Chatushatak Part 02

Author(s): Vidhushekhar Bhattacharya
Publisher: Visva Bharti Book Shop
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004332/1

Page #1
THE CATUHSATAKA OF ARYADEVA Vidhushekhara Bhattacharya

Page #2
THE CATUHSATAKA OF ARYADEVA

Page #3
_

Page #4
_

Page #5
" སློབ་དཔོན་འཕགས་པ་ལྷ། ACARYA ARYADEVA, THE AUTHOR OF THE CATUHSATAKA

Page #6
Visva-Bharati Series No. 2 THE CATUHsATAKA OF ARYADEVA SANSKRIT AND TIBETAN TEXTS WITH COPIOUS EXTRACTS FROM THE COMMENTARY OF CANDRAKIRTTI Reconstructed and Edited Ву VIDHUSHEKHARA BHATTACHARYA PART II @ELIGIE VISVA-BHARATI BOOK-SHOP 210, CORNWALLIS STREET, CALCUTTA

Page #7
VISVA - BHARATI BOOK-SHOP 210, Cornwallis Street, Calcutta April, 1931 PRICE Rs. 8/ Printed at the Cotton Press, 37/1 Beniatola Lane, Calcutta Published by Kishorimohan Santra Visva-Bharati Book-Shop 210, Cornwallis Street, Calcutta

Page #8
RABINDRANATH TAGORE // དཔལ་ལྡན་ཉི་མའི་དབང་པོ་མགོན། ཎཱ་ཀུར་སྙན་ངག་མཁན་ཆེན་ལ། བྷཊྛ་སློབ་དཔོན་ གཙུག་ཟླ་པས / དད་ཀུས་ཟབ་མོར་འདི་འབུལ་ལོ།།

Page #9
_

Page #10
TIIIIIIDDDD སློབ་དཔོན་ཟླ་བ་གྲགས་པ། - ACARYA CANDRAKIRTTI, THE COMMENTATOR

Page #11
ལོ་ཙཱ་བ་ཉི་མ་གྲགས་པ། SORYAKIRTTI, THE TIBETAN TRANSLATOR OF TIBET

Page #12
ThREFACE The most important work of Aryadeva (c. 200-225 A.D.) is the Catuh sa t a ka comprising, as the name itself shows, four hundred karikas or verses in sixteen chapters (prakaranas) cach of them containing twentyfive. It has two commentaries, one by Candrakirtti and the other by Dharmapala. But neither the original nor the commentaries in their entirety are now available in the Sanskrit text. The complete work with Candrakirtti's commentary is, however, found in the Tibetan version (Tanjur, Mdo, Tsh, 1 ; and Y, 2; Cordier, II, pp. 296, 304), both of them being jointly translated by Suksmajnana of India and Suryakirtti (si ma grags) of Tibet. In Chinese we have only the last eight chapters (IX-XVI) of the book. It is called there Sata sastra vai pulya (Kwan pai lun pan ; Nanjio, No. 1189). There is also the commentary by Dharmapala extending like the original only from Chapter IX to XVI (Nanjio, No. 1198). * Whether Dharmapala wrote his commentary also on the first eight chapters is pot known ; but it appears from Candrakirtti's observation which we shall presently see in the preliminary Introduction, that he did not do so. The last eight chapters of the work with Dharmapala's commentary were translated into Chinese by Hiuen-tsang himself (650 A.D.). In 1914 Mahamabopadhyaya Haraprasad Shastri published some fragments of the Catuh sa ta ka mixed with Capdrakirtti's commentary in the Memoirs of the Asiatic Society of Bengal, Vol. III, No. 8, pp. 449-514. In 1923 Dr. P. L. Vaidya in his Etudes sur Ary a deva et son Catuhsa ta ka published the last nine chapters (VIII-XVI) of the work. Here he first gave the karikas in the Tibetan version adding the Sanskrit original where available ; but where it was not available, he reconstructed the karikas in Sanskrit from the Tibetan version. And then he translated all the karikas into French. Then in 1925 Prof. G. Tucci in Rivista degli

Page #13
xii CATUHSATAKA Studi Orientali, Vol. X, pp. 521 ff gave an Italian translation of the last eight chapters of the work from its Chinese translation. After having perused Dr. Vaidya's work I felt that it was marred by many inaccuracies. I wrote a long review pointing them out and modifying or reconstructing the karikas again in my own light. I believe that where the original is not available we can get it back to a considerable extent only by such friendly discussion. I apologize to Dr. Vaidya for my quoting and criticizing his restorations. I have derived much help from his work and accepted his restoration in a few cases. The review referred to above took the shape of a separate volume. Now, when copious extracts from Candrakirtti's com mentary were added, or in many cases, specially towards the end, the commentary was given in full being reconstructed from the Tibetan version, where the original Sanskrit was not found, it was finally decided to issue it in its present form. As regards the arrangement of the matters some change will be noticed after the first few pages. It is due to the fact that the original plan underwent some modification when the printing was far advanced. The present volume is, in fact, the second part of the original work. Logically and traditionally the first part should have contained the first eight chapters and the second the last eight chapters. But as Dr. Vaidya in his volume referred to gave the last nine chapters instead of eight, and as one of my objects for writing this book was to discuss his restorations I simply followed him in including the eighth chapter also. The remaining first seven chapters are given in the first part which will be published as soon as possible. In editing the Tibetan portion of the volume I have used the 'Black' or the Narthang edition of the Xylographs of both the original and its commentary, while Dr. Vaidya has utilized for his text the 'Red' or the Peking edition of the Xylograph only of the text, and not also of the commentary. My Xylo

Page #14
PREFACE xiii graphs are of the Visvabharati Library. In many cases these are very illegible and in this connection I am very thankful to our Dge rgan, Mr. Bsod nams dros grub (Punyasiddhi), who helped me in reading them. My thanks are due to the Librarian, India Office, for his kindly lending to our Visvabharati the Xylograph of the commentary. Though it is of the same Narthang edition it is far better owing to the better quality of papers used therein. I have specially used it in the last two chapters. I am very grateful to my esteemed friend and colleague, Mr. Nandalal Basu, the Director of our Kala-bhavana, for his kindly reproducing the portraits of Aryadeva, Candrakirtti, and Suryakirtti, as found in the Xylographs, the first and the third being in Tsh and the second in I of Mdo of the Tanjur. I offer my hearty thanks also to my pupil, Mr. Prabhubhai Bhikhubhai Patel, for the help I have derived from him and specially for preparing the indexes. I content myself for the present with a short and preliminary Introduction reserving detailed discussion for the next volume, i.e. the first part containing the first seven chapters. Vidyabhavana, Visvabharati, January, 1931. - : VIDHUSHEKHARA BHATTACHARYA.

Page #15
_

Page #16
ABBREVIATIONS CS . HPS AK = Abhidharm a ko sa, Tibetan Text (BB), or its French Translation by Louis de la Vallee Poussin. AKV = Abhidharma ko sa v y akhya (BB). BB Bibliotheca Buddhica Series. BI = Bibliotheca Indica Series. BCP Bodhica rya vatara pa n jika (BI). = Catuh sa ta ka of Aryadeva. CSV = Ca tuh sa sa ka yrtti of Candrakirtti. DSn = Dhamma sanga ni (Pali Text Society). = Mahama hopadhyaya Haraprasad Shastri, or the Ca tuh sa ta ka (or Catuh sa tika) edited by him in the Memoirs of the * Asiatic Society of Bengal, Vol. III, No. 8, pp. 449-514. KP = Ka sy a pa parivarta ed. by Baron A. Von Stael-Holstein, Commercial Press, 1926. = La a ka vatara ed. by Bunyiu Nanjio, Kyto, 1923. = Madhy a ma ka vatara, Tib. version, ed. Louis de la Vallee Poussin (BB). MK = M ula ma d b y a ma ka kari ka (BB). MKa. = Mand uk y a karika. = M a d hy a ma ka vrtti, Prasanna pa da of Candrakirtti (BB). MVt or MVp= M a ha vyut patti (BB or other editions). NS = Nyaya sutra. NK .. = Nya y a kandali on the Pra sa sta pada b basya (Vizianagaram Sanskrit Series). PA = Pram a nanay a tatt vala kara of Srivadideva Suri, Yasovijaya Jaina Granthamala. No. 22, Vira era 2437. му

Page #17
xvi CATUHSATAKA V SS = Subbasita sangra ha ed. C. Bendall. Tib. = Tibetan. = Dr. P. L. Vaid ya. VT = Vibhavini Tik a on the Abhidha mm attbasa ng a ha Pa karana (Pali). of Anuruddha, published by P. D. Fernando and G. Simon Andris de Silva, Colombo, 1898. Vx == The Xylograph of the Visvabharati Library... Vxx = The Xylographs of the Visyabharati Library. x = Xylograph. a, b, c, and d respectively stand for tbe four successive padas of a sloka. An asterisk (*) before a karika implies that it is original and found in HPS or elsewhere and not reconstructed. Similarly the words between two asterisks in a karika are of the original text and not reconstructed.

Page #18
CONTENTS .. xiii 69 102 Page Preface Introduction Text ..1-298 Chapter VIII, Preparation of a Disciple Chapter IX, Refutation of Things regarded as Eternal.. 31 Chapter X, Refutation of Atman Chapter XI, Refutation of Time Chapter XII, Refutation of Wrong Views 136 Chapter XIII, Refutation of the Organs of Senses and their Objects .. Chapter XIV, Refutation of the Adherence to the Extremes 199 Chapter XV, Refutation of the Compound Things .. 232 Chapter XVI, Discussion between the Teacher and the Disciple 262 Additions and Corrections 299 Indexes 301-308 . Sanskrit Karikas 301 Tibetan Karikas .. 304 Bhagavad-vakyas 307 Sanskrit Karikas cited in the Commentary 307 Tibetan Karikas cited in the Commentary 307 Verses cited in Notes ... Passages cited in Notes 308 Sutras, Sastras, and Acaryas 308 307

Page #19
_

Page #20
INTRODUCTION The following account with regard to Aryadeva and his Ca tuh sa ta ka is found in the introductory part of its commentary by Candra kirtti (about 600-650 A.D.), I. 1. The Sanskrit 'portion being lost or not available we read in its Tibetan version : Aryadeva was born in the island of Simhala and was a son of the king of the land. After having become the crown prince he renounced the world, came to the South, and becoming a disciple of Nagarjuna followed his doctrine. Therefore, the truth of his Catu h sa ta ka sastra is not different from that of the Madhy a ma ka sastra (of Nagarjupa). The assertion that there is difference between their doctrines simply shows one's rashness. For, it is a false imagination. The following observation of Cancrakirtti also occurs just a few lines before the sentence referred to above: As Acarya Aryadeva desired to accept the discipleship of Acarya Nagarjuna there is no difference between their views. In giving the brief account of the subjects dealt with in the Catuh sa ta ka Candrakirtti says that in the first four chapters things occurring in ordinary life (hjig rten pasi dnos porlaukikam vastu) are explainea ; for, it is in this way that one can gradually understand the highest truth (don dam=paromartha). He explains it thus : [Chapter 1.] The five skandhas, such as rupa, etc., are originated depending on the cause and the effect (rgyu dan rkyen=hetu-pratyaya). Those which have origination (skye ba= slob dpon hphags pa lha ni sing lahi glin du hkruns sig ste mthar rgyl tshab por nas de nid du rab tu byun z'in de nas lho phyogs kyi brgyud Itar hons te slob dpon klu sgrub kyi ne gnas nid du gyur cindehi lugs kyi rjes su hjig par gyur pa do nid kyi phyir na bstan bcos bz'i brgya pa hdihi dekho na nid gan yin pa de ni dbu mahi batan bcos las bsad pahi de kho na nid las mtshan nid tha dad pa can ma yin nol gan z'ig mtshan nid so sor byas nas sm ra bar byed pa dehi gz'un lugs so sor sm ra ba sin tu bab col yin te deni chos nid la log par rtog pahi phyir ro ! =Acarya Aryadevah Simhaladvipe jatah Simhalarajaputro yuyarajo bhutvante tatraiva pravrajitah tato daksinadikparam parayagatya Acarya-Nagarjunasyantevasi tannayanuvarty eva babbuveti Catuh sa ta ka sastrasy a sya yat tattvam tan Madhyama ka sastr oktat tattvan na vilaksanam yas tu prthagla ksanam kftva kathayati tasya prthaksamayakathanam atisahasam taddharmasya mithyakalpitatvat gan gi phyir na slob dpon hphags pa lha hdi ni slob dpon klu sgrub slob mar gnan bar hdod gyur pa dehi phyir hdibi de nid lugs_las lugs gz'an min =Yasmad ayam Acarya Aryadeva Acarya-Nagarjunasya sisyatvam svikartum akamayata tasmat tan matam asya matan nanyat

Page #21
Xx INTRODUCTION utpada, jati) are not eternal (mi rtag pa=anitya). [Chapter II.] Those which are not eternal generate one's pain and therefore are causing misery (sdug bsnal=duhkha). And as such they always cauec affliction and consequently are impure (mi gtsan= asuci). [Chapter 111.] And those which are impure are to be given up and consequently cannot be regarded as "These are 1,' or "These are mine' (bdag=atman, and bdag gi=atmiya), they are neither 'T', ner 'mine' (bdag med paranatman). [Chapter 1V.] Yet owing to illusion (phyin ci log=viparyasa) these worldly things (hjig rten pahi dnos po appear ctherwise, i.e. eternal (nitya), causing happiness (sukha), pure (suci), and I ard 'mino' (atman and atmiya). This wrong view is to be avoided, and it cannot be done without observing practices (carya) of a Bodhisattva, an aspirant to bodhi 'supreme knowledge.' So in Chapter V the Bodhisattvacarya is dealt with. Klesas or impurities interrupt the Bodhisattvacaryas, therefore they are examined in Chapter VI. And as the objects of senses (yul=visaya) are the cause of origination (skye ba=utpatti), staying (gnas pa=sthiti), and growth (hphel ba=vrddhi) of klesas those objects are discussed in Chapter VII. Chapter VIII deals with the purification of the mind of the disciple before he is thought fit to listen to the explanation of the truth of things. The remaining eight Chapters, IX-XVI, discuss that the things around us have not what can be regarded as their own characteristics or nature (ran bz'in med pa nid=ninsvabhavatva). The names of the Chapters: as given below will also show the subjects dealt with in them :' 1. Showing the means for abandoning the adherence to the view that things are eternal.2 II. Showing the means for abandoning the adherence to the notion that things cause happiness.3 1 See Le Museon, 1900, pp. 237-238. 2 rtag par hdzin pa span bahi, thabsbstan pa= nityagrahaprahanopayasandarsanam. But csV as in HPS has nityaviparyasaprahanopayao (rtag par phyin ci log span bahi tha bs), "showing the means for abandoning the illusion of veiwing the things as eternal.' obde bar hdzin pa span bahi thabs bstan pa=sulehagrahaprahanopayao. CSV sukha. viparyssao (bde bar phyin ci logo) 'illusion of happiness.'

Page #22
CATUHSATAKA xxi III. Showing the means for abandoning the adherence to the notion that things are pure. IV. Showing the means for abandoning the notion of 'I' (ahankara).2 V. Showing the practices of a Bodhisattva.3 vi. Showing the means for abandoning passions or impurities. VII. Showing the means for abandoning the adherence to the enjoyments desired in the life of a man." Vill. The preparation of a disciple. IX. Slowing the contemplation of the refutation of things regarded as eternal.' X. Showing the contemplation of the refutation of atman, 8 XI. Showing the contemplation of the refutation of time. 9 XII. Showing the contemplation of the refutation of (wrong) views,10 XIII. Showing the contemplation of the refutaticn oi the senses and their objects.11 XIV. Showing the contemplation of the refutation of the adherence to the extremes. 2 XV. Showing the contemplation of the refutation of the compound things.13 XVI. Showing the contemplation of the discussion between the teacher and the pupil.14 1 gtsan bar hdzin pa apan bahi thabs bstan pa=sucigrahaprahanopayao. CSV cucivi. paryasao (gtsan bar phyin ci logo 'the illusion of purity.' bdag tu hdzin pa span bahi thabs bstan pa=atmagraha- or ahankara-prahano payao. CSV adds bhavana-(sgom) 'contemplation after upaya (thabs). But in the Skt. text, HPS, p. 466, there is ahankaraviparyasaprahanopayam 'the means for abandoning the illusion of ahankara. 3 byan chub sems dpah spyod pa bstan pao=Bodhisattvacaryao. . non mons span bahi thabs-klesaprahanopayao 5 minid kyis hdod pa lons spyod la z'en pa span bahi thabso=manusesta sambhoga bhini. vesa prahanopayao CSV reads -abhista- (mnon par hdod pahi) for -ista- and adds -visaya. (yul gyi) before - sambhoga-. slob ma spyod pa=sisyacarya. CSV -paricarya (yons su spyod); but in HPS, p. 480, it has parikarmika-prakaranam 'the chapter dealing with preparation.' dnos po rtag pa dgag pa bagom pa bstan=nityarthapratisedhabhavanasandarsana. * bdag dgag pa bagom pao=atmapratisedha bhavana dus dgag pa bagom pao=kalapratisedhabhavanadeg. 10 lta ba dgag pa bagom pao=drstipratisedhabhavana". 11 dban po dan don dgag pa bagom pao=indriyarthapratisedhabhavanadeg. 12 mthar udzin pa dgag pa bogom pao=antagrahapratisedhabhavanadeg. 13 hdus byas kyi don dgag pa bgom pao-samskrtarthapratisedhabhavanao. 14 slob dpon dan slob ma rnam par gtan la dbab egom pao-gurusisyaviniscayabhavanao.

Page #23
xxii INTRODUCTION We have already seen in the Preface that Dharmapala commented upon the last eight chapters of the CS. He was one of the ancient Upadhyayas (snon gyi mkhan po mentioned in the Ma ha v y ut patti, SS 177, 9, and seems to have been the teacher of Silabhadra, who received Hiuen-tsang at Nalanda. (656 A.D.). Silabhadra was then very old. Dharmapala must have died before the arrival of the Chinese pilgrim at that place ; and it appears from the observation given below of Candrakirtti that they were contemporaries; or it may be that the former was a little earlier than the latter. Candra kirtti quotes him not only here in his commentary on the CS, but also in his.Ma dhya ma ka va tara (Tibetan version), p. 407. I think, Poussin' is not right when he calls him (p. 426) Dharmaraksita. It is due to his wrong translation of Chos skyon which in Sanskrit is Dharmapala and not Dharma-raksita. (Cf. Hjig rten skyon=Lokapala.) As regards Dharmapala's commentary which is only on the last eight chapters some light is thrown by Candrakirtti. He says (I. 1): This Catuh sa ta ka sastra is divided by the present (da Ita) poet, venerable Dharmapala into two parts in accordance with the arrangement (found in the book): one consisting of (two) hundred (of karikas) teaching dharma (chos bstan pa brgya pa=dharmasasanasataka), and the other consisting of (two) hundred (of karikas) regarding disputations (tshod pa brgya pa= vigrahasataka). But now I take this Catuh sa ta ka sastra as one unit. For, in this way the former arrangement is maintained, and at the same time those who require benefit are benefited, as all the subject matters intended to be discussed in the sastra being taken the objects of one's own self as well as of others are fully attained.1 i de hdi da ltahi snan nag (X dnags) mkhan gyis rnam gnis byas bstan bcos bz'i brgya pa de ni da Itahi snan nag (X dnags) mkhan btsun pa chos skyon gis ji Itar dgod pa phy nas rnam pa guis su byas te gcig nichos bstan pa brgya pa nid duho | gzan ni stsod pa brgya pa nid duho || da ni bdag gis gcig tu de ranm dbye bar bya da ni bstan bcos bz'i brgya pa de goig tu byas nas bdag gis rnam par dbye bar byaho || de ltar byas dan bkod pa sna ma yan yons subskyans par hgyur la des phan gdags par bya ba rnams phan btags par yan hgyur te bstan bcos kyi don brjod par hdod pa mthah dag blans pas ran dan gz'an gyi don yan dag par hgrub pahi phyir roli

Page #24
CATUHSATAKA xxiii In the commentary of Candrakirtti there is a marked difference between the first and second parts, i.e. between the first eight and the last eight chapters; for, while in the former there are a number of drstantas (dpe rnams) 'examples' or 'maxims, ' each of the karikas containing at least one of them, there is none of them in the latter. On this point the following occurs in the commentary (1.1): 'In each of the karikas in the (first) eight chapters the drstantas used by Acarya Dharmadasa are read and explained with it (karikas)." Thus the drstantas found in the commentary are of Acarya Dharmadasa, and not of Candrakirtti himself. We have no sufficient materials for deciding as to who this Dharmadasa was. There were two Dharmadasas, a grammarian quoted by Rayamukuta, and the author of Vida g dh a mukh a ma nda na. We know hardly anything of the former, while as regards the latter it is clear from his own work that he was a Buddhist (saugata). Our Dharmadasa referred to by Candrakirtti seems to have been also a Buddhist, as the latter calls him an Acarya. Therefore, Dharmadasa, the author of Vid a gdha mu k h a ma nda na, may possibly be identical with our Dharmadasa. tad' idam vartamanena kavina dvidha krtam i tac Catuh sa ta ka 6astram vartamanena kavina bhadanta-Dharmapolena yathasannivesam vibhajya dyidha ketam ekam dharma sasana satakam anyat tu vigrahasatakam maya tv idanim ekabhagam eva krivato tac Catuh bata ka sastra mayedanim okam kptva vibhajyate | evm krte purvo 'pi vinyasah pariraksito bhaved upakaryas copaksta bhaveyuh vivaksiata. sakala sastrarthagrahanat svapararthayoh samyaksiddheh 1 These have been collected and translated into English in a small volume. It will be published as soon as possible. hdir rab tu byed pa brgyad kyi tshig lehur byas pa dag re re la slob dpon chos kyi hbans kyis abyar bahi dpe rnams hdon pa de dag dan lhan cig rnam par blad par byaho | =ihantanam prakarananam ekaikasu karikasu Acarya Dharmadasena prayukta drstantah pathitas tabhih saha vyakhyayante. There is another Dharmadasa, the author of a tika on the Kar puramanjari. But his name in this connection is out of question. He says at the end of his book (IV. 75) krtis tu Dharmadasasya saugatasya tapasvinah vidagdhanam mukham bhojapravikasakari mata il He begins his work glorifying the speech of the Buddha : siddhausadhani bhavaduhkhamahagadanam punyatmanam paramakarnarasayanani praknalanaikasalinani manomalanam Sauddhodaneh pravacanani ciram jayanti | See also IV. 18.

Page #25
xxiv INTRODUCTION Whether Dharmadasa wrote a commentary, complete or partial, on the CS cannot definitely be said. His drslantas quoted by Candrakirtti might have been written by the former somewhere else.

Page #26
THE CATUHS'ATAKA CHAPTER VIII. SLOB MA SPYOD PA शिष्यचर्या 176 CSV: gan z'ig hdod chags kyi hchin ba che bas hchin' gtad pa nid kyi phyir bdag dan gz'an la hdod chags spanso par mi srid par dogsa pa de la bsad pa | _यो महता रागबन्धनेन बन्धनसमर्पितवादात्मनोऽन्यस्य च रागप्रहाणं न सम्भाव्यत इत्याशङ्कते तमाह-।। ji ltar mi mthun mi rnams la mdzah ba yun rin mi gnas pal de bz'in kun la skyon ses la hdod chags yun rin mi gnas so || 1 || V naresv ananurupesu ciram rago na tisthati | evam sarvatra dosajne ciram rago na tisthati || 1 || Here the word raga for Tib. mdzah ba in b is not a happy one ; the original must have been sneha as evident from Candrakirtti's Vstti". This is supported also by the Tib. version of the Meghaduta, ed. Beckh, verse 12, where sneha is translated by mdzah ba. According to the commentary the Skt. word ananukula or pratikula for mi mthun in a is undoubtedly better than ananurupa as V has done. In the Tib. version of the Abhidharmakosabhasya (BB), p. 13, 1. 19, mi mthun is used for the Skt. reading pratikula preserved in the Abhidharmakosavyakhya (BB), p. 18, 1. 20. 1x chin. 1 X spons. 8 X degs. * (tatha kasya- (de bz'in du gan z'ig)]-cid rajnah putro'tivapayah (phans pa; HPS priyah). sa kadacid vyutthitah. sa tena rajna samgrame nirjitya gphitah. tasya ca rajnas taddosadarsanat (dehi nes pa mthon bahi phyir; HPS degdarsitvat) tasmate neho (chags pa) vigatah.

Page #27
CATUHSATAKA [177 Tib. ji ltar, Stk. yatha, in a is omitted altogether. This can, however, be ignored in the present case, for the meaning is quite clear by the use of evam for de bz'in, lit. tatha. I should like to propose the following restoration : नरेषु प्रतिकूलेषु चिरं नेहो न तिष्ठति / एवं सर्वत्र दोषने चिरं रागो न तिष्ठति // 1 // CV: de ltar na ji ltar hgal bahi mi rnams la mdzah ba yun rin por gnas pa yod pa ma yin pa de bz'in du rnal hbyor pa la yan phyi dan nan gi dnos po rnams la skyon du mthon ba nid kyi phyir ji ltar thams cad du hdod chags dan bral ba mi srid | ____ = एवं यथा विरुद्धेषु नरेषु स्नेहश्चिरं न तिष्ठति तथा योगिनोऽपि बाघान्तरभावानां दोषदर्शनात् कथं सस्माद् विरागो न सम्भाव्यते // 1 // 177 इतच तत्पहाणं' सम्भाव्यते गगवस्त्वभावात्। यथा च. तहस्तु नास्ति' तथा प्रतिपादयवाह-। la la de nid la chags te la la de nid la sdan z'in ___ la la de inid la rmons pa | .. dehi phyir hdod pa don med paho || 2 || V with Vx of C$ de for deni in d. * तवैव रज्यते कश्चित् कश्चित्तवैव दुष्यति / कश्चिन्मुधति तत्रैव तस्मात् कामो निरर्थकः // 2 // For the word kama in d in the Skt. text kaya is wrongly printed in the fragments (HPS, p. 473). V has unnecessarily emended it by raga. The Vrtti says: "tasmad visayakamabsvarundsiddhatvat sunyah." In b the verb dusyati is here not from Vdus, but from Vdvis. Cf. Pali dosa =dvesa. This is quite evident from the Tib. word for it, sdan. __CSV : रजनीयवस्वायत्तोदयो' हि रागः। तच्च रखनीयं वस्तु 1 HPS ad. na. * Tib. udod chags kyi gz'i med pahi pbyir ro ; HPS ragavatsvabhavatvat. * Tib. dehi gz'i ji Itar med pa. HPS om. it. * Tib om. udaya.

Page #28
178] CHAPTER VIII स्वरूपासिषम् / तथा हि / यदेव ोकस्य रञ्जनीयं तदेवापरस्य हेषणीयं मोहनीयं वोपलभ्यते। यदि च रज्जनीयं वस्तु स्वरूपतः स्यात् सर्वदा सर्वस्य च तथैव स्यात्। न त्वेष नियमो दृष्टः / तथा हि यत्रैको रज्यति तत्रेवापरो दुति तवैवापरो मुद्धति। तस्माद् विषय कामः स्वरूपासिद्धत्वाच्छू न्यः। न चैवं रानीयवस्तुशून्यताभावनातत्परस्य योगिनो रागपहाणं न सम्भाव्यत पति* // 2 // Cf. परिवाटकामुकशुनामकस्यां प्रमदातनौ। कुणपः कामिनी भक्ष्य इति तिम्रो विकल्पनाः // Sarvadarsanasangraha (BI), p. 15. 178 CSV : एवं नास्ति रागादीनामालम्बनस्य स्वरूपसिद्धिः। एवं तावदालम्बनासिया रागाद्यसिद्धिं प्रतिपाद्य हेत्वसियापि प्रतिपादयितुकाम माह। rtog pa med par hdod chags la sogs la yod nid yod min na yan dag don dan rtog pa z'es || blo dan ldan pa su zig hdzin || 3 || In b for la Vx of CSV pa. In c all de for dan * विना कल्पनयास्तित्वं रागादीनां न विद्यते। भूतार्थः कल्पना चेति को ग्रहोथति बुद्धिमान् // 3 // CSV : विषयेष्वयोनिश: कल्पना रागादिसिद्धिकारणम्'। ततश्च येषा सत्यामेव कल्पनायामस्तित्वम असत्यां च कल्पनायां नास्तित्वं ध्रवं तेषां 1 Tib. de ltar; HPS om. it. * HPS om. it. Tib. rmons pa dan bar ma byas par. But it is a defective reading. Should . we read: rmons par bya ba? 3 Tib om. visaya.. 4 The two nagations are omitted in Tib. After iti HPS ad. vidyata eva ragaprahanam. Tib. om. * Tib. pratipadayitum (bstan pahi phyir). * Tib. ragadi klesakaranam hi vinayesv ayonisah kalpana (hdod chage la sogg pa non mons pahi rgyn ni yul rnams la tshul bz'in ma yin pahi rtog pa ste). HIPS om. agatyain nustitvam which is supplied from Tib (trog pa med par yod pa ffid med pa).

