha, paripiMDita, Tolagati, aMkuza tathA kacchabhariMgita, matsya udghata, manathI pradaSTa ane vedikAbaddha, bhayathI ja, bhajamAna, maitrI-gaurava kAraNane AzrayIne karAtuM vaMdana, svaica, pratyIka vaMdana, kuSTa vaMdana, tarjana karatuM vaMdana, zaTha vaMdana, hIlita vaMdana, viparItakuMcita vaMdana, daSTa-adaSTa vaMdana ane zRMga vaMdana, karamocana vaMdana, azliSTa-anAzliSTa vaMdana, dhUna vaMdana, uttaracUlika, mUka vaMdana, DhaDhara vaMdana, cuDalika vaMdana, apazcima vaMdana abhadramukha Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-62 vaMdana 32 doSothI parizuddha kRtikarma karavuM joIe." (1-5) (Avazyakaniryukti 1221-5, pravacanasAro. 150-154) AnI vyAkhyA=uddharaNanA batrIsa(32) doSonI vyAkhyA (1) anAdata=saMbhrama rahita vaMdana=nirAdara vaMdana e prakArano artha che..(taddoSathI duSTa che=anAdaMta doSathI duSTa che ema sarvatra yojana karavuM.) (2) stabdha-madaaSTathI vazIkRtanuM vaMdana stabdha che. deha ane mananA stabdhapaNAthI cartubhaMgI che. (3) praviddha-vaMdana ApatAM ja palAyana thAya=matthaeNa vaMdAmi ityAdi kare ke tarata ja anyatra jAya te praviddha vaMdana che. (4) paripiMDita-ghaNA badhAne eka sAthe vaMdana. athavA kukSinI uparamAM hAthane sthApana karIne paripiMDita karacaraNavALAnuM avyakta sUtroccArapUrvakanuM vaMdana paripiMDita vaMdana che. (5) Tolaganti tIDanI jema kUdakA mArI-kUdakA mArIne visaMsthula vaMdana. (6) aMkuza-aMkuzathI gajanI jema upakaraNa, colapaTTaka, vastrAdi viSayamAM, hastanA viSayamAM avajJAthI samAkarSaNa karIne=kheMcIne Urdhvasthita=UbhA rahelA evA AcAryane, athavA zayita=sUtelA evA AcAryane athavA prayojanAMtaramAM vyagra evA AcAryane vaMdana mATe AsanamAM besADavA e aMkuzadoSa che. =ije kAraNathI, pUjyo kyAreya paNa AkarSaNane yogya nathI. nuM=AkarSaNa avinayapaNuM che. athavA rajoharaNane aMkuzanI jema karadvayathI grahaNa karIne vaMdana aMkuzadoSa che athavA aMkuzathI AkrAMta hAthInI jema ziranamanaunnamana karanArAnuM vaMdana aMkuzadoSavALuM che. (7) kacchapariMgita-Urdhvasthitane 'tettIsaLavarA' ityAdi sUtrane uccAratAnuM athavA beThelAnuM 'ahokAyaM kAya' ityAdi sUtrane uccAratAnuM agrathI abhimukha ane pazcAtthI abhimukha karatAnuM=Amatema jotAnuM vaMdana (8) matsyaurta :- pAMNImAM mAchalAnI jema Ubho thato ke besato, urtana kare che=DUbakI mAre che jemAM te, matsyaurta doSa che=vaMdana karatI vakhate ekadama Ubho thAya ke ekadama bese te matsyaurta doSa che. athavA ekane vaMdana karIne bIjA sAdhune zIghra, bIjI bAjuthI recaka AvartanathI matsyanI jema parAvartamAnanuM vaMdana matsyaurtana vaMdana che=tvarAthI eka sAdhune vaMdana karIne tarata bIjI bAju bIjA sAdhune vaMdana kare e rIte zIghra parAvartana karanArAnuM vaMdana matsyaurtana doSavALuM che. (9) manathI praduSTa-ziSya ke tatsaMbaMdhI guru vaDe kaMIka paruSa=kaThora vacana, kahevAyeluM jyAre thAya tyAre mananuM dUSitapaNuM thavAthI matathI praduSTa che. athavA vaMdya koIka guNathI hIna che. tethI huM AvA prakAranAne paNa vaMdana ApavA mATe Arabdha che. e pramANe ciMtana karatAnuM vaMdana manathI praduSTa che. (10) vedikAbaddha-jAnu uparamAM be hAthano niveza karIne athavA nIce athavA pAchaLa=be bAjumAM athavA khoLAmAM athavA eka jAnu karadvayanA aMdaramAM karIne e pramANe pAMca vedikAthI abhibaddha=yukta, vaMdana vedikAbaddha doSavALuM che. (11) bhaya pAmato=saMghathI, kulathI, gacchathI athavA kSetrathI mane kADhI mUkavAmAM Avaze e prakAranA bhayathI vaMdana kare. te bibhyata doSa che. (12) bhajamAna-sevAmAM paDelA AcArya mAro Azraya karaze athavA mane AgaLamAM bhajana karaze=Thapako Apaze. AthI huM paNa vaMdana saMbaMdhI nihorakano niveza karuM=vaMdana saMbaMdhI kriyA karuM e buddhithI vaMdana kare. (13) maitrIthI-mArA mitra AcArya che ethI vaMdana kare. athavA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-1ra AcArya sAthe hamaNAM maitrI thAya ethI vaMdana kare. (14) gauravathI vaMdanaka-sAmAcArI kuzala huM chuM e pramANe garvathI avya paNa mane jANo e prakAre yathAvat AvartAdinI ArAdhanA karato=vidhipUrvaka vaMdana karato vaMdana kare te gaurava doSa che. (15) kAraNathI=jJAnAdi vyatirikta vastrAdinA lAbhanA hetuthI vaMdana kare te kAraNa doSa che. athavA jJAnAdi nimitta paNa lokapUjya thavuM athavA anyathI adhikatara lokapUjya thavuM e abhiprAyathI vaMdana kare athavA vaMdanaka mUlya vazIkRta evA AcArya mArI prArthanAno bhaMga karaze nahi e buddhithI vaMdana kare che kAraNa doSa che. (16) sainika-vaMdana karanArA evA mAro lAghava thaze ethI bIjAthI potAne chupAvato vaMdana kare te oNnika doSa che. A artha che A rIte zIgha vaMdana kare che je pramANe coranI jema koIka vaDe jovAyo, koIka vaDe na jovAyo. (17) pratyanIka-AhArAdi kAlamAM vaMdana kare jene kahe che. vyAkSiptamAM, parAkSukhamAM (AvazyakanivRtti 1212) ityAdi. (18) rASTa-krodhathI adhamAta=krodhathI akaLAyelA evA gurune vaMdana kare. athavA pote krodhathI vaMdana kare te duSTa doSa che. (19) tajita-avazvamAna kopa karaze nahi athavA vaMdana karAto avizeSajJapaNAne kAraNe mArA upara prasAda karaze nahi e pramANe nirbharlsanA karato vaMdana kare athavA bahujanamAM mane vaMdana apAvato raheze. ekAkI evA tamAruM mArA vaDe jaNAze tyAre huM kahIza e buddhithI tarjanI AMgaLI vaDe athavA mastakathI tarjana karato vaMdana kare. (20) zAkyathI vizraSNa mATegurunA vizvAsa mATe vaMdana kare. athavA glAnAdi vyapadeza karIe=huM glAsa chuM ItyAdi vyapadeza karIne samyapha vaMdana kare nahi. (21) hIlita-he gaNi ! he vAcaka ! tamane vaMdana karavA vaDe zuM? ItyAdi kathana dvArA avajJA karato vaMdana kare. (22) viparItakuMcita=ardhavaMdita ja dezAdi kathAne kare. (23) dAdaSTa-aMdhakAramAM rahela koIka vastuthI aMtarita ja bese. vaLI daSTa vaMdana kare=aMdhakAramAM rahelo hovAthI ane koIka vastunI aMtarita rahelo hovAthI adaSTa che ane sanmukha hovAthI daSTa che e rIte vaMdana kare te dAdaSTa vaMdanano doSa che. (24) zRMga="ahokAyaM kAya" ItyAdi Avartane uccAraNa karato lalATanA madhyadezane nahi sparza karato mastakanA DAbA ane jamaNA zRMgane sparza karato vaMdana kare te zRMga doSa che. (25) kara-karanI jema rAjAne ApavA yogya bhAga rUpe karavI jema, ahapraNItane vaMdana rUpa kara avazya Apavo joIe e buddhithI vaMdana kare te kara doSa' che. (26) mocana-laukika karathI ame mUkAyA=saMsAramAM sAdhupaNuM lIdhuM mATe laukika karathI ame mUkAyA, vaMdananA karathI ame mUkAyA nathI evI buddhithI vaMdana kare te mocana doSa che. (27) AzliSTaanAzliSTa - AmAM=AzliSTa-anAzliSTa doSamAM, caturbhagI che. ane te caturbhagI 'ahokAyaM kAya' e prakAranA AvartakAlamAM thAya che. 1. rajoharaNano ane mastakano be hAthathI AleSa 2. be hAthathI rajoharaNano AzleSa ane mastakano AzleSa nahi. 3. be hAthathI mastakano AzleSa ane rajoharaNano AzleSa nahi. 4. be hAthathI rajoharaNano AzleSa nahi, vaLI mastakano AzleSa nahi. AmAM=cAra bhAMgAmAM prathama zuddha che, zeSa azuddha che. (28) jUna-vyaMjana abhilApatA Avazyaka vaDe aparipUrNa vaMdana kare te cUta doSa che. (29) uttaracUDa=vaMdana ApIne moTA zabdathI Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uka dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-kkara "mastakathI vaMduM chuM e pramANe kathana te uttaracUDa doSa che. (30) mUka-AlApone anuccAra karato vaMdana kare te mUka doSa che. (31) DhaDhara-moTA zabdothI uccAraNa karato vaMdana kare te DhaDhara doSa che. (32) cUDalI-cUDalI=uzka=uMbADiyuM che. je pramANe uMbADiyuM cheDAthI grahaNa karAya che te pramANe rajoharaNane cheDAthI grahaNa karIne vaMdana kare. athavA dIrgha hAtha prasArIne huM vaMdana karuM chuM e pramANe bolato vaMdana kare athavA hAthane bhamAvIne huM badhAne vaMdana karuM chuM e pramANe bolIne vaMdana kare te cUDalI doSa che. kRtikarmane paNa karato kRtikarmathI nirjarAbhAgI thato nathI. koNa thato nathI? tethI kahe che. batrIsamAMthI=batrIsa doSomAMthI, anyatara sthAnanI virAdhanA karato sAdhu nirjarAbhAgI thato nathI." 1] batrIsa doSa parizuddha kRtikarma gurune je kare che te zIdhra nirvANane pAme che athavA rimANavAsane pAme che=vaimAnika devalokane pAme che." "rA (Avazyakaniryukti-1205, 1207) (guNasaMpanna gurunA guNonA smaraNapUrvaka teone vaMdana karIne huM mArAmAM tevA guNo niSpanna karuM tevA pariNAmavALA mahAtmA vaMdananI ucitavidhi zAstrathI jANIne ane temAM AvatA batrIsadoSonA paramArthane jANIne batrIsa doSonA parihArapUrvaka guNavAna gurunA guNanA smaraNapUrvaka kRtikarma kare che. tyAre bhAvasAdhune abhimukha vadhatA jatA bahumAnane anurUpa nirjarAnI prApti dvArA te mahAtmA alpakALamAM mokSane prApta kare che ane te vaMdananI kriyA uttarottara guNavRddhi dvArA nirvANanA kAraNabhUta prakarSavALI na bane to te mahAtmA avazya te vaMdananI kriyAnA baLathI vaimAnika devalokane prApta kare che.) kAraNo - kAraNo=vaMdana karavAmAM ATha kAraNo che. 1. pratikramaNamAM, 2. sakjhAyamAM, 3. kAussagnamAM, 4. varAhamAM=aparAdhamAM, 5. prApUrNakamAM, 6. AlocanAmAM, 7. saMvaraNamAM paccakhANa grahaNamAM, 8. uttamArthamAM aMta samaye karAtI anazananI kriyAmAM, vaMdana karAya che." (Avazyakatiryukti-1200) sarva paNa anuSThAna prathama sAdhune uddezIne sUtramAM kahevAyAM che. zrAvakane vaLI yathAyogya Ayojana karavuM. arthAt vaMdananAM jeTalAM kAraNo zrAvakamAM ghaTatAM hoya teTalAM kAraNo zrAvakamAM yojana karavAM, ethI sAdhunA vaMdanadAnamAM ATha kAraNo che tyAM, 1. pratikramaNamAM cAra vaMdana be-be rUpa thAya-cAra vakhata vAMdaNAM be-be vakhata apAya che. ane te=pratikramaNakALamAM je ATha vAMdaNAM apAya che te, sAmAnyathI eka ja che-pratikramaNanA kAraNe te vaMdana apAya che mATe eka che. 2. svAdhyAyamAM-vAcanAdi viSayamAM, traNa vaMdana karAya che. prathama vaMdana karIne svAdhyAyanuM prasthApana kare= svAdhyAyano prAraMbha kare. prasthApita karAye chate pravedita aMtanuM bIjuM vaMdana kare. pAchaLathI uThisamudiThanuM adhyayana kare. uddeza-samuddeza vaMdanAno ahIM A rIte teno bhAva che. tethI jyAre cAra bhAga avazeSa porisI hoya tyAre pAtro paDilehaNa kare. jo paDilehaNanI kAmanA na hoya to vaMdana kare=gocarI vAparavI na hoya tethI pAtronuM paDilehaNa karavuM na hoya to vaMdana kare. have pratilekhana Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 6 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra karavAnI kAmanAvALo hoya=pAtronuM paDilehaNa karavAnI kAmanAvALo hoya to vaMdana karyA vagara pAtrAnuM paDilehaNa kare. paDilehaNa karIne pAchaLathI bole kALaveLAmAM vaMdIne huM pratikramaNa karIza. A rIte trIjuM vaMdana che= svAdhyAyamAM trIjuM vaMdana che. A traNe paNa svAdhyAyamAM karAtAM traNeya paNa vaMdano, sAmAnyathI svAdhyAya viSayaka hovAthI eka ja che. A rIte pUrvAdanamAM sAta=pratikramaNanAM cAra ane svAdhyAyanAM traNa ema sAta vaMdana aparAtamAM paNa=cothA pahoramAM paNa sAta ja thAya che, kema ke anujJA vaMdanonuM=uddeza-samuddeza pachI anujJAnAM vaMdanonuM, svAdhyAyanAM vaMdanomAM ja aMtarbhAva che. A dhruva kRtika=vaMdananI kriyAo, abhaktArthane cauda thAya che. vaLI Itarane=bhaktArthane=AhAra karanAra sAdhune, pratyAkhyAnanA vaMdanathI adhika vaMdana thAya che. je kAraNathI kahevAyuM che - pratikramaNamAM cAra kRtikarma thAya che. svAdhyAyamAM traNa thAya che. pUrvAhna-aparATsamAM kRtikarma cauda thAya che-pratikramaNanAM cAra, svAdhyAyanAM traNa ema sAta vaMdana pUrvAhnamAM ane sAta vaMdana aparAstramAM thAya che." (Avazyakaniryukti-1201) ethI prasaMgathI saryuM. 3. ane kAyotsargamAM=vikRtinI anujJArUpa kAyotsargamAM je vikRtinA paribhoga mATe AcAmya visarjana mATe karAya che te kAyotsarganuM vaMdana che. 4. aparAdhamAM=guruvinaya baMdhanarUpa aparAdhamAM, je kAraNathI temane=gurune vaMdana karIne kSamAyAcanA karAya che te aparAdha vaMdana che. pAkSika vaMdano aparAdhamAM aMtarbhAva pAme che. 5. prApUrNaka-jyeSTha Ave chate vaMdana karAya che. ane ahIM=prApUrNakanA vaMdatamAM A vidhi che. "sAMbhogika atyasAMbhogika asAMbhogika be prakAranA prApUrNaka hoya che. AcAryane pUchIne sAMbhogika prAthUrNakane vaMdana karAya che." II1II vaLI Itara=asAMbhogika prApUrNaka, AcAryane vaMdana karIne saMdisApana karIne te pramANe ja AcAryane vaMdana karyA pachI moTA paryAyavALA sAdhune vaMdana kare che. jo gata mohavALA hoya to pAchaLathI vaMdana kare che athavA vaMdana karAve che=potAnAthI alpaparyAyavALA sAdhune vaMdAve che. 6. ane AlocanAmAM te pramANe vaMdana karAya che. 7. saMvaraNamAM-vAparyA pachI paccakhANa karavAmAM divasacarimarUpa paccakakhANa karavAmAM, vaMdana karAya che. athavA bhaktArthIo koIka kAraNathI abhaktArtha paccakakhANamAM vaMdana kare che te saMvaraNamAM vaMdana che. 8. ane uttamArthamAM=maraNa samayanI ArAdhanAkALamAM vaMdana karAya che te uttamArtha vaMdana che. doSo - doSo 6 che. 1. mAna, 2. avinaya, 3. khisA=pravacananI hIlanA, 4. nIcagotra, 5. abodhinI prApti, 6. bhavanI vRddhi. anamana karanArane cha doSo prApta thAya che=jeo ucitakAle vaMdana karatA nathI teone mAnakaSAyanI vRddhi thAya che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra avinayanI prApti thAya che. pravacananI hIlanA thAya che, kema ke bhagavAnanA zAsananA sAdhuo avinIta che tevuM jaNAya che. A traNe kArya vyaktarUpe dekhAya che. ane nahi namanArane nIcagotranA baMdhanI prApti thAya che. guNavAnanI AzAtanA karavAne kAraNe abodhinI prApti thAya che ane guNavAnanI hIlanA karavAne kAraNe bhavanI vRddhi thAya che. A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, ahIM=vaMdananA viSayamAM, 198 sthAno che." have sUtra batAve che. "rUchAmi .... vosirAma" ahIM ziSya guruvaMdanathI dvAdazAvarta vaMdanathI, vaMdana karavAnI IcchAvALo pUrvamAM laghuvaMdanapUrvaka be saMdazakanI pramArjanA karIne paganA vaLavAnA sthAnonuM pramArjana karIne beThelo ja mukhavastrikAne 25 vakhata karAyelo pratyupekSaNa kare che=mukhavastrikAnAM 25 sthAnonuM pratyupekSaNa kare che ane tenA vaDe-muhapatti vaDe zarIrane 25 vakhata karAyelo ja=25 vakhata pramArjanA karAyelo ja, pramArjanA karIne para vinaya vaDe atyaMta vinaya vaDe, mana-vacana-kAyAthI saMzuddha evo ziSya guru pAsethI AtmapramANa kSetrathI bahir rahelo adhijya-cApanI jema=bANa caDhAvIne tIra mAravA mATe pravRtta thayelA puruSanA bANanI jema, avatata kAyavALo=namAvelI kAyAvALo, be hAthathI gRhIta rajoharaNAdivALo vaMdana mATe udyata thayelo A rIte kahe che. 'i " AnA dvArA bahAbhiyoga parihAra karAyogurunA kahevAthI ke anyanA kahevAthI pote vaMdana karato nathI paraMtu nirjarAtanI kAmanAthI pote vaMdana karavA Icche che. e pramANe "phacchAmi' zabdathI kahevAyuM. he kSamAzramaNa ! kSamAzramaNano artha kare che. "kSam' dhAtu sahananA arthamAM che. tyAM vyAkaraNanA sUtrathI kSamA=sahana e prakArano artha che. zramaNano artha kare che. saMsAranA viSayamAM zrAMta thayelA che saMsAranA paribhramaNathI kheda pAmelA che athavA tapta thayelA che te zramaNa. vyAkaraNanA sUtrathI zramaNa zabda banela che. kSamApradhAna zramaNa kSamAzramaNa=kSamAnA pariNAmathI yukta, viSayakaSAyathI tapta thayelA saMsAranA vistAra mATe apramatta rIte prayatna karanArA evA mahAtmA te kSamAzramaNa ! temane mATe saMbodhanano prayoga che. kSamAnA grahaNathI mArdava-ArjavAdi guNo sUcita che. ane tethI kSamAdi cAra guNo upalakSita evA yati pradhAnane saMbodhana che. AnA dvArA he kSamAzramaNa ! e zabda dvArA, temanuM ja vaMdanayogyapaNuM sUcita karAyuM kSamAdi guNathI rahita anya vaMdanayogya nathI paraMtu kSamAdi guNayukta ja vaMdana yogya che ema sUcita karAyuM. zuM karavA mATe ? he kSamAzramaNa ! huM IcchuM chuM e vacana dvArA huM zuM karavA IcchuM chuM? ethI kahe che. vaMdana karavA mATe-tamane namaskAra karavA mATe icchuM chuM. sUtramAM 'vanituM' zabda pachI 'bhavanta' e zabda adhyAhAra che. zenAthI vaMdana karavA Icche chuM? ethI kahe che - thApalIkAthI ane viziSTa vaiSadhikIthI huM vaMdana karavA IcchuM chuM ema avaya che. ahIM 'vaiSadhikyA' e "vizeSya' pada che. ane 'yApanIyayA' e vizeSaNa pada che. ethI yApanikA vizeSaNathI viziSTa evI vaiSadhikIthI huM vaMdana karavA IcchuM chuM e prakArano artha thAya. vyAkaraNasUtrAnusAra vaiSelikIsUtrano artha kare che. "ni' upasargapUrvaka che' dhAtuthI viSedha zabda banelo che tethI prANAtipAtAdinI nivRtti e prakArano artha thAya. te prayojana che Ane=prANAtipAtAdinI nivRtti rUpa niSedha Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-2 prayojana che Ane evI tanu vaiSadhikI zarIranI taiSadhinI kriyA, tenA vaDe=prANAtipAtAdinI nivRttivALA zarIrathI huM vaMdana karavA icchuM ema avaya che. arthAt prANAtipAtAdi sarva doSonI nivRtti samabhAvanA upayogathI thAya che ane samabhAvano upayoga samabhAvavALA mahAtmAmAM vartatA kSamAdi bhAvo pratyenA rAgathI thAya che. tethI guNavAna gurunA kSamAdi guNo pratye rAga pravarte che. jethI mana-vacana-kAyAnI guptinI prApti thAya te rUpa prANAtipAtAdinI nivRttithI huM vaMdana karavA IcchuM chuM ema avaya che. kevA prakAranA prANAtipAtAdinI nivRttithI huM vaMdana karavA icchuM chuM ? ethI kahe che - yApalIkAthI yApanIkAmAM. "yA' dhAtu prApaNa arthamAM che. ane tenuM prerakarUpa AgamamAM "cApatIti thApanIyA' e pramANe thAya che. te pApanIkAthIzaktisamanvitapaNAthI mArAmAM je samabhAvane anukULa yatna karavAnI zakti che te zaktisamanvitapaNAthI, huM prANAtipAtAdinI nivRtti karIne tenAthI vaMdana karavAne icchuM chuM e prakArano artha prApta thAya che. tethI atyaMta upazAMtapUrvaka apramAdathI vaMdana karavA IcchuM chuM e artha phalita thAya che. A samudAya artha che atyAra sudhInA kathanano A samudAya artha che. te zramaNaguNathI yukta mahAtmA ! huM zaktisamanvita zarIravALo=guNavRddhine anukULa daDhayatna thAya evI zaktithI samanvita zarIravALo ane pratiSiddha pApakriyAvALo-traNa guptithI gupta thaIne pApakriyAno pratiSedha karyo che evo, tamane vaMdana karavAne icchuM chuM. ahIM 'chAmi ... nisIrijha' sudhInA kathanamAM vizrAmasthAna che= vAMdaNAM detI vakhate aTakavAnuM sthAna che. ane A=prathama vizrAmasthAna sudhInuM kathana IcchA nivedanarUpa prathama sthAna che=A prakAre apramAdapUrvaka huM vaMdana karavA IcchuM chuM. e rIte potAnI IcchAnA nivedanarUpa prathama sthAna che. ane ahIM prathama IcchAnivedanAsthAna batAvyuM temAM aMtaramAM=vacamAM, guru jo vyAkSepa bAdhAdi yukta che to kahe che. pratIkSasva'=rAha jo. hamaNAM vaMdana kara nahi. ane te bAdhAdi kAraNa kathAyogya hoya to guru kathana kare, anyathA kare nahi e pramANe cUNikArano mata cheH pratIkSA kara e pramANe cUNikArano mata che. vaLI vRttikArano mata trividhathI="pratIkSasva'ne badale trividhena' e pramANe kahe. matathI-vacanathI-kAyAthI pratiSiddha tuM chohamaNAM tane vaMdana karavAno niSedha che. tethI ziSya saMkSepathI vaMdana kare che=mathaeNa vaMdAmi kahe che. vyAkSepAdi rahita jo guru hoya to vaMdana karavA mATe anujJA ApavAnI IcchAvALA guru "inTena' e pramANe kahe che. "chaMdena'= abhiprAyathI=mane paNa A abhipreta che=ziSya guNavAna gurune vaMdana karIne nirjarAtI prApti kare te potAne abhipreta che te batAvavA mATe guru "chatyena' e pramANe kahe. tyArapachI ziSya avagrahAdi bahira rahelo ja A pramANe kahe che. mane anujJA Apo.' zenI ? tethI kahe che. mita evo avagraha e mitAvagraha ahIM AcAryano cAra dizAomAM AtmapramANa avagraha che. temAM te avagrahamAM, AcAryanI anujJA vagara praveza karavo kalpato nathI, jene kahe che - Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-12 "AtmapramANapramita cAra dizAmAM guruno avagraha hoya che. ananujJAtane temAM praveza karavAnI anujJA nahi apAyelAne, sadA tyAM praveza karavAne mATe kalpatuM nathI." ethI anujJApana=mane mitAvagrahamAM praveza karavAnI anujJA Apo e prakAranuM anujJApana, bIjuM sthAna che= vAMdaNAnuM bIjuM sthAna che. tyArapachI ziSya avagraha mATe anujJA mAMge che tyArapachI, guru kahe che. "huM anujJA ApuM chuM." tyArapachI-guru anujJA Ape che tyArapachI, ziSya bhUmine pramArjIne0 avagrahamAM praveza karavAnI bhUminuM pramArjana karIne, vaidhikIne karato='nizIhi' e pramANe bolato, guru avagrahamAM praveze che. 'kisIhi'no artha kare che. niSiddha sarva azubha vyApAravALo chato=guNavAna gurunA guNonA smaraNa sivAya anya sarva azubha vyApArano niSedha karAyo chato, huM praveza karuM chuM. e pramANe artha che. arthAt daDhaupayogapUrvaka lisIhi bolI praveza kare to vaMdana karanAra ziSyanuM citta kSamAzramaNanA guNo mAtramAM pratibaMdhavALuM rahe, anyatra niSiddha vyApAravAnuM thAya. tyArapachI=lisIhi karIne avagrahamAM praveza karyA pachI, saMDAsAnA pramArjanapUrvaka bese che. jethI jIvarakSAne anukULa dayALu cita akhkhalita pravarte che ane guru pAdAMtika bhUmimAM rajoharaNa sthApana karIne ane tenA madhyamAM guru caraNayugalanuM saMsthApata karIne karajoharaNanA madhyamAM mAnasika vyApAra dvArA guru caraNayugalanuM saMsthApana karIne, mukhavastrikAne DAbA karNathI AraMbhIne DAbA hAthathI jamaNA karNa sudhI yAvat lalATane avicchinna pramArjana karIne ane vAma jAtukaDAbA pagane, traNa vakhata pramArjana karIne muhapattine DAbA DhIMcaNa para sthApana kare che. tyArapachI 'r'kAranA uccAraNanA samakAla rajoharaNane be hAtha vaDe saMsparzana karIne="ahokAyaM zabdomAM rahela 'AkAra uccAraNanA samAnakAlamAM rajoharaNane be hAtha vaDe saMsparzana karIne, "ho'kAranA uccAraNanA samakAlamAM="ahokAyaM' zabdamAM rahelA ho'kAranA uccAraNanA samakAlamAM lalATane saMsparza kare. tyArapachI 'kAkAranA uccAraNanA samakAlamAM rajoharaNane sparza karIne 'yaMkAranA uccAraNanA samakAlamAM lalATane sparze che. ane vaLI 'kA'kAranA uccAraNanA samakAlamAM rajoharaNane sparza karIne 'yakAranA uccAraNanA samakAlamAM lalATane sparza kare che. arthAt A prakAre "ahokAyaM kAya' e prakAre uccAraNa karIne gurunA caraNarUpa adho kAyane hasta dvArA sparzIne potAnA mastakane te hAthathI sparza kare che. jenAthI gurunA kSamAdi guNo pratye potAnI bhaktino pariNAma atizaya atizayatara thAya che. tyArapachI saMkAsa' e pramANe bolato mastakathI ane be hAthathI rajoharaNane sparze che. tyArapachI mastaka upara baddha aMjalivALo bole che. zuM bole che ? te spaSTa kare che - khamaNijjo be kilAmo' e prakArathI AraMbhIne "divaso vaIjhaMto' tyAM sudhI guru mukha para tiviSTa dRSTivALo bole che. have "ahokAyaM kAya' Adino artha kare che. nIcenI kAyA adhAkAya che. pAdalakSaNa che. tenA pratye=pAdalakSaNa rUpa adhaHkAya pratye kAyAthI=hasta-lalATa lakSaNa potAnA dehathI, saMsparzane Amarzane, huM karuM chuM tamArI adhikAyane mArA hAtha ane lalATarUpa kAyAthI saMsparza karuM chuM. sUtramAM karomi' e zabda adhyAhAra che. A paNa=huM mArA hasta-lalATa vaDe tamArI adhaHkAyane Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-62 71 sparza karuM chuM e paNa, mane anujJA Apo e pramANe saMbaMdha che. di=je kAraNathI, AcAryanI anujJA vagara saMsparza kartavya nathI. tyArapachI kahe che. zuM kahe che ? te batAve che. kSamaNIya=sahana karavuM joIe. me=tamArA vaDe, zuM sahana karavuM joIe ? tethI kahe che. kilAmaNAne=huM tamArI kAyAne saMsparza karuM. tenAthI thatI dehaglAni rUpa kilAmaNAne, tamArA vaDe kSamaNIya che. ane alpaphlezavALA=alpa arthAt stoka klama che jeone te alpaklAMta teone=alpa vedanAvALA evA tamone, bahu zubhathI=bahu evuM te zubha bahuzubha tenAthI=bahusukhathI, tamAro divasa pasAra thayo=divasa vyatikrAMta thayo. A prakAre vinaya arthe ziSya pRcchA kare che. arthAt guNavAna guru tattvathI vAsita mativALA hovAne kAraNe kaSAyonI vedanA ati alpa che ane alpa vedanAvALA evA teono divasa viziSTa kaSAyanA zamanane anukULa yatna thavAthI bahu sukhapUrvaka pasAra thayo e prakAranI abhilASAthI potAnI bhaktinI vRddhi arthe ziSya pRcchA kare che. ahIM=vAMdaNAmAM, divasanuM grahaNa rAtri pakSAdinuM upalakSaNa jANavuM. tethI savAramAM 'divaso vaIjhaMto'nA sthAne 'rAI vaIkaMtA' bolAya che. A rIte yojita karasaMpuTavALA gurunA prativacanane icchatA ziSya pratye guru kahe che. zuM kahe che ? te batAve che. 'tahatti'=te pramANe che. ahIM pratizravaNamAM tathAkAra che=je pramANe teM kIdhuM che. arthAt pRcchA karI che te pramANe ja che. arthAt bahu sukhapUrvaka mAro divasa pasAra thayo che te pramANe ja che; kema ke 18000 zIlAMgadhArI guru haMmezAM apramAdathI yatna karanArA hoya che tethI kaSAyonI kSINatA uttarottara thAya che. tenA kAraNe teono divasa bahu sukhapUrvaka pasAra thayelo hoya che. mATe 'tathA' te prakAranuM teonuM vacana temanA yathArtha svarUpane kahenAruM che je sAMbhaLIne ziSyane prIti vadhe che; kema ke guru mahA parAkrama karIne satata guNavRddhine pAmI rahyA che. te prakAranA temanA prAmANika vacanathI harSita thAya che. jethI gurunA guNavRddhinA anumodananA phLane prApta kare che. A rIte=pUrvamAM kahyuM e rIte, AcAryanA zarIranI vArtA puchAI. (AcAryane zarIranI vArtA pRcchA rUpa trIjuM sthAna) have tapa-niyama viSayaka vArtAne pRcchA karato ziSya kahe che. 'jattA bhe' e zabdamAM rahela 'ja' e pramANe anudAtta svarathI uccAraNa karato ziSya rajoharaNane be hAtha vaDe sparza karIne, rajoharaNa ane lalATanA aMtarAlamAM 'ttA' e svarita svarathI uccArIne udAtta svarathI 'me' e pramANe uccAraNa karato ziSya gurumukhativiSTa dRSTivALo lalATane sparze che. 'jattA bhe' zabdamAM rahela jattA=yAtrA zabdano artha kare che. yAtrA saMyama-tapa-niyamAdi rUpa kSAyika-kSAyopazamika-aupazamika bhAvarUpa che. te yAtrA tamArI vRddhi pAme che. sUtramAM 'jattA bhe' zabda pachI 'utsappati' e zabda adhyAhAra che. A prakAre yAtrA pRcchA rUpa cothuM sthAna che=vAMdaNAnuM cothuM sthAna che. atrAntaramAM=A pramANe ziSya pRcchA kare tyAre, gurunuM prativacana=uttara, A pramANe che, 'tane paNa varte che'=mane varte che, tane paNa varte che. e pramANe gurunuM prativacana che arthAt pAMca indriyanA saMvararUpa saMyama, nirjarAne anukULa evI jIvanI pariNatirUpa tapa ane AtmAno potAnA upara vizeSa niyaMtraNarUpa niyamAdi rUpa mokSamArganI yAtrA che evo ziSyane bodha hoya che. ane A yAtrA kevalIne kSAyika hoya che to anya Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-1ra mahAtmAone kSAyopathamika ke pathamikabhAva rUpa hoya che tevI smRti varte che ane te yAtrA gurune varte che te prakAre pRcchA karIne gurunI te yAtrAnI anumodanAnI pariNati ullasita karavArthe ziSya pRcchA kare che; kema ke gurumAM tevI yAtrA varte evA zubhAzayathI te pRcchA kare che ane guru paNa uttara ApatAM ziSyamAM paNa tevI yAtrA varte evA zubhAzayane icchatAM uttara Ape che. jethI saMyama-tapaniyamAdi pratye pravardhamAna bahumAnabhAva guru-ziSyane thAya che. teono te bahumAnano bhAva je pramANe prakarSa pAme te prakAre zIdhra kSAyikabhAvanI yAtrAnuM kAraNa bane che. AthI ja A rIte pRcchA karatA karatA paNa keTalAka mahAtmAo kevalajJAna pAme che. tethI saMyama-tapa-niyamAdirUpa mokSamArganI yAtrAmAM rAgathI cittane sthApana karIne te prakAre ziSya pRcchA kare che ane guru paNa te prakAre ja uttara Ape che. have niyaMtraNIya padArtha viSayanI vArtAne pRcchA karato ziSya pharI paNa kahe che=AtmAne azubhabhAvothI niyaMtrita karIne saMvRta karavo mahAtmA mATe Avazyaka che. tenA mATe je niyaMtraNIya padArtho che tenA viSayaka gurune pUchato ziSya kahe che. "javaNirja ca bhe' zabdamAM rahela 'ja' zabda anudAtta svarathI rajoharaNane sparzIne, 'va' zabda svarita svarathI rajoharaNa ane lalATanI vacamAM uccAraNa karIne "Ni' zabda udAtta svarathI uccAraNa karato ziSya be hAtha dvArA lalATane sparza kare che. vaLI prativacananI pratIkSA karato nathI; kema ke praznanuM ardha samAptapaNuM che. tyArapachI "jja' e anudAtta svarathI uccAraNa karIne be hAtha dvArA rajoharaNane sparza karato ziSya pharI ja rajoharaNalalATanI vacamAM "ca' e prakAre svarita svarathI uccAraNa karIne '' e pramANe udAta svarathI uccAraNa karato be hAtha vaDe lalATane sparza karIne prativacanane sAMbhaLato=gurunA uttarane sAMbhaLato, te pramANe ja rahe che-guruno uttara prApta thAya tyAM sudhI te pramANe ja rahe che. have 'javaNirja ca bhe'no artha kare che. javaNijjai=ane yApanIya=Idriya voIdriyanA upadamAdinA prakArathI abAdhita tamAruM zarIra varte che. arthAt tamArI pAMca Indriya ane koIdriyarUpa mana saMyamane anukULa upazama ke kSayopazamabhAva rUpe varte tevuM tamAruM zarIra che ? A prakAre parabhaktithI pRcchA karatA ziSya vaDe vinaya karAyelo thAya che. thApanApracchana pAMcamuM sthAna che= vAMdaNAnuM pAMcamuM sthAna che. * AnAthI e prApta thAya ke susAdhuo indriya ane manane niyaMtrita karIne vItarAganA vacanAnusAra sarva kriyAo karIne vItarAga thavA yatna karatA hoya che ane vivekasaMpanna ziSya abhilASa kare che ke gurunAM indriya ane mana te pramANe vartatAM haze. jethI guru bhagavaMta satata mohanI sAme laDIne svaiSTane sAdhI rahyA che ane tevuM temanuM sattva vartamAnamAM haze tevA abhilASapUrvaka gurune pRcchA kare che. ane A prakAre pRcchA karIne tevA guNavAna guru pratye potAnI bhaktinI abhivyakti kare che. jenAthI guNavAna evA gurumAM indriya ane noindriyanA upadamAdi haze tenI anumodanAno pariNAma thAya che. jethI potAnAmAM paNa tevA bhAvo prakarSavALA thAya tevuM sattva ullasita thAya che. atrAntaramAM=ziSyae gurune yAtrApucchas karyuM e prasaMgamAM, guru kahe che. e pramANe che'=mane thApanIya varte che=Indriya ane noIdriya upazamAdi prakArathI varte che. have aparAdha kSAmaNAne karato Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-62 73 ziSya rajoharaNa upara sthApana karAyelA mastakavALo Ane kahe che. zuM kahe che ? te spaSTa kare che. te kSamAzramaNa ! devasia vyatikramane huM namAvuM chuM arthAt he kSamAzramaNa ! divasamAM thayela devasika tene=vyatikramane avazvakaraNIya evA yoganI virAdhanA rUpa aparAdhane tene huM mAnuM chuM. e prakAre aparAdha kSAmaNarUpa chaThuM sthAna cheHvAMdaNAnuM chaThThaThuM sthAna che. arthAt divasa saMbaMdhI nirjarAne anukULa mana-vacana-kAyAnA yogo ucita rIte pravartAvavA joIe. te mana-vacana-kAyAnA yogo samyapha pravartAvyA na hoya to te aparAdha sthAnane huM namAvuM chuM. A prakAre aparAdhanI kSamApanArUpa vAMdaNAnuM chaThThuMThuM sthAna che. ane atrAntaramAM ziSya aparAdhanI kSamApanA kare che te prasaMgamAM guru kahe che. huM paNa khamAvuM chuM-huM paNa pramAda udbhava avidhi zikSaNAdhirUpa devasika vyatikramane khamAvuM . arthAt jema ziSyane apramAda karIne gurunI AjJA anusAra nirjarAne anukULa ucita yogomAM pramAda thayo hoya tenI kSamApanA karavI Avazyaka che tema gurue paNa ziSyane nirjarA anukULa ucita yogomAM pravartAvavA mATe zikSaNAdi ApavuM joIe arthAt saMvega utpanna thAya te prakAre ucita anuzAsana ApavuM joIe ItyAdi kRtyono vyatikrama karelo hoya tenI kSamAnI yAcanA guru kare che. jethI alpa paNa ucita kRtyono guru dvArA ke ziSya dvArA vyatikrama thayelo hoya te baMnenI zuddhi thAya che. tyArapachI ziSya praNAma karato kSamA yAcIne 'AvassiAe ItyAdithI mAMDIne jo me AIAro kao' e aMta sudhI potAnA aticAranA nivedanamAM tatpara AlocanA yogya prAyazcittasUcaka evA sUtrane ane te kSamAzramaNa ! tenuM huM pratikramaNa karuM chuM ItyAdika pratikramaNa yogya prAyazcittaabhidhAyaka sUtranetrapaDikkamAmi liMdAmi...vosirAmi sudhInA sUtrane, pharI akaraNathI abhyasthita thayelo ziSya potAne huM zodhana karIza e buddhithI avagrahathI nIkaLIne bole che=AvasliAethI mAMDIne pUrNa sUtra bole che. have 'AvassiAe' zabdano artha kare che. avazya kartavya evA caraNakaraNamAM thanArI kriyA tenAthI-te rUpa AvazyakIthI kriyAthI=Asevana dvArA hetubhUta evI AvazyakI kriyAthI, je asAdhu anuSThAna karAyuM tenAthI huM pratikramaNa karuM chuM-tenAthI huM vivartana pAmuM chuM. A pramANe sAmAnyathI asAdhu anuSThAnanuM pratikramaNa karIne vizeSathI kahe che. kSamAzramaNa saMbaMdhI devasiTI jJAnAdi AyanI zAtanA=khaMDanA, AzAtanA. tenAthI, kevI viziSTa AzAtanAthI ? ethI kahe che. tetrIza(33)mAMthI anyatara evI AzAtanAmAMthI, 33 saMkhyAnI zAtanAmAMthI acatara evI koI AzAtanAthI, upalakSaNapaNuM hovAthI=33mAMthI anyataranuM upalakSaNapaNuM hovAthI be ke traNa paNa AzAtanAthI, je kAraNathI divasamAM sarva paNa AzAtanA saMbhave che. mATe upalakSaNathI 2-3 AzAtanAnuM grahaNa che. ane te=33 AzAtanAo, A che. (1) gurunI AgaLa ziSyanuM niSkAraNa gamata vinayabhaMganuM hetupaNuM hovAthI gurunI AzAtanA che. mArgadarzanAdi kAraNe AgaLa jAya to doSa nathI. (2) gurunI be bAjumAMthI paNa gamana gurunI AzAtanA che. (3) gurunI pAchaLamAM paNa najIka gamana gurunI AzAtanA che; kema ke vizvAsa, chIMka, zleSmapAtAdi doSano saMbhava che. ane tethI jeTalA bhUmibhAgathI Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra jatAM AzAtanA na thAya teTalA bhUmibhAgathI javuM=pAchaLa te rIte javuM joIe. (4) thI (6) e rIte je rIte najIkamAM gamana AzAtanA che e rIte, AgaLa, be bAju ane pAchaLa sthAna che=UbhA rahevA rUpa sthAnamAM gurunI AzAtanA che. (3) thI (9) ane gurunI AgaLa, be bAju ke pAchaLamAM besavuM=najIkamAM besavuM, e gurunI AzAtanA che. (10) AcAryanI sAthe uccArabhUmimAM gayelA ziSyanuM AcAryathI prathama ja Acamana e AcAryanI AzAtanA che. (11) gurunA AlApanIya evA koIkane ziSya dvArA prathama AlApana e gurunI AzAtanA che. 12) AcAryanI sAthe bahAra gayela vaLI nivRta ziSyanuM pAchA Avela ziSyanuM AcAryathI prathama ja gamanAgamananuM Alocana. (13) bhikSAne lAvIne ziSya dvArA gurunI pUrve koIka ziSya AgaLa Alocana karIne pAchaLathI gurunI AgaLa Alocana kare e gurunI AzAtanA che. (14) bhikSAne lAvIne prathama koI zaikSyane batAvIne gurune batAve e gurunI AzAtanA che. (15) gurune pUchayA vagara zakyone yathAruci ghaNA bhojananuM dAna kare e gurunI AzAtanA che. (16) bhikSAne lAvIne koIka zaizyane nimaMtraNa karIne pAchaLathI gurune upanimaMtraNa kare=bhikSA vAparavA padhAro e pramANe gurune upanimaMtraNa kare e gurunI AzAtanA che. (17) ziSya vaDe bhikSAne lAvIne AcArya mATe kaMIka ApIne svayaM snigdha-madhuramanojJa AhAra-zAkAdino, varNa-gaMdha-sparza rasavALA dravyono svayaM upabhoga kare e gurunI AzAtanA che. (18) rAtrimAM te Aryo ! koNa sUtuM che ? koNa jAge che ? e pramANe guruthI puchAtA paNa jAgatA paNa ziSya vaDe apratizravaNa=koIka prayojanathI rAtre guru pUche ane jo javAba ApIza to potAne UThavuM paDaze. tethI koI uttara Ape nahi e rU5 gurunI AzAtanA che. (19) zeSanAlamAM paNa guru bole chate jyAM-tyAM rahelA ke sUtelA ziSya vaDe prativacananuM dAna e gurunI AzAtanA che. (20) bolAvAyela ziSya vaDe Asana ke zayanane choDIne najIkamAM jaIne mastaka vaDe vaMdana karIne, bolatA evA gurunuM vacana sAMbhaLavuM joIe, tene nahi karatAM te gurunI AzAtanA che. (21) guru vaDe bolAvAyelA ziSyanuM "zuM ?' e pramANenuM vacana gurunI AzAtanA che; kema ke mastaka vaDe huM vaMdana karuM chuM' e pramANe kahevuM joIe. (22) guru pratye ziSyano tuMkAra e gurunI AzAtanA che. (23) guru vaDe glAnAdi-vaiyAvaccAdi hetuthI 'A kara' e pramANe AdiSTa thayelA ziSya vaDe 'tame ja kema karatA nathI ?' ethI "tuM ALasu chuM" ema kahyuM chate tame paNa ALasu cho' e pramANe ziSyanuM tajjAta vacata tenA tulya vacana, e gurunI AzAtanA che. (24) gurunI AgaLa bahu karkaza ane UMcA svaranuM ziSya dvArA kathana e gurunI AzAtanA che. (25) guru kathAne kahe chate A pramANe A che e rIte vacamAM ziSyanuM kathana arthAt guru kahe tenA karatAM aneka prakAre ziSya kahe e gurunI AzAtanA che. (26) guru dharmakathAne kahyuM chate tame bhUlI gayA cho, A artha saMbhavato nathI e pramANe ziSyanuM vacana gurunI AzAtanA che. (27) guru dharmanuM kathana kare chate saumanasya rahita gurunA kahevAyelA vacanamAM aanumodanAnA pariNAmavALA 'tamArA vaDe suMdara kahevAyuM' e prakAranA prazaMsA rahita pariNAmavALA ziSyanuM upahatamanasapaNuM=dharma sAMbhaLavAmAM ziSyanuM avyApAravALuM manapaNuM, e gurunI AzAtanA che. (28) guru dharma kathana kare chate A bhikSAvelA che, sUtra-porisI velA che, Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-2 75 bhojanavelA che ItyAdi dvArA ziSyathI parSadAnuM bhedana e gurunI AzAtanA che. (29) guru dharmakathAne kahyuM chate huM kahIza' e prakAre ziSyathI kathAnuM chedana e gurunI AzAtanA che. (30) ane AcAryathI dharmakathA karAye chate atusthita ja parSadAmAM potAnA pATavAdine jaNAvavA mATe ziSya dvArA savizeSa dharmakathana e gurunI AzAtanA che. (31) gurunI AgaLa, UMcA AsanamAM ke samAna AsanamAM ziSyanuM besavuM e gurunI AzAtanA che. (32) gurunI zayyA-saMthArAdinuM paga vaDe ghaTTana, athavA anujJApata karyA vagara hAtha vaDe sparza karavo, bheguM karIne athavA sparzIne akSAmaNakakSamAyAcanA na karavI, e gurunI AzAtanA che. jene kahe che. ' "kAyAthI AcAryanuM saMghathyana karIne ane upadhithI paNa saMghaTana karIne potAnA vastrAdithI AcAryanuM saMghaTTana karIne mAro aparAdha kSamA karo. pharI huM A karIza nahi e pramANe bole." (dazavaikAlikasUtra, adhyayana-9 uddeza-2 gAthA-18) (33) gurunAM zayyA-saMthArAdimAM UbhA rahevuM, besavuM ane zayata e gurunI AzAtanA che. A arthanI saMvAdinI gAthAogurunI 33 AzAtanAone kahetArI gAthAo A pramANe che. uddharaNathI gAthAono bhAvArtha upara 33 AzAtanAonA varNanamAM kahyo te pramANe samajavo. thati anusArathI sAdhu anusAra, yathAsaMbhava zrAvakanI paNa AzAtanA kahevI zrAvakamAM je AzAtanA saMgata thatI hoya eTalI jANavI. have AmAM ja gurunI AzAtanAmAM ja, kaMIka vizeSathI kahe che. je kaMI kadAlaMbanane AzrayIne mithyA yukta evA potAnA vaDe kRtapaNAthI mithyAbhAva AmAM che e mithyA e pramANe "mithyA'no artha jANavo. e rIta krodhayA ItyAdi zabdomAM artha karavo. arthAt krodhabhAva AmAM che e krodha arthAt je AzAtanAmAM mithyAbhAva che, je AzAtanAmAM krodhabhAva che tevI AzAtanAonuM huM pratikramaNa karuM chuM ema avaya che. mana vaDe duSkRta manoduSkRta tenAthI=pradveSa nimitapaNAthI, e pramANe artha che. vAstuktapaNAthI asabhyaparuSAdi vacana nimittapaNAthI, kAyaduSkRtapaNAthI=najIka gamana-najIka rahevAdi nimittapaNAthI, krodhathI=krodhayuktathI, mAnathI=mAnayuktathI, mAyAthI=mAyAyuktathI, lobhathI-lobhayuktathI A prakArano bhAva che=krodhAdithI ema kahyuM eno A bhAva che. krodhAdi anugata evA potAnA vaDe je kaMI vinayabhaMgAdi rUpa AzAtanA karAI tenAthI, e rIte devasiDI AzAtanA kahevAI. have pakSa-cAturmAsa-saMvatsara kAlakRta A bhavamAM atyabhavamAM karAyelI athavA atIta ane anAgata kAlakRta je AzAtanA tenA saMgraha mATe kahe che-te sarva AzAtanAmAM mithyA duSkRta ApavA mATe kahe che. sarvakAlikI AzAtanAthI=sarvakAlamAM thanArI sarvakAlikI evI tenAthI AzAtatAthI ahIM prazna thAya ke bhaviSyakALamAM kevI rIte AzAtanAno saMbhava che ? ethI kahe che. kAle A gurune A athavA A aniSTane karanAro huM thaIza e prakAranI ciMtAthI avAgata kALanI AzAtanAno saMbhava che e rIte bhavAMtaramAM paNa temanA vadhAdinA nidAnatA karaNathI saMbhava ja che =koI sAdhune Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra guru pratye vartamAnamAM dveSa thAya ane paralokamAM A gurune vadha karanAra huM thAuM evuM nidAna kare tyAre bhaviSyakALa viSayaka bhavAMtaramAM temanI AzAtanA karavAno pariNAma thAya che. te sarva AzAtanAnI nivRtti arthe "sabakAliAe' bolAya che. (tethI je sAdhu A rIte upayogapUrvaka sUtra bolatA hoya tevA mahAtmAone "salvakAliAe" zabda dvArA traNa kALa saMbaMdhI gurunI AzAtanA na thAya tevo daDha pariNAma thAya che ane koIka rIte anAbhogathI kaMIka thayeluM hoya topaNa sUtra dvArA arthane sparzIne pariNAma karanAra mahAtmAne te prakAranI bhAvanI vizuddhi thavAthI te AzAtanAnI nivRtti thAya che.) sarva ja miththA upacAra mAtRsthAna garbhakriyAvizeSa che jemAM te sarva mithyA upacAra tenAthI je gurunI je AzAtanA thaI hoya tenI huM gaI karuM chuM ema avAya che. sarva dharmo aSTa pravacanamAtA rUpa che. athavA sAmAnyathI karaNIya vyApArarUpa che. teonuM atikramaNa=sarva dharmonuM atikramaNa arthAt laMghana arthAt virAdhana che jemAM te sarva dharmonuM atikramaNa che. AvA prakAranI AzAtanAthI je mArA vaDe aticAra=aparAdha karAyo hoya te aticAranuM he kSamAzramaNa ! tamArI sAkSIe huM pratikramaNa karuM chuM apunaHkaraNathI tivartana pAmuM chuM pharI kyAreya nahi karuM e prakAre vivartana pAmuM chuM ane duSTakarmakArI evA AtmAne=pUrvamAM varNana karyuM evI AzAtanAvALA AtmAnI huM niMdA karuM chuM. kevI rIte niMdA karuM chuM? ethI kahe che. bhavathI udvigna thayelA evA prazAMta citta vaDe huM niMdA karuM chuM ane gaha karuM chuM duSkakarmakArI evA AtmAnI tamArI sAkSIe huM gaha karuM chuM. tenI anumatinA tyAgathI=pUrvamAM batAvelA sarva aparAdhomAMthI koIpaNa aparAdha thayo hoya tevI anumodanAnA tyAgathI, duSTakarmakArI evA AtmAno huM tyAga karuM chuM. A rIte tyAM ja rahelo-gurunA avagrahamAM ja rahelo, ardha avanatakAyavALo pharI A rIte bole che. "IcchAmi khamAsamaNothI mAMDIne yAvat vosirAmi' e pramANe bole che. paraMtu A vizeSa che. avagrahathI bahiSkramaNathI rahita AvazyakIthI rahita daMDakasUtra bole che= vAMdaNAsUtra bole che. vaMdanakanI vidhivizeSane saMvAdana karanArI A gAthAo che. "AcAranuM mUla vinaya che=vinayapUrvaka sevAyelA AcAro guNavRddhinuM kAraNa hovAthI vinaya AcAranuM mULa che. ane te=vinaya, guNavAnanI pratipatti che=potAnAthI adhika guNavALA mahAtmA pratye bahumAnanI abhivyakti che ane te-guNavAnanI pratipatti vidhipUrvakanA vaMdanathI thAya che. vidhi A dvAdazAvarta vaMdanamAM che." [1] "yathAkAta thaIne bAhya saMDAsAne pramArjana karIne utkaTikA AsanamAM rahelo, paDilehaNa karyuM che muhapattinuM jeNe evo pramAjita uparano ardha deha che jene evo" |rA UThavA mATe parisaMsthApita koNIo vaDe sthita paDhakavALo, namelI kAyAvALo, yuktithI pihita pazcAIvALo je pramANe pravacananI kutsA na thAya." main "vAmaaMgulIthI muhapatti ane karayugalatalamAM rahela yukta rajoharaNavALo, yathokta doSane apanayana karIne guru sanmukha A pragaTa kahe che." III Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | bloka-2 77 IcchAmi khamAsamaNo ItyAdi yAvat lisIhiyAe sudhI "chaMdeNa' e pramANe guruvacanane sAMbhaLIne avagrahanI yAcanA mATe 'aNajANaha me miugnaha' ema bole che. huM anujJA ApuM chuM e pramANe guru vaDe bolAye chate avagraha kSetramAM praveza kare che. saMDAsAnuM pramArjana kare che. nisIhi bole che." pa-6iA. "dasIo sahita rajoharaNane pramArjana karIne bhUmimAM saMsthApana karIne mastakanA sparzathI kArya thaze tethI prathama ja." IIkA vAsa karamAM gRhIta muhapatti vaDe eka dezathI nAma karNathI mAMDIne niDAlane pramAjita karIne yAvat dakSiNa karNa sudhI avicchinna pramArjana kare che. besIne DAbA DhIMcaNa upara muhapatti mUke. rajoharaNanI madhya dasIomAM pUjyapAdanA yugalane sthApana kare." li8-9ll ja zeSa gAthA 10thI 30no artha paNa A rIte svayaM jANavo. ahIM yati ja vaMdanA~ kahevAyo. zrAvaka nahi topaNa yatinA kartAnA kathanathI zrAvaka paNa kartA jANavo; kema ke prAyaH yatikriyAnusArathI ja zrAvakakriyAnI pravRtti che. ane kRSNa-vAsudeva vaDe 18,000 yatione dvAdazAvarta vaMdana karAyuM e pramANe saMbhaLAya che mATe zrAvaka paNa vaMdanano kartA che. e rIte vaMdana karIne avagrahamAM rahelo ja ziSya aticAranA Alocanane karavAnI IcchAvALo, kaMIka namAvelI kAyAvALo guru pratye A kahe che. "he bhagavan! IcchApUrvaka AjJA Apo. devasika Alocana karuM" icchAkArathI=potAnI IcchAthI AjJA Apo. devasika=divasamAM thayelA aticArathI, A rIte rAtrika ane pAkSikAdimAM paNa jANavuM-devasika Adi aticAratI huM AlocanA karuM e pramANe AjJA Apo ema avaya che. huM AlocanA karuM chuM. teno artha spaSTa kare che. maryAdAthI athavA sAmasyathI huM prakAzana karuM chuM. arthAt AlocanAnI maryAdAthI huM prakAzana karuM chuM athavA samasta aticAranuM huM prakAzana karuM chuM. ane ahIM devasikAdino A kAlaniyama che je pramANe devasika AlocanA madhyAtathI mAMDIne rAtri sudhI thAya che ane rAtrika AlocanA rAtrithI mAMDIne madhyAhana sudhI thAya che. pAkSika-cAturmAsika-sAMvatsarikAdi Alocana pakSAdi aMtamAM thAya che. atrAntaramAM huM AlocanA karuM ? ema gurune pUche tyAre "Alocana kara e pramANe guruvacanane sAMbhaLIne Ane ja=guruvacanane ja, samarthana karato ziSya kahe che. 'icche Aloemi'=guruvacanano huM svIkAra karuM chuM. ane huM Alocana karuM chuM=pUrvamAM svIkArAyelA arthavALuM Alocana kriyAthI prakAzana karuM chuM=AlocanAnI kriyA dvArA pragaTa karuM chuM. A rIte prastAvanAne kahIne AlocanAne ja sAkSAtkArathI kahe che. vyAkhyA : je mArA vaDe divasamAM thayelo devasika aticAra=atikrama, karAyo. te vaLI aticAra upAdhinA bhedathI aneka prakArano thAya che=deha Adi upAdhinA bhedathI aneka prakArano thAya che. AthI ja kahe che. kAyika=kAyA, prayojana=prayojaka. A aticArano e kAyika e rIte, vAcika vApha prayojana Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-ura che Ane e vAcika aticAra che. e rIte mata prayojana che ane e mAnasika aticAra che. usUtra sUtrathI utkrAMta utsutra sUtrane atikramIne karAyelo che e usUtra che=je mArA vaDe aticAra karAyelo che te usUtra che. unmArga che=je mArA vaDe aticAra karAyelo che e unmArga che. mArga kSAyopathamikabhAva, tenAthI atikrAMta unmArga =kSAyopazamikabhAvanA tyAgathI audAyikabhAvanA saMkramavALo karAyo che e pramANe artha che. akalpa che=je mArA vaDe aticAra karAyelo che e akalpa che. kalpa=cAya=vidhi= caraNakaraNanA vyApArarUpa AcAra. kalpa nahi te akalpa atadrapa che, vidhirUpa nathI, avidhirUpa che. e pramANe artha che. karaNIya sAmAnyathI kartavya. na karaNIya akaraNIya che=je mArA vaDe aticAro karAyA te akaraNIya che. hetu-hemumatabhAva=kArya-kAraNabhAva ahIM che=usUtrAdi vacanomAM che. je kAraNathI ja utsutra che AthI ja unmArga che ItyAdi hetu-hetumatabhAva sarvatra yojana karavo arthAt usUtra che, AthI ja unmArga che. unmArga che AthI ja akalpa che. akalpa ja che AthI ja akaraNIya che. e rIte sarvatra kArya-kAraNabhAva che. kAyika-vAcika aticAra kahevAyoHutsutrAdi zabdo dvArA kAyika-vAcika aticAra kahevAyo. have mAnasikate kahe che. dujakAo'=durthAta duSTa dhyAta durthAta che. ekAgra citapaNAthI Arta-raudra svarUpa-che. dudhviciMtio'=durviciMtita=duSTa viciMtita azubha ja calacitapaNAthI che. "je sthira adhyavasAya che te dhyAna che. je cala che te citta che." (dhyAnazataka gAthA-2) e prakAranuM vacana che. je kAraNathI AvA prakAranuM che=duSTa dhyAta che ane durviciMtita che evA prakAranuM che, tethI ja anAcAra che=AcaraNIya zrAvakono AcAra che AcAra nathI te anAcAra che. je kAraNathI ja anAcaraNIya che AthI ja "aNicchiabo=aSTavya che thoDuM paNa manathI paNa IcchavA yogya nathI. kartavya dUra raho. je kAraNathI AvA prakAranuM che-aSTavya che AthI ja azrAvaka prAyogya che. svIkAryuM che samyakta ane pratipanna aNuvratavALo pratidivasa sAdhuo pAsethI zrAvaka ane sAdhunI sAmAcArI sAMbhaLe che e zrAvaka, tene prAyogya=ucita, zrAvakaprAyogya che tevuM nathI te zrAvakane anucita che. e prakArano artha che=azrAvaka prAyogyano artha che. ane A aticAra kyA viSayamAM che ethI kahe che. 'nANe-daMsaNa-caritAcaritte'=jJAnamAM, darzanamAM ane cAritrAcAritramAM arthAt jJAnaviSayamAM, darzanaviSayamAM, pUla sAvadya yoganI nivRttino bhAva hovAthI cAritra che ane sUkSma sAvadya yoganI nivRttino abhAva hovAthI acAritra che e cAritrAcAritra che temAM dezaviratinA viSayamAM, e prakArano artha che. have bhedathI=pUrvanA jJAna-darzana-cAritranA viSayamAM je aticAro kahyA te ja aticArone bhedathI kahe che. have bhedathI zemAM aticAro che ? te kahe che, zratanA viSayamAM aticAra che ema atraya che. zratanuM grahaNa atyAdijJAnanuM upalakSaNa che. tethI zrutajJAnamAM, matijJAnamAM, avadhijJAnamAM ItyAdi pAMca jJAnanA viSayamAM aticAra che. tyAM zrutajJAnAdi viSayamAM aticAra che temAM, viparIta Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-12 79 prarUpaNA pAMca jJAnanI viparIta prarUpaNA ane akAla svAdhyAya aticAra che. sAmAIe sAmAyikatA viSayamAM aticAra che ema atraya che. sAmAyikanA grahaNathI samyakta sAmAyika ane dezavirati sAmAyikanuM grahaNa che. tyAM sakhyattva sAmAyikano aticAra zaMkAdi che. vaLI, dezavirati sAmAyikanA aticArane bhedathI kahe che. " tihaMguttINa traNa guptionuM-traNa guptionuM je khaMDana karAyuM che te dezavirati sAmAyikano aticAra che. je khaMDita che ItyAdi dvArA sarvatra yoga che=pUrvanA sarva varNana sAthe 'je khaMDiye ja virAhiyaM tassa micchAmi dukkaDam' dvArA saMbaMdha che. mana-vacana-kAyAnA gopanAtmika traNa guptio che ane teonuM-traNa guptionuM azraddhA ane viparIta prarUpaNA dvArA khaMDanA ane virAdhanA rUpa aticAra che ema avAya che. arthAt mana-vacana-kAyAnI gupti susAdhune hoya che. ane tevI gupti pratye koI zrAvakane azraddhAna thAya athavA te guptionI prarUpaNA viparIta kare te traNa guptionI khaMDanA ane virAdhanA che. tenuM zrAvaka pratikramaNa kare che ema atraya che. krodha-mAnamAyA-lobha lakSaNa cAra pratiSiddha evA kaSAyonA karaNa vaDe ane azraddhAna, viparIta prarUpaNA dvArA je virAdhanA karI hoya tenuM zrAvaka Alocana kare che. ukta svarUpavALA pAMca aNuvratonuM, traNa guNavratonuM, cAra zikSAvratonuM aNuvratAdinA milana dvArA bAra prakAranA zrAvakadharmanuM je khaMDita che ItyAdi sAthe sarvatra saMbaMdha che. dezathI bhagna hoya ane je virAdhita hoya te sutarAM bhagna che. paraMtuM ekAMtathI abhAva ApAdita nathI tenuM micchAmi dukkaDam. tenuM jJAnAdi gocara desikAdi aticAronuM ane guptionuM, kaSAyonuM, bAra prakAranA zrAvakadharmanuM je khaMDana ane virAdhana je aticAra rUpa che. tenuM mithyA e pramANe pratikramaNa karuM chuM. duSkRta A che. mane A akartavya che. e pramANeno artha che=micchAmi dukkaDamUno artha che. atrAntaramAM micchAmi dukkaDam ApyA pachI viziSya, pharI paNa ardha namelI kAyAvALo, pravardhamAna saMvegavALo=thayelA aticAronI huM zuddhi karuM e prakAranA daDha praNidhAnane kAraNe pApa pratye jugupsA thAya tevA pravardhamAna saMveganA pariNAmavALo, mAyA-madathI rahita AtmAnA sarva aticAronI vizuddhi mATe A sUtra bole che. "satravi ... saMvida" sUtra bole che. sarva paNa lupta SaSThIka pado che=sabassavi devasie duzciti Adi zabdamAM SaSThI vibhakti adhyAhAra che. tethI A artha che. sarva paNa devasika saMbaMdha aNuvratAdinA viSayamAM pratiSiddha AcaraNAdi dvArA thayelA aticAranuM e zabda adhyAhAra che. pharI kevA prakAranA divasa saMbaMdhI aticAro ? tethI kahe che. ducitita evA aticAronuM-duSTa evA Arta-raudra dhyAnapaNAthI ciMtita che. jemAM te tevA che-duzcitita che. tenuM te aticAronuM, huM Alocana karuM chuM ema avAya che. ducititathI udbhava evA aticAronuM Alocana karuM chuM. AnA dvArA-duzcitita zabda dvArA mAnasa aticArane kahe che. duSTa=sAvadha vAn rUpa bhASita che jemAM, te tevuM che-durbhASita che tenuM durbhASita udbhava aticAronuM Alocana tenuM micchAmi dukkaDam karuM chuM ema avAya che. AnA dvArA-durbhASita zabda dvArA vAcika aticAranuM sUcana kare che. duSTa=pratiSiddha evA dhAvana valganAdi kAyakriyA rUpa ceSTita che jemAM te tevuM cheH duzleSTita che tenuM duzleSTita udbhava aticAronuM Alocana karuM chuM=micchAmi dukkaDam ApuM chuM. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra AnA dvArA duzleSTita zabda dvArA kAyika aticArate kahe che. A aticAranuM zuM ? ethI kahe che. 'icchAkAreNa thI AjJA Apo=ApanI icchAthI mane pratikramaNanI AjJA Apo. e pramANe kahIne mauna rahelo ziSya gurumukhane joto rahe che. tyAre guru kahe che pratikramaNa kara. huM icchuM chuM=A tamAruM vacana huM icchuM . tenuM devasika aticAranuM micchAmi dukkaDam che=potAnuM duSkRta mithyA che e prakAranI jugupsA che. ane bIjA vAMdaNAmAM avagrahanA aMtamAM rahelo ja ziSya ardhaavanatakAyavALo potAnA aparAdhanI kSAmaNAne karavAnI IcchAvALo guru pratye A kahe che. icchAkAreNa saMdisaha' e pramANe kahe che teno artha spaSTa kare che. icchAkArathI=svakIya abhilASathI paraMtu balAbhiyogAdithI nahi. tame AjJA Apo. AjJAdAnanA ja viSayane batAvatAM A kahe che=AgaLamAM batAve che te kahe che. - 'abhuThioDaSThi abhitaradevasie khAmemi' teno artha spaSTa kare che. abhyasthita chuM-huM prArabdha chuM. AnA dvArA anya abhilASa mAtranA tyAgathI kSamApanAnI kriyAno prAraMbha kahe cheanya kriyAnA tyAgapUrvaka mAtra gurunI sAthe kSamApanAnI kriyA mATe prAraMbhavALo huM chuM ema batAvAyela che. 'abhitaradevasie=divasanI aMdara saMbhavatA aticAronI huM kSamA yAcuM chuM. e prakAre eka vAcanA che eka AcAryanA mate kathana che. vaLI anya A pramANe kahe che. "IcchAmi khamAsamaNo ! abhuThiomi abhitaradevasiaM khAmeuM teno artha spaSTa kare che. huM icchuM chuM-kSamA mAMgavA mATe huM icchuM chuM. he kSamAzramaNa ! huM kevala Icchato nathI paraMtu amyutthita thayo chuM=tatpara thayo chuM. bAkInuM pUrvanI jema ja=pUrvanI eka vAcatAnI jema ja artha karavo. A pramANe svaabhiprAyanuM prakAzana karIne ziSya mauna rahe che. jyAM sudhI guru kahe che 'khamAva' tethI sarunA vacanane bahu mAnato evo ziSya kahe che. "icche khAmemi.' ApanI AjJAne huM IcchuM . ane sva aparAdhanI kSamA yAcuM chuM. AnA dvArA='khAmemi' e pada dvArA kSamApanAnI kriyAnA prAraMbhane kahe che. tyArapachI vidhivALAM pAMca aMgo vaDe=zAstrokta vidhinI maryAdApUrvaka pAMca aMgo vaDe, sparzAvelI dharaNItalavALo evo ziSya muhapatti vaDe sthagana karAyelA mukhatA dezavALo A kahe che. vyAkhyA : 'jaMkiMci' je kaMI sAmAnyathI athavA niravazeSa aprItikaHaprIti mAtrane karanAra, parapatika=prakRSTa aprItika athavA parapratyaya=parahetuka, ane AnuM upalakSaNapaNuM hovAthI Atmapratyaya e pramANe jANavuM. tamArA viSayamAM mArAthI thayeluM athavA tamArI sAthe mArA vaDe karAyeluM e pramANe vAkya adhyAhAra cheHkarAyeluM e pramANe vAkya sUtramAM adhyAhAra che. tenuM micchAmi dukkaDam huM ApuM chuM e pramANe uttaranI sAthe saMbaMdha che. A prakAre atyaMta upayogapUrvaka bolavAthI ziSyane upasthita thAya che ke jitavacanathI viparIta pramAdavaza pote je kaMI karyuM hoya te guNasaMpanna gurune aprItikara che ane tevuM aprItikara pramAdavaza potAnAthI je thayuM che tenuM huM micchAmi dukkaDam ApuM chuM. jethI guNavAna gurunA vacanAnusAra apramAdathI sarva kRtyo karavAne anukULa balasaMcaya thAya che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra ane te aprItikara zenA viSayamAM thayuM ? te batAvatAM kahe che - bhaktamAMebhojananA viSayamAM, pANInA viSayamAM, vinayanA viSayamAM avyutthAnAdi rUpa vinayanA viSayamAM, vaiyAvaccanA viSayamAM athavA auSadha pathyAdi dvArA avaSTahmarUpa vyApAranA viSayamAM gurunA svAthya arthe ucita auSadha-pathya AhArAdi ApavAnA viSayamAM, pote je aprItikara karyuM hoya tenA viSayamAM, AlApamAM=sakRta jalpanarUpamAM, saMlApamAM=paraspara kathanarUpa saMlApamAM, uccAsanamAM= gurunA AsanathI UMcA AsanamAM, samAsanamAMegurunA AsananI sAthe tulya AsanamAM, aMtarabhASAmAM bolatA gurunI vacamAM bhASaNarUpa aMtarabhASAmAM, uparibhASAmAMegurunA kathana pachI tarata ja vizeSa prakAranuM bhASaNa bolavAmAM jenAthI guru karatAM potAnI adhikatA jaNAya tevuM bolAya temAM, A bhaktAdimAM je kaMI samasta athavA sAmAnyathI mAruM vinayaparihIna=zikSAviyukta thayuM hoya manasvIpaNAthI je karyuM hoya tenuM huM micchAmi dukkaDam ApuM chuM. ema avaya che. vinayaparihIna pachI sUtramAM 'saMjAta' zabda adhyAhAra che. vinaya parihInanA ja vaividhyane kahe che. sUkSma athavA bAdara vinayaparihIna thayuM hoya ema avaya che. sUkSma=alpa prAyazcittathI vizodhya evuM vinayaparihIna bAdara=ghaNA prAyazcittathI vizodhya evuM vinayaparihIna thayuM hoya. sUtramAM be vA' zabdo baMnenuM paNa=sUkSma athavA bAdara baMne prakAranA vinaya parihInanuM mithyA duSkRtanA viSayapaNAnI tulyatAnA ulmAvata mATe che. arthAt sUkSma vinayaparihIna thayuM hoya athavA bAdara vinayaparihIna thayuM hoya e baMne mithyA duSkRta ApavAno viSaya che ema sUcita che. tame jANo cho; kema ke sakala bhAvanuM vedakapaNuM che =konI kaI pravRtti ucita che ? anucita che? e sakala bhAvone guru jANe che; kema ke yogakSema karanArA guru ziSyanA sarva bhAvone jANanArA hoya che. huM jANato nathI'; kema ke mUDhapaNuM che arthAt A pravRtti vinayaparihIna che. tene jANavAmAM mUDhapaNuM hovAne kAraNe ja mArAthI tevI pravRtti thaI che athavA tame jANatA nathI; kema ke tamane khyAla na Ave te rIte mArA vaDe pracchanna karAyuM che ane huM jANuM chuM; kema ke kaSAyane vaza thaIne ke pramAdane vaza thaIne vinayaparihInanI pravRtti mArA vaDe karAI che mATe huM jANuM chuM athavA tame jANatA nathI; kema ke bIjA vaDe karAyeluM che. huM jANato nathI; kema ke vismaraNa thayeluM che. ane tame jANo cho. athavA huM paNa jANuM chuM; kema ke baMnene vinayahIna pravRtti pratyakSa che. A paNa jANavA=anya vikalpo sUtramAM batAvyA nathI te sarva vikalpo arthathI jANavA. tenuM=SaSThI-saptamIno abheda hovAthI te aprItikara viSayamAM ane vinayaparihInatA viSayamAM huM micchAmi dukkaDam ApuM chuM. micchAmi dukkaDam' e zabda potAnA duzvaritanA anutApanuM sUcaka che. athavA potAnA doSanA svIkAranuM sUcaka che. pratikramaNa e prakAranuM pAribhASika vAkya che. prayacchAmi e adhyAhAra che=micchAmi dukkaDam ApuM chuM e prakAre aMte ApuM chuM' e zabda adhyAhAra che. "athavAthI tassa micchAmi dukkaDam'no bIjI rIte artha kare che. "tasya' e zabdano vibhakti pariNAma hovAthIeSaSThI arthamAM pariNAma hovAthI tenuM aprItika ane vinayaparihIna=bhaktapAtAdi vagerenuM aprItika ane vinayaparihIna Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-62 mithyA varte che=mokSasAdhananA viparyayabhUta varte che. mAruM te prakAranuM duSkRta pApa che=tassa micchA zabdathI te aprItika ane vinayaparihIna mithyA varte che e prakArano artha che ane micchAmi dukkaDammAM rahelA mi dukkaDathI mAruM te prakAre duSkRta pApa che e prakAre potAnA doSanA svIkArarUpa aparAdhanuM kSamaNa che=potAnA aparAdhanI kSamAyAcanA che ane kSamAyAcanA karIne pharI vaMdana Ape che. ane vaMdanapUrvaka AlocanA ane kSamApanA che. ethI karIne vaMdana pachI te=AlocanA ane kSamApanA, vyAkhyAna karAyAM che. ane anyathA pratikramaNanA avasaramAM teno avasara che=AlocanA ane kSamApanAno avasara che. A prakAre dvAdazAvarta vaMdananI vidhi che. ane have gurunA vyAkSiptapaNAdinA kAraNe bRhad vaMdanano ayoga hote chate chobhavaMdanathI paNa gurune vaMdana kare che. ane vaMdananuM phala karmanirjarA che=dRDha praNidhAnapUrvaka pravardhamAna saMvegathI yukta karAtA vaMdananuM phala. svaadhyavasAyanA prakarSAnusAra karmanirjarA che, jene kahe che. "he bhagavan ! vaMdanathI jIva zuM arjana kare che teno uttara ApatAM bhagavAna kahe che. he gautama ! ATha karmaprakRtio nibiDa baMdhanathI baMdhAyelI zithila baMdhanathI baMdhAyelI kare che. cirakAla sthitivALuM thayeluM karma alpakAla sthitivALuM kare che. tIvra anubhAvavALuM karma-maMda anubhavavALuM kare che. ghaNA pradeza agravALuM karma alpapradeza agravALuM kare che. anAdi anavadagra=anAdi anaMta saMsAra rUpI jaMgalamAM parivartana pAmato nathI arthAt parimita saMsArabhramaNavALo thAya che. ane he bhagavan ! vaMdanathI jIva zuM arjana kare che ? bhagavAna uttara Ape che. he gautama ! vaMdanathI jIva nIcagotra karmano kSaya kare che. uccagotra karma bAMdhe che. apratihata AjJA phalavALuM saubhAgya nivartana kare che=janmAMtaramAM jemanI AjJA koI oLaMge nahi tevA zreSTha saubhAgyane prApta kare che." (uttarAdhyayana 30-10) A rIte bRhadvaMdanathI gurune vaMdana karIne zrAvaka temanA mukhathI svazakti anusAra pratyAkhyAnane kare che=guru pAsethI upavAsAdinuM svazakti anusAra paccakkhANa grahaNa kare che. ahIM=paccakkhANanA viSayamAM "pratyAkhyAno, tenA bhAMgA, AkAra=paccakkhANatA AgAro, sUtra, artha, zuddhi, pratyAkhyAnanuM phala ane have kaMIka ja kahevAya che." .. tyAM pratyAkhyAna zabdano vyutpatti artha kare che. pratyAkhyAnamAM 'hyA' dhAtu prakathananA arthamAM che. ethI AnuM='hyA' dhAtunuM prati ane At pUrvaka lyuTa aMtavALuM rUpa che. 