Page #29
CATUHSATAKA [179 रासलके परिकल्पितसर्पवत् स्वरूपासिहिरवसीयते। यस्तु स्वरूपसिहं रागादौनामभ्युपैति नियतं तेन कल्पनापेक्ष्यजन्मत्वं स्वरूपसिरिविरई नाभ्युपेतव्यम् / यदि यसो भूतोऽर्थः किमर्थं तदर्थं कल्पनापेक्ष्यते। कथमसौ भूतार्थः / इत्येवं सोपपत्तिकागमभासावभासितचित्तसन्तानत्वान् न विहांसः खरूपसिहस्य कल्पनाजनितत्वमङ्गोकुर्वन्ति। जड़ास्तु कथचिद् विपवासात प्रवर्तन्ते // 3 // 179 CSV : प्रवाह। विद्यत एव रागादीनां स्वभावो बन्धनत्वात् / तथा हिं। सो पुरुषविषयेण रागेण पुरुषेण सह बड़ा नातिकामति पुरुषम् / पुरुषच स्त्रीविषयेण रागेण स्त्रिया सह बड़ो न परित्यजति स्त्रियमिति / उचते hgah lahan gan dan lhan cig' tu | bciis pa zes bya yod min te | gz'an dan lhan cig bcins pa la ___bral ba rigs pa ma yin no || 3 // In a for tu V has wrongly du. In d V with Vx of CS bar for ba. * कस्यचित् केनचित् साधं बन्धो नाम न विद्यते / परेण सह बन्धस्य विप्रयोगो न युज्यते // 4 // In 6 V wrongly reads yujyate for vidy ite and in c for bandhasya he accepts the misprint, baddhasya, in the fragments (HPS, p. 474). That the reading must. be bandhasya is quite evident and is supported by the Vstti. ____CSV : यथैव हि रागः कल्पनापेक्ष्यजन्मत्वात् स्वभावासिहस्तहत् स्त्रीपुरुषयोरपि वरूपासिहत्वात् कस्यचिदर्थस्य केनचिदर्थेन सह नास्ति स्वरूपतो बन्ध इति न बन्धकारणत्वादु रागः खरूपतः सिध्यति। पथावप्यवधूयेत्यं विचार परेण सह परस्य बन्धः परि कल्पाते एवमपि परेण सह बन्धस्य विप्रयोगो न युज्यते / 1 Tib. om. pari.. 2 Tib. oni. iti. * Tib. mi mnah la; it does not literally mean atikramati. rib. om. pari.. * In xde ltar (evam, tatha). According to skt. it must be read ji ltar (yatha).. . Tib. om. pari-,

Page #30
180] CHAPTER VIII .. विप्रयोगो विमोक्षो विमुक्तिरित्यनर्थान्तरम्।। यदि हि स्वरूपस्य परीण' बन्धकारणत्वं स्यात् तदा स्वरूपस्यान्यथाभावासम्भवान् मुक्त्यभाव एव स्यात् / पति च मुक्ति रिति नास्ति बन्धनकारणत्वं रागस्य। असति च बन्धन कारणे कुतो बन्ध इति स्वभावशून्या एव रागादयः स्वभावशून्यतादर्शनात् प्रहीयन्त इति शक्यमास्थातुम् // 4 // 180 ___CSV : यद्येवं विचारात् क्लेशा निवर्तन्ते तत् किमित्यजितले शाः प्रायो दृश्यन्ते। गोरधर्माधिमुक्तिविरहात्। तथा हि-। bsod nams chun du chos hdi la the tshom za ba yan mi hgyurl the tshom za ba tsam z'ig gis srid pa hrul por byas par hgyur !| 5 || In b with Vx of CSV I read za ba and not za bar as V reads with Vx of Cs. In c Vx of CSV has gi for gis. In d all read bor for por. * अस्मिन् धर्मेऽल्पपुण्यस्य सन्देहोऽपि न जायते / ___भवः सन्देहमात्रेण जायते जर्जरोकतः // 5 // _CSV : अनादिसंसाराभ्यस्त विपर्यास' दर्शनो ह्यविहान् प्रतिबिम्बोपमेषु पदार्थे विदंसत्याभिनिविष्टः स्वभाव शून्यतोपदेशं प्रपातमिव मन्यते / शून्यताधिमुक्ति हेतुकुशलमूल विरहितचित्तसन्तानत्वात् तथाविधस्य सत्त्वस्या". सिन् विपरीतविनिश्चयविनिर्मुक्ते" शून्यताधर्मे किमेवं नैवमिति सन्देहोऽपि न 1 HPS nas this sentence after the next one: yadi hio eva syat. 2 Tib. ran bz'in gyi gz'an gyis ; HPS paraaya svarupato. 3 Tib. om. it. * Tib. vimuktideg (rnam par grol ba). 5 Tib. hdod chags la; HPS parasya. Tib yan; HPS om. it. 7 HPS -sandarsano. * Tib. om. svabhava-. * Tib. ston pa fiid kyi lhag par mos pahi; HPS Sunyavimukti.deg 10 Tib. tga ba; HPS om. mula. 11 Tib. sems can la; HPS matasya for sattvasya. 12 Tib. phyin ci log tu nes pa las ma gtogs pa ; HPS om. it here. See note 1, next page.

Page #31
CATUHSATAKA [181 जायते। ततश्च मुतिहेतुविपर्यस्तत्वात् कुतोऽस्य मोक्षः / यदि त्वयं केनापि' हेतुना शून्यताधर्मे 'सम्यगुपदिश्यमाने संशयमुत्पपादयेत् किमयं धर्म एवं नेवमिति नियतमस्थानेनापि सन्देहमात्रेण जर्जर एव संसारो' जायते / सन्देहकालेऽपि जर्जर एवास्य संसारो' लक्ष्यते तद्भेदानुकूलावस्थावस्थितत्वात् 181 __CSV : अपि च योऽयं स्वभावशून्यतालक्षणो धर्मो यस्मिन् सन्देहोऽपि भवस्य जर्जरत्वाय संवर्तते तस्य भगवता प्रथमक्षान्तिक्षणमुपादाय यावन् मोक्षस्तावदपरिहानिवृडियोपवर्णिता। न त्वेवं लौकिकानां धर्माणां / ते हि विपाकचयादपि क्षीयन्ते प्रत्ययवैकल्यादपि न प्रवर्तन्ते। न हि प्रजापारमितानधिष्ठिता दानादयः समर्था जात्यन्धा इव सर्वज्ञतानगरमनु"प्राप्तमित्युवाच शास्ता। तदेवम-। chos gan zig la thub pa yis | thar pahi bar du hphel ba nid | gsuns der gan la gus med pa de ni gsal bar blo ldan min || 6 || In b for pahi and ba V has wrongly bahi and pa respectively. In the same line for hphel Vx of CS hgrel, which is a mistake. * मा मोक्षाद् यस्य धर्मस्य धिमेवोक्तावान् मुनिः / तत्र भक्तिनं यस्यास्ति सुव्यक्तं बुद्धिमान् न सः // 6 // V is quite justified in amending the reading atma hy adyasya found in the fragments by a moksad yasya according to the Tib. version. 1 After this HPS ad. anyatra viparitaniscayat. * After moksa- Tib. ad. darsanam (lta). * Tib. ad. ekena (gcig gis). * Tib. yai dag par3; HPS om. samyag. Tib. om. it. * Tib. lit. jirpa (dens pa). 7 Tib. lit. bhavah (srid pa). . bheda=unmulana, vinasana (hjoms pa). . Tib. yan; HPS om. it. 10 For jarjao te Tib. jarjaratvahetur bhavati (hrul po nid kyi rgyur hgyur ba). 11 Tib. does not support anu-.

Page #32
182] CHAPTER VIII CSV : यो ह्यत्यन्तोपकारिणि धर्मे वृद्धिप्रकर्षवति मोत्यादयति भक्ति स' क्षेम स्थाने भयदर्शित्वान्' मूढ़ता मेवात्मनो जड़ः प्रकटयति। तदित्य मूढ़ता मा भूअमेति विवद्भिः स्वभावशून्यतादर्शने भक्तिरास्थेया // 6 // 182 . CSV : किं पुनरिमे पदार्था अशून्या एव वैराग्याथै शून्यवद् दृश्यन्त अथ प्रक्वत्यैव' शून्या इति व्यपदिश्यन्त / उच्यते-। ____bdag ni mya ian hdah hgyur zes | ston min ston Itar mthon min te | log ltas mya nan mi hdah bar de bz'in gsegs pa rnams gsun no || 7 || V is justified in correcting stor nid in b found also in our Vx of CS by ston min as in the Tib. version (with slightly different readings) of MA., p. 119. He will, however, be glad to note that our Vx of CSy actually reads here ston min. * नाशून्यं शून्यवद्दष्टं निर्वाणं मे भवविति। मिथ्यादृष्टेन निर्वाणं वर्ण यन्ति तथागताः // 7 // CSV :-अन्यथावस्थितस्य वस्तुनो यदन्यथा दर्शनं तमिथ्यादर्शनम् / यदि च खभावाशून्याः सन्तः पदार्थाः स्वभावशून्या इति दृश्येरंस्तदा मिथ्यादर्शनादेव निर्वाणाधिगम: स्यात् / न च मिथ्यादृष्टेः पुगलस्य निर्वाणाधि गमं बुद्दा भगवन्तो व्यवस्थापयन्ति। सम्यग्दृष्टिपुरःसरेणैव यथा निर्वाणप्राप्ति * 'व्यवस्थापनात्। ततश्च मायावत् प्रतीत्यसमुत्पनत्वात् स्वभावशून्या एव सन्तो भावाः शून्याः खभावेनेत्यधिगम्यन्ते // 7 // 1 Tib. ad. midhah (rimons pa) and om. jadah before prakatayati in the sentence. 2 Tib. tvakta. ( dor bahi) for kshema; we may, however, read dge for dor in Tib. __ Tib. ad. tasmat (dehi) reading here: hjigs par lta ba debi phyir which lit. means tsunad bhayadarsanat. By reading nid for dehi we may get bhayadarsitvat as found in Skt. Tib. jadatam (blun po nid du). Tib. on. mama, and reads : blun por hgyur du hon bas. Here hon bas does not seem to give any suitable sense and, I think, we may read med pas for it. Accordingly it would be in Skt. jadata ma bhud iti taking blun po for blun po nid. * Tib. mi ston; HPS bunya. 7 Tib. puts eva (kho) after bunya. 8 Tib. ad. pari. (yons su) before darsanam. HPS -sunyah for a-sunyah; Tib. mi ston. 10 Tib. sion du btai ba for purahsara.

Page #33
CATUHSATAKA [183 V wrongly translates the first half of the karika writing : "Le vide n'est pas considere comme vide afin qu'on obtienne le nirvana.". It is evident from it that he followed the Tib. version of CS with the reading ston nid which is corrected by him himself as ston min as we have already discussed. Unfortunately he paid here no heed to the original Skt. It seems, V made his translation first basing it on the Tib. version of CS and afterwards corrected the original reading of that version according to that of MA and the Skt., but forgot to correct his French translation accordingly. Incidentally one thing may be pointed out as regards the Tib. translation of a Skt. word in the present karika. It will be noticed that the word sunyavat in the original is translated differently in the two Tib. versions. In MA we have ston Idan, while in our texts of CS and CSV we read ston ltar. Now, in meaning as in form the words ldan and ltar differ much from each other; ldan is a possessive particle or suffix, as for example, nor Idan 'possessing wealth,' i.e. 'wealthy,' and it actually corresponds to the Skt. suffix -vat in the same sense (i. e., possessive); while itar is a particle denoting likeness and translated into English by 'as,' 'like' corresponding to the Skt. suffix -vat in the sense of iva 'as.' These two senses of Skt. -vat are confounded here as elsewhere. The translator of MA should have used here ston ltar and not ston Idan as he has done. 183 CSV: 77 gratiara agarda qa'quegaifa i नैतदेवम्। नैव हि लौकिकं प्रवृत्त्यात्मकं परमार्थात् पूर्वमनुपदिश्य' शक्यं खभावशून्यतालक्षण तत्त्वमादर्शयितुमिति। तस्मात् तत्त्वावतारसोपान 1 Before paro HPS ad, syabhava.. Tib. ad : eka (cig). 3 HPS paramartham for Orthat. Tib. dan po hjig rten pahi don dam pas hjug pahi bdag Bid can-purvam (lit. prathamam) laukikena paramarthena pravsttyatmakam. * Tib. ne bar ma bstan pa ; HPS sadupadilya. * HPS om. it; Tib. deni phyir. ups Taksapatatlan pa ; HPS Badiona paramarthe paki don dam pas

Page #34
184] CHAPTER VIII भूतत्वात् प्रवृत्त्युपदेशोऽपि कर्तव्यः। सर्वसङ्गपरित्यागेन निर्वाण सुखावाप्तिहेतुः खभावशून्यतोपदेशोऽपि कर्तव्यः / तदत्र ताथागते प्रवचने-। gan las hjig rten bstan hbyun ba | de las thjug pa gsuns pa ste || gan las don dam bsnad hbyun ba de las Idog pa gsuns pa ho || 8 || In a V and Vx of CS byun for hbyun. In c Vx of CSV byun for hbyun. In d V and Vx of of CSV las for la. * लौकिको देशना यत्र प्रवृत्तिस्तत्र वर्ण्यते। परमार्थकथा यत्र नित्तिस्तत्र वर्ण्यते // 8 // ___CSV : यत्र संसारप्रवत्तिक्रमोऽविद्यासंस्कारादिना क्रमेणाहवेकहेतुविषमहेतुविनाशा) स्वसामान्यलक्षणक्षत्यत्व कल्पनया देश्यते ज्ञातव्यं विदुषा प्रकृतिक्रमस्तन वयंत इति। यत्र तु प्रतीत्यसमुत्पादस्य स्वभावानुत्पादेन' खभावशून्यतोपदिश्यते तत्र संसारप्रवृत्तनिवृत्तिवण्यंते // 8 // 184 : CSV : यद्येवं परमार्थकथायां न किञ्चिदस्ति शून्यत्वात् सर्वभावानां तदा सर्वाभावः प्रसज्यते। सर्वाभावाच्च न किञ्चित् कर्तव्यं स्यात् कत्त कर्मक्रिया'दीनां सर्वथाभावात् / अभावाच क्रिया दौनां न स्यान् मोक्ष इति सर्वमेवायुक्तमिति। उच्यते --- / kun yod ma yin ci bya zes | khyod la hjigs pa skye hgyur gan | gal te bya ba yod na ni chos hdi zlog byed mi hgyur ro || 9 || In 6 Vx of CSV has hjig for hjigs and V and VX of ('S read gran for gai. . * Tib. tattvamstavataradhikarabhutatvat (de kho na nid kyi bdud rtsi la hjug pahi skabs su gyur pa nid kyi phyir na). Tib. mya man las hdas pahi; HPS nivrttisui. | Tib. rgyu; HPS nimittan for -hetuh. Tib. repeats it once more : bya dgos par bya dgos so. 5 For Tib. lit. -satyabhava- (bden pahi dios por). HPS Sajinavakadeg for Satyatvakac. * Tib. degma skyes pas; HPS degpadasvabhava'. 7 Tib. ad. karya. (bya ba). * Tib. lit. karya- (bya ba) for kriya-.

Page #35
10 CATUHSATAKA [185 *किं करिष्याम्यसत् सर्वमिति ते जायते भयम् / विद्यते यदि कर्तव्यं नायं धर्मों निवर्तकः // // _CSV : यत एव हि सर्वमसदत एवायं परमार्थधर्मः प्रवृत्तिनिवर्तको युज्यते। तत् किमिति निवृत्त्यर्थी क्रियाद्यधिष्ठानसर्वाभाव न समीहते। पथा वापि प्रवृत्ताविव कर्तव्यं स्यात् तदा क्रियाफलस्थापि पदार्थस्य' प्रवृत्तेः सैव प्रवृत्तिरिति कथमयं धर्मो निर्वाणवाहक: स्यात् // 8 // 185 CSV : "निवर्तके धर्मे न किञ्चित् कर्मास्ति तस्माच्छून्यपक्षः श्रेयानिति' यस्तु शून्यतामार्गे रज्यनि विपरीतस्वभावे च पक्षे दुश्शति तमुपालभते-। khyod la ran phyogs chags yod cin | gz'an gyi phyogs la mi dgah na | mya nan hdas par mi hgro ste | gnis spyod z'i bar yons mi hgyur || 10 || Vx of CSV khyed for khyod in a and span for yons in d; span does not give any sense here. V wrongly reads dkah for dgal in b. * स्वपक्षे विद्यते रागः परपक्षस्तु तेऽप्रियः / , न गमिष्यसि निर्वाणं न शिवं इन्हचारिणः // 1 // CSV : हिविधी हि पक्ष: समासतः स्वपक्षः परपक्षश्च। तत्र यदि खपक्षे ते राँगो ऽस्ति स्वभावशून्यता पक्ष: श्रेयानिति परपक्षश्च ते मिथ्येति छत्वाप्रियो न गमिष्यसि निर्वाणम्। न ह्यनुनय प्रतिघहतस्य इन्हचारिणी 1 Tib. bya ba la sogs pahi rton yod pa thams cad med pa; HPS. sarvabhavam kriya. dyanadhisthanam. . Tib. tatra (de la). After atha HPS hi nama. Tib. dnos po ; HPS pararthasya. . Tib. hdren par hyed par hgyur ; HPS degnavahakah. 5 HPS ad. yatas tu. * Tib. mchog tu bkrabs; lit. it means 'exyuisite choice.' * APS viparite ca svabhava pakse. . Tib. ad. abhinivesah (mion par z'en). * Tib. ran bz'in ston pa nid kyi phyog; HPS kunyapaksah. 10 For mio krtva Tib. anyah samyag na bhavatiti jnatva (gz'an yan dag pa nia yin no snam du rig nas). 11 HPS atra for anunava. (Tib. rjes su chago pa).

Page #36
187] CHAPTER VIII 11. निर्वाणमस्ति। सर्वत्र हि सन्त उदासीनाः सङ्गच्छेदादनपायसुखैकरसं शिवमान वन्ति // 10 // 186 CSV : पनाह। यद्यपि निर्वाणं परमसुखं सकलोपद्रवरहितत्वात् तथापि तदशक्यं प्राप्त तत्प्रास्य पायाचरणस्या तिदुष्करत्वात्। भवस्त्वयत्न. साध्यत्वाद् यस्मात् सुखेन प्राप्यते तस्मात् तत्रास्माक प्रवृत्तिरिति। उच्यते / विपरौतमवधारितम् / यस्मात्'-। byed med mya nan hdah hgyur z'in byed la yan srid hgyur te des | bsam bral med pas mya nan las hdas.pa thob sla cig Sos min || 11 || In b Vx of CSV las, and Vx of CS and V pas for la. Vx of CSV 'khral for bral in c. * अकुर्वाणस्य निर्वाणं कुर्वाणस्य पुनर्भवः / निश्चिन्तेन सुखं प्राप्तुं निर्वाणं तेन नेतरः // 19 // CSV : 'सर्वासु क्रियासु निरस्त व्यापारण निश्चिन्तेन निर्वाणमवाप्यते / तस्मात् सुख प्राप्त निर्वाणम्। कुशलाकुशलादि प्रवत्तिसाध्यत्वात् तु निर्वापादितरः पुनर्भवो न सुखेन प्राप्यते। न विदुषोऽप्रयत्नलभ्यं निर्वाणमवधूय युत विविधव्यापारपरिखेदलभ्यं पुनर्भवमर्थयितुम् // 11 // 187 Csv : यदि खल्वकुर्वाणस्य निर्वाण। किमर्थं त्वयात्र शास्त्रे अनित्या . Tib. dam pa rnams kyis ; HPS om. it. .. Tib. thabs la spyod pa; HPS payasyatideg. * Tib. om. * Tib. susidhyati or sukhena sidhyati (sgrub pa sla). . Tib. bdag cag; HPS only tatra. * HPS. ad. here na. * Tib. tatha hi (hdi Itar). * Tib. ad. yasmat (gan gi pbyir). * Tib. bya ba thams cad la; HPS ad. kusaladhi (read kusaladi-) before kriyasu. 10 Tib. om. 1 Tib. om -&di.. 19 HPS ad. tat.

Page #37
w CATUHSATAKA [188 बर्थप्रतिपादनं क्रियत इति / उच्यते / संसाररक्त जगत् / संसारादुहेजनार्थम् / तथा हि-। gan la hdir skyo yod min pa de la z'i gus ga la yod ran khyim las bz'in srid pa ni 1 hdi nas hbyun bahan bya bar dkah || 12 // V has wrongly skye for skyo in a, and Vx of CS yid for yod Vx of CSV in d reads bya ba for bya bar, and wrongly dgah for dkah. * उद्देगी यस्य नास्तीह भक्तिस्तस्य कुतः शिवे / निगमश्च भवादस्मात् स्वग्रहादिव दुष्करः // 12 // _CSV : संसारादुहिग्नचेतस स्तत्रिःसरणाय निर्वाणं मजन्ते। यस्य तु नास्त्युहेगः स किमिति तदर्थयेत' / उद्देगाभावादेव च भवान् निगन्तु मल्पबुझयो नोत्सहन्ते। इह यथा स्वग्रहमल्पसारमपि व्यासङ्गपरिच्छेदस्य दुष्करत्वान् न त्यक्त पार्यते तादृशमेतत् // 12 // . 188 CSV : विषयसुखसम्भोगसुलभानित गृहाणि त्यक्तमाख्यानां मा भूत् "सामर्थ्य निर्वाण च गन्तुम् / येषां तु व्याधिदारिद्रादीनां दुःखहेतूनां प्रतिविधाना सम्भवस्तेषां युक्त एव संसारानन्दपरित्यागः। तथा हि-। 1 HPS om. 2 Tib. bsad par bya ste; HPS om. . Tib. hkhor ba la chags pahi; HPS *rabhuktam. * Tib. sarsararaktam jagat samsarard udvejaniyam iti (hkhor ba la chogs pabi hgro ba hkhor ba la skyo bar bya bahi phyir ro).. 5 Tib. plural number (sems skyo ba rnams); HPS singular. 6 HPS ninsaranaya. 7 Tib. gner ba bya; HPS arthayate. . HPS ad. tad. * Tib. Barhsaran nihsartum (hkhor ba las hes par bbyun ba). 10 Tib. hdi (read hdir). 11 Tib. degsambhoganubhavani (lons spyod rmyon ba). 12 HPS ad. tat, but not supported by Tib. 13 Tib. ad. aranye or vihare (dgon par). 14 Tib. ad. prapyam (thob par bya bar). 15 The word for it could not be read in the X being obscure.

Page #38
189]] CHAPTER VIII - 13 la la sdug bsnal zil mnan z'in | hchi bar hdod pa dag snan ste | de tshe de dag gti mug phyir go hphin dam par mi hgro zad || 13 || For z'in in a V and Vx of CS have cin. Vx of CSV reads chi for hchi in b. Ind v has can for zad. In the same line Vx of CS hgros for bgro. * दुःखाभिभूता दृश्यन्ते केचिद् मरणकाजिणः। ते तदा केवलं मोहान गच्छन्ति परं पदम् // 13 // CSV : व्याधिदारिद्रष्टविप्रयोगदुःखातुराः केचिदात्मनेहमपास्यातटा दात्मानमुत्सृजन्ति अग्न्युदकप्रवेशादीन्यपि कुर्वन्ति। तथैव यदि संसार दुःखतो निर्धार्या त्मनेहमत्यन्त मुद्धरेयुरदूरे निवृतिसुखस्य वर्तेरन्। विपर्यासितदर्शनास्तु महा मोहात् तथा न प्रवर्तन्ते येन निर्वाणमासादयन्ति // 13 // 189 CSV : यद्येवं सर्वभवपरित्यागेनाजरामरणं पदं निर्वाणमेवैकमर्थनीयम्। तप्राप्तये भावना कथैवास्तु। "किमर्थं भगवता दानशीलकथे अपि विहिते इति। उच्यते / विविधो" हि सत्त्वधातुर्डीनमध्यमोत्तमभेदात् / तद्भेदाच i Tib. nad dan dbul ba dan sdug pa dan bral ba la sogs pahi sdug bsnal gyis gzar te. HPS vyadhiviprayogaduhkhanvitah. ... Tib. wrongly tatad (ios nas for gyan sa nas). 3 Tib. me dan chur hjug pa la sogs pa dag kyan byed do | HPS om it. . Tib. nes par byas nas ; HPS nivarya. 5 Tib. gtan du; HPS atyantaya. 6 Before vipao Tib ad. asad (yod pa ma yin) ind after * darsanas ad. viparyastah (phyin ci log rnams). Tib. che ba; HPS om. it. 8 Tib. gan gis ; HPS ye. . Tib. sgrub par hgur; HPS nasadeg. 10 Tib. srid; HPS sarvaparideg. In Tib. rga si med pahi go hphans ; HPS degtyagena nirvana'. 13 Tib. gcig bu; HPS degmevarthai. 13 Inx read sgom for sdom. 14.HPS tat kideg. 16 Tib. vividho (rnam pa sna tshogs). 16 Tib. dehi dbye ba las%3 HPS degdartham. bhagal.

Page #39
14 CATUHSATAKA [289 Huat [ 'Aftquaat Aflata fucie TOHTIINTE देशनावैचित्राम् / तत्र तेन भगवता-1] sbyin pa dman pa la gsuns sin | hbrin la tshul khrims gsuns pa ste i mchog la z'i ba gsuns gyur pa des na rtag tu mchog tu byos || 14 || In a it is sbyin and not spyin as printed in V's text. In d V wrongly reads gyur ba for gyur pa. V hinasya danam nirdistam silam madhyasya caiva hi! sivam agryasya kathitam tasmad agryam sada srutam || 14 || As regards the metre danam hinasya nirdistam would have been better. The first thing to be observed on this restoration is that the Skt. word agrya for Tib. mchog in c and d in connection with Tib. dman and hbrin in a and b respcltively, is not so happy. There are three classes of vinaeyas 'disciples of the Buddha according to the degrees of their merits, viz., hina or nikrsta 'low, madhya or madhyama 'middle,' and uttama, or utkrsta, or visista 'best! or 'highest'. These words in Buddhist or non-Buddhist literature are found to have formed a well-known phrase, and nowhere agrya is read for uttama or utkreta or visista. Therefore I should think, we ought to put here one of these last words for Tib. mchog. The second thing to be noted is about the translation by V. of the Tib. word gsuns used thrice, in a, b, and c. He translates it by two different words, first by nirdista and then by kathita, and in one case he does not translate it at all allowing it to be understood. Now, strictly speaking, this is not appropriate Tib. thabs chen po can gyi thugs rje chen pohio bsam pa dan bag nal mkhyen pasi chogo; HPS Bhagavato desanavaioitryam. 2. Tib. de la boom ldan hdas des; HPS om, it. . For instance, seo MV, p. 357 ; Mahayana sutralan kara XVI, 63 ; M& duky a karika III, 16; and the commentary by Candrakirtti on the karika 183 of the as quoted by V under the karika 189. It reads hina - ma dh ya mottama. bhedat. V wrongly quotes madhyottam. See also CS, 89 (HPS, p. 462). * But see karikas 204, 264.

Page #40
189) CHAPTER VIII 15 for in this case owing to the use of different words the meaning may appear to the reader differently. So the same word must be repeated in such cases. Moreover, nirdista and kathita do not convey the same meaning. As regards the omission of the translation of gsuns in b, I think, it would have been better if y could have avoided it, for the original author undoubtedly wanted to lay here some emphasis by repeating the word so many times. In d V takes Tib. byos to mean Skt. sruta 'heard.' He repeats it also in the vocabulary (p. 173). So far as I can say this meaning can in no way be accepted. It appears that somehow or other he has confounded the word with Tib. thos or thos pa which means in Skt. sruta (cf. thos pa bz'in, Skt. yathasruta). byos is the imperative form of byed pa 'to do'. Hence it cannot mean anything but 'do', Skt. kuru. This is clearly borne out also by Candrakirtti when he explains it using byos sig, Skt. kuru, 'do,' in the commentary. It is to be further noted that V's translation of cann d is not quite in accordance with his own Skt, nor does it follow the original Tib. version. He translates them thus : (c) "le vide aux meilleurs ; (d) c'est pourquoi il est si souvent question du mieux (agrya=sunya)." I donot think V is right in taking Tib. z'i ba in c in the sense of 'vide,' 'void', sunya; z'i ba means in Skt. siva, santi, etc. And what is to be understood by it? * According to the commentator, I consider, it is mya nan las hdas pa or nirvana. There are three things sbyin pa, dana, 'gift ;' tshul khrims, sila, 'morality ;' and sgom pa, bhavana, 'meditation.' And he says, great is the enjoyment by dana. By ila one is born a god or a man. And by bhavana the klesas 'evil passions' or 'obstacles' are destroyed, and they being destroyed there is nirvana. This nirvana is said not to all. ." Therefore, be yourself most excellent and be exceedingly delighted for nirvaua". Here is nothing of ston pa, sunya, the 'vide' of V. See the commentary quoted below. . Consequently I should like to propose the following restoration :

Page #41
16 CATUHSATAKA [190 निकष्टस्योच्यते दान मध्यस्य शोलमुच्यते। उत्तमस्योच्यते शान्तिस्तनित्यमुत्तमं कुरु // 15 // The literal rendering of gsuns, past tense, is in Skt. ukta 'said', no doubt, but in such cases the use of present tense is allowed. For instance, see karika 183 where the same word, gsuns, is used twice for Skt. varnayate. V himself, too, accepts it. See karika 219 (gsuns=kathyate). CSV: dman pahi gan zag la ni sbyin pa kho nal tshul khrims dan sgom pa ni ma yin te de gnis kyi snod ma yin pa nid kyi phyir ro || hbrin po la ni tshul khrims kho na gsuns kyi sbyin pa ma yin z'in sgom pa ma yin te | sbyin pa la gnas zin pasi phyir dan sgom par nus pa med paai phyir ro || mchog la ni sgom pa kho na gsuns kyi sbyin pa tshul khrims dag ni ma yin te | de ghis lagnas par gyur zin pahi phyir ro || de la sbyin pas ni lons spyod che bar hgur ro || tshul khrims kyis ni lha dan mihi skye baho || sgom pas ni non mons pa bsrab pa nid du hgyur la bsrabs pa nid kyi phyir mya nan las hdas pahi phyir thams cad la mya nan las hdas pa mi gsun no! desi phyir badg mchog tu gyur cig ces mya nan las hdas pa la mrion par dgah bar byos sig !! _ = होनस्य पुद्गलस्य दानमेव न शोलं भावना च / तयोईयोरभाजनत्वात् / मध्यमस्य शौलमेवो न दानं न च भावना। दानस्य निष्ठितत्वादु भावनासा. माभावाच्च। उत्तमस्य भावनैव नो दानशीले। तयोनिष्ठितत्वात् / तत्र दानन महासम्भोगः। शीलेन देवमरजातिः। भावनया लशनिरीधती निरुत्वानिर्वाणमिति न सर्वस्य निर्वाणमुच्यते। तस्मात् स्वयमुत्तमो भवेति निर्वाणायाभिरतिं कुरु // 14 // 190 CV: mchog tu byun bahi phyir ches thog ma kho nar mya nan las hdas pahi gtam bya ba yod ma yin gyi || ___= उत्तमभूतत्वात् प्रथमतरमेव निर्वाणकथा न कार्या / 1x na dan tshul khrims la sgom'. .See cs, XII. II (=286): Silena gamyate svargtah.

Page #42
190] CHAPTER VIII M bsod nams min pa dan por zlog bar du bdag ni zlog pa dan | phyi nas lta ni kun zlog pa gan gis ses de mkhas pa yin || 15 || In a Vx of CSV has las for pa For zlog in a, b, and c, as found in Vx of CS. there is bzlog in Vx of CSV, while V reads bzlog only in c. In c for ni Vx of CSV z'ig. Before gan in d Vx of CSV unnecessarily adds ni bya ste, and reads gi for gis. * वारणं प्रागपुण्यस्य मध्ये वारणमात्मनः / सदस्य वारणं पश्चाद यो जानौते स बुद्धिमान् // 15 // It is cited in MV, p. 359. CSV : bstan pa hdir rim gyis hdus byas thams cad bzlog par byaho || de la hdir re z'ig bsod nams ma yin paui phyogs thams cad bzlog pa ni dan por bya ste | mthon ba dan ma mthon bahi nes brgya phrag du mahi rgyu yin te spon ba sla ba dan por bzlog par byaho || sdig pa bzlog pas ni phun po dan khams dan skye mched rnams la bdag rnam pa lnar yan mi srid pahi phyir bdag tu Ita ba cha ni su dor bar byaho || phyi nas bdag la chags pa yan dag par ston paphun po dan khams dan skye mched dag la chags pa yan yons su btan bar bya bahi phyir dnos po thams cad bzlog par byaho !! deni phyir de Itar na blo dan Idan pa hdi len pa med par yons su mya nan las hdas te | de Itar na rim pahi sgo nas gan z'ig gis thams cad de bzlog pa thabs ses pa de la ni snas rgyas kyi bstan par mkhas pa ! zes brjod do || ___ = शासनऽस्मिन् क्रमेण सर्व संस्कृतं वारयितव्यम्। तवेह तावत् सर्वस्यापुण्यपक्षस्य वारणं प्रथम कर्तव्यं दृष्टादृष्टनानादोषशतहेतुरिति / सुप्रहाणं प्रथमं वारयितव्यम् / पापवारणेन स्कन्धधात्वायतनेष्वात्मा पञ्चविधोऽपि न सम्भाव्यत इति विंशत्यंशात्मदृष्टि त्या ज्या। पवादात्मनेहसम्यगुपदेशेन स्कन्धधात्वायतननेहोऽपि परित्याज्य इति सर्ववस्तु वारणीयम् / 1x span. .x pahi. * rupa-vedana-sarjna-samskara-vijnana-svarupab! .See MVt 208. 1 rupamatma svamivat. * rdpavan atma alankaravat. atmiyath 3

Page #43
18 CATUHSATAKA [191 तदेवं बुद्धिमतोऽस्यानादानात् परिनिर्वाणम्। एवं क्रमहारा यस्तत्सर्ववारणोपायं जानाति स बुद्ध शासनविचक्षण इत्युच्यते // 15 // 191 .. . CSV: yan ji ltar len pa med pa nid hthob ce na dnos po thams cad ran bz'in med pa nid du mthoa ba las so | gal te dnos po rnams mthah yas pa dehi yul can de ji Itar blta bar nus chos gcig kyan yons su ma ses sin / ma spans par sdug bsnal gyis mthar byed pa yan mi srid la || de bz'in du bcom ldan hdas kyis skad cig gcig dan ldan pahi ses rab kyis gan cun zad ses par bya ba dan blta bar bya ba dan mnon sum du bya ba de thams cad mnon sum du brjodi do z'es hdon pa yan yin te dehi phyir hdi lbar byaze na | bsad par bya ste | =पपि च। कथं पुनर्विनवादानं प्राप्मात इति। सर्वेषां भावानां निःस्वभावत्वदर्शनात्। यदि भावा अनन्ताः कथं स विषयी तान् द्रष्टुं मलयादेकमपि धर्ममपरिजाननप्रजहद। दुःखेनाप्यन्तकरणं न सम्भाव्यते / एवमेव भगवतेकक्षणया प्रजया यदीषज् ज्ञातव्यं द्रष्टव्यं प्रत्यक्षीकर्तव्यं च तत् सर्व प्रत्यक्षमुक्तमित्यभ्यस्यते। तस्मादेवं द्रष्टव्यमिति। उच्यते / dnos po gcig gi lta po ganti de ni kun gyi Ita por bsad gcig gi ston nid gan yin pa | de nid kun gyi ston pa nid || 16 ! For gi in a Vx of CSV has gis. In a and b V wrongly reads Ita bo and Ita bor for lta po and lta por respectively in Vxx of CS and CSV. For gan in a he has yan which is also wrong. In d V and Vx of CSV read ston nid do for ston pa nid. V bhavasyaikasya ya drstih saiva sarvasya kathyate ekasya sunyata yasti saiva sarvasya sunyata || 16 || rupam bhrtyavat. 6 rupa atma bhajanavat. 5 vedanatma. vedanavan atma. Tatmiya vedana. vedanayam atma. * Bahjinatma. 10 samjffavan atma. natmiya samjha. 12 samjnayam atma. 18 sarskara atma. 14 samskaravan atma. 15 atmiyah sarskarah. 16 gath. gkaresvatma. 17 vijnanam atma. 18 vjnanavan atma. 1. atmiyam vijnanam. 20 vijnana atma. 1 X illegible except the last letter,

Page #44
191] CHAPTER VIII 19 As regards the restoration V takes the words lta po (his Ita bo) in a and b to mean drsti for which in Tib. we have lta ba. As the particle po clearly shows, one should use here drasti (drasta). Fortunately the original karika is found quoted in MV, p. 128, but it escaped the notice of Poussin and V. It is as follows: * भावस्यै कस्य यो द्रष्टा द्रष्टा सर्वस्य स स्मृतः। एकस्य शून्यता यैव सैव सर्वस्य शून्यता // 16 // CSV : gzugs kyi ran bz'in ston pa nid gan yin pa de nid tshor ba la sogs pa phun pornams kyi rai bzin ston pa nid do || de bz'in du mig gi skye mched kyi ran bz'in ston pa gan yin pa nid del nid skye mched bcu gnis car gyi 'yan yin no || de bz'in du mig gi khams kyi ran bz'in ston pa nid gan yin pa de nid khams bco thrgyad car gyi yan no || de bz'in du dnos po dan yul dan dus dan rten gyi dbye ba tha dad cin rab tu dbye ba mthah yas pa ranms las dan po gcig gi3 ran bz'in ston pa nid gan yin de nid dnos po thams cad kyi ran bz'in ston pa nid de || = रूपस्य या स्वभावशून्यता सैव वेदनादिस्कन्धानां स्वभावशून्यता। एवं चक्षुरायतनस्य या स्वभावशून्यता सैव हादशानामायतनानामपि / एवं चक्षुर्धातोर्या स्वभावशून्यता सैवाष्टादशानां धातूनामपि। एवं भावविषयकालाधाराणां (1) नानाविधेष्वनन्तप्रकारेषु प्रथमस्यैकस्य या स्वभावशून्यवा सैव सर्वेषां भावानां स्वभावशून्यता // 16 // Cf. जे एग जाण से सव्वं जाण। जे सव्वं जाणड से एग जापर Acarangasutra 1. 3. 4. 1 (PTS, p 17). एको भावः सर्वथा येन दृष्टः सर्वे भावाः सर्वथा तेन दृष्टाः / सर्वे भावाः सर्वथा येन दृष्टा एको भाव: सर्वथा सेन दृष्टः // Both the passages are quoted in Syadvadamanjari, Ch. S. S., pp. 4, 112, and Gunaratna's comm. on Saddarsanasamuccaya, BI. p. 222, 1x om. it. * X gnis kyi char yan. 3.xgis.

Page #45
CATUHSATAKA [192 192 * CV : hdir smras pa | gal te chos thams cad ston pahi phyir spon bar bya ba yin na | dge slon dag de lta bas na gus par byas te | gus par byas nas byas pahi bsod nams kyi rnam par smin par hdod pas sdug pa dan phans pa dan yid du thon ba so sor myon bar thgyur ro | | z'es bya ba hdi ciui phyir gsuns | hdi ni mi thgal te gan gi phyir || = प्रवाह। यदि सर्वे धर्माः शून्या इति हेयाः। भिक्षवस्तदर्शनेन छत पादरः / कृत्वा चादरं कृतस्य पुण्यस्य विपाकतः कामन दुःखं व्यसनमिष्टं च पृथगनुभूयत इति किमित्युक्तम्। नेदं विरुदम् / कुतः-- / chos chags de bz'in gsegs rnams kyis | mtho ris hdod pa rnams la gsuns | thar pa hdod rnams la de nid smad gyur gz'an du smos ci dgos || 17 || As the sense requires and is supported by the Vx of CSV here in a it must be kyis and not kyi as V reads with our Vx of CS. In eV wrongly reads thar ba for thar pa. In d for smad Vx of CS, which is here indistiuct, seems to read slad; for smos found in both, Vxx of CS and CSV, V wrongly reads smros and translates by upadisyate. But this cannot be accepted, for smros is the imperative form of smra ba 'to say'; smos is here pf. form of the root smo ba 'to remark,' 'to assert.' For ci dgos found in Vxx of CS and CSV, V reads cin gos, which does not give any sense. Vuktas Tathagatair dharmanuragah svargakanksinam i mumuksunam tathanyatra tattvam evopadisyate || 17 || I should propose the following restoration : उच्यते स्वर्गकामेभ्यो धर्मे रागस्तथागतैः / तस्यैव मोक्षकामेभ्यो निन्दान्यन किमुच्यते // 17 // CV : chos la chags pa ni deui thabs kyi no bo yin pasi phyir gdon mi za bar bya ba nid du | bsod nams dag ni byara hos te bsod nams ma byas nid sdug bsnal bsod nams byas pahi hjig 1 X span. * byed? .

Page #46
192] CHAPTER VIII . 21 rten ni hdi dan gz'an du dgah hgyur ro || Z'es sans rgyas bcom ldan udas kyis hdod cin nan hgror hgro bas hjigs pa skye ba dan hjigs pa bsgom pa mi nus pa rnams la gsuns kyi | thar pa udod pa rnams la ni ma yin no || de rnams la nichos la chags pa hkhor bahi btson rahi khan par thchin ba nid yin te gan gi phyir chos kyi rnam grans gzins dan hdra bar kun nas ses pa rnams kyis ni chos rnams spon? bar bya ba yin na | chos ma yin pa dag la ci smos ses gsuns pahi phyir ro || rnam par grol bahi bde ba hdod pa la ni hgah yan chags pa ses par mi thgyur te ! de ni chags pa ma lus pa chad pas thob par bya ba yin pahi phyir ro || ma pham pahi mdo bz in no ||deg de nas hkhor dehi nai nas dge slon mi phiam pa z'es bya ba z'ig yod par hgyur la || des ye ma ma la bdag glin bz'ini dban phyug hkhor los sgyur ba dun du gyur cig ces smon lam btab ste de ni bcom ldan hdas kyis hdi Itar sdug bsnal bzlog par bya bahi phyir | rab tu byun nas sdug bsnal de nid hdod pa khyod ni skyes bu blun pa z'ig go z'es smad pa mdzad doll de bstan nas bcom Idan hdas kyis desi skad cig tsam gyi srid pa mnon par "grub pa yan bsnags par mi mdzad do || de ciui phyir z'e na dge slon dag srid pa mnon par grub pa ni sdug bsnal ba ste 1deg de ni de Itar smad la || = धर्मे रागो हि तदुपायस्वरूप इत्यवश्यं कर्तव्यः। पुण्यामि कर्त योग्यानि। प्रकृतपुण्यस्य दुःखम् / कृतपुण्यस्यास्मिल्लोके परत्न चानन्दः। इति बुझेन भगवता कामिनो दुर्गतिगमनेन भय भयभावनाऽसमर्थेभ्य उक्तम् / न मोक्षकामेभ्यः / तेषां धर्मकामः संसारकाराबन्धनमेव / यतो धर्मपर्यायो नौवत्। सर्व धर्माः हेयाः। अधर्मकाणां किमुक्तमिति कथितमिति / विमुक्तिसुखकामस्य कश्चिदपि रागो न ज्ञायते। तहि निरवशेषरागच्छेदनेन प्राप्यमिति। अजितसूत्रवत् / ततस्तत्परिवारमध्ये ऽजितो नाम भिक्षुर्भविष्यति / स एमम- (?) पतिश्चतुटपेश्वरश्चक्रवती शङ्खो भवेयमिति प्रणिधानाय समर्पितः। स भगवतैवं दुःखं वारयितव्यमिति प्रव्राज्य त्वं दुःखमेव कामयसे जड़ः पुरुषोऽसीति निन्दितः / तद देशयित्वा भगवांस्तस्य क्षणमात्रस्यापि भवस्याभिसिहिं न प्राशंसत्। तत् किमिति। भिचूणां भवामिसिबिदुःखम् / deg सेवं निन्दिता // 17 //

Page #47
CATUHSATAKA [193 193 CV: hdir smras pagal te ston pa nid kyis chags pa log pas sdug bsnal rans pa ldog na de lta na ni ho na sdug bsnal mthah dag ne bar good pahi rgyu nid kyi phyir de kho na mid geig bu ne bar bstan par byaho || de ni de lta ma yin tel de ni. snod kyi khyad par la bltos pahi phyir ro || hdi ltar snod ma yin pa la bstan pasi phyir ston pa nid ni bzah nes pahi zas dan skom la sogs pa ltar phua pasi rgyur hgyur ro | de ni lhag par ma mos pas bcom ldan hdas kyi ston pa nid spon bar hgyur ro || yan na ston pa nid kyi don ni thams cad med pahi don du log par yons su brtags nas log par lta bas nan son du hgro bar hgyur ro || dehi phyir | __=प्रवाह / यदि शून्यतया निरस्तेन रागण दुःखोलासो निवर्तते तदा समस्तदुःखसमुपच्छेदहेतुत्वेनेक तत्त्वमुपदेष्टव्यम्। तत्रैवम्। भाजनविशेषस्थापेक्षणात्। तथा हि। प्रभाजनस्य शासनाच्छून्यता द्याहारदोषस्य पानभो जनादिवदनर्थहेतुर्भवति। सोऽनधिकाधिोक्षेण भगवतः शून्यतां त्यजेद शून्यतार्थं सर्वाभावार्थं विपर्यासेन परीक्ष्य विपर्यस्तदर्शनेन दुर्गतिं वा मच्छत्। तस्मात्-। bsod nams hdod pas ston pa nid kun tshe brjod par bya min te gnas ma yin par sbyar bahi sman dug tu hgyur ba ma yin nam ||18||. In c for sbyar V has wrongly spyar. In d Vx of CSV du for tu. V sarvada naiva vaktavya puayakamena sunyata ayogayuktam bhaisajyam garalam kim na jayate | 18 || In c gnas ma means asthana and not ayoga as V takes it. I shouid like to modify his restoration as follows: शून्यता पुण्यकामन वक्तव्या नैव सर्वदा। औषधं युक्तमस्थाने गरलं ननु जायते // 18 // CV: "dir snid rje can bsod nams hdod cin sems can rnams ries su bzun bar hdod pas ni thog mar sems can yons su ma

Page #48
194] CHAPTER VIII 23 smin z'in | dge bahi rtsa ba ma smin pa rnams la ston pa nid brjod par mi bya ste | don med pahi phyir ro || __ = इह कपालुना पुण्य कामानां सत्त्वानामनुग्रहेच्छया प्रथम सत्वानपरिपाच्यापककुशलमूलेभ्यः शून्यता न वताव्या। निरर्थकत्वात् // 18 // In explaining the karika Candrakirtti quotes here the followng verse: blun la ne bar bstan pa ni hkbrug pahi rgyu yin z'i phyir min lag hgro ho ma hthuns pa ni | dug hphel hgyur ba hbah zig go || The original Skt. is well-known : उपदेशी हि मूर्खाणां प्रकोपाय न शान्तये / पयःपानं भुजङ्गानां केवलं विषवर्धनम् // Pancatantra, I. 389. This stanza in the Tib. version with some different readings is included in the Ses rab sdon bu, Calcutta University, 1919, p. 121, No. 239. : 194 1. CV: dehi phyir sems can gyi sems kyi rgyud las su run bar bya baai phyir ches thog ma kho nar hjig rten pahi dros po ji Itar gnas pa bsad par bya ste de la de mkhas pa rnams ston pa nid la bde blag tu thjug pahi phyir ro / de nid kyi phyir | dri bral gos la tshon bz'in du dan por sbyin sogs gtam rnams kyis! sems la legs pa nid bskyed de de nas chos ni bsgom par mdzad || ces gsuns so || don hdi bstan paui phfyir dpe bsad pa / - तस्मात् सत्त्वानां चित्तसन्तानकर्म कर्तमुचितमिति प्रथमतरमेव लौकिका भावा यथावस्थिता वक्तव्याः। तत्र ते विचक्षणाः शून्यतायां सुखेन प्रवर्तन्त इति। तत एव / भादौ दानादिकथया चित्तस्योत्पपाद्य साधुताम् / धर्मस्य भावनाऽगन्धवस्त्ररचनवत् कता॥

Page #49
24 CATUHSATAKA [195 इत्यताम् / एतदर्थप्रतिपादनायोपमामाह-। _ji ltar kla klo skad gz'an gyis | bzun bar mi nus de bz in du | hjig rten pa yi ma gtogs par ! hjig rten bzun bar nus ma yin || 19 || In b and d for bzun Vx of CS has gzun. * नान्यया भाषया म्लेच्छः शक्यो ग्राहयितुं यथा। न लौकिकमृते लोकः शक्यो ग्राहयितुं तथा // 19 // CV: dper na kla klo skad gz'an mi ses pa nid kyi phyir ran gi skad kho nas bstan par bya ba yin pa del bz'in du hjig rten yan hjig rten pahi dnos po rnam par bz'ag pasi sgo nas de kho na nid la hjug par nus so || __= यथा म्लेच्छोऽन्यां भाषां न जानातीति स्वभाषयैवोपदेष्टव्य एवं लोकोऽपि लौकिकभावव्यवस्थाहारा तत्त्व प्रवेष्टुं शक्नोति।। ___The karika is quoted in MV, p. 370, and in the Tib. version of MA, p. 120. Cf. Kundakundacarya's Samayaprabhrta (Samayapahuda), Sanatana Jaina-granthamala, 1914, I. 8: जह ण वि सक्कमणज्जो पणज्जभासं विणा दु गाहेदु। तह वोहारण विणा परमत्थुवदेसणमसकं // . CSV : बालदारकवत् // यथा बालदारको नान्यया भाषया शक्यते बोयितुं तथा पृथगजनो लोकः // 18 // 195 CSV : अत एव लोकावतारो पायत्वात् सदसदादिदेशनाना भगवता-। yod dan med dan yod med dan || gnis ka min z'es kyan bstan te nad kyi dban gis thams cad kyan | sman zes bya bar hgyur min nam || 20 || In b Vx of CSV reads gni ga for gnis ka, and in c ni for kyan. * सदसत् सदसच्चेति नोभयं चेति कथ्यते / ननु व्याधिवशात् सर्वमौषधं नाम जायते // 20 // xom. it. * Tib. -grabana - (bzun ba) for -avatara-(hjug pa).

Page #50
MTL. 195) CHAPTER VIII 25 CVS: Hathtazi anapigau Hugar faaazzi:1 afela कथितम्। सर्वभावाभिनिवेशप्रहाणायासदिति' कथितम्। उभयाकारदर्शनत्यागाय सदसदित्यावेदितम्। सर्वाकारप्रपञ्चोच्छेदाय नोभयमिति प्रकाशितम्। अपि च त्वमेव तावद् विचारय / 57 aniq naATU ATA Fiua i व्याधयः प्रतिविधातव्याः। तेषां च निदानभेदादनकमौषधम् / नैकमेव सर्वचोपयुज्यते / तादृशमेतत् // 20 // This karika with the same reading is quoted in MV, 'p. 272. There in c for sarvam the reading is pathyam, but in the Tib. version in all the xylographs examined by Poussin and V including our Vxx we have thams cad which in Skt. is sarvam. Accordingly Poussin reads in his edition of MV sarvam for pathyam. V, however, prefers pathyam and says that 'pathyam donne le sens meilleur et le plus precis.' One cannot agree with him considering what is said in the first half of the karika. The author wants to say that all the things mentioned here, viz. sat, asat, sadasat, and nobhaya, i. e. na-sadasat, are conductive to the good of the disciples (vineyas) according to their different temperaments, for every thing serves as medicine according to different kinds of disease. This is perfectly clear from the foregoing lines of Candrakirtti's commentary which supports the reading sarvam. In his French translation of c and d V has upset the whole argument when he writes : 'Un medicament meme n'est salutaire que selon la maladie, n'est-il pas vrai ?' We are to 'note here specially that both in the original and the Tib. version, the predicate is ausadha, sman. According to him the translation would have been something like the following: selon la maladie la diete sert de la medecine.' 1 Tib. bcom 1dan hdas kyis gdul bya rnams la; HPS oksalanaya sad iti. 2 Tib. thams cad; HPS om. it. 3 Tib. bgah z'ig tu med do=kinein nastiti. * For -yujyate Tib. ma kho ba ni (?).

Page #51
CATUHSATAKA [197 196 CSV : आसां च सदसदादिदेशनाना'मध्यात्मचिन्ता प्रवृत्तवाद यैषा नोभयदेशना सा परमार्थदेशना। तस्मिंश्च परमार्थे- / yan dag mthon na gnas mchog la cun zad mthon na bzan hgro stel de dehi phyir nan bdag bsam pa la mkhas pas rtag tu blo gros bskyed || 21 || In 6 V wrongly has bzad for bzan. In c V and Vx of CS de for deti. Ind for pas V with Vx of CS pa. * सम्यग दृष्टे परं स्थानं किञ्चिद्दष्टे शुभा गतिः / ' तस्मादध्यात्मचिन्तायां कार्या नित्यं मतिबंधैः // 21 // ... CSV : परमार्थनानेन खलु सम्यग्दृष्टे परमा प्राप्यते परं स्थान निर्वाणम्। किञ्चिद् ईषद् दृष्टे शुभा देवमनुष्यगतिर्भवति / यस्माच्च सम्पूर्णे ज्ञानदर्शने निर्वाणं प्राप्यते असमाप्ते च शुभा गतिस्तस्मादध्यात्मचिन्तायां विदुषा नित्यमेव बुद्धिः कर्तव्येति // 21 // 197 CSV: एवमस्याध्यात्मचिन्तायां नियतं फलं निर्वाणं प्राप्यते। अथ कुतश्चित् प्रत्ययवैकल्यात् de nid ses pas gal te hdir | mya nan hdas pa ma thob kyan | skye ba phyi mar hbad med 'par | nes par thob hgyur las bz'in no || 22 || * इह यद्यपि तत्त्वज्ञो निर्वाणं नाधिगच्छति। प्राप्नोत्ययत्नतोऽवश्यं पुनर्जन्मनि कर्मवत् // 22 // Following skye ba phyi mar in c of the Tib. version the original reading in Skt. is suggested to have been parajanmani and 1 Read la for las in Tib. 2 HPS 'cinta'pravro which is not supported by Tib. 8 Tib. de; HPS esa. * Tib. tasyain ca paramarthadesaniyam (don dam pahi bstan pa de yan). Tib. ad. tasmin (de hid). 6 HPS isat kinoit. HPS sampurnajnanao.

Page #52
27 198] CHAPTER VIII not punarjanmani in d for which after skye ba one may expect slar du; and follawing also the reading ga'an du for phyi mar in c as found in MA, p. 2, where the karika is quoted, the actual reading should have been anyajanmani=parajanmani. CSV has both punarjanmani (Tib. skye ba phyi mar-parajanmani) and anyajanmani (Tib. skye ba gsz'an du). The karika in its Skt. version is cited in MV, p. 378. CSV : यद्यपीह जन्मनि तत्त्वदर्शनाभियुक्तो विरागावसानं न लभते परमार्थज्ञाननिष्यन्दा दप्रयत्नाविश्यमेव पुनर्जन्मनि स निर्वाणं प्राप्नोति कर्मवत्। यथा नामह' कृतस्य नियत कर्मणः फलं यद्यप्यस्मिन् जन्मनि नास्ति तस्य त्ववश्यमेवान्यजन्मनि फलं भवति // 22 // 198 CSV : यद्येवं तत्त्वज्ञानमस्ति किमर्थं मुक्ता न दृश्यन्ते। दृश्यन्त एव' च' केचित्। अपि खलु-। bsam bz'in pa na bya ba ni | kun la grub pa sin tu dkon hdi nahan mya nan hdas med min | sbyor dan grol rnams rned par dkah 23 || In a V and Vx of CS ni for na and na for ni. In c Vx of CSV omits ran after mya, and adds gyi after min. In d V wrongly reads spyor for sbyor. * सर्वकार्येषु निष्पत्तिश्चिन्त्यमाना सुदुर्लभा। न च नास्तीह निर्वाणं युक्ता मुक्ताश्च दुर्लभाः // 23 // CSV : न च केवलं निर्वाणमेव दुर्लभम् / अपि खलु सर्वारम्भा 1ct. MVt 267.2. . Tib. -siddheh (grub pa las) for -nisyandat. s Tib. mohakrtasya (gti mug gis byas pahi) for nameha kri. * Tib. lies par ; HPS niyatsya. * Here Tib. ad. niruddhad bijad anantaram ankurapatrapuspaphaladivat (sa bon bgags ma thag tu myu gu dan lo ma dan me tog dan "bras bu la sogs pa ltar). * Tib. simply kim (cihi phyir). - Not supported by rib. * Tib. mya man las hdas pa kho na dkon pa; HPS deg kevalam viraga evadurlabhadarsanah.