'prati' zabdano artha pratikUlapaNAthI che. 'A' zabda maryAdApaNAthI che. 'dhyAnaM' zabda prakathana arthamAM che. tethI pratikUlapaNAthI maryAdAthI prakathana e pratyAkhyAna. arthAt mohanA pratikUlapaNAthI zAstramaryAdApaNAthI pApanI nivRttinuM kathana te pratyAkhyAna che. kRtya ane lyuTa pratyaya bahula arthamAM che e prakAranuM vacana hovAthI anyathA paNa='dhyAna' zabdano anya prakAre artha karavAmAM Ave topaNa, adoSa che. athavA AnA dvArA manovAkAyajAlathI pratyAkhyAna karAya che=kaMIka aniSTa niSedha karAya che. e pratyAkhyAna kriyA ane kriyAvAnano=pratyAkhyAnanI kriyA ane pratyAkhyAna kriyA karanAra jIvano sthaMcit abheda Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-kara hovAthI pratyAkhyAnanI kriyA ja pratyAkhyAna che athavA A hote chate=pratyAkhyAnanI kriyA hote chate, pratyAkhyAna karAya che=koIka aniSTanuM vivartana karAya che e pratyAkhyAta che ane te=pratyAkhyAna, be prakAranuM che. mUlaguNarUpa ane uttaraguNarUpa. eka-eka paNa sarva ane dezanA bhedathI be prakAranuM che. sarvamUlaguNa pratyAkhyAna sAdhunAM pAMca mahAvrato che. dezamUlaguNa pratyAkhyAna zrAvakonAM pAMca aNuvrato che. sAdhuonA sarvottaraguNa pratyAkhyAna aneka prakAranAM che. je 'thA'thI batAve che. piMDanI je vizuddhi, samiti, bhAvanA, be prakArano tapa, pratimA=sAdhunI pratimA, abhigraha uttaraguNo jANavA." in1II zrAvakonA dezottaraguNa pratyAkhyAna sAta zikSAvrata che. tyAM=mUlaguNa pratyAkhyAnamAM, mUlaguNonuM pratyAkhyAnapaNuM che; kema ke hiMsAdinuM nivRttirUpapaNuM che. vaLI, piMDavizuddhi Adi ane divratAdirUpa uttaraguNonuM pratyAkhyAnapaNuM che; kema ke pratipakSanuM nivRttirUpapaNuM che. e pramANe AvazyakavRtti - (AvazyakaTAribhadra-5. 803) ane yogazAstra vRttimAM (pa. 700) ubhayanuM paNa pratyAkhyAnapaNuM kahyuM che. arthAt sAdhutAM pAMca mahAvratarUpa mUlaguNomAM sarvathI hiMsAdinI nivRtti hovAne kAraNe ane zrAvakanAM pAMca aNuvratamAM dezathI hiMsAdinI nivRtti hovAne kAraNe pratyAkhyAnapaNuM che. ane sAdhunA piMDavizuddhi Adi uttaraguNomAM piMDavizuddhinA pratipakSa piMDanI azuddhi, tenuM nivRttirUpapaNuM che. ane zrAvakanA divratAdimAM je dizAdinI maryAdAo karI che tenAthI adhika dizAmAM gamatarUpa pratipakSanuM nivRttipaNuM che. tethI uttaraguNonuM paNa pratyAkhyAnapaNuM che. sarva uttaraguNanuM pratyAkhyAna yathAyogya anAgatAdi daza prakAre che. je "yathA'thI batAve che. anAgata, atikrAMta, koTi sahita ane niyaMtrita, AkAra, anAkAra, parimANakRta, niravazeSa, saMketa ane addhA paccakhkhANa svayaM ja anupAlanAthI 10 prakAranuM hoya che. dAna-upadezamAM yathA samAdhi hoya che." (Avazyakaniryukti 1564-1565). tyAM=10 prakAranA paccakhANamAM, (1) anAgata pratyAkhyAna - paryuSaNAdimAM glAna-vaiyAvRtyAdi kAraNano sadbhAva hote chate tenAthI arvApha paNa=paryuSaNAdi parvanI pUrve paNa, je aThamAdi karAya che te anAgata pratyAkhyAna che. (2) atikrAMta pratyAkhyAna :- e rIte je rIte anAgata paccakhANa karAya che e rIte, atikrAMta parva hote chate-paryuSaNAdi parva samApta thaye chate je karAya che=je aThamAdi tapa karAya che te atikrAMta pratyAkhyAna che. (3) koTi sahita pratyAkhyAna - ekanI niSThAkAlamAM eka tapanI samAptikALamAM ane anya tapanA grahaNakALamAMsuttaranA paccakakhANanA grahaNakALamAM pratyAkhyAnanI Adi ane aMta koTiyanuM milana thavAthI koTi sahita paccakhANa kahevAya che ane A koTi sahita tapa chaTha-AThamAdi ane AyaMbila lIvI-ekAsaNAdi sarva sadazamAM ane caturtha Adi videzamAM paNa bhAvana karavuM koTi sahita paccakakhANa hoya che tema jANavuM. (4) niyaMtrita pratyAkhyAna :- A mAsamAM athavA divasamAM je aThamAdi vidheya che te haSTa athavA plAnathI te niyaMtrita tapa kahevAya. A cauda pUrvadharamAM jinakalpanI sAthe ja vyavacchinna che= Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | bloka-2 vartamAnamAM A tapa vicchinna che. (5) sAkAra pratyAkhyAna - mahattarAdi-sahakAra vaDe je varte che=AkAro sahita varte che te sAkAra tapa che. (6) nirAkAra pratyAkhyAna - mahattarAdi sAkArathI nirgata nirAkAra che. nirAkAramAM paNa=navakArathI Adi nirAkArarUpa tapamAM paNa anAbhoga-sahasAtkAra rUpa AkAradvayano avayaMbhAva hovAthI mahattarAkArAdi AkAranA varjananuM AzrayaNa che. arthAt jema anAbhogasahasAtkArarUpa be AgAro che tevA navakArathI Adi paccakakhANa nirAkAra che. ane jemAM mahattarAgAreNaM Adi AkAro che=AgAro che, te sAkAra tapa che. te prakArano sAkAra-nirAkAra pratyAkhyAnano vibhAga che. (7) parimANakRta pratyAkhyAna - dattI ke kvalAdinI maryAdAthI parimANakRta je ekAsaNAdi tapa hoya te parimANakRta pratyAkhyAna che. (8) niravazeSa pratyAkhyAna :- sarva asana-pAnanA tyAgathI niravazeSa paccakhANa thAya che. (9) saMketa pratyAkhyAna - aMgUTho, muThI ke graMthi Adi cikanathI upalakSita evo saMketa ane te=saMketa paccakakhANa, zrAvaka porisI Adi pratyAkhyAna karIne kSetrAdimAM gayelo athavA ghare rahelo bhojanakALanI prApti pUrve pratyAkhyAna rahita na rahuM ethI aMgUSThAdino saMketa kare che te saMketane ja spaSTa kare che. jyAM sudhI aMgUThAne, muSTine ke graMthine na mUkuM athavA gharamAM praveza na karuM athavA svedabiMdu jyAM sudhI-sukAya nahi athavA ATalA ucchavAso jyAM sudhI thAya nahi, jalAdi maMcikAmAM jyAM sudhI A biMduo sukAya nahi athavA dIvo jyAM sudhI bujhAya nahi tyAM sudhI huM khAIza nahi, jene kahe che - "aMgUTho, muThI, graMthi, ghara, setrasvedabiMdu, uzvAsa, sibuka pANInuM biMdu, jyotiSka=dIvo. teone cihna karIne je karAya che e saMketa paccakhANa dhIra evA anaMtajJAnI vaDe kahevAyuM che." (Avazyakaniryukti 1578) (10) addhA pratyAkhyAna - addhA=kAla, tad viSaya pratyAkhyAna 10 prakAranuM che. jene kahe che. "navakArazI, porisI, parimuTha, ekAsaNuM, ekalaThANuM, AyaMbila, abhaktArthasupavAsa ane carama abhigraha=divasacarima rU5 carama abhigraha, bhavacarie rUpa carama abhigraha ema be carama abhigraha che. ane vigaI. A dasa addhA paccakhANa che." (Avazyakatiyukti-1597, pravacanasAroddhAra gAthA 202). nanu'thI zaMkA kare che. ekAsaNAdi pratyAkhyAna kevI rIte addhA paccakhANa che?=addhA paccakakhANa nathI. di=je kAraNathI, tyAM=ekAsaNAdimAM kALano niyama nathI. tene uttara ApatAM kahe che. tArI vAta sAcI che. addhA pratyAkhyAnapUrvaka ekAsaNAdi prAyaH karAya che. arthAt porisI-sADhaporisI Adi rUpa addhA paccakakhANapUrvaka ekAsaNA-AyaMbila Adi pratyAkhyAna prAyaH karAya che. ethI addhA pratyAkhyAnapaNAthI kahevAya che=ekAsaNAdine paNa addhA paccakakhANa kahevAya che. je kAraNathI paMcAzakavRttimAM kahevAyuM che. "ekAsaNuM-AyaMbilAdi paccakakhANa jo ke parimANakRta che topaNa addhA pratyAkhyAnapUrvakapaNAthI addhA pratyAkhyAnamAM ja gaNAya che." ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-2 85 ane sarva uttaraguNanA pratyAkhyAnamAMsuttaraguNanA badhA pratyAkhyAnamAM saMketa pratyAkhyAna ane addhA pratyAkhyAna be prakAranAM pratyAkhyAna pratidina upayogI jANavAM. dvAra=pUrvamAM pratyAkhyAna, tenA bhAMgA ItyAdi 7 dvArA kahIne tenA viSe kaMIka kahevAya che ema kahyuM temAMthI pratyAkhyAna dvAra ahIM pUrNa thayuM, tene batAvavA mATe dvAra-1 ema kahyuM che. - have bIjuM dvAra batAvatAM kahe che. vaLI bhAMgAo 147 thAya che. ane te bhAMgA pUrvamAM vratAdhikAramAM batAvelA che. ane tenA jJAnapUrvaka pratyAkhyAna zuddha thAya che=147 bhAMgAnA jJAnapUrvaka pratyAkhyAna zuddha thAya che. je kAraNathI kahevAyuM che. "paccakhkhANamAM 147 bhAMgA jene prApta thayA che=jenA dvArA yathArtha jaNAyA che. te kharekhara paccakhkhANamAM kuzaLa che. vaLI, zeSaHzeSa jIvo jeone paccakhkhANanA bhAMgAnuM jJAna nathI teo, akuzala che= paccakhANanA viSayamAM akuzala che." (zrAvakavratabhaMga pra. 8, pravacanasAroddhAra 1338). athavA A pramANe che. "pratyAkhyAtA evA guru ane pratyAkhyAna karanArA evA ziSyonA jANanArAM ane nahi jANanArAM pado vaDe niSpanna cAra bhAMgAo jJAtavya thAya che." (Avazyakaniryukti-1613) ahIM kharekhara svayaM kRtapaccakhANavALo zrAvaka kAlamAMsucitakAlamAM, vinayapUrvaka samyapha upayukta guruvacananI sAthe anuuccAra karato=guru paccakhANa Ape tyAre manamAM svayaM bolato, svayaM jANato=pratyAkhyAnanA vikalpone jANato, jANakAra ja evA guru pAse pratyAkhyAna kare che. tyAM 'jJapaNAmAM paccakakhANanA svarUpanA jJAnapaNAmAM caturbhagI che. baMnenA paccakakhANa lenAra ane paccakakhANa ApanAra baMnenA, jJapaNAmAM=paccakhANanA yathAsvarUpanA jANakArapaNAmAM prathama bhAMgo prApta thAya che te zuddha che. gurunA jJapaNAmAM guru paccakakhANanI maryAdAne jANatA hoya ane ziSyanA ajJAtapaNAmAM bIjo bhAMgo prApta thAya che. tyAM=bIjA bhAMgAmAM, tatkAla ziSyane saMkSepathI bodha karAvIne=paccakakhANa ApatAM pahelAM ziSyane saMkSepathI bodha karAvIne, jyAre guru pratyAkhyAna karAve che tyAre A paNa=bIjo bhAMgo paNa zuddha che. vaLI, anyathA azuddha che=jANakAra guru ziSyane saMkSepathI paccakakhANanI maryAdA batAvyA vagara paccakakhANa karAve to azuddha che. jJa=paccakakhANanA svarUpane jANanAra evo zrAvaka, ajJanI pAse guru AdinA abhAvamAM bahumAnathI gurunA kAkA Adi pAse, paccakakhANa kare. A paNa zuddha che. baMnenuM ajJapaNuM hote chate=paccakhANa ApanAra ke lenAra baMnenuM paccakhANanA svarUpa viSayaka ajJapaNuM hote chate, azuddha ja cheHgrahaNa karAyeluM paccakakhANa azuddha ja che. ane ahIM=paccakhANanA viSayamAM, gurunuM athavA potAnuM=paccakhANa lenAranuM jJANuM-pratyAkhyAna tenAM uccArasthAno, bhAMgAo, AgAra, zuddhi, sUtrArtha=paccakhANanAM sUtro ane teno artha, phala=paccakakhANanuM phala, kaththa-akathyanA vibhAgAdinuM jJAna hote chate ja thAya che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra paccakhANa lenAra zrAvaka svayaM prAta:kALamAM paccakakhANa grahaNa kare pachI guru pAse vinayapUrvaka paccakhANa grahaNa kare te vakhate guru paccakhANa uccarAve tyAre svayaM manamAM te paccakhANanuM smaraNa kare. A prakAre paccakakhANanA grahaNanI vidhi che ane te paccakakhANa grahaNa karatA pUrve vivekI zrAvake paccakakhANanA bhAMgAo jANavA joIe ane je zrAvakane paccakhANanA 147 bhAMgAonuM jJAna che, paccakhANanA bolAtA sUtra-arthanuM jJAna che, AgAronuM jJAna che, ane grahaNa karAyeluM paccakakhANa uttaraguNanI vRddhivALuM hovAthI dezaviratinA atizayanuM kAraNa bane te prakAre AhArAdi saMjJAnA tirodhAnanA phalavALuM che tema jANato hoya, to paccakakhANa grahaNa karatI vakhate je sUtro bolAya che tenA artha anusAra, kyA AgArIpUrvaka - kaI maryAdAvALuM meM paccakhANa grahaNa karyuM che teno bodha hovAthI tenuM paccakakhANa zuddha bane che ane paccakhANa ApanAra guru ane paccakhANa lenAra zrAvaka baMne te maryAdA jANatA hoya to prathama bhAMgo zuddha prApta thAya che. have zrAvakane ekAsaNAdinuM paccakhANa levuM che chatAM te paccakhkhANanI sarva maryAdA, te te paccakhANanuM phala zuM che? te jANato nathI ane yogya guru tene saMkSepathI teno bodha karAve to paccakhkhANa grahaNa karatI vakhate zrAvakane je prakAre gurue saMkSepathI upadeza Apyo te prakAre adhyavasAya thAya che. te adhyavasAya paccakhANathI apekSita che mATe bIjo bhAMgo paNa zuddha prApta thAya che. vaLI koI zrAvaka paccakakhANanI sarva maryAdAno jANakAra hoya ane guru vidyamAna na hoya to gurunA saMbaMdhI kAkA Adi koI tenA nagaramAM rahetA hoya tyAre te zrAvaka guru pAse paccakhANa grahaNa karavAnA bahumAna arthe temanA kAkA Adi pAse paccakakhANa grahaNa kare che. te paccakhANanI maryAdAnA jANakAra na hoya topaNa guru pratyeno bahumAnabhAva vidyamAna che ane zrAvakane paccakhANanI sarva maryAdAnuM jJAna che. tethI te trIjo bhAMgo paNa zuddha gaNAya che. vaLI, zrAvakane paccakhANanI maryAdAnuM kaMI jJAna na hoya mAtra ekAsaNuM che, eka vakhata bhojana karavuM che tenuM A paccakhANa che tevI buddhithI koI ajJa pAse paccakakhANa grahaNa kare ane te ja pramANe ekAsaNuM Adi zrAvaka kare topaNa potAnuM paccakakhANa kaI rIte uttaraguNanI vRddhinuM kAraNa che ? sUtramAM bolAyelA zabdothI kyA prakAranI pratijJAnI prApti thaI ? ItyAdi kaMI bodha nahi hovAthI mugdhatAthI karAyeluM te paccakhANa hovAthI azuddha che. tyAM=paccakakhANanA viSayamAM, pratyAkhyAnanAM uccArasthAno pAMca che. 1. AdhasthAnamAM= paccakhANanAM pAMca uccArasthAnamAMthI prathama sthAnamAM, namaskAra sahita Adi kAla pratyAkhyAno pAMca che=navakArazI, porisI, sADhaporisI, parimaDha, avaDha pAMca kAla pratyAkhyAno che. saMketa nAmanAM sthAno ATha che=aMgUTho, muThI, graMthi, ghara, sekasvedabiMdu, ucchavAsa, sibuka=pANInuM biMdu, jyotiSka=dIvo, A ATha saMketo che. ane prAyaH caturvidha AhAra-cAra prakAranA AhAranuM paccakhANa che. 2. bIjA sthAnamAM vikRti, livikRti, AcAmAmsano uccAra che. ane vikRti pratyAkhyAna asvIkRta vikRtinA vaipatyavALAne paNa prAyaH karIne abhakSya vikRti catuSkano tyAga hovAthI=10 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra vigaImAMthI cAra mAMsa Adi mahAvigaIno tyAga hovAthI, badhAne che=vikRtinuM paccakhANa karanAra badhAne che. 3. trIjA sthAnamAM eka-be Asana ane eka sthAnano niyama che=eka AsanamAM ekAsaNuM karAya che. be AsanamAM besaNuM karAya che. ane ekalaThANAmAM kAyAne atyaMta sthira karIne eka hAtha ane mukha sivAya anya avayavo na hAle te rIte eka sthAnamAM bhojana karavAno niyama karAya che. ane tyArapachI dvividha-trividha ke caturvidha AhAranuM paccakakhANa karAya che ekAsaNuMbiyAsaNuM ke ekalaThANuM karIne UDyA pachI pANI levAnuM hoya to trividha AhAranuM paccakhkhANa hoya ane pANI na pIvAnuM hoya to caturvidha AhAranuM paccakakhANa hoya ane koIkane AzrayIne dvividhatuM paNa paccakakhANa hovuM joIe. arthAt azana ane Adimano tyAga hovo joIe. jethI mukhavAsanA zokhIna bhojana karyA pachI paNa tenI chUTa rAkhatA hovA joIe. tene AzrayIne dvividhano prayoga karAyelo jaNAya che. 4. caturtha sthAnamAM=paccakhANanA uccAravA cothA sthAnamAM, pANassa ItyAdi che=pANasma, leveNa vA-aleveNa vA Adi uccAraNa che. 5. pAMcamA sthAnamAM-paccakhANanA uccAranA pAMcamA sthAnamAM, dezAvakAzika vrata pUrvamAM grahaNa karAyela sacirAdi cauda niyamanA saMkSepa rUpa uccArya che. e rIte=pUrvamAM paccakakhANanAM pAMca uccArasthAna batAvyAM e rIte, upavAsamAM cAra sthAno che. prathama sthAnamAM abhaktArthakaraNa che=AhAra tyAganuM paccakakhANa che. bIjA sthAnamAM pAna AhAranuM pratyAkhyAna che. trIjA sthAnamAM pANassa ItyAdi che=pANassa leveNa vA ItyAdi che. ane cothA sthAnamAM dezAvakAzika che ane kahyuM che. prathama sthAnamAM tera=paccakakhANanA uccAraNanA prathama sthAnamAM navakArazI Adi pAMca kAla pratyAkhyAna ane saMketa Adi ATha ema tera sthAno che. bIjA sthAnamAM traNa=pratyAkhyAnanA uccAraNanA bIjA sthAnamAM ekAsaNuM, besaNuM ane ekalaThANuM ema traNa sthAno che. cothAmAM pANassa che-pratyAkhyAnanA uccAraNanA cothA sthAnamAM pANassa leveNa vA aleveNa vA ItyAdi che ane pAMcamAM sthAnamAM dezAvagAzika che." (pratyAkhyAna bhAga-6) ane ahIM paccakakhANamAM, upavAsa-AyaMbila-nIvigaI ItyAdi ane poriTI Adi prAya trividha-caturvidha AhAranA che-porisI-sADhaporisI Adi je paccakakhANa hoya tyAM sudhI traNa AhAra ke cAra AhArano tyAga che. vaLI apavAdathI vivigaI Adi ane poriTI Adi paccakakhANamAM dvividha AhAra paNa che. arthAt apavAdathI koIe porisI AdinuM paccakakhANa karIne vivigaI AdinuM paccakakhANa karela hoya tene paNa be prakAranA AhArano tyAga hoya to porisI AdinA paccakakhANa pUrve mukhavAsa Adi vApare tevuM paccakakhANa hovAthI dvividha AhAra paNa thAya che. paraMtu utsargathI to porisI Adi paccakhANa sudhI cAra AhArato ke traNa AhArano tyAga hoya che. vaLI tavakArathI sahita=navakArazInuM paccakhANa, cAra prakAranA AhAranA tyAgavALuM ja che. e pramANe saMpradAya che. arthAt navakArazI karanAra navakArazInA samaya sudhI cAra prakAranA AhArano tyAga kare ja che, je kAraNathI kahevAyuM che. - - sAdhunuM namo navakArazInuM paccakhkhANa, rattipi=rAtanuM paNa paccakhANa caturvidha AhAranuM che. sesa zeSane=zrAvakone Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-2 be-traNa athavA cAra=be AhArano tyAga hoya che. athavA traNa AhArano tyAga hoya che athavA cAra AhArano tyAga hoya che." (pratyAkhyAna bhASya gAthA-12) ane "sAdhune rAtrimAM ane navakArathI sahita=navakArazInA paccakhANamAM, cAra prakAranA AhArano tyAga hoya che. bhavacarima, upavAsa-AyaMbila traNa athavA cAra prakAranA AhAranA tyAgavALuM hoya che. tethI koI sAdhu bhavanA aMta samaye traNa AhArano tyAga karIne athavA cAra AhArano tyAga karIne paccakhANa kare che. te rIte upavAsa ane AyaMbila paNa traNa athavA cAra prakAranA AhArano tyAga karIne kare che. AyaMbila karyA pachI pANI vAparavAnuM hoya to traNa prakAranA AhArano tyAga kare ane pANI vAparavAnuM na hoya to cAra prakAranA AhArano tyAga kare." III zeSa paccakhANo=bhavacarima, upavAsa, AyaMbila sivAyanAM zeSa paccakhkhANo dvividha-trividha athavA catuvidha AhAranA viSayamAM hoya che. arthAt ekAsaNAdi karela hoya ane mukhavAsa vAparavo hoya to dvividha AhArano tyAga kare. tethI ekAsaNuM karyA pachI mukhavAsa ane pANI be vastu vAparI zake. trividha AhArano tyAga kare to pANI vAparI zake. ane caturvidha AhArano tyAga kare to ekAsaNuM karyA pachI cAre ya AhArano tyAga karavo paDe. A prakAre paccakhANanA viSayamAM AhAranA vikalpo jANavA." rA vaLI 'yatidinacaryAmAM saMketa pratyAkhyAna paNa cAra prakAranA AhAranuM kahevAyuM che. ane te pramANe tenuM vacana che. saMketa paccakhkhANa sAdhunuM rAtribhojana viramaNavrata ane navakArathI sahita=navakArazInuM paccakhkhANa, niyamathI cAra prakAranA AhAranuM che." (davasUriracita yatidinacaryA gAthA 50) ta' zabda uddharaNanI samApti arthe che. vivigaI ane AyaMbilamAM kapyAkadhyano vibhAga sva-sva sAmAcArIthI jANavo. vaLI, pratyAkhyAnanA bheda ane tenA bhAMgA Adi vyAkhyAna karAya ja che. ethI prasaMgathI saryuM. prakRtine anusarIe chIe. bIjuM dvAra pUruM thayuM paccakakhANanAM sAta dvArA pUrvamAM batAvelAM temAMthI tenA bhAMgA rUpa bIjuM sthAna pUruM thayuM. ane apavAda rUpa AkAra sahita pratyAkhyAna karavuM joIe. anyathA vaLI bhaMga thAya=AgAra vagara paccakakhANa grahaNa karavAmAM Ave to paccakakhANanA bhaMganI prApti thAya ane te doSa mATe che. jene kahe che. "vrata bhaMgamAM moTo doSa che. thoDI paNa pAlanA guNakArI che. ane guru-lAghava jANavuM joIe=paccakhANa grahaNa karatI vakhate guru-lAghava jANavuM joIe. AthI dharmamAM AgAro che." (paMcAzaka-pa/12, paMcavastuka-512, pravacanasAro. 216) arthAt jo AgAra vagara paccakakhANa grahaNa karavAmAM Ave to tevA saMyogamAM samyakupAlana thAya nahi. joke vratabhaMga thAya mATe moTuM pApa lAge ane thoDI paNa pAlanA bhaMga vagara guNa karanArI che. tethI AgArIpUrvaka paccakhANano saMkoca karavAthI je thoDuM paNa zuddha pAlana thAya Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-2 89 che te guNane karanAra che. tethI AgAra vagaranuM paccakakhANa vistRta paccakhANa che ane AgAravALuM paccakakhANa nAnuM che chatAM vistRta paccakakhANanuM samyaphapAlana na thAya to guru doSa che ane nAnuM paNa paccakakhANa samyaphapAlana thAya to mahAna lAbha che. e prakArano guru-lAghavano vicAra karIne dharmanAM kAryomAM AgArapUrvaka paccakhANa grahaNa karAya che. AgAra kema rakhAya che ? te batAvyA pachI AgAra zabdanI vyutpatti batAve che. pratyAkhyAnanA bhaMganA parivAra mATe karAya che te AkAro che ane teete AgAro, namaskAra sahita Adi paccakhANomAM=navakArazI Adi pazcakakhANomAM jeTalA thAya che teTalA batAvAya che. "navakArazImAM be ja AgAro che. vaLI porisImAM cha AgAro che. vaLI purimuDhamAM sAta ja AgAro che. ekAsaNAmAM ATha ja AgAro che." 1] "ekalaThANAmAM sAta ja AgAro che ane AyaMbilamAM ATha ja AgAro che. upavAsamAM pAMca ja AgAro che. cha pAnakanA pANInA AgAro che. ane caramamAM cAra AgAro cheHdivasacarima ane bhavacarima paccakhANamAM cAra AgAro che." rA. - "pAMca ane cAra AgAro abhigrahamAM che. vivigaImAM ATha ane nava AgAro che. aprAvaraNamAM-colapaTTAnA viSayamAM, pAMca AgAro che. zeSamAM cAra AgAro hoya che colapaTTA sivAyanA abhigraha ane dAMDA-pramArjanA AdinA viSayamAM cAra AgAro hoya che." (Avazyakaniryukti 159-1601, paMcAzaka-5/8-10, pravacanasAro 203-205). nivigaImAM ATha ane nava AgAro kevI rIte che ? tethI kahe che - navanItamAM mAkhaNamAM, ogAhimamAM=pakva annamAM, adva=kaThina evuM dahIM, pisita-mAMsa, ghI, goLa temAM nava AgAro hoya che. zeSa dravyomAM ATha AgAro hoya che." (Avazyakaniryukti 1602, pravacanasAro. 206, paMcAzaka 5/11) * aprAvaraNamAM colapaTTAnA AgAra pAMca che. vaLI vivaraNa sUtranI vyAkhyA sahagata ja jANavuM. dvAra-3=AgAra nAmanuM trIjuM dvAra pUruM thayuM che. have sUtra-artha rU5 cothuM ane pAMcamuM dvAra batAve che. "uggae sUre namukkArasahiaM paccakkhAi, cauvvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM vosira" (pratyAkhyAna Avazyaka sU.haribhadrIvRtti 5. 849) udgata sUrya hote chata=sUryanA udgamathI mAMDIne namaskArathI=parameSThinA stavathI sahita yukta, evuM namaskAra sahita pratyAkhyAna kare che. sarva dhAtuo arthanI sAthe vyApta kare che e vyAyathI namaskAra sahita pratyAkhyAna kare che=vidheyapaNAthI svIkAra kare che. arthAt AtmAnI jJAna-darzanacAritranI pariNatirUpa sarva dhAtuo pratijJArUpa arthanI sAthe vyApta kare che samyakajJAna, samyapha ruci ane samyapha pariNatipUrvaka navakArazI sahita pratyAkhyAna svIkAra kare che. AFpaccakakhAI' gurunA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GO dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra anuvAdanA bhaMgIthI vacana che=gurunA kathananI apekSAe vacana che. vaLI ziSya pratyAravyAmi=paccakakhAmi' e pramANe kahe che. e rIte=je rIte paccakhAImAM kahyuM e rIte, vosiraDuM tyAga karuM chuM e sthAnamAM paNa kahevuM vosiraI e guru bole che ane paccakhkhANa karanAra "vosirAmi' e pramANe bole che. kevI rIte pratyAkhyAna kare che ? ethI kahe che. cAre prakAranA paNa AhAranuM pratyAkhyAna kare che. paraMtu ekavidha AhArano=abhiavahAryanoHkhAvA-pIvA yogya vastuno tyAga karato nathI. e prakAre uttaranI sAthe saMbaMdha che= vosiraI'nI sAthe saMbaMdha che ane A=navakArazInuM paccakhANa, cAra prakAranA AhAranuM ja thAya che. e pramANe kahevAyuM ja che=pUrvamAM sAkSIpAThamAM kahevAyuM ja che; kema ke AnuM=navakArazIlA paccakakhANanuM rAtribhojananA tIraNaprAyapaNuM che=rAtribhojanano je tyAga hato tenI samApti tulya che. tathA muhUrtamAna ane namaskAranA uccAranA avasAnavALuM che=sUryodayathI eka muhUrtano kALa ane namaskAranA uccAraNapUrvaka paccakhANanI samAptivALuM navakArazInuM paccakhANa che. nanuthI zaMkA kare che. kAlanuM anuktapaNuM hovAthI=navakArazInA paccakakhANamAM porisI AditI jema kAlanuM kathana kareluM nathI tethI, A=navakArazInuM paccakhANa saMketa paccakakhANa ja che. arthAt jema saMketa paccakhANamAM kAlamAna nathI paraMtu gAMTha choDI vAparavAnuM che tema tavakArazInA paccakhANamAM paNa namaskAra bolIne vAparavAnI kriyAnI anujJA che mATe saMketa pratyAkhyAna ja che. tene graMthakArazrI kahe che. e pramANe te kahevuM arthAt navakArazI saMketa paccakakhANa che e pramANe na kahevuM; kema ke sahita zabdathI muhUrtanuM vizeSaNa che=namaskAra sahita e prakAranA vacanamAM je sahita zabda che tenAthI eka muhUrta pachI namaskAra sahita AhAra vAparavAnI anujJA che e prakAranuM kathana che 'natha'thI zaMkA kare che. muhUrta zabda saMbhaLAto nathI=uccAraNa karAtA navakArazInA paccakhANamAM muhUrta zabda saMbhaLAto nathI. tethI kevI rIte tenuM muhUrtatuM, vizeSyapaNuM thAya? arthAt namaskAra sahita muhUrtanuM paccakhANa karuM chuM. e prakAre muhUrta kevI rIte vizeSa thAya ? arthAt thaI zake nahi. teno uttara ApatAM kahe che. addhA pratyAkhyAnamAM=kAlanA pratyAkhyAnamAM, AnA pAThanuM bala hovAthI=navakArazInA paccakhANanA pAThanuM bala hovAthI=navakArazInA paccakhANanA pAThanuM kathana hovAthI, aMte poriTI pratyAkhyAnanuM vakSyamANapaNuM hovAthI=addhA pratyAkhyAnamAM navakArazI pachI uttaranA porisInA pratyAkhyAnanuM vasyamANapaNuM hovAthI tenA pUrvekaporisInA paccakakhANanI pUrve, muhUrta ja avazeSa rahe che=eka muhUrtanuM ja paccakhANa avazeSa rahe che. ethI namaskAra sahita muhUrtanuM paccakhANa navakArazIthI grahaNa thAya che ema atraya che. 'atha'thI zaMkA kare che. muhUrta dvayAdika paNa kema prApta thatA nathI=sUryodayathI be muhUrta Adi e prakAre kema prApta thatuM nathI arthAt adhyAhArathI jema eka muhUrta grahaNa karI zakAya tema adhyAhArathI be muhUrta Adi paNa grahaNa karI zakAya teno uttara ApatAM kahe che. AnuM=navakArazInA paccakhANanuM alpa AkArapaNuM hovAthI=be ja AgAro hovAthI annatthaNAbhogANaM, sahasAgAreNaM be ja AgAro hovAthI, muhUrta pramANa kAlamAtapaNuM che Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-62 ema avaya che. di=je kAraNathI, porisImAM cha AgAro che te kAraNathI AkAradvayavALA A= navakArazInA, paccakhANamAM svalpa ja kAla avazeSa rahe che arthAt aMtamuhUrta ja kAla avazeSa rahe che. ane te aMtamuhUrtakAla namaskArathI sahita che; kema ke pUrNa paNa kAla thaye chata=sUryanA udaya thayA pachI aMtarmuhUrta kAla pUrNa thaye chate namaskAranA pATha vagara pratyAkhyAnanuM apUryamANapaNuM che=pratyAkhyAna pUrNa thatuM nathI. namaskArano pATha hovA chatAM paNa muhUrtanA aMdaramAM paccakakhANa pAravAmAM Ave to pratyAkhyAnano bhaMga che. te kAraNathI A siddha che=navakArazInuM paccakhANa muhUrtamAna kAlavALuM namaskAra sahita pratyAkhyAna che e siddha che. have cAra prakAranA AhArane ja vyaktithI=abhivyaktithI batAve che. 1. azana, 2. pAna, 3. khAdima, 4 svAdima. tyAM=cAra prakAranA AhAramAM khavAya che te azana; kema ke bhojanamAM "a" dhAtu che enuM Tu aMtavALuM rUpa azana thAya che. ane pivAya che e pAna che; kema ke "' dhAtunuM lyuTa aMtavALuM rU5 pAna thAya che. ane khavAya che e khAdima' che; kema ke bhakSaNa arthamAM "vat' dhAtu che enuM vaktavyAdi mat pratyayAMtanuM khAdima' rUpa che. e rIte=je rIte "vAlima' rUpa banyuM e rIte, svAdana karAya che e svAdima che; kema ke AsvAdaka arthamAM "sva" dhAtu che. ane ethI enuM rUpa cheHsvAdima rUpa che. athavA khAdya ane svAdya che khAdimaM ane svAdima nA badale khAdya-svAdya e prakAranuM rUpa che=vidhyartha kRdaMta rUpa khAvA yogya ane svAda karavA yogya padArthone batAvatAra rUpa che. ane azanAdi AhArano vibhAga zrAddhavidhinI vRttimAM A pramANe che. azana zAlyAdi, maga Adi, sakta Adi, payAdi, modakAdi, kSIrAdi, sUraNAdi ane maMDAdi che. jene kahe che - azana odana, sasuga, maga, jagArI Adi rAbaDI Adi, khAdyakavidhi=sukhaDI, modaka Adi pakvAnna, kSIrAdi dUdha, dahIM vagere, sUraNa Adi=sUraNakaMda vagere, aMDaka Adi mAlapuA, khAkharA Adi jANavA." (paMcAzaka-pa/27, pravacanasAroddhAra-2017) ane pAna sauvIra, yuvAdinuM dhovANa, surAdi, sarva apakAya, karkaTa jalAdi che, jene kahe che - "pAna sauvIra, javanA dhovANanuM pANI, ane citra surAdikaghaNA prakAranA maghavizeSa, sarva apakAya badhuM pANI ane te pramANe karkaTaka jalAdikakhajUra, drAkSa AdinAM pAnaka pINAM che." (paMcAzaka-pa/28, pravacanasAroddhAra208). khAdya bhRSTa dhA=bhuMjAyeluM dhAnya, goLa, papaiTikA, khajUra, nAriyeLa, drAkSo, karkaTI=kAkaDI, Amra=kerI, panasa Adi jene kahe che - "bharosaM=bhakta evuM osa=bhojana evuM dAhya=zekAyelA caNA-ziMga vagere, daMtAdi goLathI saMskRta karAyelA daMta pavana vagere, khajUra, nAriyeLa, drAkSa Adi=drAkSa, dADama vagere, kAkaDI, kerI, pAsa vagere bahu prakAranuM khAdima jANavuM." (paMcAzaka-pa/29, pravacanasAroddhAra209). svAdha daMtakASTha-dAtaNa, tAMbUla, tulasikA, piMDa arjaka, madhupippalI ityAdi jene kahe che - Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra daMtavaI=dAMta sApha karavAnuM kASTha-dAtaNa, citra taMbola=vividha prakAranA mukhavAsa, tulasI, kuheDaka Adi, madhu=madha, pippalI kALI pipara, sUMTha Adi aneka prakAranA svAdima che." (paMcAzaka5/30, pravacanasAroddhAra-210). aneka prakAre e pramANe zrAddhavidhinI vRttimAM (pa. 45) zuM batAvyuM che? te 'rathA'thI batAve che. je pramANe - suMTha, haLadara, pippalI, marI, jIruM, ajamo, jAyaphaLa, jAvatrI, kasellaka, kAtho, khadikhaTikA=khadirAvaTI, jeThImadha, tamAlapatra, ilAyacI, laviMga, kAThI, vihaMga, biDalavaNa, arjaka, ajamoda, kuliMjaNa, pippalImUla, ciNIkabAbA, kabUraka, mustA, kaMTAseliA, kapUra, saurvacala, haraDe, bimItaka, kumeTho, babUla, dhava, khadira, khIcaDAdikachallI, patra, paga, hiMgalASTaka=hiMgASTaka, hiMgutrevIzI, paMcakula, javAsakamUla, vAvacI, tulasI, kapUrI kaMdAdi che. jIruM svabhASya ane pravacanasAroddhAranA abhiprAyathI svAdya che. vaLI kalpavRttinA abhiprAyathI khAdya che. ajamaka khAdya che e pramANe keTalAka kahe che. sarva svAdya elokarparAdi ane jala be prakAranA AhAranA pratyAkhyAnamAM kahyuM che. vesaNa, virahAlI, soA, koThavaDI, AmalAgaMThI, AMbAgolI, kaucilI, cuIputra vagere khAdyapaNuM hovAthI be prakAranA AhAramAM kalpatA nathI=be prakAranA AhAranA pratyAkhyAnamAM kalpatA nathI. vaLI trividha AhAramAM trividha AhAranA pratyAkhyAnamAM, pANI ja kalpe che. zAstromAM madha, goLa, sAkara, khAMDa Adi (khaMDAdi) paNa khAdyapaNuM hovAne kAraNe drAkSa-sAkara AdinuM pANI ane chAza Adi pAnakapaNAthI kahevAyeluM paNa be prakAranA AhAramAM kalpatuM nathI=be prakAranA AhArano tyAga karelo hoya tene kalpatuM nathI ane kahevAyuM che. drAkSanAM pANI Adi pAna ane goLa Adi svAdima sUtramAM kahevAyuM che topaNa tRptijanaka che. tethI Acarita nathI dvividha AhAranA tyAgamAM grahaNa karAtuM nathI." (nAgapurIyagaccha pratyAkhyAna bhASya) anAhArapaNAthI vyavahAra karAtAM dravyone paNa prasaMgathI batAve che. te A pramANe - paMcAMgaliMba, guDUcI, kaDukariyAtuM, ativiSa, cIDisUkaDi, rakSA, haridrA, rohiNI, upaloTa, vaja, triphalA, bAulachallI e pramANe anya kahe che. dhamAso, sAhitya, saMdhirIMgaNI, eLIyo, guggala, haraDIdala, uNi, badarI, kaMtherikarIramUla, pUMADa, majITha, bola, bIu, kuMArI, cItraka, kuMdara vagere aniSTa svAdavALA rogAdi ApattimAM caturvidha AhAramAM paNa-caturvidha AhAranA tyAgamAM paNa, A=pUrvamAM varNana karyA e aNAhArI padArtho kalpa che. (zrAddhavidhivRtti 5. 45) prasaMgathI saryuM. ahIM paccakhANamAM, niyamabhaMganA bhayathI AkArone kahe che. "annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM', ahIM=annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNa AgAramAM paMcamInA arthamAM tRtIyA che. anyatra= annatthaNAbhogeNaMmAM rahela annattha zabda parivarjana mATe che=e AgArone choDIne e pramANe batAvavA arthe che je pramANe "droNa-bhIkhathI anyatra sarva yoddhA parAmukha hatA=yuddhamAM parAkSukha Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-2 93 hatA. e pramANe anAbhoga ane sahasAkArathI anyatra=A be ne choDIne pratijJA che e prakArano artha che. tyAM=anAbhoga ane sahasAkAramAM anAbhoga atyaMta vismRti che. sahasAkAra atipravRtta yoganuM anivartana che=pUrvamAM je yoga pravartato hoya tenuM ativartana thavAthI vrata bhaMga na thAya. mATe sahasAkAra AgAra che." have poriTInuM pratyAkhyAna batAve che - 'porusiM paccakkhAi, uggae sUre caubvihaMpi AhAraM asaNaM 4, aNNatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM pacchannakAleNaM disAmoheNaM sAdUvayali savyasAhittiyAre vasara' ! (pratyAkhyAna Avazyaka, hAribhadrIvRtti 5. 852) porisIno artha kare che. puruSa pramANa AvI te porisI chAyA kevI rIte ? ethI kahe che. karka saMkrAMtimAM pUrvAlamAM athavA apasatamAM jyAre zarIra pramANa chAyA thAya tyAre porisI, tenAthI yuktaete chAyAthI yukta kAla paNa pauruSI=prahara e pramANe artha che. jenAthI uttarAyatA evI tenI rekhAnetrachAyAnI rekhAne, jyAre dehachAyA paryata sparze che tyAre sarva divasomAM porisI che athavA UbhA rahelA puruSanA dakSiNa karNamAM nivezita evA sUryanA dakSiNa AyatanA Adya dinamAM jayAre jAnu chAyA be padavALI thAya che tyAre pauruSI. je pramANe - "aSADha mAsamAM dvipadA, poSa mAsamAM cAra padA, caitra ane Aso mAsamAM traNa padA porisI hoya che." (oghaniryukti-284), 'ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. vaLI hAni-vRddhi A pramANe che - "sAta rAtathI eka aMgula, vaLI pakSathI=pakhavADiyAthI be-aMgula vRddhi athavA hAni karavI joIe. mAsathI cAra aMgula che." (oghaniryukti-285) 'ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane sAdhunA vacanathI e prakAranA AgAranA vacanamAM pAdona praharathI paNa adhikAra che. arthAt porisInA samaya pahelA paccakakhANa pAre topaNa vratabhaMga nathI; kema ke sAdhunA vacanathI arthAt 'bahupaDipannA porisI' e prakAranA sAdhunA vacanathI porisI thaI ema mAnI paccakakhANa pAre che. tethI AgArane kAraNe bhaMga nathI. AthI tyAM pauruSInI chAyAnI uparamAM A prakSepa che. jeTha-aSADha-zrAvaNa rU5 jiThAmUlamAM cha aMgulathI pratilekhanA thAya che. bIjI trikama=bhAdaravo-Aso-kArataka rUpa bIjI trikamAM ATha aMgula vaDe pratilekhanA thAya che. taetrIjI trikamAM mAgasara-poSa-mahA rUpa trIjI trikamAM 10 aMgula vaDe pratilekhanA thAya che. cothI trikamAM phAgaNa-caitra-vaizAkha rU5 cothI trikamAM ATha aMgula vaDe pratilekhanA thAya che." (yatidinacaryA-48) porisI pratyAkhyAna samAna pratyAkhyAnavALI sADhaporisI vaLI A pramANe che. "poSa mAsamAM dehanI chAyAmAM nava pada vaDe vaLI sADhaporisI te benI eka hAni yAvat aSADha mAsamAM traNa pado" Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-12 pUrvArdhanA agramAM pramANaprastAvathI vakSyamANa paNa ahIM ja vijJaya che. purimAImAMkapurimuDha paccakhANamAM, poSa mAsamAM vihatyi chAyA bAra aMgula pramANa che. mahine-mahine be aMgula hAni che. aSADha mAsamAM sarva niSThita che-zUnya che." have sUtrazeSa vyAkhyAna karAya che. porisInuM paccakakhANa kare che. kevI rIte kare che ? tethI kahe che. cAra prakAranA azana, pAna, khAdya-svAdya lakSaNa AhArane vAparavAno tyAga kare che. e pramANe uttaranI sAthe saMbaMdha che=paccakakhANanA aMtima bhAga vosiraI sAthe saMbaMdha che. ane ahIM=porisInA paccakhkhANamAM cha AgAro che. prathama be pUrvanI jema che=navakArazInA paccakhANanI jema che. pracchannakAla, sAdhuvacana, dimoha ane sarvasamAdhi pratyaya AgArathI anyatra=e AgArone choDIne, huM paccakhANa karuM chuM ema avaya che. ane kAlanI pracchannatA jyAre vAdaLa vaDe, raja vaDe, parvata vaDe, aMtaritapaNuM hovAne kAraNe sUrya dekhAto nathI tyAM porisIne pUrNa jANI=saMyoga anusAra pauruSI pUrNa thaI che e pramANe nirNaya karIne, apUrNa paNa temAM=porisImAM vAparanArane bhaMga nathI=porisInA paccakakhANano bhaMga nathI. vaLI jANIne ardha khAdhelA vaDe paNa te pramANe jaakhAdhA vagara ja rahevuM joIe arthAt porisInuM paccakakhANa thayuM che ema jANIne vAparavAnuM zarU karyuM hoya ane koIka rIte jANavAmAM Ave ke porisIno samaya thayo nathI to ardha khAdheluM ja mUkIne poriTInA kALa sudhI khAvAnuM choDI devuM joIe. arthAt jyAM sudhI porisI pUrNa thAya tyAM sudhI te pramANe ja besI rahevuM joIe. pUrNa thaye cha7=porisI pUrNa thaye chate, tyArapachI vAparavuM joIe. pUrNa nathI ema jaNAye chate vAparanArane bhaMga ja che. vaLI dimoha paNa jyAre pUrvamAM paNa=pUrva dizAmAM paNa pazcima dizA che e pramANe jANe che tyAre, apUrNa paNa porisImAM mohathI dizAmohathI, vAparanArane bhaMga nathI. vaLI mohavA vigamamAM=dizAmohanA nivartanamAM pUrvanI jema ja ardha vAparelA paNa rahevuM joIe. nirapekSapaNAthI vAparanArane bhaMga ja che paccakakhANano bhaMga ja che. sAdhuvacana "ughATA porisI' ityAdika vibhramanuM kAraNa che. tene sAMbhaLIne vAparanArane bhaMga nathI. vaLI, vAparanAra vaDe jJAta thaye chate porisI AvI nathI te pramANe jaNAye chate athavA anya vaDe kahevAya chate pUrvanI jema te pramANe ja rahevuM joIe=ardha vAparelA ja rahevuM joIe ane kRta porisI paccakakhANavALAne samutpanna tIvra zUlAdi duHkhapaNAne kAraNe utpanna thayelA Arta-raudra dhyAnamAM sarvathA nirAsa sarvasamAdhi che=Arta-raudra dhyAnanuM sarvathA nivAraNa sarvasamAdhi che. tenuM pratyaya=kAraNa, te ja AgAra che=pratyAkhyAnano apavAda che. te sarvasamAdhi pratyaya AkAra che. samAdhi nimita oSadha pathyAdi pravRttimAM apUrNa paNa porisImAM vApare che tyAre bhaMga nathI. e pramANe artha che. athavA kRta porisIvALA vaidyAdi avya Aturane anya glAna sAdhune samAdhi nimitte jyAre apUrNa paNa porisImAM vApare tyAre bhaMga nathI. vaLI, ardha mukta avasthAmAM AturanI samAdhi thaye chate athavA maraNa utpanna thaye chate te prakAre ja pUrvamAM varNana karyuM e pramANe ja, bhojanano tyAga kare=koI vaidya ke vaiyAvacca karanAra porisInuM paccakakhANa kareluM hoya ane koI glAna sAdhunI samAdhi mATe javAnuM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra hoya ane porisI karyA vagara pote jaI zake tema na hoya tyAre porisInuM paccakakhANa pUrNa thatA pahelAM vAparavA bese topaNa paccakakhANano bhaMga nathI te batAvavA mATe sarvasamAdhi pratyaya AgAra rAkhela che. ane porisInA paccakhANa pUrve vaidyAdi vAparavA bese ane samAcAra maLe ke glAnane svasthatA thaI che athavA glAnanuM maraNa thayuM che to porisInA paccakhANa sudhI ardha vAparelA bhojanano tyAga kare ane poriTInuM paccakakhANa pUrNa thAya tyArapachI zeSa AhAra vApare. sADhaporisI paccakakhANa porisInA pratyAkhyAnamAM ja aMtarbhAva pAme che. arthAt porisInA pratyAkhyAnanI jema ja sADhaporisInuM pratyAkhyAna grahaNa thAya che. phakta paccakhANanA sUtramAM 'porisI' zabdanA badale 'sADhaporisI' zabda bolAya che. anya koI AgArano bheda nathI. have pUrvAddha pratyAkhyAnane kahe che-purimuDhanA paccakakhANane kahe che. "sUre uggae purimaTuM paccakkhAi, cauvvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM pacchannakAleNaM disAmoheNaM sAhuvayaNeNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirai" / pUrva evuM te ardha pUrvAddha divasanA Adya praharadvaya pUrvAddha che. tenuM pratyAkhyAna kare che. te pUrvAddha pratyAkhyAta che. cha AgAro pUrvanI jema che. mahattarAgAreNaM' e prakAre sAtamo AgAra che. teno artha kare che. mahattara=pratyAkhyAnanA anupAlanathI labhya je nirjarA tenI apekSAe bRhattara nirjarA lAbhanA hetubhUta puruSAMtarathI asAdhya glAna-caitya ane saMghAdi prayojatavALuM mahattara che. te ja AgAra pratyAkhyAnano apavAda che=pratyAkhyAnano apavAda mahattarAgAra che. tenAthI paNa anyatra te AgArane paNa choDIne pratyAkhyAna karuM chuM e pramANe yoga che. ane je AmAM jakapurimuDhanA paccakhANamAM ja, mahArAkAranuM kathana che. namaskAra sahita AdimAM nathI. temAM kAlanuM alpapaNuM ane mahatpaNuM kAraNa kahe che=navakArazI Adi paccakakhANano alpakALa che. ane purimuDhamAM divasano aDadho bhAga che. tethI mahAna bhAga che tene kAraNe navakArazI AdinA paccakakhANamAM 'mahattarAgAreNaM AgAra nathI. ane purimuDhamAM 'mahattarAgAreNaM AgAra che. ema zAstramAM kahyuM che. have ekAzana pratyAkhyAna batAve che. tyAM ATha AgAro che=ekAzana pratyAkhyAnamAM ATha AgAro che. je kAraNathI sUtra che. "egAsaNaM paccakkhAi, cauvvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM sAgAriAgAreNaM mADaMTaNapasArori guru3 mukALa pariTTAvaLayA revi madattarI Ire savvasarvittiyArevi vasa" | (pratyAkhyAna AvazyakataribhadravRtti 5. 853) eka=sakRta, azana=bhojana ane eka evuM AsanaputAcAlanathI=putanA acAlanathI, jemAM che te eka azana ane eka Asana, prAkRtamAM baMnenuM paNa=eka vakhatanuM bhojana ane eka Asana e baMnenuM paNa egAsaNa e pramANe rUpa che. tenuM pratyAkhyAna kare cheHegAsaNanuM pratyAkhyAna kare che. AmAM ekAsaNAmAM, Adya ane aMtanA be AgAro pUrvanI jema che. vaccenA AgAronuM svarUpa Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-12 batAve che. "sAgAriyAgAreNaM'=AgAra sahita varte te sAgAra-gRha sahita varte che e sAgAra te ja sAgarika=gRhastha, te ja AgAra=pratyAkhyAnano apavAda sAgArika AkAra che. tenAthI anyatrakatene choDIne paccakakhANa che. hiM=je kAraNathI, sAdhune gRhastha samakSa vAparavuM kalpatuM nathI; kema ke pravacananA upaghAtano saMbhava che. AthI ja kahevAyuM che. "cha kAyanA dayAvALA paNa saMyata=sAdhu, bodhine durlabha kare che. zemAM bodhi durlabha kare che ethI kahe che. AhAramAM-vihAramAM ane durgachita piMDa grahaNamAM sAdhu bodhine durlabha kare che." (oghaniryukti gA. 443) ane tethIegRhasthanI samakSa sAdhue bhojana karavuM joIe nahi tethI, vAparatA evA sAdhune jyAre gRhastha Ave che jogagRhastha cala che=jaI rahyo che to sAdhu kSaNa pratIkSA kare. have sthira che=gRhastha jyAM sAdhu vApare che tyAM ja AvIne bese che, tyAre svAdhyAyAdino vighAta na thAya arthAt gRhastha lAMbo samaya bese teTalo samaya sAdhu vAparyA vagara besI rahe to svAdhyAyAdito vyAghAta thAya te na thAya tethI te sthAnathI=je sthAnamAM besI sAdhu ekAsaNuM kare che te sthAnathI anyatra besIne vAparanAra sAdhune bhaMga nathI=ekAsaNAnA paccakhANano bhaMga nathI; kema ke sAgArika nAmano AgAra che. vaLI, grahasthane jenAthI jovAyela bhojana pace nahi te vagere sAgArika che. arthAt tuccha anya koI mANasa Avela hoya ane gRhastha ekAsaNuM kare che tyAre te mANasanI daSTine kAraNe potAne zArIrika nukasAna thavAnI saMbhAvanA jaNAya to gRhastha paNa ekAsaNAmAM te sthAnane choDI anyatra bese to 'sAgAriyAgAreNaM tAmato AgAra hovAthI paccakakhANano bhaMga nathI. 'AuTaNapasAraNaNa' AuTaNa=AkuMcana=jaMghAdinuM saMkocana ane tenuM ja prasAraNa=jaMghAdinuM prasAraNa=saMkocAyelAnuM RjukaraNa=lAMbA karavuM ane asahiSNupaNAthI AkuMcana-prasAraNa karAye chate kaMIka Asana cAle che. tenAthI-te calanathI anyatra=te calanane choDIne, paccakakhANa che, tethI paccakhANano bhaMga nathI. 'guruadbhuThThANAM' gurunuM-abhyatthAnane yogya evA AcAryanuM athavA prApUrNakanuM abhyasthAna tene AzrayIne AsananuM tyajata guruabhyatthAna che, tenAthI anyatra te abhyatthAnane choDIne, paccakakhANa che ane abhyasthAnanuM avazya kartavyapaNuM hovAthI vAparatA paNa sAdhu vaDe athavA vAparatA paNa zrAvaka vaDe kartavya cheHabhyatthAna kartavya che. ethI temAM vAparatAM-vAparatAM ekAsaNA samaye UbhA thavAmAM, pratyAkhyAnano bhaMga nathI. pAriThAvaNiyAgAreNaM' pAristhApalikA AgAra sAdhune ja che je pramANe pariSThApata=sarvathA tyajata prayojana che Ane te pAriSThApati,anna te ja AgAra cheHpAriSThApanika AgAra che. tenAthI anyatrakatene choDIneete AgArane choDIne, paccakhANa che. hiM=je kAraNathI, teno tyAga karAye chata-pAriSThApatika annano tyAga karAye chate, bahu doSato saMbhava hovAthI ane tenuM AzrayaNa karAye cha7=paraThavavA yogya annanuM koI sAdhu bhojana rUpe AzrayaNa kare chate, Agamika vyAyathI guNano Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-2 97 saMbhava hovAthI tenuM paraThavavA yogya AhArano, gurunI AjJAthI pharI vAparanArane bhaMga nathI. arthAt ekAsaNuM pUrNa thayuM hoya ane UThI gayelA sAdhu pharI te paraThavavA yogya AhAra vApare topaNa pAriSThApatika AgAra hovAne kAraNe paccakakhANano bhaMga nathI. vidhithI gRhIta vidhithI grahaNa karAyela AhAra, vidhithI vaparAyela hoya je azanAdi uddharita hoya=vadhelA hoya, te azanAdi guruthI anujJAta evA AyaMbila Adi vALA sAdhune kahyuM che." (Avazyakaniryukti-1611) vaLI, zrAvaka akhaMDasUtrapaNuM hovAne kAraNe uccAre cheHpAriSThApanika AgAra uccAre che. vastutaH zrAvakane te AgAra nathI. "afsara' enA dvArA aneka Asana ane aneka azanAdi AhArano parihAra kare che. have eka sthAnaka=eka sthAnamAM halyA vagara besIne karavAnA ekaThANAnuM paccakakhANa che. tyAM=ekalaThANAmAM, sAta AgAro che. have sUtra batAve che. "Ivi pAvaravAr3a=ekalaThANAnuM paccakhANa karuM chuM. ItyAdi eka AsanavALA AkuMcana-prasAraNanA AkArathI varSa che. eka advitIya aMga vicAsa rUpa sthAna che jemAM te eka sthAna pratyAkhyAna je "kathA'thI batAve che. bhojanakAlamAM aMga-upAMga sthApita che temAM te pramANe sthApita ja vAparavuM joIe. mukhanuM ane hAthanuM azakya parihArapaNuM hovAthI calana pratiSiddha nathI. AkuMcana ane prasAraNa AgAranuM varjata ekAsaNAthI bhedajJApana mATe che. anyathA=AkuMcana-prasAraNanuM varjana na kare to ekAsaNuM thAya. have AcAmAanuM paccakakhANa batAve che. tyAM=AyaMbilanA paccakhkhANamAM ATha ja AgAra che. have sUtra AyaMbilanA paccakakhANanuM sUtra batAve che. "AyaMbilaM paccakkhAi, annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM levAleveNaM gihatyasaMsaTeNaM ukkhittavivegeNaM pAriTThAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirai" / AcAma=avazrAvaNa aspharasannacaturtha rasa, te prAyaH karIne vyaMjanamAM hoya che. je odanakubhASa-sat vagere bhojanamAM te AcAmArUM hoya tene samaya paribhASAthI=zAstrIya bhASAthI AcAmaDu kahevAya che. tenuM pratyAkhyAna kare che=AcAma ane amla be vastunuM pratyAkhyAna kare che te AcAmakhva pratyAkhyAna kahevAya. e prakArano artha che. prathamanA be AgAro ane aMtanA traNa AgAro pUrvanI jema che=ATha AgAramAMthI pAMca AgAro ekAsaNAnA paccakhANanI jema che. 'levAleveNa AgArano artha kare che. levAleveNa-lepa bhojananA bhAjapanI vikRti AdithI athavA tImatAdithI AcAmApta pratyAkhyAna karanArane akalpanIya hovAne kAraNe liptatA che. ane alepa=vikRti AdithI liptapUrva evA bhojananA bhAjananuM ja hastAdi dvArA saMlekhatAthI aliptatA che. lepa ane alepa lepAlepa che tene choDIne paccakhkhANa che. bhAratamAM vikRti Adi avayavonA sadbhAvamAM paNa paccakakhANano bhaMga nathI, e pramANe artha che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra ukhittavivegeNaM AgArano artha kare che. ukhittavivegeNaM-zuSka odana Adi bhaktamAM=bhojanamAM, patita pUrva evA AcAmApta pratyAkhyAnavALAone ayogya adrava vikRti Adi dravya evA ukliptanuM uddhatano viveka-niHzeSapaNAthI tyAga, te uslipta viveka che=AyaMbilamAM kahyuM tevA dravya upara pUrvamAM na kalpe tevuM dravya nAkheluM hoya ane tene vivekapUrvaka saMpUrNa uklipta karI juduM pADe tevA dravyane choDIne paccakhANa che. arthAt tevuM dravya AyaMbilamAM grahaNa karavAmAM doSa nathI. teno ja artha spaSTa kare che. AyaMbilamAM bhoktavya dravyano abhoktavya dravyanA sparzathI paNa bhaMga nathI. e prakArano artha che. vaLI, je dravya uslipta karavA mATe zakya nathI tenA bhojanamAM bhaMga che. 'gihatyasaMsaTheNaM' AgArano artha kare che. gihatyasaMsaNa=gRhasthanA saMsargathI=bhojananA ApanAra evA gRhasthanA saMbaMdhI karoTikAdi bhAjana vikRti Adi dravyathI upalipta gRhastha saMsRSTa kahevAya. tene choDIne="gihatyasaMsaTheNaM' AgArane choDIne, vikRti Adi saMsRSTa bhAjata vaDe apAtuM bhakta=bhojana, akathya dravyanA avayavathI mizra che. ane tene vAparanArane paNa bhaMga nathI AyaMbilanA paccakakhANano bhaMga nathI. jo akathya dravyano rasa bahu jaNAya nahi to bhaMga nathI ema avAya che. vosirAve che=AcAma ane azla evA AhArano tyAga kare che. ahIM 'vosira' pachI anAcArmsane badale AcAmya dravyane vosirAve che e pramANe pATha joIe. pATha upalabdha nathI. have abhaktArtha pratyAkhyAna batAve che. tyAM=abhaktArtha pratyAkhyAna rUpa upavAsamAM pAMca AgAro che, jenuM sUtra A pramANe che. _ 'sUre uggae abhattaTuM paccakkhAi, cauvvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM pAriTThAvaNiAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirai' / sUra =sUryanA ugamathI mAMDIne ane AnA dvArA=sUrya Uge e vacana dvArA, bhojana anaMtara pratyAkhyAnano niSedha che ene kahe che=savAranA sUryodaya pachI koIe bhojana karyuM hoya tyArapachI abhaktArthanuM pratyAkhyAna thaI zake nahi. paraMtu bhojana karyA pUrve ja paccakhANa thaI zake te sUre 35 zabda batAve che. bhaktathI bhojanathI, artha=prayojana, bhaktArtha che te bhaktArtha abhaktArtha che athavA bhaktArtha=bhojananuM prayojana je pratyAkhyAna vizeSamAM vidyamAna nathI te abhaktArtha=upavAsa che. AgAro pUrvanI jema che=AgArono artha pUrvanI jema che. phakta pAriSThApanika AgAramAM vizeSa che. jo traNa AhAranuM pratyAkhyAta che=tivihAra upavAsanuM paccakakhANa che. to pAriSThApanika karavA yogya anya sAdhano AhAra gurunI anujJAthI tivihAra upavAsavALAne kalpe che. ane jo caturvidha AhAranuM pratyAkhyAta cheHcauvihAra upavAsanuM paccakhANa che ane pAnaka nathI=paraThavavA yogya vadhArAnuM pANI nathI to kalpatuM nathI=AhAra grahaNa karavo kalpato nathI. vaLI, uddharita pAnaka hote chate=AhAranI jema pANI paNa vadheluM hovAthI paraThavavuM paDe tevA saMyoga sAdhune hoya Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-1ra to pAriSThApanika AhAra cauvihAra upavAsamAM kahyuM che. vosiraI=bhaktArtha ane azanAdino huM tyAga karuM chuM. have pAnakatA AgAro batAve che. tyAM=pAnakamAM, porisI pUrvArTa-ekAsaNuM-ekalaThANuM, AyaMbila ane abhaktArtha pratyAkhyAnamAM utsargathI caturvidha AhAranuM pratyAkhyAna cAya che-porisI AdinuM paccakakhANa karIne bhojana karyA pachI cAreya prakAranA AhArano tyAga karavo te utsargamArga che. vaLI, jo trividha AhAranuM pratyAkhyAna kare che to pAnakane AzrayI cha AgAro che, jenuM sUtra che. "pANassa levADeNa vA alevADeNa vA accheNa vA bahuleNa vA sasittheNa vA asittheNa vA vosirai" / ahIM pAnakatA cha AgAromAM, anyatra' e prakAranA zabdanI anuvRtti hovAthI=sasitthaNa vA asitthaNa pachI 'acatra' zabda paccakakhANanA pUrvanA aMzamAMthI anuvRtti rUpe grahaNa karavAno hovAthI, tRtIyAnuM=levADeNa ItyAdi zabdamAM vaparAyela tRtIyA vibhaktinuM paMcamInuM arthapaNuM hovAthI 'levADeNa vA' e choDIne vosirAvuM chuM ema avaya che. 'levADaNa vA'no artha kare che. kRtalepa hovAthI=bhAjana AdinuM picchalapaNuM hovAthI, zenAthI picchalapaNuM ? tethI kahe che. upalepakane karanArA khajUrAdinA pANInuM picchalapaNuM hovAne kAraNe tenAthI anyatrakatene choDIne, trividha AhAranuM huM paccakhANa karuM chuM ema avAya che. arthAt koI gRhastha khajurAdinuM pAnaka je bhAjanamAM kareluM hoya ane te khajUrAdinuM pANI temAMthI kADhIne anyatra teno upayoga karyo hoya chatAM khajurAdinA pANIthI bhInA te bhAjapamAM acita pANI koIka rIte mUkAyeluM hoya tethI te acitta pANI khajUranA pANIvALA lepAyela bhAjapamAM hovAthI acitta pANI kaMIka lepavALuM che chatAM tevuM pANI sAdhune tivihAra upavAsamAM kahyuM te batAvavA mATe lepathI anyatra traNa AhAranuM paccakakhANa kare che. 