Page #53
28 CATUHSATAKA [199 दुरवसेयफलारम्भाः। न च चिन्तैव फलसाधिका। किं तर्हि / हेतुप्रत्ययसामग्री समोहितफलसाधिका। साप्यतिदुर्लभा। तस्मादिह चिन्तया सर्वकार्येषु सुदुर्लभा निष्पत्तिः। तस्मादिह सुगत शासने यद्यपि निर्वाणं समोहित मस्ति तथापि कल्याणमित्रविरहाद योनिशो मनस्कारा'भावाच्च युक्ताः सुदुर्लभाः / ततो मुक्ता अपि दुर्लभा भवन्ति। अस्मान्न शक्यं मुक्तादर्शनात् तत्त्वदर्शनाभावः प्रतिपत्तुम् // 23 // 199 CSV : केचिद् बाला होनमात्मानमन्यमाना नोत्सहन्ते बुद्धत्वं1० घटयितुम्। यदि पुनायेन घटेरन् लभेरन् बुद्धत्वमवश्यम् / कथं पुनरेतद: वसातं शक्यं यदेवं चिरकालप्रवृत्तस्य ले शगणस्य क्षयोऽस्तीति। उच्यते-। lus la yon ton med thos nas hdod chags yun rin mi gnas te lam de nid kyis thams cad kyan | zad par hgyur ba ma yin nam || 24 || In a Vx of CS has thob for thos. For rin in 6 Vx of CSV reads rins. * श्रुत्वा शरीरनैगुण्यं क्षणं रागो न तिष्ठति। . प्राप्तस्तेनैव मार्गेण सर्वस्यापि ननु क्षयः / / 24 / __CSV : यथेह चिरकालं ममत्वाभिरक्षितस्य शरीरस्य विचित्र गै!2. रुपलालितस्यापि विनाशधर्मिणोकतन्जस्य नैगुण्यं श्रुत्वा पण्डितस्य तत्क्षणं रागो न जायते तथा तेनैव मार्गेण वैराग्यजनकेन सुभावितेन चिरकालप्रवृत्तस्यापि 1 Tib. hoth kyai (kintu). | Tib. de yan; HPS repeats : hetupratyayasamagri. 3 Tib. cintayam (bsam pa na). Tib. bde bar gsegs pahi; HPS degdihasasane. 5 Tib. hhod pa ; HPS Onirvanam asti. . For virahat (Tib. bral) HPS vaikalyat. Tib. yid la byed pa med las; HPS vikalpabhao. 8 HPS ad. yasmat. . Tib. de kho na nid mthon ba med par; HPSdeg 8darsanat tadabhavah. 10 Tib. sans rgyas nid la ; HPS buddhatvaya. 1 x mion par beas%3; read sruns for beas. 13 Tib. ad. atmana (bdag gis). 13 Tib. hjig pahi chos can du gyur ; HPS viragadharmenakto. 14 Tib. hdod chags dan bral ba skyed par byed pa ; HPS vairagyajanane.

Page #54
220] . CHAPTER VIII 29 रागस्य सर्वस्य वा त्यन्तशो ननु क्षयः प्राप्तः / ततश्च सर्वस्यैव बाह्यास्याध्या त्मिकस्य च वस्तुनः स्वभावशून्यतयासारत्वदर्शनान् निरवशेषरागादि कशबन्धनच्छेदान् मुक्तिः // 24 // In 6 Skt. ksanam supported by the commentary: should have been translated into Tib. by skad cig and not by yun rin which means ciram. Undoubtedly the reading ksanam is better than ciram. CSV : अत्राह। अनादिकालप्रवृत्तस्यास्य जन्मसन्तानस्य कथमन्तो भविष्यतीति। उच्यते-। 200 ji ltar sa bon mthah mthon z.in | de la thog ma yod min ltar de bz'in rgyu ni ma tshan phyir | skye bahan hbyun bar mi hgyur ro || 25 || : rnal hbyor spyod pa bz'i brgya ba las slob ma spyod pa ste ' rab tu byed pa brgyad paho || In a for mthah V wrongly has mthar. For tshan after ma in cV and Vx of CS wrongly read tshad, while Vx of CSV has chod which cannot be accepted. * यथा बोजस्य दृष्टोऽन्तो न चादिस्तस्य विद्यते / . . ' तथा कारणवैकल्याज्जन्मनोऽपि न सम्भवः // 25 // // योगाचार चतुःशतके शिथचर्याप्रकरणमष्टमम् // ___CSV : यथा नाम चिरकालप्रवृत्तस्य हेतुपरम्परया प्रवर्तमानस्य बोजसन्तानस्यानादिमतोऽन्तो दृष्टोऽग्निदाहात् तथानादिकालप्रवृत्तस्य जन्मपरम्परया हेतुतः प्रवर्तमानस्या नादिमतोऽपि विज्ञानबोजस्य जन्मनः कारणवैक 1 Tib. api (kyan) for eva. sadiklesa- from Tib. la sogs pahi lion mons pahi. ; HPS* ragabandhana 3 "tat ksan m rago na jayate." * HPS ad. asya. STib. skye ba%3 HPS om. it. * Tib. om. it. ' Tib. sa bon gyi HPS bijajanmanah.

Page #55
CATUHSATAKA [220 ल्यात् पुनः सम्भवो नास्ति। क्शापेक्षं हि कर्म जन्माक्षेप्त पर्याप्तम्। ल शाश्च जानाग्निदहनेऽभावमुपगच्छन्ति / तदसमर्थ कर्म सहायाभावाज जन्माक्षेप्तुम् // 25 // The karika is quoted in MV, p. 220. In the first line of the colophon in Tib, for spyod V wrongly reads spyon. The name of the chapter given in Tib. is slob ma spyod, sisyacarya. The vstti in the Tib. version has slob ma yors su spyod, fisyaparicarya; while in its Skt. version it has acaryaryadeviye bodhisattvayogacare catuhsatake parikarmikaprakaranam astamam. * Tib. unnecessarily ad. yid (citta.). * Tib. fon mons pa dag kyan; HPS te ca klesah. * Tib. ye ses kyi mes bsrag pa la dons po med par se bar hgro ste | HPS jnanateja hspar. bad abhavam gatah * Tib. dehi phyiro mi nus ; HPS tad ayam asamartbah karmasaha.

Page #56
CHAPTER IX DNOS PO RTAG PA DGAG PA BSGOM PA BSTAN PA नित्यार्थप्रतिषेधभावनासन्दर्शनम् 201 CSV : समतिक्रान्त प्रकरणजलधि जलक्षोभक्षालित चित्तसन्तानस्य तत्त्वामृतदेशनापात्रस्य शिष्यस्याचार्योऽतः परमवशिष्टैः प्रकरणैर्यथावस्थितपदार्थतत्त्वाधिगमाय तत्त्वविनिश्चयमारब्धुकामः संस्कृतस्योदयव्ययवखेमा सारतामुद्भावयबाह-। thams cad nbras buki don skye ba des na rtag yod min deni phyir | thub pa ma gtogs ji ltahi dnos / de bz'in gsegs pa yod ma yin || 1 || In c for ltahi Vx of CSV Itar. * सर्व कार्यार्थमुत्पनं तेन नित्यं न विद्यते / तस्मान् मुनिमृते नास्ति यथा भावस्तथा गतः // 1 // ... CSV : कार्यार्था हि प्रवृत्तिलाके न स्वाभाविको। संस्कृतस्य च भूतभौतिकचित्तचैत्तलक्ष्य लक्षणादेरेकस्यै कस्योदयाभावाद यथासम्भव' कलापरूपस्यैवोत्यादः। तस्य कलापस्य मिथः कार्यकारणावस्थानाद् यस्मिन् सति यद्भवति यदभावे च यन्न भवति तत् तस्य कारणम् इतरत् कार्य मिति / पृथिवी मन्तरेण भूतत्रयस्याभावात् सत्यां च भावाद् भवति कार्य प्रयोजना पृथिव्या उत्पत्ति रित्येवं सर्वमेव संस्कृतं यथावत् कार्यार्थमुत्पत्रम्। यच्च 1 Tib. anantaratikranta-(thal ma thag pahi); HPS samanukranta. . Tib. rgya mtsho ; HPS om. it. * Tib. gyo bas ; HPS om. it. * HPS -prakyadeg for -ksadeg. 5 Tib. samasta padarthatattvayathavadadhigamaya (dnos po mthah dag gi de fid ji Ita ba bz'in rtogs par bya bahi ched du). * Tib. deghjig pa ldan pa fiid kyis; HPS -vyayatvena'. | Tib. lit. yad yogyam (ci rigs). 8 In X for yin las med read yin lasa med. * Tib skye ba%3 HPS samutdeg. 10 Tib. jilta ba bz'in du ; HPS yathasvam.

Page #57
32 CATUHSATAKA [202 कार्यार्थ मुत्पन्न न तनित्यम्। नित्यशब्दस्य स्वभावसत्यसारवस्तुद्रव्यपर्यायत्वात्। तदभावेन निःस्वभावमसत्यमसारमवस्त्वद्रव्यं संस्कृत मिति गम्यते / अत एव तन्मृषा मोषधर्मकं यदेतत् संस्कृतमित्यु वाच शास्ता। एतच्च वक्ष्यमाणयुक्त्युपेतम्। तनिश्चित्याचार्य ' पाह तस्मान् मुनिमृते नास्ति यथा भावस्तथा गतः // अशैक्ष्यकायवानोमौनयोगान् मुनिर्बुद्धो भगवान्। स एवानित्यशून्यतोपदेशेन यथा भावानां स्वभावस्तथा गतो बुहस्तथागत इत्युच्यने नान्यो विपरीततत्वोपदेशेन यथास्थिततत्त्वार्थानभिसम्बोधात्। यथा चोक्तम् / प्रतीता तथता यहत् प्रत्युत्पन्नाप्यनागता / . सर्वधर्मास्तथा दृष्टास्तेनोक्तः स तथागतः // इति // 1 // 202 ___CSV: अत्राहुरेके। सत्यं यत् कार्यार्थ मुत्पन्नं न तन् नित्यं भवतीति / ये तूभयाङ्गविकलाः पदार्थास्तद् यथाकाशादयो मनःपर्यन्ताः / येऽपि चैकाङ्गविकला पदार्थास्तद् यथा पृथिव्यादिपरमाणवस्ते नित्या भविष्यन्ति / तेषाच्चास्तित्त्वनास्तित्वानवगमान् नाविपरीतदर्शी तथागत इति। तेषां मतस्यायुक्ततामुद्धावयवाह प्राचार्य: - / ma brten par ni yod nid med l.. gan z'ig gan na nam du yan | des na nam yan gan z'ig tu! rtag pa hgah yan yod ma yin || 2 || In 6 for du yan Vx of CSV reads gyi tshe. In c V with Vx of CS has du for tu. They read a and b as b and a respectively. 1 Tib. om. yac ca karyartham utpannam and reads simply tasmat (dehi phyir). * Tib. ad . vancanatmakam balalokamohanam (slu bahi bdag nid can dan byis pahi hjig rten hdrid pa yin no ||). . Tib. hdus byas%3 This word is used in Tib. before nihsvabhavadeg3 HPS wrongly asanskrtam. 4 Tib. rtogs so; HPS ganyate. GSee MV, p. 42. . HPS ad. vacanam. Tib. om. kearya. 8 The reading paryantah could not be ascertained by companing our which is very indistinct here.

Page #58
33 2031 CHAPTER IX * अप्रतीत्यास्थिता नास्ति कदाचित् कस्यचित् क्वचित् / न कदाचित् क्वचित् कश्चिद् विद्यते तेन शाखतः // 2 // The fragments (HPS, p. 482) contain the whole karika excepting the last word, kvacit, in the first half. It is fully quoted in MV, pp. 397, 505. See MK, XXIV. 19 : अप्रतीत्य समुत्पद्रो धर्मः कश्चिन् न विद्यते // CSV : यथास्वं हेतुप्रत्ययोत्पन्नानां सुखादीनामस्तित्वमुपलभ्य कथमयमर्थापत्या प्रतीत्यसमुत्पबानां . नास्तित्वं न प्रतिपद्येत / अहत्ये वायं स्प टसरं गगनोत्पलादोनामिवासत्त्वं प्रतिपत्तुम् / तच्चेन्न प्रतिपद्यते नियतमस्य तैमिरिकस्येव समारोपवतं दर्शनवैक्तमभि लक्ष्यत इत्यतः . अप्रतीत्यास्तिता नास्ति / स चैष न्यायः कालवस्तुदेशभेदभिन्ने पदार्थे सर्वत्राव्यभिचारीत्या ह कदाचित् कस्यचित् कचित् / इति। यतश्चैव / न कदाचित् क्वचित् कश्चिद विद्यते तेन शाश्वतः // पूर्वाईन सिस्येतनिगमनम् // 2 // 203 ___CSV : अथ स्यात्। सुखादयस्तावत् प्रतीत्यसमुत्पन्नाः सन्ति / तेषां च समवायिकारणमात्मा। न चासत: समवायिकारणत्वं न्याय्यमित्यतस्तत्कार्योपलम्भादस्ति तावदात्मा। स चैष नित्यः / सद कारणत्वात्। यदस्ति न चास्य कारणमुपलभ्यते तन्नित्यम् / सति चात्मनि तज्जातीया अपि पदार्था भविष्यन्तीति। अत्रोच्यते। स्यादेव” यद्यात्मैव स्यात्। न त्वस्ति / कथं छत्वा / एवम्--1 1 Tib.om.-svam. Tib, rtoge ; HPS pratipadyeta. * Tib. mnon par bgyur ro ; HPS upalao. HPS om. iti. . Tib. gan na%3; HPS om. it. * Tib. yod la; HPS sadadeg. * Tib. de Itar bgyur ba z'ig go; HPS syus tajjatiyah padartha yady . Tib. om. it. . Tib. om. it. 10 Tib. hdi lter: HPS yaamat. 5 .

Page #59
34 CATUHSATAKA ___[204 rgyu med par ni dnos po med | rgyu ldan rtag pa yod ma yin des na rgyu med las grub ni de nid mkhyen pas grub min gsuns || 3 || In a Vx of CS pa for par. In b V and Vx of CS' min pa for ma yin, * न विना हेतुना भावो हेतुमान् नास्ति शाखतः / तेनाकारणतः सिद्धिः सिद्धिनेत्याह तत्त्ववित् // 3 // ___ In the fragments (HPS, p. 483) before hetuman nasti sasvatak (b) the following words from the Vritti are carelessly added : hiyate nityatva yasmat. These words with the preceding ones are to be corrected and arranged as in the commentary quoted below : CSV : भावः स्वभाव आत्मेति पर्यायाः / स विना हेतुना न सम्भवति / तथा हि। परेणैवास्या कारण त्वमभ्युपेतम् / यबिर्हेतुक तत् खरविषाणवन् नास्तीति सिद्धम् / आकाशादिभिरने कान्तिकतेति चेत् / न तेषामपि तहदेवास्तित्वस्य निषिध्यमानत्वात् / अथैवं दोषपरिजिहोषयाभ्युपेतविरुद्धमपि हेतमत्त्वमङ्गोक्रियते एवमप्यस्य होयते नित्यत्वम्। यस्माद हेतुमान् नास्ति शाश्वतः। हेतुमत्त्वात् मुखादिवदनित्य इत्यभिप्रायः। यत एतदेवं तेनाकारणतः सिद्धिः सिदित्याह तत्ववित् // अस्या देशनाया यथोपवर्णितोपपत्त्यनुगमाद विपरीतार्थवित् तथागत एवेति सिद्धम् // 3 // 204 CSV : अथ स्याद् घटसुखादः क्तकस्यार्थस्यानित्यत्वमुपलभ्यार्थापत्त्याऽवतकस्यात्मादेनित्यत्वं भविष्यतीति / एतदप्ययुक्तम्। यस्मात् कृतकस्य घटसुखा1 After atma Tib. ad. nityo dhruvah (rtag pa dan brtan pa). 2 Tib. Osyakarana vattve'bhyupetekarao (rgyu dan mi ldan pa nid du khas len par byed na rgyu med pa candeg). : Tib. gan z'ig rgyu med pa de ni ; HPS tac ca nirhetukam khao. . Tib. ma yin te3 HPS om. it. * Tib. om. evam. * Tib. mirtag pa yin no%B HPS degnityavad ity abhii. 7 For anugamad Tib. lit. anusambandhat (rjes su hbrel). . HPS ad. evam isyamane.

Page #60
35 205] . CHAPTER IX देरस्तित्वमुपलभ्य तहिपर्ययेणार्थापत्त्याऽकतकस्यात्मादेर्नास्तित्वमापत्रमिति / तदेव प्रतिपादयवाह -1 mi rtag byas par mthon gyur nas! ma byas gal te rtag na ni byas la yod pa nid mthon nas rtag pa yod nid min par gyur || 4 || In c after byas Vx of CS reads pa for la . In d all hgyur for gyur. * अनित्यं कृतकं दृष्ट्वा शाश्वतोऽक्तको यदि। Trifat et atferaat vaa: 11811 CSV : न चाविद्यमानस्य नित्यत्वं युज्यत' इति नास्त्येव नित्यस्य वस्तुनोऽस्तित्वम् / आकाशकुसुमवत् // 4 // Here as regards the reading of d in the Skt. karikaa V observes that it is 'incomprehensible and then changing the reading as nastitaivastu sasvatah says "je restitute d'apres la version tibetaine, et le contexte la confirme". This cannot be accepted. The original reading is not incomprehensible, nor does the Tib. version mean what V thinks. Let the original reading, nasti tenastu sasvatah, be construed thus : tena sasvato nasti (iti) astu and the meaning will be perfectly clear and quite in accordance with the context and the introducti n of the Commentator. On the contrary, the restoration of V himself is incomprehensible. I cannot understand what he means by nastita eva astu sasvatah, or how it can be construed. It is to be noted that owing to different genders sasvatah cannot be adjective of nastita : Nor can the Tib. version mean what V says. 205 CSV: 470 RICICagfasetfaatatafanfattatatAfa1 Tib. om. tat. * In X read rigs for rig. * Tib. yod pa ma yin pa ni rtag pa nid du rig(s) pa ma yin pas dnos po rtag pa yod pa niid ma yin pa nid te nam khahi me tog bz'in no | For navidyao kusumavat HPS na cavidyamanasya nityatvam napi sad evanityam vastu. * HPS first apratisankhyanio then pratisankhyani,o not supported by Tib. and other works.

Page #61
36 CATUHSATAKA [206 धर्मशास्त्रपरि पठितानामतकानां नित्यत्वास्तित्वेना भ्युपगमादलतकस्यासत्त्व प्रतिपादनमभ्युपेतेन बाध्यत इति / एतदपि नास्ति। यस्मात् -1 mkna la sogs rnams rtag go ces | so soni skye bo dag gis rtog mkhas pa rnams kyis de dag la hjig rten pas kyai don mi mthon || 5 || In a Vx of CSV nam mkah la sogs for mkhah la sogs nams and z'es for ces . In 6 V and Vx of CS rtogs for rtog. In d for mi Vx of CSV ma, and for mthon Vx of CS thon. * आकाशादीनि कल्पान्ते नित्यानोति पृथग्जनैः। लौकिकेनापि तेष्वर्थान् न पश्यन्ति विचक्षणाः // 5 // CSV : रूपाभावमात्र एवाकाशव्यवहारान् न किञ्चनाकाशं नाम वस्तुरूपमस्ति। रूपान्तराभावे तु रूपिणामुत्पत्तिप्रतिबन्धाभावात् स एव रूपान्तराभावो भृशमस्यान्तः काशन्ते भावा इत्याकाश मित्याख्यातः / तदस्यावस्तुसतोऽकिञ्चनस्य नामधेयमानोपदेशविमूढ़े यहस्तुत्वमारोपितं न तत् प्रमाणमिति न तेनास्माकमभ्युगमबाधाचोदनं न्याय्यम् / ' तथा हि। पदार्थस्वभावापण्डिता प्राकाशाभिधाने प्रयुज्यमाने लौकिकेनापि ज्ञानेनाभिधेयं नाम न किञ्चित् स्वरूप'मुपलभन्ते यथा पृथिव्याद्यभिधानेषु काठिन्यादिकम् / किमत पदार्थ स्वभावज्ञानावस्थिता:10 सर्व बाह्यं चाध्यात्मिकं च वस्त्वनुपलभमानास्तस्य स्वरूपमुपलप्सान्त इति। एवमप्रतिसंख्यानिरोधप्रतिसंख्यानिरोधयोरपि वलव्यम् // 5 // 206 CSV : प्रवाह। नित्यमेवाकाशं विभुत्वात्। यदनित्यं न तद् विभु। 1 Tib. om. pari-. - HPS ad. satam. 3 Tib. clearly nityatvenastitvena ca (rtag pa fiid dan yod pa iiid du). * Tib. degbhavena (med pas). See AKV, 1.5%; p. 15, 11. 19-20. 6 HPS ad. abhidharmasastre vaibhasikair. Tib. om. na tenadeg nyayyam. * Both HPS and Tib. degsvabhavapanditab. . Tib. om. it. 10 Tib. dnos pohi ran bz'in mkhyen pa la gnas sin ; HPS ofanavasthah. 11 Tib. ovam anyasya nirodhad vyasyapi (de bz'in du hgog pa gz'an gnis la yen).

Page #62
37 20611 CHAPTER IX तद्यथा घट इति। अत्रोच्यते / यद्यजातस्यासत्त्वप्रतिपादनेन तदधिकरणसर्वाधेयासम्भवोऽप्यर्थादुपपादितस्तथापि परमतप्रसिद्धपदार्थ वरूपविशेषापाकरणमुखेन तन्मतस्यायुक्तातामुहिभावयिषुराकाशस्य विभुत्वप्रतिषेधेन नित्यतामपाककाम आह --- / phyogs ses bya ba phyogs can ni | kun la gnas pa ma yin te dehi phyir phyogs can la phyogs ni gz'an yan sin tu gsal bar yod || 6 || In a Vx of CS and V z'es for ses. In c Vx of CSV de for dehi. In d Vx of CSV la for yan ; and Vx of CS ba for bar. * प्रदेशिनि न सर्वस्मिन् प्रदेशो नाम वर्तते। तस्मात् सुव्यक्तमन्योऽपि प्रदेशोऽस्ति प्रदेशिनि // 6 // CSV : आकाशस्य येऽवयवास्तेऽस्य प्रदेशाः। तैः प्रदेश्याकाशम् / तस्मिन् योऽन्य संयोगो प्रदेशः स तदतिरसंयोगिनि प्रदेशे वर्तते। यदि हि वर्तते तदा तेनाभित्रदेशस्या पि' घटस्य सर्वगतत्वं स्यात् / न चैतदस्तोत्ययुक्तमितत् / अपि च यदि सर्वोऽपि प्रदेश: सर्वत्र वर्तते सोऽपि व्यापित्वात्' प्रदेशिवत् प्रदेशाभिधानभाग् न स्यात्। प्रदेशाभावाच्च प्रदेशिनोऽप्यभावः स्यात्। प्रथेतद्दोषपरिजिहोर्षया प्रदेशिनि सर्वस्मित् प्रदेशो नाम न वर्तत इत्यभिमतं तदावश्यं सुव्यक्तमन्योऽपि प्रदेशोऽस्ति प्रदेशिनीत्यभ्युपेयम्। ततश्चासर्वगतप्रदेशवत आकाशस्य प्रदेशिनो घटादिवद विभुत्वमवहोयेत। न च परस्परव्यतिभित्र प्रदेशमात्र व्यतिरेकेण प्रदेशो नाम कश्चिदुपलभ्यत इति कुतोऽस्यासिद्ध"सत्ताकस्य नित्यत्वमिति न नित्यमाकाशम् // 6 // 1 Tib. degpratipadanartham (degbstan pahi don gyis). * For pradesi Tib. avayavi (cha sas can ); HPS pradesasya. For akabasya ye kasam Tib. akasam hy akasasya ye'vayavas tair avayavir avayavi (nam mkhah ni nam mkhahi cha bas gan dag yin pa de dag gis cha sas can du hgyur la). 3 Tib.ghata-(bum pa) for anyar. * Tib. dehi ched du (x dan) = tan nimittam ; according to Skt. it would have been debi htshe. 5 Tib. om. tena. * Tib. degdesad (yul tha mi dad pahi phyir). ' In Tib. api after ghataya. . Tib. phyoge thams cad kyan; HPS yadi prade so'pi sarvatrao. * Tib. vyapipradesaivat (khyab pa yin pahiphyoge can be in du). 10 Tib. phan tehun tha dad pahi phyogsdeg; HPS parasparavyatideg. 11 For -asiddha- Tib. -siddha- (grub pa).

Page #63
38 CATUHSATAKA [207 207 CSV : कालवादी तु मन्यते। कालकती जगत्प्रवृत्त्युपसंहारावुपलभ्य कालसद्भावोऽनुमीयते। तथा हि। सत्सपि बोजादिषु प्रत्ययेषु न सर्वदाङ्गुरादेरदय उपलभ्यते। अथ कदाचिदेवोपलभ्यते / तदवस्थानविरोधिकालसन्निधाने च निवर्तते। तदेवम् -- / gan zig yod na dios po la | hjug dan Idog pahan dmigs par hgyur | de ni gz'an gyi dban hgyur te | des na hbras bur yan hgyur ro || 7 || In c V with Vx of CS gyur for hgyur. * यस्मिन् भावे प्रवृत्तिश्च निवृत्तिचोपलभ्यते। The second half is thus restored by V: ____anyayattas ca so'py asti karyam tenaiva vidyate ||7|| It is not clear, nor does it give the sense of the Tib. text. One may, therefore, suggest the following: अन्यायत्तो भवत्येष कार्यस्तेन च जायते // 7 // CSV having read the first half of the karika runs : स तथानुमितः कालो नामास्ति / तस्य च सतोऽपि कारणानुपलम्माबित्यत्वमिति। ननु चैवं सति नित्यत्वात् कालस्य तदायत्तोदयानामङ्करादीनां सदैवात्पादः प्राप्नोति / अथ सतोऽपि कदाचित् कायक्रियासूपरत व्यापारताऐति कल्पात / एवमपि सैवास्यासत्त्वमापादयिष्यति। अथ सतोऽपि बोजादिवत् 'वृत्तियोग्यात्मातिशयासम्मुखीभावान् नास्ति सर्वदा कार्यमिति। एवमपि . eu Dy V: 1 Tib. -Ba. . Tib. sa b" mbhavah (srid par) for -sad bhavah. : HPS ad. na on la sogs ; HPS bijaksitisalilajvlanapavanakhyegu. * For -uparata- Reconstrued fro.. (Tib. log, in the sense of ldog); HPS -upanata. m Tib. : hbras bu yod pa ma yin no z'e na de ltar na yan sa bon la sogs pa rnams ltar dehi irun bahi bdag nid kyi khyad par de re hgah ba nid yin pasi phyir mi rtag par bgyur la de yaar. cihi phyir thams cad kyi tshe mi hdod ci ste kyon las pa de ni mine na thamayan sayos cad kyi tshe yod pa ma yin no snam du sems na de lta na yan rkyen yod na yod pahi phylosir dan I med na med pahi phyir dan byun nas kyan pahi phyir des par de ni g. Ba'an gvi dban hgyur te debi bjug pa dan ldog pa gan ad le mae las pa de la rag las pahi phyir de gz'an la ragas hid kyi khyad para mi hdod ci ste skyer de Ita na yan

Page #64
3g 208] CHAPTER IX बोजादिवद् तद्योग्यात्मातिशयः स कदाचिदेव भवतीति न नित्यः। सोऽपि कुतः सर्वदा नेष्यते / अथ प्रत्ययान्तरायत्तस्य तस्यासविधाने सर्वदा न भवतीति / एवमपि प्रत्ययस्य भावे भावादभावे चाभावाद् भूत्वा पुननै भवतीति ननम् अन्यायत्तो भवत्येषः / तस्य प्रवृत्तिनिवृत्तिश्च यदायत्ता तदायत्तत्वात् सोऽन्यायत्तो भवति / तस्मादमुरादिवत् कार्यत्वं नातिकामतीति प्रतिपादयन् तेन कार्यश्च जायते // इत्याह। कार्यभूतश्चाङ्गुरादिवदनित्य एव] // 7 // See Chapter XI. 208 CSV: gz'an yan dus rgyur smra bas hgro ba hjug pa la dus rgyuhi dnos por rtog pa na de na phyini nbras bu nid du khas blans par hgyur ro || ji ltar byas nas ses na gan gi phyir- || = अन्यच्च / कालहेतुवादिना जगत्प्रवृत्तौ कालस्य हेतुभावकल्पनायां : पश्चात् तस्य फलत्वमेवाभ्युपगम्येत। कथं वत्वेति / यस्मात्-। hbras bu med par rgyu la ni rgyu nid yod pa ma yin tel de yi phir na rgyu rnams kun hbras bu nid du thal bar hgyur || 8 || In c Vx of CSV rgyuho cog (X chog) for rgyu rnams kun. V na karyena vina hetor hetutvam yena vidyate _hetanam eva sarvesam karyata tat prasajyate || 8 || It is not idiomatic to write karya-hetu. One should write either karya-karana (see MK, XIV. 2) or hetu-phala (Op. cit, XX. 2-6, 8-16). In the second half eva after hetunam is not necessary, nor is it supported by any text. The following may, therefore, he suggested : par bgyur ro II dehi phyir myu gu la sogs pa ltar hbras bu hid las mi hdaho z'es bstan pahi phyir | des na hbras bur ya, hgyur rol z'es bya bar smros te hbras bur gyur pa ni myu gu la sogs pa bz'in du mi rtag pa kho nar hgyur ro||