'hA' zabda lepakRta pAnakanI apekSAe avarjanIyatvanuM avizeSa dhotA mATe che=lepavALuM pANI jema avarjanIya che tema alepavALA bhAvamAM rahela paNa pANI avarjanIya che te batAvavArthe che=apakArI evA kharaDAyelA bhAratamAM mUkAyela pANI jema sAdhune upavAsamAM kahyuM tema lapakArI evA pANIthI paNa upavAsa Adino bhaMga nathI e bhAva che. e rIte alepakRtathI= avicchala evA sauvIra AdithI athavA accha evA nirmala uSNa pANI AdithI athavA bahula evA gaMDula-tila-taMdulanA dhAvata AdithI athavA sasikathathI=bhakta pulAkathI yukta avazrAvaNa AdithI athavA asinthathI-siktathI vajita evA pAnaka-AhArane choDIne anya traNa prakAranA AhArano huM tyAga karuM chuM. have carama=carama aMtimabhAga che. ane te=carama, divasanuM ane bhavanuM ema be prakAre che. taviSayaka=aMtimabhAga viSayaka, pratyAkhyAna paNa carama pratyAkhyAta che. ahIM bhavacarama jAvajIva hoya che. tyAM=carama pratyAkhyAnamAM, baMne prakAramAM paNa divasacarama ane bhavacarama rUpa baMne prakAranA pratyAkhyAnamAM paNa, cAra AgAro hoya che. je kAraNathI sUtra che. "divasacaramaM bhavacaramaM vA paccakkhAi, cauvvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirai" / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-2 nanuthI zaMkA kare che. divasacarama pratyAkhyAna niSphaLa che; kema ke ekAsaNA AdinA pratyAkhyAnathI ja gatArthapaNuM che=savAramAM ekAsaNAdinuM paccakhANa lIdhuM che. tenAthI ja rAtribhojananA tyAganuM prAptapaNuM che. e pramANe na kahevuM=divasacarima paccakakhANa ekAsaNA AdithI prApta hovAne kAraNe pharI sAMjanA divasacarima paccakakhANa karavAnI AvazyakatA nathI ema na kahevuM; kema ke ekAsaNA Adi ATha Adi AgAravALA ja che ane A=divasacarima paccakhANa cAra AgAravALuM che. AthI AgAronuM saMkSepakaraNa hovAthI saphaLa ja che. AthI ja ekAsaNAdi devasika ja hoya che; kema ke rAtribhojananuM trividha-trividhathI jAvajIvanuM pratyAkhyAtapaNuM che arthAt sAdhue saMyama grahaNa karyuM tyArathI rAtribhojananuM trividha-trividhathI paccakakhANa grahaNa karela che chatAM divase ekAsaNA AdinuM paccakhANa kare che. tethI ekAsaNA AdinuM paccakakhANa divasa saMbaMdhI ja che. vaLI, gRhasthanI apekSAe A=divasacarima paccakakhANa AdityanA uddagamanA aMtavALuM che=sUryanA udayanA aMtavALuM che, tethI Aje sAMjanA lIdheluM divasacarima paccakakhANa savAranA sUryano udaya na thAya tyAM sudhInI maryAdAvALuM che. ahIM prazna thAya ke divasacarima eTale divasanA aMte grahaNa kareluM e prakArano artha prApta thAya ethI AkhI rAtrinuM paccakhANa che te kevI rIte nakkI thAya ? arthAtu AkhI rAtanA AhAratyAganuM paccakhANa che te kevI rIte nakkI thAya ? tethI kahe che - divasa zabda ahorAtra e prakAranA paryAyapaNAthI paNa vaparAya che. tethI prastutamAM divasacarima paccakakhANa grahaNa karanArane AkhI rAtanI maryAdA sudhInuM paccakakhANa che tevo artha thaI zake che. ane tyAM=rAtribhojananA viSayamAM, jeone rAtribhojanano niyama che=rAtribhojananA tyAgano niyama che tevA zrAvakone Akadivasacarima paccakhANa sArthaka che; kema ke anuvAdapaNAthI smArakapaNuM che-rAtribhojananA tyAgano niyama karelo che tenuM pharI divasacarima paccakhANa vakhate anuvAda thAya che. jethI rAtribhojanano tyAga che tenuM smaraNa thAya che. vaLI bhavacarama=bhavacarama paccakakhANa, be AgAravALuM paNa che. jyAre jANe che=bhavacarama pratyAkhyAna karanAra jyAre jANe che, mahattara ane sarvasamAdhi pratyayarUpa AgAranuM prayojana nathI tyAre anAbhoga-sahasAtkAra be AgAro hoya che; kema ke aMgulI AdinuM anAbhogathI ke sahasAtkArathI mukha prakSepano saMbhava che. AthI ja, A=bhavacama paccakakhANa AgAra vagaranuM paNa kahevAya che; kema ke AgAra benuM anAbhoga-sahasAtkAra rUpa AgAra be nuM aparihAryapaNuM che. tethI te be AgAra sivAya bIjA koI AgAra nahi hovAthI bhavacarima paccakhANa AgAra vagaranuM paccakhANa kahevAya che. have abhigraha pratyAkhyAna ane te=abhigrahanuM paccakhANa, daMDapramArjatA Adi niyamarUpa che. temAM=abhigrahanA paccakakhANamAM, cAra AgAro hoya che. te A pramANe - "annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirai" / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-12 101 vaLI, jyAre aprAvaraNano abhigraha grahaNa kare che-daMDapramArjanAmAM rahelA Adi padathI prApta koIka sAdhu Aje vastra paheravAM nahi e rUpa aprAvaraNano abhigraha grahaNa kare che tyAre 'colapasTagAgAreNaM= colapaga AgAra, e pramANe pAMcamo AgAra hoya che. colapaDhaga AgArathI anyatra e prakArano artha che-colapaTTAne choDIne huM vastra grahaNa karIza nahi e prakArano artha che. have vikRtinuM pratyAkhyAta che. tyAM=vikRtinA pratyAkhyAnamAM lava athavA ATha AgAro che je kAraNathI sUtra che. "vigaIo paccakkhAi, aNNatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM levAleveNaM gihatthasaMsaTeNaM ukkhittavivegeNaM paDuccamakkhieNaM pAriTThAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirai" / matanI vikRtinuM hetupaNuM hovAthI vikRtio che ane te vikRtio dasa che jene kahe che. "dUdha, dahIM, mAkhaNa, ghI, tela, goLa, madha, madha, mAMsa tathA uccAhie taLeluM, vigaIo che." (paMcavastuka371). tyAM=10 prakAranI vigaImAM, pAMca prakAranAM dUdha vigaI che; kema ke gAya, bheMsa, bakarI, UMTa, gheTAnA saMbaMdhInA bhedathI che. pAMca prakAranAM dUdha vigaI che. dahIM, mAkhaNa ane ghInA cAra bhedo che; kema ke UMTaDInA, teno abhAva che=UMTaDInA dUdhanA dahIM Adino abhAva che. tela cAra prakAranAM vigaIrUpa che. talanuM, aLasInuM, laTTAnuM, sarasiyA saMbaMdhInA bhedathI cAra prakAranA tela vigaIrUpa che. vaLI, zeSa telo vigaIo nathI paraMtu lepakRta hoya che. goLa-Izkarasano kvAtha che. te be prakArano che. piMDa ane drava. madha be prakAranuM che; kema ke kASThathI ane piSTa=loTathI, udbhavapaNuM che. madha traNa prakAranuM che. mAkhInuM, kauttikanuM ane bhamarInuM. mAMsa traNa prakAranuM che; kema ke jala, sthala, khecara jaMtuthI udbhavapaNuM che. athavA mAMsa traNa prakAranuM che. carma=cAmaDI, rudhira=lohI ane mAMsanA bhedathI traNa prakAranuM che. avagAhathI=snehatA bolanathI karAyeluM avagAhima pakvAnna che. je ghI AdithI pUrNa evI tApikAmAM tAvaDImAM, calAcala khAdyAdi pakAvAya che. te ja tApikAmAM te ja ghIthI bIjuM athavA trIjuM khAdyAdi vikRti che. tyArapachI pakvAnno=tyArapachI taLAyelAM pakvAzo ayogavAhI evA sAdhuone nirvikRtinA pratyAkhyAnamAM paNa kahyuM che. have eka ja pUpakathI tApikA purAya che tyAre bIjuM pakvAnna nirvikRti pratyAkhyAnamAM paNa kahyuM che. vaLI, lepakRta thAya che. e vRddha sAmAcArI che. A rIte zeSa paNa vikRtigata jANavA ane te A che. have peyA, dugdhaghATI, dugdhavalehI, dugdhasADI dUdhamAM khIra sahita Adi pAMca vigaIgata che. aMbilayukta dUdhamAM, - dugdhaghATI drAkSa mizramAM raMdhAyela, payaHzATI, tathA taMdulacUrNathI siddhamAM avalehI." (pravacanasAroddhAra-223228) Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-12 vyAkhyA - pravacanasAroddhAranA uddharaNanI vyAkhyA batAve che. (1) thoDA cokhA sahita dUdhamAM raMdhAyela peyA' kahevAya che. vaLI, (2) amlayuktamAM amlayukta dUdhamAM je raMdhAyeluM hoya te, dugdhATI kahevAya che. anya vaLI balahikA' kahe che. (3) taMdulanA cUrNayuktamAM raMdhAyela cAvalekhikA kahevAya che. (4) kakSA sahita dUdhamAM raMdhAyelI hoya to payazATI kahevAya che. ane (5) ghaNA taMdulayukta dUdhamAM raMdhAyela chate 'kSarethI' e pramANe kahevAya che. A pAMca dUdhanA vikRtigata che. vikRtigatanI vyutpatti kare che. vikRti gaI che jemAMthI e vikRtigata-nirvikRtika= nIviyAtuM, e pramANe artha che. have dahIMmAM vikRtigata batAve che. "dahIMmAM vikRtigata - 1 gholavaDAM 2 ghola 3 zikharaNi 4 karaMbho 5 lavaNakaNa sahita mathita apatita paNa sAgarikA AdimAM vikRtigata che." (pravacanasAroddhAra-224) (1) vastrathI gAlita=gALeluM, dahIMnA gholathI yukta vaDAM gholavaDAM che. (2) vastrathI gAlita dahIM ghola che. (3) karathI mathita paMDayukta dahIM-zikharaNi che=hAthathI bhAMgI naMkhAyeluM dahIM zikharaNi che. (4) karaMbho dahIMthI yukta kUra nAmanA dhAnyathI niSpanna prasiddha che. (5) karathI mathita dahIM ane mIThAnA kaNathI yukta rAjikAkhATa che. ane te=rAjikAkhATa, apatita paNa sAgarikA Adi hote chate vikRtigata thAya che. vaLI, temAM sAgarikA Adi patita hoya to vikRtigata thAya ja che. A pAMca dahIMnAM tIviyAtAM che. (1) pakva ghI, (2) ghInI kiTI, (3) pakva auSadhi uparamAM taratuM ghI, (4) nirbhajana, (5) vispaMdana te ghInA vigaIgata cheHnIviyAtA che." (pravacanasAroddhAra-230) (1) pakva dhI Amalaka Adi saMbaMdhI-AMbaLA Adi nAMkhIne pakAveluM ghI, (2) ghInI kiTTI prasiddha che, (3) ghImAM pakva auSadhitarikA che, (4) pakvAnnathI uttIrNa dagdha ghI nirbhajana che=pakvAnnamAMthI nItareluM ghI nirbhajana che, (5) dadhitarikA kaNikAthI niSpanna dravya vizeSa vispaMdana che. A pAMca ghInI nirvikRti che--pAMca ghInAM nIviyAtAM che. bRhakalpa ane paMcavastumAM vaLI vispaMdana eTale ardhanagdha ghImAM nAkhela taMdulathI niSpanna che. e pramANe kahevAyuM che. tilamallI-telano mala, tilakuTI, dagdha tela, tela pakva karAyelI auSadhitarikA, lAkSAdi dravyathI pakva tela. telamAM pAMca ja nivikRti che." (pravacanasAroddhAra-231). (1) telano mala, (2) telakuTi prasiddha che. (3) pakvAlamAMthI nItareluM dagdha tela, (4) telamAM pakva auSadhitarikA, (5) lAkSAdi dravyathI pakva tela. e telanAM pAMca lIviyAtAM che. "ardhakRta ikSarasa=ukALIne aDadho karAyelo akSarasa, goLanuM pANI, zarkarA, khAMDa, pakva goLa. goLa vigaInA nIviyAtA pAMca ja che." (pravacanasAroddhAra-232) (1) ardhakRta ikSarasaHukALIne aDadho karelo zeraDIno rasa, (2) goLanuM pANI, (3) zarkarA, (4) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1ra 103 khAMDa, (5) pAkaguDa=pakva goLa jenA vaDe khaMjakAdikakhAjA Adi lepAya che. e pAMca goLanAM nIviyAtAM che. "(1) ekane ekanI upara, (2) traNa upara ane te ja ghI vaDe bIjI vAra je pakva, (3) trIjuM guDadhANAdi vagere, (4) cothuM pANIthI siddha lApasI vaLI, (5) pAMcamuM tuppaDiyatAviyAe= suppaDiyApikAmAM-cIkAzathI lepAyelI tAvaDImAM pUalio=potiyAM, thepalAM Adi militanA trIsaEcha vigaInAM kula lIviyAtAM trIsa che." (pravacanasAroddhAra-233-234) (1) tAvaDImAM nAMkhelA ghI AdimAM pUrita evA eka pUpaka vaDe=eka puDalo thAya eTalA ghIthI pUrita vaDe bIjo puDalo naMkhAya te bIjo puDalo nIviyAto gaNAya. (2) traNa ghANanI uparamAM aprakSipta bIjA ghIvALuM je te ja ghI vaDe pakAyuM te paNa tIviyAtuM gaNAya. (3) ane guDadhAnA e paNa nIviyAtuM che=goLano pAyo karI banAvelI vastu te nIviyAtuM che. (4) samutArita sukumArika AdimAM pAchaLathI uddharita ghI vaDe=vadhelA ghIthI kharaDAyelI tAvaDImAM pANI vaDe karAyelI lapatazrI lApasI, lahigaTuM e pramANe prasiddha che. (5) sneha=cIkAzathI lepAyelI tapelI tAvaDImAM paripakva evo potata=potiyAM, thepalAM Adi. A pakvAnnanAM tIviyAtAM che ane militA=badhI vigaInAM milita tIviyAtAM 30 thAya che e pramANe jANavuM. ane A daza vigaIomAM madha-mAMsa-madha-mAkhaNa lakSaNa cAra vigaIo abhakSya che. vaLI bAkI zeSa cha bhakSya che. tyAM bhakSya vigaIomAM bhakSya cha vigaIomAM, ekAdi vigaInuM paccakakhANa ane cha vigaInuM paccakhANa nirvikRtika saMjJAvALA vikRti pratyAkhyAnathI saMgRhIta che. AgAro pUrvatI jema che. phakta "gihatyasaMsaTheNaM' e AgArathI= gRhasthasaMsargathI' e AgAra vaDe, gRhastha vaDe sva prayojana mATe dUdhathI saMskRSTa odata che ane tene atikrama karIne=odanane atikrama karIne utkarSathI cAra aMgula uparamAM dUdha varte che tyAre te dUdha avikRti che. ane pAMcamA aMgulanA AraMbhamAM vikRti ja che. A vyAyathI anya paNa vikRtionuM gRhasthasaMskRSTa AgamamAM kahevAyuM che. je A pramANe che. dUdha-dahIM-madhanA cAra aMgula saMsRSTa vikRti nathI. phANita=DhIlo goLa, tela ane ghIthI mizrita kUra-roTikA upara eka aMgula saMsRSTa hoya to te DhIlo goLa vikRti nathI." IIII. "madha ane pudgala=mAMsa, tenA rasathI saMsRSTa ardha aMgula che to vikRti nathI=saMsRSTa madha ane mAMsa vikRti nathI. vaLI goLa, mAMsa ane mAkhaNanA viSayamAM addAmalagasaMskRSTa vikRti nathI AA Amalaka jeTalA saMsRSTa goLamAMsa-mAkhaNa vikRti nathI." (pravacanasAroddhAra 222-223) A be gAthAnI vyAkhyA - dUdha, dahIM, madhanI cAra aMgula saMskRSTa vikRti nathI. vaLI, uparamAM cAra aMgulanI uparamAM, vikRti che e pramANe artha che. phaNita drava goLa che=DhIlo goLa che. tenAthI=DhIlA goLathI ane tela-ghIthI mizrita kUra, roTikA AdimAM jo eka aMgula upara caDeluM hoya to vikRti nathI. madhamAM ane pudgalamAMkamAMsamAM, teonA raso vaDe saMskRSTa aMgulanuM ardha saMskRSTa thAya che. ardha Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-62 aMgulathI uparanuM vikRti ja che. goLa, mAMsa, mAkhaNanA viSayamAM A badhAthI saMskRSTa che. yAvat ArTa Amalaka. "tu' zabdanuM avadhAraNa arthapaNuM hovAthI=zlokamAM "tu' zabda 'AvakAra arthamAM hovAthI AA Amalaka ja vikRti nathI-Ardra Amalaka jeTalo ja goLa vagere padArthathI saMskRSTa hoya to vikRti nathI. tenAthI moTA TukaDA hoya to vikRti che. "ArTa Amalaka' zabdathI pIlu vRkSa saMbaMdhI "muhura" e pramANe kahevAya che. 'ukhitavivegeNaM' e uklipta viveka AgAra AyaMbilanI jema uddharaNa mATe=uparathI laI levA mATe, zakya vikRtimAM jANavuM=je vigaIo grahaNa karI dUra mUkI zakAya te jANavI. vaLI drava vikRtimAM nathI=drava vikRtimAM ukhitavivegeNaM AgAra nathI; kema ke drava vigaIne upADIne bahAra mUkI zakAya nahi. paDaeNmakhieNa' AgArane kahe che. pratItya sarvathA rukSa maMDaka AdinI apekSAe prakSita-copaDeluM, snehita padArthathI ISat sukomaLatAnA utpAdanathI prakSaNakRta=copaDavAthI, viziSTa svAdutAno abhAva hovAthI copaDavA jevuM je varte che tene AzrayIne copaDeluM copaDelAno AbhAsa che. arthAt alpamAtrAmAM snigdha padArtha lagADela che tevI vastu nIviyAtAmAM kahyuM che. ane ahIM A vidhi che=paDuccamaphieNe AgAra viSayaka A vidhi che. jo AMgaLIthI telAdine grahaNa karIne maMDaka Adi copaDelA hoya tyAre nIviyAtAvALAne kahyuM che. vaLI dhArAthI copaDe to kalpatuM nathI. vyutsarjana kare che=vigaIno tyAga kare che. ane ahIM-tIvinA paccakakhANamAM, je vikRtiomAM uklipta viveka saMbhave che temAM nava AgAro che. ane anya dravarUpa vigaIomAM ATha AgAra che. nanuM'thI zaMkA kare che. vivikRtika=tIviyAtAmAM ja, AgAranuM kathana hovAthI vigaIonA parimANavA pratyAkhyAnamAM AgAro kyAMthI jaNAya ? teno uttara Ape che. nIviyAtAtA grahaNamAM vigaInA parimANano paNa saMgraha che. tethI te ja AgAro cheHnIviyAtAnA AgAro vigaInA parimANamAM paNa che. ane ekAsaNuM,porisI ane pUrvArdhanuM ja zAstramAM kathana hote chate paNa besaNAnuM, sADhaporisInuM ane apAInuM paccakhANa aduSTa che; kema ke apramAdanI vRddhino saMbhava che. AgAro paNa ekAsaNA Adi saMbaMdhI ja atyamAM paNa=besaNA AdimAM paNa vyApya che; kema ke Asana Adi zabdanuM sAmya che. cAra prakAranA AhAranA pAThamAM paNa dvividha-trividha AhAranA pratyAkhyAnanI jema AgAro ekAsaNA Adi saMbaMdhI besaNA AdimAM che ema avaya che. nanuthI zaMkA kare che. besaNuM Adi abhigraha paccakakhANa che tethI temAM cAra ja AgAro prApta thAya. e pramANe na kahevuM; kema ke ekAsaNA AdinI sAthe tulya yogakSemapaNuM che=besaNA AdinuM samAnapaNuM che. vaLI, anya kahe che. A rIte=besaNAne paNa paccakakhANa tarIke svIkAryuM e rIte, paccakakhANanI saMkhyA vizIrNa thaze pratyAkhyAnanI saMkhyAno apalApa thaze. tethI ekAsaNA Adi ja paccakakhANa Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-12 105 che. vaLI temAM asamartha ekAsaNA Adi paccakakhANa karavAmAM asamartha, jyAM sudhI paccakhANa karavAmAM samartha hoya tyAM sudhI porisI AdinuM paccakhANa kare che. tenI uparamAM graMthi sahita Adi kare che. ane graMthi sahita nitya apramattatAnuM nimittapaNuM hovAne kAraNe mahAlavALuM che ane kahevAyuM che. "je nitya apramatta che teo gAMTha sahitanI gAMThane A gAMThane choDIne huM AhArAdi karIza e prakAranI gAMThane, bAMdhe che. teo vaDe svagraMthimAM=potAnA AtmAmAM, svarga-apavarga sukha nibaddha che." III vismaraNarahita dhanya nitya navakAra gaNIne karmagraMthi sahita potAnA karmonI gAMTha sahita, graMthi sahita=paccakhkhANanI graMthi sahita, evI graMthine=vastranI gAMThane, choDe che." rA. jo zivapuranA abhyAsane Iccho cho to ahIM abhyAsa karo. graMthi sahita paccakhANane karo cho. AnuM graMthi sahita paccakhANanuM anazana tulya puNya samayanA jANakAro kahe che. Imain (yatidinacaryA 56-58) je mahAtmAo anazananA pariNAmanA arthI che, tethI saMjJAothI para thavA arthe AhAra saMjJAnA varjananA pariNAmavALA che, teo graMthi sahita paccakhANa grahaNa kare che. jethI gAMTha bAMdhelI hoya tyAM sudhI mAre AhAra vAparavo nahi tevo viziSTa adhyavasAya karIne potAnA aNAhArIbhAvane puSTa kare che ane vismaraNa rahita kalyANanA arthI jIvo navakAra bolIne graMthine choDe che. tyAre aNAhArIbhAva karavAnA valaNavALA hovAthI karmagraMthinI gAMThane paNa DhIlI kare che ane jeo mokSapathanA abhyAsanA arthI che teo A rIte AhArasaMjJAnA parivArano abhyAsa kare che. tethI tevA jIvone aNAhArIbhAva pratye baddharAga hoya che. mATe zAstrakAro anazana sarakhuM puNya teone prApta thAya che tema kahe che. rAtre cAra prakAranA AhAranA parihArapUrvaka, eka sthAnamAM besavApUrvaka=divase eka sthAnamAM besavApUrvaka, tAMbUla Adi grahaNa kare pachI mukhazuddhi karavAnI vidhithI graMthi sahita paccakakhANanuM pAlana karatA hoya ane ekavAra bhojana karatA hoya teone eka mahinAmAM 29 jala vagaranA upavAsa thAya ane be vAra bhojana karatA hoya teone 28 jala vagaranA upavAsa thAya. ema vRddho kahe che; kema ke jeo ekavAra bhojana kare che ane graMthi sahita zeSakALamAM divase tAMbUla Adi vApare che ane mukhazuddhi karIne pharI gAMTha bAMdhIne paccakhANamAM Ave che teone bhojana ane tAMbUla Adino kALa roja be ghaDIno saMbhave. tethI eka mahinAmAM 29 divasa cauvihAra upavAsa prApta thAya. ane be vakhatanA bhojanamAM cAra ghaDInA bhojananA kALano saMbhava hovAne kAraNe 28 cauvihArA upavAsa thAya che. je kAraNathI padmacaritramAM kahevAyuM che. "anaMtarathI be vakhata je niyogathI nakkI, vApare che te mahinAmAM 28 upavAsane prApta kare che." III "have eka paNa muhUrta cAra AhArano mahinA sudhI je=vyakti, tyAga kare che tene paralokamAM upavAsanuM phala thAya che." ||rA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-2 "anya devatAno bhakta jainetara, je 10,000 varSa AyuSya bhogave che vaLI jinavaratapathI palyopama koTi sthiti thAya che." IIII A rIte muhUrta buddhivALo je upavAsamAM chaTha-AThama Adine yathAzakti kare che tene tevA prakAranuM phala kahevAyuM che." jA. A rIte yuktithI graMthi sahita paccakakhANanuM phala anaMtara paNa kahevAyuM hamaNAM kahevAyuM. ahIM paccakhANanuM pAMcamuM dvAra pUruM thayuM. have zuddhi ane te cha prakAranI che. je A pramANe - te vaLI=zuddhi vaLI, 1. sadhaNA 2. jANaNA=jJApanA 3. vinaya 4. anubhAsanA pa. anupAlanAnI vizuddhi 6. bhAvavizuddhi chaThI thAya. (Avazyakaniyukti gA. 1586) nadaM=jyAM=sAdhudharma ane zrAvakadharmamAM, je kAlamAM je paccakhANa sarvajJakathita che tene je nara saduhaNA kare che te-te paccakakhANa, saduhaNAzuddha jANavuM. (2) tIrthakaroe paccakakhANonA aneka bhedo-kahyA che. ane zrAvakadharmamAM, sAdhudharmamAM ke jitakalpamAM je prakAranAM paccakakhANo kahyA che tenuM yathArtha jJAna karIne te paccakakhANonI te pramANe ja ruci kare che arthAt A bhUmikAno mAre zaktisaMcaya thAya to A paccakakhANa karIne mAre hita sAdhavuM joIe, e prakAre saduhaNA kare che. tene te te paccakakhANomAM jitavacanAnusAra ruci hovAthI ane svabhUmikA anusAra ane svazakti anurUpa paccakhANa kare tenuM sahaNAzuddha paccakakhANa kahevAya. (2) jANaNA zuddhi - have jJAnazuddhi batAve che. kalpamAM=jinakalpa AdimAM, je paccakhANane jANe che je mUlaguNa-uttaraguNamAM kartavya che tene jANaNA zuddha jANavuM jJAnazuddha jANavuM." man jeo jinakalpIonAM, susAdhuonAM ke zrAvakonAM sarva paccakhANa zaktinA prakarSa arthe kyAre kartavya che tene yathArtha jANe che tenuM jANaNAzuddha paccakhANa kahevAya che. arthAt jJAnazuddha paccakakhANa kahevAya che. (3) have vinayazuddhi batAve che. je mana-vacana-kAyAthI gupta ahINa-atirikta kRtikarmanI vizuddhine kare che yathArtha vidhi anusAra vaMdananI kriyA kare che. te paccakhANa vinayazuddha jANavuM." have anubhAsanAnI zuddhi batAve che. "hAtha joDelo abhimukha rahelo-gurune abhimukha rahelo, akSara-pada-vyaMjana vaDe parizuddha guruvacanane bole che-guru pAse paccakhkhANa grahaNa karatI vakhate paccakhANa manamAM bole che te anubhAsanA zuddha paccakhANa jANavuM." pA! Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-2 have atupAlanAnI vizuddhine batAve che. jaMgalamAM, duSkALamAM, mahAsamupanna evA rogamAM=mahAroga utpanna thaye chate, je pAlita che, bhagna nathI te paccakhkhANane pAlavAzuddha jANavuM." ing have bhAvavizuddhine batAve che. rAgathI ke dveSathI, pariNAmena=pariNAmathI=A loka ane paralokanI AzaMsAthI, je dUSita nathI=je paccakhANa dUSita nathI te paccakhANa bhAvavizuddhi jANavuM. (AvazyakabhAga 246thI 251) athavA "spezita, pAlita, zodhita, tIrita, kItita ane ArAdhita. AvA paccakhkhANamAM yatna karavo joIe." 58 "ucitakAle vidhi vaDe prApta je=paccakhkhANa, spezita che. te kahevAyuM che="bsa' paccakhkhANa kahevAyuM che. tathA asakRta=vAraMvAra, samyapha upayogathI praticarita Acarita paccaSmANa pAlita che." III gurune ApyA pachI zeSa bhojananA sevanathI paccakhANa zodhita jANavuM. vaLI paNa thoDA kAlanA vartanathI tarita thAya che=paccakhkhANano kAla pUro thayA pachI thoDA kALanA vilaMbanathI paccakhkhANa pAre to tIrita thAya che." 10. bhojanakAlamAM amuka paccakakhANa che e pramANe smaraNa kare che te kItita che. A prakArathI samyapha praticarita= paccakhANanA samyapha sevanathI, ArAdhita che." /11 (pravacanasAroddhAra-212 thI 215) paccakakhANa sparzata Adi guNothI yukta supratyAkhyAna thAya che. A pramANe ahIM paccakakhANanuM chaThuM dvAra pUrNa thayuM. have phalane kahe che. ane te= paccakhANanuM phala anaMtara ane paraMparAthI A che. "paccaSmANa karAye chate AzravadvAro pihita thAya che=baMdha thAya che. AzrayadvAra baMdha hote chate tRSNAno uccheda thAya che." III tRSNAnA ucchedathI manuSyone atula upazama thAya che. vaLI atula upazamathI=asAdhAraNa upazamathI, paccakakhANa zuddha thAya che." rAA tenAthI=zuddha paccakhANathI, cAritradharma pragaTe che. tenAthI cAritradharmathI karmano viveka thAya che-karmanI nirjarA thAya che. tenAthI=karmanA vivekathI apUrvakaraNa pragaTe che=kSapakazreNI pragaTe che. tenAthI=apUrvakaraNathI, kevalajJAna pragaTe che ane tenAthI kevalajJAnathI, zAzvata sukha vALo mokSa thAya che." li3aaaa (Avazyakaniryukti-1594thI 1596) A pramANe guruvaMdana ane pratyAkhyAna karaNanI vidhi che. e rIte anya paNa je kaMI niyama guruvaMdanapUrvaka temanI pAse ja=guru pAse ja, grahaNa karavA joIe. temAM paNa=grahaNa karAyelA paccakakhANamAM paNa, anAbhoga ane sahasAtkAra Adi cAra AgAranuM ciMtana karAya che. tethI anAbhoga AdithI niyamita vastunA grahaNamAM=paccakakhANathI niSiddha vastunA grahaNamAM, bhaMga Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-12 thAya nahi paraMtu aticAra mAtra thAya. vaLI jANIne=A vastu paccakhANathI niSiddha che tema jANIne aMza mAtranA grahaNamAM paNa bhaMga ja che. vaLI duSkarmanA pAravazyathI jANIne paNa niyamabhaMga thAya. AgaLathI dharmArthIe teetyAga kareluM paccakakhANa pAlana ja karavuM joIe karmane paravaza jANavA chatAM ati lAlasAne vaza paccakhANano bhaMga karyo hoya topaNa eka vakhata bhaMga karyA pachI dharmArthIe AgaLamAM te paccakhANanuM pAlana ja karavuM joIe. svIkArAyelA paMcamI, caudaza AdinA tapavizeSathI paNa tapanA divasamAM livyaMtaranI bhrAMti=bIjI tithinA bhrama, Adine kAraNe sacitta jalapAna=kAcuM pANI pIdhuM hoya, tAMbUlabhakSaNa keTaluMka bhojana Adi karAye chate tapodinanA jJAnamAM Aje tapano divasa che tenuM jJAna thaye chate, mukhamAM raheluM paNa gaLavuM joIe nahi, paraMtu teno tyAga karIne prANuka pANIthI mukhazuddhi karIne tapanI rItithI ja rahevuM joIe. ane jo te divase-paccakakhANanA divasamAM, pUrNa vaparAyuM anAbhoga AdithI pUrNa vaparAyuM to bIjA divase daMDa nimitte te tapa karavuM joIe ane tapasamAptimAM te tapa vadhAre karavo joIetapanA divasamAM bhUlathI khAdhuM hoya teTaluM tapa, tapasamApti thaye chate te tithimAM vadhAre karavuM joIe. ane A rIte pUrvamAM jaNAvyuM e rIte, anAbhoga AdimAM ucita yatanA karavAmAM Ave to, aticAra thAya, bhaMga na thAya. ane tapanA divasanuM jJAna thayA pachI kaNiyo mAtra gaLavAmAM bhaMga ja che. divasanA saMzayamAM athavA kaththa-akathyanA saMzayamAM kaNyanA grahaNamAM paNa bhaMga thAya=paccakhANamAM A kathya che ke akathya che tevo nirNaya na hoya tyAre kapya vastu paNa grahaNa kare to paccakhkhANano bhaMga che. AgADha mAMdagImAMegADha mAMdagImAM bhUtAdi doSatA pAravazyamAM ane sarpadaMza Adi asamAdhimAM jo te tapa karavA mATe zakya nathI tyAre paNa cothA AgArano uccAra hovAthI=savvasamAvittiyAgAreNaM" AgArano uccAra hovAthI bhaMga nathI. ItyAdi viveka 'zrAddhavidhigata jANavuM=zrAddhavidhi graMthathI jANavuM. vistArathI saryuM. li6rA bhAvArtha zrAvake jinAlaya saMbaMdhita AzAtanAno atyaMta parihAra karavo joIe. tethI prastuta gAthAmAM je AzAtanAo batAvI che. te sarva AzAtanAnuM jJAna karIne jinAlaya saMbaMdhita ane jJAnAcAra Adi saMbaMdhita sarva AzAtanAno tyAga karavo joIe. jethI janmAMtaramAM mArganI prApti durlabha thAya nahi. vaLI svazaktithI jinAlayanAM sarva kAryonuM ucita ciMtana karavuM joIe. jethI bhagavAna pratyenI bhaktinI vRddhi thAya. vaLI, vinayapUrvaka guru pAse paccakhkhANa grahaNa karavuM joIe ane paccakhANanI zuddhi arthe prastuta TIkAmAM je paccakhANanA AgAro vagere kahyA che ane te paccakhANanI zuddhinuM ja svarUpa batAvyuM che te sarvanuM yathArtha jJAna karIne suvizuddha paccakhANanA pAlana mATe yatna karavo joIe. jethI paccakhANanA samyaka pAlana dvArA tRSNA vagereno uccheda thAya. jenA kAraNe guNasthAnakanI vRddhi dvArA mokSanI prApti thAya. IIkaravA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | NIs-13 avataradizA :* atha pratyAkhyAnakaraNAnantaraM yatkarttavyaM tadAha - savatarazikSArtha : have pratyAkhyAna karyA pachI je kartavya che=zrAvakane je kartavya che, tene kahe che - zlos : dharmopadezazravaNamazanAdinimantraNam / / - gatvA yathocite sthAne, dharmyamarthArjanaM tathA / / 63 / / manvayArtha : dharmopadezazravaNam dharmanA Guza zravAra, azanAdi nimantraNamsa zana mA nimaMtrae, tathAsane, yathocite sthAne yathAyita sthAnamA, gatvA=046ne, dharmyamarthArjanaM dharmathI savisartha sAIna ra se zrApa itavya che. // 1 // seosrtha : dharmanA upadezanuM zravaNa, azana AdinuM nimaMtraNa, ane yathAucita sthAnamAM jaIne dharmathI mAviruddha marthanuM mana ripuM, me zrAva'nuMtavya cha. / / 93 / / TIs: dharma:-zrutacAritralakSaNastasyopadezo=dezanA, tasya zravaNaM zrutirvizeSato gRhidharmo bhavatIti yogaH, evamagre'pi, dharmazravaNAdeva hi zrAvakazabdo'nveti, tadvidhistve dinakRtye"nAsanne nAidUraMmi, neva uccAsaNe viU / samAsaNaM ca vajjijjA, ciTThijjA dharaNIale / / 1 / / " "na pakkhao na purao, neva kiccANa piTThao / naya UruM samAsajja, ciTThijjA guruNaMtie / / 2 / / " "neva palhatthiaM kujjA, pakkhapiMDaM ca saMjae / pAe pasArie vAvi, na ciTThe guruNaMtie / / 3 / / " 'pakkhapiMDaM' bAhuparyastikAM 'saMjae' iti prastAvAddezasaMyata iti tadvRttiH / / 3 / / [zrAddhadinakRtyavRttau pa. 243] Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-63 "niddAvigahAparivajjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / ttivahumALapuSya, 33tteTiM suvyaM ||4||" ityAdizrutoktavidhinA gurorAzAtanAvarjanArthamarthacaturthahastapramANAdavagrahakSetrAbahinirjantubhUbhAge'vasthAya dharmadezanA zrotavyA tacchravaNena cAjJAnavyapagamasamyaktattvAvagamaniHsaMzayatvadharmadRDhatvavyasanAdyunmArganivRttisanmArgapravRttikaSAyAdidoSopazamavinayAdiguNArjanopakramakusaMsargapariharaNasusaMsargAGgIkaraNabhavanirviNNatAsamyakzrAddhasAdhudharmAbhyupagamanasarvAGgINatadaikAgryArAdhanapramukhA aneke aUT: praviTa vaI TIkArya : tharma-mRtavAritra.... praviTa va aa dharma=zrutacAritra lakSaNa teno upadeza=dezanA, tenuM zravaNa=zruti, vizeSathI gRhasthadharma thAya che e pramANe saMbaMdha che. e rIte=dharmanA upadezanA zravaNa pachI vizeSathI gRhastha dharma thAya che e rIte, AgaLamAM paNa yojana karavuM=sAdhune azana AdinuM nimaMtraNa karavuM te gRhasthano vizeSa dharma che ItyAdi AgaLa paNa yojana karavuM. dharmanA zravaNathI ja zrAvaka zabda avayane pAme che="gRtti ti zrAvaH' e zabdanI vyutpatti saMgata thAya che. vaLI tenI vidhi=dharmanA upadezanA zravaNanI vidhi, A pramANe "dinakRtyamAM che. "najIkamAM nahi, ati dUramAM nahi, UMcA AsanamAM nahi ane samAsananuM varjana karIne jANa evo zrAvaka dharaNItalamAM bese." III "AcAryanI pAchaLa bese nahi, be bAju bese nahi, AgaLa bese nahi ane sAthaLa upara sAthaLa karIne paga upara paga caDhAvIne, guru pAse bese nahi." pArA ane saMyata=dezasaMyata, palIhatya kare nahi=guru sAthe bolAcAlI kare nahi. pakhapiMDa kare nahi=bAhu paryastikAne kare nahi ane guru pAse paga pasArIne bese nahi=paga lAMbA-pahoLA karI bese nahi." 3aaaa. 'pakabapiMDa =bAhu paryastikAne, saMyata=prastAvathI dezasaMyata e pramANe tenI vRtti cheetrIjI gAthAnI TIkA che. (zrAddhadinakRtyavRtto-5. 243) "nidrA, vikathAnA parivarjanathI, guptiothI, be hAtha joDavA vaDe bhaktibahumAnapUrvaka upayuktapaNAthI sAMbhaLavuM joIe." ItyAdi cutamAM kahevAyelI vidhithI gurunI AzAtanAnA varjana mATe ardhacaturtha=sADAtraNa hAtha pramANa, avagraha kSetrathI bahAra nirjatu bhUmi bhAgamAM besIne dharmadezanA sAMbhaLavI joIe ane tenA zravaNathI=dharmanA zravaNathI, ajJAnano vyaparama samyapha tatvano avagama, niHsaMzayapaNuM, dharmamAM daDhapaNuM, vyasana Adi ubhArganI nivRti, sanmArganI pravRtti, kaSAya Adi doSano upazama, vinayAdi guNanA arjanano upakrama=prAraMbha, kusaMsarganuM pariharaNa, susaMsarganuM aMgIkaraNa, bhavamAM nirveda, samyam Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-63 zrAddhadharmano ane sAdhudharmano svIkAra, sarvAgI tenuM ekAgratAthI ArAdhana vagere=je zrAvakadharmano ke sAdhudharmano svIkAra karyo che tenuM saMpUrNa ekAgratApUrvaka ArAdhana vagere aneka guNo pragaTa ja che. bhAvArtha : zrAvake paccakhkhANa karyA pachI guNasaMpanna guru pAse svabhUmikAnusAra dezavirati ke sarvaviratinA dharmanuM vizeSathI zravaNa karavuM joIe. ane te zravaNa viSayaka je ucita besavA vagerenI vidhi che te maryAdA anusAra ucita AsanamAM besIne zravaNakAlamAM nidrA, vikathAno parihAra karavo joIe. traNa guptithI gupta thaI besavuM joIe. be hAtha joDI sAdhu sAmAcArI ke zrAvaka sAmAcArI je guru pAse sAMbhaLe che te atyaMta bahumAnapUrvaka sAMbhaLavI joIe. te dharmanA zravaNathI kyA guNo prApta thAya che te graMthakArazrI batAve che. je sAdhu sAmAcArI ke zrAvaka sAmAcArI viSayaka sUkSmabodha potAne na hato, je ajJAna hatuM te dUra thAya che. jenAthI kaI rIte A sAdhu sAmAcArI ke zrAvaka sAmAcArI asaMgabhAvanI vRddhi dvArA vItarAgatAnuM kAraNa che teno pAramArthika bodha thAya che ane te bodha thavAthI tene saMzaya rahita sthira nirNaya thAya che ke A rIte huM sAdhu sAmAcArImAM ke dezaviratimAM ucita yatna karIza to uttarottara guNavRddhine avazya prApta karIza ane te prakArano spaSTa-spaSTatara nirNaya thavAthI pUrvamAM je dharmamAM dRDhatA hatI te atizayita thAya che; kema ke samyaka rIte sevAyelo dharma vartamAnamAM ja kaSAyanA klezanuM nivartana karAve che. AgAmI sukhanI paraMparAne prApta karAve che. ane aMte mokSasukhamAM vizrAMta thAya che. tevo nirNaya nipuNatApUrvaka dharma sAMbhaLavAthI thAya che. tethI dharmanA sevanamAM daDhatA Ave che. jenA kAraNe pramAda Adi je vyasano che tenI nivRtti thAya che ane daDha praNidhAnapUrvaka ucita AcAramAM yatna karavA svarUpa sanmArganI pravRtti thAya che, je dharmanA zravaNanuM phala che. vaLI, sanmArgamAM dRDha praNidhAnapUrvaka karAyela pravRttithI kaSAyanA doSo ane indriyonA vikArathI utpanna thayelA doSono upazama thAya che. jethI cittanI svasthatArUpa sukhavizeSano anubhava thAya che ane guNavAna puruSonA guNone joIne teonA vinayAdi karavA rUpa guNonA arjanano prAraMbha thAya che arthAt dharmazravaNathI A dharmane ApanArA tIrthaMkara pratye bahumAna thAya che. tIrthaMkaranA ziSya gaNadharonI pATaparaMparA dvArA je atyAra sudhI bhagavAne kahelo dharma potAne vartamAnamAM prApta thayo temAM je je mahAtmAono tene anukULa prayatna che te sarva pratye bhaktino pariNAma thAya che; kema ke teonA prayatnathI bhagavAne kahelo dharma potAne prApta thayo che. A rIte vAraMvAra bhAvana karavAthI vinayano pariNAma vRddhi pAme che. ane uttara-uttaranA guNasthAnakanI vRddhine anukULa yatna thAya che. tethI vinayAdi guNanA arjanano prAraMbha dharmanA zravaNathI thAya che. vaLI, dharmanA zravaNathI sUkSmabodha thavAthI kusaMsargano parivAra ane susaMsargano svIkAra thAya che; kema ke dharmanA zravaNathI sUkSmabodha thayA pachI tene pariNamana pamADavAnI utkaTa icchA thAya che ane temAM kusaMsarga bAdhaka che ane susaMsarga sahAyaka che. tethI prApta thayelA sUkSmabodhane uttama puruSanA saMgathI sthira karavA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | RI5-93 zrAvaka yatna kare che. vaLI dharmazravaNanA kAraNe bhavasvarUpano sUkSmabodha thAya che. bhavathI atIta mukta avasthAno spaSTa-spaSTatara sUbodha thAya che. tethI bhava pratye pUrvamAM je nirveda hato teno atizaya thAya che. vaLI pUrvamAM je zrAvakadharma svIkAryo che te paNa sUmabodhapUrvaka samyaka svIkRta thAya che ane zakti pragaTe to saMpUrNa niravadya AcArarUpa sAdhudharmano svIkAra thAya che. vaLI, dharmanA zravaNathI sUkSmabodha thayelo hovAne kAraNe svIkArAyelA zrAvakadharmanA ke sAdhudharmanA svIkAramAM sarvAzathI tenI ekAgratApUrvaka ArAdhanA vagere aneka guNo pragaTa thAya che. mATe zrAvake nitya yogya guru pAsethI vidhipUrvaka tattvano pAramArthika bodha thAya te pramANe dharmazravaNa karavuM joIe. paraMtu yathAtathA, je te prakAranuM kathana sAMbhaLIne huM dharmazravaNa karuM chuM evuM mithyA AzvAsana sevavuM joIe nahi. TI : tataH kiM karttavyamityAha-'azanAdinimantraNam iti, azanAdibhirazanapAnakhAdimasvAdimavastrapAtrakambalapAdaproJchanaprAtihArikapIThaphalakazayyAsaMstArakauSadhabhaiSajyAdibhirnimantraNam, prastAvAdguroreva, tacca guroH padorlagitvA 'icchakAri bhagavAn ! pasAogarI phAsueNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vattha paDiggaha kaMbalapAyapuMchaNeNa pADihAriapIDhaphalagasijjAsaMthAreNaM osahabhesajjeNa ya bhayavaM! aNuggaho kAyavvotti pAThapUrvaM bhaktyA kAryam / etaccopalakSaNaM zeSakRtyapraznasyApi, yato dinakRtye"paccakkhANaM ca kAUNaM, pucchae sesakiccayaM / kAyavvaM maNasA kAuM, tao aNNaM kare imaM / / 1 / / " [zrAddhadinakRtye 2-84] iti / pucchae ityAdi, pRcchati sAdhudharmanirvAhazarIranirAbAdhavArtAdyazeSakRtyam, yathA nirvahati yuSmAkaM saMyamayAtrA sukham ? rAtrirgatA bhavatAm!, nirAbAdhAH zarIreNa yUyam ?, na bAdhate vaH kazcid vyAdhiH?, na prayojanaM kiJcidauSadhAdinA?, nArthaH kazcitpathyAdinA?, ityAdi evaMpraznazca mahAnirjarAheturyaduktam'abhigamaNavaMdaNanamaMsaNeNaM paDipucchaNeNa sAhUNaM / cirasaMciaMpi kammaM, khaNeNa viralattaNamuvei / / 1 / / ' iti / prAgvandanAvasare ca sAmAnyataH suharAI suhatapasarIranirAbAdhetyAdipraznakaraNe'pi vizeSeNAtra praznaH samyak svarUpaparijJAnArthastadupAyakaraNArthazceti praznapUrvaM nimantraNaM yuktimadeveti / samprati tvidaM nimantraNaM gurUNAM bRhadvandanadAnAnantaraM zrAddhAH kurvanti, yena ca pratikramaNaM gurubhiH saha kRtam, sa sUryodayAdanu yadA svagRhAdau yAti tadA tatkaroti, yena ca pratikramaNaM bRhadvandakaM Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4/dvitIya adhibhAra | PRO-93 113 cetyubhayamapi na kRtam, tenApi vandanAdyavasare evaM nimantraNaM kriyate tatazca yathAvidhi sAdhvAdicaturvidhaM sacaM vandate ityuktaM zrAvakadinakRtye, tathAca tadgranthaH"sAhusAhuNimAINaM, kAUNaM ca jahociaM / samaNovAsagamAINaM, vaMde vaMdetti jaMpai / / 1 / / " [zrAddhadinakRtye 85] .... vRttiH-yathA sAdhusAvyAdInAm AdizabdAdavamagnAnAM ca, nizrAkRte caitye teSAmapi bhAvAt, yathocitaM yathAyogyam, vandanachobhavandanavAgnamaskArAdikaM kRtvA, yato'vamagnAnAmapi kAraNena sUtre namaskArAderuktatvAt, yadArSaM codakapraznapUrvakaM yatimAzritya "jai liMgamappamANaM, na najjaI nicchaeNa ko bhAvo / dahraNa samaNaliMgaM, kiM kAyavvaM tu samaNeNaM? / / 1 / / " [Avazyakaniryuktau 1124] vyAkhyA-yadi liGgaM dravyaliGgamapramANam akAraNaM vandanapravRttI, itthaM tarhi na jJAyate-nAvagamyate, nizcayena paramArthena, chadmasthena jantunA kasya ko bhAvaH, yato'saMyatA api labdhyAdinimittaM saMyama(ta)vacceSTante, saMyatA api ca kAraNato'saMyatavaditi / tadevaM(vama)vyavasthitaM dRSTvA'valokya zramaNaliGga= sAdhuliGgaM kiM punaH karttavyaM zramaNena sAdhunA? evaM codakena pRSTaH sanAcAryaH prAha"appuvvaM daTTaNaM, abbhuTThANaM tu hoi kAyavvaM / sAhuMmi diTThapuvve, jahArihaM jassa jaM joggaM / / 2 / / " [Avazyakaniyuktau 1125] aSTapUrvaM sAdhuM dRSTvA''bhimukhyena abhyutthAnam AsanatyAgalakSaNaM tuzabdAddaNDakAdigrahaNaM ca karttavyam, kimiti? kadAcidAcAryAdividyAtizayasampannaH tatpradAnAyaivAgato bhavet, praziSyasakAzamAcAryakAlikavat, sa khalvavinItaM sambhAvya na tatprayacchatIti tathA dRSTapUrvAstu dviprakArAH-udyatavihAriNaH zItalavihAriNazca, tatrodyatavihAriNi dRSTapUrve yathAyogyam abhyutthAnavandanAdi yasya bahuzrutAderyadyogyaM tatkarttavyaM bhavati yaH punaH zItalavihArI na tasyAbhyutthAnavandanAdyutsargataH kiJcitkarttavyamiti / sAmprataM kAraNataH zItalavihArigatavidhipratipAdanAya sambandhagAthAmAha"mukkadhurAsaMpADagasevIcaraNakaraNapabbhaTe / liMgAvasesamette, jaM kIrai taM puNo vocchaM / / 3 / / " [bRhatkalpa bhASye 4544] muktA saMyamadhUryena saH, samprakaTaM pravacanopaghAtanirapekSameva mUlottaraguNajAlaM pratisevituM zIlamasyeti, tato dvandvaH etena sAlambanapratisevI vandya evetyApanam uktamapi kalpabhASye, pArzvasthAnAM vandyA'vandyatvavivekaprastAve Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dharmasaMgrA lAga-4 / dvitIya adhivAra | 24t5-93 "saMkinnavarAhapade, aNANutAvI a hoi avaraddhe / uttaraguNapaDisevI, AlaMbaNavajjio vajjo / / 1 / / " [bRhatkalpabhASye 4545] mUlaguNapratisevI niyamAdacAritrI, sa ca sphuTamevAvandanIya iti na tadvicAraNA, uttaraguNasevinastu vicAraNetibhAvaH nanvevamAdApannaM sAlambana uttaraguNapratisevyapi vandanIyaH?, sUrirAha na kevalaM sa eva vandyaH, kiMtu mUlaguNapratisevyapyAlambanasahitaH, kathamiticed!, ucyate- . "hiTThaTThANaThiovihu, pAvayaNi gaNaTThayA u adhare u / kaDajogi jaM nisevai, AiniaMThuvva so pujjo / / 2 / / " [bRhatkalpabhASye 4525] prAvacanikasyAcAryasya gacchasyAnugrahArthamadhare AtyaMtike kAraNe samupasthite kRtayogI gItArthaH / "kuNamANo vi akaDaNaM (a akajja) kayakaraNo Neva dosamevamabbhei / appeNa bahuM icchai, visuddhaAlaMbaNo samaNo / / 3 / / " [bRhatkalpa bhASye 4526] sadRSTAntaM phalitamAhatucchamavalaMbamANo, paDai nirAlaMbaNo a duggaMmI / sAlaMbaNirAlaMbe, aha diTuMto NisevaMte / / 4 / / [bRhatkalpabhASye 4531] ata eva"daMsaNanANacarittaM, tavaviNayaM jattha jattiaM pAse / jiNapaNNattaM bhattIi, pUae taM tarhi bhAve / / 1 / / " [bRhatkalpabhASye 4553] ityalaM prasaktAnuprasaktena, sambandhagAthAyA eva zeSamarthaM prastumaH, tathA caraNakaraNAbhyAM prakarSaNa bhraSTastato'pi pUrveNa dvandvaH, itthaMbhUte liGgAvazeSamAtre kevaladravyaliGgayukte, yatkriyate kimapi tatpunarvakSye, punaHzabdo vizeSaNArthaH kiM vizeSayati? kAraNApekSaM kAraNamAzritya yatkriyate tadvakSye, kAraNAbhAvapakSe tu pratiSedhaH kRta eveti / kiM tat kriyate? ityata Aha'vAyAi namukkAro, hatthusseho a sIsaNamaNaM ca / saMpucchaNAchaNaM chobhavaMdaNaM vaMdaNaM vAvi / / 3 / / ' [bRhatkalpabhASye 4545] _ 'vAyAetti' nirgamabhUmyAdau dRSTasya vAcA'bhilApaH kriyate, kIdRzastvamityAdi, sampracchanaM kuzalasya, 'aMchaNaMti' bahumAnaM tatsaMnidhAvAsanaM kiyatkAlamiti, eSa bahirdRSTasya vidhiH, kAraNavizeSe tu tatpratizraye'pi gamyate, tatrApyeSa eva vidhiragretano'pi ca, kAraNAnyAha"parivAra parisa purisaM, khettaM kAlaM ca AgamaM naccA / / kAraNajAe jAe, jahArihaM jassa jaM koyavbaM / / 4 / / " [bRhatkalpabhASye 4550] Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | CIS-53 paryAyo brahmacaryaM tatprabhUtakAlaM yena pAlitam, pariSadvinItA sAdhusaMhatistatpratibaddhA, puruSaM, jJAtvA, kathaM ? kulagaNasaGghakAryANyasyAyattAnIti, evaM tadadhInaM kSetramiti, kAlam, avamapratijAgaraNamasya guNa iti, AgamaM sUtrArthobhayarUpamasyAstIti jJAtveti / sAmpratametadakaraNe doSamAha'eAi~ akuvvaMto, jahArihaM arihadesie magge / Na bhavai pavayaNabhattI, abhattimaMtAiA dosA / / 5 / / [bRhatkalpabhASye 4549] tathA- / "uppannakAraNaMmI, kiikammaM jo na kujja duvihaMpi / pAsatthAIANaM, ugghAyA tassa cattAri / / 1 / / " [bRhatkalpabhASye 4540] duvihaMpIti abhyutthAnavandanalakSaNamityalaM prasaGgena, prakRtamanusarAmaH tathA zramaNopAsakAdInAmAdizabdAcchrAvikANAM ca vande vanda ityapabhraMzabhASayA jalpati, vande vande iti vA kriyA, dvitve sarvAn zrAvakAn zrAvikAMzca namaskurva ityarthaH, iti atha kadAcitsUristatra caitye nAgatastadopAzraye svA gatvA vandanAdiH sakalo'pi vidhiH kAryo, yato dinakRtye- . "aha dhammadesaNatthaM ca, tattha sUrI na Agao / puvvutteNa vihANeNaM, vasahIe gacchae tao / / 1 / / " [zrAddhadinakRtye 146] tti' / tataH kiM karttavyamityAha-tathetyAdi, tatheti dharmAntarasamuccayArthaH, 'yathocite' yathAyogye sthAne haTTAdau, 'gatvA' gamanaM kRtvA 'dharmyadharmAviruddhaM dharmAtsvayaMsvIkRtavratAbhigrahAdirUpAd vyavahArazuddhyAdervA'napetamiti vyutpatteH, 'arthArjanaM' dravyopArjanakaraNam, anvayaH prAgvadeva, yathocitamiti yadA rAjAdistadA dhavalagRham, yadyamAtyAdistadA karaNam, atha vaNigAdistadA ApaNamiti / bahukAlaM hi caityAyatane'vasthitirdoSAya, yata uktaM sAdhUnuddizya vyavahAra bhASye"jaivi na AhAkammaM, bhattikayaM tahavi vajjayaMtehiM / bhattI khalu hoi kayA, jiNANa loevi diTuMtu / / 1 / / " "baMdhittA kAsavao, vayaNaM aTThapuDasuddhapottIe / . patthivamuvAsae khalu, vittinimittaM bhayAI vA / / 2 / / " pArthivasthAnIyAyAstIrthakarapratimAyA bhaktinimittaM caityAyatanaM sAdhavaH pravizanti, natu tatraiva tiSThanti iti tadvRttiH, kuta ityAha Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dharbhasaMgraha bhAga-5/dvitIya madhira | do-93 "dubbhigandhapari(mala)ssAvI, taNurappesaNhANiA / duhA vAuvaho ceva, teNa TuMti na ceie / / 3 / / " "tinni vA kaDDaI jAva, thuio tisiloiA / tAva tattha aNuNNAyaM, kAraNeNa pareNavi / / 4 / / " etayorbhAvArthaH-sAdhavazcaityagRhe na tiSThanti, athavA caityavandanAntyazakrastavAdyanantaraM tisraH stutIH zlokatrayapramANAH praNidhAnArthaM yAvat karSanti, pratikramaNAnantaraM maGgalArthaM stutitrayapAThavat, tAvaccaityagRhe sAdhUnAmanujJAtaM niSkAraNaM na parataH, siddhANamityAdizlokatrayamAtrAntapAThe tu sampUrNavandanAbhAva eva prasajati, zlokatrayapAThAnantaraM caityagRhe avasthAnAnanujJAtena praNidhAnAsadbhAvAt bhaNitaM cAgame vandanAnte praNidhAnam, yathA 'vaMdai namasaitti sUtram, vRttiH-vandate tAH pratimAzcaityavandanAdividhinA prasiddhena, namaskaroti pazcAtpraNidhAnAdiyogeneti tisraH stutayo'tra praNidhAnasvarUpA jJeyAH, sarvathA paribhAvyam atra pUrvAparAvirodhena pravacanagAmbhIryaM muktvA'bhinivezamiti saGghAcAravRttau iti, tAvatkAlameva jinamandire'nujJAtamavasthAnaM yatInAm, kAraNena punardharmazravaNAdyarthamupasthitabhavikajanopakArAdinA parato'picaityavandanAyA agrato'pi yatInAmavasthAnamanujJAtam, zeSakAle sAdhUnAM jinAzAtanAdibhayAnAnujJAtamavasthAnaM tIrthakaragaNadharAdibhiH, tato vratibhirapyevamAzAtanAH parihriyante, gRhasthaistu sutarAM pariharaNIyA iti tasmAccaityAlayAdyathocite sthAne gamanaM yuktimat / atra cArthArjanamityanuvAdyaM na tUpadezyam, tasya svayaMsiddhatvAt, dharmyamiti tu vidheyamaprAptatvAt, 'aprApte hi zAstramarthavat na hi gRhastho'rthamarjayed bubhukSito'znIyAdityatra zAstramupayujyate, aprApte tvAmuSmike mArge naisargikamohAndhatamasaviluptAvalokasya lokasya zAstrameva paramaM cakSurityevamuttaratrApyaprApte viSaye upadezaH saphala iti cintanIyam naca sAvadyArambheSu zAstRNAM vAcanikyapyanumodanA yuktA, yadAhuH"sAvajjaNavajjANaM, vayaNANaM jo Na jANai visesaM / vuttuMpi tassa na khamaM, kimaMga puNa desaNaM kAuM / / 1 / / " iti / dharmAvirodhazca rAjJAM daridrezvarayormAnyAmAnyayoruttamAdhamayozca mAdhyasthyena nyAyadarzanAd boddhavyaH niyoginAM dharmAvirodho rAjaprajArthayoH sAdhanena abhayakumArAdivat vaNigAdInAM ca dharmAvirodho vyavahArazuddhidezAdiviruddhakRtyaparihArocitakAryAcaraNairAjIvikAM kurvatAM bhavati, tathaiva coktam Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya madhimAra / -93 "vavahArasuddhidesAiviruddhaccAyauciacaraNehiM / tA kuNai atthaciMtaM, nivvAhito niaM dhammaM / / 1 / / " ti / (zrAddhavidhi prakaraNa, gAthA-7) vyAkhyA-AjIvikA ca saptabhirupAyaiH syAt, vANijyena 1, vidyayA 2, kRSyA 3, zilpena 4, pAzupAlyena 5, sevayA 6, bhikSayA ca 7 / tatra vANijyena vaNijAm 1, vidyayA vaidyAnAm 2, kRSyA kauTumbikAdInAm 3, pAzupAlyena gopAlAdInAm 4, zilpena citrakarAdInAm 5, sevayA sevakAnAm 6, bhikSayA bhikSAcarANAm 7 eSu ca vaNijAM vANijyameva mukhyavRttyArthArjanopAyaH zreyAn paThyate'pi "mahumahaNasya ya vacche, na ceva kamalAyare sirI vasai / kiMtu purisANa vavasAyasAyare tIra suhaDANaM / / 1 / / " vANijyamapi svasahAyanIvIbalasvabhAgyodayakAlAdyanurUpameva kuryAdanyathA sahasA truTyAdyApatteH vANijye vyavahArazuddhizca dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturkI-tatra dravyataH paJcadazakarmAdAnAdi bahvArambhAdinidAnaM bhANDaM sarvAtmanA tyAjyam, svalpArambha eva vANijye yatanIyam, durbhikSAdAvanirvAhe tu yadi bahvArambhaM kharakarmAdyapyAcarati, tadA'nicchuH svaM nindan sazUkatayaiva karoti, yaduktaM bhAvazrAvakalakSaNe"vajjai tivvAraMbhaM, kuNai akAmo anivvahaMto a / thuNai nirAraMbhajaNaM, dayAluo savvajIvesuM / / 1 / / " "dhannA ya mahAmuNiNo, maNasAvi karaMti je na parapIDaM / AraMbhapAvavirayA, bhuMjaMti tikoDiparisuddhaM / / 2 / / " adRSTamaparIkSitaM ca paNyaM na svIkArya, samuditaM zaGkAspadaM ca samuditaireva grAhyam, na tvekAkinA, viSamapAte tathaiva sAhAyakAdibhAvAt kSetrataH svacakraparacakramAndyavyasanAdhupadravarahite dharmasAmagrIsahite ca kSetre vyavahArya, na tvanyatra bahulAbhe'pi, kAlato'STAhikAtrayaparvatithyAdau vyApArastyAjyastathA varSAdikAlaviruddho'pi vyApArastyAjyaH, bhAvatastvanekadhA kSatriyAdisAyudhaiH saha vyavahAraH svalpo'pi prAyo na guNAya, uddhArake ca naTaviTAdivirodhakAribhiH saha na vyavahAryam, kalAntaravyavahAropi samadhikagrahaNakAdAnAdinaivocito'nyathA tanmArgaNAdihetuklezavirodhadharmahAnyAdyanekAnarthaprasaGgAt, anirvahaMstu yadi uddhArake vyavaharati, tadA satyavAdibhireva saha, kalAntaramapi dezakAlAdyapekSayaikadvikatrikacatuSkapaJcakavRddhyAdirUpaM viziSTajanAninditameva grAhyam, svayaM vA vRddhyA dhane gRhIte taddAyakasyAvadheH prAgeva deyam, jAtu dhanahAnyAdinA tathA'zakto'pi zanaiHzanaistadarpaNa eva yatate, anyathA vizvAsahAnyA vyavahArabhaGgaprasaGgaH, RNacchede ca na vilambanIyam, taduktam Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dharbhasaMgraha bhAga-5/dvitIya madhiRI -93 "dharmArambhe RNacchede, kanyAdAne dhanAgame / zatrughAte'gniroge ca, kAlakSepaM na kArayet / / 1 / / " "svanirvAhAkSamatayA RNadAnAzaktena tUttamarNagRhe karmakaraNAdinApi RNamucchedyam, anyathA bhavAntare tadgRhe karmakaramahiSavRSabhakarabharAsabhAditvasyApi sambhavAt uttamarNenApi sarvathA RNadAnAzakto na yAcyo, mudhA''rtadhyAnaklezapApavRddhyAdiprAdurbhAvAt, kiMtu yadA zaknoSi tadA dadyA no cedidaM me dharmapade bhUyAditi vAcyo natu RNasaMbandhazciraM sthApyaH, tathA satyAyuHsamAptau bhavAntare dvayomithaHsambandhavairavRddhyAdyApatteH, anyatrApi vyavahAre nijasvasyAvalane dharmArthamidamiti cintyaM dharmArthinA'taH sAdharmikaireva saha mukhyavRttyA vyavahAro nyAyyastatpArzve sthitasya nijasvasya dharmopayogitvasambhavAt tathA paramatsaramapi na kuryAt, karmAyattA hi bhUtayaH, kiM mudhA matsareNa bhavadvaye'pi duHkhakareNa, tathA dhAnyauSadhavastrAdivastuvikrayArtA()vapi durbhikSavyAdhivRddhivastrAdivastukSayAdi jagaduHkhakRtsarvathA nAbhilaSet, nApi daivAttajjAtamanumodeta, mudhA manomAlinyAdyApatteH / " tadAhuH"uciaM muttUNa kalaM, davvAikamAgayaM ca ukkarisaM / nivaDiamavi jANato, parassa saMtaM na giNhijjA / / 1 / / " vyAkhyA-ucitaM kalAzataM prati catuSkapaJcakavRddhyAdirUpA, 'vyAje syAd dviguNaM vittaM' [ ] ityukterdviguNa(NA)dravya(vye)triguNadhAnyAdirUpA vA tAm, tathA dravyaMgaNimadharimAdi, AdizabdAtattadgatAnekabhedagrahasteSAM dravyAdInAM krameNa dravyakSayalakSaNenAgataH sampano ya utkarSo'rthavRddhirUpastaM muktvA zeSaM na gRhNiyAt, ko'rthaH? yadi kathaJcit pUgaphalAdidravyANAM kSayAd dviguNAdilAbhaH syAttadA tamaduSTAzayatayA gRhNAti, na tvetaccintayet-sundaraM jAtam, yatpUgaphalAdInAM kSayo'bhUditi tathA nipatitamapi parasatkaM jAnana gRhNIyAt, kalAntarAdau krayavikrayAdau ca dezakAlAdyapekSayA ya ucitaH ziSTajanAnindito lAbhaH sa eva grAhya' ityuktamAdyapaJcAzakavRttau / [gA. 13-14] tathA kUTatulAmAnanyUnAdhikavANijyarasamelavastumelA'nucitakalAntaragrahaNalaJcApradAnagrahaNakUTakarakarSaNakUTaghRSTanANakAdyarpaNaparakIyakrayavikrayabhaJjanaparakIyagrAhakavyudgrAhaNavarNikAntaradarzanasAndhakArasthAnavastrAdivANijyamaSIbhedAdibhiH sarvathA paravaJcanaM vam yataH'vidhAya mAyAM vividhairupAyaiH, parasya ye vaJcanamAcaranti / te vaJcayanti tridivApavargasukhAnyaho mohavijRmbhitAni' / / 1 / / iti / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmagra bhAga-5 / dvitIya adhiDAra | PRo5-93 119 svAmimitravizvastadevaguruvRddhabAladrohanyAsApahArAdIni tu taddhatyAprAyANi mahApAtakAni sarvathA viziSya varjanIyAni iha pApaM dvidhA, gopyaM sphuTaM ca gopyamapi dvidhA, laghu mahacca tatra laghu kUTatulAmAnAdi, mahadvizvAsaghAtAdi sphuTamapi dvidhA-kulAcAreNa nirlajjatvAdinA ca kulAcAreNa gRhiNAmArambhAdi, mlecchAdInAM hiMsAdi ca nirlajjatvAdinA tu yativeSasya hiMsAdi, tatra nirlajjatvAdinA sphuTe'nantasaMsAritvAdyapi, pravacanoDDAhAderhetutvAt kulAcAreNa punaH sphuTe stokaH karmabandhaH, gopye tu tIvrataro'satyamayatvAt asatyaM ca mahattamaM pAtakam, yato yogazAstrAntarazloke'ekatrAsatyajaM pApaM, pApaM niHzeSamanyataH / dvayostulAvidhRtayorAdyamevAtiricyate / / 1 / / ' [2164 vRttau] iti / prItipade ca sarvathA'rthasambandhAdi varjayet na ca sAkSiNaM vinA mitragRhe'pi sthApanikA mocyA, mitrAdihaste na dravyapreSaNAdyapi yuktam, avizvAsasyArthamUlatvAdvizvAsasyAnarthamUlatvAcca yathA tathA zapathAdikaM ca na vidadhyAt, viziSya devagurvAdiviSayam nApi parapratibhUtvAdisaGkaTe pravizet samuditakrayavikrayAdiprArambhe vA'vighnenAbhimatalAbhAdikAryasiddhyarthaM paJca-parameSThismaraNazrIgautamAdinAmagrahaNa-kiyattadvastuzrIdevagurvAdhupayogitvakaraNAdi karttavyam, dharmaprAdhAnyenaiva sarvatra sAphalyAt, dhanArjanArthamudyacchatA ca saptakSetrIvyayAdidharmamanorathA mahAnta eva nityaM karttavyAH sati ca lAbhasambhave tAn saphalAnapi kuryAt / 'vavasAyaphalaM vihavo, vihavassa phalaM supattaviNiogo / ----.... tayabhAve vavasAo, vihavovia duggainimittaM / / 1 / / ' evaM ca dharmarddhirbhavati, anyathA tu bhogar3iH pApar3iA , uktaM ca"dhammiddhI 1 bhogiddhI 2 pAviddhI 3 ia tihA bhave iddhI / sA bhaNai dhammiDDI, jA Nijjai dhammakajjesuM / / 1 / / sA bhogiDDI gijjhai, sarIrabhogaMmi jIi uvaogo / jA dANabhogarahiA, sA pAviDDI aNatyaphalA / / 2 / / " ato devapUjAdAnAdikainaityikaiH saGghapUjAsAdharmikavAtsalyAdikaizcAvasarikaiH puNyairnijaddhiH puNyopayoginI kAryA avasarapuNyakaraNamapi nityapuNyakaraNakarturevaucitIkaram lAbhecchA tu svabhAgyAnusAreNaiva kuryAdanyathA''rtadhyAnapravRddhiH syAt, tatazca mudhA karmabandhaH vyayaM cAyocitaM kuryAt, yataH"pAdamAyAnnidhiM kuryAtpAdaM vittAya kalpayet / dharmopabhogayoH pAdaM, pAdaM bharttavyapoSaNe / / 1 / / " Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dharbhasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | RI5-93 kecittvAhuH. "AyAdarddhaM niyuJjIta, dharma samadhikaM tataH / zeSeNa zeSaM kurvIta, yatnatastucchamaihikam / / 1 / / " / nirdravyasadravyayorayaM vibhAga ityeke, iha nyAyArjitavittasatpAtraviniyogAbhyAM caturbhaGagI-tatra nyAyArjitavibhavasatpAtraviniyogarUpaH puNyAnubandhipuNyahetuH zAlibhadrAdivat 1, nyAyAgatavibhavayattatpAtrapoSarUpo dvitIyo bhagaH pApAnubandhipuNyaheturlakSabhojyakRtipravat 2, anyAyAyAtavibhavasatpAtrapoSarUpastRtIyaH rAjAdibahvArambhiNAmanujJAtaH 3, anyAyopArjitArthakupAtrapoSarUpazcaturthastyAjya eva vivekinA 4 evaM nyAyenArthArjane yatanIyam, vyavahArazuddhyaiva ca sarvo'pi dharmaH saphalaH, yaddinakRtye"vavahArasuddhi dhammassa, mUlaM savvannUbhAsae / vavahAreNaM tu suddheNaM, atthasuddhI tao bhave / / 1 / / " "suddheNaM ceva atyeNaM, AhAro hoi suddhao / AhAreNaM tu suddheNaM, dehasuddhI jao bhave / / 2 / / " "suddheNaM ceva deheNaM dhammajuggo a jAyaI / jaM jaM kuNai kiccaM tu, taM taM se saphalaM bhave / / 3 / / " "aNNahA aphalaM hoi, jaM jaM kiccaM tu so kare / vavahArasuddhirahio, dhammaM khisAvae jao / / 4 / / " "dhammakhisaM kuNatANaM, appaNo a parassa ya / abohI paramA hoi, ia sutte vi bhAsiaM / / 5 / / " "tamhA savvapayatteNaM, taM taM kujjA viyakkhaNo / jeNa dhammassa khisaM tu, na kare abuho jaNo / / 6 / / " [zrAddhadinakRtye 159-64] ato vyavahArazuddhyai samyagupakramyam iti vyavahArazuddhisvarUpam / / tathA dezAdiviruddhaparihAro dezakAlanRpalokadharmaviruddhavarjanam, yaduktaM hitopadezamAlAyAm"desassa ya kAlassa ya, nivassa logassa taha ya dhammassa / vajjaMto paDikUlaM, dhamma sammaM ca lahai naro / / 1 / / " tatra yadyatra deze ziSTajanairanAcIrNaM tattatra dezaviruddham, yathA sauvIreSu kRSikarmatyAdi athavA jAtikulAdyapekSayA'nucitaM dezaviruddham, yathA brAhmaNasya surApAnamityAdi 1 / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharbhasaMgraha bhAga-5/dvitIya madhira| Res-93 121 ___ kAlaviruddhaM tvevN-shiitto himAlayaparisare, griissmttto marau, varSAsu aparadakSiNasamudraparyantabhUbhAgeSu, mahAraNye yAminImukhavelAyAM vA prasthAnam, tathA phAlgunamAsAdyanantaraM tilapIlanam, tadvyavasAyAdi, varSAsu vA patrazAkagrahaNAdi jJeyam 2 / rAjaviruddhaM ca rAjJaH sammatAnAmasammAnanam, rAjJo'sammatAnAM saGgatiH, vairisthAneSu lobhAd gatirvairisthAnAgataiH saha vyavahArAdi, rAjadeyabhAgazulkAdikhaNDanamityAdi 3 / lokaviruddhaM tu lokasya nindA viziSyasya ca guNasamRddhasyeyam, AtmotkarSazca, yataH"paraparibhavaparivAdAdAtmotkarSAcca badhyate karma / nIcairgotraM pratibhavamanekabhavakoTidurmocam / / 1 / / " [prazamarato 100] tathA RjUnAmupahAsaH, guNavatsu matsaraH, kRtaghnatvaM ca, bahujanaviruddhaiH saha saGgatiH, janamAnyAnAmavajJA, dharmiNAM svajanAnAM vA vyasane toSaH, zaktau tadapratikAro, dezAdhucitAcAralaGghanam, vittAdyananusAreNAtyudbhaTAtimalinaveSAdikaraNam, evamAdilokaviruddhamihApyapakIrtyAdikRt, yadAha vAcakamukhyaH"lokaH khalvAdhAraH, sarveSAM dharmacAriNAM yasmAt / tasmAllokaviruddhaM, dharmaviruddhaM ca saMtyAjyam / / 1 / / " [prazamaratau 131] tattyAge ca janAnurAgasvadharmanirvAharUpo guNaH / Aha ca"eAi~ pariharaMto, savvassa jaNassa vallaho hoi / jaNavallahattaNaM puNa, narassa sammattatarubIyaM / / 1 / / " iti 4 / atha dharmaviruddhaM caivaM-mithyAtvakRtyam, nirdayaM gavAdestADanabandhanAdi, nirAdhAraM yUkAderAtape ca matkuNAdeH kSepaH, zIrSe mahAkakatakSepaH, likSAsphoTanAdi, uSNakAle triH zeSakAle ca dvidRDhabRhadgalanakena sakhArAdisatyApanAdiyuktyA jalagAlane dhAnyendhanazAkatAmbUlaphalAdizodhanAdau ca samyagapravRttiH / akSatapUgakhArikavAluoliphalakAdermukhe kSepaH nAlakena dhArayA vA jalAdipAnam, randhanakhaNDanapeSaNagharSaNamalamUtrazleSmagaNDUSAdijalatAmbUlatyAgAdau samyagayatanA, dharmakarmaNyanAdaro, devagurusArmiSu vidveSazcetyAdi / tathA devagurusAdhAraNadravyaparibhogo, nirddharmasaMsargo, dhArmikopahAsaH, kaSAyabAhulyam, bahudoSaH krayavikrayaH, kharakarmasu pApamayAdhikArAdau ca pravRttirevamAdi dharmaviruddham, dezAdiviruddhAnAmapi dharmavatA AcaraNe dharmanindopapattedharmaviruddhataiva 5 tadevaM paJcavidhaM viruddhaM zrAddhena parihAryamiti dezAdiviruddhatyAgaH / tathocitasyocitakAryasyAcaraNaM-karaNam ucitAcaraNam, tacca pitrAdiviSayaM navavidham, ihApi Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | PRos-3 snehavRddhikIrtyAdiheturhitopadezamAlAgAthAbhiH pradarzyate "sAmanne maNuatte, jaM keI pAuNaMti iha kittiM / taM muNaha nivviappaM, uciAcaraNassa mAhappaM / / 1 / / " 'taM puNa pii 1 mAi 2 sahoaresu 3 paNaiNi 4 avacca 5 sayaNesuM 6 / gurujaNa 7 nAyara 8 paratitthiesu 9 puriseNa kAyavvaM / / 2 / / " tatra pitRviSayaM kAyavAgmanAMsi pratItya trividhamaucityaM krameNAha"piuNo taNusussUsaM, viNaeNaM kiMkaruvva kuNai sayaM / vayaNaMpi se paDicchai, vayaNAo apaDiaM ceva / / 3 / / " tanUzuzrUSAM caraNakSAlanasaMvAhanotthApananivezanAdirUpAm, dezakAlasAtmyaucityena bhojanazayanIyavasanA'GgarAgAdisampAdanarUpAM ca, vinayena na tu paroparodhAvajJAdibhiH, svayaM karoti na tu bhRtyAdibhyaH(bhiH) kArayati, yataH- - "guroH puro niSaNNasya, yA zobhA jAyate sunoH / uccaiH siMhAsanasthasya, zatAMzenApi sA kutaH? / / 1 / / " apaDiaMti vadanAdapatitamuccAryamANamevAdezaH pramANameSa karomIti sAdaraM pratIcchati, na punaranAkarNitazirodhUnanakAlakSepArddhavidhAnAdibhiravajAnAti, "cittaMpi hu aNuattai, savvapayatteNa savvakajjesuM / uvajIvai buddhiguNe, niasabbhAvaM payAsei / / 4 / / " svabuddhivicAritamavazyavidheyamapi kAryaM tadevArabhate yatpiturmano'nukUlamitibhAvaH, buddhiguNAn zuzrUSAdin sakalavyavahAragocarAMzcopajIvati=abhyasyati, bahudRzvAno pitRprabhRtayaH samyagArAdhitAH prakAzayantyeva kAryarahasyAni, nijasadbhAvaM cittAbhiprAyaM prakAzayati"ApucchiuM payaTTai, karaNijjesuM nisehio ThAi / khalie kharaMpi bhaNio, viNIayaM nahu vilaMghei / / 5 / / " "savisesaM paripUrai, dhammANugae maNorahe tassa / emAi uciakaraNaM, piuNo jaNaNIivi taheva / / 6 / / " tasya pituritarAnapi manorathAn pUrayati, zreNikacillaNAderabhayakumAravat / dharmAnugatAn sudevapUjAguruparyupAstidharmazravaNaviratipratipattyAvazyakapravRttisaptakSetrIvittavyayatIrthayAtrAdInAnAthoddharaNAdInmanorathAn Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya madhikAra | RI5-93 savizeSaM bahvAdareNetyarthaH karttavyameva caitat sadapatyAnAmiha lokaguruSu pitRSu, na cAhaddharmasaMyojanamantareNAtyantaM duSpratikAreSu teSu anyo'sti pratyupakAraprakAraH, tathAca sthAnAGgasUtram "tiNhaM duppaDiAraM samaNAuso! taMjahA-ammApiuNo 1, bhaTTissa 2, dhammAyari assa 3 / " [3-1-135] ityAdiH samagro'pyAlApako vAcyaH / atha mAtRviSayaucitye vizeSamAha"navaraM se savisesaM, payaDai bhAvANuvittimappaDimaM / itthIsahAvasulahaM, parAbhavaM vahai nahu jeNaM / / 7 / / " savisesaMti janakAnmAtuH pUjyatvAd, api yanmanuH"upAdhyAyAddazAcArya, AcAryANAM zataM pitA / sahasraM tu piturmAtA, gauraveNAtiricyate / / 1 / / " [manusmRtau 2-145] "uciaM eaMpi sahoaraMmi jaM niai appasamameaM / jiTuM va kaNiTuMpi hu, bahumannai savvakajjesuM / / 8 / / " niaitti pazyati jiTuM vatti jyeSTho bhrAtA pitRtulyastamiva, tathA"daMsai na puDhobhAvaM, sabbhAvaM kahai pucchai a tassa / vavahAraMmi payaTTai, na nigUhai thevamavi daviNaM / / 9 / / " payaTTaitti vyavahAre pravarttate na tvavyavahAre, nigUhaitti drohabuddhyA nApalute, saGkaTe nirvAhArthaM tu dhanaM nidhiM karotyeva / kusaMsargAdinA bandhAvavinIte kiM kRtyamityAha"aviNIaM aNuattai, mittehiMto raho uvAlabhai / sayaNajaNAo sikkhaM, dAvai annAvaeseNaM / / 10 / / " "hiae sasiNehovi hu, payaDai kuviaM va tassa appANaM / paDivannaviNayamaggaM, Alavai achammapimmaparo / / 11 / / " achammitti nizcayapremavAn, evamapyagRhItavinayaM tu prakRtiriyamasyeti jAnan sanudAsta eva, "tappaNaiNiputtAisuM, samadiTThI hoi dANasammANe / / sAvakkaMmi u itto, savisesaM kuNai savvaMpi / / 12 / / " Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | PRI5-53 samadiditti svapatnyapatyAdiSviva samadRSTiH, sAvakkaMmitti sApatne'paramAtRke bhrAtari, tatra hi stoke'pyantare vyaktIkRte tasya vaicityaM janApavAdazca syAt evaM pitRmAtRbhrAtRtulyeSvapi yathArhamaucityaM cintyam, yataH"janakazcopakartA ca, yastu vidyAprayacchakaH / annadaH prANadazcaiva, paJcaite pitaraH smRtAH / / 1 / / " "rAjJaH patnI guroH patnI, patnImAtA tathaiva ca / svamAtA copamAtA ca, paJcaitA mAtaraH smRtAH / / 2 / / " "sahodaraH sahAdhyAyI, mitraM vA rogapAlakaH / mArge vAkyasakhA yastu, paJcaite bhrAtaraH smRtAH / / 3 / / " bhrAtRbhizca mitho dharmakAryaviSaye smAraNAdi samyakkAryaM, yataH"bhavagihamajjhami pamAyajalaNajaliaMmi mohanidAe / uTThavai jo suaMtaM, so tassa jaNo paramabaMdhU / / 1 / / " bhrAtRvanmitre'pyevamanusatavyam / "ia bhAigayaM uciaM, paNaiNivisayaMpi kiMpi jaMpemo / sappaNayavayaNasammANaNeNa taM abhimuhaM kuNai / / 13 / / " "sussUsAi payaTTai, vatthAbharaNAi samuciaM dei / nADayapicchaNayAisu, jaNasaMmaddesu vArei / / 14 / / " "ruMbhai rayaNipayAraM, kusIlapAsaMDisaMgamavaNei / gihakajjesu nioai, na vioai appaNA saddhiM / / 15 / / " rajanyAM pracAraM rAjamArgavezmagamanAdikaM niruNaddhi, dharmAvazyakAdipravRttinimittaM ca jananIbhaginyAdisuzIlalalitAvRndamadhyagatAmanumanyata eva, na vioaitti na viyojayati, yato darzanasArANi prAyaH premANi, yathoktam"avaloaNeNa AlAvaNeNa guNakittaNeNa dANeNaM / chaMdeNa vaTTamANassa, nibbharaM jAyae pimmaM / / 1 / / " "adaMsaNeNa aidaMsaNeNaM di aNAlavaMteNa / mANeNa'pamANeNa ya, paMcavihaM jhijjae pemmaM / / 2 / / " Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | CIS-53 "avamANaM na payAsai, khalie sikkhei kuviamaNuNei / dhaNahANivuDDhigharamaMtavaiaraM payaDai na tIse / / 16 / / " apamAnaM nirhetukaM nAsyai pradarzayati, skhalite kiJcidaparAdhe nibhRtaM zikSayati, kupitAM cAnunayati, anyathA sahasAkAritayA kUpapAtAdyamapyanarthaM kuryAt, payaDaitti dhanahAnivyatikaraM na prakaTayati, prakaTite tu dhanahAnivyatikare tucchatayA sarvatra tadvRttAntaM vyaJjayati, dhanavRddhivyatikare ca vyaktIkRte nirargalaM vyaye pravarttate, tata eva gRhe striyAH prAdhAnyaM na kArya, "sukuluggayAhiM pariNayavayAhiM nicchammadhammanirayAhiM / sayaNaramaNIhiM pIiM, pAuNai samANadhammAhiM / / 17 / / " pAuNaitti prApayati / "rogAisu novikkhai, susahAo hoi dhammakajjesuM / emAi paNaiNigayaM, uciaM pAeNa purisassa / / 18 / / " "puttaM pai puNa uciaM, piuNo lAlei bAlabhAvaMmi / ummIliabuddhiguNaM, kalAsu kusalaM kuNai kamaso / / 19 / "gurudevadhammasuhisayaNaparicayaM kAravei niccaMpi / uttamaloehiM samaM, mittIbhAvaM rayAvei / / 20 / / " "giNAvei a pANiM, samANakulajammarUvakannANaM / . gihabhAraMmi nijhuMjai, pahuttaNaM viarai kameNaM / / 21 / / " "paccakkhaM na pasaMsai, vasaNovahayANa kahai duravatthaM / AyaM vayamavasesaM ca, sohae sayamimAhito / / 22 / / " "pratyakSe guravaH stutyAH, parokSe mitrabAndhavAH / karmAnte dAsabhRtyAzca, putrA naiva mRtAH striyaH / / 1 / / " iti vacanAtputraprazaMsA na yuktA, anyathA nirvAhAdarzanAdihetunA cetkuryAt tadApi na pratyakSam, guNavRddhyabhAvAbhimAnAdidoSApatteH dyUtAdivyasaninAM nirddhanatvanyatkAratarjanatADanAdiduravasthAzravaNe te'pi naiva vyasane pravarttante AyaM vyayaM vyayAdutkalitaM zeSaM ca putrebhyaH zodhayati, evaM svasyAprabhutvaM putrANAM svacchandatvamapAstam, "daMsei nariMdasabhaM, desaMtarabhAvapayaDaNaM kuNai / iccAi avaccagayaM, uciaM piuNo muNeavvaM / / 23 / / " Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dharmasaMgraha.bhAga-5/dvitIya madhira| do-93 "sayaNesu samuciamiNaM, jaM te niagehavuDDikajjesuM / sammANijja sayAvihu, karijja hANIsuvi samIve / / 24 / / " pitRmAtRpatnIpakSodbhavAH puMsAM svajanAH, vRddhikAryANi putrajanmAdIni / "sayamavi tesiM vasaNUsavesu hoavvamaMtiaMmi sayA / khINavihavANa rogAurANa kAyavvamuddharaNaM / / 25 / / " "khAijja piTThimaMsaM, na tesi kujjA na sukkakalahaM ca / tadamittehiM mittiM, na karijja karijja mittehiM / / 26 / / " zuSkakalaho hAsyAdinA, "tayabhAve taggehe, na vaijja caijja atthasaMbaMdhaM / gurudevadhammakajjesu, egacittehiM hoavvaM / / 27 / / " na vaijjatti na vrajet / "emAI sayaNociamaha dhammAyariasamuciaM bhaNimo / bhattibahumANapuvvaM, tesi tisaMjhapi paNivAo / / 28 / / " "tadaMsianIIe, AvassayapamuhakiccakaraNaM ca / dhammovaesasavaNaM tadaMtie suddhasaddhAe / / 29 / / " "AesaM bahumannai, imesi maNasAvi kuNai nAvannaM / ruMbhai avannavAyaM, thuivAyaM payaDai sayAvi / / 30 / / " "na havai chiddappehI, suhivva aNuattae suhaduhesuM / paDiNIapaccavAyaM, savvapayatteNa vArei / / 31 / / " suhivvatti suhRdivAnuvarttate / "khaliaMmi coio gurujaNeNa mannai tahatti savvaMpi / coei gurujaNaMpi hu, pamAyakhaliesu egaMte / / 32 / / " coeitti bhagavan ! kimidamucitaM saccaritravatAM tatrabhavatAM bhavatAmityAdinA / "kuNai viNaovayAraM, bhattIe samayasamuciaM savvaM / gADhaM guNANurAyaM, nimmAyaM vahai hiayaMmi / / 33 / / " savvaMti sammukhAgamanA'bhyutthAnA''sanadAnasaMvAhanAdi, zuddhavastrapAtrA''hArAdipradAnAdikaM c| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .0 dharmasaMgraha bhAga-5/dvitIya madhira| zlo-93 "bhAvovayAramesi, desaMtariovi sumarai sayAvi / ia evamAi gurujaNasamuciamuciaM muNeavvaM / / 34 / / " bhAvopakAraH samyaktvadAnAdiH / "jattha sayaM nivasijjai, nayare tattheva je kira vasaMti / sasamANavittiNo te nAyarayA nAma vuccaMti / / 35 / / " svasamAnavRttayo vaNigvRttijIvinaH / "samuciamiNamo tesiM, jamegacittehiM samasuhaduhehiM / vasaNUsavatullagamAgamehiM niccaMpi hoavvaM / / 36 / / " "kAyavvaM kajjevihu, na ikkamikkeNa daMsaNaM pahuNo / kajjo na maMtabheA, pesunnaM parihare avvaM / / 37 / / " "samuvaTThie vivAe, tulAsamANehiM ceva hoyavvaM / kAraNasAvikkhehiM, vihuNeavvo na nayamaggo / / 38 / / " kAraNatti svajanasambandhijJAteyalaJcopakArAdisApekSernayamArgo na vidhUnayitavyaH, "baliehiM dubbalajaNo, suMkakarAIhiM nAbhibhaviavvo / thevAvarAhadosevi, daMDabhUmiM na neavvo / / 39 / / " zulkakarAdhikyanRpadaNDAdibhiH pIDyamAnA janA mitho viraktAH saMhatimujjhanti, paraM na sA tyaktavyA, saMhatireva zreyaskarItibhAvaH / "kAraNiehiM ca samaM, kAyavvo tA na atthasaMbaMdho / kiM puNa pahuNA saddhiM, appahiaM ahilasaMtehiM / / 40 / / " "eaM parupparaM nAyarANa pAeNa samuciAcaraNaM / paratitthiANa samuciamaha kiMpi bhaNAmi leseNaM / / 41 / / " "eesi titthiANaM, bhikkhaTThamuvaTThiANa niagehe / kAyavvamuciakiccaM, visesao rAyamahiANaM / / 42 / / " ucitakRtyaM yathArhadAnAdi / "jaivi maNaMmi na bhattI, na pakkhavAo a taggayaguNesuM / uciaM gihAgaesuM, tahavihu dhammo gihINa imo / / 43 / / " Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-13 pakSapAto'numodanA, dharma AcAraH / "gehAgayANamuciaM, vasaNAvaDiANa taha samuddharaNaM / duTiMga tyAM so, sabbesi sammo thappo [44" puruSamapekSya madhurAlApanA2''sananimantraNAkAryAnuyogatannirmANAdikamucitamAcaraNIyaM nipuNaiH, anyatrApyUce"savvattha uciakaraNaM, guNANurAo raI a jiNavayaNe / aguNesu a majjhatthaM, sammaddiTThissa liMgAI / / 1 / / " "muMcaMti na majjAyaM, jalanihiNo nAcalAvihu calaMti / ' na kayAvi uttamanarA, uciAcaraNaM vilaGghanti / / 45 / / " "teNaM cia jagaguruNo, titthayarAvihu gihatthavAsaMmi / mApapamuDAM, mamuTTANADuM vRMti In46aaaa" itthaM navadhaucityam / itthaM ca vyavahArazuddhyAdibhirarthopArjanaM vizeSato gRhidharma iti niSkarSaH / / 63 / / TIkArya : tataH viM ..... rUti nirSa ! tyAra pachI=ucita vidhipUrvaka dharmazravaNa karyA pachI zuM karavuM joIe ?