Page #65
20 CATUHSATAKA (208 विना फलेन यतोहेतुभावो न विद्यते। हेतूनां तेन सर्वेषां फलभावः प्रसन्यते // 8 // CVS: ci yan mi byed pa la rgyu nid mi srid paui phyir hdir rgyu z'es bya bahi dnos po ran gz'an gyis ci yan yod pa ma yin pas don hbras bu hbyun baui rgyu can gyi nid du hgyur ba na ji ltar ran gi nbras bul hbras buki nid du mi thgyur || hbras bu nid yin na yan myu gu la sogs pa ltar hdi rtag pa nid du lta ga la hgyur || deni phyir de ltar na rgyu dan hbras bu dnos po rnam par gnas pa med pasi phyir gni ga yan ran gi no bos grub pas yod pa ma yin no || ci ste ubras bu z'es bya ba ni rgyu byun nas hbyun ba yin te hdi Itar sa bon yod na myu gu hbyun gi | myu gu yod na sa bon ni ma yin te , desi phyir rgyu la hbras bu nid yod pa ma yin nam snam na hdi yan yod pa ma yin te | gan gi phyir sa bon gyi min can gyi dnos po gan yin pa de myu gu skye bahi sna rol tu yons su rtog pa na rnam par rtog pa gz'an gsum pa med pasi phyir rgyur gyur pa ham rgyu ma yin par gyur pa z'ig rtog gran | de la re z'ig me la sogs pa Itar rgyu ma yin par hgyur ba las ni hdi skye bar ma rigs so || rgyu nid kyan Ibras bu skyes pas mtshon pa .z'ig stel des na hbras bu skye bahi sna rol tu mi srid do I ci ste hbras bu skye baui bya baui rjes su hgro ba med par yan cun z'ig hbras bu nid du rtogs na ni desi tshe thams cad thams cad kyi hbras bu nid du gyur na hdi ni de ltar yan ma yin te dehi phyir rgyu med pa can nid du thal baui phyir rgyu ni hbras bu skye ba la ma bskos pa dan las grub pa yod pa ma yin no || dehi phyir na rgyuho cog hbras bu nid du thal bar hgyur z'es bya ba kho na ma thob med do | effe i aferine get a watate Cala 7 afra पदार्थः स्खेतरोस्तीति फलार्थोदयस्य हेतुत्वे न कथं खस्यैव फलत्वम् / फलत्वे चारादिवदस्य नित्यत्वदृष्टिः कुतो भवेत्। तस्मादेवं हेतुफलव्यवस्थाभावाद इयमपि स्वरूपण न सिध्यति। 1 Here this hbras bu seems to be unnecesary,

Page #66
41 209) CHAPTER IX अथ फलं नाम हेतु त्वा भावः। तथा हि बोजसद्भावेऽङ्गरो भवति / न त्वङ्करसद्भावे बीजम्। तस्मात्र हेतोः फलत्वमिति। एतदपि न भवति / यस्माद् यो बीजाख्यो भावस्तस्याङ्गुरोत्पत्तेः प्राक् परिकल्पनायामन्यस्य वतीयस्य विकल्पस्याभावावेतुभूतो वाहेतुभूतो वा कल्पात। तत्र तावदग्न्यादिवदहेतुभूतादस्योत्पत्तिर्न युज्यते। हेतुरेव च फलं जायत इति प्रदयते। तेन फलं प्रागुत्पत्तेर्न सम्भवति। प्रथोत्पत्यमानस्य फलस्य विनाप्यन्वयं किञ्चित् फलत्वप्रतीतिः। तदा सवै सर्वस्य फलं भवेदित्येवमपीदं न भवति / तस्मादहेतुत्वप्राप्तेः हेतुः फलोत्पादन स्थाप्यते न च कर्मसिद्धिर्भवति / तस्माईतूनां सर्वेषां फलभाव: प्रसन्यते इति न खलु न लभ्यते // 8 // 209 CSV : gal te dus smra ba rnams kyi bar (?) na dus hdi hgro ba sna tshogs kyi rgyur thgyur na ni deni tshe des nes par snar gyi gnas skabs las tha dad pani no bo can gyi rnam par hgyur ba hbras bu skye ba la phan hdogs pa nid du hgyur bar bya dgos te hdi ltar thjig rten na i __ = यदि कालवादिनी...कालोऽस्य विचित्रस्य जगतः कारणं तदा तेन नियतं पूर्वावस्थातो नानारूपेण विकारण कार्यस्योत्पत्तावुपकारः कर्तव्यः / तथा हि लोके - / * rgyu ni rnam par hgyur ba na | gz'an gyi rgyu ru hgyur ba ste IV says that this karika is cited in MA, p. 150. But the fact is not so. Tho karika quoted there from B z' i brgya pa (C$) runs thus : hbras bu med par rgyu yi ni rgyu nid yod pa ma yin pa ! de yi phyir na hbras bu kun rgyu nid du ni thal bar hgyur II It may be translated thus : vina phalena yad dhetor hetubhavo na vidyate | . . phalanam tena sarvesam hetubhavah prasajyate || Poussin translates it (Le Muse' on, 1910, p. 657): "En l'absence d'effeft la qualita' de cause de la cause n'existe pas; par consequent tout effet sera necessairement cause." Is the karika found in our CS' changed by Candrakirtti in his MA ? 6

Page #67
CATUHSATAKA [209 gan la rnam par hgyut yod pa de ni rtag ces byar yod mih || 9 || V hetus ced viksto'nyasya karanam jayate nanu | vikaro yasya bhavati sasvatah sa na yujyate || 9 | There is nothing in the Tib. text for V's nanu in b and yujyate in d of his restoration. . The original Skt. of a and b is found in the following line quoted in CSV, 201, and preserved in the fragments (HPS, p. 481) : कारणं विक्वतिं गच्छज्जायतेऽन्यस्य कारणम् / .. . And c and d may be translated as follows : विक्कतिर्जायते यस्य शाखतमिति तब हि // // CSV : sa bon z'es bya ba rtsa bahirgyu, gan yin pa de ni ran nid rnam par hgyur bar gyur pa na myu guli rgyu nid du hgyur te. | siar gyi gnas skabs ma gtoi bar ni ma yin no || de ltar gal te hgro ba sna tshogs dus kyis byas par hgyur na ni desi tshe dus kyaA 'es par thbras bu bskyed pa la thag rin gnas pahi gnas skabs sna ma, spor z'id rnam par hgyur bahi gnas skabs hbras bu hbyun ba dan mthun par thgyur bar bya dgos pa | dehi phyir sa bon Itar mi rtag pa nid do || z'es bsad pa ni gan la rnam par hgyur yod pa | .. .de ni rtag ces byar yod min || IP -बोजमिति यन् मूलकारणं तत् स्वयं विकृति गच्छदगुरस्य कारणं भवति न पूर्वावस्थाया अपरित्यागे। तथा हि। यदि विचित्र जगत् कालकतं स्यात् तदा कालोऽपि नियतं कार्योत्पादने पूर्वी दूरस्था(?)मवस्थां त्यजन् विकतावस्थः कार्योत्पादानुरूयो भवेत् / तस्माद बोजवदनित्व एवेत्युच्यने विकृतिर्जायते यस्य शाखतमिति तब हि॥ One 1 The corresponding Tib. version as found there runs rgyu ni rgyu ru bgyur ba na gz'an gyi rgyu ru bgyur ba ste But it does not give the sama sense as we have in the Tib, and Skt. versions. may translate it thusi. .... ... karanam karanam syac cej jayate'nyasya karanam | Evidently here in a in the Tib. text we should read rnam par for rygu ru. X btan.

Page #68
210) - CHAPTER IX 210 CSV: ci ste mi hgyur na ni deni tshe hdini rgyuhi dnos por yons su rtog pa don med pa hbah z'ig tu mdzadi kyi | deui rgyu can du hdod pahi hbras bu yan rgyu med pa can skye bar hgyur ro | z'es bsad pa अथ न भवेत् तदास्य हैतुभावपरिकल्पना केवलं निरर्थकमेव क्रियते / स तुमत्त्वे नेष्टं फलमप्यहेतुकं जायत इत्यच्यते - rtag pa gan gi rgyu yin pahi | dnos de ma byun ba las skye | ran nid hbyun bar gyur de la rgyu ni ldog par hgyur ba ste || 10 || In 6 V wrongly reads med for de. In c Vx of CSV byun for hbyun, and log for Idog in d. V sasvatam karanam yasyabhavo'bhavad bhavisyati svata evodbhavas tasya hetus caivan nirthakah || 10 || V's restoration does not seem to be right, nor is there any thing in the Tib. text for his evan nirathakah in d. The following may be proposed : Allan HITT JE Hasar e guai स्वयमेवोद्भवस्तस्य कारणं विनिवर्तते // 10 // CSV having read the first two lines of the karika runs : sa bon rnam par hgyur ba las skyes pahi myu gu ni sa bon las gz'an nid du mi srid pahi phyir dan sa bon gyi rjes su byed pahi phyir dan | Ihan cig mi gnas paui phyir gz'an nid skyes so snam du.... mi bya ste mi hdra ba lhan cig gnas pa rnams la rgyu nid mi srid paai phyir dan | dus rtag paui phyir rgyu la hbras bu las gz'an nid yod do || de nid kyi phyir mi hdra ba dan lhan cig gnas pa yan yod de hbras bu skyes kyan dus rnam par mi hgyur bahi phyir ro || dehi phyir nbras bu gan z'ig dus las skyes pa de ni ma byun ba las byun ba z'ig stergyu dan rkyen la bltos pa med par hgyur z'in ran nid hbyun no . z'es 1 X mzad or ma zad. It is with reference to the preceding karika. * Here in X four letters could not be read.

Page #69
44 CATUHSATAKA [211 bya bahi don to || rgyu dan rkyen la rag las te hbyun ba ham hbras bu ni ma byun ba las hbyun no || Z'es bya bar mi rigs te || de la bdag nid thams cad kyisi ma byun ba las byun ba med pahi phyir ro|| gan la bdag nid thams cad kyis yod pa mi srid pa de ni bon buhi rwa la sogs pa bz'in du rgyu dan rkyen dag gis bskyed parmi nus so || dehi phyir rgyuhi chos las hdas paui rtag pa dnos po gan gi rgyur hdod pahi dnos po de ma byun ba las skyes pa | hdi ni rgyu med pa can kho nar skye ste ran hid kho na hbyun io | zes bya bahi don to || de ltar yin dan | yan hdi la rgyu yons su rtog pa don med pas ci z'ig bya z'es bsad pa ran nid byun bar gyur de la rgyu ni ldog par hgyur ba ste | run nid grub pahi phyir hgro ba hdi la rgyu dus ses bya ba dgos pa med par hgyur te | dehi phyir rgyuhi rgyu nid mi run no || -विकताद बोजाब्जातोऽङ्करो बोजान्यत्वासम्भवाद् बीजानुविधायित्वात् सहानवस्थानाच्चान्य एव जात इति न मन्तव्यम् / असदृशानां च सहावस्थितानां हेतुत्वासम्भवात् कालस्य नित्यत्वाञ्च हेतोः फलादन्यत्वम्। तस्मादेवासदृशेन सहावस्थानमपि भवति / जातेऽपि फले कालस्याविकारात्। तस्माद् यत् फलं कालाज्जातं तदभूत्वा जायते। हेतुप्रत्ययावनपेक्षमाणं स्वयमेवोद्भवतीत्यर्थः / हेतुप्रत्ययायत्त उद्भवे वा फलमभूत्वोद्भवतीति नेदं युज्यते। तत्र न सर्वामनाभूत्वा भावोऽभावात्। यस्य सर्वात्मना भावो न सम्भवति तत् खरविषाणवद् हेतुप्रत्ययाभ्यां जनयितुं न शक्यते। तस्मातुधर्मातीतो नित्यो भावो यस्य हेतुरिष्टः स भावोऽभूत्वा जायते। एष निर्हेतुको जायते / खयमेवोद्भवतीत्यर्थः / एवं चास्य किं निरर्थया हेतुत्वकल्प नयेत्युच्यते स्वयमेवोद्भवस्तस्य कारणं विनिवर्तते // खयमेव सिद्धरस्य जगतो हेतुः काल इति निष्पयोजनम्। पतो हेतो.तुत्वमयुक्तम् // 10 // 211 CSV : hdi las kyan mi rui ste | hdi ltar | -इतवायुक्तम्। तथा हि-। 1xkyi.

Page #70
212] CHAPTER IX 45 dnos po rtag pa las skyes pa | ci lta bur na mi rtag hgyur | nam yan rgyu dan "bras bu gnis mtshan nid mi mthun mthon ma yin || 11 || In b Vx of CSV ji for ci V bhavah sasvatato jatah so'nityo jayate katham | vailaksanyam dvayor hetuphalayor naiva drsyate || 11 || In this restoration Tib. nam yan, Skt. jatu, kadacit, in c is left out untranslated. Moreover, as the word sasvata for rtag in Tib. is used in a it would have been better to have used it also in b with the negative a, i.e. asasvata ; or nitya and anitya respectively in those two lines. I should like to render the karika as follows: उत्पन्नः शाश्वताद भावात् कथमशाश्वतो भवेत् / वैलक्षण्यं हयोर्हेतुफलयोर्जातु नेक्ष्यते // 11 // CSV: hjig rten na ni sa bon mi rtag pa kho na la hbras bu myu gu z'es bya ba mi rtag pa hbyun bar grags kyi || rtag pa hgah z'ig las mi rtag pa cun zad cig hbyun no | z'es bya ba ni ma yin na | dus ni rtag la deni nbras bu ni mi rtag pas ji ltar de grub par hgyur || ji ltar hjig rten du nam yan rgyu dan hbras bu gnis | mtshan nid mi mthun mthon ma yin || * * = लोके घनित्यस्येव बौजस्य फलमकुरो नामानित्यो जायत इति प्रसिद्धम्। कुतश्चिबित्यात् किञ्चिदनित्यं भवतीति न भवति चेत्तस्य नित्यस्य कालस्य फलमनित्यमिति तत् कथं सिध्येत्। यथा लोके वैलक्षण्यं योर्हेतुफलयोर्जातु नेच्यते // 11 // 212 CSV: dehi phyir de ltar dus smra ba bkag pa yin dan | rdul phra rab smra ba ni sa la sogs pahi rdul phra rab rtag cin ma mthon bas bskul ba yon tan dan Idan pahi grogs can rdul phra rab gnis pa la sogs paui rim gyis yan lag can gyil rdzas rtsom par byed pa rnams kyis hgro ba sna tshogs skyed par byed do 1 X gyis.

Page #71
CATUJSATAKA [212 sfiam du sems so || desi lugs kyan mi rigs pa nid du brjod pasi phyir bsad pa = तस्मादेवं कालवादी निषिदः / परमाणुवादी तु मन्यते नित्यानां प्रविण्यादिपरमाणू नामदर्थनेनोपदिष्टगुणवत्ससर्गिहाणु कादिक्रमेणावयविद्रव्यारअतियाभिर्विचित्रं जगज्जायत इति। तन्मतमपि न युज्यत एवेत्युद्भावयन्नाह - gan gi phyogs hgah rgyu yin z'in ! phyogs hgah rgyu ma yin des na de ni sna tshogs hgyur na go || sna tshogs rtag par mi rigs so || 12 || In b Vx of CSV inserts pa between yin and des, and reads des for de in c. V and Vx of CS ga la rigs for mi rigs so in d. V pradeso yasya hetuh syad ahetur api kascana | bhinnatvad bhinnadesatvam nityata yujyate katham || 12 || V's bhinnatvad bhinnadesatvam nityata cannot be defended ; nor are here translated by him des na (b) and de ni (c). I should like to propose the following: हेतुः कश्चन देशः स्याद् यस्याहेतुश्च कश्चन / , स तेन जायते नाना नाना नित्यो न युज्यते // 12 // CSV: yan lag can thams cad rdul phra rab rtsam du thal ba span bar hdod pas rgyu la yod pahi zlum pa nid gan yin pa de hbras bu la yod pa ma yin no || z'es bya bar gdon mi za bar khas blan bar byaho || gan gi phyir hdi de Itar yin pa des na rdul phra Tab mnams la bdag nid thams cad kyi sbyor bar mi hthad do | gan gi tshe rdul phra rab rnams la bdag nid kyi thams cad kyi sbyor ba yod pa ma yin pa deni tshe deni cha gan gis rdul phra rab rdul phra rab gz'an dan sbyor bahi cha de rgyu yin z'in gan gis mi sbyor ba de rgyu ma yin no || de ltar na ni gan gi' phyogs hgah rgyu yin z'in | phyogs hgah rgyu ma yin pa de ni du mahi bo bo yin pahi phyir sna tshogs pa z'ig go 1 dehi phyir ri mo be'in rtag pa ma yin no || z'es betan phyir bsad pa ni sna tshogs rtag par mi rigs so || 1 X gis.

Page #72
213] CHAPTER IX z'es byaho | = सर्वस्यावयविनः परमाणुमात्रत्वप्राप्तिपरिजिहोया हेतुबत्ति यत् पारिमाण्डल्य तत् फलवृत्ति न भवतीत्यवश्यं ग्राह्यम्। यस्मादेतदेवं तस्मात् परमाणुषु सर्वात्मना योगो नोपपद्यते। यदा परमाणुषु सर्वात्मना योगो न भवति तदा तम्य येनांशेन परमाणोः परमाण्वन्तरेण योगः सोऽशो हेतुः। येन न योगः स न हेतुः। तथा सति यस्य कश्चिद्देशो हेतुः कश्चिद्देशो न हेतुः स नानास्वरूपत्वाबाना। तस्माञ्चित्रवदनित्य इति प्रतिपादयवाह नाना नित्यो न युज्यते // इति // 12 // 213 CSV: ci ste rdul phra rab rnams la cha sas byed paui phyir phyogs phyogs dan mi sbyor ba kho na yin gyi | thams cad bdag nid thams cad kyis? sbyor bar ni hgyur te deui phyir phrad pahi mtshan nid can ldan pa yod la phyogs dan Idan pa nid kyan ma yin no snam na | hdi la bsad par bya ste = अथ परमाणुष्ववयवकरणात् प्रदेशस्य प्रदेशनायोग एव। सर्वात्मना तु सर्वस्य योगः स्यात् / तस्मात् संयोगलक्षणवत्त्वमस्ति। प्रदेशवत्वं तु नास्तीति। पत्रोच्यते / rgyu yi zlum po gan yin pa i de ni hbras bu la yod min des na bdag nid kun sbyor ba|| rdul phran rnams la mi sthad do || 13 ||| In a V and Vx of CS ni for yi, and Vx of CSV bu for po. In c V wrongly spyor for sbyor. V vitto yo vidyate hetuh sa phalaya na kalpate ___ananam tena samyogah svasmin naivopapadyate || 13 || As regards the restoration one can hardly follow it. I may propose the following : . हैतोर्यत् पारिमाण्ड ल्यं फले तत्रैव विद्यते। योग: सर्वात्मना तस्मादणूणां नोपपद्यते // 13 // ix kyi

Page #73
CATUHSATAKA [214 CSV: rgyu dan zlum po nid dan phyogs med pa z'es bya ba ni rdul phra rab rdzas kyi mtshan nid do gal te rdul phra rab bdag nid thams cad kyis rdul phra rab gz'an dan sbyor z'in phyogs kyis ma yin na ni deni tshe rgyu sterdul phra rab la yod pahi zlum po gan yin pa de hbras bu rdul phran gnis pa la sogs pa la yan thal bar hgyur te deui phyir yan lag can thams cad rdul phra rab tsam nid yin paui phyir dban po las hdas pa nid du hgyur na de dag ni rdul phra rab tsam nid ma yin no ll: des na rdul phra rab rnams bdag nid thams cad kyis sbyor mi hthad do || ____ हेतुत्वं पारिमाण्डख्यमप्रदेशत्वं चेति परमाणु द्रव्यस्य लक्षणम्। यदि परमाणुः सर्वात्मना परमाखन्तरण युज्यते न प्रदेशेन तदा हेतुः। परमाणुवृत्ति यत् पारिमाण्डल्यं तत् फले हाणुकादावपि प्रसज्यते। तेन सर्वेषामवयविनां परमाणमात्रत्वादतीन्द्रियत्वं भवति। न तु तेषां परमाणु मात्रत्वम्। तेन परमाणू नां सर्वात्मना योगो नोपपद्यते // 13 // Cf. Sankara on the Vedantasutra II 2. 12: संयोगवाणोरखन्तरेण सर्वात्मना वा स्यादेकदेशेन वा / सर्वात्मना चेदुपचयानुपपत्तेरणुमात्रत्वप्रसङ्गो दृष्टविपर्ययश्च / and the widely quoted karika of Vasubandhu 'from his Vimsatikarika (ed. Levi), 12: षट्कैन युगपद योगात् परमाणोः षडंशता / तेषामप्येकदेशत्वे पिण्डः स्यादणुमात्रकः // . 214 CSV: yan gan gi tshe rdul phra rab gz'an dan bdag nid thams cad kyis mi sbyor ba deni tshell =अपि च यदा परमाखन्तरेण सर्वात्मना न योगस्तदा rdul phran gcig gi gnas gan yin | de nigzan gyi yan mi hdod | de phyir rgyu dan hbras bu gnis | bon tshod mnam par hdod ma yin || 14 || In a Vx of CSV gis for gi ; and Vx of Co khan for gan. In b Vx of cs phyir for gyi. In d V bod tshod for bon tshod, but

Page #74
215] CHAPTER IX 49 the former does not give any sense, nor is it noticed by him, his restoration having omitted its meaning altogether. There are two phrases, bon chod and bon tshod, both in the same sense. V anor ekasya yat sthanam tad evanyasya nesyate! ubhayor hetuphalyor yaugapadyam na cesyate || 14 || In the Tib. text there is nothing of yaugapadya in V's restoration. I may suggest the following: अणोरकस्य यत् स्थानं तदन्यस्यापि नेष्यते / तद् दयोर्हेतुफलयोः संस्थान नेष्यते समम् // 14 // CSV: dehi phyir de Itar rdul phra rab rdul phra rab gz'an dan bdag nid thams cad kyisi sbyor ba med pahi yan lag can gyi rdzas rnams dban po las hdas pa nid du ma gyur ro || rdul phra rab phyogs dan Idan pa nid ni gyo ba med la | phyogs dan Idan pa nid kyi phyir yan hdi sna tshogs po nid yin te | desi phyir rtag pa nid ma yin no | zes bya bar gnas so || = तस्मादेवं परमाणू नां परमाण्वन्तरेण सर्वात्मनाऽसंयुक्तानामवयविना ट्रव्याणां नातीन्द्रियत्वम्। . अक्षोभ्यञ्च प्रदेशवत्वं परमाणोः। प्रदेशवत्त्वाचास्य नानात्वम्। तस्मान् न नित्य इति स्थितम् // 14 // 215 CSV: Thdir thbras buhi rdzas rtsom pahi dus na nes pa hdod hgyur gyis | hbras bu rtsoma pani sna rol gyi gnas skabs su rdul phra rab rnams la cha sas med pahi phyir ji skad smras pahi skyon de thal ba med do | zes bya ho | gnas skabs der yan sar la sogs pahi phyogs cha hdi bya ba yod do || deni tshe nes par | ____ =इह फलद्रव्यारम्भकाले दोष इष्टः / फलारम्भपूर्वावस्थायां तु परमाणूना निरवयवत्वाद् यथोक्तदोषप्राप्त्यभाव इति / तस्यामप्यवस्थायां पूर्वादिप्रदेशांशोऽयं कार्यः। तदा ननम्। gan la sar gyi phyogs yod pa et de la sar gyi cha yan yod | 1xkyi. * X tsam. . X gyis.

Page #75
50 CATUHSATAKA [216 gan gis rdul la phyogs yod pa des rdul rdul phran min par bsnad || 15 || In c all gi for gis. In d V adds na after des and omits par after min. V purvo yasya pradesah syat purvamsas tasya vidyate , anor yena pradesah syat tenanur ananur bhavet || 15 || V has not translated the word bsnad in d. I should like to modify his restoration as below : यस्य पूर्वः प्रदेशोऽस्ति पूर्वोऽशस्तस्य विद्यते। अणोर्येन प्रदेशोऽस्ति तेनाणुर्नाणुरुच्यते // 15 // Here having read the first two lines of the karika the CSV runs: desi phyir hdi phyogs dan Idan pahi phyir bum pa la sogs pa bz'in du rdul phra rab nid du mi hgyur ro | z'es bsad pa * gan gi rdul la phyos yod pa des rdul rdul phran min par bsnad || - = तस्मादस्य प्रदेशवत्वेन घटादिवत् परमाणत्वं न भवतीत्युच्यते पणोर्येन प्रदेशोऽस्ति तेनाणु णुरुच्यते // 15 // 216 CSV: gal te rdul phra rab cha sas med par gyur na ni de la hgro ba med pas rdul phra rab gz'an dan sbyor ba med pa yin dan | yan lag can gyi rdzas rtsom par byed pa nid du mi hgyur ro || hdi ltar hgro bahi dus na lus dan ldan pahi don gyis ! =परमाणुश्चेबिरवयवः स्यात् तस्य गत्यभावेन परमाण्वन्तरेण संयोगो न स्यात्। न च स्यादवयविद्रव्यारम्भ एव। तथा हि। गमनकाले देह्यर्थम् / mdun gyis len z'in rgyab kyis ni| gton bar hgyur na de dag gnis | gan la yod pa ma yin pa de ni hgro por yan mi hgyur || 16 || In a V wrongly cid, and Vx of CS cin for z'in. In b V and Vx of cs gyur for hgyur. Vx of CSV la for pa after yin in c Soin to come in V and

Page #76
217] CHAPTER IX 51 and la for ni in d. The reading ni is, however, supported by CSV. In the same line V wrongly bor for por. V purvagrahe'paro duram gacched yadi, tayor dvayoh | ___satta. kapi na vidyeta janmano'pi na sambhavah 16 / / As regards V's restoration I cannot follow him in any way. The whole thought of the original Tib. seems to have been changed here. The French translation is also not in accordance with his Skt. I may offer the following: ग्रहणं पूर्वभागेण पश्चाद्भागन वर्जनम्। तद् हयं नैव यस्यास्ति स गन्ताऽपि न जायते // 16 // CSV : lus dan ldan zigi hgro ba mion du phyogs pahi don gyis phyogs kyi snon phyogs gnon z'in | rgyab kyi phyogs kyi rgyab phyogs gton ba las hgro ba pohi sgro ba po nid ne bar rtog pa z'ig na cha med pahi phyir rdul phra rab gan la mdun dan rgyab ki yan lag gis len pa dan gton ba nid med pa de ni hgro ba por mi hgyur la | de med pas hbras bu rtsom par byed pa nid med pahi phyir rdul phra rab dnos po yod par smra bar mi rigs so || = गमनाभिमुखदेह्यर्थ देशस्य पूर्वः प्रदेशः पोद्यते पश्चादेशस्य पश्चाबदेशव त्यज्यते। तेन गन्तुर्गन्तृत्वमुपप्रेक्ष्यते। अनंशत्वाद् यस्य परमाणोरग्रिमण पश्चिमन चावयवेन ग्रहणं वर्जनं च नास्ति स न गन्ता। तदभावात् कार्यारम्भ एव न भवतीति परमाणुवस्त्वस्तीति वक्तं न युज्यते // 16 // CSV: hdir smras pa | gala te rdul phra rab med na ni hdi rnal hbyor pa rnams kyis dmigs par mi hgyur ba z'ig na hdi ni rnal hbyor pa rnams kyis..mthon bas dmigs? pa yan yin no || dehi phyir rdul phra rab rtag pa yod do || bsad par bya ste | -- अत्राह। यदि परमाणोरभावो नायं योगिभिरुपलभ्येत। उपलभ्यते त्वयं योगिभिर्दर्शनेन। तस्मात् परमाणुनित्यः। उच्यते - / ... 217 gan la dan po yod min z'in | gan z'ig la dkyil yod min la 1xzin. * The X is very indistinct here,

Page #77
52 CATUHSATAKA (218 gan la tha ma yod min pa ! mnon med de ni gan gis mthon | 17 || In b Vx of CSV na for la. In c Vx of CSV ma yin for min pa. Vyasyadir naiva bhavati madhyam yasya na vidyate antas ca yasya na bhavet kenavyaktah sa drsyate || 17 || I should like to modify it : आदिन विद्यते यस्य यस्य मध्यं न विद्यते / विद्यते न च यस्यान्तः सोऽव्यताः केन दृश्यते // 1 // CSV: cha sas med pahi rdul phra rab la mdun dan bar dan rgyab kyi cha yod pa ma yin te deni phyir mnon par med do || mnon pa ni gsal ba dan bzun bar bya ba nid dan blta bar by.a? ..ces pahi don te de med pahi phyirmnon par med do || blta bar bya ba ma yin pa ni sus kyan blta bar bya ba nus pa yan ma yin pa | hdi rnal hbyor pa rnams kyis dmigs par los pa ma yin no deui phyir rdul phra rab rtag pa med do 11deg =wagage qtartaruinit: 7 NT: 1 C2#: 1 27: स्पष्टो ग्राह्यो दृश्य इत्यर्थः। स न भवतीत्यव्यक्तः। दृश्यो न भवति केनापि द्रष्टुं न शक्यते। योगिभिरप्युपलब्धुमयमयोग्यः। तस्मात् परमाणुन fact: 112012 218 CSV: hdir smras pa rdul phra rab rnams ni rtag pa kho na ste | rags pa thbyuna ba la* sa bon gyi no bor ne bar hgro baui phyir ro | gal te de rnams med na ni rags pa rnams sa bon med par hbyun bar hgyur ro || hdi ltar gan las bskal pa dan por rags pa rnams hbyun bar hgyur ba hjig pasi dus na yan lag can gyi rdzas thams cad hthor z'in rdul phra rab tsam z'ig lus pa na rags pa rnams srid pa yod pa ma yin no Il yan gan dag gal te gnas skabs der rags bz'in du rdul phra rab rnams kyan med par "gyur 1.1 Here our X is very indistinct. 2 See MK with MV, XI. 2; Mand uky a kari ka, IV. 31; Bhagvatapurana, XI. 28.2; Yoga vosis tha, III. 11. 13; Acarargasutra, 1.4.4 (PTS p. 20); Nyayo pade e a, 14. * x byun. . X las.