=zrAvake zuM karavuM joIe ? ethI kahe che. azanAdinuM nimaMtraNa karavuM joIe. azanAdithI AhAra, pANI, khAdima, svAdima, vastra, pAtra, kaMbala, pAdapaMchana, prAtihAri, pITha, phalaka, zayyA=vasati, sastArama=saMthAro, auSadha, bheSaja Adi vaDe nimaMtraNa karavuM joIe. prastAvathI gurune ja nimaMtraNa karavuM joIe ane te=nimaMtraNa, gurune page lAgIne IcchakArI bhagavAn ! prasAda karI prAsuka, eSaNIya, AhAra-pANI-khAdima-svAdima-vastra, pratigraha=pADyuM, kaMbala-pAdapuMchana-prAtihAri-pIThaphalaga-vasati-saMthArA vaDe ane auSadha ane bhesaja vaDe he bhagavan! anugraha karavo joIe. e pramANe pAThapUrvaka bhaktithI kahevuM joIe. ane A zeSakRtya ane praznanuM paNa upalakSaNa che. je kAraNathI dinakRtyamAM kahevAyuM che. "ane paccakmANa karIne zeSakRtyone pUche. manathI karIne karavAM joIe rucipUrvaka te kRtyo karavAM joIe. tyArapachI anya A kare." (zrAddhadinakRtya 2-84). ti' uddharaNanI samApti arthe che. pucha ItyAdi pUche che. zuM pUche che? tethI kahe che. sAdhudharma nirvAha zarIra virAbApanI vAta Adi azeSakRtyonI pRcchA kare che. e pramANe zrAddhavidhinA zlokano artha che. je pramANe tamArI saMyamayAtrA nirvAha pAme che, tamArI rAtri sukhapUrvaka pasAra thaI che ? zarIrathI tame nirAbAdha cho ? tamane koI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-63 129 vyAdhi bAdhA karatI nathI ne ? koI auSadha AdinuM prayojana nathI ? koI pathyAdithI prayojana tathI ? ItyAdi zeSakRtyonI pRcchA karavI joIe ema avaya che. ane A prakArano prazna mahAnirjarAno hetu che. je kAraNathI kahevAyuM che. "abhigamana, vaMdana, namaskArathI sAdhunI pratikRcchAthI cirasaMcita karma kSaNathI viralapaNAne pAme che=nAza pAme che." ane pUrvanA vaMdananA avasaramAM sAmAnyathI sukharAtri, sakhatapa, zarIra nirAbAdha ityAdi praznanA karaNamAM paNa vizeSathI ahIM upadeza sAMbhaLyA pachI ahIM, prazna samyaka svarUpa parijJAna mATe che ane tenA upAyanA karaNa mATe che. ethI praznapUrvaka nimaMtraNa yuktivALuM ja che. vaLI hamaNAM A nimaMtraNa gurune bRhad vaMdana karyA pachI zrAvako kare che. ane jenA vaDe gurunI sAthe pratikramaNa karAyuM hoya te sUryodaya pachI jyAre svagRhAdimAM jAya che tyAre te=nimaMtraNa kare che ane jenA vaDe pratikramaNa tathA bRhad vaMdana e ubhaya paNa karAyuM nathI tenA vaDe paNa=te zrAvaka vaDe paNa, vaMdana Adi avasaramAM A pramANe nimaMtraNa karAya che. ane tyAra pachI yathAvidhi sAdhu Adi caturvidha saMghane vaMdana kare che e pramANe zrAvakadinakRtyamAM kahevAyuM che ane te pramANe zrAvaka caturvidha saMghane vaMdana kare che, teno graMtha che. "sAdhu-sAdhvI Adine yathAucita karIne zramaNopAsaka Adine vaMdana kare=huM vaMdana karuM chuM. vaMdana karuM chuM e pramANe bole=sarva zrAvaka-zrAvikA Adine namaskAra karuM chuM e pramANe bole." (zrAddhadinakRtya 2-85) . vRtti :- je pramANe sAdhu-sAdhvI Adine ane "Adi' zabdathI avamaznone; kema ke vizrAkRta caityamAM temano paNa bhAva che=avamaznono paNa sadbhAva che, yathocita= yathAyogya vaMdana, chobhanaMdana, vAn namaskAra Adi karIne zramaNopAsakane vaMde ema avaya che. ahIM 'Adi zabdathI avama3=vizrAkRta caityamAM rahelA zithilasAdhu, temane kema namaskAra karyo ? ethI kahe che. je kAraNathI avamagna sAdhune paNa kAraNathI sUtramAM namaskAra AdinuM uktapaNuM che ane je kAraNathI codakapraznapUrvaka yatine AzrayIne ArSa che. "jo liga apramANa che to zramaNaliMgane joIne nizcayathI kyo bhAva che te jaNAto nathI A sAdhumAM bhAvasAdhupaNuM che ke nahi te bhAva jaNAto nathI. vaLI sAdhu vaDe zuM karavuM joIe ?" (Avazyakaniryukti 1124) vyAkhyA :- jo liMgadravyaliMga, apramANa=vaMdana pravRttimAM, akAraNa che A rIte to nizcayathI nirNaya thato nathI paramArthathI chaghasthajIva vaDe nizcaya thato nathI. zuM nizcaya thato nathI ? tethI kahe che. kono kyo bhAva che? teno nirNaya thato nathI. je kAraNathI asaMyata paNa=bhAvasAdhupaNA vinA paNa, labdhi Adi nimitta saMyata, sAdhunI jema ceSTA kare che ane saMyata sAdhu paNa kAraNathI=apavAda kAraNathI asaMyatanI jema ceSTA kare che. te kAraNathI A rIte vyavasthita hote chate asaMyata paNa Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-13 sAdhunI jema kyAreka Acare che ane saMyata paNa kyAreka asaMyatanI jema Acare che te kAraNathI A rIte, zramaNaliMga=sAdhuliMgane, joIne sAdhu vaDe zuM karavuM joIe ? A pramANe codaka vaDe=praznakAra vaDe, puchAyelA AcArya kahe che. "apUrva joIne-pUrvamAM nahi joyelA evA sAdhune joIne, abhyatthAna karavuM joIe. daSTapUrva sAdhumAM=pUrve joelA sAdhu=paricita sAdhu pharI dekhAya to, yathAyogya jene je yogya che te karavuM joIe." (Avazyakaniryukti1125) aSTapUrva sAdhune joIne AbhimukhyathI abhyatthAna AsanatyAga lakSaNa tu zabdathI daMDAdinuM grahaNa karavuM joIe=Asana tyAga karI UbhA thaI sanmukha jaI daMDAdinuM grahaNa karavuM joIe. kema? ethI kahe che. kadAcit vidyAtizayasaMpanna AcArya Adi tenA=vidhAnA, pradAna mATe ja AvelA hoya. praziSya pAse AcArya kAlikanI jema vidyA ApavA mATe AvelA hoya ema avAya che. te= Avela AcArya, avinItanI saMbhAvanA karIne tene=vidyAdine, Ape nahi. tethI abhyatthAna Adi karavuM joIe, ema avaya che. ane vaLI daSTapUrva sAdhu=pUrva paricita sAdhu, be prakAranA che. udhatavihArI ane zItalavihArI. tyAM daSTapUrva evA udhatavihArImAM yathAyogya=abhyatthAna, vaMdana Adi je bahuzrutAdine je yogya che te karavuM joIe. je vaLI zItalavihArI che=zithilAcArI che, temane abhyatthAna vaMdana Adi utsargathI kaMI karavuM joIe nahi. have kAraNathI=apavAdika kAraNathI, zItalavihArIgata vidhinA pratipAdana mATe saMbaMdha gAthAne kahe che. muktapurAvALA samapragaTasevI caraNakaraNaprabhraSTa ligaavazeSamAtravALA sAdhumAM je karavuM joIe te pharI huM kahuM chuM." (bRhatkalpabhASya-4544) mukta che saMyamanI dhurA jenA vaDe te muktadhurA che. samrakTa=pravacana upaghAta nirapekSa ja mUlauttaraguNanA samUhane viparIta rIte sevavA mATeno svabhAva che jene te samaprakaTa sevI. tyAra pachI kaMTha=samAsa karavo=muktapurAvALA ane samaprakaTasevI, AnA dvArA muktapurAvALA ane samaprakaTasevI avaMdha che ema kahyuM enA dvArA, sAlaMbana pratisevI vaMdya che e pramANe Apanna che prApta che. kalpabhASyamAM paNa pArzvasthonA vaMdha-avaMdhatvanA vivekanA prastAvamAM kahevAyuM che. "saMkIrNa aparAdhapadamAM=ghaNA aparAdhapadanA sevanamAM, ane aparAdhamAM anAjutApI AlaMbana varjita=kAraNa vinA, uttaraguNa pratisevI varjya che=vaMdana karavA yogya nathI." (bRhatkalpabhAga-4545) mUlaguNa pratisevI niyamathI acAritrI che. ane te spaSTa ja avaMdanIya che. ethI tenI vicAraNA nathI. vaLI uttaraguNa pratisevInI vicAraNA che e pramANe bhAva che=bRhatkalpabhASyanI gAthAno bhAva che. nanu'thI koI zaMkA kare che. A rIte arthathI sAlaMbana uttaraguNa pratisevI paNa vaMdanIya che e Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-63 pramANe prApta thayuM. sUri kahe che. kevala te ja vaMdya nathI=kevala uttaraguNasevI vaMdya che tevuM nathI paraMtu mUlaguNa pratisevI paNa sAlaMbana sahita vaMdanIya che. kevI rIte AlaMbana sahita mUlaguNa pratisevI vaMdanIya che ? ethI kahe che. adhosthAnamAM rahelo paNa prAvacanika gacchanA anugraha mATe agharamAM-AtyaMtika kAraNanI upasthitimAM, kRtayogI je seve che te Adi nigraMthanI jema pUjya che=pulAka nigraMthanI jema te pUjya che." (bRhatkalpabhASya4525). bRhatkalpabhASyanI gAthAnA keTalAka zabdano artha kare che. prAvacatika AcArya gacchanA anugraha mATe adharamAM AtyaMtika kAraNa utpanna thaye chate, kRtayogI=zakya upAya karyA che tevA gItArtha je apavAda seve che te pUjya che ema atraya che. kaTakane karato paNa senAne maMthana karato paNa, kRtakaraNavALo pulAka doSane prApta karato nathI. alpa dvArA alpa vyaya dvArA bahune Icche cheHghaNA saMyamane icche che, vizuddha AlaMbanavALo zramaNa che." (bRhatkalpabhASya4526) dRSTAMta sahita phalitane kahe che - tuccha AlaMbanavALo=apuSTa AlaMbanavALo ane nirAlaMbanavALo durgatimAM paDe che. sAlaMbana-nirAlaMbana sevatAramAM haMA, daSTAMta che. (bRhatkalpabhASya-4531) AthI ja darzana-jJAna-cAritra-tapavinaya jemAM=je pAsatthAmAM jeTaluM jinaprajJapta jaNAya tene teTalA bhAvathI bhaktithI pUje." (bRhatkalpabhASa-4553) A rIte prasakta-anuprasaktathI saryuM. saMbaMdhagAthAnA ja zeSaarthane ame kahIe chIe= bRhatkalpabhASyanI gAthA-4544. muthurA vorjI nA zeSaarthane ame kahIe chIe. ane caraNakaraNa dvArA prakarSathI bhraSTa, tyAra pachI pUrvanI sAthe kaMTha karavo-muktadhurA samaprakaTasevI e rUpa zlokanA pUrvArdhanI sAthe caraNakaraNa prabhraSTano kaMTha samAsa karavo. AvA prakAranA liMgaavazeSa mAtramAM=kevala dravyaliMgayukta sAdhumAM, je kaMI paNa karAya che te vaLI ame kahIe chIe. "punaH" zabda vizeSaNa arthavALo che. zuM vizeSa batAve che ? te kahIe chIe. kAraNanI apekSAe=kAraNane AzrayIne je karAya che=je vaMdana Adi karAya che te ame kahIe chIe. vaLI kAraNanA abhAvanA pakSamAM pAsatthA Adine vaMdana karavAnA kAraNanA abhAvanA pakSamAM, pratiSedha karAyo ja che=vaMdana karavAno niSedha karAyo ja che. te zuM karAya che ?=kAraNane AzrayIne je vaMdana karAya che te zuM karAya che ? ethI kahe che. vAcAthI namaskAra=huM vaMdana karuM chuM e prakAre uccAraNa karAya che athavA hastano utsa=be hAtha joDIne namaskAra karAya che athavA zIza namana, saMpUcchana=zarIranI zAtAdinuM pRcchana, aMchaNaM=zarIranI vArtA pUchIne kSaNabhara Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-63 tenI pAse besavuM. chobhanaMdana athavA vaMdana=saMpUrNa vaMdana." (bRhatkalpabhASya-4545) * vAcAthI nirgamabhUmi AdimAM, joIne vANIthI abhilASa karAya che. kevA prakAranA tame cho ? ItyAdi saMpracchana=kuzalanI pRcchA, aMchaNaM=keTaloka kALa tenI pAse besavA rUpa bahumAna, A bahirdaSTanI vidhi che-rastAmAM pAsatthA Adi maLe tyAre apavAdathI vaMdananI vidhi che. vaLI kAraNavizeSamAM tenA upAzrayamAM paNa javAya che. tyAM paNa A ja vidhi che=pUrvamAM kahI te vidhi che ane AgaLanI paNa cheHchobhanaMdana Adi AgaLanI vidhi che. kAraNo kahe che. "parivAra, parSada, puruSa, kSetra, kAla ane Agamane jANIne kAraNa jAta=kAraNo kula-gaNAdinAM prayojana, thaye chad=utpanna thaye chate, yathAyogya jene je=jene je yogya che, te karavuM joIe." (bRhatkalpabhASa-4550) paryAya, brahmacarya jenA vaDe ghaNo kALa pAlana karAyuM che (A artha bRhatkalpabhANa pramANe barAbara nathI.) paraMtu parivAra' zabdanuM grahaNa, bRhatkalpabhASya pramANe ucita che. parSadA=pAsasthAnI sAthe saMbaMdhavALI vinIta sAdhu saMtati, puruSane jANIne kevI rIte ?=kula, gaNa, saMghanAM kAryo ane AdhIna che e jANIne, e rIte tene=puruSane, AdhIna kSetrane, avamakAla-duSkALamAM, pratijAgaraNano Avo guNa che=bIjAne saMbhALavAno A pAsasthAno guNa che ene jANIne apavAdathI vaMdana karavuM joIe ema avaya che. Agama=sUtra-artha ubhayarUpa Ave che ene jANIne apavAdathI yathAyogya vaMdana karavuM joIe ema avaya che. have AvA akaraNamAM=pAsatthA Adine vaMdananAM apavAdika kAraNa upasthita hovA chatAM vaMdana nahi karavAnA doSane kahe che. "A vagerene yathAyogya nahi karatokabRhatkalpabhASyanI gAthA-4545mAM kahela apavAdika vaMdanone yathAyogya nahi karato, arihaMta dezita mArgamAM pravacananI bhakti thatI nathI. abhaktimatvAdi doSo thAya che." (bRhatkalpabhASya4549) ane "kAraNa utpanna thaye chate pAsatthA Adine je be prakAranuM kRtikarma karato nathI tene 4 upaghAtamAsa prAyazcitta Ave che." (bRhatkalpabhASa-4540) baMne paNa abhyasthAna ane vaMdana lakSaNa paNa karato nathI tene prAyazcitta che ema avaya che. prasaMgathI saryuM. ame prakRtine anusarIe chIe. tathA zramaNopAsaka Adine ane Adi zabdathI zrAvikAone huM vaMdana karuM chuM. ane vaMde vaMde e prakAre apabhraMzabhASAthI bole che. athavA huM vaMduM chuM huM vaMduM chuM e prakAre kriyA che. be vakhata 'vaMde bolavAmAM sarva zrAvakone ane zrAvikAone namaskAra karuM chuM e prakArano artha che. have kadAcit sUri tyAM=caityamAM AvyA na hoya to upAzrayamAM svaRddhi vaDe jaIne vaMdana Adi sakala paNa vidhi karavI joIe. je kAraNathI "dinakRtyamAM kahevAyuM che. have dharmadezanA mATe tyAM caityamAM, sUri AvyA na hoya to pUrvamAM kahevAyela vidhAnathI vasatimAM javuM joIe= upAzrayamAM javuM joIe." (zrAddhadinakRtya-146) "tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-63 133 tyAra pachI zuM karavuM joIe ? ethI kahe che=mULa zlokamAM dharmadezanA zravaNa Adi kriyA karyA pachI zuM karavuM joIe ? ethI kahe che. 'tathetyAdi'=zlokanA aMte rahelo 'tathA' zabda dharmAMtaranA samuccaya artha vALo che. yathAucita=yathAyogya haTTAdi sthAnamAM jaIne, 'dharmAM'=dharmathI, aviruddha=svayaM svIkRta vrata abhigraha Adi rUpa dharmathI athavA vyavahArazuddhi AdithI anapeta=tenI maryAdAthI yukta, e prakAranI vyutpatti hovAthI dharma aviruddha artha arjana=dravya upArjana karavuM joIe. anvaya pUrvanI jema che. yathAucita e kathanathI jo rAjAdi che to dhavalagRha che, jyAre amAtya Adi tyAre karaNa=jo rAjAdi zrAvaka hoya to dhavalagRha=rAjasabhAmAM jAya, jo amAtya Adi hoya to karaNa sthAne jAya. have vaNika Adi hoya to A paNa=bajAra e yathAucita sthAna che. vaLI bahukAla caitya AyatanamAM avasthiti doSa mATe che. je kAraNathI sAdhune uddezIne vyavahArabhASyamAM kahevAyuM che. "jo ke AdhAkarma nathI=jinAlaya AdhAkarma nathI. bhakti mATe karAyeluM che=zrAvakoe bhagavAnanI bhakti arthe karela che. topaNa varjana karatA evA sAdhu vaDe=caityamAM nivAsanuM varjana karatA evA sAdhu vaDe, jinezvaronI bhakti karAyelI thAya che. lokamAM paNa vaLI dRSTAMta jovA maLe che." / / 1 / "ATha paDavALA zuddha vastrathI mukhane bAMdhIne hajAma pArthivane=rAjAnI, vRtti nimitte athavA bhayAdithI, upAsanA kare che=hajAmata Adi kare che." / / 2 / / pArthiva sthAnIya=rAjA sthAnIya, tIrthaMkaranI pratimAnI bhakti nimitte jinAlayamAM sAdhuo praveze che paraMtu tyAM ja rahetA nathI. e pramANe tenI vRtti che. kema ? ethI kahe che=kema sAdhu jinAlayamAM rahetA nathI ? ethI kahe che. "dubhigaMdha parizrAvI, appesaNyANi=apAnavAyu=be prakAranA vAyune, vahana karanAra zarIra che. te kAraNathI caityamAM sAdhuo rahetA nathI." / / 3 / / "athavA jyAM sudhI traNa zlokavALI traNa thoya bole che tyAM sudhI jinAlayamAM anujJA che=sAdhune rahevAnI anujJA che. kAraNathI para vaDe paNa=vadhAre kRtya vaDe paNa, anujJAta che." / / 4 / Avo A=A be zlokono, bhAvArtha che. sAdhuo caityagRhamAM rahetA nathI. athavA caityavaMdana aMtya zakrastava Adi anaMtara traNa stuti zloka traNa pramANa praNidhAna mATe jyAM sudhI kare che, pratikramaNa pachI maMgala mATe stutitraya pAThanI jema traNa stuti kare che ema anvaya che. tyAM sudhI caityagRhamAM sAdhune anujJAta che. niSkAraNa vadhu anujJAta nathI=vadhu rahevAnI anujJA nathI. vaLI 'siddhANaM' ityAdi zlokatraya mAtranA aMtapAThamAM=siddhANaM-buddhANaM sUtranI mAtra traNa gAthA sudhInA aMtapAThamAM, saMpUrNa vaMdanano abhAva ja prApta thaze. arthAt saMpUrNa vaMdana praNidhAna sUtra=jayavIyarAya sUtra, sudhI che. tethI siddhANaM-buddhANaMnI prathama traNa gAthA bolyA pachI sAdhu caityagRhamAM na rahe to saMpUrNa vaMdanano ja abhAva prApta thAya; kema ke zlokatrayanA pATha anaMtara caityagRhamAM avasthAnano Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-63 ananujJAta hovAthI=sAdhune rahevAno niSedha hovAthI praNidhAnano asadbhAva che arthAt caityavaMdananA aMtamAM karAtA praNidhAna sUtrano asadbhAva che ane AgamamAM kahevAyuM che vaMdananA aMtamAM praNidhAna. je pramANe vaMdana kare che, namaskAra kare che e pramANe sUtra che. vRtti=AgamanA uddharaNanI vRtti che te pratimAone prasiddha evI caityavaMdanAdinI vidhi vaDe vaMdana kare che pazcAt praNidhAnayogathI namaskAra kare che ethI traNa stutio ahIM=caityavaMdanamAM, praNidhAna svarUpa jANavI. ahIM=caityavaMdananA viSayamAM, abhinivezane choDIne pUrvAparanA avirodhathI pravacananuM gAMbhIrya sarvathA paribhAvana karavuM joIe e pramANe saMghAcAranI vRttimAM che. arthAt traNa thoya bolavA sudhI caityamAM rahevAnuM vidhAna che. ane praNidhAna arthavALuM caityavaMdana che tethI koIne prazna thAya ke traNa thoya sudhI ja caityamAM besAya to caityavaMdana pUrNa thAya nahi te vacananA virodhanA abhinivezane mUkIne pravacananA gAMbhIryanuM paribhAvana karavuM joIe. jethI praNidhAnanA aMta sudhI sUtra svIkAravAmAM virodha Ave nahi. tAvatkAla ja jinamaMdiramAM yatione=sAdhuone, avasthAna anujJAta che. vaLI kAraNathI dharmazravaNAdi mATe upasthita bhavikajananA upakArAdi kAraNathI, parathI paNa=caityavaMdananA AgaLathI paNa=caityavaMdananA kALathI adhika paNa, sAdhuone avasthAna anujJAta che. zeSakAlamAM sAdhuone jina AzAtanA AdinA bhayathI tIrthaMkara-gaNadharo vaDe avasthAna anujJAta nathI. (vastutaH dharmazravaNAdi pravRtti sAdhu caityagRhamAM zrAvakone karAvatA nathI paraMtu raMgamaMDapamAM ja dharmazravaNAdinI pravRtti kare che. jyAre traNa thoyathI adhika dhyAna-japa AdinA prayojanathI sAdhuone caityagRhamAM avasthAna anujJAta che ema yojana karavuM ucita jaNAya che. tattva bahuzruta jANe.) tethI vratIo vaDe paNa= sAdhuo vaDe paNa, A rIte=prayojana vagara traNa thoyathI adhika jinamaMdiramAM besavAno parihAra kare che e rIte, AzAtanAno parihAra karAya che, to vaLI gRhastho vaDe atyaMta parihAra karAvo joIe. te kAraNathI cetyAlayathI yathAucita sthAnamAM gamana yuktivALuM che. 134 ane ahIM=mULa zlokamAM dharmathI aviruddha artha-arjana karavuM joIe e vAkyamAM, arthanuM arjana e anuvAdya che. paraMtu upadezya nathI=artha-arjana karavAno upadeza apAyo nathI; kema ke tenuM svayaM siddhapaNuM che. vaLI, 'dharmAM' e vizeSaNa vidheya che=upadezya che; kema ke aprAptapaNuM che. di=je kAraNathI aprAptamAM zAstra arthavALuM che. ddi=je kAraNathI, gRhastha artha arjana kare. bhUkhyo AhAra kare e prakAranA kathanamAM zAstrano upayoga nathI ja. vaLI, aprApta evA AmuSpikamArgamAM naisargika moharUpI aMdhakArane kAraNe vilupta avalokanavALA lokane zAstra ja paramacakSu che. e rIte AgaLamAM paNa aprApta viSayamAM upadeza saphala che e pramANe ciMtana karavuM joIe. arthAt prastuta sthAna sivAya anya sthAnamAM paNa aprApta viSayamAM upadeza saphala che e pramANe yojana karavuM joIe. ane sAvadya AraMbhamAM zAstrakAronI vAcanikI paNa anumodanA yukta nathI. arthAt dhana-arjana karavuM joIe e pramANe vAcatikI anumodanA zAstrakArone iSTa nathI. paraMtu dharmapUrvaka dhana-arjuna karavuM joIe emAM dharma aMzamAM ja vAcanikI anumodanA zAstrakArone yukta che, jene kahe che - Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-13 "sAvadha-anavadya vacanone je vizeSa jANato nathI tene bolavuM yukta nathI. zuM vaLI dezanA ApavA mATe ? kahevuM dezanA ApavI joIe nahi." III ti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. daridra ane zrImaMtamAM mAtra ane amAvyamAM, uttama ane adhamatA viSayamAM rAjAnA mAdhyayyanA kAraNe vyAyanA darzanathI dharmamAM avirodha jANavo. niyogIno=maMtrI Adino, dharmano avirodha rAjA ane prajAnA arthatA sAdhanathI abhayakumAra AdinI jema jANavo. ane vaNika Adino dharmaavirodha vyavahArazuddhi ane dezAdi viruddha kRtyanA parihArathI ucita kAryanI AcaraNA dvArA AjIvikAne karatA thAya che. ane te pramANe ja kahevAyuM che vaNikano dharma-avirodha je prakArano che te prakArano ja kahevAyo che. "te kAraNathI vyavahArazuddhi, dezAdi viruddhanA tyAgathI ucita AcaraNA che. nijadharmano nirvAha karato zrAvaka arthacitAne kare che." 1II. vyAkhyA - AjIvikA sAta upAyo vaDe thAya. 1. vANiyathI 2. vidyAthI 3. kRSithI 4. zilpathI pa.pazupAlanathI 6. sevAthI ane 7. bhikSAthI. tyAM=sAta prakAranI AjIvikAmAM, vaNikone vepArathI AjIvikA che. vaidyone vidyAthI AjIvikA che. kheDUta Adine khetIthI AjIvikA che. govALiyA Adine pazupAlanathI AjIvikA che. citrakAra Adine zilpathI AjIvikA che. sevakone sevAthI AjIvikA che. bhikSAcarone bhikSAthI AjIvikA che. ane A badhAmAM AjIvikA karanArAomAM, vaNikone vANijya ja mukhyavRttithI artha upArjanano upAya zreya che. kahevAyuM che paNa vAsudevanA vakSasthalamAM ane kamalAkaramAM sirI=lakSmI, vasati nathI. paraMtu puruSonA vyavasAyasAgaramAM vase che ane subhaTonA tIramAM=bANamAM, vase che." IIII. vANijya paNa potAnI sahAya, nItibala, svabhAnA udayakAla Adine anurUpa ja karavuM joIe. anyathA sahasA truTi AdinI prApti thAya=nukasAnanI prApti thAya. ane vANijyamAM vyavahArazuddhi dravya-kSetra-kAla-bhAvanA bhedathI cAra prakAranI che. tyAM (1) dravyathI - paMdara karmAdAnAdi bahuAraMbhAditA kAraNa evA bhAMDa=vepAranI sAmagrI, sarvathA tyAga karavI joIe. svalpa AraMbhavALA ja vANijayamAM yatna karavo joIe. vaLI dubhikSa AdimAM anirvAha hote chate jo bahu AraMbhavALA kharakarmAdi paNa Acare che tyAre anicchAvALo zrAvakapotAnI niMdA karato saMyama pote laI zakyo nahi tethI AvA AraMbhanAM kRtyo karavA paDe che evI potAnA AtmAnI niMdA karato, sacUkapaNAthI ja pApa pratyenA sUgapaNAthI ja, kare che. bhAvazrAvakanA lakSaNamAM je kahevAyuM che. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-13 tIvra AraMbhanuM varjana kare che. akAmavALo ane anirvAhavALo kare che anicchApUrvaka anirvAhavALo tIvra AraMbha kare che. sarvajIvomAM dayAlu evo zrAvaka nirAraMbha jIvonI stuti kare che." ||1|| kaI rIte nirAraMbhajIvonI stuti kare che ? te batAve che - "mahAmuni dhanya che. jeo manathI paNa parapIDAne karatA nathI. AraMbhanA pApathI virata evA sAdhuo trikoTI parizuddha AhArane vApare che." gharA adaSTa ane aparIkSita pazyanevepArano mAla, svIkAravuM joIe nahi. samudita ane zaMkAspada samudito vaDe ja grahaNa karavuM joIe. paraMtu ekAkIe grahaNa karavuM joIe nahi; kema ke viSama paristhiti prApta thaye chate te prakAranI sahAyatA AdinI prApti thAya. (2) kSetrathIH svacakra, paracakra, mAMdha=mAMdagI, vyasana Adi upadrava rahita=svacakrano upadrava na hoya, paracakrano upadrava na hoya, mAMdagIno upadrava na hoya, Apattiono upadrava na hoya tevA kSetramAM ane dharmasAmagrI sahita kSetramAM vyavahAra karavo joIe. paraMtu anyatra-upadravavALA ane dharma sAmagrI rahita evA kSetramAM, bahulAma hovA chatAM paNa rahevuM joIe nahi. (3) kAlathI :- . aNatikAtrayatraNa aThAI, parvatithi AdimAM vyApArano tyAga karavo joIe. ane varSAdi kAla viruddha paNa vyApArano tyAga karavo joIe=varSAkAlamAM je vepAramAM ghaNo AraMbha hoya tevA vepArano tyAga karavo joIe. (4) bhAvathI : vaLI, aneka prakAranA kSatriya Adi sAyudhavALAnI sAthe svalpa paNa vyavahAra prAyaH guNa mATe nathI. ane taTa-viTa Adi kharAba kRtyo karanArAnI sAthe udhArano vyavahAra karavo joIe nahi. kalAMtarano vyavahAra paNa=vyAjathI ApavAno vyavahAra paNa, samadhika grahaNanA AdAnaAdithI ja ucita che; kema ke anyathA tenA mAMgavA Adi hetu dvArA kleza, virodha, dharmahAni Adi aneka anarthano prasaMga che. vaLI anirvAhavALo jo udhAramAM vyavahAra kare to satyavAdI sAthe ja kare. kalAMtaramAM paNa=vyAja levAmAM paNa, deza-kAlAdinI apekSAthI ja eka-be-traNa-cAra-pAMca vRddhi Adi rUpa viziSTa jaLathI aniMdita ja grahaNa karavuM joIe. athavA svayaM vRddhithI=vyAjathI, dhana grahaNa karyuM chate tenA dAyakanI avadhithI ja=jyAre paNa ApavAnI zarata karI hoya te avadhinI pUrve ja, pAchuM ApavuM joIe. kadAcit dhanahAni Adi dvArA te pramANe azakta paNa dhIre-dhIre tenA arpaNamAM ja yatna kare. anyathA vizvAsanI hAnithI vyavahArabhaMgano prasaMga che. ane RNacchadamAM vilaMbana karavuM joIe nahi, te kahevAyuM che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-63 137 dharmanA AraMbhamAM, RNanA ucchedamAM, kanyAdAnamAM, dhananA AgamanamAM, zatrunA ghAtamAM, agnimAM ane rogamAM kAlakSepa karavo joIe nahi." "sva nirvAhanA asamarthapaNAne kAraNe RNane ApavAmAM azakta evA puruSa vaDeHkarajadAra vaDe, leNadAranA gharamAM karmakaraNa AdithI paNa=tenAM kRtyo Adi karavA vaDe paNa RNano uccheda karavo joIe; kema ke anyathARNa uccheda karavAmAM na Ave to, bhavAMtaramAM tenA gharamAM nokara, pADo, baLada, UMTa, rAsabha AdipaNAno paNa saMbhava che. ane leNadAra vaDe paNa sarvathA RNadAnamAM azakta evo puruSa dhananI yAcanA karAvo joIe nahi; kema ke vyartha ArtadhyAnanA kleza dvArA pApavRddhi Adino prAdurbhAva che. paraMtu jyAre samartha thaze tyAre Apaze. jo nahi Ape to A mAruM leNuM dharmapadamAM thAo. e pramANe vicAravuM joIe. paraMtu cirakAla sudhI RNano saMbaMdha sthApavo joIe nahi; kema ke te prakAranA AyuSyanI samAptimAM game tyAre AyuSya samApta thAya te prakAranI AyuSyanI samAptimAM, bhavAMtaramAM baMnenA parasparanA saMbaMdhamAM veranI vRddhi AditI Apatti che. anyatra paNa vyavahAramAM potAnA dhananA avalanamAM potAnuM dhana pAchuM prApta nahi thavAmAM, dharmArtha A che. e pramANe vicAravuM joIe. AthI dharmArthIe mukhyavRttithI sAdharmikonI ja sAthe vyavahAra karavo vyApya che; kema ke temanI pAse rahelA potAnA dhanano dharmaupayogIpaNAno saMbhava che. ane paranuM matsara paNa na karavuM joIe=bIjAnI adhika saMpatti joIne IrSyA na karavI joIe. di=je kAraNathI, karmane AdhIna saMpatti che arthAt tenA puNyane kAraNe tenI pAse adhika saMpatti che. bhavadvayamAM paNa=A bhavamAM paNa ane parabhavamAM paNa, duHkhane karanArA vyartha matsarathI paNa zuM? ane dhAnya, auSadha, vastrAdi vastunA vikrayamAM pravRtta hote chate paNa durmikSa, vyAdhivRddhi, vastrAdi vastunA kSaya Adi jagatanA duHkhane karanArA sarvathA icchA kare nahi=dhAcato ghaNo saMcaya karyo hoya to duSkALa paDe to ghaNo lAbha thaze. e pramANe IcchA kare nahi. auSadha potAnI pAse pracura hoya to vyAdhinI vRddhi thAya e prakAre abhilASa kare nahi. vastrAdi vastunA vecanAra vastrAdi vastuno kSaya thAya to adhika dhana maLe e prakAre abhilASa kare nahi; kema ke dubhikSAdi jagatanA dukhane karanAra che. vaLI bhAgyayoge duSkALa Adi thAya to anumodanA kare nahi; kema ke vyartha mananA mAlitya AdinI Apatti che. tene kahe che." "ucitakalAne choDIne ane prApta thayelA dravyAdi utkarSane choDIne=ucita vyAjane choDIne ane kharIdAyelA dravyonA bhAva saMyoga Adi anusAra dviguNa Adi thAya te rUpa pAmelA dravyAdi utkarSane choDIne, nibiDa paNa parasatkane jANato atyaMta A parasaMbaMdhI che e pramANe jANato grahaNa kare nahi." 1 have uddharaNanI vyAkhyA kare che. ucita kalAzata pratyekaucita vyAjane AzrayIne, cAra-pAMca vRddhi Adi rUpa; kema ke vyAjamAM dviguNa vita thAya che. e pramANe kahevAye chate dviguNa dravya athavA triguNa dhAvyAdinuM tene choDIne parasatka grahaNa kare nahi. ema zlokamAM avaya che. ane dravya gaNima-dharima Adi che. "Adi' zabdathI te te gata aneka bhedonuM grahaNa che. te dravyAdinuM dravya kSaya Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-13 lakSaNa kramathI Avelo=prApta thayelo je utkarSa arthavRddhi rUpa utkarSa, tene choDIne zeSa dravya grahaNa kare nahi. zuM artha che ? ethI kahe che. jo koIka rIte sopArI Adi dravyono kSaya thavAthI-te dezamAM upalabdhi alpa thavAthI dviguNAdino lAbha thAyaakharIdelI vastunA bhAva karatAM be gaNo ke traNa gaNo lAbha thAya tyAre tene aduSTa AzayapaNAthI=sAruM thayuM ke sopArI Adi dravyanI achata thaI ItyAdi kuvikalparUpa duSTa AzayanA varjanathI, grahaNa kare. paraMtu A pramANe vicAre nahi, suMdara thayuM. je kAraNathI sopArI Adi phalono kSaya thayo. ane paDeluM parasatya jANato paNa=A dhana paDyuM che te pramANe jANato paNa, grahaNa kare nahi. kalAtara AdimAM=vyAja AdimAM ane kraya-vikraya AdimAM dezakALAdinI apekSAe je ucita, ziSTajatathI aniMdita lAbha thAya te ja grahaNa karavuM joIe. e pramANe A paMcAzakanI vRttimAM kahevAyuM che. ane phUTatola, phUTamApa, bhUta-adhika vANijya ApatI vakhate cUta ApavuM ane letI vakhate adhika levuM e rUpa vANijya, rasamala=sArA-kharAba rasanI bheLaseLa karavI, vastuno mela=sArI kharAba vastunI bheLaseLa karavI, anucita vyAjathI grahaNa, vaMcAtA pradAnathI grahaNaHlAMca ApIne grahaNa karavuM, kUTakarakarSaNa krUra rIte karavuM grahaNa karavuM, kUTa vRSTanANakAdinuM arpaNaakhoTA nANAdinuM ApavuM, parakIya kraya-vikrayanuM bhaMjana=koI kharIda-vecANa karato hoya temAM vidhdha karavuM, parakIya grAhakanuM eNDvAhaNa=bIjAnA gharAkane grahaNa karI potAnA karavA, vaNikAMtara darzana=je vastu Ape tenA karatAM anya varNavALI vastu batAve, sAMdhakAra sthAna vastrAdi vANijya aMdhakAravALA sthAnamAM vastrAdinuM vANijya, masIbhedAdithI=akSarabhedAdithI, sarvathA paranuM vaMcana varjavuM joIe=phUTatolamApAdi sarva prakAre bIjAne ThagavAno tyAga karavo joIe. je kAraNathI kahevAyuM che. "vividha upAyo dvArA mAyA karIne je parane Thage che. teo svarga ane mokSanAM sukhonuM vaMcana kare che. aho mohathI karAyelAM kAryo kevAM che ?" II1TI 'tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. svAmI, mitra, vizvata, deva, guru, vRddha, bAlano droha, vyAsano apahAra koIke thApaNa ApI hoya to teno apalApa karavo Adi tenI hatyA prAyaH=tenI hatyA jevAM mahApAtako sarvathA vizeSa karIne varjavAM joIe. ahIM pApa be prakAranAM che. gopya ane spaSTa. gopya paNa be prakAranuM che. nAnuM ane moTuM. tyAM nAnuM phUTatola mAna Adi cheHkhoTA tolamApa Adi nAnA prakAranAM gupta pApo che. mahAna vizvAsaghAtAdi cheHvizvAsaghAta karavo Adi moTA prakAranAM gupta pApo che. spaSTa paNa pApo be prakAranA che. kulAcArathI ane nirlajjatva AdipaNAthI. kulAcArathI gRhasthonA AraMbha-samAraMbhamAM spaSTa pApo che ane pleccha AdimAM hiMsAdi spaSTa pApo che. vaLI nirlajjapaNAthI sAdhuvezavALA muninA hiMsAdi pApo che. tyAM sAdhuvezamAM, nirlajjatvAdi dvArA spaSTa anaMta saMsArIpaNuM paNa che; kema ke pravacananA uDAha AdinuM hetupaNuM che. vaLI kulAcArathI skUTamAM=kulAcArathI spaSTa pApomAM thoDo karmabaMdha che=gRhakAryanA AraMbha-samAraMbhamAM thoDo karmabaMdha che. vaLI gopyamAM bIjAne ThagavA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-63 139 AdinI kriyA karavA rUpa gopya pApamAM, tIvra karmabaMdha che; kema ke asatyamayapaNuM che kUTatolamApa Adi sarvatra pApomAM asatyamayapaNuM che ane asatya moTuM pApa che. je kAraNathI yogazAstranA aMtara zlokamAM kahevAyuM che. "ekatra asatyathI thayeluM pApa ane anyathI niHzeSa pApa-asatya sivAyanAM sarvapApa, tulAmAM dhAraNa karAyelAM baMne pApomAM Adya ja asatyathI thayeluM ja pApa, atizayavALuM che." (yogazAstravRtti-2/64). ane prItipadamAM=jenI sAthe prIti hoya tevI vyaktimAM, sarva prakAranA arthanA saMbaMdha AdinuM varjana karavuM joIe=dhana ApavA-levAnA saMbaMdho vagere varjavA joIe; kema ke prItibhaMganuM kAraNa bane che. ane sAkSI vagara mitranA gharamAM paNa sthApabikA mUkavI joIe nahi thApaNa mUkavI joIe nahi. mitrAdinA hAthamAM dravya preSaNAdi paNa yukta nathI; kema ke avizvAsanuM arthamUlapaNuM che. ane vizvAsanuM anarthamUlapaNuM che. arthAt thApaNa mitrAdine tyAM mUkatAM paNa avizvAsa rAkhIne sAkSI rAkhe to nukasAna thavAno saMbhava rahe nahi. ane vizvAsa rAkhe to droha thavA Adino prasaMga prApta thAya to vizvAsa anarthanuM mUla bane che. je te prakAre sogana Adi grahaNa karavA joIe nahi. vizeSa karIne deva-guru AdinA viSayamAM sogana grahaNa karavA joIe nahi. vaLI paranA pratibhUtAdinA saMkaTamAM praveza karavo joIe nahi=AnA taraphathI huM A kAryano ukela karavA mATe upasthita thayo chuM e prakAranA saMkaTamAM praveza kare nahi; kema ke aneka prakAranA klezano saMbhava che. athavA samudita krayavikrayAdinA prAraMbhamAM aviddhathI abhimata lAbhAdi kAryanI siddhi mATe paMcaparameSThinuM smaraNa, zrI gautamAdinA nAmanuM grahaNa keTalIka te vastu ke lakSmI deva-guru AdinA upayogI_karaNAdi karavA joIe=vepAramAM kraya-vikraya AdinA prAraMbhakALamAM viddha vagara Icchita dhananI prApti thAya tevA mATe navakAranuM smaraNa, zrI gautamAdinA nAmanuM grahaNa, potAne lAbha thAya temAMthI keTalIka vastu ke lakSmI deva-guru AdinA upayogamAM huM ApIza e pramANe karavuM joIe; kema ke dharmanA prAdhAnyathI ja sarvatra sAphalya che=sarva kRtyomAM saphaLatA prApta thAya che. ane dhana arcana karatA zrAvake sAta kSetramAM vyaya Adi viSayaka dharmanA manoratho mahAna ja nitya karavA joIe. arthAt jo A vepArathI ATalo lAbha thaze to ATaluM dhana sAta kSetramAM vAparIza e prakAranA bhAvo karavA joIe ane lAbha saMbhava hote chateete pramANe lAbha thaye chate, teone=dharmanA manorathone, saphala paNa karavA joIe=te pramANe sAta kSetramAM dhanano vyaya karavo joIe. vyavasAyanA phalavALo vaibhava cheHdhana arjanamAM vyavasAya kare tenA phalavALo vaibhava che. vaibhavanuM phala supAtra viniyoga che. tenA abhAvamAM=supAtramAM dhananA vyayanA abhAvamAM, vyavasAya ane vaibhava paNa durgatinuM nimitta che." II1). ane A rIte dhana arjana karyA pachI ucita rIte svazakti anusAra sAta kSetramAM vyaya kare e rIte, dharmanI Rddhi thAya che. anyathA vaLI bhoganI Rddhi athavA pApanI Rddhi thAya che ane kahevAyuM che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-63 "dharmanI Rddhi, bhoganI Rddhi, pApanI Rddhi ahIM=saMsAramAM, traNa prakAranI Rddhi che. dharmanI Rddhi te kahevAya che ke je dharmakAryomAM vaparAya che. bhogaRddhi te kahevAya che ke jenAthI zarIranA bhAgamAM upayoga che. dAnabhoga rahita je che te anartha phalavALI pApaRddhi che." II1-rA AthI devapUjA, dAna Adi nitya kRtyo vaDe saMghapUjA, sAdharmika vAtsalya Adi, avasare karavA yogya puNya vaDe potAnI Rddhi puNya upayogI karavI joIe puNyabaMdhanuM kAraNa bane tevI karavI joIe. avasaramAM puNyakaraNa paNa nitya puNyakaraNa karanAranuM ucitIkara ja che=ucita kartavya ja che. vaLI, lAbhanI icchA svabhAgyAnusAra ja karavI joIe potAnA saMyogAnusAra je pote prApta karI zake tevI ja lAbhanI IcchA vyApAra AdimAM karavI joIe. anyathA ArtadhyAnanI pravRddhi thAya. ane tethI vyartha karmabaMdha ja thAya potAnA prayatnathI je dhana prApta karI zake tevo abhilASA rAkhIne paMcaparameSThi AdinA smaraNapUrvaka lAbhanI IcchA rAkhavI joIe. paraMtu potAnI zaktinA atizayavALI lAbhanI IcchA rAkhavI joIe nahi; kema ke potAnI zaktithI adhika lAbhanI IcchA rAkhavAthI puNyAnusAra prAptimAM paNa haMmezAM atRptino anubhava thAya che. jenAthI ArtadhyAnanI vRddhi thAya che, jethI vyartha karmabaMdhanI prApti thAya che. ane vyaya Ayaucita karavo joIe=potAnI zakti anusAra je artha arjana thAya tene anurUpa ja dhanano vyaya karavo joIe. je kAraNathI kahevAyuM che. pA bhAga nidhine kare, pA bhAga dhanavRddhi mATe kare. dharma ane upabhogamAM pA bhAga vApare ane bhartavyanA poSaNamAM pA bhAga vApare." 1 keTalAka kahe che - "AyathI aDadhuM samadhika dharmamAM niyojana kare. tenAthI zeSa=lAbha thayo hoya temAMthI aDadhAthI adhika dharmamAM vAparyA pachI zeSa raheluM hoya tenAthI, tuccha aihika zeSaHzeSa sarva kRtyo, yatnathI kara=vivekapUrvaka kare." IIII tidravya ane sadravyono A vibhAga che alpa dravyavALA ke adhika dravyavALA jIvone AzrayIne pUrvamAM kahelA dhanavyayano A vibhAga che ema eka kahe che. ahIM=dhananA vyayanA viSayamAM, cAyaajita vitta-satpAtramAM viniyoga dvArA caturbhAgI che. tyAM-caturbhagImAM, vyAyArjita vaibhava ane satpAtramAM viniyoga rUpa puNyAnubaMdhI puNyano hetu prathama bhAMgo che. zAlIbhadra AdinI jema. vyAyathI Avelo vaibhava je te pAtranA poSyarUpa bIjo bhAMgo che te pApAnubaMdhI puNyano hetu che. lakSatA bhojya karanAra vipranI jema=lAkha brAhmaNone bhojana karAvanAra brAhmaNanI jema. anyAyathI prApta thayelA vaibhavathI, satpAtranA poSyarUpa trIjo bhAMgo che. rAjAdi bahuAraMbhIone anujJAta che=rAjAdi bahuAraMbhIo anyAyathI dhana meLavIne satpAtranI bhakti kare che. te zAstrasaMmata che. ane te trIjA bhAMgArUpa che. anyAya upArjita artha kupAtranA poSyarUpa cotho bhAMgo che. vivekI vaDe tyAya ja che. A rIte pUrvamAM kahyuM e rIte, vyAyathI arthaarjatamAM yatna karavo joIe. ane vyavahArazuddhithI ja sarva paNa dharma saphala che je kAraNathI dinakRtyamAM kahevAyuM che. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-63 141 "vyavahArazuddhi dharmanuM mUla che. je kAraNathI sarvajJa vaDe kahevAyelA zuddha vyavahArathI arthazuddhi thAya che." [1] "ane zuddha arthathI ja AhAra zuddha thAya che. je kAraNathI zuddha AhArathI dehazuddhi thAya che." pArA ane "zuddha dehathI ja dharma yogya thAya che. vaLI je je kRtyo kare che te te tenuM saphala thAya che." [3] "anyathA=vyavahArazuddhi Adi na karavAmAM Ave to aphala thAya che=je je kRtyo kare che te sarva niSphaLa thAya che. je kAraNathI je je kRtya vyavahArazuddhi rahita te kare che, dharma niMdApAtra bane che." I4 dharmanI niMdA karAvanArane potAne ane parane parama abodhi thAya che. e pramANe sUtramAM paNa kahevAyuM che." pA "te kAraNathI sarva prayatnathI vicakSaNa te te kare jenAthI dharmanI nidA abudha jana kare nahi." Ing (zrAddhadinakRtya159thI 164) AthI vyavahArazuddhi mATe samyapha upakramya che=samyapha yatna karavo joIe. e pramANe vyavahArazuddhinuM svarUpa che. ane dezAdi viruddhano parihAra=deza, kAla, rAjA, loka ane dharma viruddhanuM varjana karavuM joIe. je kAraNathI 'hitopadezamAlA'mAM kahevAyuM che. "dezanuM pratikUla, kAlanuM pratikUla, rAjAnuM pratikUla, lokanuM pratikUla ane dharmanuM pratikUla varjana karato nara puruSa, dharmane samyapha prApta kare che." tyAM=dezAdi viruddhamAM, jyAM je dezamAM ziSTajano vaDe anAcIrNa che te tyAM-dezamAM, dezaviruddha che. je pramANe sauvIra dezomAM kRSikarma ItyAdi khetI vagere, dezaviruddha che. athavA jAti, kulAdinI apekSAthI anucita dezaviruddha che. je pramANe brAhmaNone surApAna ItyAdi. vaLI kAlaviruddha A pramANe che. zItatumAM himAlayanA parisaramAM javuM, grISmaRtumAM marUbhUmimAM javuM, varSARtumAM aparadakSiNa samudraparyata bhUmibhAgamAM javuM. mahAraNyamAM athavA rAtrinA prAraMbhakALamAM prasthAna karavuM ane phAgaNamAsa pachI talanuM pIlavuM ane tenA vyavasAya Adi karavA athavA varSARtumAM patra-zAka AdinuM grahaNa=bhAjIpAlAnuM grahaNAdi, kAlaviruddha jANavuM. ane rAjaviruddha rAjAne saMmatonuM asanmAna, rAjAne asaMmatonI saMgati rAjaviruddha che. vairI sthAnomAM=rAjAnA zatrunAM sthAnomAM, lobhathI gamana, vairI sthAnothI AvelA sAthe rAjAnA zatrunA sthAnathI AvelAnI sAthe, vyavahAra Adi rAjaviruddha che. rAjAne ApavA yogya evuM zulka Adi=kara AdinuM khaMDana chupAvavuM, ItyAdi rAjaviruddha che. vaLI lokaviruddha lokanI niMdA, vizeSa karIne guNasamRddhanI niMdA e lokaviruddha che. ane AtmAno utkarSa-svaprazaMsA, e lokaviruddha che. je kAraNathI kahevAyuM che. "paraMparibhava kare evA parivAdathI=bIjAno paribhava kare evI nidAthI, ane AtmAnA utkarSathI=potAnI prazaMsAthI, pratibhava aneka bhavamoTI sudhI duHkhe karIne chUTe evuM nIcagotrakarma baMdhAya che." (prazamarati-100) Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-13 ane Rju jIvono upahAsa=saraLa jIvono upahAsa lokaviruddha che. guNavAnano matsara, kRtadhdhapaNuM, bahujana virodhIo sAthe saMgati=mitratA, janamAnya puruSonI avajJA, dharmIonI athavA svajanonI ApattimAM toSakazakti hote chate teno apratikAra=dharmIjananI ke svajananI ApattinA nivAraNa mATeno aprayatna, dezAdi ucita AcaraNAnuM ullaMghana, dhana AdinA anusArathI atiudbhaTa, ati malina vezAdinuM karaNa, e vagere pUrvamAM varNana karyuM e vagere, lokaviruddha A lokamAM apakIrti Adine karanAra che jene vAcakamukhya kahe che - "sarva dharmacArIono loka kharekhara AdhAra che te kAraNathI lokaviruddha ane dharmaviruddhano tyAga karavo joIe." II1aaaa (prazamarati-131) ane tenA tyAgamAM=lokaviruddhanA tyAgamAM, lokono anurAga ane svadharmanA nirvAharUpa guNa thAya che ane kahe che - "Amane parihAra karato=lokaviruddha ane dharmaviruddhane parihAra karato, sarvajanane vallabha thAya che. vaLI manuSyanuM jagavallabhapaNuM samyaktarUpa mokSanuM bIja che=samyakta ucitapravRttiothI prApta thAya che ane ucitapravRtti karanArA jIvo jagavallabha bane che. mATe samyakta rUpa mokSanuM bIja jagavallabhapaNuM che." ane have dharmaviruddha A pramANe che. mithyAtvakRtya mithyAtvanI puSTi kare evA asamaMjasa kRtyo, gAya Adine nirdaya tADana-baMdhanAdi=dayA rahita gAya Adine mAravuM, vagere ane nirAdhAra evAM ja ane mAMkaDa Adine taDakAmAM nAkhavAM, mastakamAM mahAkaMkatano kSeparajU vagerenA nAza mATenA auSadhano kSepa. likSAsphoTanAdikalIkha Adine mArI nAkhavAM, unALAnA kAlamAM traNa ane zeSanAlamAM be jADA-moTA gaLaNAthI saMkhArAdine satyApanAdi yuktithI=bacAvavAnA upAyathI pANI gALavAmAM samyapha apravRtti te dharmaviruddha che, ema avaya che. vaLI dhAnya, baLataNa, zAka, tAMbUla, phalAdinA zodhatAdimAM samyapha apravRtti-jIvarakSAne anukULa apravRtti dharmaviruddha che. akSatanatoDyA vagara sopArI, khAreka, vAyu, oli, lUka Adino mukhamAM kSepa karavo, e dharmaviruddha che; kema ke toDyA vagara AkhI sopArI AdimAM jIvonI saMbhAvanA rahe che. taLathI athavA dhArAthI jalAdinuM pAna dharmaviruddha che; kema ke taLa ke dhArAthI pItI vakhate sUkSma trasAdi jaMtu pANInI sAthe mukhamAM javAnI saMbhAvanA rahe che. rAMdhavAmAM, khAMDavAmAM, pIsavAmAM, gharSaNamAM, maLa-mUtra, zlekha-kogaLA AdinA tyAgamAM ane jala tAMbUlAdinA tyAgAdimAM samyapha ayatanA dharmaviruddha che. dharmakRtyomAM anAdara, deva-guru ane sAdharmikAdimAM vidveSa ityAdi dharmaviruddha che ane devadravyano paribhoga, gurudravyano paribhoga ane sAdhAraNa dravyano paribhoga dharmaviruddha che. siddharmajIvonI sAthe saMsarga=adharmIjIvonI sAthe saMbaMdha dharmaviruddha che. dhArmika jIvono upahAsa dharmaviruddha che. kaSAya bAhulya=saMsAranI jIvana pravRttiomAM asamaMjasa kaSAyanI pravRtti dharmaviruddha che. bahu doSavALI vastuno kraya-vikraya=ghaNA AraMbha-samAraMbhavALI vastuno vyApAra dharmaviruddha che. kharakamAM=hiMsaka kRtyomAM ane pApamaya adhikAra AdimAM pravRtti, e vagere dharmaviruddha che. dezAdi viruddhonuM paNa dharmavALAthI AcaraNAmAM Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-63 dharmaliMdAnI upapatti hovAthI dharmaviruddhatA ja che=jeo deza-kAlAdinI viruddha AcaraNA karatA hoya ane dharmanI pravRtti karatA hoya teonI dezakALAdi viruddha AcaraNAthI dharmanI niMdA thatI hovAne kAraNe teonI dezakALAdi viruddha AcaraNAmAM dharmaviruddhatAnI ja prApti che. sarva kathananuM nigamana tatvathI kare che. A rIte pAMca prakAranA viruddhano zrAvake parihAra karavo joIe. e dezAdiviruddhano tyAga che. ane ucita jIvonAM ucita kAryonuM AcaraNa karaNa ucita AcaraNa che. ane te pitrAdi viSayaka nava prakAranuM che=ucita evAM pitrAdi viSayaka ucita kArya nava prakAranAM che. ahIM paNa snehavRddhi kIrti Adino hetu che. te hitopadezamAlAnI gAthAo vaDe batAvAyuM che. "ahIM=saMsAramAM, sAmAnya manuSyapaNuM hote chate=badhA manuSyomAM manuSyapaNuM samAna hovA chatAM, keTalAka je kIrtine prApta kare che te nirvikalpa ucita AcaraNAnuM mAhAbhya tuM jANa=vikalpa rahita te jIvanI ucita AcaraNAnuM mAhAsya jANa." I1/ "te vaLI pitAmAM, mAtAmAM, bhAImAM, patnImAM, avaccamAM ane svajanamAM-putramAM ane svajanamAM, gurujanamAM, nAyakamAM ane paratIrthikomAM puruSa vaDe karavuM joIe=ucita vartana karavuM joIe." rA. tyAM=nava jana viSayaka, aucityamAM pitR viSayaka kAyA, vANI ane manane AzrayIne trividha aucityanA kramane kahe che. "pitAnA zarIranI zuzruSA kikaranI jema svayaM vinayathI kare. temanuM vacana paNa vacanathI apratipatita svIkAre=leza paNa vikalpa karyA vagara te temaja che te pramANe svIkAre." man caraNanuM dhovuM, dabAvavuM, utthApata=UbhA karavA, besADavA Adi rUpa zarIranI zuzraSAne svayaM kare ema avAya che. deza-kAlanA sAbhyanA aucityathI bhojana, zayana, vastra aMga rAgAdi saMpAdanarUpa zarIranI zuzraSAne vinayathI kare paraMtu paranA AgrahathI ke avajJAdithI nahi paraMtu vinayathI svayaM kare=pitAnI sevA svayaM kare paraMtu mANaso pAse karAve nahi. je kAraNathI kahevAyuM che. beThelA gurunI AgaLa=pitAnI AgaLa, putranI je zobhA thAya che te UMcA sihAsanamAM beThelA putranI zatAMzathI paNa kyAMthI hoya ! arthAt hoI zake nahi." I/1 uddharaNanA zloka-3mAM rahelA 'pada'no artha kare che. mukhathI apatita uccAraNa karAto ja Adeza pramANa A kare che-putra kare che. e pramANe sAdara svIkAre che paraMtu tahi sAMbhaLelAnI jema zirodhUnana, kAlakSepa, ardha=aDadhuM kArya karavuM Adi vaDe avajJA karato nathI. citta paNa sarva prayatnathI sarva kAryomAM anuvartana kare che. jenAthI zuM prApta thAya ? te batAve che. buddhinA guNone prApta kare che pitA pAsethI vinayasaMpanna putra zuzruSA Adi buddhinA guNone prApta kare che. kema prApta kare che? ethI kahe che. putranA vinayaguNane avadhAraNa karIne vivekasaMpanna pitA nija sadbhAvanuM prakAzana kare che-pote jIvanamAM je buddhiguNone prApta karyA che te sarva vinayasaMpanna putrane prApta thAya te arthe prakAzana kare che. mATe vivekI putre sarva kAryamAM pitAnuM anuvartana karavuM joIe." Indi Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-13 potAnI buddhithI vicArita avazya vidheya paNa kArya te ja AraMbha kare che-putra te ja kArya kare ke je pitAnA manane anukULa che. e pramANe bhAva che=uddharaNanA zlokanA pUrvArdhano bhAva che. vastuta vivekasaMpanna pitA hoya ane vivekasaMpanna putra hoya teone sAme rAkhIne prastuta kathana che. vivekasaMpanna putra potAnI buddhithI kyuM kArya mAre karavuM joIe ? jethI A loka ane paralokamAM mAruM hita thAya tema vicArIne kRtyano prAraMbha karavA Icche chatAM svamatithI A loka ane paralokane anucita kRtya nA thAya te mATe vivekI pitAnA manane anukULa zuM che? tema vicArIne ja ucita kArya kare e prakArano bhAva uddharaNanA zlokanA pUrvArdhano che. tenAthI putrane zo lAbha thAya ? te zlokanA uttarArdhathI batAve che. sakala vyavahAranA viSayavALA zuzraSAdi buddhinA guNone te putra prApta kare che-pitAnA anusaraNathI potAnA jIvanamAM abhyAsa kare che; kema ke uttamakuLanA vivekasaMpanna pitA jIvanamAM A loka ane paralokamAM hita kema thAya ? e prakAre vyavahAro karIne anubhavathI pariNatabuddhivALA hoya che ane putra hajI e prakAre pariNatabuddhivALo thayo nathI. tethI potAnI buddhithI mAre zuM karavuM ucita che ? jethI A lokamAM paNa kleza rahita jIvana prApta thAya. ane paralokamAM paNa hita thAya tevA dharma-artha ane kAmanI pravRtti kare che...chatAM pitAnA manane jANIne te pramANe kare to pitAnI pakva buddhine kAraNe putrane paNa svakRtya viSayaka zuzruSAdi buddhinA ATha guNonI prApti thAya che. kema pitAthI putrane buddhinA ATha guNonI prApti thAya che ? ethI kahe che. bahudaSTivALA pitA vagere=potAnA ghaNAM varSonA anubhavanA baLathI pariNAmikabuddhi pragaTa thaI che tethI bahuSTivALA pitA vagere samyapha ArAdhana karAyelAM-putra dvArA samyapha ArAdhana karAyelAM, kAryonA rahasyane prakAzana kare ja che=potAnA sarbhAvavALA cittanA abhiprAyane batAve che. arthAt AvA saMyogomAM A kRtya karavAthI ja A lokamAM ane paralokamAM hita che. e prakAranA potAnA nirNaya rUpa nija sadbhAva svarUpa cittanA abhiprAyane batAve che. jethI vinayathI ArAdhana karAyela pitA, putranA A loka ane paralokanA ekAMta hitanuM kAraNa bane e daSTine AzrayIne pitR viSayaka aucityanuM sarva varNana che. pUchIne pravarte che-pitAne pUchIne pravarte che. kRtyono niSedha karAyelo putra rahe che-pravRtti karato nathI. khalitamAM anucita pravRtti karavAmAM kaThora paNa kahevAyelokapitAthI kaThora paNa kahevAyelo, vinayanuM ullaMghana karato nathI." pA "temanA=pitAnA dharmAnugata manorathone savizeSa pUre che. A vagere ucita karaNa pitAnuM che te pramANe ja mAtAnuM paNa che." is temanA pitAnA ane ItaranA paNa mAtAnA paNa, manorathone pUre che. zreNika ane celaNAnA manorathone abhayakumAre pUryA tenI jema. sudevanI pUjA, gurunI paryapAti, dharmanuM zravaNa, viratinI pratipatti, Avazyaka pravRtti, sAta kSetramAM dhanano vyaya, tIrthayAtrA, dIna-anAthanuM uddharaNa Adi dharmAnugata manorathone mAtA-pitAnA dharmAnugata manorathone, savizeSa pUre che=bahu AdarathI pUrNa kare che. ane ahIM=A lokamAM, lokaguru evA pitA AdimAM suMdara putronuM A kartavya ja che=pUrvamAM Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 145 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-63 varNana karAyelA mAtA-pitAnA dharmAnugata manorathone savizeSathI pUravA e kartavya ja che. ane atyaMta dupratikAra evA teomAM=pitA AdimAM, ahaMdu dharmanA saMyojana vagara=bhagavAnanA zAsananI pravRttimAM pitA AdinA saMyojana vagara anya pratyupakArano prakAra nathI. ane te pramANe sthAnAMga sUtra che=mAtA-pitAno upakAra duSpatikAra che te pramANe sthAnAMga sUtra che. he AyuSyamAna zramaNa ! traNa duSpatikAra che. te A pramANe - 1. mAtA-pitAno 2. bhartAno 3. dharmAcAryano." (sthAnAMga sUtra-3-1-135) ItyAdi samagra paNa AlApaka vAcya che sthAnAMga sUtrano saMpUrNa AlAvo grahaNa karavo. have mAtA viSayaka aucityamAM vizeSane kahe che. "je kAraNathI strIsvabhAvasulahastrIsahajasvabhAva parAbhavane vahana karatI nathI=mAtA sahana karatI nathI. te kAraNathI phakta te putra, apratipatita bhAvAnuvRttine savizeSa kare che=mAtAnA bhAvonuM anusaraNa vizeSathI kare che." liaa . uparanA uddharaNanA zlokamAM savizeSa" e pramANe kema kahyuM ? ethI kahe che. pitAthI mAtAnuM pUjyapaNuM che-pitAthI paNa adhika mAtA pUjya che. tethI mAtAnI bhAvAnuvRtti savizeSathI kare che. vaLI je kAraNathI "manuM kahe che. te kAraNathI mAtA adhika pUjya che ema avaya che. "dasa upAdhyAya=eka AcArya. 100 AcArya=eka pitA, vaLI hajAra pitA eka mAtA. ethI gauravathI uttarauttaranA adhika che." I1u (manusmRtti-2-145). A paNa=ucita vartana, sahodaramAM=bhAImAM, ucita che. je kAraNathI potAnA samAna Ane=bhAIne, niaI=jue che. athavA kaniSTha paNa=nAnobhAI paNa, sarva kAryomAM jyaSThane=moTAbhAIne bahu mAne che." ITaL. uddharaNanA zlokamAM rahela nijhano artha kare che. niHjue che. "ni =jyeSTha bhrAtA=moTAbhAI, pitA tulya che tenI jema=pitAnI jema, moTAbhAIne mAne che ane paDhobhAvane batAve nahi=pRthaphabhAvane batAve nahi. sadbhAvane kahe. tene pUche che ane vyavahAramAM pravarte che=bhAIne pUchIne vyavahAramAM pravarte che. thoDuM paNa dravya chupAvato nathI=bhAIthI chupAvIne potAnuM rAkhato nathI." II uddharaNanA zlokanA keTalAka zabdo spaSTa kare che. pravarte che=vyavahAramAM pravarte che paraMtu avyavahAramAM pravartato nathI. nigUhana kare che=drohabuddhithI chupAvato nathI paraMtu saMkaTamAM nirvAha arthe dhatanidhine kare ja che=dhanatA saMgrahane kare ja che. arthAt bhAInI sAthe vivekapUrvaka ucita vyavahAra karavAthI klezanI aprApti thAya tenA mATe dharmI zrAvake zuM karavuM joIe ? te batAvatAM kahe che. pote judo che te prakArano bhAva bhAIne kyAreya batAve nahi ane vyavahAramAM sarvatra sarbhAvathI tene kahe. tene pUchIne ucita vyavahAramAM pravRtti kare paraMtu anucita vyavahAramAM bhAI kahe topaNa pravarte nahi. ane drohabuddhithI thoDuM paNa dhana bhAIthI chupAve nahi paraMtu bhAI vivekasaMpanna na hoya to saMkaTa samaye nirvAha mATe bhAIthI gupta rAkhIne paNa dhanano saMcaya kare che. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-63 kusaMsarga AdithI avinIta bhAI hote chate zuM karavuM joIe ? ethI kahe che. "avinItanuM kusaMsargathI avinIta evA bhAInuM, anuvartana kare che=kaI rIte bhAI mArgamAM Ave ? e rIte ucita anuvartana kare che. ekAMtamAM mitrothI upAlaMbha=Thapako Ape che. svajanajanathI anyanA vyapadezathI zikSAne apAve che AvuM je akArya kare te anucita che. e prakAre anyanA vyapadezathI svajanone kahIne te bhAIne zikSA apAve che." I10nA "hadayamAM snehavALo paNa tenA upara avinIta bhAI upara, potAno krodha pragaTa kare che. acha% prItipadaHhaiyAnI prItivALo evo pote, pratipanna vinayamArgavALA evA tene bolAve che=bhAIne snehathI bolAve che." I11 uparanA uddharaNanA zlokanA keTalAka zabdono artha kare che. achagha=nizcita premavALo, A rIte paNa=zlokamAM kahyuM e rIte paNa, agRhIta vinayavALA te bhAIne joIne A AnI prakRti che e pramANe jANato chato udAsIna ja rahe cheHupekSA kare che. tenI=bhAInAM patnI-putrAdimAM ane sAvarkami=apara mAtAvALA bhAImAM samAna dRSTivALo dAna-sanmAna kare che= potAnAM patnI-putrAdinI jema dAna-sanmAna kare che. AnAthI=potAnAM patnI-putrAdithI, sarva paNa savizeSa kare che." In12 uddharaNanA zlokanA keTalAka zabdono artha kare che. samadiThi=svapatnI-putrAdinI jema samAna daSTi sAvarjhAmi=aparamAtA che jene evA bhAImAM, tyAM thoDuM paNa aMtara vyakta karAye chate tenuM viparIta cita ane janaapavAda thAya, (te na thAya) mATe sarva paNa vizeSa karavuM joIe ema anvaya che. A rIte pitA tulyamAM, mAtA tulyamAM ane bhAI tulyamAM paNa yathAyogya aucityano vicAra karavo joIe, je kAraNathI kahevAyuM che. pitA ane upakartA=upakArI, vaLI je vidyAne denAra, annane ApanAra ane prANane denAra A pAMca pitA kahevAyA che." [1] "rAjAnI patnI, gurunI patnI ane patnInI mAtA te pramANe svamAtA ane upamAtA-uchera karanAra mAtA, A pAMca mAtA kahevAI che." rA. sahodara=bhAI, sahAdhyAyI, mitra athavA rogamAM pAlana karanAra, mArgamAM vANIno mitra je che e pAMca bhAIo kahevAyA che." III ane bhAIothI paraspara dharmakAryanA viSayamAM smaraNAdi samyapha karAvavuM joIe=ucita dharmakAryo karAvavAnuM smaraNa karavuM joIe. pramAda karanArane preraNA karavI joIe ane yogya upAya dvArA dharmakAryamAM sthira karavo joIe, je kAraNathI kahevAyuM che. "pramAdanA agnithI baLatA evA bhavagRha madhyamAM mohanidrAthI sUtelAne uThADe che te teno paramabaMdhu jana che." III mATe bhAIoe dharmakArya viSayamAM potAnA bhAIne smaraNAdi karAvavuM joIe ema yojana che. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-13 bhAIonI jema mitramAM paNa A rIte ja anusaravuM joIe dharmakAryatA viSayamAM smAraNa Adi karAvavA rUpe anusaraNa karavuM joIe. A rIte bhAI viSayaka ucita che-pUrvamAM kahyuM e rIte bhAI viSayaka ucita che. patnI viSayaka paNa kaMIka ame kahIe chIe. sapraNayavacananA sanmAnathI=lAgaNIpUrvakanA vacananA sanmAnathI, teNIne-patnIne sanmukha kare=dharmane abhimukha kare." I13mA "zuzruSAdimAM pravartAve. vastra-AbharaNa Adi samucita Ape. janasaMmardavALA=lokonA samUhavALA, nATakaprekSaNa AdimAM vAraNa kare patnIne vAraNa kare." [14 "rAtrimAM pracArane kare=rAtrimAM bahirgamanane roke. kuzIla pAkhaMDInA saMsarga apanayana kare kuzIla-pAkhaMDInA saMsargathI dUra rAkhe. gRhakAryomAM niyojana kare. potAnI sAthe viyoga na karAve=potAnI sAthe patnIne viyoga na karAve." II15aa. uddharaNanA zlokanA keTalAka zabdono artha kare che. rAtrimAM rAjamArga, bIjAnAM gharomAM gamana Adi rUpa pracArano virodha kare ane dharma AvazyakAdi pravRtti nimitta mAtA-bhaginI Adi suzIla, lalita samUha evA strInA madhyagata javA mATe anujJA Ape ja, viyoga karAve nahi. je kAraNathI darzanAcAra prAyaH prema che-pratidina parasparanA darzanathI prema sacavAya che, je kAraNathI kahevAyuM che. - "avalokanathI, AlApanathI, guNanA kIrtanathI, dAnathI, chaMdathI=IcchAthI, vartamAnane nirbhara prema thAya che atyaMta prema thAya che." II1II. adarzanathI, atidarzanathI, joyelAne nahi bolAvavAthI, mAnane vaza ane apamAnathI pAMca prakAre prema dUra thAya che." rA. "apamAnane prakAzita na kare=potAnuM vaDIla Adi koInAthI thayelA apamAnanuM patnI AgaLa prakAzana kare nahi. khkhalitamAM=koIka aparAdhamAM, zikSA Ape=patnIne ucitabodha karAve. kupita evI patnIne anunayana kare=zAMta kare. dhanahAninA ane vRddhinA sthAna aMtaraMga vyatikarane pragaTa kare nahi." 16aaaa uddharaNa-16nA keTalAka zabdono artha spaSTa kare che. vihetuka apamAnane koInAthI thayela apamAnane AnetrastrIne, pradarzita kare nahi. smRtimAM koIka aparAdhamAM, atyaMta zikSA Ape. ane kupita evI strIne anunayata kare=zAMta kare. avyathA sahasAkArIpaNAne kAraNe kUvAmAM pAtAdi paNa anartha kare. dhanahAninA vyatikara=vyavasAyamAM dhanAdinI hAni thaI hoya te prasaMgane patnI pAse pragaTa kare nahi. vaLI dhanahAninA prasaMgane pragaTa karAye chate tucchapaNAne kAraNe sarvatra te vRtAMtane strI abhivyakta kare che. ane dhanavRddhitA vyatikarane vyakta karAye chate =koIka rIte vizeSa dhana prApta thAya ane patnIne kahevAmAM Ave to nirargalavyayamAM pravarte che=atyaMta dhanavyayamAM strI pravarte che. tethI ja gharamAM strInuM prAdhAnya karavuM joIe nahi. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-13 "sukulagata=sukulamAM utpanna thayela, pariNata vayavALI=prauDhA, mAyA vagara dharmamAM nirata samAna dharmavALI svajana strIo sAthe prItine prApta karAve potAnI patnIne svajana strIo sAthe prIti prApta karAve." II17nA uddharaNanA zloka-17mAM rahela 'pAuDu' zabdano artha prApta karAve che. "rogAdimAM upekSA kare nahi-rogAdimAM patnInI upekSA kare nahi. dharmakAryomAM susahAya thAya. A vagere patnIgata prAyaH puruSane ucita che." II18 vaLI putra pratye ucitane kahe che. bALapaNamAM prItithI lAlana kareHpAlana kare. unmIlitabuddhiguNavALA putrane= pragaTa thayelA buddhinA guNavALA putrane, kramasara kalAomAM kuzala kare." 19I "guruno, devano, dharmano, sukhI svajanano paricaya nitya paNa putrane karAve. uttamalokonI sAthe maitrIbhAvane racAveauttamaloko sAthe putranI mitratA karAve." samAna kulamAM janmela rUpavALI kanyAnuM pANigrahaNa karAve. gharanA bhAramAM yojana kare. kramasara prabhupaNAne vitaraNa kare putrane gharano svAmI banAve." ra1 "pratyakSa prazaMsA kare nahi. vyasanathI upahatonI duravasthAne kahe=vyasanamAM paDelA jIvone saMsAramAM kyA prakAranI kharAba avasthA Ave che tenuM kathana kare. potAnA svamAnane dhAraNa karato Avyaya ane avazeSanuM putra pAsethI zodhana kare che-potAnuM putro upara prabhutva rahe te mATe putra je kharca kare, vyaya kare ke je dhanasaMcaya kare tenI pRcchA kare." 22aaaa. pratyakSamAM guru stutya che. parokSamAM mitra ane bAMdhavo stutya che. kRtyanA aMtamAM dAsa ane nokaro stutya che. putra stutya nathI ja. marelI strI stutya che strInA mRtyu pachI strI stutya che." III e prakAranuM vacana hovAthI putranI prazaMsA yukta nathI. anyathA nirvAhAdarzanAdi hetuthI jo kare= putranI prazaMsA na karavAmAM Ave to putra potAno nirvAha kare tema nathI ke potAnI sanmukha paNa jove tema nathI evA kAraNe jo tenI prazaMsA kare topaNa pratyakSa kare nahi; kema ke guNavRddhino abhAva, abhimAna Adi doSonI putrane prApti che. jugAra Adi vyasanIonA nirdhatatva, catkAra tiraskAra, tarjana, tADana Adi duravasthAnuM zravaNa karAye chate, teo paNa=putro paNa, vyasanamAM pravartatA nathI ja. Ayavyaya. ane vyayathI utkalita=bacAveluM, zeSa putro pAsethI zodhana kare che-putrone pRcchA kare che. e rIte=putro pAsethI Ayavyaya Adino hisAba grahaNa kare e rIte, potAnuM aprabhupaNuM ane putronuM svacchaMdapaNuM dUra karAyeluM thAya che. rAjAnI sabhAno paricaya karAve putrane paricaya karAve. dezAMtarabhAvonuM pragaTa kare=kyA kyA dezamAM kevA kevA vyApAro vagere karavAthI dhanAdinI prApti thAya che ItyAdi pragaTa kare. e vagere putragata pitAnuM ucita jANavuM." 23 "svajanomAM A samucita che. je kAraNathI teo-svajano, potAnA gharanI vRddhinAM kAryomAM sadA paNa sanmAna karAvA joIe=putrAdinA janma Adi prasaMgamAM sanmAna karAvA joIe. vaLI, hAtimAM samIpa karAvA joIeApattimAM rahelA svajana Adine sahAya karavI joIe." ra4|| uddharaNanA zloka-24nA keTalAka zabdono artha spaSTa kare che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-13 149 puruSone pitRpakSathI, mAtRpakSathI, patnI pakSathI udbhava pAmelAM svajano che. vRddhikAryo putrajanmAdi prasaMgo che. te prasaMgomAM svajanonuM sanmAna karavuM joIe ema uddharaNanA zloka sAthe saMbaMdha che. svayaM paNa vyasana upagata evA teomAM Apattine pAmelA evA svajanomAM, sadA teonI pAse thavuM joIe= ApattimAM sadA svajanono khyAla rAkhavo joIe. kSINa vibhavavALA, rogathI yukta evA teonuM=svajana AdinuM, uddharaNa karavuM joIe=uddhAra karavo joIe." rapA "pIThanA mAMsane khAvuM joIe nahi svajananI hAjarI na hoya tyAre teonI niMdA karavI joIe nahi. ane teo sAthe zuSka kalaha karavo joIe nahi=hAsyAdi karavAM joIe nahi. teonA amitronI sAthe=duzmanonI sAthe, maitrI karavI joIe nahi. mitronI sAthe teonA mitronI sAthe, maitrI karavI joIe." ra6. uddharaNanA zloka-26mAM rahela zuSka kalaI' zabdano artha jhaghaDo nathI paraMtu hAsyAdi dvArA mazkarI karavA rUpa zuSka kalaha svajano sAthe karavo joIe nahi. tenA abhAvamAM svajananA abhAvamAM, tenA ghare jAya nahi. artha saMbaMdhano tyAga kare=svajananI sAthe dhananI levaDa-devaDano saMbaMdha tyAga kare. gurunAM, devanAM, dharmanAM kAryomAM ekacittapaNAthI thavuM joIe=svajano sAthe thavuM joIe." ra7A uddharaNanA zloka-27mAM rahela "vaphaMkza' zabdano artha jAya nahiHsvajananA gharamAM jAya nahi. "A vagere svajanane ucita che. have dharmAcAryane ucita ame kahIe chIe. bhakti-bahumAnapUrvaka teone=dharmAcAryane, trisaMdhyA paNa praNipAta karavo joIe." 28. "ane temaNe batAvela nItithI=vidhithI, Avazyaka vagere kRtya karavuM joIe. dharmopadezanuM zravaNa temanI pAse zuddha zraddhAthI karavuM joIe." ra9 Adezane=dharmAcAryanA Adezane, bahumAnapUrvaka svIkAravo joIe. manathI paNa emano=dharmAcAryano, avarNavAda kare nahi. avarNavAdano rodha kare. haMmezAM paNa stutivAdane pravartAve." 30aaaa "chidrapekSI thAya nahi=dharmAcAryanAM chidro jonAro thAya nahi. mitranI jema sukha-du:khamAM anuvartana kare=dharmAcAryanI citA kare, pratyanIkanA pratyapAyo=anarthone sarva prayatnathI vAre." li31 uddharaNanA zloka-31mAM rahelA "divya'no artha kare che. suhalI jema anuvartana kare. "khalitamAM=khUlanAmAM, gurujanathI preraNA karAyelo sarva paNa te prakAre mAne=je pramANe dharmAcArya kahe te pramANe svIkAre. pramAdathI alita hote chate ekAMtamAM gurujanane paNa preraNA kare." li3rA. voDu gurujanane preraNA kare. e artha spaSTa kare che. he bhagavan! satyAritravALA tyAM vartatA Apane zuM A ucita che ? ItyAdi preraNA kare. bhaktithI samayane samucita sarva vinaya upacArane kare. hadayamAM mAyA rahita gADha guNAnurAgane vahana kare che." 33. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-13 - uddharaNa zloka-33mAM rahela "saa'no artha spaSTa kare che. sammukha Agamata, abhyatthAna, AsanadAna, saMvAhana=paga dabAvavA vagere ane zuddha vastra-pAtra-AhAra vagerenA pradAnAdi sarva samayane ucita bhaktithI kare che, ema avaya che. "emano=dharmAcAryano, bhAva upakAra dezAMtaramAM gayelo paNa zrAvaka sadA smaraNa kare che. A vagere gurujanane samucita evuM ucita jANavuM." i34nA uddharaNanA zloka-34mAM rahela bhAvopakAra' zabdano artha samyaktadAnAdi che. "je nagaramAM svayaM vase che tyAM ja kharekhara samAnavRttivALA jeo vase che teo nAyara=nAgariko, kahevAya che." i3pA uddharaNanA zloka-35mAM rahela svasamAvavRttivALAno artha vaNikavRttithI jIvanArA karyo che. "teonA viSayamAM=nAgarikonA viSayamAM, A samucita che. je kAraNathI eka cittavALA, samasukhadu:khavALA, vyasana ane utsavamAM tulya gamanAgamanavALA evA teonI sAthe nitya paNa vartavuM joIe=samAna rIte vartavuM joIe=samAna vyavasAya karanArA nAgarikonI sAthe-ekacittathI samasukhadu:khapaNAthI ane Apatti-utsavamAM samAna gamanAgamanathI nitya vartavuM joIe." i36o. "kAryamAM paNa ekalAthI prabhunuM=rAjAnuM, darzana karavuM joIe nahi. maMtrabheda karavo joIe nahikakoInI gupta vAta pragaTa karavI joIe nahi. pesanna=cADIno parihAra karavo joIe." w37. "kSaNa upasthita vivAdamAM tulAnI samAna thavuM joIe=pakSapAtI thayA vagara ucita nyAyamAM yatna karavo joIe. kAraNathI sAkSI thavA dvArA vyAyamArgano tyAga karavo joIe nahi." li38 uddharaNanA zloka-38mAM rahela "kAraNa'no artha kare che. svajana saMbaMdhI, ane jJAti saMbaMdhI lAMca ke upakArAdi sApekSathI nayamArgasucita mArga, tyAga karavo joIe nahi kAraNe sAkSI thavuM paDe tyAre A svajana che, A saMbaMdhI che, A jJAtivALo che ItyAdi svIkArIne tenA lAMca ke upakArAdinI apekSAthI nItimArgano tyAga karavo joIe nahi paraMtu madhyasthatApUrvaka satyano pakSapAta karavo joIe. balavAna vaDe durbaLajanano zulkakarAdi vaDe abhibhava karavo joIe nahi. thoDA aparAdha doSamAM paNa daMDabhUmie laI javo joIe nahi." pa39 uddharaNanA zloka-39mAM rahela zulkakarAdino artha spaSTa kare che. zulkakara Adhikya nRpadaMDAdi vaDe pIDAtA loko paraspara virakta thayelA saMhati=samUhane, choDe che. paraMtu te=saMhatine choDavI joIe nahi; kema ke saMhati ja zreyaskArI che. arthAt koI rAjAno adhikArI hoya ane te paNa balavAna hoya ane durbala evI prajA upara daMDAdi kara grahaNa kare ane alpa aparAdhamAM Adhikyane kAraNe rAjAdi pAse daMDAdi apAve. e rIte durbala janano abhibhava karavo joIe nahi ane thoDA aparAdhamAM tene daMDa ApavA mATe rAjAdi pAse laI javo joIe nahi; kema ke A rIte daMDanA, kara Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-63 AdinA Adhikyane kAraNe rAjAdinA daMDAdithI pIDAtA loko paraspara viraktabhAvavALA thAya che. tethI paraspara ucita rIte maLIne hita karI zakatA nathI. mATe dayALu zrAvake te sarva nAgariko sAthe ucita vartana karavuM joIe. te kAraNathI 3Mdii datnasaMtehiM=Atmahitane icchatA evA jIvoe, kAraNikonI sAthe=rAjyanA adhikArIonI sAthe, arthano saMbaMdha karavo joIe nahi. vaLI rAjAnI sAthe zuM kahevuM? arthAt rAjAnI sAthe paNa arthano saMbaMdha karavo joIe nahi." 40. A rIte-pUrvamAM varNana karyuM e rIte, paraspara nAgarikonuM prAyaH karIne samucita AcaraNa che. have paratIthikonuM samucita AcaraNa lezathI kaMIka ame kahIe chIe." I41] "svagRhamAM bhikSA mATe upasthita thayelA A tIrthikonuM paratIrthikonuM, ucita kRtya karavuM joIe. vizeSathI rAjapUjita evA paratIrthikonuM ucita kRtya karavuM joIe." jarA uddharaNanA zloka-42mAM rahela ucitakRtyano artha yathAyogya dAnAdi che. "jo ke manamAM bhakti nathI. ane tadgata guNomAM pakSapAta nathI topaNa gharamAM AvelAonA viSayamAM gRhasthano A dharma ucita che." i43 uddharaNanA zloka-43mAM rahelA keTalAka zabdano artha spaSTa kare che. pakSapAta=anumodanA, dharma-AcAra=gRhasthano A AcAra che. "ane vyasanamAM paDelA=ApattimAM mUkAyelA, gharamAM AvelAonuM samuddharaNa ucita che. duHkhIonI dayA e sarvanA viSayamAM samAna dharma che." IndjA uddharaNanA zloka-44mAM rahela 'ucita' zabdano artha spaSTa kare che. puruSanI apekSAe madhura AlApa-Asana nimaMtraNA kAryano anuyoga tenA nirmANa Adi nipuNo vaDe ucita AcaravA , joIe. anyatra paNa kahevAyuM che. "sarvatra ucitakaraNa, guNAnurAga, jinavacanamAM rati, aguNavALA jIvomAM guNa rahita jIvomAM, madhyastha samyagdaSTinAM liMgo che." III "samudra maryAdAne choDato nathI. parvato paNa calAyamAna thatA nathI. kyAreya paNa uttamapuruSo ucita AcaraNAnuM ullaMghana karatA nathI." i4pA. "te kAraNathI ja jaganUru tIrthakaro paNa gRhasthAvAsamAM mAtA-pitAdinuM ucita abhyatthAnAdi kare che." 46. A prakAre=atyAra sudhI varNana karyuM e prakAre, nava prakArathI aucitya che. ane e rIte=aucityathI sarvatra pravRtti karavI joIe e rIte, vyavahArazuddhi AdithI artha upArjana vizeSathI gRhastha dharma che. e prakArano niSkarSa che. I63 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-13-14 bhAvArtha : zrAvaka sadguru pAse dharmazravaNa kare. tyAra pachI AhArAdi mATe temane nimaMtraNA kare. tyAra pachI ucitasthAne jaIne dharmane aviruddha artha-arjana kare ema zlokamAM kahyuM. ethI dharmathI aviruddha arthaupArjananI vidhi sAthe zrAvake svajano sAthe kaI rIte ucita vartana karavuM joIe jethI kleza na thAya tenuM vistArathI prastuta zlokamAM varNana karela che ane artha upArjanamAM paNa kaI rIte alpa AraMbha-samAraMbha thAya ke jethI kliSTa karmabaMdha na thAya tenI vicAraNA graMthakArazrIe karela che. tethI vivekasaMpanna zrAvake kleza parivAra arthe ane sarvatra ucita pravRtti karavArthe zuM zuM ucita karavuM joIe tenuM nipuNa prajJAthI bhAvana karavuM joIe. jethI gRhasthajIvanamAM paNa asamaMjasa kaSAya thAya nahi. ane svabhUmikAnusAra ucitapravRtti karavAnI nirmaLa prajJA pragaTe te prakAranuM prastuta gAthAnA varNananuM tAtparya che. lal avataraNikA - sAmprataM madhyAhnAdiviSayaM yatkarttavyaM taddarzayannAha - avataraNikArca - madhyAhana Adi viSayaka je kartavya che-zrAvakanAM je ucita kartavya che tene batAvatAM graMthakArazrI kahe che - zloka : madhyAhne'rcA ca satpAtradAnapUrvaM tu bhojanam / saMvaraNakRtistadvijaiH, sArddha zAstrArthacintanam / / 64 / / anvayArtha: ==vaLI, maththAne sarvA=madhyAhanamAM bhagavAnanI pUjA, satpAtradhAnapUrva ta=satpAtradApUrvaka ja, monanazbhojana kare, saMvaravRti=bhojana karyA pachI ucita paccakhANa karavuM, tad vi=tenA jANanArAonI sAthe zAstrane jANanArAonI sAthe, zAstrArthavittana--zAstrArthanuM ciMtana, zrAvake karavuM joIe. m64 zlokArca - vaLI, madhyAhnamAM aryA=bhagavAnanI pUjA, satpAtradAnapUrvaka ja bhojana kare, saMvaraNanI kRti=bhojana karyA pachI ucita paccakakhANa karavuM joIe. tenA jANanArAonI sAthetrazAstrane jANanArAonI sAthe zAstrArthanuM ciMtana zrAvake karavuM joIe. I64ll Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-64 TI :__'madhyAhna' madhyAhnakAle, 'caH' punararthe, pUrvoktavidhinA viziSya ca pradhAnazAlyodanAdiniSpannavizeSarasavatIDhaukanAdinA dvitIyavAramityarthaH, 'arcA' pUjA zrAvakAdhikAraprastAvAjjinapUjA vizeSato gRhidharmo bhavatItyanvayaH, evamagre'pi, tathA satpAtraM sAdhvAdi, tasmin, dAnapUrva-dAnaM dattvetyarthaH, 'bhojanam' abhyavaharaNam 'tuH' evakArArthastataH satpAtradAnapUrvameva bhojanamiti niSkarSaH, anvayastUkta eva, atra ca bhojanamityanuvAdaH, mAdhyAhnikapUjAbhojanayozca na kAlaniyamaH, tIvrabubhukSorhi bubhukSAkAlo bhojanakAla iti rUDhemadhyAhnAdarvAgapi gRhItaM pratyAkhyAnaM tIrayitvA devapUjApUrvakaM bhojanaM kurvanna duSyati atra cAyaM vidhiH-bhojanavelAyAM sAdhUnimantrya taiH saha gRhamAyAti, svayamAgacchato vA munIn dRSTvA sammukhaM gamanAdikaM karoti, sAdhUnAM hi pratipattipUrvakaM pratilambhanaM nyAyyaM zrAvakANAm, sA cetthaM yogazAstre"abhyutthAnaM tadA''loke'bhiyAnaM ca tadAgame / zirasyaJjalisaMzleSaH, svayamAsanaDhaukanam / / 1 / / " 'AsanAbhigraho bhaktyA, vandanA paryupAsanam / tadyAne'nugamazceti, pratipattiriyaM guroH / / 2 / / " [3-125-6] dinakRtye'pi"AsaNeNa nimaMtettA, tao pariaNasaMjuo / vaMdae muNiNo tAhe, khaMtAiguNasaMjue / / 1 / / " [zrAddhadinakRtye 173] evaM pratipattiM vidhAya savinayaM saMvignA'saMvignabhAvitakSetraM 1 subhikSadurbhikSAdikAlaM 2 sulabhadurlabhAdi deyaM ca dravyaM 3 vicArya AcAryopAdhyAyagItArthatapasvibAlavRddhaglAnasahA'sahAdipuruSAdyapekSayA ca spardhAmahattvamatsarasnehalajjAbhayadAkSiNyaparAnuvarttanApratyupakArecchAmAyAvilambA'nAdaravipriyoktipazcAttApadInAnanAdidoSavarjamekAntAtmAnugrahabuddhyA dvicatvAriMzadbhikSAdoSAdyadUSitaM niHzeSanijAnna-- pAnavastrAde janAdyanukrameNa svayaM dAnaM datte dApayati vA pArzve sthitvA bhAryAdipAvA'd / yato dinakRtye "desaM khittaM tu jANittA, avatthaM purisaM tahA / vijjuvva rogiasseva, tao kiriaM pauMjae / / 1 / / " [zrAddhadinakRtye 174] dezaM magadhA'vantyAdi sAdhuvihArayogyAyogyarUpam 1, kSetraM saMvignairbhAvitamabhAvitaM vA, tuzabdAt dravyamidaM sulabhaM durlabhaM vA, avasthA subhikSadurbhikSAdikAm, puruSamAcAryopAdhyAyabAlavRddhaglAna Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dharmasaMgraha bhAga-4 /dvitIya adhikAra | CIS-14 sahA'sahAdikaM ca jJAtvA, 'vijjuba rogiassa'tti, yathA kila bhiSag dezakAlAdi vicArya vyAdhimatazcikitsAM karotyevaM zrAvako'pi tataH kriyAmAhArAdidAnarUpAM prayukta iti' tadvRttiH [zrAddhadinakRtyavRttau pa. 293] / ___ tatra ca sAdhUnAM yadyogyaM tattatsarvaM vihArayituM pratyahaM nAmagrAhaM kathayati, anyathA prAkkRtanimantraNasya vaiphalyApatteH, nAmagrAhaM kathane tu yadi sAdhavo na viharanti, tathApi kathayituH puNyaM syAdeva, akathane tu vilokyamAnamapi sAdhavo na viharantIti hAniH evaM gurUnpratilabhya vanditvA ca gRhadvArAdi yAvadanuvrajya ca nivarttate sAdhvabhAve tvanabhravRSTivatsAdhvAgamanaM jAtu syAttadA kRtArthaH syAmiti digAlokaM kuryAt, tathA cAhuH "jaM sAhUNa na diNNaM, kahiMpi taM sAvayA na bhuMjaMti / patte bhoaNasamae, bArassAloaNaM kujjA / / 1 / / " dAnakriyAyAmutsargApavAdau tvevam"saMtharaNaMmi asuddhaM, duNhavi giNhaMtaditayANa'hiaM / AuradiTuMteNaM, taM ceva hiaM asaMtharaNe / / 1 / / " [zrAddhadinakRtye 175] saMstaraNe prAsukaiSaNIyAhArAdiprAptau sAdhUnAM nirvAhe sati, azuddhaM dvicatvAriMzaddoSadUSitamAhArAdi, dvayorapi gRhItR-dAtroH, ahitaM saMsArapravRddheralpAyuSkatAyAzca hetutvAdapathyaM syAd / yadAgamaH"jo jaha va taha va laddhaM, giNhai AhAramuvahimAIaM / samaNaguNamukkajogI, saMsArapavaDDhao bhaNio / / 1 / / " tathA dAyakasya-"kahaNNaM bhaMte ! jIvA appAuttAe kammaM pakariMti? goamA! pANe aivAittA bhavai, musaM vaittA bhavai, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANa-khAimasAimeNa paDilAbhittA bhavai, evaM khalu jIvA appAuattAe kammaM pakareMti" [bhagavatIsUtre 203] tti / / * itthaM cotsargata ubhayorapi doSaduSTamahitameva, apavAdatastu AuretyAdi, Aturo rogI, tasya dRSTAntastena, yathA hi rogiNaH kAmapyavasthAmAzritya pathyamapyapathyaM syAt, kAJcitpunaH samAzrityApathyamapi pathyaM syAd, evamatra 'taM ceva'tti tadevAzuddhamapi grahItRdAtrorhitamavasthocitatvAt pathyaM syAt, kvetyAhaasaMstaraNe'nirvAhe, durbhikSaglAnAdyavasthAyAmityarthaH, ayamabhiprAyo-yadyapyetatkarmabandhaheturvarNitam, tathApi"savvattha saMjamaM saMjamAo appANameva rakkhijjA / muccai aivAyAo, puNo visohI na yAviraI / / 1 / / " [oghaniryuktau 47] Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya madhilAra | -14 ityAdyAgamAbhijJairyathAvasaraM bahutaraguNalAbhakAGkSayA gRhyamANaM dIyamAnaM ca na doSAya, tathA cAgamaH"appeNa bahumesejjA, eaM paMDialakkhaNaM / savvAsu paDisevAsu, eaM aTThApayaM viU / / 1 / / " "kAhaM achittiM aduvA ahIhaM, tavovahANesu a ujjamissaM / gaNaM ca niIi va sAravissaM, sAlaMbasevI samuvei mukkhaM / / 1 / / " iti / dAyakasya guNo yathA "samaNovAsayassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDillAbhemANassa kiM kajjai? goamA! bahutariyA se NijjarA kajjai, appatarae se pAvakamme kajjaitti" / [bhagavatIsUtre 263] tathA "pahasaMtagilANesuM, AgamagAhIsu tahaya kayaloe / uttarapAraNagammi a, diNNaM subahupphalaM hoi / / 1 / / " idamatrAvadheyam-sakalo'pyayaM dAnavidhiH RddhimacchAvakamAzritya jJeyaH, yataH sa hi svaparapakSAdyavizeSeNa sarvasAdhubhyo'napAnavastrapAtrAdi sarvaM dadAti daridrazrAvakastu tathAdAnAzaktau dAnazraddhAlugRhANi sAdhubhyo darzayati, tuccho hyavizeSeNa dAtumazakto'to'sau dharmagurUNAM duSpratikAratayA vizeSapUjanIyatvAttebhyastatparivArAya vA dadAti, zeSasAdhubhyo gRhANyupadarzayatItibhAvaH ata evocyata "saDDeNaM sai vihave, sAhUNaM vatthamAi dAyavvaM / guNavaMtANa'viseso, disAi tatthavi na jesatthi / / 1 / / " tucchena dizA deyam, tatrApi yeSAM sAdhUnAM vastrAdi nAsti tebhyo deyamityarthaH taduktaM pratyAkhyAnapaJcAzake"saMtearaladdhijuearAibhAvesu hoi tullesuM / dANaM disAibhee, tIe'ditassa ANAI / / 1 / / " [5-43] vyAkhyA-ihAvizeSeNa sAdhubhyo dAnaM dAtavyaM zrAvakeNa, atha tucchadravyatvAdavizeSeNa dAnAzaktiH, te ca sadvastratvAdibhirddharmestulyAstadA ko vidhiH?, atrocyate, santetti sat-vidyamAnaM vastrAdi, itaracca avidyamAnaM vastrAdyeva, tadasattve'pi labdhiyutazca vastrAdilAbhayogyatAyutaH, itarazca-tadvikala iti dvandvaH, te AdiryeSAM te tathA, AdizabdAt sapakSasattvena saMbhAvyamAnavastrAdilAbhataditarAdigrahaH etAni ca sadAdipadAni luptabhAvapratyayAni draSTavyAni / tatazca te bhAvAzca sAdhUnAmavasthAH Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa6 dharmasaMgraha lAga-5 / dvitIya adhiAra | -54 saditaralabdhiyutetarAdibhAvAsteSu tulyeSu sameSu satsu, kimityAha-bhavati-varttate tucchasyeti prakramaH, dAnaM-vastrAdivitaraNam, digAdibhede digAdibhirbhede sati digAdyapekSayetyarthaH, tathAhi-dvayoH sAdhvoH sadvastratve sati yo dizA''sannastasmai deyam, evamasadvastratve labdhiyutatve taditaratve ceti, atha tulye'pi bhAve dizamatikramya dadataH kiM syAdityAha-tayA dizA'dadataH aprayacchata AjJAbhaGgAnavasthAmithyAtvavirAdhanAlakSaNA doSA bhavantIti gAthArthaH / [paJcAzaka TIkA pa. 106] AbhavadvyavahArApekSayA ca dig gRhasthasya pravivrajiSorutpravrajitasya vA''game dRzyate, nAnyasya, yata iyaM kalpavyavahAroktA digvyavasthA-yaH pravrajitukAmaH sAmAyikAdipAThapravRttaH sa trINi varSANi yAvat pratibodhakAcAryasyaiva satko bhavati, yadAha "sAmAiAie khalu, dhammAyariassa tiNNi jA vAsA / niyameNa hoi seho, ujjamao taduvari bhayaNA / / 1 / / " yastu nihnavAdirbhUtvA punaH pravrajati, tasya svecchayA dik, atyaktasamyaktvastUtpravrajya yaH pravrajati sa trINi varSANi yAvatpUrvAcAryasyaiva, Aha ca"paraliMginiNhae vA, sammasaNajaDhe u uvasaMte / taddivasameva icchA, sammattajue samA tiNNi / / 1 / / " utpravrajitastu dvidhA-sArUpI gRhasthazca, tatra sArUpI rajoharaNavarjasAdhuveSadhArI, sa ca yAvajjIvaM pUrvAcAryasya, tanmuNDIkRtAni ca, yAni ca tena na muNDitAni kevalaM bodhitAnyeva, tAni yamAcAryamicchanti tasyAsau dadAti, tadIyAni ca tAni bhavanti / apatyAnAM cAyaM vidhiH-tadapatyAni pUrvAcAryasyaiva, Aha ca"sArUvI jAjIvaM, puvvAyari assa je a pavvAve / apavvAvie sachaMdo, icchAe jassa so dei / / 1 / / " gRhasthaH punardvividho-muNDitaH sazikhazca, sa ca dvividho'pi pUrvAcAryasya, yAni ca tenotpravrajanAnantaraM varSatrayAbhyantare bodhayitvA muNDIkRtAni tAni ceti, Aha ca"jo puNa gihatthamuMDo, ahavA'muMDo u tiNha varisANaM / / AreNaM pavvAve, sayaM ca puvvAyaria savvo / / 1 / / " iti kRtaM prasaktAnuprasaktena atra copayogI sAdhunimantraNabhikSAgrahaNAdivizeSo'tithisaMvibhAgavratAdhikAra ukta eva idaM ca supAtradAnaM divyaudArikAdyabhISTasukhasamRddhisAmrAjyAdisaMyogaprAptipUrvakanivilambanirvANapadaprAptiphalaM, yataH Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | kho-14 "abhayaM supattadANaM, aNukaMpAuciakIttidANaM ca / dohivi mukkho bhaNio, tiNNivi bhogAiaM diti / / 1 / / " pAtratA tvevamuktA"uttamapattaM sAhU, majjhimapattaM ca sAvayA bhaNiA / avirayasammaddiTThI, jahannapattaM muNeavvaM / / 1 / / " tathA ca"mithyAdRSTisahasreSu, varameko hyaNuvratI / aNuvratisahasreSu, varameko mahAvratI / / 1 / / " "mahAvratisahasreSu, varameko hi tAttvikaH / tAttvikasya samaM pAtraM, na bhUtaM na bhaviSyati / / 2 / / " evaM sAdhvAdisaMyoge'vazyaM supAtre dAnaM vivekinA vidheyam, tathA yathAzakti tadavasarAdyAyAtasAdharmikAnapi saha bhojayati, teSAmapi supAtratvAt vAtsalyamapi mahate phalAya, yato dinakRtye "sAhammiANa vacchallaM, kAyavvaM bhattinibbharaM / desiaM savvadaMsIhiM, sAsaNassa pabhAvaNaM / / 1 / / " [zrAddhadinakRtye] tadvidhistu vArSikakRtyAdhikAre vakSyate tathA dadAtyaucityenAnyebhyo'pi dramakAdibhyaH, na pratyAvarttayati tAnirAzAn, na kArayati karmabandham, na bhavati niSThurahRdayaH, bhojanAvasare hi dvArapidhAnAdi na mahatAM dayAvatAM vA lakSaNam, yataH"neva dAraM pihAvei, bhuMjamANo susAvao / aNukaMpA jiNiMdehi, saDDhANaM na nivAriA / / 1 / / " "daTTaNa pANinivahaM, bhIme bhavasAyaraMmi dukkhattaM / avisesao'NukaMpaM, duhAvi sAmatthao kuNai / / 2 / / " [ ] duhAvitti dravyabhAvAbhyAM dvidhA, dravyato yathArhamannAdidAnena, bhAvatastu dharmamArgapravarttanena, zrIpaJcamAGgAdAvapi zrAddhavarNanAdhikAre-'avaMguyaduvArA' ityuktam, zrIjinenApi sAMvatsarikadAnena dInoddhAraH kRta eva natu kenApi pratiSiddhaH "savvehipi jiNehiM, dujjayajiarAgadosamohehiM / aNukaMpAdANaM saDDhayANa na kahipi paDisiddhaM / / 1 / / " Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | Ros-14 na kahiMpitti na kasmin sUtre pratiSiddhaM, pratyuta dezanAdvAreNa rAjapraznIyopAGge kezinopadezitam, tathAhi "mA NaM tumaM paesI! puTviM ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje bhavijjAsi" ityAdi / tathA mAtRpitRbhrAtRbhaginyAdInAmapatyasnuSAdInAM glAnabaddhagavAdInAM ca bhojanAdhucitacintAM kRtvA paJcaparameSThipratyAkhyAnaniyamasmaraNapUrvaM sAtmyAvirodhena bhuJjIta yataH"piturmAtuH zizUnAM ca, garbhiNIvRddharogiNAm / prathamaM bhojanaM dattvA, svayaM bhoktavyamuttamaiH / / 1 / / catuSpadAnAM sarveSAM, dhRtAnAM ca tathA nRNAm / cintAM vidhAya dharmajJaH, svayaM bhujIta nAnyathA / / 2 / / " sAtmyalakSaNaM ca paJcatriMzadguNeSUktameva itthaM ca laulyaparihAreNAbhakSyAnantakAyAdibahusAvadyavastuvarja yathAgnibalaM bhuJjIta, nItizAstre tvevamuktam"adhauttamukhahastAGghinagnazca malinAMzukaH / savyena hastenAnAttasthAlo bhuJjIta na kvacit / / 1 / / " "ekavastrAnvitazcArddhavAsAveSTitamastakaH / apavitro'tigarghazca, na bhuJjIta vicakSaNaH / / 2 / / " "upAnatsahito vyagracittaH kevalabhUsthitaH / paryaGkastho vidigyAmyAnano nAdyAtkRzAnanaH / / 3 / / " "Asanasthapado nAdyAt, zvacaNDAlairnirIkSitaH / patitaizca tathA bhinne, bhAjane maline'pi ca / / 4 / / " "amedhyasambhavaM nAdyAdRSTaM bhrUNAdighAtakaiH / rajasvalAparispRSTamAghrAtaM gozvapakSibhiH / / 5 / / " "ajJAtAgamamajJAtaM, punaruSNIkRtaM tathA / yuktaM cabacabAzabdairnAdyAdvakravikAravAn / / 6 / / " "AhvAnotpAditaprItiH, kRtadevAbhidhAsmRtiH / same pRthAvanatyuccairniviSTo viSTare sthire / / 7 / / " Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa9 dharmasaMgraha lAga-5/dvitIya adhikAra | Ros-14 "mAtRSvasrambikAjAmibhAryAdyaiH paktamAdarAt / zucibhiryuktimadbhizca, dattaM cAdyAjjane'sati / / 8 / / " "kRtamaunamavakrAGgaM, vahaddakSiNanAsikam / pratibhakSyaM samAghrANahRtadRgdoSavikriyam / / 9 / / " "nAtikSAraM nacAtyamlaM, nAtyuSNaM nAtizItalam / nAtigaulyaM nAtizAkaM, mukharocakamuccakaiH / / 10 / / " tathA"aGgamardananIhArabhArotkSepopavezanam / snAnAdyaM ca kiyatkAlaM, bhuktvA kuryAnna buddhimAn / / 11 / / " "bhuktvopavizatastundaM, balamuttAnazAyinaH / AyurvAmakaTisthasya, mRtyurdhAvati dhAvataH / / 12 / / " "bhojanAnantaraM vAmakaTistho ghaTikAdvayaM / zayIta nidrayA hInaM, yadvA padazataM vrajet / / 13 / / " iti / athottarArddhavyAkhyA-'saMvaraNeti(tyAdi') bhojanAnantaraM saMvaraNaM pratyAkhyAnaM divasacaramaM granthisahitAdi vA, tasya kRtiH=karaNam, sati sambhave devaguruvandanapUrvamityanuktamapyavaseyam, yato dinakRtye'devaM guruM ca vandittA, kAu saMvaraNaM tadA' [zrAddhadinakRtye] iti / tathA 'tataH' pratyAkhyAnakaraNAnantaraM, zAstrArthAnAM zAstrapratipAditabhAvAnAM, cintanaM smaraNaM vicAraNaM vA idamitthaM bhavati naveti saMpradhAraNamitiyAvat katham? 'sAI' saha, kaiH? 'tajjaiH,' taM zAstrArthaM jAnantIti tajjJAstairgItArthayatibhiH pravacanakuzalazrAddhaputrairvetyarthaH gurumukhAcchratAnyapi zAstrArtharahasyAni parizIlanAvikalAni na cetasi sudRDhapratiSThAni bhavantItikRtvA / / 64 / / zArtha :__'madhyAhne' ..... bhavantItikRtvA / 'ca' punaH arthamA che. madhyAnamAMmadhyAnAlamai, pUrvota All dvArA vizeSa karIne zAlI-odanAdithI niSpanna vizeSa rasavatInA arpaNAdi dvArA bIjIvAra= savAramAM bhagavAnanI pUjA karI pharI bIjIvAra, arcA=pUjA=zrAvaka adhikAranA prastAvathI jinapUjA, vizeSathI gRhasthadharma thAya che e pramANe avaya che. e rIte agramAM paNa jANavuM=satpAtra dAnAdimAM vizeSa gRhasthadharma thAya che e pramANe AgaLamAM paNa jANavuM. ane satpAtra sAdhu Adi che. temAM dAnapUrvaka-sAdhune dAna ApIne, bhojana karavuM. zlokamAM rahela 'tu zabda 'padyakAra arthavALo che tethI Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-14 satpAtradAnapUrvaka ja zrAvake bhojana karavuM joIe e pramANe niSkarSa che. vaLI atraya kahevAyelo ja che=vizeSathI gRhasthadharma che e pramANe avaya pahelAM kahevAyelo ja che. ane ahIM bhojana karavuM e anuvAda che arthAt kartavya nathI paraMtu zrAvaka bhojana kare che te madhyAhananI arcA pachI karavuM joIe e prakAre anuvAdakakathana che. madhyAtanI pUjA ane bhojanano kAlaniyama nathI. di=je kAraNathI, tIvrabubhakSAvALAnI bhUkhano kAla bhojanakAla che e prakAranI rUDhi hovAthI madhyAtathI pUrvamAM paNa grahaNa karAyela pratyAkhyAnane pUrNa karIne devapUjApUrvaka bhojanane karato zrAvaka doSa pAmato nathI. ane ahIM supAtradAnanA viSayamAM A vidhi che. bhojanavelAmAM sAdhuone nimaMtraNa karIne teonI sAthe ghare Ave che athavA svayaM munine AvatA joIne sanmukha gamatAdi kare che. di=je kAraNathI, sAdhuone pratipattipUrvaka satkArapUrvaka, vahorAvavuM zrAvakone vyApya che. ane te=pratipati, yogazAstramAM A pramANe che. abhyatthAna=sAdhu Ave tyAre UbhA thavuM ane tyAre sAdhu Ave tyAre AlokamAM sAdhunA avalokanamAM abhiyAna=sammukha gamana, tenA AgamanamAM=sAdhunA AgamanamAM, mastaka upara aMjalino saMzleSa=hAtha joDavA, svayaM Asana Ape." (yogazAstra-3-125) "bhaktithI AsananuM grahaNa, vaMdanA, paryApAsanA temanA javAmAM sAdhunA javAmAM, anugama=sAdhunI pAchaLa javuM, e gurunI pratipatti che-gurunI bhakti che." (yogazAstra-3-126) dinakRtyamAM paNa kahevAyuM che. "AsanathI nimaMtraNa kare=sAdhuone besavA nimaMtraNa kare tyAra pachI parijanathI saMyukta evo zrAvaka kSamAdi guNayukta muninA caraNamAM vaMdana kare." (zrAddhadinakRtya-173) zlokamAM 'tAde' zabdanA sthAne "pAde pATha che. A pramANekapUrvamAM varNana karyuM e pramANe, savinaya pratipattine karIneaucita bhakti karIne, saMvigna-asaMvigna bhAvita kSetrano, subhikSa-dubhikSa Adi kAlano, sulabha-durlabha Adi deya dravyano=ApavA yogya dravyano vicAra karIne AcArya-upAdhyAya-gItArtha-tapasvI-bAlavRddha-glAnasaha=samartha, asaha=asamartha Adi puruSAdinI apekSAthI spardhA-mahatva-matsara-sneha-lajjA-bhayadAkSiNya-parAnuvartanA=bIjAnuM anusaraNa, pratyupakAranI IcchA, mAyA, vilaMba, anAdara, vipriyaukti= kaTuvacano, pazcAttApa, dInatA Adi doSanA varjanavALuM ekAMta AtmA anugraha buddhithI bhikSAnA 42 doSAdithI adUSita saMpUrNa potAnuM anna-pAna-vastra-bhojana AdinA anukramathI svayaM dAna Ape athavA pAse rahIne patnI Adi pAsethI apAve, je kAraNathI dinakRtyamAM kahevAyuM che. "vaLI deza-kSetrane jANIne te prakAre puruSa avasthAne jANIne jema rogInI vaidya cikitsA kare che tema tyAra pachI kriyAno prayoga kare che=zrAvaka sAdhune AhAradAnAdinI kriyA kare che." (zrAddhadinakRtya-174) deza magadha, avaMtI Adi sAdhu vihAra yogyAyogya rUpa che. kSetra saMvigna bhAvita athavA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra / zloka-14 161 abhAvita che. tu' zabdathI A dravya sulabha che athavA durlabha che. avasthA subhikSa-dubhikSa Adi che. puruSa AcArya-upAdhyAya-bAla-vRddha-glAna-saha=samartha, asaha=asamartha, che. te sarvane jANIne kharekhara je pramANe dezakALAdino vicAra karIne veda vyAdhivALAnI cikitsAne kare che e pramANe zrAvaka paNa tyAra pachI=deza-kAlAdine jANyA pachI, AhArAdi dAnarUpa kriyAno prayoga kare che=AhArAdinuM dAna Ape che. e pramANe tenI vRtti che. (zrAddhadinakRtya vRtti 5. 293) vivekasaMpanna zrAvaka zAstrathI pariSkRta mativALA hoya che. tethI jema vivekasaMpanna vaidya rogInI cikitsA atyaMta vivekapUrvaka kare che, jethI rogIne ArogyanI prApti thAya tema vivekasaMpanna zrAvaka susAdhune bhAvaArogyanI prApti kema thAya tenA mATe saMyamanA aMgabhUta ucita AhAra vastrAdinuM dAna paNa nipuNatApUrvaka hitAhitano vicAra karIne Ape che. tethI deza-kSetra-puruSanI avasthA, puruSanuM baLa vicArIne vivekI vaidya tenA roganuM auSadha Ape che, jethI rogInuM koI prakAranuM ahita thAya nahi tema vivekasaMpanna zrAvaka sAdhune kaI rIte AhArAdinuM dAna kare che tenuM varNana prastutamAM karela che. vaLI kaI rIte potAnA adhyavasAyanI zuddhipUrvaka dAna kare che te batAvavA mATe zrAddhadinakRtyanI gAthA-173nI TIkAmAM kahyuM ke spardhA-matsara Adi bhAvonA varjanapUrvaka ekAMte AtmAnugrahanI buddhithI Ape che. tethI e prApta thAya ke dAnakALamAM anya koInI sAthe spardhAthI dAna Apato nathI. potAnuM dAnavIra tarIke mahattva batAvavA dAna Apato nathI. koIkanA pratye matsarabhAvathI huM tenAthI adhika chuM te batAvavA mATe dAna Apato nathI. sAdhunA pratye kauTuMbika saMbaMdhanA snehabhAvathI dAna Apato nathI. huM dAna nahi Ape to kharAba dekhAze e prakAranI lajjAthI dAna Apato nathI. bhayathI dAna Apato nathI. arthAt dAna nahi ApuM to mArI loko niMdA karaze e prakAranI dAkSiNya buddhithI dAna Apato nathI. anya koI dAna ApatuM hoya tenA anusaraNathI dAna Apato nathI. huM dAna ApIza to mahAtmA mane sArI rIte bolAvaze e prakAranA pratyupakAranI IcchAthI dAna Apato nathI. huM dAnavIra chuM e prakAranI mAyAthI dAna Apato nathI. vaLI sArI vastu ApuM ke nahi e prakAranA vilaMbanathI, anAdarathI ke vipriya kathanathI dAna Apato nathI. dAna ApyA pachI pazcAtApadInatAdi karato nathI. paraMtu guNavAnanA guNanI bhaktithI mArA AtmAno vistAra thaze e prakAranI anugrahabuddhithI dAna Ape che. tethI ati vivekI zrAvaka kevA adhyavasAyathI dAna Ape teno bodha prastuta kathanathI graMthakArazrIe karAvela che. ane tyAM=sAdhune dAna Ape che tyAM, sAdhune je yogya che te te sarva vahorAvavA mATe darekanA sAmagrahaNapUrvaka kahe che. anyathA=jo sAmagrahaNapUrvaka dareka vastu kahe nahi to, pUrvamAM karAyelA nimaMtraNanA vaiphalyanI Apatti che. vaLI, sAmagrahaNapUrvaka kathanamAM jo sAdhuo vahore nahi topaNa kahenArA zrAvakane puNya thAya ja. arthAt vahorAvavAno adhyavasAya hovAthI tatkRta lAbha thAya ja. vaLI akathanamAM=nAmapUrvaka kathana na kare to te te vastune jotAM paNa sAdhuo grahaNa na kare e hAni thAya. A rIte gurune vahorAvIne ane vaMdana karIne gharanA dvArAdi sudhI pAchaLa jaIne vivartana pAme Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-64 che. vaLI sAdhutA abhAvamAM=bhojana karatA pUrve AhAra grahaNa karavAthuM sAdhunI upasthitinA abhAvamAM vaLI vAdaLA vagaranI vRSTinI jema sAdhunuM Agamana jo thAya to huM kRtArtha thAuM e pramANe dizAnuM Alokana kare=sAdhu koI AvI rahyA che ke nahi, AvatA hoya to nimaMtraNa karI vahorAvuM e prakAranA abhilASathI dizAnuM avalokana kare che. ane te pramANe kahevAyuM che. je sAdhune koIka rIte apAyuM nathI tene zrAvaka vAparatA nathI. bhojana samayane prApta kare chate dvAranuM Alokana karavuM joIe. arthAt koI sAdhu Ave che ke nahi e prakAranA abhilASathI dvAranuM Alokana kare." IIII vaLI dAnakriyAnA avasaramAM utsarga-apavAda A pramANe che. "saMstaraNa hote chata=sAdhunA saMyamano nirvAha hote chate, azuddha dAna grahaNa karanArA ane ApanArA baMnene paNa ahita che. AturanA daSTAMtathI te ja azuddha dAna ja, asaMstaraNamAM hita che=saMyamanA anirvAhamAM hita che." (zrAddhadinakRtya-175). saMskaraNamAM=prAsuka eSaNIya AhArAdinI prAptimAM, sAdhunA saMyamano nirvAha thaye chate betAlIsa doSathI dUSita azuddha AhArAdi baMnene paNa=grahaNa karanAra sAdhune ane ApanArA zrAvakane ahita che; kema ke saMsAranI pravRddhi hovAthI ane alpa AyuSyanuM hetupaNuM hovAthI apathya thAya. je kAraNathI Agama che. "je sAdhu je te pramANe prApta thayelA AhAra-upAdhi Adine grahaNa kare che, sAdhunA guNathI mukta yogavALA te saMsAranA pravardhaka kahevAyA che. mATe grahaNa karanAra sAdhune azuddhabhikSA ahita che. ema pUrvanA kathana sAthe saMbaMdha che." ||1|| have dAyakane azuddha dAna kaI rIte alpa AyuSyapaNAno hetu che te spaSTa kare che. "he bhagavan ! jIvo kyAM karmothI alpa AyuSyapaNAne bAMdhe ? he gautama ! prANano atipAta karavAthI alpa AyuSyapaNuM thAya che. mRSAvAda karavAthI alpa AyuSyapaNuM thAya che. tevA prakAranA zramaNa athavA mAhaNane susAdhune, amAsuka, aSaNIya, azana-pAnakhAdima-svAdima vaDe pratilAbhana karavAthI=vahorAvavAthI, thAya che=alpa AyuSyapaNuM thAya che. A pramANe jIvo alpa AyuSyapaNAthI karma bAMdhe che." (bhagavatI sUtra-203) 'tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane A rIte=pUrvamAM kahyuM e rIte utsargathI baMnene paNa=bhikSA lenAra sAdhu ane bhikSA ApanAra zrAvaka baMnene paNa, doSaduSTa ahita ja kahevAyuM=azuddha bhikSA ahita ja kahevAI. vaLI, apavAdathI Atura=rogI, tenA daSTAMtathI asaMsmaraNamAM hita che ema atraya che. je pramANe rogInI koIpaNa avasthAne AzrayIne pathya paNa apathya thAya che. vaLI koI avasthAne AzrayIne apathya paNa paththa thAya che. A rIte=rogInA daSTAMtamAM batAvyuM e rIte, ahIM=zrAvakanA dAnamAM, te ja azuddha paNa grahItu ane dAtunuM=sAdhu ane zrAvakanuM hita thAya=avasthAnuM ucitapaNuM hovAthI pathya thAya. kyAre paththa thAya ? ethI kahe che. asaMtaraNamAM=dubhikSa-glAnAdi avasthAmAM saMyamano Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-14 163 anirvAha thaye chate, azuddha paNa bhikSAdi paththa thAya. A abhiprAya che. jo ke A=azuddha dAna, karmabaMdhano hetu varNana karAyo che. topaNa - "sarvatra=sarva pravRttiomAM, saMyamanuM rakSaNa karavuM joIe=SakAyanA pAlanane anukULa ucita prayatna karavo joIe. saMyamathI=saMyamanuM pAlana azakya jaNAya=bAhya jIvarakSA azakya jaNAya tyAre potAnA AtmAnuM rakSaNa karavuM joIe=potAnA bhAvasaMyamanA pariNAmathI yukta evA deharUpa AtmAnuM rakSaNa karavuM joIe. atipAtathI-dehanA vinAzathI, mUkAya che=bAhya saMyamane gauNa karIne saMyamanA aMgabhUta dehanuM rakSaNa karavAthI prANanAzanA atipAtathI sAdhu mUkAya che. pharI vizodhi thAya che saMyamanA aMgabhUta dehanuM rakSaNa karavA mATe je azuddha bhikSAdi grahaNa karyA tenI prAyazcittAdithI vizuddhi thAya che. ane avirati nathI=bhAvasaMyamanA aMgabhUta dehanA rakSaNa mATe bAhyazuddhi gauNa karavAthI sAMdhune aviratinI prApti nathI." (oghaniryukti-47) e vagere AgamanA jANanArA vaDe yathA avasara bahuttaraguNanA lAbhanI icchAthI grahaNa karAtuM-azuddha AhArAdi apAtuM doSa mATe nathI. ane te pramANe Agama che. "sarva pratisevAmAM A prakAranA arthapadane jANIne alpanA vyayathI bahu prApta kare e paMDitanuM lakSaNa che=buddhimAnanuM lakSaNa che." [1] huM achittine karIza=apavAdathI doSita Adine grahaNa karIne zAstronA gaMbhIra arthone bhaNIne tenI avicchittine karIza. athavA adhika tapa-upadhAnamAM udyama karIza. ane nItithI gaNanI sAraNA karIza. A prakAre AlaMbana sevanAra sAdhu doSita bhikSA grahaNa karIne paNa mokSane prApta kare che." ||1|| dAyakad=zrAvakane, azuddha bhikSA ApavAmAM guNa che je "tha'thI batAve che. "he bhagavaMta ! tevA prakAranA zramaNa athavA mAhaNane aprAsuka, aSaNIya, azana-pAna-khAdima-svAdimane vahorAvatA zramaNopAsakane=zrAvakane, zuM prApta thAya ? he gautama ! tene=vahorAvanAra zrAvakane, bahuttara nirjarA che ane alpatara pApakarma baMdhAya che." (bhagavatI sUtra-263) ane "pathathI zrAMta thayelA glAna sAdhumAM, AgamagrAhImAM Agama bhaNanArA sAdhumAM, kRta locavALA sAdhumAM ane tapanA pAraNAmAM apAyeluM subahu phalavALuM thAya che." [1] A bhagavatInA sAkSIpATha viSayaka gaMbhIra arthanI spaSTatA upAdhyAya zrI yazovijyajI ma.sA.nI prathama batrIsI-dAnabatrIsImAM karela che. jijJAsue vizeSa tyAMthI jovuM. ahIM dAnavidhimAM, A jANavuM. sakala paNa A dAnavidhi RddhivALA zrAvakane AzrayIne jANavI. je kAraNathI tetradAnavidhi karanAro zrAvaka, sva-para pakSAdinA avizeSathI sarva sAdhuone anna-pAna-vastra-pAtrAdi sarva Ape che. vaLI daridra zrAvaka, tevA prakAranA dAvamAM azakti hote jIte sAdhune dAnazraddhALu zrAvakonAM gharone batAve che. hiM=je kAraNathI, tuccha=daridra zrAvaka, avizeSathI ApavA mATe azakta cheHdaridra zrAvaka sarva sAdhuone samAna rIte ApavA mATe asamartha che AthI A=daridra zrAvaka, gharmagurunuM duSpatikArapaNuM hovAne kAraNe vizeSathI pUjanIyapaNuM hovAthI teoe=upakArI Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-14 dharmagurunA, parivArane Ape che=AhAra-pANI Ape che. zeSa sAdhuone ghara batAve che=dAtazraddhALu zrAvakanAM ghara batAve che. e prakArano bhAva che. AthI ja kahevAya che. vaibhava hote chate zrAvaka vaDe guNavAna sAdhuone avizeSa vastrAdi ApavA joIe. visArUtuccha vaibhavavALA zrAvake dizAdithI=jenAthI potAne sanmArga prAptirUpa upakAra thayo che teone zakti anusAra dAna karavuM joIe. tatthava na nesthi tyAM paNa alpa vaibhavavALo zrAvaka dAna kare tyAM paNa, je sAdhu pAse je nathI te Ape." III uddharaNanA zlokamAM rahelA "hisArU'no artha kare che. tuccha zrAvake=daridra zrAvake, dizAthI devuM joIe je guru Adi sAthe potAne upakArano saMbaMdha che te saMbaMdhane AzrayIne dAna devuM joIe. tyAM paNa=potAnI zakti anusAra zrAvaka dAna kare tyAM paNa, je sAdhuone vastrAdi nathI teone ApavAM joIe=teone vastrAdi ApavAM joIe. e prakArano artha che. te pratyAkhyAna paMcAzakamAM kahevAyuM che. "saMta=vidyamAna vastra Adi vALA rUra=Itara=avidyamAna vastrAdivALA, labdhiyukta Itara=labdhi vagaranA Adi bhAvavALA tulya sAdhu hote chate dizAdinA bhedathI dizAdinI apekSAthI dAna-tuccha zrAvake dAna karavuM joIe. tIdizAdithI nahi ApatA zrAvakane AjJAdi-che-AjJAbhaMga Adi doSo che." (paMcAzaka-pa-43) vyAkhyA :- ahIM=sAdhunA dAnanA viSayamAM, avizeSathI sAdhuone dAna ApavuM joIe. have tuccha dravyapaNuM hovAthI=alpaRddhi hovAthI, avizeSathI=samAna rIte, dAnanI azakti che ane teo=ne sAdhuo, sarvastravAdithI ane dharmathI samAna che tyAre zuM vidhi che? e prakAranA praznano uttara Ape che. saRvidyamAna vastrAdi ane Itara=avidyamAna vastrAdi ja che. tenA asatvamAM paNa=vastrAdinA abhAvamAM paNa, labdhiyukta che=vastrAditA lAbhanI yogyatAvALA che. ane Itaratavikala=labdhi rahita che. e prakArano dhvaMdva samAsa che. te Adi che jeone te tevA che. Adi zabdathI=zlokamAM rahelA "saMtejharatnaddhinuramAvesumAM rahela 'Adi' zabdathI sapakSanA satvathI saMbhAvyamAna vastrAdi lAbhavALA ane tenAthI ItarAdinuM grahaNa che. ane A sadAdipado lupta bhAva pratyayavALA jANavA ane tethI te bhAvo sAdhuonI avasthA che=saditAralabdhiyukta ItarAdi bhAvo che teomAM samAna hote chate zuM karavuM joIe ? ethI kahe che. tucchanetradaridra zrAvakane, e prakArano prakrama che. ethI tuccha vastrAdi vitaraNarUpa dAna varte che. digAdibheda hote chate=digAdithI apekSAe tucchanuM dAna varte che te A pramANe - be sAdhuonuM sarvastrapaNuM hote chate, je dizA Asanna che tene ApavuM joIe. e rIte asadvastrapaNuM hote chate labdhiyukta ane tad ItaramAM paNa je Itara che tene vastra ApavuM joIe. have tulya paNa bhAva hote chate=dAna ApavAnA zrAvakane bhAva hote chate, dizAne atikramIne sAmAnya zrAvaka dAna Ape to zuM thAya ? ethI kahe che. tathA tenAthI=dizAthI nahi ApatA evA zrAvakane AjJAbhaMga, avasthA, mithyAtva, virAdhanA rUpa doSo thAya che. e pramANe gAthArtha che. (paMcAzaka TIkA, 5. 106) prastuta zlokathI e prApta thAya ke alpaRddhivALA zrAvake sAdhunA dAna viSayaka dizAdinA bhedathI dAna karavuM joIe. tethI je guru Adino potAnA upara upakAra vizeSa hoya tevA upakArI gurunA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-64 165 bhedathI dAna karavuM joIe. AthI ja pUrvamAM kahyuM ke dharmaguruno pratikAra duSkara che. tethI jenAthI potAne sanmArganI prApti thaI hoya tevA guru vizeSa pUjanIya che. mATe RddhivAna zrAvaka mATe upakArI guru ke susAdhu guNathI samAna hoya to pakSapAta vagara sarvanI bhakti karavI joIe ane alpa RddhimAna zrAvaka badhA sAdhuonI samAna rIte bhakti karI zake nahi tethI jenAthI potAne sanmArganI prApti thaI hoya tevA upakArI gurune dAna kare ane anya sAdhuo mATe dAnazraddhALu zrAvakanAM ghara batAve. A prakAre zAstramaryAdA che. ane teno bhaMga kare to zrAvakane paNa AjJAbhaMga Adi doSonI prApti thAya che. ane AbhavavyavahAranI apekSAthI pravrajyAnI icchAvALA gRhasthane athavA udmadrajita gRhasthanedIkSA choDela gRhasthane, din AgamamAM dekhAya che, ane dekhAtI nathI. arthAt A gRhastha konI pAse dIkSA grahaNa kare ? ane konI pAse nahi ? tenA viSayamAM Avid ane anAbhavaDyo vyavahAra zAstramAM che te apekSAe je gRhastha koIka guruthI pratibodha pAmela hoya ane dIkSA levA tatpara thayelo hoya te gRhasthano te guru sAthe di saMbaMdha che. ane jeNe dIkSA choDI dIdhI che teno te guru sAthe disaMbaMdha che ema AgamamAM dekhAya che. anyano=anya zrAvakano, koI guru sAthe digmabaMdha dekhAto nathI. yata =je kAraNathI, A kalpa vyavahAramAM kahevAyelI dim vyavasthA che. je zrAvaka dIkSA levAnI IcchAvALo che, sAmAyikAdi pAThamAM pravRtta che te traNa varSa sudhI pratibodhaka AcAryano ja satya thAya=te AcAryano Abhavad thAya che. tethI te AcArya ja tene traNa varSanI aMdara potAnA ziSya tarIke grahaNa karI zake. traNa varSa sudhI anya tene potAno ziSya karI zake nahi, jene kahe che. sAmayikAdithI dharmAcAryanAM je traNa varSo che. udyamathI zaikSa niyamathI thAya cheetraNa varSa sudhI temano ziSya niyamathI thAya che. tenI uparamAM traNa varSa pachI, bhajanA che-temane ziSya thAya ke na paNa thAya." III vaLI je viktavAdi thaIne pharI pravrajyA grahaNa kare che tene svaIcchAthI di che. vaLI atyakta samyaktavALo udmavrajyA karIne dIkSA choDIne je pharI pravrayA grahaNa kare che te traNa varSa sudhI pUrvAcAryano ja thAya che=jenI pAse pUrve dIkSA lIdhI hatI te guruno ziSya thAya che ane kahe che. "samadresana=samyagdarzanano tyAga karAya chate, patinA va=paraligI ane nidbhava thaye chate, upazAMtamAM mithyAtvanA upazAMtamAM, te ja divasamAM IcchAdIkSA tyAga karyA pachI te divasamAM saMyamanI IcchA che. samyaktayuktamAM tiuim samatraNa varSa potAnA guruno dilbadha che." [1] uddharaNanA zlokano artha A pramANe che. koIka vyakti sAdhupaNAmAM mithyAtvane pAmyo hoya ane paradarzanano saMnyAsI thayo hoya athavA titava thayo hoya teone potAnA guru sAthe dilbadha nathI tethI pharI dIkSAnA pariNAma thAya tyAre svaIcchA anusAra jyAM yogya jaNAya tyAM dIkSA grahaNa kare ane upazAMtamAM-mithyAtvano jene upazama che ane jeNe dIkSAno tyAga karyo che te sAdhune je divase dIkSA levAnI IcchA thAya to samyaktayukta evA tene traNa varSa sudhI potAnA upakArI guru sAthe dilbadha che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-14 vaLI utpavrajita be prakAranA che. sArUpI ane gRhastha. tyAM=dIkSAne tyAga karanArAnA be bhedamAM, sArUpI rajoharaNa vagaranA sAdhu vezadhArI che. ane te=sArUpI jAvajIva pUrvAcAryatA che=sArUpI pharI dIkSA levA tatpara thAya to sArUpIne jAvajIva sudhI pUrvAcAryano dibaMdha che ane te sArUpIthI muMDana karAyelA je ziSyo che ane je tenA vaDe muMDana karAyelA nathI, kevala sArUpIthI bodha karAyelA ja che=dharmamAM sthira karAyelA ja che. teo sArUpIthI muMDana karAyelA ke bodha karAyelA gRhastho, je AcAryane Icche che teneete AcAryane, A=sArUpI, Ape che. ane tenA teo thAya che=sArUpIe jeonuM muMDana karyuM che ane jeone mArgano bodha karAvyo che teo tenA thAya che=sArUpInA thAya che. ane apatyonI A vidhi che sArUpInA ziSyonI, A vidhi che. tenA apatyokasArUpInA ziSyo, pUrvAcAryanA ja thAya che ane kahe che. sArUpI jAvajIva pUrvAcAryano che=pUrvAcArya sAthe dillaMdhavALo che ane jeone pravrajyA Apela che teo pUrvAcAryanA che. nahi pravrajyA apAyelA muMDana karAyelA ke bodha karAyelA jIvonA viSayamAM svaccheda cheeteonI dIkSA ApavAnA viSayamAM sArUpI svataMtra che. icchAthI jene=je AcAryane, te=sArUpI, Ape=muMDana karAyelA ke bodha karAyelAne Ape teo, te AcAryanA thAya che." III A kathanathI e phalita thAya ke jeo bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhAvALA che. teo bhagavAnanA vacanAnusAra ja Atmahita sAdhavAnA arthI che paraMtu pravrajyA pAlana karavA mATe asamartha che. tethI dIkSA choDe che ane rajoharaNa mUkyA pachI paNa sAdhunA vezamAM rahIne svabhUmikAnusAra dharmanI ArAdhanA kare che. tevA sArUpI koIka nimittathI pharI saMyamanA pariNAmavALA thAya to teo potAnA manasvIpaNAthI jyAM tyAM dIkSA grahaNa na kare paraMtu zAstramaryAdAnusAra pravrajyA grahaNa kare ane potAnA pUrvAcArya bhagavAnanA vacanAnusAra cAlanArA che tevo sthira nirNaya hoya to sArUpI potAnA upakArI evA pUrvAcArya sAthe ja dibaMdhathI baMdhAyelA che tethI zAstramaryAdAnusAra temaNe temanI pAse ja dIkSA levI joIe. tethI vivekI sArUpIne jo pharI dIkSA grahaNa karavAno pariNAma thAya to zAstramaryAdAnusAra pUrvAcArya pAse ja dIkSA grahaNa kare ane sArUpIke dIkSA choDyA pUrve jeone ziSya karyA che te sarva ziSyo te sArUpInA guNavAna gurunA ziSyo thAya che. tethI teone sArUpI avya pAse javAnuM zAstramaryAdAnusAra kyAreya kahe nahi ane sArUpIke jeonuM muMDana karyuM che ane jeone sanmArgano bodha karAvyo che teo paNa sArUpInA upakArathI pAmyA che tethI sArUpIne pUchIne potAne kyAM saMyama levuM ? tenI vicAraNA kare che. ane teo je AcArya pAse dIkSA levA IcchatA hoya tenI pAse teonuM hita thaze tevuM sArUpIne jaNAya to te muMDana karAyelA ke bodha karAvelA jIvone sArUpI te AcAryane Ape che; kema ke sArUpInA je ziSyo hatA te pUrvAcAryanA thayA paraMtu sArUpIthI je muMDana karAyelA che ane bodha karAyelA che te sArUpInA ja che. tethI sArUpI zAstramaryAdAnusAra teone ucita sthAne soMpavA mATe svataMtra che. tethI potAnA pUrvAcArya guNavAna hovA chatAM potAnAthI bodha pAmelA jIvo avyane icchatA hoya ane teonuM tyAM hita thAya tema che Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-14 tevuM sArUpIne jaNAya to sArUpI teone te dharmAcAryane soMpe che. tethI A dibaMdhanI maryAdA guNavAna guru ane guNavAna ziSyae zuM ucita pravRtti karavI ? tene AzrayIne che. AthI ja koIka rIte nirguNagurune pAmelA hoya te aMgAramardakanA ziSyoe jema te guruno tyAga karyo tema guNanA artha evA ziSyo te guruno tyAga paNa kare che. tethI sArUpI thayA pachI paNa jo guru guNavAna nathI athavA potAne yogamArgamAM pravartAvavA mATe samartha nathI tevuM jaNAya tene AzrayIne prastutamAM batAvela maryAdA nathI paraMtu sAmAnyathI guNavAna guru hoya ane koIka sArUpI thayela hoya ane koIka rIte pharI dIkSA levAno pariNAma thAya tyAre zuM zAstramaryAdA che te AbhavavyavahAranI apekSAe prastutamAM batAvela che. vaLI, gRhastha=dIkSA choDIne thayela gRhastha, be prakAranA che. muMDita ane sazikha. ane te muMDita ane sazikha evA be prakAranA paNa gRhastha pUrvAcAryanA che-pUrvAcAryanA dibaMdhavALA che ane jeo tenA vaDe-dIkSA choDI gRhastha thayelA vaDe, upravajyA pachI traNa varSanI aMdaramAM bodha karAvIne muMDana karAyA che teo, pUrvAcAryanA che=pUrvAcAryanA dibaMdhavALA che ane kahe che. je vaLI gRhastha muMDa athavA amuMDa che-dIkSA choDela gRhastha kuMDa che athavA amuMDa che. traNa varSanI aMdara pravrajyA Ape. ane svayaM grahaNa kare, sarva pUrvAcAryanA thAya." 1/ e pramANe prasakta-anuprasaktathI saryuM. ane ahIM upayogI sAdhunimaMtraNabhikSAgrahaNAdino vizeSa atithisaMvibhAgavratanA adhikAramAM kahevAyelo ja che. ane A supAtradAna divyadArikAdi abhISTa sukhasamRddhinA sAmrAjyAdinA saMyoganI prAptipUrvaka zIdhra nirvANapada prApti phalavALuM cheH supAtradAna sadgationI paraMparA dvArA mokalavALuM che, je kAraNathI kahevAyuM che. "abhayadAna, supAtradAna, anukaMpAdAna, ucitadAna, kIrtidAna. baMne paNa mokSaphalavALAM kahevAyAM che abhayadAna ane supAtradAna baMne paNa mokSaphalavALA kahevAyA che. traNeya paNa anukaMpAdAna, ucitadAna ane kIrtidAna traNeya paNa bhogAdine Ape che. arthAt jeo SaTyAyanuM pAlana kare che tevA susAdhu abhayadAna Ape che. vivekasaMpanna zrAvako guNavAna pAtrone guNavAna rUpe jANIne supAtradAna Ape che. te baMne dAna saMyamanA pariNAmathI saMvalita hovAne kAraNe mokSaphalavALAM che. vaLI, jeo svajanAdi sAthe ke paricita sAthe saMbaMdha hovAne kAraNe teonAM duHkha dUra karavArthe ucitadAna kare che. vaLI, jeo koIka kIrtinA arthI che. chatAM sArA pAtromAM dAna kare che, teo te dAnamAM kaMIka zubhabhAvane kAraNe bhogAdi prApta kare che. supAtradAna sadgatinI paraMparA dvArA mokSaphalavALuM che tema pUrva sAthe saMbaMdha che." vaLI pAtratA=supAtradAnanA viSayabhUta bhakti yogya jIvomAM vartatI pAtratA A pramANe kahevAya che=AgaLamAM batAvAze e pramANe kahevAya che. uttamapAtra sAdhu che ane madhyamapAtra zrAvaka kahevAyo che suzrAvaka kahevAyA che. avirata samyagdaSTi jaghanya pAtra jANavuM." IIII. ane te pramANe kahe che-pUrvamAM traNa pAtro batAvyAM te supAtra che, teone kahe che. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-14 "hajAro mithyASTimAM eka aNuvratI zreSTha che. hajAro aNuvratImAM eka mahAvratI zreSTha che." III "hajAra mahAvratIomAM eka tAtvika zreSTha chekaasaMga anuSThAnavALA zreSTha che. tAttvika samAna pAtra bhUtamAM nathI ane bhaviSyamAM nathI." iArA. A rIte sAdhu Adino saMyoga hote chate=pUrvamAM supAtradAna zrAvakane kartavya che ema batAvyuM e rIte sAdhu Adino saMyoga hote chate, vivekI puruSe avazya supAtradAna karavuM joIe. ane yathAzakti tenA avasarAdithI AvelA sAdharmikone paNa sAthe bhojana karAve; kema ke teonuM paNa supAtrapaNuM che. vAtsalya paNa=sAdharmikanI bhakti paNa mahAphalane mATe che. je kAraNathI dinakRtyamAM kahevAyuM che. "bhaktinirbhara vatsala sAdharmikonuM karavuM joIe. sarvadarzI vaDe=bhagavAna vaDe zAsananI prabhAvanA batAvI che-sAdharmika vAtsalyane zAsananI prabhAvanA kahI che." (zrAddhadinakRtya) vaLI tenI vidhi=sAdharmika vAtsalyanI vidhi, vArSikrakRtya adhikAramAM kahevAze ane aucityathI paNa anya dramakAdine Ape che=dAna Ape che. teone nirAza pAchA pheravato nathI. karmabaMdha karAvato nathI. niSphara hRdayavALo zrAvaka thato nathI. di=je kAraNathI, bhojananA avasaramAM dvAranuM baMdha karavuM Adi paNa moTA puruSanuM athavA dayAvALAnuM lakSaNa nathI. je kAraNathI kahevAyuM che. "bhojana karato zrAvaka dvArane baMdha kare ja nahi. bhagavAna vaDe suzrAvakane anukaMpA nivAraNa karAI nathI." III "bhayaMkara evA bhavasAgaramAM du:khathI Arta evA prANIsamUhane joIne sAmarthyathI=zakti anusAra avizeSathI baMne paNa anukaMpA kare samAna rIte dravyAnukaMpA ane bhAva anukaMpA baMne paNa zrAvaka kare." iArA (). baMne paNa dravya ane bhAva dvArA baMne paNa anukaMpA zrAvaka kare, ema avAya che. dravyathI yathAyogya anna Adi dAna dvArA anukaMpA kare. vaLI, bhAvathI dharmamArganA pravartatathI anukaMpA kare. zrI paMcama aMga-bhagavatI sUtramAM paNa zrAvakatA varNavatA adhikAramAM 'abhaMgadvAravALA zrAvaka hoya che, e pramANe kahevAyuM che. bhagavAna vaDe paNa sAMvatsarika dAnathI dInano uddhAra karAyo ja che. vaLI koInA vaDe paNa pratiSiddha nathI=anukaMpAdAna pratiSiddha nathI. "durjayajitarAgadosamovALA sarva paNa jino vaDe anukaMpAdAna zrAvakone kyAreya paNa pratiSiddha nathI." III kyAreya paNa koIpaNa sUtramAM pratiSiddha nathI. UlaTuM dezanA dvArA rAjapraztIya upAMgamAM kezIgaNadhara vaDe upadeza apAyo che, te A pramANe - "he pradezI ! tuM pUrvamAM ramaNIya thaIne-dAnavIra thaIne pachI aramaNIya thaIza nahi=dAnadharmano tyAga karIza nahi." ItyAdi. ane mAtA-pitA-bhAI-bhaginI AditA, putra-putravadhU AdinA ane glAna baddha gAya AdinA bhojanAdinI ucita ciMtA karIne paMcaparameSThinA ane pratyAkhyAnanA niyamanA smaraNapUrvaka sAmyatA avirodhathI ArogyanA avirodhathI, bhojana kare, je kAraNathI kahevAyuM che. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-14 169 "pitAne, mAtAne, bALakone, garbhiNI garbhavatIne, vRddhane, rogIne prathama bhojana ApIne uttamapuruSoe svayaM bhojana karavuM joIe." III "ane dhAraNa karAyelA sarva catuSpadonI ane manuSyonI ciMtA karIne dharmane jANanAra svayaM bhojana kare. anyathA nahi." pUrA ane sAbhyanuM lakSaNa pAMtrIsa guNomAM kahevAyuM ja che= prathama prastAvamAM gRhasthatA pAMtrIsa guNo batAvyA temAM sAbhyanuM lakSaNa kahevAyuM ja che. ane A rIte=sAmyathI bhojana kare ema kahyuM e rIte, lIlyanA parihArathI abhakSya, anaMtakAyAdi, bahusAvadya vastunA varjanapUrvaka yathAgnibalane potAnI sudhA, anurUpa bhojana kare. vaLI nItizAstramAM A pramANe kahevAyuM che. "adhauta mukha-hastAMghivALo nahi dhoelA mukha-hasta-pagavALo, ane nagna, malina vastravALo, DAbA hAthathI upADelI thALIvALo kyAreya bhojana kare nahi." [1 "eka vastrathI avita=eka vastrathI yukta, ardhavastrathI vIMTaLAyela mastakavALo, apavitra, atigardha vicakSaNa bhojana kare nahi." rA joDA sahita, vyagracittavALo, kevalabhUmikAmAM rahelo, palaMgamAM rahelo, vidizA ke dakSiNa dizAmAM mukhavALo=vidizA ke dakSiNa dizA sanmukha rahelo, kuza mukhavALo bhojana kare nahi." 3. AsanamAM rahelA pagavALo, kUtarA-caMDAlo vaDe nirIkSaNa karAto, ane patita patita jIvothI nirIkSaNa karAto ane bhinna=bhAMgelA, ane malina paNa bhAjanamAM bhojana kare nahi." Ir4 : "amedhyanA saMbhavavALuM azucinA saMbhavavALuM, bhUNAdi ghAtaka evA jIvo vaDe jovAyeluM, rajasvalA strIthI sparzAyeluM, gAya-kUtarA-pakSIo vaDe sUMghAyeluM bhojana kare nahi." paII "ajJAta AgamavALuM ajJAta pAsethI AveluM, ajJAta, pharI garama kareluM ane cabacabA zabdathI yukta mukhanA vikAravALo bhojana kare nahi." fi6IL. "AhvAnathI utpAdita prItivALo=bhojana arthe bolAvavA dvArA utpAdana karAyela prItivALo, karyuM che devanA nAmanuM smaraNa evo puruSa samAna pRthvImAM, sthira AsanamAM anatiUMcApaNAthI beThelo bhojana kare, ema avaya che." liaa mAtA, sAsu, aMbikA, jAmi, bhAryA, patnI Adi vaDe AdarathI raMdhAyeluM pavitra ane yuktivALA jIvothI pIrasavAmAM hoziyAra evA jIvo vaDe apAyeluM, jana nahi hote chate bhojana kare." IITA A zloka-9-10mAM azuddhi che tethI lakhyA nathI. ane "aMgamardana, nIhAra, bhAra ullepa=bhAra upADavo, upavezana=besI rahevuM ane snAna Adine bhojana karIne keTaloka kALa buddhimAna kare nahi." II11TI. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-64-65 bhojana karIne besavAthI moTuM peTa thAya che phAMda vadhe che. cattA sUI janAranuM baLa, vAma kaTisthanuM AyuSya ane doDanAranuM mRtyu doDe che." II12aaaa "bhojana pachI DAbA paDakhe be ghaDI sudhI nidrA vagara sUI jAya athavA 100 pagalAM cAle." I13 ti' uddharaNanA zlokonI samApti arthe che. have uttarArdhanI vyAkhyA kare che=mULa zloka-64nA uttarArdhanI vyAkhyA kare che. "saMvaraNa ItyAdi' bhojana pachI saMvaraNa=pratyAkhyAna divasacarima athavA graMthi sahita Adi tenI kRtiHkaraNa, saMbhava hote chate deva-gurunA vaMdanapUrvaka pratyAkhyAna kare. zlokamAM nahi kahevAyeluM hovA chatAM paNa jANavuM. je kAraNathI "dinakRtyamAM kahevAyuM che. 'devane ane gurune vaMdana karIne tyAre saMvaraNa karIne (zrAddhadinakRtya) 'ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane tyAra pachI=paccakakhANa karyA pachI, zAstrArthonuM=zAstranA pratipAdita bhAvonuM ciMtana kare= smaraNa athavA vicAraNA kare. A, A pramANe che ke nahi e pramANe nirNaya karavo-zAstranA padArtho A pramANe che ke nahi teno yathArtha nirNaya karavo. kevI rIte nirNaya karavo ? ethI kahe che. tenA jANanArAonI sAthe-te zAstrArthane jANe che te tajajJa, evA gItArtha sAdhuo pAsethI athavA pravacanakuzala zrAvakaputro pAsethI zAstrArtha jANe. e pramANe artha che. gurumukhathI sAMbhaLelA paNa parizIlanAvikala=parizIlanathI rahita, zAstrArthanAM rahasyo cittamAM sudaDha pratiSThita thatAM nathI. ethI karIne zAstrArthanuM ciMtana kare ema avaya che. 64 bhAvArtha - zrAvaka bahulatAe zakti hoya to trikALa pUjA kare tethI madhyAhnakAlamAM pharI vidhipUrvaka bhagavAnanI pUjA kare e prakAre vizeSa gRhasthadharma che. vaLI, zakti anusAra atyaMta vivekapUrvaka supAtrone dAna kare, tyAra pachI bhojana kare. jethI saMyama pratye atyaMta bahumAna thAya ane guNonA pakSapAtane kAraNe guNanI vRddhi thAya. vaLI, bhojana paNa sarva aucityapUrvaka te rIte kare che jethI svajanAdi ke tene AMzrita sarva jIvone te prakAranA ucita vartanane kAraNe zrAvakanA dharma pratye bahumAna thAya. vaLI bhojana karyA pachI zakti anusAra ucita paccakhkhANa kare ane yogya zAstranA jANanArAo sAthe zAstranA sUkSma-padArthonuM ciMtana kare jethI prApta thayelo manuSyabhava jinavacananA rahasyane sUkSma-sUkSmatara prApta karIne saphaLa thAya.III avataraNikA - samprati sandhyAviSayaM yatkarttavyaM tadAha - avataraNikArya :have saMdhyA viSayaka je kartavya che tene kahe che - Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-upa Reos: sAyaM punarjinAbhyarcA, pratikramaNakAritA / gurorvizrAmaNA caiva, svAdhyAyakaraNaM tathA / / 65 / / manvayArtha : punaH=4jI, sAyaM=saMdhyA samaye, jinAbhyarcA=rial, pratikramaNakAritA=pratibhA 29, caivasane, guroHzurunI, vizrAmaNA=vizrAma, tathA=sane, svAdhyAyakaraNa svAdhyAya 25L. IIgull doArtha : vaLI saMdhyAsamaye jinanI arcanA, pratikramaNakAritA ane garanI vizrAmaNA ane svAdhyAyakaraNa. || 5|| TIs: 'sAyaM' sandhyAsamaye'ntarmuhUrtAdarvAk, punastRtIyavAramityarthaH 'jinAbhyarcA' devapUjanam, vizeSato gRhidharma iti saNTaGkaH, evamagre'pi, atra cAyaM vizeSa-utsargataH zrAvakeNaikavArabhojinaiva bhAvyam, yadabhANi dinakRtye"ussaggeNaM tu saDDho u, sacittAhAravajjao / ikkAsaNagabhoI a, baMbhayArI taheva ya / / 1 / / " [zrAddhadinakRtye] yazcaikabhaktaM kartuM na zaknoti, sa divasasyASTame bhAge'ntarmuhUrttadvayalakSaNe, yAminImukhAdau tu rajanIbhojanamahAdoSaprasaGgAdantarmuhUrtAdAgeva vaikAlikaM karoti, yato dinakRtya eva "aha na sakkei kAuM jo, egabhattaM jao gihI / divasassaTThame bhAge, tao bhuMje susAvao / / 1 / / " vaikAlikAnantaraM ca yathAzakti divasacaramaM sUryodgamAntaM mukhyavRttyA divase sati dvitIyapade rAtrAvapi karoti, kRtvA ca sandhyAyAM arddhabimbadarzanAdarvAg punarapi yathAvidhi jinaM pUjayati sA ca dIpadhUparUpA'vaseyeti bhAvaH, tathA pratikramaNasya-sAmAyikaM 1 caturviMzatistavo 2 vandanakaM 3 pratikramaNaM 4 kAyotsargaH 5 pratyAkhyAnaM 6 ceti SaDvidhAvazyakakriyAlakSaNasya kAritA karaNaM, vizeSato gRhidharma iti sambandhaH, ayaM bhAvaH-sandhyAyAM jinapUjanAnantaraM zrAvakaH sAdhupArzve poSadhazAlAdau vA gatvA pratikramaNaM karoti, pratikramaNazabdazcAvazyakavizeSavAcyapi atra sAmAnyena sAmAyikAdiSaDvidhAvazyakakriyAyAM rUDhaH, adhyayanavizeSavAcino'pi pratikramaNazabdasya noAgamato bhAvanikSepa Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-kapa mapekSya SaDAvazyakarUpajJAnakriyAsamudAyapravRtteravirodhAt, kriyArUpa ekadeze AgamasyAbhAvAnoAgamatvaM, nozabdasya dezaniSedhArthatvAt, uktaM ca "kiriA''gamo Na hoi, tassa Nise,mi nosaddotti" [ ] tatra sAmAyikama ArttaraudradhyAnaparihAreNa dharmadhyAnakaraNena zatrumitrakAJcanAdiSu samatA, tacca pUrvamuktaM, caturviMzatistavaH caturviMzatestIrthakarANAM nAmotkIrtanapUrvakaM guNakIrtanaM, tasya ca kAyotsarge manasA'nudhyAnaM zeSakAlaM vyaktavarNapAThaH, ayamapi pUrvamuktaH, vandanaM-vandanAyogyAnAM dharmAcAryANAM paJcaviMzatyAvazyakavizuddhaM dvAtriMzaddoSarahitaM namaskaraNaM, tadapyuktameva / pratikramaNaM pratItyupasargaH pratIpe prAtikUlye vA, 'krama pAdavikSepe' [dhA. pA. 385] asya pratipUrvasya bhAve lyuDantasya pratIpaM kramaNaM, ayamartha:-zubhayogebhyo'zubhayogAntaraM krAntasya zubheSveva kramaNAt pratIpaM kramaNaM pratikramaNaM, yadAha"svasthAnAdyatparasthAnaM, pramAdasya vazAd gataH / tatraiva kramaNaM bhUyaH, pratikramaNamucyate / / 1 / / " pratikUlaM vA gamanaM pratikramaNaM, yadAha"kSAyopazamikAd bhAvAdaudayikavazaM gataH / tatrApi ca sa evArthaH, pratikUlagamAtsmRtaH / / 1 / / " prati prati kramaNaM vA pratikramaNam, uktaM ca"prati prati varttanaM vA, zubheSu yogeSu mokSaphaladeSu / niHzalyasya yateryattadvA jJeyaM pratikramaNam / / 1 / / " taccAtItAnAgatavartamAnakAlatrayaviSayama, nanvatItaviSayameva pratikramaNaM, yata uktaM-"aIaM paDiqkamAmi, paDuppannaM saMvaremi, aNAgayaM paccakkhAmI ti" [ ] tatkathaM trikAlaviSayatA?, ucyate, atra pratikramaNazabdo'zubhayoganivRttimAtrArtha: "micchattapaDikkamaNaM, taheva assaMjame paDikkamaNaM / kasAyANa paDikkamaNaM, jogANa ya appasatthANaM / / 1 / / " [Avazyakaniryuktau 1264] tatazca nindAdvAreNAzubhayoganivRttirUpamatItaviSayaM pratikramaNam, pratyutpannaviSayamapi saMvaradvAreNa, anAgataviSayamapi pratyAkhyAnadvAreNeti na kazciddoSaH, itthaM trikAlaviSayaM pratIpakramaNAdi pratikramaNamiti siddham, etacca vyutpattimAtram, rUDhizca kvacidAvazyakavizeSe, kvacicca SaDAvazyakakriyAyAmityuktameva, Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 dharmasaMgraha bhAga-4 /dvitIya adhikAra | los-15 itthameva ca vakSyamANaH pratikramaNavidhirghaTate / tacca pratikramaNaM daivasika 1 rAtrika 2 pAkSika 3 cAturmAsika 4 sAMvatsarika 5 bhedAtpaJcavidham, tatra divasasyAnte daivasikametasya kAlastUtsargeNaivamuktaH "addhanibuDDe biMbe, suttaM kaTuMti gIatthA / ia vayaNapamANeNaM, devasiAvassae kAlo / / 1 / / " [yatidinacaryAyAm 324] rAtrerante rAtrikaM, tasya caivaM kAla:"Avassayassa samae, niddAmudaM cayaMti AyariA / taha taM kuNaMti jaha dasapaDilehANaMtaraM sUro / / 1 / / " apavAdatastu daivasikaM divasatRtIyapraharAdanvarddharAtraM yAvat, yogazAstravRttau, tu'madhyAhnAdArabhyArddharAtraM yAvadi'tyuktaM, rAtrikamarddharAtrAdArabhya madhyAhnaM yAvat, uktamapi"ugghADaporisiM jA, rAiamAvassayassa cUlAe / vavahArAbhippAyA, teNa paraM jAva purima8 / / 1 / / " pAkSikAditrayaM tu pakSAdyante bhavati, tatrApi pAkSikaM ca caturdazyAmeva, yadi punaH paJcadazyAM syAttadA caturdazyAM pAkSike copavAsasyoktatvAtpAkSikamapi SaSThena syAt, tathA ca 'aTThamachaTThacautthaM, saMvaccharacAumAsapakkhIsu' [ ] ityAdyAgamavirodhaH tathA yatra caturdazI gRhItA tatra na pAkSikam, yatra ca pAkSikaM na tatra caturdazI, tathAhi-'aTThamIcauddasIsu uvavAsakaraNamiti' [ ] pAkSikacUrNo, tathA 'sAgaracaMdo kamalAmelAvi sAmipAse dhammaM soUNa gahiANuvvayANi sAvagANi saMvuttANi, tao sAgaracaMdo aTThamicauddasIsu suNNagharesu masANesu egarAi paDimaM ThAi' iti / 'so aTThamicauddasIsu uvavAsaM karei' [ ] iti / 'aTThamicauddasIsu arahaMtA sAhuNo a vaMdeavvA' iti cAvazyakacUrNI / . tathA-'saMte balavIriapurisakkAraparakkame aTThamicauddasINANapaMcamIpajjosavaNAcAummAsie cautthachaTThaTThame na karijjA pacchittaM' [ ] iti mahAnizItha 1 adhyayane, iti pAkSikakRtyopalakSitacaturdazIzabdapratipAdakAkSarANi] tathA 'cautthachaTThaTThamakaraNe aTThamipakkhacaumAsavarisesu' iti vyavahArabhASyaSaSThoddezake ca, 'pakkhassa aTThamI khalu, mAsassa ya pakkhiyaM muNeavvaM [ ] ityAdivyAkhyAyAM vRttau cUrNAM ca pAkSikazabdena caturdazyeva vyAkhyAtA, tatazcaturdazIpAkSikayoraikyamiti nizcIyate, anyathA tu kvacidubhayopAdAnamapi syAdeva / cAturmAsikasAMvatsarike tu pUrvaM pUrNimApaJcamyoH kriyamANe api zrIkAlikAcAryAcaraNAtazcaturdazI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha lAga-4 / dvitIya adhikAra / zloka-15 174 caturthyo: kriyete, prAmANikaM caitat sarvasaMmatatvAd, uktaM ca kalpabhASye "asaDheNa samAiNNaM, jaM katthai keNaI asAvajjaM / na nivAriamannehiM, bahujaNamayame amAyariaM / / 1 / / " iti / tathA dhruvAbhruvabhedAdvidhA pratikramaNam, tatra dhruvaM bharatairavateSu prathamacaramatIrthakaratIrtheSu, aparAdho bhavatu mAvA, param ubhayakAlaM pratikramaNaM karttavyam, adhruvaM madhyamatIrthakaratIrtheSu videheSu ca kAraNe jAte pratikramaNam, yadAha "sapaDikkamaNo dhammo, purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimagANa jiNANaM, kAraNajAe paDikkamaNaM / / 1 / / " [ kalpapaMcA. 32] pratikramaNavidhizcaivaM pratikramaNahetugarbhAdau uktaH "sAdhunA zrAvakeNApi anuyogadvAragata 'tadappiakaraNe' iti padasya karaNAni tatsAdhakatamAni deharajoharaNamukhavastrikAdIni tasminneva - Avazyake yathocitavyApAraniyogenArpitAni=niyuktAni yena sa tadarpitakaraNaH, samyakyathAvasthAnanyastopakaraNa ityarthaH " iti vRttiH / tathA--"jo muhapottiyaM apaDilehittA vaMdaNaM dei, to garuaM tassa pAyacchittaM" iti vyavahArasUtram / "posahasAlAe Thavittu ThavaNAyariyaM muhapattiaM pamajja to sIho giNhai posahaM" iti vyavahAracUlikA / "pAvaraNaM mottUNaM, giNhittA muhapottiaM / vatthakAyavisuddhIe, karei posahAiaM / / 1 / / " iti ca vyavahAracUrNirityevamAdigranthaprAmANyAt mukhavastrikArajoharaNAdiyuktena dvisandhyaM vidhinA pramArjitAdau sthAne jAtu tadabhAve'pi sasAkSikaM kRtamanuSThAnamatyantaM dRDhaM jAyata iti gurusAkSikaM tadabhAve ca namaskArapUrvaM sthApanAcAryaM sthApayitvA paJcAcAravizuddhyarthaM pratikramaNaM vidheyam / atrAha kazcit - nanu "guruvirahaMmi u ThavaNA, gurUvaesovadaMsaNatthaM ca / jiNavirahami va jiNabiMbasevaNAmaMtaNaM sahalaM / / 1 / / " ityAdivizeSAvazyakavacanapramANAt yatisAmAyikaprastAve bhadantazabdaM vyAkhyAnayatA bhASyakRtA sAdhumAzritya sthApanAcAryasthApanamuktaM na zrAvakamAzrityeti kutasteSAM sthApanAdhikAra iti cenna, bhadantazabdaM bhaNatAM teSAM sthApanAcAryasthApanaM yuktameva, anyathA bhadantazabdapaThanaM vyarthameva syAt, atha ca sthApanAcAryasthApanamantareNApi vandanAdyanuSThAnaM vidhIyate, tadA vandanakaniryuktau-'AyappamANamitto, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1pa cauddisi hoi uggaho guruNo' [ ] ityakSarairguroravagrahapramANamuktaM tatkathaM ghaTate?, na hi gurvabhAve gurugatAvagrahapramANaM ghaTamAnaM syAd, grAmAbhAve tatsImAvyavasthAvat, tathA tatraiva yadaparamuktaM-'causiraM tiguttaM ca, dupavesaM eganikkhamaNaM' [guruvandanabhA. 19] ityAdi, tadapi na yuktaM bhaved, yatazcatuHzIrSatvaM vandanakadAtRtatpratIcchakasadbhAve sati bhavati, natu sAkSAd gurvabhAve sthApanAcAryasyAnabhyupagame ca, evaM dvipravezaikaniSkramaNe api durApAste eva, avadhibhUtaguroH sthApanAcAryasya vA'bhAvAt, na ca hRdayamadhya eva gururastIti vAcyam, tathA sati pravezanirgamayoraviSayatvAditi, tasmAt "akkhe varADae vA, kaDhe putthe a cittakamme a / sabbhAvamasaMbbhAvaM, guruThavaNA ittarAvakahaM / / " [guruvandanabhA. 29] itivacanapramANAcca sAdhUnAM zrAvakANAM sthApanAcAryasthApanaM samAnameveti vyavasthitam / TIkArca - "sA' saMsthAsamaye . vyavasthitam | saMdhyAsamaye=sUryAstathI aMtarmuhUrta pUrve pharI trIjI vAra jinaarcA-devanuM pUjana, vizeSathI gRhastha dharma che. e pramANe saMtaMka che yojana che. e rIte AgaLamAM paNa jinArcAmAM yojana karyuM e rIte pratikramaNakAritA AdimAM paNa, vizeSathI gRhastha dharma che e pramANe yojana karavuM. ane ahIM=vizeSathI gRhastha dharmanA viSayamAM A vizeSa che. utsargathI zrAvake eka vakhata ja bhojana karavuM joIe. je kAraNathI 'dinakRtyamAM kahevAyuM che. utsargathI vaLI zrAvaka sacita AhArano varjaka, ekAsaNAno bhojI=ekAsaNAthI bhojana karanAro ane te ja prakAre brahmacArI hoya." (zrAddhadinakRtya) je=je zrAvaka ekabhakti=ekAsaNuM, karavA samartha nathI tene zrAvaka divasanA AThamA bhAgarUpa aMtarmuhUrtadvaya lakSaNamAM vaikAlikane kare=saMdhyAnuM bhojana kare ema atraya che. vaLI, yAminI mukhAdimAM= rAtrinA najIkanA bhAgamAM vaikAlika karavAmAM Ave to=saMdhyAnuM bhojana karavAmAM Ave to, rAtribhojananA mahAdoSano prasaMga hovAthI aMtarmuhUrta pUrve ja=sUryAstathI 48 miniTa pUrve ja, vaikAlikane kare che=saMdhyAnuM bhojana kare che. je kAraNathI dinakRtyamAM ja kahevAyuM che. have je zrAvaka je kAraNathI ekabhakta karavA mATe samartha nathI te kAraNathI divasanA AThamA bhAgamAM te gRhastha suzrAvaka bhojana kare." III ane vaikAlika pachI=saMdhyAnA bhojana pachI yathAzakti divasacarima paccakhANa kare zakti anusAra cauvihAra ke tivihAranuM paccakakhANa kare. sUryanA uddagama-aMtavALuM divasacarima paccakhANa mukhyavRttithI divasa hote chate kare. bIjA padamAM=apavAda padamAM, rAtrimAM paNa kare rAtri thaI gaI hoya topaNa divasacarima paccakakhANa grahaNa kare ane karIne=divasacarima paccakhANa karIne, saMdhyAkALamAM bhagavAnanA bibanA darzanathI arvApha-sanmukha-gabhArAnI aMdara nahi paraMtu gabhArAnA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-15 bahAranA bhAgamAM, pharI paNa yathAvidhi jinapUjA kare ane te=saMdhyAkALanI jinapUjA dIpa ane dhUpa rUpa jANavI. ane pratikramaNanI=sAmAyika, caturvizatistava, vaMdana, pratikramaNa, kAyotsarga ane pratyAkhyAta e pramANe cha Avazyaka kriyA rUpa pratikramaNanI, kAritA-karaNa, vizeSathI gRhastha dharma che. e pramANe saMbaMdha che. A bhAva che. saMdhyAmAM jinapUjA pachI zrAvaka sAdhu pAse athavA pauSadhazAlAdimAM jaIne pratikramaNa kare che. pratikramaNa zabda Avazyaka vizeSano vAcaka paNa=NAvazyaka aMtargata pratikramaNa nAmanA Avazyakato vAcaka paNa, ahIMegRhastha dharmamAM, sAmAnyathI sAmAyikAdi cha prakAranI AvazyakakriyAmAM ruDha che; kema ke adhyayana vizeSavAcI paNa pratikramaNa zabdano toAgamathI bhAvanikSepAne AzrayIne SaDUAvazyakarUpa jJAna-kriyAnA samudAyanI pravRttino hovAthI avirodha che. kriyArUpa eka dezamAM Agamano abhAva hovAthI loAgamavALuM che; kema ke "to' zabdanuM dezaniSedhArthapaNuM che ane kahevAyuM che. kriyA Agama nathI. tenA niSedhamAM=AgamanA niSedhamAM, 'no zabda che." () tyAM-cha AvazyakamAM, sAmAyika Arta-raudradhyAnanA parihArathI dharmadhyAnanA karaNa dvArA zatrumitra-suvarNAdimAM samatA che. arthAt Avazyaka karanAra zrAvaka mana-vacana-kAyAnA yogone bAhyapadArthanA avalaMbanathI apravRtta karIne ArtadhyAna ane raudradhyAnano parihAra kare che. ane jinavacananA avalaMbanathI jinavacananA arthane sparze te rIte dharmadhyAna kare che. jethI sAmAyika kALamAM zrAvakano rAga sarvabhAvo pratye samabhAvamAM varte che. te sAmAyika Avazyaka che. ane te sAmAyika Avazyaka, pUrvamAM kahevAyuM=zrAvakanAM bAra vrata aMtargata sAmAyika vratanA varNanamAM kahevAyuM. caturvizatistava=covIza tIrthakaronA nAmanA utkIrtanapUrvaka guNakIrtana=covIza tIrthakaronA nAmanA bolavApUrvaka te te guNavAcya guNonI stuti. te caturvizatistava ane tenuM= caturvizatistavanuM, kAyotsargamAM manathI anudhyAta che=ciMtana che. zeSanAlamAM vyakta varNapATha che. spaSTa uccAraNapUrvaka logassa sUtra dvArA bolAya che. A paNa=caturvizatistava paNa, pUrvamAM kahevAyuM cheHlogassa sUtranA varNanamAM kahevAyuM che. vaMdana=vaMdana karavA yogya dharmAcAryane pacIsa AvazyakathI vizuddha, batrIsa doSathI rahita namaskAra karavAnI kriyA, te paNa=vaMdana paNa, vaMdana sUtranA varNanamAM kahevAyuM ja che. pratikramaNa=pratikramaNa zabdamAM, 'prati' e upasarga pratIpa athavA pratikUlya arthamAM che. krama dhAtu pAdavikSepamAM che. (dA.pA. 385) prati' upasargapUrvaka AnuM=krama' dhAtunuM, bhAvamAM 'lyuTu' aMtavALAnuM pratIpaMkramaNa=pAchA page javuM, e prakArano artha che. tenAthI zuM prApta thAya che? te spaSTa kare che. A artha che - zubhayogothI=zrAvakatA zrAvakAcAra rUpa zubhayogothI, azubhayogAMtaranA krAMtanuM azubhayogAMtaramAM gayelAnuM, zubha ja yogamAM kramaNa thavAthI pratIpaMkramaNa Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-kapa 177 pratikramaNa che=zrAvaka divasa daramiyAna samyaktayukta svIkArAyelAM vratonI maryAdAnI smRtipUrvaka sarva ucita vyavahAra kare tyAre zrAvaka zubhayogamAM varte che. je zubhayoganA baLathI satata sarvaviratine anukULa baLasaMcaya kare che ane svIkArAyelA samyaktayukta vratamAM ajJAnathI ke pramAdathI skUlanA kare tyAre azubhayogamAM jAya che. te azubhayogathI niMdA-gaI dvArA zubhayogamAM pAchA pharavAnI kriyA te pratikramaNanI kriyA che, jene kahe che - pramAdanA vazathI svasthAnathI je parasthAnamAM gayelo tyAM ja pharI kramaNa svasthAnamAM pharI gamana, pratikramaNa kahevAya che." III athavA pratikUlagamata pratikramaNa che, jene kahe che - lAyopathamikabhAvothI audAvikabhAvone vaza thayelo ane tyAM paNa te ja artha che=audAyikabhAvomAMthI kSAyopathamikabhAvomAM gamana kare te ja artha. pratikUlagamatathI smaraNa karAyelo che. arthAt jitavacanAnusAra samyaktanA pariNAmathI yukta zrAvaka potAnA vratanI maryAdAthI gRhastha jIvana jIve che tyAre saMsAranA raudra svarUpanA jJAnapUrvaka sarvaviratinI zaktino saMcaya thAya te prakAre sarva ucita kAyika, vAcika, mAnasika AcaraNa kare che tyAre tenA lAyopathamika bhAvanA pariNAmarUpa dezaviratinuM pAlana sarvaviratine anukULa pravarte che. ane jyAre manathI, vacanathI ke kAyAthI upayoganI skUlanA thavAne kAraNe vratathI pratikUla odAyikabhAvamAM varte che tyAre te vrata malita thAya che ane audAyikabhAvane pAmela zrAvaka, audAyikabhAvanuM smaraNa karIne dAyikabhAvathI pratikULa evA kSAyopathamikabhAvamAM pharI Ave che evI aMtaraMga kriyA ane tene upaSTabhaka bAghakriyA pratikramaNa kahevAya che. , athavA prati pratikramaNa pratikramaNa che=samukha sanmukha gamata pratikramaNa che ane kahevAyuM che. athavA mokSanA phalane denArA zubhayogomAM prati prati vartana=sammukha-sanmukha gamana niHzalyavALA yatinuM je che te pratikramaNa jANavuM." arthAt muni pratikSaNa apramAdathI zubhayogomAM yatna kare che te mokSanA lakSyanI sanmukha gamananI kriyA hovAthI pratikramaNa che je pApanA akaraNa svarUpa che. ane te utsargathI pratikramaNa che. ane te=pratikramaNa, atIta-anAgata ane vartamAnakALanA traNa viSayavALuM che. nanu'thI zaMkA kare che. atIta viSayavALuM ja pratikramaNa che. je kAraNathI kahevAyuM che. "atItanuM pratikramaNa karuM chuM. vartamAnanuM saMvaraNa karuM chuM, anAgatanuM paccakakhANa karuM chuM." te kAraNathI kevI rIte trikAla viSayatA thAya ?=pratikramaNanI trikAla viSayatA thAya nahi. arthAt atIta viSayatA ja thAya, pratikramaNanI trikAla viSayatA thAya nahi, teno uttara Ape che. ahIMzarUAvazyakamAM kahevAtA pratikramaNamAM, pratikramaNa zabda azubhayoga nivRtti mAtra arthavALo che. mithyAtvanuM pratikramaNa karuM chuM te pramANe ja asaMyamanuM pratikramaNa karuM chuM. kaSAyonuM pratikramaNa karuM chuM ane aprazastayogonuM pratikramaNa karuM chuM." (Avazyakaniryukti-1264) ane tethI niMdA dvArA azubhayogonI nivRtti rUpa atIta viSayavALuM pratikramaNa che. saMvara dvArA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-65 pratyupanna viSayavALuM che ane pratyAkhyAna dvArA anAgata viSayavALuM che. ethI koI doSa nathI='aIaM niMdAmi'mAM atItanuM pratikramaNa kahyuM ane SaTAvazyakamAM azubhayoganI nivRtti mAtra karanAra pratikramaNa zabda che ema kahyuM tethI traNakAlanA viSayavALuM pratikramaNa svIkAravAmAM koI doSa nathI. A rIte=pUrvamAM kahyuM ke azubhayoganI nivRtti mAtrarUpa pratikramaNa che e rIte, trikAla viSayavALuM prati pagale pAchA pharavArUpa pratikramaNa che e siddha thayuM. ane A=prati pagale pAchA pharavuM e vyutpatti mAtra che=pratikramaNa zabdanI vyutpatti mAtra artha che ane rUDhi kyAreka Avazyaka vizeSamAM che=SaAvazyakamAMthI pratikramaNa AvazyakamAM che ane kyAreka Avazyaka kriyAmAM che=pratikramaNa zabdano artha cha AvazyakanI kriyA che e pramANe kahevAyuM che. ane A rIte=cha AvazyakarUpa pratikramaNanI kriyA che e rIte, AgaLamAM kahevAze e pratikramaNa vidhi ghaTe che. 178 ane te pratikramaNa 1. daivasika, 2. rAtrika, 3. pAkSika, 4. cAturmAsika, 5. sAMvatsarikanA bhedathI pAMca prakAranuM che. tyAM=pAMca prakAranA pratikramaNamAM, divasanA aMtamAM daivasika pratikramaNa che. vaLI Ato kAla-daivasika pratikramaNano kAla, utsargathI A pramANe kahevAyo che=gAthAmAM batAve che e pramANe kahevAyo che. "ardha DUbeluM biMba hote chate=sAMjanA sUryAsta vakhate ardha DUbela sUrya hote chate, gItArtho sUtra bhaNe che. e prakAranA vacananA pramANathI daivasika Avazyakano=sAMjanA daivasika-pratikramaNano kAla che." / / 1 / / (yatidinacaryA324) rAtrinA aMte rAtrika kahevAya=rAI pratikramaNa kahevAya. ane teno=rAtrika pratikramaNano, A pramANe kAla che=utsargathI A pramANe kAla che. "AvazyakanA samayamAM AcAryo nidrA mudrAno tyAga kare che ane tene kare che=pratikramaNane, kare che. je pramANe dasa paDilehaNa pachI=dasa vastranI paDilehaNA pachI, sUrya Uge=sUryano udaya thAya." / / 1 / / vaLI, apavAdathI daivasika=daivasika pratikramaNa, divasanA trIjA praharathI pachI ardharAtri sudhI thAya che. vaLI yogazAstranI vRttimAM "madhyAhnathI mAMDI ardharAtri sudhI" e pramANe kahevAyuM che. rAtrika pratikramaNa ardharAtrithI mAMDIne madhyAhna sudhI kahevAyuM che. vaLI kahevAyuM che. "AvazyakanI cUlikAmAM rAI pratikramaNa yAvat ugvADaporisI sudhI thAya che ane vyavahAranA abhiprAyathI=vyavahAra sUtranA abhiprAyathI tenA pachI=ugvADaporisI pachI, yAvat purimuDha sudhI thAya che." / / 1|| vaLI pAkSikAditraya pakSanA aMte thAya che. tyAM paNa=pAkSikAdi traNamAM paNa, pAkSika pratikramaNa caturdazImAM ja thAya che. vaLI jo pUnamamAM ke amAsamAM thAya to caudazamAM ane pAkSikamAM upavAsanuM uktapaNuM hovAthI pAkSika paNa chaTThathI thAya ane te rIte=pAkSika pratikramaNa chaTThathI thAya tema svIkAravAmAM Ave te rIte, 'aThThama, chaTha, cothabhakta=upavAsa, kramasara saMvaccharI pratikramaNamAM, comAsI pratikramaNamAM ane pakkhI-pratikramaNamAM che.' e prakAranA Agamano virodha thAya. ane jyAM Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-65 179 caudaza grahaNa karI che tyAM pAkSika nathI ane jyAM pAkSika che tyAM caudaza nathI te A pramANe - "AThama ane caudazamAM upavAsa karavo joIe. e pramANe 'pAkSikacUrNi'mAM che. ane sAgaracaMdra ane kamalAmelAe paNa svAmI pAse=temanAtha bhagavAna pAse, dharma sAMbhaLIne gRhIta aNuvratavALA zrAvako thayA. tyArapachI sAgaracaMdra AThama ane caudazamAM zUnyagharomAM, smazAnamAM eka rAtri pratimAmAM rahe che." "te AThama ane caudazanA upavAsa kare che. 'AThame ane caudaze' arihaMtone ane sAdhuone vaMdana karavuM joIe." e pramANe AvazyakacUrNimAM che. ane "bala, vIrya, puruSakAra parAkrama hote chate AThama, caudaza, jJAnapaMcamI, paryuSaNa ane comAsImAM caturthabhakta=upavAsa, chaTha, aTThama na kare to prAyazcitta che." e pramANe mahAnizItha adhyayana-1mAM che. e pramANe pAkSika kRtyathI upalakSita caudaza zabda pratipAdaka akSaro che. mATe pAkSika pratikramaNa caudazamAM ja thAya, pUnamamAM nahi e prakArano abhiprAya che. ane AThama, pakSa=pakkhI, caumAsa=caumAsI, varisa=saMvaccharImAM kramasara upavAsa, chaTha, aTThama karavo joIe. ane e pramANe vyavahArabhASyanA chaTThA udezAmAM che. pakSanuM aSTamI ane mAsanuM pakkhI jANavuM. ityAdi vyAkhyAomAM, vRttimAM ane cUrNimAM=pUrvamAM varNana karyuM e sarva vyAkhyAomAM, vRttimAM ane cUrNimAM pAkSika zabdathI caudaza ja vyAkhyAna karAya che. tethI caudaza ane pAkSikanuM aikya che e pramANe nizcaya thAya che. anyathA vaLI=caudaza ane pAkSikano bheda karI kathana karavAmAM Ave to koIka sthAnamAM baMnenuM paNa grahaNa thAya ja=caudaza ane pAkSika e baMnenuM svataMtra grahaNa thAya ja, paraMtu svataMtra grahaNa nathI mATe caudaza ja pAkSika pratikramaNano divasa che. vaLI pUrvamAM caumAsI ke saMvaccharI pratikramaNa pUrNimA ane paMcamImAM karAtAM hovA chatAM paNa=kAlikAcAryanA prasaMga pUrve caumAsI pratikramaNa pUname thatuM hatuM ane saMvaccharI pratikramaNa pAMcame thatuM hatuM topaNa kAlikAcAryanI AcaraNAthI caudaza ane caturthImAM=caumAsI pratikramaNa caudazamAM ane saMvaccharI pratikramaNa cothamAM karAya che. ane A=caumAsI pratikramaNa caudazamAM ane saMvaccharI pratikramaNa cothamAM karAya che e, prAmANika che; kema ke sarvasaMmatapaNuM che=kAlikAcArya pachInA badhA AcAryoe svIkAreluM che ane kalpabhASyamAM kahevAyeluM che. "azaThathI koInA vaDe kyAMya je asAvagha samAcIrNa che=AcarAyeluM che, anya vaDe nivAraNa karAyeluM nathI e Acarita bahujanane saMmatta che." / / 1 / / 'kRti' zabda kalpabhASyanA uddharaNanI samApti arthe che. ane dhruva-adhruvanA bhedathI be prakAranuM pratikramaNa che, tyAM=dhruva-adhruvanA bhedathI be prakAranA pratikramaNamAM, bharatakSetra, airAvata kSetramAM prathama ane carama tIrthaMkaranAM tIrthomAM dhruva pratikramaNa che. arthAt aparAdha thAya ke na thAya ?=koI zrAvaka sAdhu divasa daramiyAna niraticAra paMcAcAranuM pAlana kare to aparAdha na thAya. ane koI aticAra lAge to aparAdha thAya paraMtu ubhayakAla Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-6pa pratikramaNa karavuM joIe. madhyama tIrthaMkaronA tIrthomAM ane mahAvidehomAM adhuva pratikramaNa che=aticArarUpa kAraNa thaye chate pratikramaNa che, jene kahe che - prathama ane caramajinano sapratikramaNa dharma che-pratikramaNa sahita dezavirati ke sarvaviratino dharma che. madhyama jinono dharma, kAraNa thaye chate aticAra thaye chate, pratikramaNa che." (kalpa paMcA. 32) ane pratikramaNa vidhi A pramANe pratikramaNahetu garbha AdimAM kahevAI che. "sAdhu vaDe zrAvaka vaDe paNa anuyogadvAragata tadapitakaraNa' e prakAranA padanA karaNo tatsAdhakatama deha, rajoharaNa, mukhavastrikA Adi te ja AvazyakamAM yathocita vyApAraniyoga dvArA arpita che=niyojana karAyelAM che. jenA vaDe te taatikaraNa che=samyapha yathAvasthAnatyasta upakaraNavALo sAdhu ke zrAvaka che." e prakArano artha vRttimAM che=sAdhue ke zrAvake pratikramaNa karatI vakhate pratikramaNanA aMgabhUta deha, rajoharaNa-mukhavastrikAdi sarva upakaraNo je prakAre pratikramaNanI kriyAmAM vyApata karavAnI bhagavAnanI anujJA che te pramANe vyApAravALA kare che te sAdhu ke zrAvaka pratikramaNane anukULa arpita karaNavALA che ane jeo pratikramaNanI kriyAkALamAM te te anuSThAnamAM deha-rajoharaNAdi upakaraNone je pramANe zAstramAM kahyuM che te pramANe pravartAvatA nathI teo pratikramaNane anukULa 'arpita karaNavALA nathI te prakArano artha che. je sAdhu ke zrAvaka muhapattinuM paDilehaNa karyA vagara vaMdana Ape che. tene to tenAthI muhapattinuM paDilehaNa karyA vagara vaMdananI kriyA karavAthI guru, prAyazcitta Ave che e pramANe vyavahAra sUtra che. "pauSadhazALAmAM sthApanAcAryane sthApIne muhapattinuM pramArjana karIne tyArapachI sIda siha nAmano zrAvaka, pauSadha grahaNa kare che e pramANe vyavahAracUlikAmAM che. "prAvaraNane mUkIne=uparanA khesane mUkIne, khullA dehathI muhapattine grahaNa karIne vastra-kAyAnI vizuddhithI pauSadhAdi kare." ane e pramANe vyavahAracUNi che. e vagere graMthanA prAmANyathI pUrvamAM batAvelA graMthanA prAmANyathI, mukhavastrikA, rajoharaNAdi yukta evA zrAvake dvisaMdhya savAra-sAMja, pramAjitAdi sthAnamAM ane sAkSIka sahita anuSThAna atyaMta dRDha thAya che.ethI gusANIka pratikramaNa karavuM joIe ema avaya che ane tenA abhAvamAM gurunA abhAvamAM, namaskArapUrvaka sthApatAcArya sthApIne paMcAcAranI vizuddhi mATe pratikramaNa karavuM joIe. ja TIkAmAM 'nAtu tamADapi' eTalo pATha adhika bhAse che ethI tene choDIne artha karela che. ahIM koIka kahe che - "garanA virahamAM, guranA upadarzana mATe sthApanA che. jema jinanA virahamAM jinabiMbanI sevA ane AmaMtraNa saphala che." II1II ItyAdi vizeSa AvazyakatA vacananA pramANathI yatinA sAmAyikanA prastAvamAM 'bhadaMta' zabdanI vyAkhyA karatAM bhASyakArazrI vaDe sAdhune AzrayIne sthApanAcAryanuM sthApana kahevAyuM che. zrAvakane Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-6pa AzrayIne nahi. ethI teone zrAvakone, sthApanAno adhikAra kyAMthI hoya ? e prakAre "nanu'thI zaMkA karanAra koIka kahe che, tene graMthakArazrI kahe che - ema na kahevuM. bhadaMta' zabdane kahetA teoe= zrAvakone, sthApanAcAryanuM sthApana yukta ja che. anyathA=jo zrAvakone, sthApanAcAryanuM sthApana yukta ja na hoya to bhadaMta' zabdanuM kathana=sAmAyikasUtramAM bolAtA, bhadaMta zabdanuM kathana vyartha ja thAya ane jo sthApanAcAryanI sthApanA vagara vaMdanAdi anuSThAna karAya che. to vaMdanakaniryuktimAM "AtmapramANathI mita=potAnA dehatA pramANathI mapAyela, cAre dizAmAM guruno avagraha hoya che." e akSaro vaDe gurunA avagrahanuM pramANa kahevAyuM che te kevI rIte ghaTe ? arthAt ghaTe nahi. gurunA abhAvamAM gurugata avagrahanuM pramANa ghaTamAna thAya nahi ja; kema ke gAmanA abhAvamAM tenI sImAnuM avyavasthAna che. tema gurunA abhAvamAM gurunA avagrahanuM avyavasthAna che. ane tyAM ja=vaMdanakaniryuktimAM ja, "cAra zIrSa cAra vakhata zIrSakamata, tiguttaetraNa guptithI gupta, be praveza eka niSkramaNa (guruvaMdana bhASa-19) ItyAdi je bIjuM kahevAyuM che te paNa yukta thAya nahi, je kAraNathI cAra vakhata zIrSakamanapaNuM, vaMdanane ApanAra evA zrAvaka ane tatvatIcchaka=vaMdana lenAra, evA guruno sabhAva hote chate thAya che. vaLI, sAkSAt gurunA abhAvamAM ane sthApanAcAryanA ananyupagamamAM A rIte= vaMdatakaniryuktimAM kahyuM e rIte, be praveza ane eka niSkramaNa paNa durApAta ja thAya=asaMgata ja thAya; kema ke avadhibhUta evA guruno=praveza ane niSkramaNanA avadhibhUta evA guruno athavA sthApanAcAryano abhAva che. ane hadayamAM ja guru che ema na kahevuM; kema ke te pramANe hote chate hadayamAM guru hote chate, praveza-niSkramaNanuM gurunA avagrahamAM praveza ane avagrahathI nirgamananuM aviSayapaNuM che. te kAraNathI pUrvamAM sthApana karyuM ke sthApanAcArya sthApIne pratikramaNa karavuM joIe te kAraNathI, ane "akSamAM, varADamAM=koDIomAM, kASTamAM, putvamAM-pustakamAM, citrakAmamAM sadbhAva-asadbhAva gurunI sthApanA Ivara ane yAvat kathita che." (guruvaMdana bhASa-29). e pramANe vacananA prAmANyathI sAdhuone ane zrAvakone sthApanAcAryanuM sthApana samAna ja che e pramANe vyavasthita che. pUrvamAM kahyuM ke namaskArapUrvaka sthApanAcArya sthApIne paMcAcAranI vizuddhi mATe pratikramaNa karavuM joIe. tyAM zaMkA thaI ke zrAvakane sthApanAcAryanI sthApanAno adhikAra nathI tenuM samAdhAna atyAra sudhI karyuM ane sthApana karyuM ke sAdhune ane zrAvakane sthApanAcAryanuM sthApana samAna ja che. have paMcAcAranI vizuddhi mATe pratikramaNa karavuM joIe ema kahyuM tethI te paMcAcAra zuM che? ane tenI vizuddhi pratikramaNathI kaI rIte thAya te spaSTa kare che. TIkA : paJcAcArAzca jJAnadarzanacAritratapovIryAcArA iti, tatra sAmAyikena cAritrAcArasya zuddhiH kriyate Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-65 1, caturviMzatistavena darzanAcArasya 2, vandanakena jJAnAdyAcArANAM 3, pratikramaNena teSAmaticArApanayanarUpA 4, pratikramaNenAzuddhAnAM tadaticArANAM kAyotsargeNa 5, tapaAcArasya pratyAkhyAnena 6, vIryAcArasyaibhiH sarvairapIti / yatazcatuHzaraNaprakIrNake - "cArittassa visohI, kIrai sAmAieNa kiraihayaM" [gA. 4] ityAdigAthAH prasiddhAH / TIkArya : panthIvArAzya ..... prasiddhA: I ane paMcAcAra jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane vIryAcAra che. tyAM=paMcAcAramAM, sAmAyikathI cAritrAcAranI zuddhi karAya che. caviMzati stavathI darzanAcAranI zuddhi karAya che. vaMdanaka dvArA jJAnAdi AcAronI zuddhi karAya che. pratikramaNa dvArA teonA=paMcAcAranA aticAronI prAptirUpa doSonI, zuddhi karAya che. pratikramaNa dvArA azuddha evA te te aticAronuM pratikramaNa dvArA kaMIka zuddhi thavA chatAM je aticAronI zuddhi thaI nathI te aticAronI kAyotsarga dvArA zuddhi karAya che. tapAcAranI pratyAkhyAnathI zuddhi karAya che. ane vIryAcAranI zuddhi A sarva vaDe paNa=cha Avazyaka vaDe paNa, karAya che-pratikramaNanA cha Avazyaka dvArA vIryAcAranI zuddhi karAya che. je kAraNathI catudazaraNa prakIrNakamAM kahevAyuM che. "cAritranI vizodhi sAmAyikathI karAya che." (gA. 4) ItyAdi gAthA prasiddha che. bhAvArtha : pratikramaNanI kriyA paMcAcAranI zuddhi mATe karAya che ane pAMca AcAro e vItarAgatAne anukULa sarvIryanA pravartanarUpa che. tethI sAdhu ke zrAvaka divasa daramiyAna svazakti anusAra avazya navuM-navuM zruta bhaNe. jinavacana ja sarva kalyANanuM eka kAraNa che. te prakAre sthira buddhi karavArthe tene anurUpa sarva ucita AcAro pALe. zakti anusAra sarvaviratinuM kAraNa bane te rIte dezaviratinuM adhika adhika saMvaraNa kare. arthAt je dezavirartinuM zrAvaka pAlana kare che te sarvaviratinuM kAraNa bane tadarthe sUkSma buddhithI sAdhudharmanA pariNAmane upasthita karIne tenAthI AtmAne vAsita kare. vaLI, sAdhu subhaTanI jema mohanA nAza mATe pratikSaNa yatna kare che ane sarva kAyika ceSTA kaMTaka AkIrNa bhUmimAM gamananI jema kare che tevA susAdhunA svarUpathI cittane vAsita kare ane tevo saMvarabhAva potAne kema zIdhra prApta thAya te prakAre avasara-avasare aMtaraMga yatna kare te dezaviratinuM adhika adhika saMvaraNa che. ane svazakti anusAra bAra prakAranA tapamAM yatna kare. A jJAna-darzana-cAritra-tapanI sarva kriyAo zaktine gopavyA vagara kare te vIryAcArarUpa che. ane A paMcAcAranuM pAlana samyapha karIne zrAvaka pratidina sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che. vaLI, paAvazyakamaya savAra-sAMjanuM pratikramaNa kare che tyAre sAmAyika kare che. tenA dvArA saMsAranA sarvabhAvothI mana-vacana-kAyAne gupta karIne jinavacanathI AtmAne vAsita kare che. jethI potAnAmAM vidyamAna saMvarabhAva vizuddha-vizuddhatara thAya che je cAritrAcAranI vizuddhirUpa che. vaLI, pratikramaNanA kriyAkALamAM jyAre jyAre Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-15 183 logassa sutra bolAya che tyAre tyAre covIza tIrthakaronuM nAma kIrtana karAya che. tenA dvArA vItarAga pratyenA suvizuddha rAganI vRddhi thAya che jenAthI darzanAcAranI zuddhi thAya che. vaLI, pratikramaNanI kriyAmAM jyAre jyAre vAMdaNAnI kriyA Ave che tyAre tyAre nirmaLakoTinA jJAnAdi AcAravALA bhAvAcAryane vaMdana karAya che. tethI potAnAmAM jJAnAdi AcAronI zuddhi thAya che. vaLI pratikramaNanI kriyAmAM je AlocanAnAM sUtro Ave che ane je vaMdittA svarUpa pratikramaNa sUtra Ave che te sarva dvArA pramAdavaza divasa daramiyAna thayelA paMcAcAranA aticAronI zuddhi karAya che. vaLI pratikramaNanI kriyA daramiyAna AlocanA sUtra ane vaMdittArUpa pratikramaNa sUtra bolIne zrAvaka divasa daramiyAna thayelA paMcAcAranA aticAronI zuddhi karavA yatna kare che chatAM upayoganI maMdatAne kAraNe AlocanathI anAlocita ane pratikramaNathI apratikrAMta evA aticAronI kAyotsargathI zuddhi kare che. arthAt dRDha upayogapUrvaka AlocanA karavAthI divasa daramiyAna paMcAcAranA pAlanamAM thayelA aticAro pratye zrAvakane tIvra jugupsA thAya che. jethI te AlocanAthI ja pramAdathI thayelA te aticAronI zuddhi thAya che chatAM AlocanAkALamAM pramAdanI skUlanAne dUra karavAne anukULa daDha vyApAra kyAMka maMda thayo hoya to keTalAka aticAronuM Alocana zabda mAtrathI thAya che. paraMtu te aticArono nAza thAya tevo vizuddha adhyavasAya ullasita thato nathI. tevA aticAro "anAlocita kahevAya che. tenI zuddhi pratikramaNasUtramAM vartatA pravardhamAna upayoga dvArA thAya che chatAM pratikramaNa sUtra bolatI vakhate paNa koIka aticArono nAza te pravardhamAna upayogathI na thaI zake arthAt te upayoga eTalo prakarSavALo na hoya to te aticAronI zuddhi thAya nahi, tethI te aticAro pratikramaNa sUtrathI apratikrAMta kahevAya che. ane tevA apratikrAMta aticAronI zuddhi kAyotsargathI karAya che. je zrAvaka paMcAcAranI maryAdAne yathArtha jANIne pratidivasa zaktine gopavyA vagara paMcAcAra sevatA hoya ane paMcAcAramAM thayelA pramAdakRta aticArane smRtimAM rAkhIne pratikramaNa ane kAyotsarga karatA hoya to te aticAronI zuddhi te pratikramaNanI ane kAyotsarganI kriyAthI avazya thAya che. vaLI, tapAcAranI zuddhi pratyAkhyAna AvazyakathI thAya che. arthAt savAra-sAMjanA pratikramaNamAM je zrAvaka zakti anusAra paccakhkhANa kare che te vakhate tapa pratyenA pravardhamAna rAgapUrvaka grahaNa karAyelA paccakhkhANanuM suvizuddha pAlana karavA yatna kare che. ane sadA bhAvana kare che ke zakti anusAra sevAyelo bAra prakArano tapa nirjarA dvArA mokSanuM kAraNa che mATe te bAra prakAranA tapa pratye pravardhamAna rAgathI yukta sAMjanA ane savAranA pratikramaNamAM zakti anusAra paccakhANa kare che. jenAthI tapAcAranI zuddhi thAya che. vaLI savAra-sAMjanA pratikramaNamAM sAmAyikAdi je cha Avazyaka che te che Avazyako aMtaraMga upayoga ane bahiraMga kriyAthI suvizuddha karavA je zrAvaka yatna kare che tenAthI vIryAcAranI zuddhi thAya che; kema ke zrAvake zakti anusAra jJAna, darzana, cAritra ane tapamAM vIrya pravartAvavuM joIe ane je zrAvaka upayogapUrvaka SaDUAvazyakanI kriyA kare che teonuM sadgIya jJAnAdi cAra AcAra viSayaka apramAdathI pravarte tevI vIryAcAranI zuddhine prApta kare che. TIkA - tatra cAvazyakArambhe caityavandanAdhikAroktAgamavacanaprAmANyAt, Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-65 "jai gamaNAgamaNAI, Aloia niMdiUNa garahittA / hA duTTha'mhehi kayaM, micchAdukkaDamia bhaNittA / / 1 / / taha kAussaggeNaM, tayaNurUvapacchittamaNucarittA Na / jaM Ayahi ciivaMdaNAi NuTThijja uvautto / / 2 / / davvaccaNe pavittiM, karei jaha kAu bajjhataNusuddhiM / bhAvaccaNaM tu kujjA, taha iriAe vimalacitto / / 3 / / " ityAdiyuktezca pUrvamIryApathikI pratikrAmati / TIkArca - tatra ...... pratikSAmati . ane tyAM AvazyakatA AraMbhamAMeSaAvazyakarUpa pratikramaNanA AraMbhamAM, caityavaMdananA adhikAramAM kahevAyelA AgamatA vacananA prAmANyathI ane naphAmaUTITUTI ItyAdi yuktathI pUrvamAM IryApathikInuM pratikramaNa kare che. na maUITImA'... ItyAdi uddharaNano artha A pramANe che. "jo gamanAgamananuM Alocana karIne 'A duSTa mArA vaDe karAyuM' e pramANe niMdA karIne, gaI karIne, micchAmi dukkaDam bolIne ane kAussaggathI tene anurUpa prAyazcittanuM anusaraNa karIne upayukta evo sAdhu ke zrAvaka je kAraNathI AtmAnA hitarUpa caityavaMdanAdi anuSThAna kare. je pramANe zarIranI bAhyazuddhi karIne dravya arthanamAM pravRtti kare che=zrAvaka kare che, te pramANe IryAthI=IryA pratikramaNathI, vimala cittavALo zrAvake bhAva arcana kare che=bhAvastava kare." II1-2-all A rIte jema caityavaMdana pUrve IryApathanuM pratikramaNa karAya che tema zrAvaka paNa pratikramaNa karatA pUrve IryApathanuM pratikramaNa kare che. zloka-ramAM '' zabda che tyAM '' zabda vAkya-alaMkAramAM hovo joIe. bhAvArtha A uddharaNanA zlokothI e prApta thAya ke AvazyakakriyAnA prAraMbhamAM zrAvaka upayogapUrvaka iriyAvahiyA sUtra, tasya uttarI sUtrAdi bolI eka logassano kAussagga karI pragaTa logassa bole che. te AkhI kriyA IryA pratikramaNanI kriyA che. tene ja prastuta zlokomAM batAvavAthuM kahe che - zrAvaka caityavaMdana karatA pUrve traNa guptimAM javA arthe gamanAgamananI kriyAnuM Alocana kare che. ane pUrvamAM je saMsAranI pravRttio karI che te sarva pravRttio duSTa che te prakAre niMdA-ga kare che. ane temAM je potAnI zaktino vyaya thayo che te sarvanuM micchAmi dukkaDam Ape che. jethI pUrvamAM aguptinA pariNAmathI je AraMbha-samAraMbha thayo che tenI nivRtti thAya che ane tyArapachI tassa uttarI-annattha sUtra bolIne te pApanI zuddhi arthe=pUrvamAM karAyelA AraMbha-samAraMbhanA pApanI zuddhi arthe, tene anurUpa eka logassanA kAussagganuM anusaraNa kare che. jethI Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | Gos-15 zuddha thayeluM citta bhagavAnanA guNone abhimukha pariNAmavALuM thAya che. tyArapachI upayukta thaIne AtmAnA hitanuM kAraNa bane te rIte caityavaMdana kare che. caityavaMdana pUrve iriyAvahiyA kema kare che ? te spaSTa karatAM trIjA zlokamAM kahe che - jema zrAvaka bhagavAnanA dravyastava karavAthuM bAhya zarIranI zuddhi kare che ane tyArapachI dravyastavamAM pravarte che tema dhyAna ane mauna patharU5 caityavaMdananI kriyAne anukULa vimalacitta zrAvaka iriyAvahiyAnA pratikramaNathI kare che. ane tyArapachI bhAva arcana kare che. arthAt caityavaMdananAM sUtromAM daDha praNidhAnapUrvaka paramAtmAnA guNothI AtmAne bhAvita karI paramAtmA tulya thavAne anukULa uttamacitta niSpanna karavA yatna kare che. TIs:- . pratikrAmatA ca tAM manasopayogaM dattvA trIn vArAn padanyAsabhUmiH pramArjanIyA, evaM ca tAM pratikramya sAdhuH kRtasAmAyikazca zrAvaka Adau zrIdevaguruvandanaM vidhatte, sarvamapyanuSThAnaM zrIdevaguruvandanavinayabahumAnAdibhaktipUrvakaM saphalaM bhavatIti, Aha ca "viNayAhIA vijjA, diti phalaM iha pare a logaMmi / na phalaMti viNayahINA, sassANi va toahINANi / / 1 / / " "bhattIi jiNavarANaM, khijjatI puvvasaMciA kammA / AyarianamukkAreNa, vijjA maMtA ya sijhaMti / / 2 / / " [pratikramaNa-garbhahetuH 10-11] itihetoH / "paDhamahigAre vaMde, bhAvajiNe 1 bIae u davvajiNe 2 / "... "igaceiaThavaNajiNe, taia 3 cautthaMmi nAmajiNe 4 / / 1 / / " "tihuaNaThavaNajiNe puNa, paMcamae 5 viharamANajiNa chaThe 6 / sattamae suanANaM 7, aTThamae savvasiddhathuI 8 / / 2 / / " "titthAhivavIrathuI, navame 9 dasame a ujjayaMtathuI 10 / aTThAvayAi igadasi 11, sudiTThisurasamaraNA carime 12 / / 3 / / " "namu 1 jeaIa 2 arihaM 3 loga 4 savva 5 pukkha 6 tama 7 siddha 8 jodevA 9 / ujji 10 cattA 11 veyAvacca 12 ahigArapaDhamapayA / / 4 / / " [caitya vaM. bhA. 43-45] iti caityavandanAbhASyagAthoktairvAdazabhiradhikAraiH pUrvoktavidhinA devAn vanditvA caturAdikSamAzramaNaiH zrIgurUna vandate, loke'pi hi rAjJaH pradhAnAdInAM ca bahumAnAdinA svasamIhitakAryasiddhirbhavati atra rAjasthAnIyAH zrItIrthakarAH, pradhAnAdisthAnIyA AcAryAdaya iti, zrAddhastu tadanu 'samastazrAvako vAMdu' iti bhaNati, tataH cAritrAcArAdizuddhiM vidhitsustatsiddhimabhilaSamANazcAritrAcArAdhArAdhakAn Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-6pa samyak praNipatyAtIcArabhArabhArita ivAvanatakAyayaSTi nihitazirAH sakalAticArabIjaM 'savvassavi devasia' ityAdisUtraM bhaNitvA mithyAduSkRtaM datte idaM ca sakalapratikramaNabIjabhUtaM jJeyam, TIkArca - pratikSamatA ..... seya, ane tene=IryApathikI pratikramaNane, pratikramaNa karatA zrAvaka vaDe matathI upayogane ApI=manathI upayukta thaIne, padavyAsanI bhUmi traNa vakhata pramAWvI joIe=pratikramaNa prAraMbha karavAnA pUrve je sthAnamAM UbhA rahIne IriyAvahiyAdi sUtro bolavAnAM che te sthAnamAM koI jIva nathI teno upayoga mUkIne, te bhUminI traNa vakhata pramArjanA karavI joIe. tyArapachI tyAM UbhA rahIne sAdhu ke zrAvake IryA pratikramaNa karavuM joIe ane A rIte pUrvamAM batAvyuM e rIte IryApathikInuM pratikramaNa karI sAdhu ane kRta sAmAyikavALo zrAvaka AdimAM=pratikramaNanA AraMbhamAM, deva-gurune vaMdana kare che. kema vaMdana kare che ? ethI kahe che - sarva paNa anuSThAna deva-gurunA vaMdanavinaya-bahumAna Adi rUpa bhaktipUrvaka saphaLa thAya che ane kahe che. "vinayane AdhIna vidyA A lokamAM ane paralokamAM phaLane Ape che. jema pANI vagara dhAnya lane ApatAM nathI tema vinayahIna vighA phalane ApatI nathI." III jinezvaronI bhaktithI pUrvasaMcita karma kSaya pAme che. AcAryanA namaskArathI vidyA ane maMtro siddha thAya che." ||rA (pratikramaNa garbhahetu-10-11) e hetuthI sarva paNa anuSThAna deva-gurunA vaMdanAdipUrvaka saphaLa thAya che ema parvanA kathananI sAthe saMbaMdha che ane kahe che. "prathama adhikAramAM bhAvajinane vaMdana karAya che-pratikramaNa vakhate cAra thoyothI je caityavaMdana thAya che temAM 'namutthaNaM' sUtra rUpa prathama adhikAramAM bhAvajinane vaMdana karAya che. bIjA adhikAramAM drajitane vaMdana karAya che je aIAsiddhA' ItyAdi vacanathI bhUta-bhAvinA tIrthakarone vaMdana karavA dvArA drajitane vaMdana karAya che. eka caityanA sthApanAjinane trIjA adhikAramAM vaMdana karAya che=arihaMta ceIANaM' Adi sUtra bolIne karAtA eka navakAranA kAussagga dvArA eka caityanA eka sthApanAjinane trIjA adhikAramAM vaMdana karAya che. cothA adhikAramAM nAmajinane vaMdana karAya che=eka caityanI stuti karyA pachI logassa sUtra' dvArA cothA adhikAramAM nAmajinane namaskAra karAya che." II1TI. A rIte cAra adhikAra dvArA kramasara bhAvajilane, dravyajitane, sthApanAjika ane sAmajinane vaMdana karAya che. tyArapachI "vaLI traNa bhuvananA sthApanAjinane pAMcamA adhikAramAM vaMdana karAya che= logassa sUtra' bolyA pachI 'savvaloe arihaMta ceIANaM' Adi sUtra bolIne navakAranA kAussagnapUrvaka je bIjI stuti bolAya che tenAthI traNa bhuvananA sthApanAjinane vaMdana karAya che. chaThA adhikAramAM viharamAna jinane vaMdana karAya che=puSpara-vara-dIvaDhe sUtranI prathama gAthA dvArA aDhI dvIpamAM vartatA viharamAna jinane vaMdana karAya che. sAtamA adhikAramAM zrutajJAnane vaMdana karAya Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-65 187 che=prathama gAthA pachInA zeSa pukharavara-dIvaDhe sUtra ane 'suasse bhagavao' Adi sUtro bolIne eka navakAranA kAussagnapUrvaka zrutajJAnanI stuti bolIne zrutajJAnane vaMdana karAya che. AThamA adhikAramAM sarva siddhonI stuti karAya che=siddhANaM-buddhANaM' sUtranI prathama gAthAthI sarva siddhonI stuti AThamAM adhikAramAM karAya che." iArA "navamA adhikAramAM tIrthanA adhipati vIra bhagavAnanI stuti karAya che= siddhANaM-buddhANaM'nI bIjI ane trIjI gAthA dvArA vIra bhagavAnanI stuti navamA adhikAramAM karAya che. dasamA adhikAramAM ujjayaMta parvata para rahelA temanAtha bhagavAnanI stuti karAya che= siddhANaM-buddhANaM' sUtranI cothI gAthA dvArA ujjayaMta parvata para rahelA emanAtha bhagavAnanI stuti dasamA adhikAramAM karAya che. agiyAramA adhikAramAM aSTApada para rahelA covIza tIrthakaronI stuti karAya che='siddhANaM-buddhANaM' sUtranI chellI gAthA dvArA aSTApada para rahelA 24 tIrthakaronI stuti karAya che. carama evA bAramA adhikAramAM samyagdaSTi devatAonuM smaraNa karAya che." li3il. 1. namunamutthaNa, 2. je aIe=je aIA siddha 3. arihaM arihaMta ceIANaM, 4. loga=logassa, 5. sabba=savvaloe arihaMta ceIANaM... 6. pukhapukharavara dIvaDhe, 7. tamatamatimira, 8. siddha=siddhANaMbuddhANaM, 9. jo devA=jo devANa vi devo, 10. ujji='ujjita sela sihare', 11. cattA cattATi aTha dasa doya, 12. vaiyAvacca=veyAvacca garANa adhikAranAM prathama pado che=bAra adhikAranAM kramasara prathama pado che." (caityavaMdana bhAga-43-45). e pramANe caityavaMdana bhASyanI gAthAmAM kahevAyelA bAra adhikArothI pUrvokta vidhi dvArA devone vaMdana karIne cAra Adi khamAsamaNAM vaDe zrI gurune vaMdana kare che='bhagavAna' Adi cAra pado dvArA gurune vaMdana kare che. di=je kAraNathI, lokamAM paNa rAjAnA ane pradhAna AdinA bahumAnAdithI svasamIhita kAryanI siddhi thAya che. ahIMcaityavaMdananI kriyAmAM, rAjA sthAnIya tIrthakaro che. pradhAnAdi sthAnIya AcArya Adi che. tethI prathama tIrthakarIne vaMdana karIne tyArapachI guruone vaMdana karAya che. vaLI zrAvaka tyArapachI 'sarva zrAvakone vAMduM chuM e pramANe bole che. tyArapachI cAritrAcAra AdinI zuddhi karavAnI icchAvALo tenI siddhinI abhilASA karato=cAritrAcAranI zuddhinI siddhinI abhilASA karato, cAritrAcArAdinA ArAdhakone samyapha praNipAta karIe=caityavaMdana, guruvaMdana ane zrAvakone vaMdana karavA dvArA cAritrAcArAdinA ArAdhakone samyapha vaMdana karIne, aticAranA bhArathI bhArita thayelAnI jema namelI kAyAvALo bhUmi para sthApana karelA mastakavALo sakala aticAranA bIja "sabasavi devasie' ityAdi sUtra bolIne mithyAdukta Ape che. ane A= sabasavi devasi' sUtra sakala pratikramaNanA bIjarUpa jANavuM. bhAvArtha : pratikramaNanI kriyA pApanI zuddhinI kriyArUpa che. ane "sabbasavi' sUtra dvArA sarkala pApanI zuddhi saMkSepathI karAya che. tethI AgaLamAM je pratikramaNa karAze tenA bIjarUpa A sUtra che. ane je zrAvaka daDha praNidhAnapUrvaka arihaMtone namaskAra karIne ane guruone namaskAra karIne, temanA guNothI raMjita cittavALA thayA che ane pApanI zuddhinA arthI che tethI ja pApanI zuddhi arthe namelI kAyApUrvaka 'sabasavi' sUtra bole che. tyAre te Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | -15 sUtranAM pado dvArA mana-vacana-kAyAthI thayelA sarva aticAro pratye tIvra jugupsA thAya te rIte upayukta thaIne bole to tatkSaNa ja divasa daramiyAna thayelAM sarva pApono nAza thAya che. ane pariNAmano prakarSa thAya to ghaNA bhavanAM saMcita karAyelAM pApo tatkSaNa ja nAza pAme che; kema ke mana-vacana-kAyAthI karAyelAM sarva duSkRtyo pratye thayelI tIvra jugupsAthI, mana-vacana-kAyAnA traNa yogo dvArA bhUtakALamAM karAyelA sarva pApothI viruddha niSpApa adhyavasAyane abhimukha sadvarya ullasita thAya che. jethI sarva pApo tatkSaNa nAza pAme che. mATe karmanAzanA arthIe sUtranA padepadamAM upayukta thaIne te sUtrathI vAcya arthane sparze te prakAre upayogapUrvaka sUtra bolavA yatna karavo joIe. pUrvamAM kahyuM ke "sabyasavi devasie' sUtra sakala pratikramaNanA bIjarUpa che. tema svIkAravA mATe hetu 5 cha. TIs: anyatrApi ca granthAdau Adau bIjasya darzanAt tata utthAya jJAnAdiSu cAritraM gariSTham, tasya mukteranantarakAraNatvAt, jJAnAdestu paramparAkAraNatvAt, tathAhi-sarvAtmanA cAritraM hi zailezyavasthAyAmeva, tadanantaraM cAvazyaM muktiH, jJAnaM tu sarvAtmanA kSINamohAnantaram, na ca tadanantaramavazyaM muktiH, jaghanyato'pyantarAle pratyekamAntarmuhUrtikaguNasthAnakadvayabhAvAt, tathA"jamhA daMsaNanANA, saMpuNNaphalaM na diti patteyaM / cArittajuyA diti a, visissae teNa cArittaM / / 1 / / " tathA"sammattaM acarittassa, hujja bhayaNAi niamaso Natthi / / jo puNa carittajutto, tassa u niameNa saMmattaM / / 2 / / " [Ava. ni. 1179, 1174] tathA"gotravRddhairnaro naiva, sadguNo'pi praNamyate / alaGkRtanRpazrIstu, vandyate natamaulibhiH / / 3 / / " "evaM na kevalajJAnI, gRhastho namyate janaiH / gRhItacArucAritraH, zanairapi sa pUjyate / / 2 / / " "ato dizanti cAritraM, kevalajJAnato'dhikam / tasmin labdhe'pi tallabdhuM, tena dhAvanti dhIdhanAH / / 3 / / " iti hetorAdau cAritrAcAravizuddhyarthaM 'karemi bhaMte sAmAiaM' ityAdisUtratrayaM paThitvA dravyato Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-pa vapuSA bhAvatazca zuddhapariNAmenocchritocchritaM vakSyamANalakSaNaM kAyotsargaM kuryAt, kAyotsarge ca sAdhuH prAtastyapratilekhanAyAH prabhRti divasAticArAMzcintayati, yataH"pAbhAiapaDikkamaNANaMtaramuhaputtipamuhakajjesu / jAva imo ussaggo, aiAre tAva ciMtejjA / / 1 / / " [yatidinacaryA 330] iti / manasA saMpradhArayecca sayaNAsaNetyAdigAthAcintanataH, zrAddhastu 'nANaMmi daMsaNaMmItyAdigAthASTakacintanataH / TIkArya :anyatrApa .... vittanata' . ane anyatra paNa graMthAdimAM AdimAM bIjanuM darzana che. arthAt ghaNA graMthomAM graMthanA prAraMbhamAM je kathana karavAnuM hoya tenuM saMkSepa kathana prathama karAya che. jema tattvArtha sUtramAM graMthanA prathama sUtra "samyagdarzana-jJAna-cAritra mokSamArga che. ema kahyuM te AkhA tattvArtha graMthanuM bIjabhUta che. tema sakala pratikramaNanI kriyAnuM bIja "sabasavi' sUtra che. tyArapachI bIja dvArA pratikramaNa sUtrano prAraMbha karyA pachI UThIne jJAnAdimAM cAritra gariSTha che mATe cAritrazuddhino kAussagna prathama karAya che ema avAya che. kema cAritra gariSTha che ? ethI kahe che - tenuM=cAritranuM, muktinuM ananya kAraNapaNuM che. vaLI jJAnAdinuM paraMparAkAraNapaNuM che. te A pramANe. saMpUrNa cAritra zaileSI avasthAmAM ja che ane tyArapachI avazya mukti che. vaLI saMpUrNa jJAna kSINamoha anaMtara che=kevalajJAna vakhate che ane tyArapachI avazya mukti nathI; kema ke jaghanyathI paNa aMtarAlamAM pratyeka aMtarmuhUtika guNasthAnaka beno sadbhAva che-teramA ane cauda guNasthAnakano sadbhAva che. ane je pramANe darzana-jJAna pratyeka saMpUrNa phala detA nathI. ane cAritra yukta Ape che-cAritrayukta darzana-jJAna phala Ape che, te kAraNathI cAritra vizeSita che." 1TI. ane "acAritrIne samyakta bhajanAthI thAya che. niyamathI nathI. je vaLI cAritrayukta che tene niyamathI samyakta che." parA (Avazyakaniryukti-1179, 1174) mATe jJAnAdi traNamAM cAritra gariSTha che ema atraya che. ane "gotravRddho vaDe sadgaNavALo paNa manuSya praNAma karAto nathI ja. vaLI namelA mukuTo vaDe alaMkRta rAjAnI lakSmIvALo vaMdana karAya che." iial "e pramANe kevalajJAnI gRhastha loko vaDe namana karAtA nathI. grahaNa karAyelA suMdara cAritravALA te=kevalajJAnI, iMdro vaDe paNa pUjAya che." rA. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dharmasaMgraha bhAga-5dvitIya adhikAra | zloka-65 AthI cAritra kevalajJAnathI adhika kahevAyuM che. te kAraNathI te prApta thaye chate kevalajJAna prApta thaye chate, tene prApta karavA mATe cAritrane prApta karavA mATe buddhijano doDe che." mail e hetuthI jJAnAdimAM cAritra gariSTha che ema pUrvamAM yuktithI ane zAstravacanathI sthApita karyuM e hetuthI, AdimAM=pratikramaNanA bIja "sabasavi sUtrathI pratikramaNanuM sthApana karyA pachI AdimAM, cAritrAcAranI vizuddhi mATe karemi bhaMte sAmAI ityAdisUtra traya bolIne dravyathI zarIra vaDe ane bhAvathI zuddha pariNAma vaDe 'ucchita-ucchita vasthamANa lakSaNa kAyotsargane kare. arthAtu pratikramaNa karanAra zrAvaka cAritranI zuddhi arthe prathama karemi bhaMte' sUtra bole che. jenA baLathI svIkArelA sAmAyikano pariNAma atyaMta sthira thAya che ane sAmAyikanA pariNAma dvArA ja karAyelI kriyA pApanI zuddhinuM kAraNa bane che ane sAmAyikanA pariNAmathI rahita sUtronuM sarva Alocana niSphaLa jAya che. tethI vivekI zrAvake "karemi bhaMte' sUtra dvArA niSpAdita sAmAyikanA pariNAmane sthira karIne bolAtA sUtranA arthamAM daDha upayoga dvArA sAmAyikanA pariNAmane ullasita karavo joIe. tyArapachI "icchAmi ThAmi' Adi AlocanA sUtra dvArA saMkSepathI aticAronuM Alocana karAya che. tyArapachI annattha Adi sUtra dvArA AgArapUrvaka kAyotsarga karavAnuM praNidhAna karAya che. te vakhate zrAvaka dravyathI zarIra dvArA UbhA thaIne karemi bhaMte' Adi sUtra bole che. jenA baLathI aMtaraMgabhAvathI zuddha pariNAma ullasita thAya che. tethI zuddha pariNAmane ullasita karavAnA upayogapUrvaka zrAvaka UbhA-UbhA ja AgaLamAM kahevAya che e lakSaNavALo kAussagna kare che. ane sAdhu kAyotsargamAM savAranI pratilekhanA AdithI mAMDIne divasanA aticAronuM ciMtana kare che savAranuM pratikramaNa karyA pachI je paDilehaNanI vidhi kahI tyArathI mAMDIne divasa daramiyAna thayelA paMcAcAranA pAlanamAM skUlanAca aticAronuM ciMtavana kare che. je kAraNathI kahyuM che - prabhAtika pratikramaNa anaMtara muhapatti pramukha kAryonA viSayamAM=savAranuM pratikramaNa karyA pachI muhapattinuM paDilehaNa karyuM tyArathI mAMDIne vartamAnanA kAyotsarganA prAraMbhanA kALa sudhI je je kRtyo karyA che te sarva kRtyanA viSayamAM, thayelA aticArone tyAM sudhI citana kare jyAM sudhI A kAyotsarga che." (yatidinacaryA-330) ane manathI 'sayaNAsaNe' ityAdi gAthAnA citavatathI saMpradhAraNa kare= sayaNAsaNe gAthAnA ciMtavanathI zayana-Asana Adi viSayaka je pramAdajavya khUlatAo thaI hoya te sarvane manathI smRtimAM lAve. vaLI, zrAvaka nAraMmi daMsaNUmi' ItyAdi gAthASTakanuM ciMtavana kare. bhAvArtha : zrAvaka "nANaMmi daMsaNUmi' ityAdi gAthASTakanA ciMtavanathI divasa daramiyAna paMcAcAranA pAlanamAM thayelA aticAronuM ciMtavana kare che. AthI ja prastuta kAussagga aniyata kAlamAnavALo che. anya kAussagganI jema niyata zvAsocchavAsa pramANavALo nathI. mATe AgaLamAM kahevAya che e nAraMminI ATha gAthA bolIne zrAvake potAnI zaktine gopavyA vagara apramAdathI divasa daramiyAna pAMca AcAro pote Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | oka-kapa 191 sevyA hoya to vicAre ke leza paNa pramAda vagara paMcAcAranuM meM zuddha pAlana karyuM che ane zakti hovA chatAM pramAdane vaza je je AcAro sevavAmAM upekSA karI hoya jenA kAraNe sarvaviratine anukULa zaktinA saMcayamAM khUlanAo thaI hoya athavA te te AcArone sevatI vakhate paNa mana-vacana-kAyAnI yathAtathA pravRtti karI hoya te sarva aticArone smRtimAM lAvIne pharI paMcAcAranuM pAlana pramAda vagara thAya jethI sarvaviratine anukULa potAnI dezaviratinuM pAlana bane tevA suvizuddha pariNAmapUrvaka te aticArone smRtimAM rAkhe. jethI AgaLamAM AlocanAkALamAM tenI zuddhi sukhapUrvaka thaI zake. sAmAnyathI zrAvako aticAranA AlocanakALamAM te prakAranI kuzaLatA arthe koI prayatna karatA nathI tethI aticAronuM Alocana kaI rIte karavuM temAM koI kuzaLatAnI prApti thatI nathI. paraMtu jema zrAvako vepAranA kSetramAM nipuNatApUrvakanA abhyAsanA baLathI potAnA kSetramAM kuzaLa bane che tema te zrAvako paMcAcAranA pAlana mATe zrAvakajIvanamAM kevA prakAranA aticAro saMbhavI zake ane kevA prakAranA paMcAcAranA pAlanathI sarvaviratine anukULa baLasaMcaya thAya che teno samyaku UhApoha kare ane pratidina kaI rIte paMcAcAranuM sevana karavAthI bhAvathI sarvaviratinA pariNAmane anukULa vIrya saMcaya thAya tene jANavA mATe yatna kare temaja punaH punaH tenA paramArthane jANI sthira karavA yatna kare to divasa daramiyAna potAnA paMcAcAranA pAlanamAM kyA prakAranI skUlanAothI pote sarvaviratine anukULa dhanasaMcayarUpa aMtaraMga saMpattine prApta karI zakatA nathI teno mArgAnusArI bodha thAya che. tethI divasa daramiyAna paMcAcAranA pAlanamAM thayelI skUlanAo smRtimAM rahe che, chatAM prastuta ATha gAthAnA smaraNa dvArA pharI paMcAcAranuM smaraNa thavAthI alpakALamAM sukhapUrvaka te aticArone paNa zrAvaka smRtimAM lAvI zake che. jema abhyAsasAdhyabhAvo abhyAsathI ja pragaTe che arthAt citrakalA Adi abhyAsika bhAvo abhyAsathI ja pragaTe che tema mokSanA arthI zrAvaka subhaTanI jema mohanI sAme laDanAra kaMTaka AkIrNa bhUmimAM gamana karanArA susAdhunuM smaraNa karIne temanA jevA nirmala cittanA arthI thaIne tenuM nirmalacitta potAne pragaTa thAya te rIte paMcAcAra sevuM e prakAranA praNidhAnapUrvaka jo zakti anusAra paMcAcAra sevatA hoya to avazya potAnA svIkArAyelA vratanA pAlanamAM sadA bhAvasAdhunA cittanuM pratisaMdhAna hovAthI sarvaviratinI prAptinuM kAraNa bane te rIte paMcAcAranA sevanano abhyAsa karI zake che. ane te sevanamAM thayela skUlanA paNa prAyaH tatkAla ja smRtimAM rahe che ane saMdhyAkALe pratikramaNa vakhate paMcAcAranuM smaraNa prastuta gAthAothI thavAthI te gAthAo bolyA pachI alpakALamAM ja zrAvaka sukhapUrvaka divasamAM thayelA aticAronuM smaraNa karI zake che. phakta te prakArano abhyAsa bahulatAe pramAdI jIvo karatA nathI. tethI ja prastuta ATha gAthAnA smaraNa dvArA zenuM smaraNa karavuM ? tenuM koI pratisaMdhAna karatA nathI mATe kalyANanA arthI jIvoe roSakALamAM te prakAranI kuzaLatA prApta karavI joIe jethI pote paMcAcAranA pAlanamAM samyak yatna karI zake. ane sAdhue paNa "sayaNAsaNe' gAthA dvArA niraticAra cAritrane anukULa zakti saMcaya thAya e rIte saMyamajIvanamAM thayelI skUlanAonuM smaraNa karavuM joIe. jethI pratidina pratikramaNanA baLathI aticAronI zuddhi karIne saMyamajIvananI vizuddhi uttarottara vRddhi pAme. anyathA mugdhabuddhithI karAyeluM pratikramaNa teTalA ja phaLamAM vizrAMta thAya che, viziSTa phaLanI prAptinuM kAraNa banatuM nathI. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra / bloka-65 TI :tAzcemAH"nANaMmi daMsaNaMmi ya, caraNami tavaMmi tahaya viriyaMmi / AyaraNaM AyAro, iya eso paMcahA bhaNio / / 1 / / " "kAle viNae bahumANe, uvahANe taha aniNhavaNe / vaMjaNaatthatadubhae, aTThaviho nANamAyAro / / 2 / / " "nissaMkiya nikkaMkhiya, nivvitigicchA amUDhadiTThI ya / uvavUha thirIkaraNe, vacchalla pabhAvaNe aTTha / / 3 / / " "paNihANajogajutto, paMcahiM samiIhiM tIhiM guttIhiM / esa carittAyAro, aTThaviho hoi nAyavyo / / 4 / / " "bArasavihaMmivi tave, sabjiMtarabAhire kusaladiDhe / agilAI aNAjIvI, nAyavvo so tavAyAro / / 5 / / " "aNasaNamUNoariyA, vittIsaMkhevaNaM rasaccAo / kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi / / 6 / / " "pAyacchittaM viNao, veyAvaccaM taheva sajjhAo / jhANaM ussaggovi a, abhiMtarao tavo hoi / / 7 / / " "aNigRhiyabalavirio, parakkamai jo jahuttamAutto / juMjai a jahAthAma, nAyavvo vIriyAyAro / / 8 / / " [daza vai. ni. 181, 184, 182, 185, 186, 47, 48, 187] iti / etadaticAracintanaM manasA, saGkalanaM ca zrIgurusamakSamAlocanArtham, anyathA tatsamyag na syAt loke'pi hi rAjAdInAM kimapi vijJapyaM manasA saMpradhArya kAgadAdau likhitvA vA vijJapyate iti / tatazca namaskArapUrvaM kAyotsargaM pArayitvA caturviMzatistavaM paThet, tadanu jAnupAzcAtyabhAgapiNDikAdi pramRjyopavizya ca zrIgurUNAM vandanakadAnArthaM mukhavastrikAM kAyaM ca dvAvapi pratyekaM paJcaviMzatidhA pratilikhya pUrvoktavidhinA vandanake dadyAt etadvandanakaM ca kAyotsargAvadhAritAtIcArAlocanArthaM / ToDArtha :tAzcemA:- ..... locanArthaM / mana ta mA chatiyAnI ma16 yA mA che. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra / bloka-dhUpa 193 "jJAnamAM, darzanamAM, cAritramAM, tapamAM ane vIryamAM AcaraNarUpa AcAra che, e pAMca prakArano kahevAyo che." III. karmanAzane anukULa zuddhabhAvonI niSpattine arthe jJAnAdi pAMca viSayaka AcaraNA che ethI pAMca prakArano AcAra kahevAyo che. kALa, vinaya, bahumAna, upadhAna, tathA anindava, vyaMjana, artha, tadubhaya ATha prakArano jJAnAcAra che." ArA ucita kALe vinaya ane bahumAnapUrvaka tathA ucita tApUrvaka je guru pAse abhyAsa karyo hoya teno apalApa karyA vagara sUtra-artha ane sUtra-artha ubhaya viSayaka zakti anusAra ucita AcaraNA te jJAnAcAra nAmano AcAra che. "niHzaMkita, niSkAMkSita, nivicikitsA, amUDhadaSTi, upabRhaNA, sthirIkaraNa, vAtsalya ane prabhAvanA ATha che= darzanAcAra ATha prakArano che." li3 bhagavAnanA vacanamAM saMdeha karyA vagara, anyadarzananI AkAMkSA karyA vagara, sAdhunAM malina vastrAdi joIne tenA pratye jugupsA karyA vagara, sUkSma tattvane jANavAmAM mUDhadRSTi rahita thaIne saMsAranA svarUpanuM ane mokSanA svarUpanuM sUkSmabuddhithI avalokana karavAmAM Ave to darzanAcAranI zuddhi thAya che. vaLI, svadarzananA rAgavALA zrAvako yogya jIvone sanmArgamAM pravartatA joIne upabRhaNA kare che. koIkane bhagavAnanA zAsanamAM asthiratA thaI hoya to tene sthira kare che. guNavAna pratye vAtsalyabhAva dhAraNa kare. ane bhagavAnanA zAsanamAM prabhAvanA thAya te prakAre ucita kRtyo kare te sarva vItarAgapraNIta mArga pratye rAgano atizaya karanAra hovAthI darzanAcAra che. vivekI zrAvaka divasa daramiyAna zakti anusAra ATha prakAranA darzanAcAranuM smaraNa karIne te prakAre darzanazuddhi mATe yatna kare che. , "pAMca samiti ane traNa guptio vaDe praNidhAnayogathI yukta=mana-vacana-kAyAnA saMvarabhAvane anukULa dRDha prakAranA upayogathI yukta pravRtti, e cAritrAcAra ATha prakArano jANavo." InkA zrAvaka pAMca samiti ane traNa guptivALA muni kaI rIte mohanI sAme subhaTanI jema laDe che ane kaSAyone kSINa-kSINatara kare che, kaI rIte kaMTaka AkIrNa bhUmimAM gamananI jema kAyaceSTA karIne pakAyanA pAlanano pariNAma dhAraNa kare che ane te pariNAmane anukULa pAMca samiti ane traNa guptinA pAlanamAM yatna kare che tenuM smaraNa karIne potAnAmAM paNa tene anurUpa zakti saMcaya thAya te rIte gRhasthanA sarva AcAro pALe che te cAritrAcAranuM pAlana che. ane pAMca samiti - traNa guptine AzrayIne cAritrAcAra ATha prakArano che. tethI zrAvaka paNa svabhUmikAnusAra traNa guptio ane anya pravRttikALamAM pAMca samitinuM je samyapha pAlana kare te dezathI cAritrAcAra che. "kuzIla evA bhagavAna vaDe jovAyela atyaMtara sahita bAhya bAra prakAranA tapanA viSayamAM aglAna ane anAzaMsa bhAvavALo te tapAcAra jANavo." pitA . "anazana, UNodarI, vRttisaMkSepa, rasatyAga, kAyakleza, saMlInatA bAhyatA che." is Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-6pa "prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya, dhyAna ane kAyotsarga paNa atyaMtara tapa che." liaa. zrAvaka cha prakAranA bAhya ane cha prakAranA abhyatara tapanA svarUpane sUkSma rIte jANavA sadA yatna kare che ane jANIne sadA sthira karavA yatna kare che ane tyArapachI zakti anusAra bAhya ane atyaMtara tapa sevIne saMvara ane nirjarAnI vRddhi thAya te prakAre zakti anusAra yatna kare che. te prakAranI ucita AcaraNA divasa daramiyAna samyak thaI che ke nahi tenuM smaraNa prastuta gAthAthI karIne tapAcAranI skUlanAnI zuddhi karavA yatna kare che. "anigRhIta balavIryavALo je zrAvaka je pramANe kahyuM che e pramANe upayogavALo parAkrama kare che. ane yathAzakti vIryane jJAnAcAra AdimAM yojana kare che te vIryAcAra jANavo." (daza vai.ni. 181, 184, 182, 185, 186, 47, 48, 187) ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. zrAvaka jJAnAcAra Adi cAra AcAro zaktinA prakarSathI sevIne sarvaviratinI zaktino saMcaya karavA yatna kare che tyAre 1. potAnA zarIranI zakti ane 2. kriyA dvArA bhAva-niSpattine anukULa vIryazakti te baMnene gopavyA vinA dareka anuSThAnomAM je pramANe upayogapUrvaka anuSThAna karavAthI guNaniSpatti thAya te pramANe upayukta thaIne anuSThAnamAM yathAzakti sadvarya pravartAve che. tethI zaktine gopavyA vagara sarvaviratine anukULa zaktisaMcaya thAya te rIte jJAnAdi cAra AcAromAM vIryane pravartAve che te vIryAcAra che. manathI A aticAronuM ciMtavana zrAvaka kare che. ane zrI guru samakSa AlocanA mATe saMkalana kare che=aticAra kramasara smRtimAM upasthita kare che. anyathA=kAyotsarga daramiyAna te prakAre aticAronuM ciMtavana ane saMkalana na kare to, te samyapha na thAya=te kAyotsarga samyapha na thAya. di=je kAraNathI, lokamAM paNa rAjAdine kaMI paNa vijJapya hoya te manathI saMpradhAraNa karIne athavA kAgaLa AdimAM lakhIne vijJApana karAya che, tema zrAvake paNa aticAronuM ciMtavana karIne guru pAse prakAzana karavuM joIe ema yojana che. tyArapachI=kAyotsargamAM aticAranI ATha gAthAnuM ciMtavana karyA pachI, namaskArapUrvaka kAyotsarga pArIne cartuviMzati stava bole che. tyArapachI jAnunA pAchaLanA bhAgamAM piMDikA AdinI prArthanA karIne ane besIne gurunA vaMdana mATe mukhavastrikA ane kArya baMnenA paNa pratyeka pacIsa prakAre pratilekhanA karIne=mukhavastrikAnuM pacIsa prakAre pratilekhana karIne ane kAyAnuM pacIsa prakAre pratilekhana karIne, pUrvamAM kahela vidhithI vaMdana Ape ane A vaMdana kAyotsargamAM avadhAraNa karAyelA aticAronA Alocana mATe che. vastutaH kAyotsargamAM aticAronuM smaraNa karIne sthApanAcArya dvArA upasthita karelA bhAvAcAryane sAkSAt guru rUpe upasthitimAM lAvIne vivekI zrAvaka huM temanI AgaLa mArA aticAronuM nivedana karuM chuM te prakArano adhyavasAya kare che. te adhyavasAya karavA arthe temane nivedana karavA pUrve bhAvAcAryane vaMdana karavAM joIe. tathA te vaMdananI kriyAmAM koI jIvanI hiMsA na thAya tevo dayAno pariNAma karavAthuM mukhavastrikA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-6pa ane kAyAnuM paDilehaNa kare che. jethI mukhavastrikA para ke potAnI kAyA para rahelA koI jIvanI sUkSma paNa virAdhanA na thAya tevo dayALu bhAva, zrAvaka muhapattinA paDilehaNathI pragaTa kare che. tyArapachI pote je aticAranuM smaraNa karyuM che te ja, gurunI AgaLa pote nivedana kare che te prakAranA upayogapUrvaka aticAranA AlocananA sUtrane bolavA arthe zuM kare che ? te batAve che - TIkA : tatazca samyagavanatAGgaH pUrvaM kAyotsarge svamano'vadhAritAn daivasikAtIcArAn 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ? devasiaM Aloemi' ityAdi sUtraM cAritravizuddhihetukamuccaran zrIgurusamakSamAlocayet / evaM daivasikAtIcArAlocanAnantaraM manovacanakAyasakalAtIcArasaMgrAhakaM 'savvassavi devasiya' ityAdi paThet 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan!' ityanenAnantarAlocitAtIcAraprAyazcittaM ca mArgayet, guravazca 'paDikkamaha' iti pratikramaNarUpaM dazavidhaprAyazcitte dvitIyaM prAyazcittamapadizanti, tacca mithyAduSkRtAdirUpam, uktaM ca "paDikamaNaM 1 paDiyaraNA 2 paDiharaNA 3 vAraNA 4 niattI 5 ya / niMdA 6 garahA 7 sohI 8 paDikkamaha aTThahA hoi / / 1 / / " TIkArya : tAkya ..... doH " ane tyArapachI=aticAranA Alocana karavAnA prayojanathI gurune vaMdana karyuM tyArapachI, samyam namelA aMgavALo zrAvaka pUrvamAM kAyotsargakALamAM sva-manamAM avadhAraNa karAyelA divasa saMbaMdhI aticArone icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! devasiaM Aloemi' ityAdi sUtrane cAritra vizuddhi hetuka uccarato zrI guru samakSa AlocanA kare che. A rIte AlocanA sUtra dvArA aticAronuM Alocana karyuM e rIte, devasika aticAranA Alocana pachI mana-vacana-kAyAnA sakala aticAronuM saMgrAhaka 'sabassavi devasiya' ityAdi sUtra bole che. 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan!' e kathana dvArA anaMtara Alocita aticAranuM prAyazcitta mAMge che. ane guru paDikkamaha' e pramANe=paDikkama e zabda dvArA, pratikramaNarUpa dasa prakAranA prAyazcittamAM bIjuM prAyazcitta Ape che. ane ekabIjA prakAranuM prAyazcitta, mithyAduSkata Adi rUpa che. zrAvaka muhapattinuM paDilehaNa karIne vAMdaNAM ApIne sthApanA dvArA upasthita karAyelA bhAvAcArya samakSa AlocanA mATe Adeza mAMgIne je icchAmi paDikkamiuM sUtra bole che, te sUtra dvArA potAne manamAM smaraNa thayelA aticAro jANe gurune kahIne kahe che ke A mArI sarva skUlanAo usUtrarUpa che, unmArgarUpa che, akalparUpa che ane te prakAre gurune potAnI alanA utsutrAdirUpa che tema batAvyA pachI te AlocanA sUtra dvArA thayelA te sarva pApanA mithyAdukRtane Ape che. arthAt mAruM te sarva duSkata mithyA thAo. te vakhate sAkSAt bhAvAcArya sanmukha AlocanA pote kahI che. ane te sarva AlocanA utsutrAdirUpa che tema pote Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-65 bolI rahyo che. A prakAre dRDha praNidhAnapUrvaka je zrAvaka prastuta AlocanA sUtra bole che, te zrAvakane te Alocana sUtranA uccAraNakALamAM ja 'nANuMmi' ityAdi gAthA dvArA ciMtavana karAyelA sarva aticAro meM bhAvAcAryane kahyA che ane te aticAro ja utsUtrAdirUpa che ane tenuM huM mithyAduSkRta ApuM chuM tevo adhyavasAya thAya che. je zrAvake te prakAranA adhyavasAya karavAmAM kuzaLatAne prApta karela che te zrAvakanuM te duSkRta prAyaH AlocanAkALamAM ja avazya nAza pAme che ane sarvaviratine anukULa baLasaMcaya thAya tevuM sIrya AlocanAkALamAM ja ullasita thAya che, Ama chatAM dRDha praNidhAnapUrvaka AlocanA karavI atiduSkara che. AthI koIka AnAlocita pApa rahI gayela hoya tevI saMbhAvanAthI guru pAse prAyazcitta grahaNa karavA arthe saMkSepathI te aticAronuM smaraNa karIne 'savvasavi devasia' sUtra bole che ane gurune kahe che ke manavacana-kAyAthI meM je koI aticAra sevyA che tenuM mane prAyazcitta Apo. ane te vakhate bhAvAcArya tene pratikramaNa nAmanuM prAyazcitta Ape che. tevI upasthiti thAya che. arthAt dasa prakAranA prAyazcittamAMthI pratikramaNa nAmanuM je bIjuM prAyazcitta che te zuddhi ka2vA arthe bhAvAcArya tene Ape che, tevI buddhi thAya che. ane tyArapachI te pratikramaNa nAmanuM prAyazcitta zrAvaka vaMdittAsUtrathI kare che je AgaLamAM batAvAze ane pratikramaNa mithyAduSkRta Adi rUpa ja che. ane kahevAyuM che. "1. pratikramaNa, 2. praticaraNA, 3. pratiharaNA, 4. vAraNA, 5. nivRtti, 6. niMdA, 7. garhA, 8. zodhi pratikramaNa ATha prakAre thAya che. tethI pratikramaNa mithyAduSkRta Adi rUpa aneka prakAranuM che ema anvaya che." TIkA H prathamaprAyazcittaM tvAlocanArUpaM prAkkRtameva, guravaH saMjJAdinA prAyazcittaM dadate natu paDikkamaha bhASante ityuktaM dinacaryAyAm, tathA ca tadgAthA "gaMbhIrimaguNanihiNo, maNavayakAehiM vihiasamabhAvA / paDikkamahatti na jaMpai, bhAMti taM par3a gurU ruTThA / / 1 / / " [ yatidina. 20] ruSTA iva bhaNantItyarthaH tato vidhinopavizya samabhAvasthitena samyagupayuktamanasA'navasthAprasaGgabhItena pade pade saMvegamApadyamAnena daMzamazakAdIn dehe'gaNayatA zrAddhena sarvaM paJcaparameSThinamaskArapUrvaM karma karttavyamityAdau sa paThyate samabhAvasthena ca pratikramitavyamityataH sAmAyikasUtraM bhaNyate, tadanantaraM daivasikAdyatIcArANAmoghAlocanArthaM 'icchAmi paDikkamiuM jo me devasia aiAro kao' ityAdi bhaNyate tadanu zrAddhapratikramaNasUtraM paThyate, yAvat 'tassa dhammassa' iti sAdhustu sAmAyikasUtrAnantaraM maGgalArthaM 'cattAri maGgalaM' ityAdi bhaNati, tata oghato'tIcArAlocanArthaM 'icchAmi paDikkamiuM' ityAdi, vibhAgAlocanArthaM tu tadanu IryApathikIm, tatazca zeSAzeSAtIcArapratikramArthaM mUlasAdhupratikramaNasUtraM' paThati, AcaraNAdinaiva ceyaM bhinnA rItiH pratikramaNasUtraM ca tathA bhaNanIyam, yathA Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-65 svasya paThataH zRNvatAM ca pareSAM saMvegabharAdromAJco bhavati, taduktaM dinacaryAyAma"pabhaNaMti tahA suttaM, na kevalaM tesi tahava annesiM! jaha nayaNajalalaveNaM, pae pae hunti romaMco (cA) / / 1 / / " tadanu sakalAtIcAranivRttyA'pagatatadbhAro laghubhUta uttiSThati, evaM dravyato bhAvatazcotthAya abbhuTThiomItyAdisUtraM prAntaM yAvat paThati / TIkArca - prathama prazcitta .. pati vaLI prathama prAyazcitta AlocanA rUpa pUrvamAM karAyuM ja che. guruo saMjJAdi dvArA prAyazcitta Ape che. paraMtu paDikkama' bolatA nathI e pramANe "dinacaryAmAM kahevAyuM che. ane te pramANe=saMjJAdithI prAyazcitta Ape che te pramANe, tenI gAthA che. gaMbhIra guNanA nidhAna evA guru, mana-vacana-kAyA vaDe karyo che samabhAvano pariNAma evA guru paDikkama' e pramANe bolatA nathI. suSTa guru=aticArane kAraNe gusse thayelA guru tenA prati ziSya pratye, kahe che=saMjJAdithI pratikramaNa karavAnuM kahe che." (yatidinacaryA-20) ruSTanI jema kahe che-guru ruSTa nathI paraMtu ziSya divasamAM je pramAda karyo che tenA kAraNe jANe duSTa thayA hoya tema saMjJAdithI pratikramaNa karavAnuM kahe che. tyArapachI vidhithI besIne rujha thayelAnI jema gurue pratikramaNa karavArthe saMjJAthI anumati ApI tyArapachI saMDAsA Adi pramArjatAnI vidhithI besIne, samabhAvamAM rahelA samyapha upayukta manavALA anavasthA prasaMgathI bhaya pAmelA pade pade saMvegane prApta karatA dehamAM thatA daMza-mazaka Adine avagaNanA karatA evA zrAvaka vaDe sarva karma paMcaparameSThinamaskArapUrvaka karavuM joIe ethI AdimAM navakAra bolAya che ane samabhAvamAM rahelA vaDe pratikramaNa karavuM joIe ethI sAmAyika sUtra bolAya che. tyArapachI daivasika Adi aticAronA Alocana mATe divasa saMbaMdhI thayelA aticAronuM saMkSepathI pratikramaNa karavA mATe, "IcchAmi paDikkamiuM jo me devasia aIAro kao" ItyAdi sUtra bolAya che, tyArapachI zrAvakanuM pratikramaNa sUtra bolAya che vaMditta sUtra bolAya che. jyAM sudhI tassa dhammaksa" Ave che. vaLI sAdhu sAmAyikasUtra pachI maMgala mATe "cattAri maMgala' ityAdi bole che. tyArapachI oghathI aticAranA Alocana mATe=sAmAnyathI aticAranA Alocana mATe "IcchAmi paDikkamiuM' ityAdi bole che. vaLI vibhAgathI AlocanA mATe=vibhAgathI pratikramaNa karavA mATe, tyArapachI IryApathikIsUtra bole che ane tyArapachI IriyAvahiyA bolyA pachI, zeSa sarva aticAronA pratikramaNa mATe mUla sAdhupratikramaNa sUtra bole che-pagAmasajajhAya sUtra bole che. ane AcaraNA AdithI ja A bhinna rIti che. ane pratikramaNasUtra te prakAre bolavuM joIe=sAdhue athavA zrAvake pratikramaNa sUtra e rIte bolavuM joIe je pramANe bolatA evA potAne ane sAMbhaLatA evA bIjA sAdhuone ke zrAvakone saMvega atizaya thavAthI romAMca thAya. te dinacaryAmAM kahevAyuM che. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-15 "te pramANe sUtra bole che. kevala tene nahi te prakAre ja anyone=je prakAre potAne harSa thAya che te prakAre anyone, je rIte nayaNa jalanA baLathI pade pade romAMca thAya che sUtranAM dareka pado dvArA romAMca thAya che." ||1 tyArapachI sakala aticAronI nivRttithI apagata tadgAravALo sAdhu ke zrAvaka=sarva aticAronI nivRtti thavAthI dUra thayelA karma rUpI bhAravALo sAdhu ke zrAvaka, halako thayelo pApanA bhArathI halako thayelo, Ubho thAya che. A rIte dravyathI ane bhAvathI UbhA thaIne aticAronI nivRtti thavAne kAraNe pote kemathI haLavA thayo che tevo pariNAma thavAne kAraNe dravyathI Ubho thAya che ane bhAvathI paNa vizeSa prakAranA pariNAma karavA mATe Ubho thAya che. ane abhuThiomi ItyAdi sUtra prAMta sudhI bole che=UbhA thaIne abhuThiomi ArANAe. viDiyomi virANAe ItyAdi sUtra prAMta sudhI bole che=zrAvaka vaMditta sUtra pUrNa bole che ane sAdhu pagAmasajajhAya sUtra pUrNa bole che. bhAvArtha - bhAvAcAryae "paDikkama' sUtra dvArA pratikramaNa karavAnI anujJA ApI ane te pratikramaNa ATha prakAranuM che. jenuM vizeSa svarUpa pratikramaNanI sakjhAyamAMthI jANavuM. vaLI, prastutamAM zrAvake 'vaMdittAsUtra" bolatA pUrve AlocanA rUpa prAyazcitta "jo me devasio aiAro... ityAdi sUtrathI karela ane tyArapachI guru pAse prAyazcitta mAMgela ane prAyazcittarUpe gurue ja=bhAvAcAryae ja, pratikramaNarUpa bIjuM prAyazcitta Apela. ane ziSyanA pariNAmanI zuddhi arthe gaMbhIra guNanA nidhAna mana-vacana-kAyAthI samabhAvavALA guru ziSyanA bhAvanI vRddhi arthe tenA aticAronA pramAdane kAraNe jANe ruSTa thayA na hoya ! tethI uttara ApatA nathI, mAtra izArAthI ja pratikramaNa karavAnuM kahe che. te pramANe bhAvAcArya pAse pratikramaNa karanAra zrAvaka "icchAkAreNa saMdisaha bhagavan!' sUtra dvArA prAyazcitta mAMge che tyAre gurue potAnA pratye roSa karIne A prakAre izArAthI kahyuM che te prakAre pratisaMdhAna zrAvaka kare che. tethI zrAvakane AnaMda thAya che ke guNavAna evA gurue samabhAvavALA hovA chatAM paNa mAro pramAda joIne roSa karyo che. tethI gurunA roSanA baLathI ja zrAvakane tIvra saMvega utpanna thAya che; kema ke saMsArasamudrathI taravAnI ukTa icchA che. guNavAna guru tAranArA che tevI upasthiti che ane chatrIza guNothI kalita bhAvAcArya potAnA hitanI ciMtA karanArA che tethI potAnA pramAdane sahana karatA nathI te joIne gurunA upakAranuM smaraNa karIne pApazuddhi karavA arthe atyaMta ullasita sadvaryavALo zrAvaka bane che. A sarva prakriyA je zrAvake pratikramaNa karatA pUrve punaH punaH Alocana karIne suabhyasta karI che tevA zrAvakane sUtranA te te sthAne te te prakAre bhAvAcArya potAne kahe che te prakAre smaraNa thAya che. tenA smaraNathI potAne kyA kyA bhAvo karavA Avazyaka che tenuM paNa smaraNa thAya che. tethI "paDikkama' zabda izArAthI kahyo che. sAkSAt uccAraNarUpe kahyo nathI te prakAranA pratisaMdhAnanA baLathI vivekI zrAvakanuM citta niSpApa jIvana jIvavA mATe atyaMta abhimukha bhAvavALuM thAya che. tyArapachI=bhAvAcAryae izArAthI pratikramaNanI anujJA ApI tyArapachI, dayALu svabhAvavALA zrAvaka Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | bloka-65 199 saMDAsA AdithI pramArjanA karI pratikramaNa karavA bese che ane manathI samabhAvanA pariNAmamAM upayukta bane che. arthAt jema saMsArI jIvo koInI viparIta pravRtti jue che tyAre sahaja svabhAvathI gusso abhivyakta thAya che tema samabhAvanA pariNAmathI atyaMta bhAvita potAnA AtmAne karyo che evA zrAvakane zeSakALamAM saMsAranI pravRtti vakhate samabhAvano pariNAma nahi hovA chatAM pratikramaNa karatI vakhate mAre samabhAvamAM yatna karavo che tevI upasthiti thavAthI tatkAle zatru-mitra, sukha-duHkha, jIvana-mRtyu pratye zamano pariNAma ullasita thAya che; kema ke samabhAvanA pariNAma vagara samyak pariNAma thaI zake nahi tevo vivekI zrAvakane bodha che. ane pratidina susAdhunA svarUpanA bhAvanathI sarvaviratinA bhAvo vaDe AtmAne atyaMta vAsita karelo che tevA zrAvakane samabhAvane anukULa citta pragaTa karavuM kaMIka abhyasta che. ane saMsAranA vyApAro atyAre karavAnA nathI tethI samabhAvathI upayukta thaIne pratikramaNa karavAno prAraMbha kare che. vaLI, pratikramaNakALamAM samyaka upayukta manavALA thaIne sUtramAM samyapha yatna kare che. vaLI zrAvakane anavasthAnA prasaMgano bhaya che. arthAtu jo pUrvamAM sevelA aticAronuM huM samyaka Alocana nahi karuM ane mAtra pratikramaNa sUtra bolI jaIza to te aticArone sevavAnI mArI prakRti satata pravartaze. tethI te pApa karavAnI prakRtinA virAma rUpa avasthAnI prApti thaze nahi paraMtu pharI pharI pApa sevavAnI pravRtti thayA karaze ane te anavasthA prasaMganA nivAraNano arthI zrAvaka bhayavALo che ke jo huM upayogapUrvaka nahi karuM to mArA cittamAM je pramAda sevavAnI prakati che tenuM nivartana thaze nahi. mATe mArA AtmAmAM vartatI aticAra sevavAnI prakRtino nAza kema thAya te prakAranA upayogapUrvaka pratikramaNa sUtra bole che. AthI ja besIne navakArathI mAMDIne AgaLamAM bolAtA vaMdittAsUtra'nAM dareka padomAM atyaMta upayukta thaIne te bhAvone sparze te rIte saMvegane pAmato vivekI zrAvaka pratikramaNa kare che. ane je zrAvake pUrvamAM punaH punaH abhyAsa karIne te te prakAre te te sUtronAM padonA arthanuM bhAvana karyuM che jethI te te sUtronA zabdathI vAcyaarthane sparze tevo upayoga sahaja prakRtirUpe banela che. jema koI AvIne kaTu zabda kahe to prakRtithI sahaja arati thAya che, tema vivekI zrAvakane sUtranA padepada dvArA vAcya evA te te artho haiyAne te rIte sparza che jethI te prakAranI pApazuddhine anukULa saMvegano pariNAma utpanna thAya che. vaLI, potAnA upayogane atizaya karavA arthe zrAvaka pratikramaNakALamAM macchara Adi daMza ApatA hoya topaNa gaNakAratA nathI. paraMtu daDha praNidhAnapUrvaka sUtrathI arthanA vAcyabhAvone AtmAmAM pragaTa karavA arthe yatna kare che. tevA zrAvaka vicAre che ke sarva kRtyo paMcaparameSThinA namaskArapUrvaka karavAM joIe. jethI arihaMtanI avasthA, siddhanI avasthA ane siddha sama thavA mATe mahAparAkramane phoravatA AcArya-upAdhyAya ane sAdhunA svarUpanuM smaraNa thAya. jethI siddha tulya thavAne anukULa potAnuM paNa sadvarya ullasita bane. A prakAre namaskArano pATha karyA pachI samabhAvane daDha karavAthe sAmAyikasUtra bole che; kema ke samabhAvanA pariNAma vagara sUtra bolavA mAtrathI AlocanA dvArA ke pratikramaNa dvArA pAponI zuddhi thatI nathI. paraMtu samabhAvanA pariNAmathI yukta jo Alocana ane pratikramaNano pariNAma thAya to ja pAponI zuddhi thAya. mATe zrAvaka samabhAvanA pariNAmane sthira karavA arthe sAmAyikasUtra bole che. tyArapachI divasa saMbaMdhI sarva Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-kRpa aticAronuM saMkSepathI pratikramaNa karavA arthe 'icchAmi paDikkamiuM' sUtra bole che. tethI jema jema samabhAvanA pariNAmathI yukta pratikramaNanA pariNAmano prakarSa thAya che tema tema sarva pAponI zuddhi thAya che. A rIte saMkSepathI divasa saMbaMdhI sarva aticAronuM pratikramaNa karyA pachI thayelAM pAponuM kaMIka vistArathI pratikramaNa karavArthe zrAvaka vaMdittasUtra bole che jenA pacpadamAM upayukta thaIne dRDha yatna karavAmAM Ave to divasanA thayelA pApo avazya nAza pAme che. ane jo bhAvano prakarSa thAya to ghaNA bhavomAM saMcita karAyelAM pApono paNa nAza thAya che. jethI sarvaviratine anukULa cittamAM dhairyabhAva pragaTe tevuM baLasaMcaya thAya che. mATe vivekI zrAvake sUtranA padepadamAM upayoga rAkhIne "vaMdittasUtra" bolavuM joIe. kyAM sudhI bole che ? tethI kahe che - "tasya dhammassa' sudhI (besIne) vaMdittasUtra bole che. tyArapachI pote badhAM pAponI nivRtti karI che tevo pariNAma thavAthI pote haLavA bhAravALo thayo che tevo bhAva vyakta karavA mATe Ubho thAya che. ane abhuThiomi ArAhaNAe virayomi virANAe... ityAdi zeSasUtra UbhA thaIne bole che. sAdhu paNa prathama navakArasUtra bolyA pachI sAmAyikasUtra bole che. jethI samabhAvamAM rahela sAdhu sAmAyikasUtranA baLathI viziSTa prakAranA samabhAvane anukULa upayogavALA bane che. ane maMgalapUrvaka aticAronuM Alocana karavuM joIe tethI cattAri maMgala... ityAdi sUtra bole che; kema ke apramAdapUrvaka saMyamajIvanamAM yatna karavo atiduSkara che ane aticAronI skUlanAne cittamAMthI dUra karavI che jethI spalanAne anukULa je anAdithI sthira thayelI pariNati che tenuM unmelana thAya te mATe sAdhu cattAri maMgala bole che. vaLI, saMyamajIvanamAM skUlanA na thAya tevuM baLasaMcaya karavuM te atiduSkara kArya che. tethI cattAri maMgala... ityAdi sUtra dvArA arihaMta AdinuM zaraNa svIkArIne arihaMta AdinA svarUpathI cittane bhAvita kare che ane arihaMta Adi bhAvone abhimukha thayeluM citta aticAranA Alocana ane pratikramaNanA kALamAM, niraticAra saMyamajIvananI niSpattine anukULa sadvarya ullasita thAya tevuM baLa AdhAna kare che. mAtra aticAranA AlocanathI ke pratikramaNathI ke sUtranA uccAraNa ke zravaNa mAtrathI jIvamAM peselI zalya rUpa pApanI prakRtinuM nivartana thAya nahi paraMtu daDha upayoganA baLathI te zalyane kADhavuM Avazyaka che tema jANIne je sAdhu upayogapUrvaka bahumAnathI arihaMta AdinuM zaraNa svIkAravArUpa cattAri maMgala ityAdi sUtra bole che ane aticAranA pratikramaNakALamAM niraticAra sAdhupaNuM prApta thAya te pramANe daDhatApUrvaka upayukta thaIne aticAronA kaMTakone AtmAmAMthI kADhavA prayatna kare che, teonuM pratikramaNa saphaLa thAya che. tevA bodhavALA sAdhu prathama oghathI icchAmi paDikkamiuM ityAdi sUtra dvArA pratikramaNa kare che. tyArapachI kaMIka vibhAgathI=kaMIka vizeSathI pratikramaNa karavAthuM IryApathikIsUtra bole che. tyArapachI sarva aticAronuM atyaMta umUlana karIne niraticAra saMyamajIvanane abhimukha potAno pariNAma ullasita karavA arthe sAdhu pratikramaNa sUtra=pagAmasajhAya, bole che. vaLI, sAdhu pratikramaNa sUtra e rIte bole ke jenAthI aticAra rahita zuddha cAritra pratyeno pravardhamAna rAga potAne ullasita thAya ane sAMbhaLanAra anya sAdhuone paNa tevo rAga ullasita thAya. vaLI pravardhamAna evA ullasita rAgathI aticAra rahita niSpApa jIvananuM atyaMta bahumAnapUrvaka smaraNa thavAthI dehanA romAMca khaDA thaI jAya che ane cakSu kaMIka harSathI bhInAzavALI Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | NIs-15 bane che. tethI upayogapUrvaka bolAyela pagAmasajhAyathI zuddha cAritra pratyeno rAga vRddhi pAme che. deha romAMcita bane che. haiyuM gadgadita thAya che. vaLI, sUtra bolatI vakhate sAdhu ke zrAvaka sUtranA vAcya evA arthane sparzIne sUtra upayogapUrvaka bole che paraMtu te sivAya anya koI vicAraNA sUtra bolavAnA kALamAM karatA nathI paNa pUrvamAM te prakAranI mAnasika kasarata karIne sUtrathI vAcya artho ane niSpAdyabhAvone sthira karelA hoya che. jethI sUtra bolatI vakhate sUtranA arthathI vAcya te te bhAvo aMtaramAM skurAyamAna thAya che. A prakAre upayogapUrvaka je sAdhu ke zrAvaka pratikramaNa kare che teonuM ja tacitta, tardana, taphlezyAthI yukta bhAvapratikramaNa bane che. TIkA:- . __ tataH pratikrAntAtIcAraH zrIguruSu svakRtAparAdhakSamaNArthaM vandanakaM dadAti, pratikramaNe hi sAmAnyatazcattvAri vandanakAni dvikarUpANi syuH tatra prathamamAlocanavandanakam 1, dvitIyaM kSamaNakavandanakam 2, tRtIyamAcAryAdisarvasaGghasya kSamaNakapUrvamAzrayaNAya 3, caturthaM pratyAkhyAnavandanakamiti 4 tato gurUn kSamayati pUrvoktavidhinA, tatra paJca(tri)kamadhye tu jyeSThamevaikam, AcIrNAbhiprAyeNedamuktam, anyathA tu gurumAdiM kRtvA jyeSThAnukrameNa sarvAn kSamayet, paJcaprabhRtiSu satsu trIn guruprabhRtIn kSamayet, idaM ca vandanakam 'alliAvaNavaMdaNayaM' ityucyate / AcAryAdInAmAzrayaNAyetyartha ityuktaM pravacanasAroddhAravRttau [bhA. 1. pa. 106] / tatazca kAyotsargakaraNArthaM 'paDikkamaNe 1 sajjhAe 2 kAussaggAvarAha 3 pAhuNae' 4 [ ] ityAdivacanAdvandanakadAnapUrvakaM bhUmiM pramRjya 'je me kei kasAyA' ityAdyakSarasUcitaM kaSAyacatuSTayAtpratIpaM kramaNamanukurvatriva pAzcAtyapadairavagrahAbahiniHsRtya 'AyariauvajjhAe' ityAdi sUtraM paThati tatrAdyazcAritrazuddhaye kAyotsargo vidhIyate, cAritraM ca kaSAyaviraheNa zuddhaM bhavati, tadbhAve tasyAsAratvAt / uktaM ca"sAmannamaNucaraMtassa, kasAyA jassa ukkaDA huMti / mannAmi ucchupurpha va, niSphalaM tassa sAmaNNaM / / 1 / / " [dazavaikAlika niyuktiH 305] tatazca cAritraprakarSakRte kaSAyopazamAya ca 'AyariauvajjhAe' ityAdi gAthAtrayaM paThitvA cAritrAticArANAM 'paDikamaNAsuddhANa mitivacanAt pratikramaNenAzuddhAnAM zuddhinimittaM kAyotsarga cikIrSuH 'karemi bhaMte! sAmAiamityAdi sUtratrayaM ca paThitvA kAyotsargaM karoti sAmAyikasUtraM ca sarvaM dharmAnuSThAnaM samatApariNAme sthitasya saphalamiti pratikramaNasyAdau madhye'vasAne ca punaH punastatsmRtyarthamuccAryamANaM guNavRddhaye eva / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-15 Aha ca"AimakAussagge, paDikkamaMto a kAu sAmaiaM / to kiM karei bIaM, taiaM ca puNovi ussagge? / / 1 / / " "samabhAvaMmi ThiappA, ussaggaM karia to a paDikkamai / emeva ya samabhAve, Thiassa taiaMpi ussagge / / 2 / / " "sajjhAyajhANatavaosahesu uvaesathuipayANesuM / saMtaguNakittaNesuM, na huMti puNaruttadosA u / / 3 / / " [Avazyaka niryuktau 1695-97] kAyotsarge ca 'candesu nimmalayarA' ityantaM caturviMzatistavadvayaM cAritrAcAravizuddhyarthaM cintayati pArayitvA ca kAyotsarga samyagdarzanasya samyagjJAnahetutvAjjJAnAddarzanaM gariSThamiti jJAnAcArAtpUrvaM darzanAcAravizuddhyarthaM bharatakSetrotpannatvenAsanopakAritvAcchrIRSabhAdistutirUpaM caturviMzatistavaM 'savvaloe arihaMtaceiyANa mityAdisUtraM ca paThitvA tadarthameva kAyotsargamekacaturviMzatistavacintanarUpaM karoti taM ca tathaiva pArayitvA sAmAyikAdicaturdazapUrvaparyantazrutajJAnAcAravizuddhyarthaM 'pukkharavaradIvaDDe' ityAdisUtraM 'suassa bhagavao karemi kAussagga'mityAdi ca paThitvaikacaturviMzatistavacintanarUpaM kAyotsarga kuryAt pArayitvA ca taM jJAnadarzanacAritrAcAraniraticArasamAcaraNaphalabhUtAnAM siddhAnAM 'siddhANaM buddhANa'miti stavaM paThati iha ca caturviMzatistavadvayacintanarUpo'yaM dvitIyazcAritrAcAravizuddhihetuH kAyotsargaH ekasya cAritrAcArazuddhihetukasya divasAticAracintanArthaM prAkkRtatvAt, Ahurapi "dunni a huMti caritte, daMsaNanANe a ikkikko" [ ] iti vacanAt / asmiMzca pUrvoktayuktyA cAritrAcArasya jJAnAdyAcArebhyo vaiziSTyAdinA caturviMzatistavadvayacintanaM sambhAvyate, nAgetanayoH tRtIyacaturthayodarzanAcArajJAnAcAravizuddhihetukayoriti sthitam / atha siddhastavapaThanAnantaraM AsannopakAritvAt zrIvIraM vandate, tato mahAtIrthatvAdinojjayantAlakaraNaM zrInemim, tato'pi cASTApadanandIzvarAdibahutIrthanamaskArarUpAM 'cattAriaTThadase'tyAdigAthAM paThati evaM cAritrAdyAcArANAM zuddhiM vidhAya sakaladharmAnuSThAnasya zrutahetukatvAt tasya samRddhyarthaM 'suadevayAe karemi kAussaggaM annatthe'tyAdi ca paThitvA zrutAdhiSThAtRdevatAyAH smartuH karmakSayahetutvena zrutadevatAkAyotsargaM kuryAt tatra ca namaskAraM cintayati, devatAdhArAdhanasya svalpayatnasAdhyatvenASTocchvAsamAna evAyaM kAyotsarga ityAdi hetuH sambhAvyaH pArayitvA ca tasyAH stutiM paThati 'suadevayA bhagavaI' ityAdi, anyena dIyamAnAM vA zRNoti evaM kSetradevatAyA api smRtiryukteti tasyAH kAyotsargAnantaraM Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-65 tasyA eva stuti bhaNati yacca pratyahaM kSetradevatAyAH smaraNaM, tattRtIyavrate'bhIkSNAvagrahayAcanarUpabhAvanAyAH satyApanArthaM sambhAvyate / TIkArca - tataH.... sanmAvyA tyArapachI=vaMditasUtra bolyA pachI, pratikrAMta thayelA aticAravALo zrAvaka, zrIgurune potAnA karAyelA aparAdhanI kSamA mATe vaMdana Ape che. vaLI pratikramaNamAM dvikarUpa cAra vAMdaNAM karAya che. tyAM=cAra vAMdaNAMmAM 1. prathama AlocanA vaMdana che. 2. dvitIya kSamaNaka vaMdana che= potAnA aparAdhanI kSamAyAcanA karavA mATe vaMdana che. 3. trIjuM vaMdana AcArya Adi sarva saMghane kSamaNakapUrvaka AzrayaNa mATe che=Ayariya uvajajhAya' sUtra bolatA pahelAM vaMdana karAya che. 4. cothuM vaMdana pratyAkhyAna vaMdana che=paccakakhANa grahaNa karavA mATe vaMdana che. prathama vaMdana Alocana karatA pUrve karAya che. bIjuM vaMdana vaMdittAsUtra bolyA pachI potAnA aparAdhanI guru pAse kSamAyAcanA karavA mATe karAya che. trIjuM vaMdana "Ayariya uvakjhAya' sUtra bolatA pahelAM AcArya Adi caturvidha saMghanI kSamAyAcanA karavArthe karAya che. ane cothuM vaMdana paccakhANa grahaNa karatA pUrve karAya che. tyArapachI=bIjuM vaMdana karyA pachI, gurune pUrvokta vidhithI khamAve che=abhuoimi sUtrathI khamAve che. tyAM abhuThiomi khAme che tyAM, vaLI pAMca madhye yeSTha evA ekane ja pAMca sAdhuonI madhye yeSTha evA eka sAdhune ja khamAve che. AcIrNa abhiprAyathI A kahevAyuM cheH vartamAnamAM je pratikramaNamAM abhuThiomi khAmatAM AcaraNa karAya che te abhiprAyathI A kahevAya che. anyathA vaLI gurune AdimAM karIne jyeSThanA anukramathI badhAne khamAve che. pAMca vagere hote chate pAMca sAdhu vagere hote chate, guru vagere traNane khamAve che. ane A vaMdana=trIjuM vaMdana, 'aliAvaNa vaMdana' e pramANe kahevAya che. AcArya AdinA AzrayANa mATe che e prakArano artha 'pravacanasArodvAranI vRttimAM kahevAyo che. (bhA.1 5,106) tyArapachIetrIjuM vaMdana karyA pachI, pratikramaNa, svAdhyAya, kAussagnaaparAdha, prApUrNaka ItyAdi vacana hovAthI vaMdananA dAnapUrvaka bhUmine pramArjIne "je me kaI kasAyA' ityAdi akSara sUcita kaSAya catuSTayathI pAchA pagale jANe pharatA na hoya e rIte pAzcAtya padathI avagrahathI bahAra nIkaLIne "Ayariya uvajajhAya' ItyAdi sUtra bole che. tyAM Ayariya uvajajhAya ItyAdi sUtra bolIne kAussagna karAya che tyAM, prathama cAritranI zuddhi mATe kAyotsarga karAya che. ane cAritra kaSAyanA virahathI zuddha thAya che; kema ke tenA bhAvamAM=kaSAyanA bhAvamAM, tenuM asArapaNuM che=cAritranuM asArapaNuM che. ane kahevAyuM che. sAdhupaNAne anusaranArA evA jenA kaSAyo utkRSTa che tenuM sAdhupaNuM uSNupuSpanI jema karamAyelA puSpanI jema, niSphaLa che. (ema) huM mAnuM chuM." (dazavaikAlika niryukti-305) ane tethI cAritrano prakarSa karavA mATe ane kaSAyanA upazama mATe 'Ayariya uvajajhAya ItyAdi Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 - dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-upa gAthAtraya bolIne pratikramaNathI azuddha hoya evA cAritranA aticAronuM. e prakAranuM vacana hovAthI, pratikramaNathI azuddha evA cAritranA aticAronI zuddhi mATe kAyotsarganI icchAvALA sAdhu ke zrAvaka, karemi bhaMte ! sAmAI' ItyAdi sUtratraya bolIne kAyotsarga kare che. ane sarva dharmaanuSThAna samatAnA pariNAmamAM sthitanuM saphala che. ethI sAmAyikasUtra pratikramaNanI AdimAM, madhyamAM ane avasAtamAM pharI pharI tenI smRti mATe uccArAtuM=samabhAvanI smRti mATe uccArAtuM, karemi bhaMte sAmAyika sUtra guNavRddhi mATe ja che. pratikramaNanI kriyAmAM prathama karemi bhaMte' sUtra bhagavAnAM Adi sUtra dvArA namaskAra karIne pratikramaNanA prAraMbhamAM aticAranI ATha gAthAnA kAussagna karatA pUrve bolAya che. bIjuM 'karemi bhaMte' sUtra vaMditAsUtra bolatI vakhate navakAra bolyA pachI tarata bolAya che. ane trIjuM karemi bhaMte=aMtima karemi bhaMte' sUtra cAritrAcAranI zuddhinA kAyotsarga karatA pahelAM bolAya che. te prathamadvitIya-tRtIya karemi bhaMte sUtra anukrame pratikramaNanI AdimAM, madhyamAM ane aMtamAM bolAtuM sAmAyikanA pariNAmanI smRti mATe che. jethI pratikramaNanI kriyA daramiyAna samabhAvanA pariNAmamAM akhkhalita prayatna thAya. ane kahe che - "Adi kAussagnamAM=prathama kAussagnamAM, sAmAyikasUtra karIne=pratikramaNanI kriyAmAM aticAranI ATha gAthAno kAussagna karatA pUrve sAmAyikasUtra bolIne, pratikramaNa karato zrAvaka, to=tyArapachI bIjuM kema kare che-vaMditAsUtra bolatA pUrve bIjI vakhata karemi bhaMte sUtra kema bole che ? ane vaLI kAussagnamAM=be logassano kAussagga karatA pUrve, trIjuM karemi bhaMte sUtra kema bole che ?" iLA teno uttara ApatAM kahe che - "samabhAvamAM sthita AtmA kAyotsarga karIne tyArapachI pratikramaNa kare che. (mATe bIjI vakhata sAmAyikasUtra bole che.) ane e rIte ja samabhAvamAM sthitane trIjuM paNa sAmAyikasUtra kAussagnamAM karAya che=be logassano kAussagna karatA pUrve sAmAyikasUtra bolAya che." rAjI "svAdhyAya, dhyAna, tapa, auSadhamAM, upadezapradAnamAM ane stutipradAnamAM, saMtaguNa kIrtanamAM punaHukta doSa thatAM nathI." II (Avazyakaniyukti 1695-97) pratikramaNamAM prathama sAmAyikasUtra bolyA pachI bIjI vakhata sAmAyikasUtra kema bolAya che ane trIjI vakhata kema bolAya che tevI zaMkA prathama gAthAmAM karI. teno uttara ApatAM kahe che. samabhAvamAM sthita AtmA kAussagna karyA pachI pratikramaNa kare che arthAt aticAranI ATha gAthAno kAussagga karyA pachI jyAre vaMdittasUtra Adi bolavAthI pratikramaNa kare che te pratikramaNa karatA pUrve potAno samabhAva sthira thAya mATe pharI bIjI vakhata 'karemi bhaMte' sAmAyika sUtra bolAya che. ane je rIte pratikramaNa karatA pUrve samabhAvano pariNAma sthira karavo Avazyaka che e rIte ja samabhAvamAM sthira thavAne mATe ja trIjI vakhata paNa kAussagna karatA pUrve karemi bhaMte sUtra bolAya che. ahIM prazna thAya Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-1pa ke pharI pharI ekanuM eka sAmAyikasUtra vAraMvAra bolavAthI zuM ? tethI trIjI gAthAmAM kahe che ke svAdhyAya dhyAnAdinI kriyAmAM punaHukta doSa nathI tethI pratikramaNa daramiyAna samabhAvanA pariNAmarUpa dhyAnane sthira karavAthuM pharI pharI sAmAyikasUtra bolavuM te doSarUpa nathI. tethI je sAdhu ke zrAvaka pratikramaNa daramiyAna bolAtA karemi bhaMte sUtra dvArA akhkhalita samabhAvanA pariNAmanuM pratisaMdhAna karI zake che, teone mATe pratikramaNanI kriyA daramiyAna traNa vakhata bolAyeluM karemi bhaMte sUtra saphaLa ja che; kema ke pratikramaNanI kriyA ane kAussagnanI kriyA saphaLa karavAnuM prabaLa kAraNa karemi bhaMte sUtra che. ane kAyotsargamAM cAritrAcAranI vizuddhi mATe "caMdesa nimalayarA' e prakAranA aMtavALA be logassanuM ciMtavana kare che. ane kAyotsarga pArIne samyagdarzananuM samyajJAnanuM hetupaNuM hovAthI jJAnathI darzana gariSTha che ethI jJAnAcArathI pUrve darzanAcAranI vizuddhi mATe bharatakSetramAM utpannapaNuM hovAne kAraNe pote bharatakSetramAM utpanna thayela hovAne kAraNe, AsannaupakArIpaNuM hovAthI zrI RSabhAdinI stutirUpa caturvizatistava ane "sabUloe arihaMtaceiANaM' ityAdi sUtrane bolIne tenA mATe ja=darzanAcAranI vizuddhi mATe ja, eka caturvizatistavanA ciMtavanarUpa kAussagna kare che ane tene=kAussaggane te prakAre ja pArIne sAmAyikAdithI mAMDIne cauda pUrva parvatanA zrutajJAnanA AcAratI vizuddhi mATe pukharavaradIva ItyAdi sUtrane ane "suasse bhagavao' 'karemi kAussagga' ityAdine bolIne eka caturvizatistavanA ciMtavana rUpa kAyotsargane kare che ane tene=kAussagnane pArIne jJAna-darzana-cAritrAcAranA niraticAra AcaraNanA phalarUpa siddha bhagavaMtonuM siddhANaM buddhANaM' e pramANe stava bole che ane ahIM=prastuta traNa kAussagnamAM, caturvizatistavadvayatA ciMtavanarUpa A bIjo cAritrAcAranI vizuddhinA hetu kAussaga chekema ke cAritrAcAranI zuddhinA hetu evA eka kAussagnanuM divasanA aticAranA ciMtana mATe pUrvamAM kRtapaNuM che=aticAranI ATha gAthAnA ciMtavanakALamAM kRtapaNuM che. vaLI kahe che. "cAritramAM be kAussagna hoya che. arthAt eka kAussagga aticAranI ATha gAthAnA citavanakALamAM hoya che ane bIjo kAussagna pratikramaNanA aMte be logassano hoya che. ane darzana-jJAnamAM eka-eka kAussagna hoya che"=darzananI zuddhi mATe eka logassano kAussagga ane jJAnanI zuddhi mATe eka logassano kAussagga aMte hoya che, te prakAranuM vacana che. ane AmAM pUrvokta yuktithI cAritrAcAranI jJAnAdi AcArothI vaizisya AdinA kAraNe caturvizatistavaya ciMtavana saMbhAvanA karAya che. ane agratA evA darzanAcAranA ane jJAnAcAranA vizuddha hetu evA trIjA ane cothA kAussagnanuM nahi=be logassanuM ciMtavana karAtuM nathI. e pramANe sthita che. have jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAranI vizuddhi arthe traNa kAussagna karyA pachI AsaNopakArIpaNuM hovAthI zrI vIrane vaMdana kare che. tyArapachI mahAna tIrthapaNuM hovAne kAraNe ujjayaMtane alaMkRta karanAra zrI temanAtha bhagavAnane vaMdana karAya che. ane tyArapachI paNa aSTApada-naMdIzvarAdi bahu tIrthanA namaskAra rUpa "cattAri aThadase' ItyAdi gAthA bole che. A rIte=pUrvamAM traNa kAussagganuM varNana karyuM e Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-15 rIte, cAritra AdinA AcAronI zuddhi karIne=cAritrAcAra, darzanAcAra ane jJAnAcAranI zuddhi karIne, sakala dharmAnuSThAnanuM zratahetukapaNuM hovAthI tenI samRddhi mATe zratanI samRddhi mATe, "suadevayAe karemi kAussagga ane annattha ItyAdi bolIne zrata adhiSThAtR devatAnuM smaraNa karanAranA karmakSayanuM hetupaNuM hovAthI, mRtadevatAno kAussagna kare. ane tyAM=zrutadevatAnA kAussagnamAM namaskAra=navakAranuM, ciMtavana kare che. devatA AdinA ArAdhananuM svalpa yatnasAdhyapaNuM hovAne kAraNe ATha ucchavAsamAna ja A kAussagga che. ItyAdi hetu saMbhAvanA karAya che ane pArIne eka navakArano kAussagga pArIne, tenI mRtadevatAnI suadevayA bhagavaI ItyAdi stuti bole che athavA anya vaDe bolAtI sAMbhaLe che. e rIte=je rIte zrutadevatAnI stuti yukta che e rIte, kSetradevatAnI paNa smRti yukta che. ethI tenA kAussagna pachI=mRtadevatAnA kAussagna pachI, tenI ja stuti bole che=kSetradevatAnI ja stuti bole che. ane je pratidivasa kSetradevatAnuM smaraNa kare che te trIjA vratamAM=sAdhunA trIjA mahAvratamAM, abhINa avagrahanI yAcanArUpa bhAvanAnA satyApana mATe saMbhAvanA karAya che sAdhue satata avagrahanI yAcanA karavI joIe ane te samyapha karavAthuM pratidivasa kSetradevatAnuM smaraNa karAya che e prakAre graMthakArazrI saMbhAvanA kare che. - bhAvArtha : zrAvaka pratikramaNarUpa vaMdittasUtra bolyA pachI guNavAna gurune vaMdana karIne khamAve che. tethI khamAvavA mATe vaMdittAsUtra pachI vaMdana apAya che. vaLI, AcArya Adi sarvane khamAvavAthuM pharI vaMdana kare che. ane Ayariya uvajajhAya sUtrathI AcArya Adine khamAve che. jethI kaSAyanI pariNati potAnAmAM pragaTa thaI hoya to alpa thAya ane nimittane pAmIne kaSAya thayA na hoya topaNa niSkaSAya vRttine abhimukha aMtaraMga yatna thAya te mATe sarvane khamAvavAmAM Ave che. vaLI, khamAvavAnI kriyA karavAthI vizeSa prakAre zAMta thayelA kaSAyo cAritrAcAranI zuddhinuM kAraNa bane che. tethI cAritrAcAranI zuddhi arthe karAtA be logassanA kAussagna pUrve Ayariya uvanjhAyasUtra bolAya che. tyArapachI samabhAvanA pariNAmane sthira karavArthe sAmAyika Adi sUtrane bolIne be logassano kAussagna karAya che. jenA dvArA vaMdittAsUtrathI karAyela pratikramaNa vaDe koI pApa zuddha thavAnA avazeSa rahyA hoya tenI zuddhi karAya che. vaLI, mokSa pratye sAkSAt kAraNa cAritra che. tethI prathama cAritrano kAussagna karAya che ane cAritranI prApti pratye zrutajJAna prabaLa kAraNa che topaNa bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhAvALAne ja zrutajJAna samyaka pariNamana pAme che. mATe bIjo kAussagga darzanazuddhi mATe karAya che. ane tyArapachI jJAnAcAranI zuddhi mATe eka logassano kAussagna karAya che. tethI je zrAvaka samabhAvanA pariNAmane sthira karIne bolAtAM sUtronA arthamAtramAM upayoga rAkhIne cAritra, darzana ane jJAnanI zuddhinA pratisaMdhAnapUrvaka A traNa kAussagna kare che te zrAvakane A kramasara karAtA traNa kAussagna anukrame cAritra, darzana ane jJAnanI zuddhi mATe thAya che. teonA te kAussaggathI avazya ratnatrayInI zuddhi thAya che. jethI sarvaviratine anukULa Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-pa 207 adhika adhika zaktino saMcaya zrAvaka pratikramaNanI kriyA dvArA karI zake che. ane traNa kAussagga karyA pachI zrAvaka pratisaMdhAna kare che ke cAritrAcAra Adi pAMca AcAranA suvizuddha pAlanathI siddhabhagavaMto siddhAvasthAne pAmyA che tethI temanI stuti 'siddhANaM-buddhANaM'nI gAthAthI karIne pote paNa suvizuddha paMcAcAranuM pAlana karI zake tadarthe 'siddhANaM-buddhANaM' gAthA dvArA siddhabhagavaMtanI stuti zrAvaka kare che. vaLI, Asanna upakArI evA vIraprabhune namaskAra kare che. tethI potAnI pratikramaNanI kriyA sukhapUrvaka paMcAcAranI zuddhinuM kAraNa bane. vaLI uttamapuruSanI bhaktimAM saMtoSa nathI tethI nemanAtha prabhunI ane covIza tIrthaMkaranI stuti paNa 'siddhANaM-buddhANaM' sUtrathI karAya che. vaLI, ratnatrayInA AcAronI zuddhi mATe kAussagga karyA pachI sarva anuSThAna zrutanA baLathI ja samyak sevAya che tethI zruta pratyenI bhaktinI vRddhi arthe zrutadevatAno kAussagga karAya che. zruta adhiSThAyaka devatA zruta pratye bhaktivALA che. ane devabhavane kA2Ne vizeSa zaktivALA che. tethI temanuM smaraNa ka2nA2A yogya jIvonA karmakSaya pratye teo nimitta banI zake che tethI temanA pratyenI potAnI bhaktinI abhivyakti arthe eka navakArano kAussagga karAya che tyArapachI kSetradevatAnI stuti karAya che. tethI te kSetramAM 2helA kSetradevatA zrAvakane dharmaArAdhanAmAM sahAyaka bane, vighnakArI bane nahi. vaLI sAdhune trIjA mahAvratamAM satata avagrahanI yAcanA karavAnI hoya che. tene satya ka2vArthe kSetradevatAnuM smaraNa karAya che, ema graMthakA2zrI saMbhAvanA kare che. TIkA H tataH paJcamaGgalabhaNanapUrvaM sandaMzakaM pramRjyopavizati, tato mukhavastrikAM kAyaM ca pratilikhya zrIgurUNAM vandanake dattvA 'icchAmo aNusaTThi miti bhaNitvA jAnubhyAM sthitvA kRtAJjalirnamo'rhatsiddhetipUrvakaM stutitrayaM paThati idaM ca pUrvoktavandanakadAnaM zrIgurvAjJayA kRtAvazyakasya vineyasya mayA yuSmAkamAjJayA pratikrAntamiti vijJapanArtham loke'pi rAjAdInAmAdezaM vidhAya praNAmapUrvakaM teSAmAdezakaraNaM nigadyate, evamihApi jJeyam / etadarthazcAyaM 'icchAmaH' abhilaSAmaH, 'anuzAsti' gurvAjJAm pratikramaNaM kAryamityevaMrUpAM tAM ca vayaM kRtavantaH svAbhilASapUrvakam, na tu rAjaveSTyAdinA itthaM saMbhAvanAvidhAnaM ca 'icchAmo aNusaTThi 'miti bhaNanAnantaraM zrIgurUNAmAdezasyAzravaNAt evaM ca pratikramaNaM sampUrNaM jAtam tatsampUrNIbhavanAcca sampannanirbharapramodaprasarAkulavarddhamAnasvareNa varddhamAnAkSaraM tIrthanAyakatvAt zrIvarddhamAnasya stutitrayaM 'namo'stu varddhamAnAye 'tyAdirUpaM zrIgurubhirekasyAM stutau pAkSikapratikramaNe tu zrIguruparvaNorvizeSabahumAnasUcanArthaM tisRSvapi stutiSu bhaNitAsu satISu sarve sAdhavaH zrAddhAzca yugapatpaThanti / "vAtastrImanvamUrchALAM, nRLAM caritrADminAm / anuprahArtha sarvajJa:, siddhAntaH prAtaH tAH / / / / " Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya saMdhivAra | Gls-15 __ ityAdyukteH strINAM saMskRte'nadhikAratvasUcanAtsAdhvyaH zrAvikAzca 'namo'rhatsiddhe'tyAdi sUtraM na paThanti, 'namo'stu varddhamAnAye'tyAdisthAne 'saMsAradAvAnale'tyAdi ca paThanti, rAtrikapratikramaNe tu vizAlalocanetyAdisthAne kecittu strINAM pUrvAdhyayane'nadhikAritvAt namo'stu varddhamAnetyAdInAM ca pUrvAntargatatvena sambhAvyamAnatvAnna paThantItyAhuH / yacca zrIgurukathanAvasare pratistutiprAntaM 'namo khamAsamaNANaM' iti gurunamaskAraH sAdhuzrAddhAdibhirbhaNyate, tanRpAdyAlApeSu prativArtAprAntaM jIvetyAdibhaNanavat zrIguruvacaHpratIcchAdirUpaM sambhAvyate stutitrayapAThAnantaraM zakrastavapAThaH tata udArasvareNaikaH zrIjinastavaM kathayati, apare ca sarve sAvadhAnamanasaH kRtAJjalayaH zRNvanti stavanabhaNanAnantaraM ca sarvajinastutirUpaM 'varakanake'tyAdi paThitvA caturbhiH kSamAzramaNaiH zrIgurvAdIn vandate atra ca devaguruvandanaM namo'rhatsiddhetyAderArabhya catuHkSamAzramaNapradAnaM yAvat jJeyam, zrAddhasya tu 'aDDAijjesu' ityAdi bhaNanAvadhi jJeyam / idaM ca devaguruvandanaM pratikramaNasya prArambhe ante ca kRtam, 'AdyantagrahaNe madhyasyApi grahaNa miti nyAyAt sarvatrApyavataratIti yathA zakrastavasyAdAvante namo iti bhaNanam, tato'pi 'dvirbaddhaM subaddhaM bhavatI'tinyAyena pUrvaM cAritrAdyAcArazuddhyarthaM kRteSvapi kAyotsargeSu punaH prANAtipAtaviramaNAdyaticArarUpadevasikaprAyazcittavizodhanArthaM catuzcaturviMzatistava-cintanarUpaM kAyotsargaM kurute ayaM ca kAyotsargaH sAmAcArIvazena kaizcitpratikramaNasyAdau kaizcittvante kriyate, tadanu tathaiva pArayitvA caturviMzatistavaM ca maGgalArthaM