Page #78
218] CHAPTER IX 53 na ni deni tshe rags pa rnams rgyu med par hbyun bar hgyur to | dehi phyir yan lag can gyi rdzas kyi rgyu rdul phra rab rnams yod pa kho na yin la || de rnams kyan rtag pa z'ig ste | yod la gryu dan mi ldan pa nid kyi phyir ro || de yan mi rigs te gan gi phyir -- 1 =अवाह / परमाणवो नित्या एव / स्थू लानामुद्भवस्य बोजस्वभावानुगमात् / यदि ते न स्युर्बीजमन्तरेण स्थूलानामुद्भवो भवेत्। तथा हि। कुतः प्रथमे कल्पे स्थू लानामुद्भवः। प्रलयकाले हि सर्वाण्यवयविद्रव्याणि विशीय माणशरीराणि / न स्थू लानां सम्भवः। यदि तस्यामवस्थायां स्थू लवत् परमाणवोऽपि न स्यस्तदा हेतुमन्तरेण स्थूलामामुद्भवः स्यात् / तस्मादवयविद्रव्यस्य हेतुभूताः परमाणवः सन्त्येव / ते च नित्याः / सतोऽहेतुमत्त्वात् / तदपि न युज्यते / कुतः-। hbras bu yis ni rgyu bz'ig pa des na rgyu ni rtag ma yin yan na gan na rgyu yod pa de na hbras bu yod ma yin || 18 || Here according to V in the Tib. text the reading in a begins with hbras bu yi (genitive). This is found also in our Vx of CS. But as the sense requires and the Vx of CSV has it and is supported by CSV itself and the Chinese the true reading must be hbras bu yis (instrumental). See karika 352 (=XV. 2) of which a is identical with a of the present karika, the reading of the former being : hbras bu yis ni rgyu bz'ig pa. In the same line, i.e. a, V with Vxx of CS and CSV has wrongly boig for bz'ig after rgyu. The same mistake occurs also in V's edition in karika 352a. In d Vx of CS has rgyu yod pa for yod ma yin while that of the CSV reads yod ma yi. Both of them are evidently wrong. * V hetor vinasah karyena tena hetur na sasvatah | atha hetur bhavati yah sa karyam naiva jayate || 18 || Here gan na in cand de na in d are taken by V as nominatives, Skt. yah and sah respectively. This cannot be done. They must be taken in the locative case, as the particle na in both the places clearly shows. V's translation of the second half (i.e. c and d) is also objectionable, and his two versions, Skt.

Page #79
54 CATUHSATAKA [219 and French, do not agree with each other. The following may, therefore, be suggested : 78: @a ugawa aa aaa: 1. यस्मिंश्च विद्यते हेतुः फलं तस्मिन्न विद्यते // 18 // CSV: gal te rdul phra rab rnams rgyu nid du gyur na sa bon gyis myu gu bz'in du de rnams rdul phra rab gnis la sogs pa yan lag can gyi rdzas kyis hjig par hgyur ro || dehi phyir nbras bu de la lhan cig mi gnas pahi phyir na rdul phra rab rnams sa bon Itar mi rtag par hgyur ro 11deg gan gi tshe de Itar rgyu nid mi srid pa deni tshe rdul phra rab rtag par brtags pa don med pas ci z'ig dgos te | deui phyir rdul phra rab rtag pa rnams med dp 11 =परमाणवश्चेद हेतुरीव स्युरखुरेण बोजवत्' ते घणुकादिभिरवयविद्रव्यविनश्येयुः। तस्मात् तस्मिन् फले सहानवस्थानात् परमाणवो बोजवन् न नित्याः / यदैवं हेतुत्वं न सम्भवति तदा परमाणनां नित्यत्वपरीक्षा निरर्थेति किं [तैः] प्रयोजनम्। तस्मात् परमाणषो न नित्याः // 18 // 219 CSV: hdi las kyanrdul phra rab rnams trag pa ma yin te | gan gi phyir =gatsfa utarat a facet: i fia: -- thogs ldan dnos po rtag pa ni gan duhan snan ba ma yin te des na nam yan sans rgyas rnams | rdul phran rtag pa nid mi gsun || 19 || In 6 Vx of CSV du for duhan and V wrongly pa for ba. In d V gsuns for gsun. V samyogi sasvato bhavo yena drsto na vidyate sasvatatvam anos tena jatu buddhair na kathyate | 19 | In the above restoration of V gan duhan in b is left out untranslated. I should like to modify the restoration as below: 1 According to Tib. lit. bijenankuravat. :X kyis.

Page #80
219] CHAPTER IX 55 संश्लेषी शाखतो भावो न कस्मिबपि दृश्यते / ACTATEA Att ga ava 1182.11 CSV: hdi na rdul phra rab la rdul phra rab gz'an gyis bdag nid thams cad kyis hjug pa med pahi phyir rdul phra rab thogs pa dan bcas pa nid yin la thogs pahi bum pa nid la sogs pa ltar rtarg pa nid du yan mi rigs te dehi phyir rdul phra rab rtag pa nid med do I gan gi phyir rtag pa nid yod pa ma yin pa ! des na nam yan sans rgyas rnams! rdul phran rtag pa nid mi gsun 11deg deui phyir ji ltar bye brag pa rnams kyi Itar bde bar gsegs pa rams la rdzas kyi rdul phra rab ces bya ba yod pa ma yin no || deni phyir de bz'in gsegs pa rnams kyis2 yan rdul phra rab rtag pa nid ston par mi mdzad do 1) ran nid kyis de ltar ma gzigs pasi phyir rollo hdi Itar deni skye ba dan gnas pa dan bgag pa rnams rim gyis dan cig car med pahi phyir mi thjug la / skye ba la sogs pa dari bral ba la ni yod pa nid rigs pa yan ma yin no | deni phyir hjig rten pahi dnos po rnams ni thjig rten las hdas pa la yons su mthon bahi rnam par dpyad pa ma bcug par thjig rten na ji ltar yin pa de Itar khas blans par bya z'in | ji ltar rnam par ses pa hjig rten pa yin pa de ltar rdul phra rab kyan yin pas hais rigs pa bcug na rdul phra rab gsal bar mi nus te deui rig pa la hjig rten dan lun gi gnod pas gnod paui phyirro || de Itar rdul phra rub tu smra ba bkag pa dan | deg - इह परमाणो परमाण्वन्तरं सर्वात्मना न वर्तत इति परमाणोः संश्लेषित्वे संश्लेषिणां घटानामिव नित्यत्वमपि न युज्यते। तस्मात् परमाणोर्न नित्यत्वम् / येन न नित्यत्वं waanga HiT gfa aria no Jane ahaiTAT hwarai zuia utaryGafafa afferi तस्मात् तथागतैरपि परमाणोनित्यत्वप्रतिपादनं न छतम् / स्वयमेव तथाऽदर्शनात्। 1 Add here pa dan bcas. X nas.

Page #81
56 CATUHSATAKA [220. एवं तस्योत्पत्तिस्थितिनिरोधाः क्रमेण योगपद्येन च न भवन्तीति न वर्तन्ते। उत्पत्त्यादिविरहे च सत्त्वमपि न युज्यते। तस्माल्लौकिका भावा लोकोत्तरपरिदर्शनविचाराप्रविष्टा लोके यथा भवन्ति तथाभ्युपगन्तव्याः / यथा विज्ञानं लौकिकं तथा परमाणुरपोति न्यायावतारऽपि परमाणुः प्रकाशयितुं न शक्यते। तज्ञा भूनस्य लोकागमविरोधेन विरुद्धत्वात्। एवं निषिद्धः परमाणुवादः // 18 // 220 CSV: kha cig dag sans rgyas rnams rdul phra rab dag rtag pa nid du mi gsun ba hdi ni bden mod kyi gan z'ig rtag pa nid du gsuns pa de ni rtag par gyur cin yod pa yin te ji skad du bcom ldan hdas kyis dge slon dag ma skyes pa dan ma byun ba dan | hdus ma byas pa de ni yod do|zes gsuns la || chos hdus ma byas pa rnams ni rtag go | zes kyan gsuns so ||deg deui phyir mya nan las hdus pa z'es bya ba rtag pa de yod do || gal te de yod par ma gyur na ni sdug bsnal dan kun hbyun gi bden pahi hjug thogs su hphags pahi bden pa gsum pa z'es bya bar ston par yan mi hgyur ba z'ig na ' ne bar bstan pa yan yin tel dehi phyir de yod do || hdi la bsad par bya ste ___ = [अत्र] केचित्। बुद्धैः परमाणू नां नित्यत्वं नोक्तम् / इदं सत्यमेव / यस्य तु नित्यत्वमुक्त तन्नित्यमेव / यथा भगवता-अस्ति भिक्षवस्तदजातमभूतमसंस्कृतम्-इत्यु तोऽसंस्थातधर्मा नित्या इत्यप्युक्तम् / तस्मान् निर्वाणं नाम तनित्यम्। न चेद दुःखसत्यस्य समुदयसत्यस्य च प्रवृत्तिक्षेप टतोयार्यसत्यस्य शासनमपि न भवतीति भवत्युपदेशः। तस्मात् तदस्ति / अत्रोच्यते chin dan bcin dan thabs las gz'an thar pa gal te yod na ni de las ci han mi skye ste | des na de thar zes mi.brjod || 20 || 1 See U dana, VIII. 3 : atthi bhikkhave ajatam abhutam asamkhatam. * The main point is that there is nothing nitya 'permanent.' To estblish this truth paramanus which are regarded as eternal are refuted. Here the opponent says that when one admits nirvana which must be eternal one cannot hold that there is nothing eternal. The author gives his reply in the following karika.

Page #82
220] CHAPTER IX 57 * In a for bein found in Vx of CSV and the Vstti throughout Vx of CS and V bcins, Skt. baddha, supported by the Chinese reading 80 chuan. In b V thar ba for thar pa repeating the mistake throughout his edition. In d Vx of CSV omits a'es when the karika is quoted for the second time. V baddhasya bandhanopayad nirvanam yadi bhidyate | ajatam tad atas tena nirvanam iti nocyate || 20 || V himself says that his Skt. version has not given him complete satisfaction and the Chinese version is also obscure. There is much deference here between the Chinese and the Tib. versions. The only point whcih I want to note is that in a the reding bcins, baddha, though supported by the Chinese as said above, could not be accepted by me following the commentator, Candrakirtti, as we shall see presently. So far as the first half is concerned V's Skt. version does not agree even with his own French translation. Skt. bandhano paya which can hardly be taken from the Tib. text, can in no way mean des moyens de deliverance.' Before giving my own translation I should like to discuss a little as to how the Tib. word thar pa or thar is to be translated into Skt. V translates it (b and d) by nirvana. This is not right. In Tib. nirvana is invariably mya nan las hdas pa, or mya nan hdas pa, or mya van hdas, or more shortly myan hdas; while for moksa one sees in Tib. thar pa or thar. Even in the same karika these two are distinguished. For intance, MK, XXV. II with both the versions, Skt. and Tib, may be quoted here. I cannot, therefore, agree with V in restoring also the karika 244 where in 6 he writes nirurti for thar pal. The case is the same also with his restoration of the karika 222. I may propose the following: उपायाद् बन्धनाद् बन्ध्यादन्यो मोक्षो भवेद यदि। . न तस्माज्जायते किञ्चिन् मोक्षः स इति नोच्यते // 20 // 1 For details see the karika. 8

Page #83
58 CATUHSATAKA (220 CSV: de la hchin ba ni kun hbyun gi bden paho hchin bar bya ba la ran dban med par byed pas hchin bar hgyur ba nid kyi phyir ro || bcin ba ni sdug bsnal gyi bden pa ste | non mons pahi gz'an gyi dban yin pahi phyir ro || de ldog paui thabs ni lam gyi bden pa ste | de non mons pa ldog par byed pahi phyir ro || schin ba dan bcin bar bya ba med par ni schin bahi bya ba mi srid pas hchin ba dan bcin bar bya ba dag gi yod pa nid ni de yod paui rgyu can yin no || de bz'in du bzlog par bya ba dan zlog par byed pa med par ni zlog par yod par mi hgyur z'in de yod pa las bzlog par bya ba dan | zlog par byed pa gnis yod pa nid do | de la bzlog par bya ba ni kun nas non mons pa yin la zlog par byed pa ni lam ste mun pa la sgron me bz'in no 11 ji ltar bden pa gsum po hdi kun nas non mons pa dan de las log pa lam' dpags pahi yod pa nid yin pa de Itar non mons pa zad pani mtshan nid can gyi thar pa ni ma yin te gan gi phyir de las cun zad kyan hbyun ba med do I hchin ba dan thar pa gnis char (?) la yan yan lag gi no bor ne bar mi son bahi phyir roll gal te hdi hgah z'ig tu ne bar sbyor ba nid du hgyur na ni deni tshe hdi hbras bu des dpags pahi yod pa nid du hgyur na hdi ni de ltar yan ma yin te deni phyir hdi la yod pa nid med-do | ci ste thar pa ni grol baho snam na de ltar na yan hdi grol bar gyur pa las don gz'an ma yin te de ltar ma yin na de de dan hbrel ba med pa nid pa nid dan ci yan mi byed pa nid du hgyur ro || dehi phyir hdi thar par brjod pa mi rigs te . des na de thara z'es mi brjodlo dehi phyir non mons pa dan skye ba mi hbyun ba de byas so || z'es bya bar brtag par mi rigs so || dnos po rgyu dan rkyen gyi tshogs pa las hbyun ba rnams ni med pahi phyir sa bon tshi gu? las myu gu la sogs pa Itar nam yan skye bar mi hgyur te | dehi phyir deni don du don gz'an brtag pa chos mi legs so || bden pa gsum pahi sgra brjod par bya ba nid kyan mi hgal te |non mons pa dan skye ba gnis slar mi hbyun ba tsam z'ig bden 1 X las. . X adds pa aftor it. * X chig pa or tshig pa.

Page #84
220] CHAPTER IX 69 pa gsum pahi sgra brjod par bya ba yin pahi phyir ro || dnos po med par gyur pa la grans kyis yons su bgran ba yod pa ma yin pa yan ma yin te bcom ldan hdas kyis dge slon dag Ina po hdi dag ni min tsam ste | khas cher pa tsam tha snad tsam kun rdzob tsam ste hdi Ita ste | hdas pahi dus dan ma hons pahi dus dan | nmkhah dan | mya nan las hdas pa dan | gan zag go z'es bya ba de lta bu la sogs pa gsuns pahi pahyir ro || = तत्र बन्धनं समुदयसत्यम् / बन्ध्यस्यास्वतन्त्रीकरणन बन्धनं भवतीति / बध्य दुःखसत्यम् / क्लेशस्य परतन्त्रत्वात्। तविवर्तक उपायो मार्गसत्यम् / के शनिवर्तकत्वात्। बन्धन बन्ध्यं च विना बन्धनकायें न सम्भाव्यत इति बन्ध्यबन्धनयोरस्तित्वं तदस्तित्वस्य हेतुः। तथा निवत्वं निवर्तक च विना निवृत्तिनं भवति। तत्सत्त्वान् निवयं निवर्तकयोः सत्त्वम् / तत्र निवर्त्यः सङ्खशः। निवर्तको मार्गः। तमसि दीपवत् / यथा सत्यनयमिदं सझे शतत्रिवर्तकमार्गानुमित(?) सत्त्वमस्ति तथा लशक्षयलक्षणो मोक्षो नास्ति। यतस्तस्मात् किञ्चिन्मानमपि न जायते। बन्धमोक्षयोरप्यवयवस्वभावानुपगतत्वात्। स्याच्चेदस्य कुत्रचिदुपयोगस्तदा तेन फलेनानुमित(?)मस्य सत्वं स्यात् / न चेदमेवमस्ति / तस्मानास्य सत्त्वम् / अथ मोक्षो मुक्तिरिति मन्यते। तथाप्येष मुक्तिभूतत्वेन भार्थान्तर भवति / एवमसति तस्मिन्नैव तेन सम्बन्धः। न च किञ्चित् क्रियते। तस्मादयं मोक्षों वक्तन युज्यते। तेन मोक्षः स इति नोच्यते // deg तस्माज्जातिले शयोरनुद्भवस्तकृत इति तत् परीक्षितं युक्तम् / हेतुपत्यय सामग्राइवानां भावानामभावाद् बीजास्थितोऽङ्गुरादिवत् कदापि जातिन भवति / तस्मात् तदर्थमर्थान्तरपरीक्षाधर्मो न श्रेयान् / टतीयसत्य वाच्यत्वमपि न विरुद्धम् / जातिल शयोः पुनरनुद्भवमात्रस्य तौयशब्दवाच्यत्वात् / न चाभावभूतस्य संख्यया न परिसङ्घान भवति / उक्तं हि भगवता-पञ्चमानि भिक्षवो नाममात्र प्रतिज्ञामान व्यवहारमात्र 1x hches. Referring toduhkhanirodha.

Page #85
60 CATUHSATAKA [221 संकृतिमात्रम् / तद्यथातीतोऽध्वानागतोऽध्वाकाशो निर्वाणं पुलश्चेत्यादि // 20 // 221 mya han hoas la phun po nams | yod min gan zag srid ma yin | gan du mya nan hdas gyur pa ma mthon der myan hdas gan z'ig || 21 || In c V ba for pa. skandha na santi nirvane pudgalasya bhavo na ca ! yena drstam na nirvanam nirvanam tena kim bhavet || 21 ||Grammatically gan du in c and der in d cannot be translated by yena and tena respectively, as V has done. He says that his Skt. rendering is determined according to the Chinese version. But I think it is not so. I should like to translate the karika as follows: स्कन्धाः सन्ति न निर्वाणे पुलस्य न सम्भवः / यत्र दृष्टं न निर्वाणं निर्वाणं तत्र किं भवेत् / 21 // CSV: gz'an yan bcom Idan hdas kyis hdi skad du gan sdug bsnal hdi ma lus par rab tu spans sin | spans pa bsal ba(?) | zad pa hdod chags dan bral ba hgag pa ne bar z'i ba | nub pa sdug bsnal gz'an yan nid mtshams mi sbyor ba dan ne bar mi len pa hdi ni z'i ba gya nom pa ste | hdi Ita ste | phun po kun spans pa srid pa zad pa hdod chags dan bral ba | hgag pa mya nan las hdas paho | z'es gsuns te lun hdi las na rnam pa thams cad du | mya nan hdas la phun po rnams yod min ! gan zag srid ma yin || gal te mya nan las hdas pa la phun po rnams yod cin | gan zag kyan yod na ni deni tshe de dag yod pahi phyir mya nan las hdas par gyur pa dmigs pa dan mdo dan hgal ba dan mya nan las hdas pa hkhor ba las mi hdah bar hgyur ro | 1 This passage is quoted by Gunaratna in his commentary on the Sad dar sa nasamuccaya, Bib. Ind., 1905, pp. 46-47 reading samjna for nama-, katamani pannca for tad yatha, and sahetuko viaasah for nirvanm. 2 In explaining the karika in his note Tucci has quoted the following sloka from the LA, III. 70, p. 186: bandhya bandhananirmukta upayais ca vivarjitah | tirthya moksam vikalpenti na ca mokso hi vidyate | See MK with MV, XVI. 4-8.

Page #86
221] CHAPTER IX 61 dehi phyir mya nan las hdas pa de la mya nan las hdas par gyur pa hgah yan ma dmigs so || dehi phyir | gan du mya nan hdas gyur pa ma mathon der myan hdas gan z'ig !! mya na n las hdas pa ni mya nan las hdas pa ste | de yan dnos pohi no bo yin pahi phyir rten la rag las so hdini rten yan mya nan las hdas par gyur pa yin la ll de yan phun po rnams sam gan zag gin na || de med pas rten med par hgyur te / phyogs de las mya nan las hdas pa gan z'ig yin par hgyur || rnam pa gcig tu yan mga nan las hdas pa dnos po bden par smra bahi mya nan las hdas pa rtog pa na rten du gyur pa z'ig gam | brten par gyur pa z'ig rtog gran || de la rez'ig rten du gyur pa ni mi run stendi ltar mya han hoas la phun po nams | yod min gan zag srid ma yin || de dag med pas gan du mya nan las hdas par hgyur ba ligah z'ig kyan ma dmigs pa der mya nan las hdus pa gan z'ig tu hgyur || de Itar na rez'ig mya nan las hdas pa rten du gyur pa ni srid do | gan yan du brten? par gvur pa yin pa der yan nes pa de nid yin te gan gi phyir ! mya han das la phui po nams | yod min gan zag srid ma yin ! gan du mya nan hdas gyur pa ma mthon der myan hdas gan z'ig || rten med pahi brten pa mi srid pahi mya nan las hdas pa gan z'ig hgyur | yod pa ma yin pa la ni rtag pa nid rig pa ma yin pas dnos po rtag pa rnams yod pa ma yin no !! = अन्यच्च। उक्तमेवं भगवता-यदुःखं निरवशेषमिदं प्रहोणम् / क्षयो विरागो निरोध उपशमोऽस्तदुःखमयुक्तान्यसन्धिक निरुपादानमिदं शान्तं प्रणोतमिति / एवं-सर्वस्कन्धप्रहाणं भवक्षयो विरागो निरोधो निर्वाणमिति / अस्मादागमात् सर्वथा निर्वाणे स्कन्धा न भवन्ति / 1 x du ma rten. 2 Cf. Suttanipa ta, 225 : khayam viragam. Sandhi joint,' cf. tisandhi of blavacakka, Sammohn vinodini, pp. 190.-191. Samyutta nik aya, I. 136 : santo panito, 5 Op. cit. I. 136.

Page #87
[222 CATUHSATAKA न च सम्भवति पुहलः / यदि निर्वाणे स्कन्धाः स्युः पुनलोऽपि स्यात् / तदा तेषां सत्त्वान् निर्वाणोपलम्भे सूत्रविरोधो निर्वाणं च संसारानतीतं स्यात् / तस्मात् तस्मिन् निर्वाणे निर्वाणभूतं किञ्चिदपि नोपलभ्यते। तस्माद यत्र दृष्टं न निर्वाणं निर्वाणं तत्र किं भवेत्।। निर्वाणं हि निवृतिः। तच्च भावरूपत्वादाधारायत्तम्। आधारश्चास्य निर्वाणभूतः। स च स्कन्धा वा पुहलो वा। तदभावे चाधाराभावः। तत्प निर्वाणं किं भवेत् / एकरूपेण च निर्वाणपदार्थस्य सत्यत्ववादिना परिकल्पामानं निर्वाणमाधारभूतमाधयभूतं वा परिकल्पाते। तत्र तावदाधारभूतं न युक्ताम् / तथा हि स्कन्धा सन्ति न निर्वाण पुहलस्य न सम्भवः / तयोरभावन यत्र निर्वाणं जायते न तु किञ्चिदुपलभ्यते किं तत्र निर्वाणं भवेत् / तथा च निर्वाणं तावन्नाधारभूतं सम्भवति। यत्र पुनराधेयभूतं तत्रापि स एव दोषः। यतः ___ स्कन्धाः सन्ति न निवाणे पुहलस्य न सम्भवः / यत्र दृष्टं न निवाणं निवाणं तत्र किं भवेत् // निराधारस्याधेयस्याभावान् निवाणं किं भवेत्। असति च न ज्ञायते नित्यत्वमिति न सन्ति नित्या भावाः // 21 // 222 CSV: grans can pa rnams ni yon tan dan skyes bu tha dad par ses pa las chen po la sogs pahi hjug paui rim pa log pas rnam par hgyur bahi tshogs rnam pa thams cad du z'i bas thar pahi gnas skabs na skyes bu ses pa yod pa nid gnas pahi phyir bdag grol ba yod pa yin dan | ji skad brjod pahi nes pa spans pas thar par rtog par byed do | de dag gi de yan | =साङ्ख्या हि गुणपुरुषभेदज्ञानान् महदादिप्रवृत्तिविपरीतक्रमण विकृतिसमूहानां सर्वथा शान्त्या मोक्षावस्थायां पुरुषस्य ज्ञानावस्थानादात्मनो मुक्तिर्यथोक्तदोषप्रहाणेन च मोक्षो भवतीति कल्पयन्ति / तेषां तत्रापि-। srid dan bral la thar paui tshe | ses yod yon tan ci z'ig yod | ses med pa yi yod pa yan ! gsal bar yod pa min dan mtshuns || 22 ||

Page #88
222] CHAPTER IX 63 In a V bahi for pahi. In d it is better to read med for min; for dan V with Vx of CS de. V nirvanam yad bhavabhave tada jnanena ko gunah | ajnanasya hi yo bhavah sa vyaktam nastitasamah || 22 || I should like to offer the following: graa Alana Eic Hagia et hit ga: 1 सत्त्वेऽज्ञानस्य च व्यक्तं स्यात् सत्त्वं नास्तितासमम् // 22 // As regards V's rendering of yod pa min dan mtshuns in d by nastitasama cf. nastitatulya in the karika 242c which is rendered into Tib. by med dan mtshuns. One may, however, use here nirabhasasama agreeing with the Chinese as Tucci has shown in his Italian translation. CSV : srid dan bral la thar pahi tshe! ses yod yon tan ci z'ig yod || grol bar gyur pahi skyes bu la ni thar pahi gnas skabs na ses pa yod pa nid yod par brtag par mi rigs so de dag gi lta na blos lhag par z'en pahi don la skyes bus ses par byed cin | ses pa yod pa nid kyan mehi tsha ba nid ji lta ba bz'in du dehi ran gi no bo z'es bya bar mnon par hdod la de yan yul ji ltar bstan pa yons su gcod pahi bdag nid can yin no |ran bz'in yul ne bar lons spyod pahi hdod pa rig cin skyes bu dan tha mi dad par rtogs nas rim gyis dban poui tshogs hbyun ba na skyes buhi yul ne bar lons spyod pahi rgyu yin nol gan gi tshe yul ne bar lons spyod pahi skyes bu hdod pa log pa deni tshe de la srid pa ldog go || srid pa ni hdod pa la nit | srid pa dan bral ba de la ni ses pa yod pa nid kyis non tan hgah yod pa yan ma yin no || des ni dehi tshe don hgah yan lag par mi myon ste | rnam par hgyur bahi tshogs rgyu dan hbras buhi bdag nid can mthah dag rab tu z'i bar hgyur bahi phyir rol lehi phyir grol bahi bdag la thar pa ses pa yod pa nid mi rigs so I ho na ni deni tshe skyes bu ses pa yod pa ma yin par hgyur a riga go z'e na | de ltar na yan | 1 After this there is one letter more which could not be read in X. * X rag.

Page #89
64 CATUHSATAKA [223 ses med pa yi yod pa yan | gsal bar yod pa min dan mtshuns pa ma yin nam || ses pa yod pa las tha dad med pahi ran gi no bo can gyi skyes bu la ses pa yod pa nid med na ses pa med pa la gan z'ig bden pa yod par brtags pa de ni ches gsal bar yod pa ma yin pa mo gsam gyi bu la sogs pa dan hdra ba z'ig go !! = ज्ञानेन मोक्षकाले स्याद् भवहीनस्य को गुणः / मुक्तभूतस्य पुरुषस्य मोक्षावस्थायां ज्ञानास्तित्वं कल्पयितुन युक्तम् / तेषां हि दर्शने पुरुषो बुद्ध्याध्यवसायार्थ जानाति। ज्ञान'मप्यग्नेरुष्णत्ववत् तत्सुरूपमित्यभीष्टम् / तदपि यथोपदर्शितविषयपरिच्छेदस्वभावकम् / प्रकृतिहिं विषयसम्भोगकामाज ज्ञात् पुरुषादभेदेन प्रतीते: क्रमेणेन्द्रियसमूहोद्भधै पुरुषस्य विषयोपसम्भोगहेतुभवति। यदा विषयोपसम्भोगकामः पुरुषस्य निवर्तते तदा भवो निवर्तते। भव इष्टे (?) तस्य भवहीनस्य ज्ञानसद्भावेन न कश्चिदपि गुणः / तेन तदा न कोऽध्यर्थः सम्यगनुभूयते / हेतुफलात्मकस्य विकारसमूहस्य सर्वतः प्रशान्तत्वात्। तस्मान् न मुक्तास्यात्मनो मोक्षज्ञान युज्यते। अथ तदा पुरुषस्य ज्ञानं नास्तीति जायते। एवमपि सत्त्वेऽज्ञानस्य च व्यक्ती स्यात् सत्त्वं नास्तितासमम् / इतीदं किं न स्यात् / ज्ञानभावादभिन्न स्वभावस्य पुरुषस्य ज्ञाननास्तित्वेऽज्ञानस्य यत् सत्त्वं कल्पाते तद् व्यक्ततरं वन्ध्यापुत्रादिववास्ति // 22 // 223 CSV: ci ste grol bahi gnas skabs can ses pa yod pa nid kyi nus pa yod pahi phyir bdag yod do snam du sems na hdi yan snin po med pa zig ste | gan giphyir | ___ =अथ मोक्षावस्थायां ज्ञानास्तित्वशक्तिमत्त्वादात्मा विद्यत इति मन्यते / इदमण्यसारम् / कुतः-। thar pa bdag cig yod na ni ses yod sa bon srid pa yod Lit. jnanasattvam api. . Tib. gives satyam (bden pa). It seems that the mistake is due either to the wrong reading satyam for sattvam in the Skt. MS. used by the Tib. translator, or to his misreading the word.

Page #90
66 224] CHAPTER IX de med na ni srid pa la | bsam pahan yod pa ma yin no || 23 || In a Vx of CSV gcig for cig. In b V worngly reads yons po na for yod sa bon. In d he has pa han for pahan omitting no at the end. atmaiva yadi nirvanam jnanam purnam bhavo bhavet tadabhave hi samsare bhavanapi na vidyate || 23 || V's restoration can in no way be accepted. I may offer the following: प्रात्मा यदि भवेन् मोक्षे ज्ञानबोजस्य सम्भवः / तदभावो यदि भवभावनापि न विद्यते // 22 // CSV : gal te grol bahi gnas skabs su bdag brtag par nus na ni deni tshe bdag yod dan dehi rten can ses pa yod pa nid kyis nus pa yod par hgyur ba z'ig na de ni ses pa yod pa nid kyi ran gi no bo can yin pa nid kyi phyir de med par yod pa ma yin pas rten med pasi nus pa yan mi srid do 11deg gan gi tshe rten med pas de dag rnam pa thams cad du yod pa ma yin pa deni tshe. de med na ni srid pa lai bsam pahan yod pa ma yin no n' ' = यदि मुक्त्यवस्थायामामा प्रत्येतुं शक्यत तदात्मनः सखेन तदाचितधानसत्वेन च शक्तिर्भवेत्। सा च ज्ञानास्तित्वस्वरूपैति तदभाव न भवतीति निराश्रया शक्तिन सम्भवति // deg यदाश्रयाभावेन ते सर्वथा न विद्यते तदा तदभावो यदि भवभावनापि न विद्यते // 23 // 224 _CSV : myu gu la sogs pahi nus pahi rten sa bon tshig par gyur na myu gu la sogs pahi rgyun mi hjug pa bz'in du rnam pa thams cad du bdag gi rgyun tsam z'ig kyan mi thjug pas thar * par rigs so || gan gi phyir hdi de ltar yin pa dehi phyir | प्रङ्करादिशक्त्यात्रये बीजे दग्धभूतेऽङ्करादिसन्तानाप्रवृत्तिवदात्मनोऽपि सन्तानमावस्य सर्वथाप्रवृत्त्या मोक्षो युक्तः / यस्मादेतदेवं तस्मात्-। jhiniatitva and taochakti. . 9

Page #91
CATUHSATAKA (224 sdug bsnal las thar mi rnams la gz'an ni yod pa min par nes de phyir rnam pa kun tuhan bdag | zad pa legs z'es bya bar brjod || 24 || In b for ni Vx of CSV las. V naresu duhkhamuktenu paro nama na vidyate sarvathatmaksayas tena sreyan ityabhidhiyate || 24 || In c in Skt. atmaksayas is evidently misprint for atmaksayas. Here Tib. nes at the end of b is left out untranslated. It. could be translated by Skt. niscita, dhruva, etc. and adverbially also by nunam. The word para in the masculine gender in the same line is for Tib. gz'an. But V's own trnslation in French is not in accordance with it, for he takes there the word in the sense of frien', and in that case the word para should have been put in the neuter gender. Accordingly I may change the translation as follows : नृषु दुःखाद विमुक्तेषु नूनमन्यन्न विद्यते। श्रेयानात्मक्षयस्तस्मात्सर्वथापीति कथ्यते // 24 // CSV: sdug bsnal las grol ba ni sdug bsnal yan mi hbyun ba yin no sdug bsnal yan skye ba dan hgag paui chos can gyi hdu byed las dan non mons pas bskyed pa rnams yin la de rnams la brten nas kyan gan zag tu hdogs te de ni bdag yin no || sdug bsnal hgags na ni de dan grub pa dan bde ba gcig pahi ne bar len pa po bdag rnam pa thams cad phyis mi hbyun bahi bdag nid kyis zad pa gan yin pa de nid legs paho | z'es byahi grol bahi bdag yod pa ni ma yin no ll de ni rez'ig rgyu med pa can nid kyi phyir ran nid kyis yod pa ma yin te mo gsam gyi bu bz'in no || dehi ran gi no bo yod na yan de rtag pa nid kyis rnam par mi hgyur bahi phyir bcins pa dan thar pa gnis la khyad par med pas sna ma bz'in du 1 -दुःखान्मुक्तस्य दुःखं नोद्भवति / दुःखानि चोत्यादनिगेधधर्मकस्य संस्कारATT Ra Taani alfa agata gent augal TATIZO From here we have the Skt. original found in the fragmento (HPS, p. 488).

Page #92
226] CHAPTER IX पनिकहे तेन सह सिद्धिसुखकोपादातुरात्मनः सर्वथा पश्चादभूतात्मकत्वेन यः चयः स एव श्रेयानिति नास्ति मुक्त आत्मा। स तावदकारणत्वेन न खयं विद्यते। वन्ध्यापुत्रवत्। तस्य स्वरूपसद्भावे च नित्यत्वेनाविकाराद बन्धमोक्षोभयविशेषाभावेन पूर्व मिव संसारनिवृत्तिनं स्यात्। विशेषाभ्युपगमे 'विकारसद्भावादनित्यः स्यात् / अनित्यस्य च सकारणत्वं स्यात् / ततश्च दुःखसन्तानः सदृश एव स्यात् स्ववाद त्यागश्च / तस्मान युक्तामस्यात्मानमभ्युपेतुम् / अभ्युपेत्यापि हि यत्परं प्रति प्रतिपादनासामर्थ्यादुक्तदोषाच्च परित्याज्यं किं तेनाभ्युपगतेन प्रयोजनमिति त्यज्यतामात्मवादः // 24 // 225 CSV : यद्येवं मुक्तावस्थायां मुक्तात्मनोऽप्यसझावः संस्काराणां चापुनउत्पत्त्या सर्वथा परिक्षयरूपं परमार्थसंज्ञकं निर्वाणं वयेते तदलमेतेनेदृशेन परमार्थेनार्थितेनेत्यत आत्मकामस्य -1 hjig rten pa hdi nid bla yil don dam mam kun ma yin te hjig rten pa la cun zad yod dam pahi don la yod ma yin || 25 || rnal "byor spyod pa bz'i brgya las dnos po stag pa dgag pa bsgom pa bstan pa ste | rab tu byed pa dgu paho !! 9 || __ * वरं लौकिकमेवेदं परमार्थो न सर्वथा। लौकिके विद्यते किञ्चित्परमार्थे न विद्यते // 25 // ॥योगाचार चतुःशतके नित्यार्थ प्रतिषेधभावना सन्दर्शन' नवमं प्रकरणम् // 5 // CSV : नैव ह्यात्म कामो लोचनामयसम्पाताशङ्कयाक्ष्योरुत्पाटन मनुतिष्ठति करोति त्वामयोपघातमेव / तथा संसारदुःखोहिम्नस्य दुःखत्याग * See p. 66, note 1. .. Tib khyad par khas len na yan ; HPS deggamena. * For anityasya Tib. tatah (debi phyir). * Tib. ran gi rtsod pa btan bar hgyur ro || After syat HPS : evar ca sati svabhava. tyagab syat. . Tib. atyantam (gtan). * Tib. atmafreyaskama-.(bdag legs su hdod pa). CSV throughout ad. bodhisttva- (byan chub sems dpahi). .Csv in Tib. ad. samapatti (tii ne hdzin); HPS nityarthaprativedho nama navamam * Tib.ad. kreyas (legs).

Page #93
68 [225 CATUHSATAKA एव ज्यायान् न तु सर्वाभावः। सर्वाभावे हि सति सर्वस्य सुखस्याप्युच्छित्या मकिचिदनेनात्मन उपक्वतं भवति। ततय वरं लौकिकमेवेदम् / लौकिके हि त्वया किश्चिदङ्गीक्रियते यत् प्रतीत्यसमुत्पत्रमुपदाय च प्रत्रप्तम्।' किञ्चिबाङ्गीक्रियते यत् तोथिकैरभूतमारोपितं सखाभाव्यं च भावानाम्। अथवा यददत्त फलमतीतं कर्म 'तत्फलञ्चा नागतं प्रत्युत्पबाच संस्कारा इत्येतत् तव लौकिके ऽस्ति। तदवशिष्टं नास्तीति बरमेतलौकिक यत्र न सवाभावः। परमार्थस्तु' न श्रेयान् सर्वथाप्यात्मनो ऽप्यसनावात्॥२५॥ 1 Tib. ad. asmin (lit. tasmin, der). * Atter yat Tib. caksurady ankuradi va pratityaropitan ghatapatagrha..vanasenaramayananaukadi (mig la sogs pa dan | myu gu la sogs paham brten nas btage pa bum pa dan | snam budan | ra sde (?) dati | khyim dan | ngas dan|dmag dan|kun dgab badap| bz'on pa dan | gru la sogs pa rnams so||) omitting pratityadeg prajinaptam. . * After yat Tib. ad. kusalukusaladi (dge ba dan mi dge ba la sogs pahi). For adatta Tib. anuddhrta (ma phyun ba). * Tib. subha. (bde bahi) for tat. Tib. va (ham) for ca. * Tib. hiig rten pa la; HPS laukikena. "HPS. ad. sarvatha. . Tib. does not support api before and after atmano.

Page #94
CHAPTER X BDAG DGAG PA BSGOM PA BSTAN PA | আত্মনিমালামন 226 CSV : प्रवाह / यद्यात्मा नाम कश्चित् स्वरूपतः स्यात्तस्य निर्वाण सर्वथोच्छेददर्शनान् नाममाहं न भविष्यामि न मेऽस्ति न भविष्यति / इति परिशक्तिस्य स्यादेवं वरं लौकिकमेवेदं परमार्थो न सर्वथा। लौकिके विद्यते किञ्चित्परमार्थे न विद्यते // न चात्मा नाम कश्चित्सुरूपतः सम्भवति। यदि हि स्यात् स नियतं स्त्रीत्वेन वा स्यात् पुरुषत्वेन वा नपुंसकत्वेन वा। ततोऽन्यस्य कल्पनासरस्थाभावात्। हिविधं यात्मान वर्णयन्ति तोथिका यदुतान्तरात्मान' बहिरामान च। तत्रान्तरात्मा नाम यः शरीरागारान्त व्यवस्थितः शरीर'न्द्रियसवात स्तन तत्र प्रवर्तयितान्तापारपुरुषो जगदहङ्कारनिवन्धनः कुशलादिकर्मफलोपभोक्ता प्रतितन्त्रमनेकविकल्पभेदभित्रः। बहिरात्मा तु देहेन्द्रियसङ्घातरूपोऽन्तरात्मन उपकारी / तत्र यस्तावदय' मन्तरात्मा स यदि स्त्रीत्वेन परिकल्पात तदा तस्याजदूपत्वाजन्मान्तरपरिवते ऽपि लिङ्गान्तराप्रतिपत्त्या नित्यमेव स्त्रीत्वं स्यात् / न चैव भवति। व्यत्ययोपलब्धः स्त्रीवादीनामात्मगुणत्वाभावाच / / एवं स्त्रीत्वे नपुंसकत्वे च वाच्यम् / तदेवम् - / 1 HPS nasty aham. . Tib. om. -antar-. * Tib. tadindriyadeg (dehi dban pobi). . HPS degtasya tatra. ... Tib. kusalakusalananagamopadistakarmaphalabhokta (dge ba dan mi dge badan lun du ma bstan pabi las kyi hbras buhi za ba po). * Tib. phan hdogs paho ; HPS apakariva. "Tib. om. ayam. . Tib.om. pari-. * Tib. tshe gz'an durjes (=ayurantaranu-); the reading is incomploto. 10 Tib. ma yin te; HPS drsyate. 11 After this there is a long gap in HPS.

Page #95
CATUHSATAKA [227 [227 gan tshe nan bdag bud med min | skyes min ma nin ma yin pa de tshe mi ses hbah z'ig las | kyod bdag pho yo snam du sems || 1 || In a Vx of CS na for nan. In d V ho for yo. * अन्तरात्मा यदा न स्त्रो न पुमान नपुंसकम् / तदा केवलमज्ञानाद भावस्तेऽहं पुमानिति // 1 // CSV : पुमानित्यु पलक्षणत्वादह स्त्री नपुसकमिति सर्वमेवाज्ञानाद भवति। विचार्यमाणस्य वस्तुसत्त्वसा तथासिद्धत्वादज्ञान मुन्ना नान्यत्तथापरिकल्पकारण' युक्तम्। रज्जुस्वरूपापरिज्ञाने सर्पाध्यारोपवदित्यभिप्राय: // 1 // 227 __CSV : एव तावदन्तरात्मनो यः स्त्रीत्वादिपरिकल्यो नासौ वस्त्वनुविधायोति स्थितम् / अथ मन्यसे बहिरात्मनो लिङ्गान्येतानि स्त्रीपु नपुंसकत्वामि तत्सम्बन्धादन्तरात्मन्यपि परिकल्पान्त इति। 'स्यादेतदेवं यदि बहिरात्मनोऽप्येतानि युज्यन्ते / कथं कृत्वा। इहाकाशस्य तावन्महाभूतत्वायोगाच्चत्वार्थेव महाभूतानि। यस्यापि पञ्च महाभूतानि तस्याप्याकाशस्य शरीरारम्भकत्वायोगाच्चत्वार्येव महाभूतानि कारणभाव प्रतिपद्यन्ते। तेषु च स्त्रीपुनपुंसकत्वानि स्वरूपतो न विद्यन्ते। यदि स्यु स्तदा तत्सुभावानुरोधात् सर्वदेहानां नियतलिङ्गता स्यात्। कललादपि च लिङ्गोपलब्धिः स्यान्न चैतदस्तीत्यतः- / gan tshe hbyun ba thams cad la . pho mo ma nin yod min pa de tshe ci ste de dag nid | brten nas pho mo ma nin yin || 2 || * यदा सर्वेषु भूतेषु नास्ति स्त्रीपुंनपुसकम् / तदा किं नाम तान्येव प्राप्य स्त्रीपुनपुंसकम् // 2 // CSV : किं नामात्र कारणं यत् स्वरूपतो लिङ्गरहितानि महाभूतानि 1 Tib. tathaparikalpanad apratitikaranam (de Itar yons su brtags (X btags) pa las ma rtoge pahi rgyu). . Tib. ad. here something more. * Tib. om. pari.. ... For this Tib. naivam (hdi ni de ltar ma yin no). . Tib. ad. dardane (ltar na).

Page #96
228] CHAPTER X 71 प्राप्य स्त्रीनपंसकानि देहानां सम्भविष्यन्ति / तदेव बहिरात्मनोऽपि स्त्रीनपुंसकत्वानामयोगात् केवलमज्ञानात्' तवायमभिप्राय: पुमानह त्यह नपुंसकमहमिति° // 2 // 228 CSV : इतश्चात्मा स्वरूपतो नास्ति। यदि यात्मा स्वरूपतः स्यात् स यथैकस्याहङ्कारस्यालम्बन तथा सर्वेषामप्यहङ्कारस्यालम्बन स्यात्। न हि लोकेऽग्नेरोष्णा स्वभावः कस्यचिदनौष्णा भवति। एवमात्मा यदि स्वरूपतः स्यात् सर्वेषामात्मेति स्यादहङ्कारविषयश्च / न चैतदेवम् तथा हि-। . khyod kyi bdag gan nahi bdag min des de bdag min ma nes phyir dnos po mi'rtag pa rnams la rtog pa skye bar hgyur min nam || 3 || In a Vx of CSV na for nahi. In b Vx of CS dag for bdag. In d Vx of CSV skyes par for skye bar. __* यस्तवात्मा ममानात्मा तेनात्मा नियमाव सः / नन्वनित्येषु भावेषु कल्पना नाम जायते // 3 // CSV : यो हि तवात्मा त्वदहङ्कारविषय आत्मस्नेहविषयश्च स एव ममानात्मा भवत्यस्मदहङ्काराविषयत्वादात्मनेहाविषयत्वाच्च / यत एतदेवं तेन नियमान् न सः। यश्च नियमादात्मा न भवति स स्वभावतो नास्तीति त्यज्यतामसदर्थ आत्माध्यारोपः। यद्यात्मा नास्ति क ताविमावहङ्कारात्मनेहावित्याह नन्वनित्येषु भावेषु कल्पना नाम जायते। यथोपवर्णितेन न्यायेन स्वरूपसिहस्य स्कन्धव्यतिरिक्त स्यात्मनः सर्वथाभावान्' नन्वनित्येषु रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानाख्येषु भावेष्वात्मेति कल्पना प्रभूतार्थारोपणं क्रियत आत्मा सत्त्वो जीवो जन्तुरिति / यथा 1 Tib. ma bes pa las; HPS marks here a lacuna. . Tib. bdag; HPS om. aham. i Tib. ad. tatha hi. (de ltar ni) * Tib. hgyur; HPS om. it. * Tib. ad. agneh (me). * HPS abhavesu. "Tib. anupalam bhat (ma dmigs pahi phyir) for abhavat. : HPS svabhutarthao. * For nanv anityesudeg jantur iti Tib. reads: anityesu bhavesurdpadisahjffakesu nihevabha. vog atmeti sattva iti jiva iti jantur iti manuja iti karaka iti vedaka ityady aham iti vipari. takalpana kriyate (dros mi rtag pa gzugs la sogs pahi min can ran bz'in med pa rnams la bdag dan sems can dan | srog danskye ba po dan sed las skyes dan byed pa po dan tehor ba pa z'es bya ba la soge pa bdag go sam du log par rtog par byed do I). 1. Tib. ji Itar; HPS yada.

Page #97
CATUHSATAKA [229 हौन्धनमुपादायाग्निरेवं स्कन्धानुपादायात्मा प्रज्ञप्यते / स च स्कन्धेभ्यस्तत्त्वान्यत्वेन पञ्चधा च निरूप्यमाण: स्वभावतो नास्तीत्युपादाय प्रज्ञस्या परिकल्पात इत्यनित्येषु संस्कार वात्म परिकल्पना भवतीति स्थितम् // 3 // As regards the reading in b of the Skt. karika HPS and V take niyamat and it is supported by the Vstti in both the versions, Skt. and Tib. But according to the Tib. text of the karika we must read aniyamat (ma nes phyir), as Poussin has done in MV, P. 199, where the karika is quoted by Candrakirtti. Now, with reference to the Tib. text some divergencies have already been noted. There is some thing more. Poussin (loc. cit.) has quoted there the Tib. original found in his text. For b.it has des bdag nes med de phyir bed. Here after des bdag, as Poussin has rightly suggested, one should read nes med phyir de med. In d it has rtog pa z'es kyan ne bar skye, which can literally be translated by kalpana namapy upajayate, or in metre kalpanety upajayate. This differs from our text as we have it both in the fragments and in the MV. According to the reading found in Vxx of CS and CSV as well as in V's edition the lit. Skt. is kalpna nanu jayate, there being nothing for nama in the Skt. text. 229 CSV : प्रवाह / अस्त्य वात्मा स्वभावतः / प्रकृत्तिनिवृत्तिकारणत्वात् / यद्यात्मा न स्यात् कः शुभमशुभं वा कर्म कृत्वा तत्फलं संवेदयेत। स हि शुभमशुभं वा कर्म कृत्वा जातिगतियोन्यादिभेदभिवे वैधातुके कर्मानुरूपं जम्मप्रबन्धमनन्त सुखदुःखदुःखफलोपभोगनिबन्धनमासादयति। स ह्यभिसंस्कर्ता च प्रत्यनुभविता च / म हन्यते चाधर्मेण स्पृश्यते मुच्यते च / तस्मादस्ति स्वरूपात प्रात्मेति। किं पुनरयमात्मा' जन्मान्तरपरिवर्तेषु देहभेदविकारमनुरुध्यतेऽथ 1 Tib. hdogs= badhyate. . Tib. hdu byed; HPS samsaresu. . Tib. om. aha. * Tib. ad. acala or dhruvaka (mi gyo ba). * Tib. simply mthah yas; HPS anantaprabhedam. * For adharmena sprsyate Tib. badhyate sprayate badhyate (gnod pa dan reg pa dan bein ba). Tib, om. ayam atma and reads idanim (hdi tshe). . Tib.aimply janmantaresu (rabs gz'an du).

Page #98
280] 73 CHAPTER X म। यदि तावन् नानुरुध्यते तदा किमनेनाकिञ्चित्करेणात्मपरिकल्पनेन / ' पथानुरुध्यते। तदा नियतं तव - skye dan skye bar skyes bu ni lus bz'in rnam par hgyur bar hgyur khyod kyi de la lus las gz'an | nid dan rtag nid mi rigs so || 4 || In a before dan Vx of CSV skyes for skye. * देहवहिक्वतिं याति पुमाञ्जन्मनि जन्मनि / देहात्तवान्यता तस्य नित्यता च न युज्यते // 4 // In c of the Skt. text HPS, p. 487, wrongly reads dehantena for dehat tava supported by Tib., and V has followed him. ___CSV : नासो देहादन्यो देहविकारानुविधायित्वाद् देहैकदेशवत् / नापि नित्यो देहा दनन्यत्वात्। तस्मादयुक्त आत्माध्यारोप: // 4 // . 230 : CSV : hdir smras pa | gal te bdag rai gi io bos grub par mi hgyur na ni dehi tshe lus kyi gyo ba bskums5 padan rkyon ba la sogs pa rnams kyi thjug pa por gan z'ig hgyur | skul ba po med pahi sia rta ni rgyu ba yan ma yin te deni phyir gdon mi za bar sin rtahi skul ba po lha sbyin ltar lus kyi gyo baui rgyu nan gi byed pahi skyes bu hgah z'ig khas blans par byaho || hdi yan mi rigs so | zes bstan pahi phyir bsad pa | - = प्रवाह / यद्यात्मा न स्वरूपेण सिहस्तदा देहस्य चेष्टासङ्कोचनप्रसारणादीनां कः प्रवर्तयिता। न ह्यचालको रथचलति / तस्मादवश्यमेव रथचालकदेवदत्तवद्देहचेष्टाहेतुः कश्चिदन्तःकरण पुरुषोऽभ्युपेतव्यः / इदमपि न युक्तमिति प्रतिपादयवाह - / reg dan mi ldan dnos po la bskul ba z'es bya mi skye stel 1 Tib. om. it. . . After atma- (badg tu) Tib. btags for brtags. In Tib. pari. of parikalpanena is omitted. 3 Tib. dehi phyir. Before ayukta HPS dehas tv atmavd iti. . Inx read agro btags for sgro bdags. sx bekum. * For-karapa-one may also read vyapara-. __ 10

Page #99
(231 CATUHSATAKA de phyir lus kyi gyo ba la srog ni byed pa por mi hgyur || 5 || In a Vx of CSV las for la. In 6 V wrongly bsgul for bskul. In c Vx of CSV dbye for gyo. V asparsavatsu bhavesu cesta nama na jayate | tasmac charirecestaya jivah karta na jayate || 5 || I think bskul ba in b means prerana, calana, and not cesta as V writes. I should like to modify his restoration as below: भावस्य नास्पर्शवतः प्रेरणा नाम जायते। ... तस्माद्देहस्य चेष्टायाः कर्ता जोवो न जायते // 5 // .. CSV: sin rta ni reg pa dan mi Idan pahi don hgas 'kyan bskul bar mi nus te ll reg pa dan Idan pa kho nas de bskul bahi phyir || khyod cag gis yons su brtags pahi bdag kyan reg pa dan mi ldan pa z'ig stel dus ltar lus med pahi phyir ci la yan mi reg cin don hgah z'ig gis reg pa yan ma yin no |gan gi tshe hdi de ltar yin pa deni tshe gan las lus kyi gyo bahi rgyu nid kyis hdi yod pa nid rjes su dpog par hgyur ba reg pa dan mi ldan pahi dnos po hdi las bskul ba ste| spon (?) bahbyun bar ji ltar hgyur || gz'an yan bdag hdi ni phyogs med pahi phyir reg pa dan mi ldan no || gan z'ig phyogs mi ldan pa de la ni sbyor ba yod ma yin no ll. sbyor ba dan bral ba la ni bskul ba yod pa ma yin pas bya ba dan ldan pa nid kyis de yod pa nid du khas blan bar mi rigs so 11deg - रथो हि केनचिदस्पर्शवता पदार्थन प्रेरयितुं न शक्यते। स्पर्शवतो हिमा प्रेरणा। भवद्भिः परीक्षित मात्मापि न स्पर्थवान कालवहाभावात / कस्याप्यस्पर्शवता केनचित्यदार्थेन स्पर्थो न भवति / यदेवदेव तदा कुतो देहचेष्टाहेतुत्वेनास्य सद्भावानुमानमस्पर्शवतोऽस्माद्भावात् प्रेरणा च ।...अन्यच्चायमात्मा प्रदेशाभावाब स्पर्शवान्। योऽप्रदेशो न तस्य संयोगः। संयोगविरहितस्य च प्रेरणा न भवतीति न क्रियावखेन वमजावोऽभ्युपगन्तुं युज्यते // 5 // 231 CSV: yan gal te bdag hdi rtag par hgyur na ni l de yons su mi bsrun bar bya bahi phyir mi htshe bahi bdag nid can gyi chos 1 See karika 333. . Not in x.