paThitvA kSamAzramaNadvayapUrvaM maNDalyAmupavizya sAvadhAnamanasA svAdhyAyaM kurute mUlavidhinA, pauruSI yAvatsaMpUrNA syAt / atrAha paraH-nanu pratikramaNaM paJcAcAravizuddhyarthaM prAguktam, atra tu jJAnadarzanacAritrAcArANAmeva yathAsthAnaM zuddhiruktA, naca tapovIryAcArayoH, tathA ca pratijJAhAniriticenmaivam, etacchuddhirjJAnAdyAcArAnantarIyakA iti pratipAditaiva tathAhi-sAyaM sAdhoH kRtacaturvidhAhArapratyAkhyAnasya zrAddhasyApi kRtAnyatarapratyAkhyAnasya tad bhavati prAtarapi pANmAsikaprabhRtinamaskArasahitAntaM pratyAkhyAnaM karotIti sphuTaiva tapaAcArazuddhiH yathAvidhi yathAzakti ca pratikrAmato vIryAcArazuddhirapi pratItaiveti avidhinA ca kRte prAyazcittam, tathA hi-kAle AvazyakAkaraNe caturlaghuH, maNDalyapratikrAntau kuzIlaiH saha pratikrAntau ca caturlaghuH, nidrApramAdAdinA pratikramaNe na militaH tatraikasmin kAyotsarge bhinnamAsaH, dvayorla ghumAsaH, triSu gurumAsaH, tathA gurubhirapArite kAyotsarge svayaM pAraNe gurumAsaH, sarveSvapi kAyotsargeSu caturlaghuH, evaM vandaneSvapi yojyamiti vyavahArasUtre / tathA sAdhavaH pratikramaNAnantaraM tathaivAntarmuhUrttamAtramAsate, kadAcidAcAryA apUrvAM sAmAcArImapUrvamarthaM vA prarUpeyurityuktamoghaniyuktivRttau, iti daivasikapratikramaNavidhiH / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1pa TIkArca - tataH saisapratimavidhiH | tyArapachInnakSetradevatAno kAussagna karyA pachI, pAMcanA maMgalarUpa navakArane bolavApUrvaka saMDAsAtuM=sAMdhAonuM, pramArjana karIne zrAvaka bese che arthAt navakAranA smaraNapUrvaka jIvarakSAnA uttama pariNAmavALA zrAvaka besavAnI kriyAmAM koI sthAne sahasA koI jIva hoya ane mare nahi tethI paganA besavAnA sthAne pramArjanA karIne bese che, jethI jIvarakSAno pariNAma atyaMta jvalaMta thAya. tyArapachI mukhavastrikA ane kAyAnuM pratilekhana kare che. jethI mukhavastrikAmAM koIpaNa sUkSmajIva hoya to te pratilekhananI kriyAthI tenuM rakSaNa thAya ane kAyAnA pacIsa sthAnonuM te rIte pratilekhana kare che jethI kAyAnI vaMdana Adi ceSTAmAM koI jIvano vinAza thAya nahi. A rIte mukhavastrikA ane kAyAnuM pratilekhana karIne gurune vaMdana Ape che. be vaMdana ApIne "IcchAmo aNusaddhi' e pramANe bolIne be jAtu para sthira thaIne kRtaaMjalivALo zrAvaka 'namoDIMtasiddhAcAryopAdhyAya....' ityAdi pUrvaka namoDastu vardhamAnAya ItyAdirUpa stutitraya bole che ane A pUrvokta vaMdananuM dAna gurunI AjJAthI karAyelA AvazyakanuM vinayavALA evA mArA vaDe tamArI AjJAthI pratikrAMta karAyuM che e vijJApana mATe che. lokamAM paNa rAjAdinA Adezane karIne praNAmapUrvaka teonA AdezanuM kathana karAya che e rIte ahIM paNa jANavuM. guvaMjJAthI pratikramaNa karavAno pote prAraMbha karelo te AjJAthI ja pote pratikramaNa karyuM che te jaNAvavA arthe aMte vaMdana ApIne pote cha Avazyako karyA che tenuM nivedana karIne huM tamArA atuzAsanane IcchuM chuM ema kahevAya che. ane pote SaAvazyakanI ArAdhanA samyapha karI che tenA harSanI abhivyakti rUpe aMte stutitraya bole che. tethI jema lokamAM rAjAnI AjJAnuM pAlana karIne pachI praNAma karIne te AjJAnuM pote pAlana karyuM che tenuM nivedana karAya che tema guNavAna evA bhAvAcAryanI anujJAthI pote SaAvazyakamaya pratikramaNa svazakti anusAra apramAdathI karyuM che tenuM vaMdApUrvaka nivedana karAya che. tyArapachI pote temanA anuzAsanane Icche che tema kahIne satata tevA guNavAna bhAvAcAryanA anuzAsananA baLathI huM saMsArasAgara taravA icchuM chuM e prakArano pArartavyabhAva abhivyakta karAya che. jenAthI bhagavAnanI AjJAne parataMtra thavAno pariNAma sthira-sthiratara thAya che ane cha AvazyakathI bhAvita thayeluM citta hovAthI je potAne atyaMta harSa thayo che te harSanI abhivyakti rUpe traNa stuti bolAya che. ane A arthavALo A che. zuM che ? te batAve che - anuzAsti=guvajJAne, ame IcchIe chIe abhilASa karIe chIe. kaI anuzAstine ame icchIe chIe ? ethI kahe che. pratikramaNa karavuM joIe evA rUpavALI anuzAstine ame icchIe chIe. ane tene=pratikramaNa karavuM joIe te anuzAstine, ame svaabhilASapUrvaka karI che. paraMtu rAjaveNadinI=rAjaveThAdinI, jema karI nathI. ane A prakAre saMbhAvanAnA vidhAnavALuM icchAmo aNusaddhi' e pramANe bolyA pachI zrI gurunA AdezanuM azravaNa hovAthI ane A rIte pratikramaNa saMpUrNa thayuM ane te saMpUrNa thavAthI=pratikramaNanuM Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | bloka-65 saMpUrNapaNuM thavAthI, saMpanna nirbhara pramodanA prasarathI yukta vardhamAna svarathI=saMpanna thayelA harSathI yukta vadhatA svarathI, vardhamAna svAmInuM tIrthanAyakapaNuM hovAthI vardhamAna akSaravALI stutitrayaneka 'namoDastu vardhamAnAya' ityAdirUpa stutitrayane, guru dvArA eka stuti bolAye chate vaLI, pAkSika pratikramaNamAM, zrI gurunuM parva divasomAM vizeSa bahumAnanA sUcana mATe traNa stutio guru bole chate sarva sAdhuo ane zrAvako yugapat bole che-traNa stuti bole che. "cAritrakAMkSI bAla, strI, maMda ane mUrkha evA manuSyanA anugraha mATe sarvajJa vaDe siddhAMta prAkRtamAM karAyo che." II1TI. ItyAdi ukti hovAthI strIone saMskRtamAM anadhikAratvanuM sUcana hovAne kAraNe sAdhvIo ane zrAvikAo 'tamoDahaMta siddhAcAryopAdhyAya..' ItyAdi sUtrane bolatA nathI ane 'namoDastu vardhamAnAya' ityAdinA sthAnamAM "saMsAra dAvAnala' ityAdi sUtra bole che. vaLI, rAtri pratikramaNamAM 'vizAlalocana' ItyAdi sthAnamAM "saMsAra dAvAnala' bole che. vaLI, keTalAka kahe che. zuM kahe che ? te batAve che. strIone pUrvanA adhyayanamAM anadhikArIpaNuM hovAthI ane namoDastu vardhamAnAya ItyAdinuM pUrva aMtargatapaNArUpe saMbhAvyamAnapaNuM hovAthI bolatI nathI=sAdhvIo ane zrAvikAo "namoDastu vardhamAnAya' ityAdi stuti bolatI nathI. ane gurukathananA avasaramAM prati stutinA prAMtamAM je 'namo khamAsamaNANaM' e pramANe gurunamaskAra sAdhu-zrAvako vaDe kahevAya che te rAjAdinA AlApomAM prativArtAnA prAMtamAM jIva ItyAdi kathananI jema zrI guruvacananA pratIcchArUpa saMbhAvanA karAya che. stutitraya pATha pachI zakrastavano pATha che. tyArapachI udAra svarathI eka koI eka sAdhu ke zrAvaka, jitastava kahe che. ane bIjA sarva sAvadhAna manavALA kRtaaMjalivALA sAMbhaLe che. ane stavana bolyA pachI sarva jinanI stutirUpa "varakataka' ItyAdi bolIne cAra khamAsamaNAM vaDe zrI guruone vaMdana kare che ane ahIM deva-gurunuM vaMdana "namoDahaMta siddhAcAryopAdhyAya...' ityAdithI mAMDIne cAra kSamAzramaNane vaMdananA pradAna sudhI jANavuM. vaLI, zrAvakane 'aDhAIjesa' ItyAdi kathana sudhI jANavuM-deva-gurunuM vaMdana jANavuM ane A deva-gurunuM vaMdana pratikramaNanA prAraMbhamAM ane aMtamAM karAyu=prathama cAra thoya dvArA ane cAra khamAsamaNAM dvArA deva-gurune vaMdana karAyuM ane aMtamAM namohaMta siddhAcAryopAdhyAya..thI mAMDIne aDhAIjesu sudhI deva-gurune vaMdana karAyuM ane AdiaMtanA grahaNamAM madhyanuM paNa grahaNa che e vyAyathI sarvatra paNa avatAra pAme che=AkhA pratikramaNamAM deva-gurunA vaMdananuM avataraNa che. arthAt AkhI pratikramaNanI kriyA guNavRddhine anukULa hovAthI deva-gurunA vaMdana svarUpa ja che. je pramANe zakrastavanA Adi ane aMtamAM 'namo' e pramANe kathana che="tamotthaNa' sUtramAM AdimAM 'namoDalthaNa' zabdamAM rahela 'namo'nuM kathana che ane aMtamAM 'tamo jiNANa jiabhayANa'mAM 'namo'nuM kathana che. tema pratikramaNamAM paNa AdimAM deva-gurunuM vaMdana che ane aMtamAM paNa deva-gurune vaMdana che tyArapachI paNa-deva-gurune vaMdana karyA pachI paNa, 'dvibaddhasubaddha thAya che =be vakhata karAyeluM daDha thAya che, e nyAyathI pUrvamAM cAritra Adi AcAranI zuddhi Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-15 211 mATe karAyelA paNa kAussaggomAM pharI prANAtipAtaviramaNAdi aticArarUpa devasika prAyazcita vizodhana mATe cAra caturvizatinA ciMtanarUpa kAyotsarga=cAra logassano kAussagga, kare che. ane A kAyotsarga sAmAcArInA vazathI keTalAka vaDe pratikramaNanI AdimAM ane keTalAka vaDe aMtamAM karAya che. tyArapachI te pramANe ja pArIe=namo arihaMtANaM namaskArapUrvaka ja kAussagga pArIne, maMgala mATe caturvizatistava bolIne kSamAzramaNadvayapUrvaka be khamAsamaNAMpUrvaka, mAMDalImAM besIne sAvadhAna manathI mULa vidhithI svAdhyAyane kare che jyAM sudhI porisI pUrNa thAya. ahIM pratikramaNanI vidhimAM para zaMkA kare che. pratikramaNa paMcAcAranI zuddhi mATe che ema pUrvamAM kahevAyuM. vaLI ahIM=pratikramaNanI vidhinA varNanamAM, jJAnAcAra-darzanAcAra cAritrAcAranI ja yathAsthAna zuddhi kahevAI. ane tapAcAra-vIryAcAranI zuddhi kahevAI nahi ane te rIte=pratijJAmAM paMcAcAranI vizuddhi mATe pratikramaNa che tema grahaNa karyuM ane pratijJA anusAra varNana karatI vakhate jJAnAcAra Adi traNanI zuddhi batAvI, tapAcAra-vIryAcAranI zuddhi batAvI nahi. te rIte, pratijJAnI hAni che=paMcAcAranI zuddhi mATe pratikramaNa che e prakAranI pratijJAnI hAni che. e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che. ema na kahevuM. AnI zuddhi=ApAcAra ane vIryAcAranI zuddhi, jJAnAdi AcAra avatarika pratipAdana karAI ja che=jJAnAcArAdinI zuddhi batAvI temAM tapAcAra-vIcAranI zuddhi aMtabhavita karIne kahevAI ja che. te A pramANe - sAMjanA kRta cauvihAra pratyAkhyAnavALA sAdhune, kRta anyatara pratyAkhyAnavALA zrAvakane paNa=cauvihAra ane tivihAra anyatara karAyela pratyAkhyAnavALA zrAvakane paNa, te thAya che-tapAcAra thAya che. savAramAM paNa cha mAsathI mAMDIne namaskAra sahita aMtavALuM pratyAkhyAna kare che-sAdhu ke zrAvaka kare che. AthI spaSTa ja tapAcAranI zuddhi che. yathAvidhi ane yathAzakti pratikramaNa karatA sAdhune ane zrAvakane vIryAcAranI zuddhi paNa pratIta ja che. arthAt je sAdhu ke zrAvaka nirjarAnA arthI che ane nirjarAnA aMgabhUta ja sAMjanA pratikramaNa paccakakhANa grahaNa kare che ane nirjarAnA aMgabhUta ja savAranA pratikramaNamAM cha mAsanA upavAsathI mAMDIne navakArazI sudhInA paccakakhANamAM potAnI zaktinuM samAlocana karIne anya balavAna yogono nAza na thAya te prakAre ucita paccakakhANa kare che. te tapa dvArA tapAcAranI zuddhi thAya che ane je sAdhu ke zrAvaka zarUAvazyakamaya pratikramaNanI kriyA je bhAvathI ane je guNothI bhagavAne karavAnI kahI che te bhAvo ane te guNo cha AvazyakathI kaI rIte pragaTa thAya che teno samyapha bodha karIne te prakAre ja karavAnI utkaTa icchAvALA che ane potAnI zakti anusAra kriyAmAM yatvavALA che. jethI te kriyAkALamAM svazakti anusAra te te bhAvone kare che ane te te bhAvone kAraNe te te bhAvothI apekSita uttamaguNonI prApti kare che. te sAdhu ke zrAvakane pratikramaNakAlamAM mohatAzane anukULa samyakvIryanuM phuraNa thatuM hovAthI vIryAcAranI zuddhinI prApti thAya che. avidhithI karAye chad=avidhithI zaAvazyakanI kriyA karAye chate, prAyazcitta che=vIryAcAranI azuddhi hovAne kAraNe prAyazcitta che. te A pramANe - kAlamAM AvazyakatA akaraNamAM caturladhu Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-pa prAyazcitta che. mAMDalImAM apratikrAMta ane kuzIlo sAthe pratikrAMta hote chate caturbhadhu che-pratikramaNanI mAMDalInI maryAdAne jANanArA susAdhuo pratikramaNanI mAMDalInI virAdhanA na thAya te rIte pratikramaNanI kriyA kare che. temAM SaAvazyakamaya pratikramaNanI kriyA na karavAmAM Ave to pratikramaNanI mAMDalInA baLathI je vIryAcAranI zuddhi thAya che tenI aprAptine kAraNe caturbhadhu prAyazcita Ave. ane pratikramaNanI mAMDalInI virAdhanA karanArA kuzIla sAdhuo sAthe pratikramaNa karavAmAM Ave to pratikramaNa mAMDalInI virAdhanA thavAthI kuzIla sAdhuonI sAthe pratikramaNa karanAra sAdhuonuM saddavIrya nAza pAmavAne kAraNe caturbhadhu prAyazcitta prApta thAya che. nidrA-pramAda AdithI pratikramaNamAM bhegA nahIM thayelA sAdhune ke zrAvakane prAyazcitta che. zuM prAyazcitta che te batAve che. tyAM=pratikramaNamAM, eka kAyotsargamAM bhinnamAsa=eka kAyotsargamAM nahIM maLelA sAdhune ke zrAvakane bhinnamAsa prAyazcita che. be kAyotsargamAM nahi milita sAdhu ke zrAvakane laghu mAsa prAyazcitta che. traNa kAyotsargamAM nahi milita sAdhu ke zrAvakane gurumAsa prAyazcita che. ane guru vaDe apArita kAussagga hote chate svayaM pAravAmAM gurumAsa prAyazcita che. sarva paNa kAussagnamAM nahIM militanetranidrAmamAdAdine kAraNe nahIM militane, caturbhadhu prAyazcita che. e rIte kAussagnamAM batAvyuM e rIte, vaMdanamAM paNa yojavuM vaMdanamAM paNa nidrA-pramAda AdithI pratikramaNa mAMDalImAM beThelAnI sAthe nahIM militane te te prakAre prAyazcitta prApta thAya che ema yojana karavuM e pramANe vyavahArasUtra che. ane sAdhuo pratikramaNa karyA pachI te pramANe ja aMtamuhUrta mAtra bese che-pratikramaNa karyA pachI je rIte mAMDalImAM beThelA e rIte ja aMtarmuhUrta mAtra bese che. kema te rIte bese che ? ethI kahe che. kadAcita AcArya apUrva sAmAcArI ke apUrva arthanI prarUpaNA kare e pramANe "oghaniryuktinI vRttimAM kahyuM che, A pramANe devasI pratikramaNanI vidhi pUrNa thaI. bhAvArtha sAdhu ke zrAvaka pratikramaNanI vidhine svazakti anusAra jANIne ane pratikramaNanI vidhimAM apramAdathI yatna kare ane te pratikramaNanI kriyA, mAMDalInI vidhinA jANakAra susAdhu hoya to temanI sAthe ja kare. jethI pratikramaNanI mAMDalInI virAdhanA thAya nahi. ane pratikramaNanI mAMDalImAM suvizuddha upayogapUrvaka bolAtAM sUtromAM apramAdabhAvathI sadvarya ullasita thAya ane tenI sAmagrI vidyamAna hovA chatAM pratikramaNa mAMDalInI upekSA karIne svamati anusAra pratikramaNa kare to pratikramaNanI mAMDalInA baLathI je jJAnAcArAdi cAra AcAromAM samyaka vIrya pravartavuM joIe te pravarte nahi tethI prAyazcittanI prApti thAya. vaLI, pramAdI sAdhuo mAMDalImAM jema tema pratikramaNa karatA hoya teonI sAthe pratikramaNa karavAmAM Ave topaNa teonA pramAdane kAraNe zakti anusAra karavAnA arthI sAdhu ke zrAvakathI paNa jJAnAcArAdi AcAromAM samyak vIrya pravartI zake nahi. tethI prAyazcittanI prApti thAya. vaLI pratikramaNano ucitakAla Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1pa hoya ane koI viziSTa prayojana na hoya chatAM pramAdane vaza ucitakAlanuM ullaMghana karIne akALe pratikramaNa kare topaNa prAyazcittanI prApti thAya. viziSTa lAbhane kAraNe AgaLa-pAchaLa pratikramaNa kare topaNa doSanI prApti thAya nahi. vaLI pratikramaNakAlamAM nidrA varte ke potAnI zakti anusAra pratikramaNanI kriyAmAM te te bhAvone anukULa ucitabhAvo karavAmAM pramAda varte ke anya koI prakAranI cittanI caMcaLatA varte to pratikramaNanI kriyAmAM pratikramaNa karanArano mAMDalI sAthe te te kriyAmAM upayoga skUlanA pAme tethI kAyotsarga AdimAM pramAdane kAraNe adhika kALa pasAra thAya. jethI mAMDalImAM pratikramaNa karanArane vyAghAta thAya tene AzrayIne prAyazcittanI prApti thAya. vaMdananI kriyAmAM paNa mAMDalInI vidhi anusAra upayukta thaIne na kare to dareka kriyAmAM mAMDalInI sAthe te sAdhu ke zrAvaka milita rahI zake nahi tene AzrayIne paNa prAyazcittanI prApti thAya. mATe yathAzakti ane yathAvidhithI je sAdhu ke zrAvaka pratikramaNa kare che teone vIryAcAranI zuddhi thAya che. ane tenA dvArA te te sthAnomAM jJAnAcArAdinI zuddhi thAya che. mATe pratikramaNa paMcAcAranI vizuddhi arthe che ane jeo avidhithI kare che teone te pratikramaNanI kriyAthI paNa paMcAcAranI vizuddhi thatI nathI. je zrAvako apramAdI che teo pratikramaNanI kriyA dvArA paMcAcAranI vizuddhi karIne satata sarvaviratine anukULa baLa saMcaya kare che jethI A bhavamAM zaktino prakarSa thAya to siMhanI jema mahAvIryavALA thaIne saMyama grahaNa karIne karmanAza mATe yatna karI zake che ane kadAca A bhavamAM sarvaviratinI zaktino saMcaya na thAya topaNa pratidina pratikramaNa dvArA paMcAcAranI vizuddhine prApta karIne sarvaviratine anukULa baLa saMcaya thAya tevo yatna kare che. tethI kSINa thayelA sarvaviratinAM AvAraka karmo hovAthI janmAMtaramAM paNa bhAvacAritrane prApta karIne te mahAtmA suvizuddha paMcAcAranA baLathI saMsArano aMta karaze; kema ke suvizuddha paMcAcAranuM pAlana ja vItarAgatAnI prAptinuM prabaLa kAraNa che. pratikramaNa karyA pachI sAdhuo mAMDalImAMthI tarata UThIne svasthAne jAya nahi paraMtu nirjarAnA atyaMta arthI sAdhuo je rIte pratikramaNa karyuM te rIte ja pratikramaNa pUruM thayA pachI paNa mAMDalImAM besI rahe che ane te rIte sAdhuonI tattvanI jijJAsAne joIne sUkSmatattvane jANanArA AcArya sAdhu sAmAcArI kaI rIte vItarAgatA tarapha jIvanA pariNAmone pragaTa karIne nirjarAnuM kAraNa bane che tenA gaMbhIra artho yogya jIvone kahe che jethI potAnI sAdhu sAmAcArI kevI zreSTha che teno pAramArthika sUkSma-sUkSmatara bodha thAya ane potAnA pUrva RSi-mahAtmAoe A sAmAcArIne kaI rIte sevIne saMsArano kSaya karyo, tenA sUkSmabhAvo kadAca AcAryane svasthatA hoya to kahe, te AzayathI sAdhuo pratikramaNa karyA pachI aMtarmuhUrta sudhI mAMDalImAM besI rahe che. tethI pratikramaNa pachI zrAMta AcArya hoya to kaMIka vilaMbana pachI paNa kaMIka artha kaheze tevo AzayathI tattvanA arthI evA sAdhu pratikramaNa karyA pachI te prakAranI sAmAcArInA arthane jANavA mATe aMtarmuhUrta sudhI mAMDalImAM besI rahe che. athavA kyAreka zAstra-adhyayanathI koIka apUrva artho AcAryane prApta thayA hoya to te beThelA sAdhune te apUrva artho AcArya kahe che. tethI bhagavAnanA zAsananA sUmabhAvone jANIne suvihita sAdhuo sukhapUrvaka saMyamanA kaMDakonI vRddhi karI zake che tethI nirjarAnA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-65 atyaMta arthI sAdhu pratikramaNa karyA pachI mAMDalImAM te prakAre aMtarmuhUrta mAtra sthira rahe che. kvacit kyAreka AcAryanI anukULatA na hoya topaNa pratidina te maryAdAnuM samyak pAlana kare che. jethI ziSyonI te prakAranI jijJAsA joIne paNa anukULatA anusAra AcArya sAmAcArInA ke gaMbhIra arthonA sUkSmabhAvonuM avazya prakAzana kare. A prakAranI zAstrIya maryAdA che. TIkA - __ atha rAtrikapratikramaNavidhiryathA-pAzcAtyanizAyAme pauSadhazAlAyAM gatvA svasthAne vA sthApanAcAryAn saMsthApya IryApathikIpratikramaNapUrvaM sAmAyikaM kRtvA kSamAzramaNapUrvaM 'kusumiNadussumiNauhaDAvaNiaM rAiapAyacchittavisohaNatthaM kAussaggaM karemi' ityAdi bhaNitvA caturviMzatistavacatuSkacintanarUpaM zatocchvAsamAnaM strIsevAdikusvapnopalambhe tu aSTazatocchvAsamAnaM kAyotsargaM kuryAt, rAgAdimayaH kusvapnaH, dveSAdimayo duHsvapnaH, etadvidhistu 'namaskAreNAvabodha' iti prathamadvAra ukta eva / iha ca sarvaM zrIdevaguruvandanapUrvaM saphalamiti caityavandanAM vidhAya kSamAzramaNadvayapUrvaM svAdhyAyaM vidhatte, yAvatprAbhAtikapratikramaNavelA / TIkArya : gatha ... pratimAtA have rAtri pratikramaNanI vidhi kathA'thI batAve che. pAzcAtya rAtrinA yAmamAM=sUryodaya pahelAnI rAtrinA praharamAM, pauSadhazAlAmAM jaIne athavA svasthAnamAM sthApanAcAryanuM saMsthApana karIne IryApathikInA pratikramaNapUrvaka sAmAyikane karIne=vidhipUrvaka sAmAyikane grahaNa karIne, kSamAzramaNapUrvaka-khamAsamaNapUrvaka, "kusumiNadusumiNa uhaDAvaNiaM rAIpAyacchitavisohaNaEUR kAussagga karemi ItyAdi bolIne cAra logassanA ciMtanarUpa 100 ucchavAsamAna kAussagna kare. vaLI strIsevAdi kusvapnanI prAptimAM 108 ucchavAsamAna kAussagna kare. rAgAdimaya kusvapna, dveSAdimaya duHsvapna che. vaLI AnI vidhi=savAranA UThIne kusumiNadumiNano kAussagna kare tenI vidhi, 'namaskAreNAvabodha' e prathamadvAramAM kahevAI ja che. ane ahIM=pratikramaNanI kriyAmAM, sarva zrIdevagurunA vaMdanapUrvaka saphala che ethI caityavaMdanA karIne be khamAsamaNAMpUrvaka svAdhyAyane kare che. je vartamAnamAM bharaphesaranI sajajhAya rUpe bolAya che. kyAM sudhI svAdhyAya kare ethI kahe che. jyAM sudhI prabhAtika pratikramaNanI velA thAya tyAM sudhI svAdhyAya kare. bhAvArtha : zrAvaka savAranA sUryodaya pahelAM prAyaH eka prahara vahelo jAge. navakArapUrvaka jAgavuM joIe ityAdi vidhi prathamadvAramAM batAvela che. te pramANe ja jAgIne dehanAM Avazyaka kRtya karyA pachI potAnI pauSadhazAlA hoya to tyAM jaIne athavA potAnA gharamAM ucita sthAne sthApanAcArya sthApIne sAmAyika levAnI vidhi anusAra sAmAyika grahaNa kare tethI upayogapUrvaka IryApathikI pratikramaNa Adi kriyA dvArA sAmAyika Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-kapa grahaNanI kriyAthI zrAvakanuM citta saMsAranA bhAvothI para thaIne samabhAva pratyenA rAgathI ucita kriyAmAM yatna kare tevA nirmaLa pariNAmavALuM bane che. tyArapachI samabhAvathI vAsita thayela citta vaDe khamAsamaNapUrvaka kusumiNa-duHsumiNano kAussagna kare; jethI rAtrimAM kusvapna ke duHsvapna potAne AvyAM hoya ane tenAthI potAne je malinabhAvo thayA hoya tenA nAzanA arthe prAyazcitta dvArA vizodhi karavAthuM huM kAussagna karuM chuM tevuM pratisaMdhAna zrAvaka kare che. je zrAvaka te prakAranA pratisaMdhAnapUrvaka kAussagnakALamAM covIza tIrthaMkaranA nAmanuM kIrtana kare che tenAthI vAsita thayela citta te svapnanA malinabhAvone nAza karavAmAM samartha bane che. AthI jeo upayogapUrvaka kusumiNa-duHsumiNa bole che tyAre ja haiyAmAM evo upayoga varte che ke mArA kusvapnanA ke duHsvapnanA saMskAranA ucchada arthe huM A kAussagna karuM chuM. tethI bhagavAnanA guNakIrtananA upayoganA baLathI te prakArano adhyavasAya thavAne kAraNe te pApo nAza pAme che. A rIte sAmAyika grahaNa karIne, rAtrinA thayela kusvapnanI ke duHsvapnanI zuddhi karIne zrAvaka deva-gurunA vaMdanapUrvaka badhI kriyA saphaLa thAya che tethI savAramAM caityavaMdana kare che ane bhagavAnAM Adi dvArA gurune vaMdana kare che. tyArapachI be khamAsamaNA ApI svAdhyAya karavAno Adeza mAMge che. vartamAnamAM te svAdhyAyanA sthAne bharosaranI sakjhAya bolAya che. te rIte zrAvaka anya paNa ucita svAdhyAya jyAM sudhI pratikramaNano samaya na thAya tyAM sudhI kare che. tyArapachI pratikramaNano prAraMbha kare. kaI rIte pratikramaNano prAraMbha kare te have pachI batAve che. TIkA : tadanu caturAdikSamAzramaNaiH zrIgurvAdInvanditvA kSamAzramaNapUrvaM 'rAiapaDikkamaNai ThAu'mityAdi bhaNitvA bhUnihitazirAH 'savvassavi rAia' ityAdi sUtraM sakalarAtrikAticArabIjakabhUtaM paThitvA zakrastavaM bhaNati prAktanaM caityavandanaM tu svAdhyAyAdidharmakRtyasya pratibaddham, natu rAtrikAvazyakasyeti etadArambhe maGgalAdyarthaM punaH zakrastavena saMkSepadevavandanam, tato dravyato bhAvatazcotthAya 'karemi bhaMte! sAmAiamityAdisUtrapAThapUrvaM cAritradarzanajJAnAticAravizuddhyarthaM kAyotsargatrayaM karoti, prathame dvitIye ca kAyotsarge caturviMzatistavamekaM cintayati, 'sAyasayaM gosaddha'mitivacanAt tRtIye tu sAndhyapratikramaNAntoktavarddhamAnastutitrayAtprabhRti nizAticArAMzcintayati, yataH"divasAvassayaMaMte, jaM thuitiagaM tayAivAvAre / nA paccha()musa, vitinnaku tAva mAre III" [tivinA 7] rUti iha ca pUrvoktayuktyA cAritrAcArasya jJAnAdyAcArebhyo vaiziSTye'pi yadekasyaiva caturviMzatistavasya cintanam, tadrAtrau prAyo'lpavyApAratvena cAritrAticArANAM svalpatvAdinA sambhAvyate tataH kAyotsargaM pArayitvA siddhastavaM paThitvA saMdaMzakapramArjanapUrvamupavizati atra ca prAbhAtikapratikramaNe prAdoSikapratikramaNavat prathame cAritrAticAravizuddhikAyotsarge nizAticAracintanaM yanna kRtaM, Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dharmasaMgraha lAga-4 / dvitIya adhijAra / PRTs-15 tannidrAbhibhUtasya samyak smaraNaM na syAditi, tRtIyakAyotsarge ca sAvadhAnIbhUtatvAt samyag syAditi tatra nizAticAracintanamiti hAe~, yata uktaM samayavidbhiH "niddAmatto na sarai, aiAre kAyaghaTTaNAnno'nnaM / kiikaraNe dosA vA, gosAI tinni ussaggA / / 1 / / " [Avazyaka ni. 1525] iti / tataH pUrvavanmukhavastrikApratilekhanApUrvaM vandanAdividhiH pratikramaNasUtrAnantarakAyotsarga yAvat jJeyaH, pUrvaM cAritrAdyAcArANAM pratyekaM zuddhaye pRthak kAyotsargANAM kRtatvena sAmprataM teSAM samuditAnAM pratikramaNenApyazuddhAnAM zodhanAyAyaM kAyotsargaH sambhAvyate atra ca kAyotsarge zrIvIrakRtaM pANmAsikaM tapazcintayati, he jIva! zrI vIreNa pANmAsikamutkRSTaM tapaH kRtam, tat tvaM kartuM zaknoSi? navA, jIvo vakti 'na zaknomi' tarhi ekadinonaM pANmAsikaM kartuM zaknoSi?, na zaknomi, evaM dvitricatuHpaJcadinairUnaM pANmAsikaM kartuM zaknoSi? punarvakti na zaknomi, tarhi SaTsaptASTanavadazadinonaM SANmAsikaM kartuM zaknoSi?, evaM ekAdazataH paJcadinavRddhyA krameNaikonatriMzadinAni yAvaccintayati evaM paJcame caturthe tRtIye dvitIye mAse'pi, prathame tu re jIva! tvamekamAsikaM kartuM zaknoSi? na zaknomi, tataH ekadinonaM kartuM zaknoSi? na zaknomi, evaM yAvattrayodazadinonaM kartuM zaknoSi? na zaknomi, tarhi catustriMzattamaM kartuM zaknoSi? na zaknomi, dvAtriMzattamam, triMzattamam, aSTAviMzatitamam SaDviMzatitamaM caturviMzatitamaM dvAviMzatitamaM viMzatitamaM aSTAdazaM SoDazaM caturdazaM dvAdazaM dazamaM SaSTaM caturthaM kartuM zaknoSItyAdi vicintya yattapaH kRtaM syAttatra karaNecchAyAM kariSye iti vakti, anyathA tu zaknomi, paraM nAdya mano varttate iti, evamAcAmlanirvikRtikaikAzanAdiSu yatra mano bhavatIti tanmanasi nidhAya pArayitvA ca kAyotsarga mukhapotikApratilekhanApUrvaM vandanake dattvA manazcintitapratyAkhyAnaM vidhatte, yata uktaM dinacaryAyAm"sAmAiachammAsaH tavussagga ujjoya puttivaMdaNagaM / ussaggaciMtiyatavovihANamaha paccakhANeNaM / / 1 / / " "igapaMcAidiNUNaM, SaNamAsa caittu teradiNa uTTuM / cautIsAi diNUNaM, ciMte navakArasahiyaM jA / / 2 / / " [yatidinacaryA bhAvadevasUrIyA 13-14] iti tadanu 'icchAmo aNusaTuiM' iti bhaNitvopavizya stutitrayAdipAThapUrvaM caityAni vandate idaM ca pratikramaNaM mandasvareNaiva kuryAt, anyathA''rambhiNAM jAgaraNenArambhapravRtteH tatazca sAdhuH kRtapauSadhaH zrAvako vA kSamAzramaNadvayena 'bhagavan! bahuvelaM saMdisAvemi bahuvelaM karemi' iti bhaNati, bahuvelAsaMbhavIni Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 dharmasaMgraha bhAga-5/ dvitIya adhikAra | zloka-1pa cocchvAsAdIni kAryANi bahuvela ityucyante tatazca caturbhiH kSamAzramaNaiH zrIgurvAdIn vandate, zrAddhastu 'aDDAijjesu' ityAdi ca paThati iti rAtrikapratikramaNavidhiH / TIkArya : talanu. tripratimavidhiH tyArapachIcaityavaMdana karyA pachI, cAra khamAsamaNAMpUrvaka zrI guru Adine vaMdana karIne khamAsamaNapUrvaka rAI paDikkamaNe ThAuM' ityAdi bolIne bhUmi upara sthApana karAyelA mastakavALA zrAvaka sakala rAtrinA aticAranA bIjabhUta "sabassavi rAIa' ItyAdi sUtrane bolIne zakrastavane bole che. vaLI pUrvanuM caityavaMdana svAdhyAyAdi dharmakRtyanuM pratibaddha hatuM=svAdhyAyAdi dharmakRtya sAthe saMbaMdhavALuM hatuM. paraMtu rAtri Avazyaka sAthe pratibaddha na hatuM. ethI AnA AraMbhamAM=pratikramaNanA AraMbhamAM, maMgala mATe pharI zakastavathI saMkSepadevavaMdana che. tyArapachI dravyathI ane bhAvathI utthita thaIne 'karemi bhaMte sAmAiaM ItyAdi sUtranA pAThapUrvaka cAritra-darzana-jJAnanA aticAranI vizuddhi mATe kAyotsargadraya kare che. prathama ane dvitIya kAyotsargamAM eka logassanuM ciMtana kare che; kema ke "sAMjatA karatA savAranA aDadhuM e prakAranuM vacana che. vaLI, tRtIya=trIjA kAussagnamAM, sAMjanA pratikramaNanA aMtamAM kahevAyela vardhamAna stutitrayathI mAMDIne rAtrinA aticAronuM ciMtana kare che. je kAraNathI kahevAyuM che. divasanA AvazyakanA aMtamAM je stutitraya tyArathI mAMDIne je pazcima kAussagna=prAyazcittano kAussagga, ciMtana karAtAmAM tyAM sudhInA aticAronuM citavana kare" (yatidinacaryA-17) ane ahIM pUrvokta yuktithI cAritrAcAranuM jJAnAdi AcArathI viziSTapaNuM hovA chatAM paNa=sAMjanA pratikramaNamAM cAritrAcAranuM jJAnAcArAdithI viziSTapaNuM batAvyuM e yuktithI jJAnAcAra Adi karatA cAritrAcAranuM viziSTapaNuM hovA chatAM paNa, je eka ja logassanuM ciMtana karAya che, te rAtrimAM prAya alpa vyApArapaNAne kAraNe cAritranA aticAronuM svalpavAdithI saMbhAvanA karAya che. tyArapachI kAussagga pArIne siddhastavane bolIvekasiddhANaM buddhANaM sUtrane bolIne, saMDAsAnA pramArjanApUrvaka bese che. ane ahIM prAbhAtika pratikramaNamAM sAMjanA pratikramaNanI jema prathama cAritrAcAranI vizuddhi mATe kAyotsargamAM rAtrinA aticAronuM ciMtana je karAyuM nathI ne nidrA abhibhUtane samyapha smaraNa na thAya ethI ane trIjA kAussagnamAM, sAvadhAnIbhUtapaNuM hovAne kAraNe samyapha thAya=aticAronuM samyapha smaraNa thAya. ethI tyAMetrIjA kAussagnamAM, rAtri aticAranuM ciMtana che. e pramANe hArda che. je kAraNathI samayanA jANakAro vaDe kahevAyuM che. nidrAthI matta aticAronuM smaraNa karato nathI. anyonya kAyanuM ghaTana thAya sAdhuonuM paraspara kAyAnuM ghana thAya athavA kRtikarmamAM doSo thAya. ethI savAramAM traNa kAussagga che." (Avazyakaniryukti-1525). rAtrimAM nidrAne kAraNe aticAronuM smaraNa na thAya mATe aticAronA Alocanano kAussagga trIjo rAkhela che. vaLI, sAdhu savAranA aMdhArAmAM UThIne mAMDalImAM besIne pratikramaNa karavA bese to paraspara Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-15 kAyAnuM saMghaTata thAya tethI svasthAne besIne traNa kAussagga sudhInuM pratikramaNa kare che. tyArapachI vaMdana karavA mATe guru pAse AvIne zeSa pratikramaNa mAMDalImAM kare che. jethI vaMdananI kriyAmAM koI sAdhu nidrALuM hoya to anya sAdhu kaMIka prakAzane kAraNe joIne tene jAgrata karI zake. tethI kRtikaraNamAM doSonI prApti thAya nahi. te mATe savAranA traNa kAussagga sudhInuM pratikramaNa sAdhu potAnA Asana upara besIne kare che. tyArapachI pUrvanI jema muhapatinA pratilekhanapUrvaka vaMdana Adi vidhi pratikramaNa sUtranA anaMtara kAyotsarga sudhI=vaMditAsUtra pachInA kAyotsarga sudhI jANavI. pUrvamAM=pratikramaNanA prAraMbhamAM, cAritra Adi AcAronI pratyekanI zuddhi mATe pRthapha kAyotsarganuM kRtapaNuM hovAne kAraNe teonA samuditonuM pratikramaNathI paNa azuddhonA zodhana mATe A kAyotsarga saMbhAvanA karAya che=savAranA pratikramaNamAM cAritrAcAra, darzanAcAra ane jJAnAcAranA traNa pRthak kAussagga dvArA cAritrAcAra Adi traNeyanI zuddhi karelI hatI tethI vaMdittasUtra bolyA pachI "AyariyA uvajajhAya' ityAdi sUtra bolIne savAramAM je tapaciMtavANIno kAussagna karAya che te vaMditAsUtra rUpa pratikramaNathI aticAronuM zodhana karavA chatAM kaMIka azuddhi rahI gaI hoya tenI zuddhi mATe A kAyotsarga che. te pramANe saMbhAvanA karAya che. ane A kAussagnamAM=savAranA karAtA tapaciMtavANInA kAussagnamAM, zrI vIra kRta cha mAsanuM-cha mAsanA tapanuM, ciMtavana sAdhu ke zrAvaka kare che. kaI rIte kare che ? te batAve che - he jIva ! vIra prabhue utkaTa cha mAsika tapa karyuM. tethI tuM karavA mATe samartha che ke nahi ? to jIva kahe che. samartha nathI. to eka divasa UNa cha mAsika karavA mATe samartha che ke nahi? to jIva kahe che samartha nathI. A rIte be-traNa-cAra-pAMca divasa UNa cha mAsika karavA mATe samartha che? pharI jIva kahe che samartha nathI. to 6-7-8-9-10 divasa UNa karavA mATe samartha che ke nahi ? (A pramANe prazna kare che.) A rIte= pUrvamAM kahyuM e rIte, agiyArathI mAMDIne pAMca divasanI vRddhinA kramathI ogaNatrIsa divasa sudhI ciMtana kare che. e rIte pAMca mAsamAM, cAra mAsamAM, traNa mAsamAM, be mAsamAM paNa ciMtana kare che. vaLI prathama mAsamAM re jIva! tuM eka mAsika karavA mATe samartha cho ? jIva kahe che samartha nathI. to eka divasa UNa (eka mAsika) karavA samartha cho ? samartha nathI. e rIte yAvat tera divasa UNa karavA samartha cho ? jIva kahe samartha nathI. to cotrIsa bhakta karavA samartha cho ? jIva kahe samartha nathI. 32=32bhakta, 30, 28, 26, 24, 22, 20, 18, 16, 14, 12, 10, 6, 4 cothabhakta, karavA samartha cho. ItyAdi ciMtana karIne je tapa karAyeluM che=pUrvamAM karAyeluM che. tyAM karaNa-IcchAmAM karIza e pramANe kahevuM joIe. vaLI, anyathA=karaNanI IcchA na hoya to samartha chuM paraMtu Aje mata vartatuM nathI, e pramANe kahevuM joIe. e rIte, AyaMbila, lIvI, ekAsaNA AdimAM jyAM mana thAya che e pramANe tyAM manane sthApanA karIne ane kAyotsargane pArIne mukhavastrikAnA pratilekhanapUrvaka vaMdana ApIne manamAM ciMtana karAyelA pratyAkhyAnane kare che. je kAraNathI dinacaryAmAM kahevAyuM che. sAmAyikaHkaremi bhaMte sUtra Adi bolIne, cha mAsa tapano kAussaggatapacitavaNIno kAussagga, udyota=pragaTa Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-65 219 logassa, pUtivaMdana=muhapattinA paDilehaNapUrvaka vaMdana, kAyotsargamAM citita tapanuM paccakhANathI vidhAna." III. "eka-pAMca Adi UNa cha mAsa choDIne tera divasa Urdhva 34bhakta Adi be UNa=3rabhakta AdinA kramathI ciMtavana yAvat navakArazI sahita kare." rAA (yatidinacaryA bhAvadevasUrIyA 13-14). ti' uddharaNanI samApti arthe che. tyArapachI IcchAmo aNusaDiM' e pramANe bolIne besIne stutitraya AdinA pAThapUrvaka cetyone vaMdana kare che. ane A pratikramaNa maMdasvarathI ja karavuM joIe. anyathA-ucca svarathI karavAmAM Ave to AraMbhI jIvonA jAgaraNathI AraMbhanI pravRtti hovAne kAraNe doSanI prApti che. tyArapachI sAdhu ke karAyelA pauSadhavALo zrAvaka be khamAsamaNAM vaDe he bhagavan! bahughela saMdisAvemi bahuvela karemi' e pramANe bole che ane bahuvelAsaMbhavI ucchavAsa Adi kAryo bahuvela e pramANe kahevAya che ane tyArapachI=bahuvelanA Adeza mAMgyA pachI, cAra khamAsamaNAM vaDe zrI gurnAdine vaMdana kare che=bhagavAna Adi cAra khamAsamaNAM dvArA gurune vaMdana kare che. vaLI zrAvaka 'aDhAIjesa ItyAdi bole che. A pramANe rAtrika pratikramaNanI vidhi che. bhAvArtha sAdhu ke zrAvaka devasika ane rAI pratikramaNa dvArA pratidina aticAronuM zodhana kare che. ane je sAdhu ke zrAvaka daDha praNidhAnapUrvaka cha Avazyakayukta pratikramaNanI kriyA kare che tyAre jo upayukta thaIne che Avazyakamaya pratikramaNanI kriyA kare to divasa daramiyAna potAnA vratanA pariNAmanA je kaMI aticAra lAgyA hoya tenI zuddhi thAya che. vaLI zrAvaka paNa zakti anusAra pratidina paMcAcAra sevIne bhAvasAdhune anukULa zakti saMcaya karavArthe udyama kare che chatAM divasa daramiyAna ke rAtre zakti anusAra paMcAcAranA pAlanamAM yatna na karAyo hoya tenuM zodhana daDha praNidhAnapUrvaka karAyelA SaAvazyakamaya pratikramaNanI kriyAthI thAya che. tethI zuddha saMyama pALavAne anukULa zrAvakamAM baLa saMcaya thAya tevuM paMcAcAranuM pAlana thAya che. paMcAcAranA pAlana dvArA kramazaH tailapAtradhara susAdhunA jevuM baLasaMcaya thAya che ane paMcAcAranA pAlanamAM lAgelA aticAronI zuddhi SaAvazyakamaya pratikramaNathI zrAvaka kare che. tethI je vivekasaMpanna zrAvaka che te pratidina paMcAcAranuM pAlana ane SaAvazyakanI kriyA karIne satata saMsAranA paribhramaNanI zaktino kSaya kare che. TIkAH___ atha pAkSikAdipratikramaNavidhiH, tAni ca daivasikarAtrikAbhyAM zuddhau satyAmapi sUkSmabAdarAticArajAtasya vizeSeNa zodhanArthaM yuktAnyeva, yataH"jaha gehaM paidivasaMpi sohiaM tahavi pakkhasaMdhIsuM / sodiggaDu savise, vaM rUdIpa nAyabaeN IRIT" Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhibhAra | NIs-15 atra pAkSike pUrvavaddivasapratikramaNaM pratikramaNasUtrAntaM vidhatte, tataH kSamAzramaNapUrvaM 'devasiaM Aloia paDikkaMtA icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! pAkhI muhapattI paDilehuM' ityuktvA tAM kAyaM ca pratilikhya vandanake dattvA sambuddhAn zrIgurvAdIn kSamayituM kSamApradhAnaM ca sarvamanuSThAnaM saphalamiti jJApayituM 'abbhuTTiomi saMbuddhAkhAmaNeNaM abhiMtarapakkhiaM khAmeuM' iti bhaNitvA 'icchaM khAmemi pakkhi pannarasaNhaM divasANaM, pannarasaNhaM rAINaM, jaM kiMci appatti'mityAdinA gurubhiH sthApanAcArye kSamite ziSyaH zrAddho vA zrIgurvAdIn kSamayati trIn paJca vA, yadi dvau zeSau, tata utthAya 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! pakkhiaM Aloemi? icchaM Aloemi, jo me pakkhio' ityAdi sUtraM bhaNitvA saMkSepeNa vistareNa vA pAkSikAnatIcArAnAlocya 'savvassavi pakkhia' ityAdibhaNite gururAha'paDikkamaha' tata 'icchaMti bhaNitvA 'cauttheNa'mityAdinA gurudatta-mupavAsAdirUpaM prAyazcittaM pratipadyate / tato vandanakadAnapurassaraM pratyekakSamaNakAni vidhAtuM gururanyo vA jyeSThaH pUrvamutthAyordhvasthita eva bhaNati-'devasiaM Aloia paDikkaMtA, icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! abbhuTThio'haM pratyeka khAmaNeNaM agbhitarapakkhiaM khAmeDaM, 'icchaM' icchakAri amukatapodhana! sa bhaNati 'matthaeNa vaMdAmi' kSamAzramaNapUrvaM / gururAha-'abbhuTThiomi patteakhAmaNeNaM abhiMtarapakkhiaM khAmeuM' so'pi 'ahamavi khAmemi tubbhe'tti bhaNitvA bhUminihitazirAH punarbhaNati 'icchaM khAmemi pakkhiraM, pannarasaNhaM divasANaM pannarasaNhaM rAINa'mityAdi gurustu panarasaNha-mityAdi 'uccAsaNe samAsaNe' itipadadvayavarja bhaNati, evaM sarve'pi sAdhavaH parasparaM kSamayanti, laghuvAcanAcAryeNa saha pratikrAmatAM sAdhUnAM jyeSThaH prathama sthApanAcArya kSamayati, tataH sarve'pi yathAratnAdhikam, gurvabhAve sAmAnyasAdhavaH prathamaM sthApanAcArya kSamayanti, yAvad dvau zeSau, evaM zrAvakA api, paraM vRddhazrAvako'mukapramukhasamastazrAvako vAMduM vAMdUM iti bhaNitvA 'abbhuTTiomi pratyekakhAmaNeNaM abhiMtarapakkhiaMkhAmeti' itare ca bhaNanti ahamavi khAmemi tubbhe' tatovRddha itare ceti ubhaye'pi bhaNanti paMnarasaNhaM divasANaM pannarasaNhaM rAINaM bhaNyAM bhAsyAM micchAmi dukkaDaM' / tato vandanakadAnapUrvaM 'devasiaM Aloia paDikkaMtA icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! pakkhiraM paDikkamAveha?' gururbhaNati 'samma paDikkamaha' tata 'icchanti kathanapUrvaM sAmAyikasUtraM 'icchAmi paDikkamiuM jo me pakkhio' ityAdi bhaNitvA kSamAzramaNapUrvam 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! pakkhiasuttaM kaDDemitti uktvA gurustadAdiSTonyo vA sAdhuH sAvadhAnamanA vyaktAkSaraM namaskAratrikapUrvaM pAkSikasUtraM kathayati, itare ca kSamAzramaNapUrvaM 'saMbhalemitti bhaNitvA yathAzakti kAyotsargAdau sthitvA Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 dharbhasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | -15 zRNvanti, pAkSikasUtrabhaNanAnantaraM 'suadevayA bhagavaI' iti stutiM bhaNitvopavizya pUrvavidhinA pAkSikapratikramaNasUtraM paThitvotthAya ca taccheSaM kathayitvA 'karemi bhaMte! sAmAia'mityAdi sUtratrayaM paThitvA ca pratikramaNenAzuddhAnAmatIcArANAM vizuddhyarthaM dvAdazacaturviMzatistavacintanarUpaM kAyotsargaM kuryAt / tato mukhavastrikApratilekhanApUrvaM vandanakaM dattvA 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! abbhuDhiomi samAptakhAmaNeNaM abhiMtarapakkhiaM khAmeu'mityAdi bhaNitvA kSamaNakaM vidhatte, atra pUrvaM sAmAnyato vizeSatazca pAkSikAparAdhe kSamite'pi kAyotsarge sthitAnAM zubhakAgrabhAvamupagatAnAM kiJcidaparAdhapadaM smRtaM bhavettasya kSamaNanimittaM punarapi kSamaNakAraNaM yuktameva / tata utthAya 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! pAkhIkhAmaNAM khAmuM? icchaM' tataH sAdhavaH caturbhiH kSamAzramaNaiH catvAri pAkSikakSamaNAni kurvanti tatra ca rAjAnaM yathA mANavakA atikrAnte mAGgalyakArye bahumanyante yaduta akhaNDitabalasya te suSThu kAlo gato'nyo'pyevamevopasthita, evaM pAkSikaM vinayopacAraM 'icchAmi khamAsamaNo piaMca meM' ityAdiprathamakSAmaNasUtreNa tathAsthita eva sAdhurAcAryasya karoti, tato dvitIye kSamaNake caityasAdhuvandana nivedayitukAma 'icchAmi khamAsamaNo putviM' ityAdi bhaNati, tadanu tRtIye AtmAnaM gurUna nivedayituM 'icchAmi khamAsamaNo abbhuTThio'haM tubbhaNha'mityAdi bhaNati, caturthe tu yacchikSAM grAhitastamanugrahaNaM bahumanyamAnaH 'icchAmi khamAsamaNo! ahamavi puvvAi'mityAdi vakti, eteSAM caturNAM pAkSikakSamaNakAnAM pratyekamante 'tubbhehiM samaM 1, ahamavi vaMdAmi ceiAiM 2, AyariyasaMtiaM3, nitthArapAragA hoha iti 4,' zrIgurUktau ziSya 'icchanti bhaNati / zrAvakAH punarekaikanamaskAraM paThanti / tata 'icchAmo aNusaTuiM'ti bhaNitvA vandanadaivasikakSamaNakavandanAdi daivasikapratikramaNaM kuryAt zrutadevatAyAH pAkSikasUtrAnte smRtatvena taddine tatkAyotsargasthAne bhavanadevatAyAH kAyotsargaH, kSetradevatAyAH pratyahaM smRtau bhavanasya kSetrAntargatatvena tattvato bhavanadevyA api smRtiH kRtaiva, tathApi parvadine tasyA api bahumAnArhatvAt kAyotsargaH sAkSAt kriyate stavasthAne ca maGgalArthamajitazAntistavapATha iti / ToDArtha : atha ..... iti / ve lasul timI 44 patA cha. sane ta=4fast list, devasika pratikramaNa ane rAI pratikramaNa dvArA zuddhi thaye chate paNa aticAronI zuddhi thaye chate paNa, sUkSma-bAdara aticAronA samUhanA vizeSathI zodhavA mATe yukta ja che, je kAraNathI kahevAyuM che. je pramANe ghara pratidivasa paNa zodhita che, topaNa pakSanA sAMdhAomAM vizeSathI zodhita karAya che. e rIte ahIM y=tiyAranA zodhananA viSayamA upl, guj." ||1|| Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-15 ahIM pAkSikamAM pUrvanI jema divasanuM pratikramaNa pratikramaNasUtranA aMta sudhI kare che vaMdittAsUtra sudhI zrAvaka kare che ane pagAmasajajhAya sudhI sAdhu kare che. tyArapachI khamAsamaNapUrvaka "devasie Aloia paDijhaMtA icchAkAreNa saMdisaha bhagavad ! pakakhI muhapatti paDilehuM e pramANe bolIne tene=muhapattine, ane kAyAne pratilekhana karIne be vaMdana ApIne saMbuddha evA zrI guvadine khamAvavA mATe kSamApradhAna sarva anuSThAna saphala che e jaNAvavA 'abhuThiomi saMbuddha, khAmaNa abhitara pakikhae khAmeuM' e pramANe bolIne "Icche khAmemi pakhie pattarasanha divasANaM, pattarasanha rANe, je kiMci appatti' ItyAdi dvArA guruo vaDe sthApanAcAryane kSamApanA karAye chate ziSya athavA zrAvaka zrI gurnAdine khamAve che. traNa athavA pAMca, be sAdhu zeSa hoya tyAM sudhI khamAve che. tyArapachI UThIne icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! pakikha Aloemi ! icche Aloemi, jo ke pakhio ItyAdi sUtrane bolIne saMkSepathI athavA vistArathI pAkSika aticAronuM Alocana karIne 'sabasavi pakhi' ityAdi bolAye chate guru kahe che. paDikkamaha=pratikramaNa kara. tyArapachI Iccha=ziSya Icche e pramANe bolIne 'cautthaNa" ItyAdi dvArA guru vaDe apAyelA upavAsa Adi prAyazcittane svIkAre che. tyArapachI=cautthaNa ItyAdi dvArA prAyazcitane svIkAryA pachI, vaMdananA dAnapUrvaka pratyeka sAdhuone khamAvavA mATe guru athavA anya jayeSTha pUrvamAM UThIne=UbhA thaIne, UbhA rahelA ja bole che. "devasiaM AloiaM paDikaMtA, icchAkAreNa saMdisaha bhagavad ! abhuThioDayuM pratyeka khAmaNeNaM abhitarapakhie khAmeuM, Icche - IcchakAri amuka tapodhana ! te khamAsaNapUrvaka maFNa vaMdAmi' bole che. guru kahe che "adbhuThiomi patei khAmaNeNaM abhitarapakhi khAmeuM.' te paNa=amuka tapodhana paNa, huM paNa tamane khamAvuM e pramANe bolIne bhUmi para sthApata karAyelA mastakavALA pharI bole che. "icche khAmemi paMiaM, pannarasa divasANaM pattarasa rAINa ItyAdi. vaLI guru pannarasa ItyAdi - 'uccAsaNe samAsaNe" e be padane choDIne bole che. e rIte sarva paNa sAdhuo paraspara kSamApanA kare che. laghavAcanAcAryanI sAthe-paryAyathI nAnA evA vAcanAcAryanI sAthe pratikramaNa karatA sAdhuonA jyeSTha sAdhu prathama sthApavAcAryane khamAve che. tyArapachI sarva paNa ratnAdhika pramANe sarvane khamAve che. gurunA abhAvamAM, sAmAnya sAdhuo prathama sthApanAcAryane khamAve che. yAvat be zeSa rahe=be zeSa sAdhu rahe tyAM sudhI badhA sAdhune khamAve che. e rIte zrAvako paNa khamAve che. paraMtu vRddha zrAvaka amuka pramukha samasta zrAvakone vAMduM...vAMduM e pramANe bolIne 'abhuThiomi pratyekaM khAmaNeNaM abhitara pakhie khAmeuM' e pramANe bole che ane Itara=bIjA sAdhuo, bole che. huM paNa tamane khamAvuM chuM. tyArapachI vRddha ane Itara e pramANe ubhaya paNa bole che. patarasae divasANaM pannarasanha rANe bhaNyAM bhAsyAM micchAmi dukkaDa' e pramANe bole che. tyArapachI vaMdana ApavApUrvaka sAdhu ke zrAvaka bole che. "devasiaM AloIa paDijhaMtA IcchAkAraNa saMdisaha bhagavad ! pambie paDikkamAvaha ! =divasa saMbaMdhI meM AlocanA karI che pratikramaNa karyuM che Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-1pa have he bhagavan! IcchApUrvaka mane AjJA Apo pAkSika pratikramaNa karuM ! guru kahe che - samyaka pratikramaNa kara=je rIte pApanI zuddhi thAya te rIte upayukta thaIne pAkSika pratikramaNa kara. tyArapachI icche e pramANe kathanapUrvaka sAmAyikasUtra icchAmi paDikkamiuM jo me pakhio ityAdi bolIne khamAsamaNapUrvaka icchAkAreNa saMdisaha bhagavat ! pakhIsUtra kaDhemi' e pramANe kahIne guru athavA guruthI AdiSTa avya sAdhu sAvadhAna matavALA=pakhIsUtranA pade pade upayogavALA, vyakta akSaravALuM traNa navakArapUrvaka pAkSikasUtra bole che. ane bIjA=pakhIsUtra bolanAra sivAya anya sAdhuo ane zrAvako khamAsamaNApUrvaka saMbhalemi'=huM pakakhIsUtra sAMbhaLuM chuM e pramANe bolIne potAnI zakti anusAra kAyotsargAdimAM rahIne=je prakAre sUtranA arthamAM daDha praNidhAna rahe te pramANe zakti anusAra kAyotsargamAM ke anya rIte rahIne sAMbhaLe che. pakhIsUtra bolyA pachI suadevayA bhagavAI" e pramANe stuti bolIne besIne pUrvamAM batAvela vidhithI pAkSika pratikramaNa sUtra=sAdhu pagAmasajajhAya bolIne ane zrAvaka vaMditAsUtra bolIne ane teno zeSaHpAkSika pratikramaNa sUtrano zeSa kahIne 'karemi bhaMte ! sAmAI' ityAdi sUtratrayane bolIne ane pratikramaNathI zodhana nahi thayelA aticAronI vizuddhi mATe bAra logassanA ciMtanarUpa kAyotsargane kare. tyArapachI muhapattinA paDilehaNapUrvaka vaMdanane ApIne 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! adbhuThiomi samApta khAmaNeNaM abhitarapakikhae khAmeuM' ityAdi bolIne kSamApanAne kare che. ahIM pAkSika pratikramaNanI vidhimAM, pUrvamAM sAmAnyathI ane vizeSathI pAkSika aparAdha kSamita karAve chate kAyotsargamAM rahelA zubha ekAgrabhAva pAmelA sAdhuonA koIka aparAdhapadanuM smaraNa thAya tenA kSamaNa nimitte pharI paNa kSamApanA karavI yukta ja che. tethI cAra khAmaNAM karAya che ema avaya che. tyArapachI=abhuThiomi khamAvyA pachI, UThIne 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! papzIkhAmaNAM khAmuM ?' e pramANe bole che. "icche' ema kahIne tyArapachI sAdhuo cAra kSamAzramaNa vaDe=cAra khamAsamaNAM vaDe, cAra pAkSika khAmaNAM kare che. ane tyAM rAjAne je pramANe mANavako maMgalakArya atikrAMta thaye chate bahumAna kare che. te bahumAna kaI rIte kare che. te "kutathI batAve che. akhaMDita balavALA tAro suMdara kAla gayo. atre paNa A rIte ja upasthita che=jevo pUrvamAM gayo tevo ja thaze e rIte rAjAne mANavako kahe che e rIte, IcchAmi khamAsamaNo picaM ca me' ItyAdi prathama khAmaNAsUtrathI te pramANe rahelo ja sAdhu AcAryano pAkSika vinayopacAra kare che. tyArapachI bIjA khAmaNAmAM caitya sAdhuvaMdanA nivedananI kAmanAvALo sAdhu IcchAmi khamAsamaNo puliMItyAdi bole che. tyArapachI trIjA khAmaNAMmAM AtmAne=potAne, gurune nivedana karavA mATe "IcchAmi khamAsamaNo adbhuThioDahaM tumbhaI ItyAdi bole che. vaLI cothA khAmaNAmAM je zikSAne guru pAsethI grahaNa karI tenA anugrahane bahu mAnato icchAmi khamAsamaNo ! ahamavi puthvAI ItyAdi kahe che. A cAra pAkSika khAmaNAtA pratyekanA aMtamAM (anukrame) "tubhehi samaM' e pramANe prathama khAmaNAMnA aMtamAM, "ahamavi vaMdAmi ceIAI bIjA khAmaNAnA aMtamAM, AyariyasaMtie e Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 - dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-6pa pramANe trIjA khAmaNAnA aMtamAM, nitthArapAragA hoya e pramANe cothA khAmaNAnA aMtamAM zrI guru kahe chate ziSya Icche e pramANe bole che. vaLI zrAvako eka-eka navakAra bole che. tyArapachI=pAkSika khAmaNAM karyA pachI 'IcchAmo aNusaddhi e pramANe bolIne vaMdana, daivasika khAmaNAM, vaMdanAdi devasika pratikramaNa kare. zrutadevatAnuM pAkSika sUtranA aMtamAM mRtapaNuM hovAne kAraNe te divase te kAyotsarganA sthAne=zrutadevatAnA kAyotsarganA sthAne, bhuvanadevatAno kAyotsarga karAya che. pratidivasa bhuvanadevatAnI smRti hote chate kSetra aMtargatapaNAne kAraNe tatvathI bhuvanadevI paNa mRta karAyelI thAya ja che. topaNa parvadivasomAM=pAkSikAdi pratikramaNanA divasomAM, tenuM paNa=bhuvanadevInuM paNa, bahumAnayogyapaNuM hovAthI sAkSAt kAyotsarga karAya che. ane stavananA sthAne maMgala arthe 'ajitazAMti tava bolAya che. bhAvArtha : sAdhu ke zrAvaka SaAvazyakamaya devasI pratikramaNa ane rAI pratikramaNa karI aticAronA zodhana dvArA paMcAcAranI zuddhi kare che chatAM paNa koI sUkSma pramAdane kAraNe devasI pratikramaNa dvArA ke rAI pratikramaNa dvArA aticAronI zuddhi thaI na hoya tenA zodhana arthe pAkSika Adi pratikramaNa kare che arthAt pakhI, caumAsI, saMvaccharI pratikramaNa kare che. jethI kaMIka pratidinanA pratikramaNa dvArA zuddhi na thaI hoya ane azuddhi rahI hoya te azuddhi pAkSika pratikramaNathI zuddha thAya che. Ama chatAM cAra mAsanA aMte pharI cAra mAsa daramiyAna koIka sUkSma azuddhi rahelI hoya tenuM zodhana kare. A rIte traNa vakhata caumAsI pratikramaNa dvArA zuddhi thaye chate paNa bAra mAsamAM koIka sUkSma azuddhi rahelI hoya tenA zodhana mATe saMvarcyurI pratikramaNa kare. vaLI je zrAvaka mugdhatAthI pAkSika, caumAsI ke saMvaccharI pratikramaNa kare che teone mAtra oghathI pratikramaNano rAga hoya che. tethI tenuM phaLa teTaluM ja maLe che. jyAre nipuNa prajJAvALA zrAvako devasI-rAI pratikramaNa dvArA pratidina thayelAM pAponI zuddhi kare che, eTaluM ja nahi paNa ghaNA bhavonAM saMcita pApono paMcAcAranA pAlanathI, devasI ane rAI pratikramaNathI tathA pAkSika Adi pratikramaNathI nAza kare che. tethI nipuNatApUrvaka pratikramaNa karavAmAM kuzaLa zrAvako jema zuddha sAdhusAmAcArInA zravaNathI ghaNA bhavonAM saMcita pApano nAza kare che tema svabhUmikAnusAra paMcAcAranA pAlanathI, pratidina ghaNA bhavonAM pApono nAza kare che ane vizeSathI devasI-rAI pratikramaNa dvArA, pAkSikAdinA pratikramaNa dvArA ullasita thayelA vIryavALA zrAvako ghaNA bhavonAM pApono nAza kare che. vaLI, pAkSika pratikramaNamAM devasI pratikramaNanI jema vaMdittA sudhInI kriyA vivekI zrAvako dRDha praNidhAnapUrvaka kare che. jethI divasa daramiyAna paMcAcAranA pAlanamAM thayelA aticAronuM zodhana devasI pratikramaNanI jema vaMdittAsUtra sudhI thAya che. tyArapachI khamAsamaNapUrvaka kahe che ke devasika aticAronuM Alocana ane pratikramaNa meM karyuM che. "he bhagavan! icchApUrvaka mane AjJA Apo. pakakhI muhapattinuM paDilehaNa karuM." A Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-5 / dvitIya adhikAra | zloka-15 225 pramANe bolIne samabhAvanA pariNAmathI vadhatA pariNAmavALo zrAvaka SakAyanA pAlananA pariNAmane ullasita karavA arthe muhapattinuM ane kAyAnuM pratilekhana kare che. jethI koI sUkSma jIva muhapattimAM hoya ke potAnI kAyA upara hoya tenI virAdhanA vaMdanAdi kriyA dvArA thAya nahi tethI vivekI zrAvaka muhapattinA paDilehaNa dvArA jIvarakSAnA sUkSmabhAvothI AtmAne te rIte vAsita kare che, jethI AtmAmAM sarva jIvonI pIDAnA parivArane anukULa nirmaLa pariNati ullasita thAya che. A rIte paDilehaNa karyA pachI guNavAna gurune vaMdana karIne saMbuddha evA gurnAdine khamAvavA mATe "abhuThiomi' sUtra bole che. jenAthI guNavAna evA guru pratye potAnI bhaktino atizaya thAya che. A rIte khamAvyA pachI pAkSika AlocanA karavA arthe Adeza mAMge che ane "jo me pakho aIAro' ityAdi sUtra bolIne saMkSepathI pAkSika aticAronuM Alocana kare che. tyArapachI vistArathI pAkSika aticAronuM Alocana kare che. je aticAranA AlocanathI pakSa saMbaMdhI koI sUkSma aticAro zodhana karavAnA avazeSa hoya tenI zuddhi thAya che ane aticAra rahita paMcAcAranA pAlanane anukULa baLano saMcaya thAya che. tyArapachI "savasavi paMiaM..." ityAdi sUtra bolIne Alocana karAyela aticAranI vizeSa zuddhi arthe prAyazcitta mAMge che ane guru 'paDikkama' zabda dvArA te pratikramaNa karavAnI anujJA Ape che. tyArapachI "cautthaNa" ityAdi dvArA guru vaDe apAyela upavAsa Adi prAyazcittane svIkAra kare che. A sarva kriyA AtmAnA zodhanane anurUpa samyaku vyApAranI kriyA che. tethI te kriyAmAM kuzaLatA pAmela zrAvaka sarva kriyAo nipuNatApUrvaka karI aneka bhavonAM saMcita pApono te te kriyAthI nAza kare che. vaLI, sAdhu pAkSika pratikramaNamAM divasa saMbaMdhI AlocanA ane pratikramaNa karyuM che tenuM nivedana karIne paSmIsUtra bolavAno Adeza mAMge che. pampasUtramAM pAMca mahAvrato pALIne mahAtmAo kaI rIte A saMsArasAgarathI taryA che, te pAMca mahAvrato kevA pariNAmathI saMpanna che ane te pAMca mahAvratomAM potAnA pariNAma daDha karavA arthe kevA prakAranA bhAvothI AtmAne vAsita karavo joIe ityAdinuM vistArathI varNana che. tethI je sAdhu padepadamAM upayukta thaI pakhrIsUtra bole ane sAMbhaLe to avazya guNasthAnakanI pariNatinI vRddhi te sUtranA zravaNa ke bhAvanathI thAya che. je zrAvaka pAkisUtra kevA bhAvothI saMbhUta che tenA paramArthane jANe che te zrAvaka daDha upayogapUrvaka pampasUtra sAMbhaLe to te zrAvakane pAMca mahAvratonA svarUpa pratye ane tenA upAyo pratye pravardhamAna pariNAma thAya che. tenAthI zrAvakamAM paNa sarvaviratine anukULa mahAbala saMcaya thAya che ane jeo mugdhatAthI A sUtra suMdara che paraMtu vizeSathI te sUtrano koI bodha nathI teo paNa potAnA oghathI je bahumAna che te anusAra kaMIka zubhabhAva kare che teTaluM tene phaLa maLe che ane jeone te sUtramAM koI prakArano rasa nathI tethI anAdarapUrvaka mAtra zravaNa kare che teone te sUtra pratyenA anAdarane anusAra pApabaMdha paNa thAya che. mATe kalyANanA arthI zrAvake zakti anusAra pakhrIsUtranA arthane jANIne tenA zravaNathI uttamabhAvo thAya te prakAre sAMbhaLavuM joIe ane bolanAra sAdhue paNa daDha praNidhAnapUrvaka potAnA saMveganI vRddhi thAya ane anyane saMveganI vRddhi thAya e rIte sUtra bolavuM joIe. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 dharmasaMgraha bhAga-5 | dvitIya adhikAra | zloka-1pa jeo yathAtathI zIghra-zIdhra sUtra bole che teone anyane pariNAmanI niSpattimAM aMtarAya karavAnA kAraNabhUta pApabaMdhanI prApti paNa thAya che. tethI pakhIsUtra bolavAnI kriyAthI paNa mUDhatAne vaza te mahAtmAo pApabaMdharUpa phaLane prApta kare che. pAkisUtra bolyA pachI bhagavAnanA vacana pratye bahumAnanI vRddhi arthe zrutadevatAnI stuti bole che. tyArapachI pakSa saMbaMdhI thayelA aticAronI vizeSathI zuddhi arthe sAdhu pagAmasajhAya bole che ane zrAvaka vaMdittAsUtra bole che. jethI atyAra sudhInI kriyAthI kaMIka pApanI zuddhi na thaI hoya to te avazeSa pApanI zuddhi vaMdittAsUtrathI thAya che. ane pApa pratye jugupsA karavAthuM pharI pharI pApanI zuddhi mATe kriyA karavI te ucita che. tethI pUrvamAM devasI pratikramaNa vakhate devasika aticAronI AlocanA kare. have pAkSika vaMdittAsUtramAM pakSa saMbaMdhI te aticAronuM Alocana karuM chuM te prakAre pratikramaNa karIne vaMdittasUtra bolAya che. tethI jeone te pApanI zuddhi atyaMta priya che teone tenA upAyabhUta vaMdittA Adi sUtronA paNa punaH punaH bhinna bhinna pratisaMdhAnapUrvaka bolavAthI te te prakAranA vizeSabhAvo thAya che. jethI pApanI zuddhi thAya che. A rIte vaMdittAsUtrathI pApanI zuddhi karyA pachI paNa pharI karemi bhaMte sUtra, icchAmi ThAmi kAussagga jo e pabdo aIAro, tasmauttarI sUtra bolIne sAmAyikanA pariNAmanI vRddhi kare che. pAkSika pApazuddhi arthe teno kAussagna kare che. tenuM pratisaMdhAna kare che. ane tassauttarI sUtra dvArA kaI rIte tenI zuddhi thaze tenuM pratisaMdhAna kare che. A rIte vivekapUrvaka pratisaMdhAna karIne bAra logassano kAussagna kare che. jethI kAussagna kALamAM ciMtavana karAtA nAmastava dvArA pAkSika aticAranI azuddhi avazeSa hoya to tenI vizuddhi thAya ane niraticAra dezaviratine pALIne pote sarvaviratinuM baLa saMcaya karI zake tevuM dRDha praNidhAna te kAussaggathI ullasita thAya che. tyArapachI sAdhu cAra khAmaNAM bole che ane zrAvaka cAra khAmaNAMnA sthAne eka-eka navakAra bole che. A rIte pAkSika pratikramaNa pUruM karIne zrAvaka devasika pratikramaNano avazeSa aMza je bAkI che te pUrNa kare che. jethI pAkSika aticAra dvArA pakSanA aticAronI zuddhi karI che te rIte devasI pratikramaNa dvArA divasanAM pAponI zuddhi karavAno prAraMbha karelo te vaMdittAsUtra bolyA pachI te aticAronI avazeSa zuddhi arthe cAritra-jJAna-darzananA traNa kAussagga dvArA divasanA aticAronuM zodhana kare che. tethI je je sthAne je je prakAre pratisaMdhAna che tenuM te sUtra dvArA te te prakAre pratisaMdhAna karIne jeo pratikramaNanI te te kriyA kare che ane te te kriyAkALamAM batAvelAM te te sUtronA vAcya artha mAtramAM ja jeo upayukta che, anya koI vicAraNA karatA nathI teo te sUtranA vAcya arthathI te te prakAranA bhAvone karIne potAnA zrAvakajIvanane te prakAre nirmaLa kare che ke jethI suvizuddha pAMca mahAvratane pALavAnI zakti A bhavamAM prApta thAya. kadAca A bhavamAM zakti na Ave to vartamAnamAM karelA prayatnathI janmAMtaramAM te zakti prApta thAya. jenA baLathI saMsArano zIdhra aMta thAya. anusaMdhAna : dharmasaMgraha bhAga-1 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmopadezazravaNamazanAdinimantraNam / gatvA yathocite sthAne, dharmyamarthArjanaM tathA / / dharmanA upadezanuM zravaNa, azana AdinuM nimaMtraNa, ane yathAucita sthAnamAM jaIne dharmathI aviruddha arthanuM arjana karavuM, e zrAvakanuM kartavya che. - * prakAzaka : OAtI gaOL mRtadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phrehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : 324pa7410 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in