Page #100
231] CHAPTER X 78 ne bar bstan par mi hgyur te nam mkhah bz'in no | mtshon rnon po dan me dan dug dan thog babs pa rnams kyis ni deni spu yan hgul bar mi nus so || de nid kyi phyir bsad pa ' -पपि च / यद्ययमात्मा नित्यः स्यात्तस्यापरिरक्षणीयत्वादहिंसात्मकधर्मोपदेशो न स्यादाकाशवत्। असिसाधाराम्निविषाशनिपातादिभिरस्य रोमापि for a man i angala-1 mi htshe ba dan bdag rtag pa hdi la rgyu ni ci yod snam | rnam pa kun tu sin srin las rdo rje bsrun byar mi hgyur ro || 6 || In c Vx of CSV tuhan for tu adding so after las and an before rdo in d. . V sasvatasyamarasyasyatmano hetur hi ko matah sarvatha kita kad vajrabhaksanam naiva jayate | V takes mi htshe ba (a) to mean amara, but literally it does not give the sense. For Skt. amara we have Tib. hchi ba med. V seems to have confounded htshe with hchi. The former means in Skt. himsa, upadrava, ksaya, ksati. V translates s'in srin (c) by kataka. This is also not quite right. Srin is to be taken for srin bu, Skt. krmi or kata. But what is the meaning of s'in used before it? V has ignored it. It means a taru 'tree', as well as kastha 'wood'. Here the latter is * meant. So s'in srin literally means kastha-krmi or -kata, i.e. ghuna 'wood-eating worm'. The full Tib. from is s'in gi srin bu. V's another mistake in this karika lies in his rendering brsun (d) by bhaksana, the word actually meaning raksana. The following translation may, therefore, be offered : afar fame qaq Safir hata i सर्वथा घुणतो वजो रक्षणीयो न जायते // 6 // CSV: gnod par dogs pa med paui rdo rje ni sin gi srin bu las yons su bsrun bar mi rtsom mo || de bz'in du bdag rtag par yod na ni mi htshe bahi bdag nid can gyi chos mi rigs na | mi tshe bahi bdag hid can gyi chos mi rigs na mi tshe bahi bdag nid

Page #101
76 CATUHSATAKA [232 can gyi chos hdi ni yod pa yan yin te deni phyir rtag pahi bdag khas mi blan ba ham yan na rgyu gz'an z'ig brjod par bya dogs na de yan ma brjod pas hdi ni mi rigs so ll __ =अनपकाराशङ्कास्य वजस्य घुणात्परिरक्षणं नारभ्यते। तथात्मा नित्यश्चेदहिंसात्मको धर्मो न युज्यते। विद्यत एव चायमहिंसात्मको धर्मः / तस्मादात्मा वा नित्यो नाभ्युपगन्तव्यः कारणान्तरं वा वक्तव्यम्। तच्च नोच्यत इति न तद्युक्तम् // 6 // 232 CSV : hdir smras pa | bdag ni rtag pa kho na ste | skye ba dran pa yod pahi phyir ro | hdu byed skyes ma thag tu hjig pahi nan can rnams la ni tshe rabs gz'an dran par mi rigs so | skye ba gz'an gyi hdu byed rnams ni gan du skyes pa [de] nid du hjig lal hdir ni gz'an dag cig kho na skye ba yin no || dehi phyir bdag hdas pahi dus na skye ba hdi Ita bu dan hdi lta bu zig tu gyur to snam du skye ba dran par mi rigs so || bdag rtag pa yod na ni de nid tshe rabs gz'an du rgyu bahi phyir rjes su dran par rigs so || hdi yan ma nes pa nid du brjod pasi phyir bsad pa - =अनाह। नित्य एवात्मा जातिस्मरणसद्भावात्। उत्पनेषु संस्कारवनन्तरभङ्गशीलेषु जात्यन्तरस्मरणं न युज्यते / जन्मान्तरसस्कारा हि यत्रोत्यवाः तित्र एव नश्यन्ति। इहान्य उत्पद्यन्ते / तस्मादात्मातीते काल एवमेवमभूदिति स्मृतिनं युज्यते। स्यान्चेदात्मा नित्यस्तदैव जात्यन्तरचारित्वेनानुस्मतियुज्यते। प्रस्याप्यनैकान्तिकत्वमुद्भावयबाह-।। skye ba dran pa yod paui phyir | gal te khyod kyi bdag rtag na | snon byas pa yi rma mthon nas! khyod kyi bdag go ces mi rtag || 7 ||| In d Vx of CSV lus ko for bdag go. V smrtisantanasiddhyartham atma nityo matas tava drstva bhagyaksayam tasya so'nityah kim na te matah || 7 // I cannot understand how Tib. a could be translated by V's

Page #102
232] CHAPTER X 77 Skt. a. Nor is acceptable his rendering of c and d. I should like to translate the karika as given below : जातिस्मरणसहावादात्मा ते यदि शाखतः / क्षतं पूर्ववतं दृष्ट्वा तवात्मा किमशाश्वतः // 7 // So far as the above reading of d in Tib. is concerned. But, as has already been pointed out, Vx of CSV reads here lus, kaya, 'body' for bdag, atman, which is supported not only by CSV itself but also by the Chinese version reading shen, kaya, 'body'. Accordingly the whole karika in Skt. should read as follows: जातिस्मरणसद्भावादात्मा ते यदि शाखतः। क्षतं पूर्ववतं दृष्ट्वा कायस्ते किमशाश्वतः // 7 // CSV: hdi ni tshe rabs gz'an dag tu mtshon cha la sogs pas bsnun pa las byun bahi rmahi srol (?) rnams de Ita bus ne bar mtshani pahi lus can la la dag rnam par hjig cin de ltar mnon par mtshan pahi lus dan ldan pa kho nar hgyur te skye ba dan rjes su dran pa niji ltar nams su myon ba Itar tshe rabs gz'an gyis byun mthah ston par lhur byed pa dmigs so || deui phyir skye ba dran pa yod pas byas pahi bdag rtag pa nid du yons su rtogs pa Itar de dag gi lus rtag pa nid du brtog par bya dogs na hdi ni de ltar yan ma yin pas de yod pa ma yin no ||deg dehi phyir skye ba dran pa yod pa hdi las bdag rtag pa nid du mi rigs te lus kyan rtag pa nid du thal bar thgyur bahi phyir ro || . = इह जात्यन्तरेषु शूलाद्याघातोद्भूतानि चतानि भवन्ति। तथोपसक्षितकायाः केचिदहिनश्यन्ति। तथाभिलक्षितकायाश्चैव जायन्ते। जन्मानुस्मरण च यथानुभवं काले जात्यन्तरजातावसानप्रकाशतत्परमुपलभ्यते। तस्माज्जातिस्मरणसगावक्तात्मनित्यत्वपरिकल्पनावत्तेषां कायनित्यत्वं कल्पयितव्यं चेदेवमपोदं न भवतीति न तद्भवति / तस्मान्जातिमारणसद्भावादेतस्मादात्मा नित्यो न युज्यते कायस्यापि नित्यत्वप्रसङ्गात् // 7 // 1x mtehon. xna. 'X rtag.

Page #103
11 CATUHSATAKA [233 233 CSV: yan ji ltar bdag hdis skye ba dran no z'es bya bar rtog | gal te ran gi no bo kho nas yin na ni de mi rigs te | de ni mi rtog paui ran gi no bo yin pasi phyir ro || ci ste sems pa can dan Idan pa las yin no snam du rtog pa na de yan mi rigs te ran gi no bo btan bar thal bar hgyur bahi phyir ro || de nid bstan pahi phyir bsad pa ! -अपि च। कथमयमात्मा जन्म स्मरतोति कल्पाते। यदि स्वभावादेवेति। न तद् युज्यते। तस्याकल्प कखभावत्वात्। अथ सचित्तत्वादिति कल्पाते। तदपि न युज्यते। स्वभावत्यागप्रसङ्गात् / तदेव प्रतिपादय91 - sems pa can dan ldan bdag kyan | gal te ses po nid yin na de yis sems pa can sems pa 1 min z'in skyes bu rtag mi hgyur || 8 f! In 6 Vx of CSV pa for po ; and no for na. In d V with Vx of of CS z'es for z'in. V atmanas cec ciattavato jnatstav jayate tada nasti cittam ca caittam ca puman nityo na jayate || I cannot agree with V in rendering sems pa can dan Idan in a by caittavat. There is nothing of caiita either in a or in c in the Tib. text. The Tib. word for caitta is sems las byun ba. Sems pa means citta or celanat both of which are synonymous in such cases. My translation of the karika will be as follows: आत्मनश्चेत्सचित्तस्य ज्ञात्वं जायते ततः / afane a fari ritga1 ag iaa: 11581 CSV: gal te blo la sogs pa rnams ni bdag gi yon ton yin z'in de rnams dan ldan pas bdag yon tan gyi rjes su mthun par hjug cindros po rnams kyan ran bz'in mi hdor ba yin la de rnams don gz'an pa dan hbrel ba las bya bahi khyad par dan Idan par gyur na ni ho na de rnams la khyad par snar yod pa ma yin par rnam par hgyur ro | rnam par thgyur ba dan * See MK, XVII, 2.4. For caitanya we have ses yod (karikas 235, 236, 238, 240).

Page #104
19 234] . CHAPTER X Idan pa nams la ni ran gi no bo yod pa yan ma yin pas khyod kyi bdag ran bz'in med de ri mo la sogs pa bz'in du rnam par hgyur ba dan Idan pahi phyir ro || gz'an yan ji ltar sems pa can nid dan Idan pas bdag sems pa can du hgyur ba de bz'in du sems pa can ma yin pahi bdag dan Idan pa sems pa can yan sems pa can ma yin par ciui phyir mi hgyur || deni phyir hdi la skye ba dran pa nid mi rigs pa hbah z'ig tu ma zad kyi sems pa can nid kyan mi rigs pahi phyir rtag pahan ma yin pas bdag la rtag pa nid yod pa ma yin no || ___ = यदि बुद्यादय प्रात्मनो गुणास्तद्योगमात्मा गुणानुरूपं प्रवर्तते। भावा अपि प्रकृतिं न त्यजन्ति / ते चेदर्थान्तरसम्बन्धात् क्रियाविशेषवन्तस्तदा तेषां विशेषस्य पूर्वमभावेन विकारत्वम्। विकारवतां च स्वरूपं नास्तीति मास्ति तवात्मन: स्वरूपम् / चित्रादिवद् विकारवत्त्वात्। अन्यच्च। यथा चित्तवत्वेनात्मा चित्तवांस्तथाचित्तात्मक स्वेन चित्तवानपि किमचित्तवाव स्यात् / तस्मादिह न केवलं जातिस्सारणमेवायुक्तामक्षयस्य सचित्तत्वमपि न युक्तमिति नित्यत्वमपि न भवतीति नास्त्यात्मनो नित्यत्वम् // 8 // 234 CSV: gz'an yan bdag hdi ji ltar sems dpah can nid dan Idan pas sems pa de bz'in du bde ba dan sdug bsnal la sogs pa dan ldan pas snar gyi ran gi no bo nams paui phyir khyad par de dan desi sthob par hgyur te deni phyir hdi mi rtag pa nid du hgyur zes bstan pahi phyir bsad pa | ___ =अन्यच्च / यथायमात्मा सत्त्ववत्वेन चेतयति तथा सुखदुःखादिमखेन पूर्वखरूपविनाशात् तं तं विशेष प्राप्साति। तस्मादयमनित्य एव जायत इति प्रतिपादयबाह-। bde ba la sogs dan ldan srog 1 bde sogs bz'in du sna tshogs mthon de phyir bde la sogs bz'in te 1 rtag pa nid duhan mi run no || 9 //

Page #105
80 CATUHSATAKA [235 V jivah sukhadiman drsto vibhinnah sa sukhadivat tasmat sukhadivat tasya nityatapi na yujyate !! I shall accept it modifying the first half : जीवः सुखादिमावाना दृश्यते यत्सुखादिवत् / तस्मात्सुखादिवत्तस्य नित्यत्यापि न युज्यते // 8 // CSV : gal te bde ba dan sdug bsnal gyi gnas skbas dag tu hdi la khyad par hgah yan med na ni de dag phan tshun tha dad par mi hgyur te | desi phyir bdag gi yon tan hdi mnamss tha dad par mi hgyur ro || deni phyir gdon mi za bar bdag hdis bde ba la sogs pa sna tshogs pahi rjes su byed par bya dgos la deni rjes su byed pa nid kyan bde ba la sogs pa kho na Itar hdi rtag pa nid du yan mi rigs so llo ___ = यदि सुखदुःखावस्थास्वस्य न कश्चिदपि विशेष : स्यान्न स्यातासामन्योन्यं भेदः। ततश्चैषामात्म गुणानां भेदो न स्यात् / अतोऽवश्यमनेनामना विविधं सुखाद्यनुविधातव्यम् / तदनुविधाने च सुखादिवदेवास्य नित्यत्वं न युक्तम् // 8 // 235 CSV: yan gz'an dag ni gan gi ltar lia skyes bu sems pa can ma yin pa de la nes pa hdir hgyur gyi kho bo cag gi ltar na ni skyes bu ses pa yod pahi ran bz'in yin pahi phyir mi hdod pa ni yan med dozes smraho || dehi lugsi kyan mi rigs pa nid du brjod pahi phyir bsad pa ___ =अपि चान्य आहुः। यस्य दर्शने पुरुषो न सचित्तस्तस्ये ह दोषः / अस्माकं तु दर्शने पुरुषश्चैतन्यस्वरूप इति नानिष्टं भवतीति। तेषां मतमप्ययुक्तमित्युद्भावयन्नाह ... / gal te ses pa yod rtag na byed pa log par hgyur ba ste gal te me ni rtag hgyur na bud sin gis don yod mi hgyur | 10 ||| In d Vx of CS ma for mi. * करणं जायते मिथ्या चैतन्यं शाश्वतं यदि। The second half is lost and V reconstructs : .x lug.

Page #106
236] CHAPTER X nityo yadi bhaved agnir indhanam nisprayojanam || 10 || I shall change it a little : शाश्वतश्चेद्भवेदनिरिन्धनं स्याविरर्थकम् // 10 // CSV: hdi gan gi tshe mig la sogs pa byed par gyur pa rnams kyi thjug pa dag gzugs la sogs pahi don rnams la hbab pa deni tshe gzugs la sogs pahi blo gzugs la sogs paui rnam pas rjes su bsgyur ba rnams ne bar skye z'in blos z'en par byas pahi don de yai skyes bus sems par byed do || ses pa yod pa nid kyan yul rtog paui ran gi no bo yin la skyes bu de yan de las tha mi dad ahi ran gi no bo dan rtag pa yan yin tertag tu ne bahi phyir roll skyes buhi ran gi no bo las tha mi dad par gnas pani phyir ses pa yod pa nid kyan rtag tu ne ba yin no || desi phyir hdi la mig la sogs pahi byed' pa dogs pa med pahi phyir don med par hgyur ro !!deg gan gi ltar na bud sin med par me mi hbyun z'in yod na ni hbyun ba deni Itar na ni bud s'in tshol bar rigs na gan gi Itar na me rtag pa yod do | z'es bya ba khas len pa de Ita na bud sii ne bar sogs dogs pa med pa kho na ste | hdi ni de dan hdraho ||deg =इह यदा करणभूतानां चक्षुरादीनां प्रवृत्तयो रूपाद्यर्थेषु पतन्ति तदा रूपादिबुद्धयो रूपादिप्रकारणानुपरिणममाना उपजायन्ते। तं च बुद्धिव्यवसायकतमर्थं पुरुषश्चेतयते। चैतन्यं च विषयकल्पनास्वरूपम् / स च पुरुषस्तस्मादभिवस्वरूपो नित्यश्च। सर्वदा सन्निधानात्। पुरुषस्वरूपादभेदेनावस्थितेचैतन्यं च सर्वदा सविहितम्। तस्मादस्य चक्षुरादिकरणं निष्पयोजनवानिरर्थकम् / ___यस्य दर्शन इन्धनस्याभावेऽग्निर्न भवति भावे च भवति तस्य दर्शन इन्धनन्यायो युक्ताः। यस्य तु दर्शनऽग्निनित्य इत्यभ्युपग'मस्तस्य निष्पयोजनमेवेन्धनोपार्जनम्। तहदेतत्। ततश्चास्य महदादेविकारग्रामस्य विफलैव प्रवृत्तिरिति व्यथै एवास्य शास्त्रे प्रक्रियाप्रणयनश्रमो लक्ष्यते // 10 // 236 CSV : अथ स्याच्चैतन्यशक्तिरूपः पुरुषः। तस्य चक्षुरादिकरणव्यापार1 The following portion (degmas tasya laksyate) is found in the fragments. HPS, p.488. . Tib. om. tasyaadding tathisati (de lta na). . 11

Page #107
82 CATUHSATAKA [236 निबन्धनबुद्ध्यभिव्यक्तेश्चैतन्यहत्त्व भिव्यक्तिः / उपभोक्ता हि पुरुषः। स विषयोपभुक्तिक्रियाभिनिवृत्त्या विषयं चेतयते। सा ह्यस्य विषयोपभुक्तिश्चैतन्यवृत्त्यात्मिका क्रिया। सा च न विना चक्षुरादिना करणग्रामेण भवतीति कुतोऽस्य विकारग्रामस्य वृथात्वमिति / उच्यते। यदि चैतन्यं चैतन्यत्तिस्वरूपं साप क्रियात्मिका तदास्य क्रियाया' धर्मानतिक्रमेण भवितव्यम्। कश्च क्रियाणां धर्मः। द्रव्याचयत्वं चलत्वं च। तथा हि - / rdzas ni bya ba ji bz'in du hjig pahi bar du gyo ba med des na skyes bu yod ses pa yod pa med ces byar mi rigs || 11 || In c Vx of CSV wrongly ces for s'es ; and bya bar for byar in d adding so after rigs. ___ * आ विनाशाच्चलं नाम द्रव्यं नास्ति क्रिया यथा पुरुषोऽस्ति नाचैतन्यमिति तेन न युज्यते // 11 // CSV द्रव्यव्यापाररूपा हि क्रिया। सा चोदयात्प्रभृत्या विनाशाञ्चला। तथा हि। वृक्षादयः पवनाभ्युपनिपातमन्तरेणा नारब्धक्रिया उदयात् प्रभृत्या विनाशात् तिष्ठन्त्यविचलाः। कम्पनक्रिया त्वेषां० पवनादिप्रत्ययसम्मातादुपजायमाना पाविनाशं चलतां नातिवर्तते। यस्मादेतदेवं पुरुषोऽस्ति न चैतन्यमिति तेन न युज्यते // यथा वृक्षादयश्चलनक्रियाप्रारम्भात् प्रागवस्थायां वृक्षाद्यात्मना द्रव्यरूपेणोपलभ्यन्ते नेवं पुरुषः। स हि चैतन्यरूपमात्रत्वाव तातिरिक्तः। द्रव्यरूपवाभावाच्च चैतन्यरहितेनाप्यात्मनास्तीति न शक्यते कल्पयितुम्। ततव पुरुषो 1 According to Tib. the compound here is with -vritya (bjug pas) and not-vrtteb. HPS degvyakteh. | Tib. mnon par grub pas; HPS degnivrtya. * Tib. ses pa yod pa; HPS om. it. s Tib. de yan bya bahi ran bz in can yin na%3; HPS om. sadeg degtmika. . Tib. bya bahi; HPS kriyaya. 7 Tib. om. -abhi-. . Tib. mi rtsom: HPS degntarena narabdha'. * Tibakyes nas hjig pahi bar ni; HPS om. udayatdeg degsat. 10 Tib. hdi rnamskyiHPSesa. 11 In X we should read bjig bar du for ma z'ig Lar du. 18 For sa hio dravyarupa tvabhavac ca Tib. Sa hi caitanyarupamatratvat tadvyatiriktadravyarupatvabhavao ca (de ni bes pa yod pa nid kyan ran ba'im yin pahi phyir dan de las tha dad pabi rdzas kyi ran bz'in med pabi phyir).

Page #108
237] CHAPTER X 83 विद्यते न चैतन्यमिति न युन्यते / यच्च चैतन्यशक्तिसनावात् पुरुषस्यास्तित्वं कल्पावे तदप्ययुक्तम्। निराधारायाः शक्ते रसद्भावात् // 11 // 237 CSV : पपि चायं पुरुषो यदि चैतन्य व्यक्तः पूर्व चैतन्यशक्तिरूपः स्यात् तदा -1 gz'an du ses pa yod pahi khams | mthon z'in gz'an du ses yod de lcags kyi z'u nid bz'in dehi phyir | skyes bu rnam par hgyur bar hgyur || 12 || In c Vx of CSV adds na after bz'in. चेतनाधातुरन्यन दृश्यतेऽन्यत्र चेतना। द्रवत्वमिव लोहस्य विक्वतिं यात्यतः पुमान् // 12 // CSV : चैतन्यस्य हैरूप्यकल्पनायामन्यत्र पृथक्वेन चेतनायाचेतनाधातुखेतमाबीजं चेतनाशक्ति श्यते त्वया चेतनाशक्तचान्यत्र पृथक् चेतना। तम्माचेतनाधातोश्चेतना प्रवर्तमाना चेतना'धातुसमानदेशा प्रवर्तवे। दृष्टातमाह। ट्रवत्वमिव लोहस्येति। इह यथा लोई द्रवत्वमापद्यमानं शोहदेशाभिवदेशं भवति तहत्। बोजाङ्गुरयोगविर्भावतिरोभावदर्शनाव समानदेशता। न च पुरुषस्याविर्भावतिरोभावाविति समानदेशत्व मस्ति। अत एवाचार्यो द्रवत्वमिव लोहस्येति। लोहस्य द्रवतादृष्टान्तमाह। न च चैतन्यशक्तिरूपात् पृथक् पुरुषो ऽस्ति व्यक्तः। ततोऽनन्यत्वात् / तदयं शक्तिरूपापब्रो व्यक्तिरूपतामापद्यमानो . द्रवत्वमिव लोहस्य विकृति यात्यतः पुमान् // विक्रियमाणत्वाञ्च लोहवदेव नास्यात्मनो नित्यत्वमिति सिद्धम् // 12 // 1 Tib yod; HPS samvidyate. Tib. gan yan; HPS yac caitanya'. . Tib. ad. tada (dehi tshe). * Tib rtog pa ; HPS kalpyeta. . Tib. jnanasyasya purvam (ses pa hdini sna rol na). * Tib. bes pa yod pa mthon ste| dehi phyir; HPS om. cetana | tasmat. ' Tib. om. cetana. . Tib. hdir ; HPS om. it.. * HPS-desam asti. 16 Tib. om. acaryah. 11 lcaga kyi z'u nid bz'in z'es; HPS om. dravao syeti. " Tib. purusa saktir vyaktasti (skyes buhi nus pagsal bar yod pa).

Page #109
84 CATUHSATAKA [239 238 CSV : अन्ये पुनराहुः। न ह्यस्माकं चैतन्यरूपः पुमान् / किं तह- ses yod yid tsam z'ig la ste skyes bu nam mkhah bz'in du che dehiphyir de yi no bo ni| | ses pa yod nid min Itar mthon || 12 || In a Vx of CSV s'ed for ses. In c V and Vx of CS de for dehi ; and V na for ni. In d Vx of CSV adds pa after yod. __ * चैतन्यं च मनोमात्रे महांश्चाकाशवत्पमान् / अचैतन्यं ततस्तस्य स्वरूपमिव दृश्यते // 13 // CSV : आत्मा हि प्रतिशरीरे सर्वप्राणभृतामाकाशवद विभुः। तस्य च मनोमात्रसंयुक्ता चेतना न सर्वव्यापिनी। मनवात्मनः परमाणुमावदेशसंयुक्ताम्। तेन मनसा संयुज्य पुरुषस्तदभिन्नदेशं चैतन्यमुत्पादयति। ततश्च यथोतदोषानवसरोऽस्मत्पक्ष' इति। उच्यते। यत एव याकाशवदति-' महतोऽस्य पुरुषस्य मनोमाने चैतन्यमभ्युपेयते त्वया . मचैतन्यं ततस्तस्य स्वरूपमिव दृश्यते / एवं सत्यचेतन एव पुरुषः प्राप्नोति। न हि पामाणमात्रप्रदेशचेतनासम्बन्धेन सचेतनः पुरुष इति शक्यं वक्त म्। न हि लवणपरमाणुमानसम्पर्काद गङ्गानदी जलं लवणमिति शक्यं सम्भावयितुम् / तदेतत्। द्रव्यं चात्मा चैतन्यं च गुणरूपम् / तयोः परस्परभेदादचेतनस्वरूप एव पुमान्। न चास्याचेतनस्य घटस्येवात्मत्वं कल्पयितुं न्याय्यमिति न युक्त प्रात्मा // 13 // 239 CSV : यदि चायमात्मा प्रतिसत्त्वं सर्वगतः स्यात् तदा -1 gal te kun la bdag yod na gz'an gyis de cis nar mi rtogs | de nid kyis ni de nid la sgrib ces bya bar mi hthad do || 14 || 1 It is locative in Tib.; HPS nominative clearly reading paksah. . Tib. .in tu che ba; HPS iti for ati. * Tib. hdihi; HPS om it. 4 HPS ad. nanu not supported by Tib. * Tib. nus pa%3; HPS yuktam. 6 Tib. klun; HPS -hrada-,

Page #110
240] CHAPTER X 86 In a Vx of CSV bdag kun la for kun la bdag. In 6 V ces for cis; Vx of CSV der var cis for de cis nar; and V with Vx of CS rtog for rtogs. In c V and Vx of CS na for ni. * परस्तति किं नाहमहं सवंगतो यदि। तेनैवावरणं नाम न तस्यै वोपपद्यते // 14 // In a of the Skt text after paras I have proposed to read tarketi, a form in Buddhist Skt., the classical one being tarkayati. This reading is clearly suggested by trogs in b as shown above. The reading given by HPS, taveti, can not be accepted ; nor can we follow V's amended reading, tasyeti, for it cannot be construed, nor is supported by Tib. For the use of Buddhist Skt. by Aryadeva see the word dusyati from /deis, XVIII. 2 (=177). . CSV : यदि ताविकया' कल्पनया हं सर्वगतः सर्वव्यापी स्यामाकाशवत् तदा सत्त्वान्तरेऽपि मदात्मनः सद्भावात् किमिति तस्य तस्मिन् ममेवाहारो नोत्पद्येत। एवं ह्यस्य सर्वगतत्वं युज्यते यदिह ममेव परस्यापि मदात्मनि स्थादहङ्कारः। न च परात्मनास्य मदात्मन: परशरोरे युक्तमावरणम्। न हि परात्म देशे 'मदात्मनोऽसद्भावः सर्वात्मनां व्यापित्वाम्युपगमात्। यदा च समानदेशता तदा न तेन तस्यावरणं शक्यं कर्तमिति प्रतिपादय बाह / तेनैवावरणं नाम न तस्यैवोपपद्यते / * समानदेशत्वात् स्वात्मस्वरूपस्येव स्वात्मना नास्त्यावरणमित्यहङ्कारविषयत्वं परामनोऽपि प्रसज्यते। न वेवं भवतीति न सर्वगत आत्मा // 14 // . 240 CSV : एवं तावदुभयमतेऽप्यात्मनोऽस्तित्वमयुक्तमिति प्रतिपाद्य गुणानामपि सकलजगत्कर्तृत्वासम्भवनायुक्तता प्रतिपादय बाह - / 1 Tib, khyod kyi ; HPS bhavikaya which has no sence here. * For kalpana Tib. lugs, lit. mata, nyaya. . Read yan for yon which looks also to be yod in X. * HPS asmad, but Tib does not support it. Tib. de ltar yan ma ; HPS tenaivam for na tvevam. * Tib. ma rigs pa nid du ; HPS -nayuktarupatam. . Tib. udbhavayan (brjod pahi phyir) for prati'.

Page #111
86 [241 CATUHSATAKA gan gi yon tan byed po dan rnam kun ses yod ma yin pa ! de dag dan ni smyon pa la khyad par ci yan yod ma yin || 15 || * येषां गुणानां कर्तृत्वमचैतन्यं च सशः / तेषामुन्मत्तकानां च न किञ्चिद् विद्यतेऽन्तरम् // 15 // CSV : सत्त्वरजस्तमांसि वयो गुणाः। तेषां साम्यावस्था प्रधानम् / प्रसवावस्था प्रकृतिः। मेदानौं त्रिगुणात्मिका प्रकतिरचेतनापि सती पुरुषस्य विदितविषयोप भोगौत्सुक्यात् पुरुषेणाभेदं प्रतिपद्य सकलं विकारग्राम प्रसूते। तवार्य क्रमः। प्रयतमहान्। महानिति बुद्धेः पर्यायः। महतोऽहङ्कारः / एवं येषां वादिना गुणानां कर्तृत्वमचैतन्यं चेत्यभिप्रायो वस्तुतत्त्वविचक्षणा : तेषामुन्मत्तकानाञ्च न किश्चिद् विद्यतेऽन्तरम् इति पश्यन्ति। उन्मत्तको हि नाम विपर्यस्तविज्ञानसन्ततिः। स हि विपर्यस्तेन विज्ञानेन यथार्थं न प्रतिपद्यते विपरीतं चावधारयत्यसदर्थं च. प्रलपति। तथा चायमपि साङ्ख्यः // 15 // 241 CSV : अपि चास्यायं पुरुषो विकारग्रामस्याकर्ता च भोता च / गुणास्तु कर्तारो न तु भोक्तारः। तदयं कर्तृत्वमभोलत्वं च निकपपत्तिकं गुणानामावेदयनत्यन्तायुक्ततामेवात्मनः प्रकटयतोति प्रतिवादयन्नाह -- yon tan rnams kyis rnam kun tu! khyim la sogs dag byed ses kyi | za ba rnam par mi ses pa hdi las mi rigs gz'an ci yod || 16 || In a V wrongly kyi for kyis ; Vx of CSV du for tu * कतै नाम विजानन्ति ग्टहादौन सर्वथा गुणाः / भोक्तं च न विजानन्ति किमयुक्तमतः परम् // 16 // CSV : युक्तिविरुद्धत्वालोकासम्मतत्वाचास्य मतस्य नातः परमयुक्तातर'. मस्तीत्यभिप्राय इति // 16 // 1 Tib, lit. Namarsavastha (cha mnam pahi gnag skabg ni). . In X read ne bar for ce bar. * Tib. tha mi dad par: HPS abhedyam. * Tib. om. -tara.

Page #112
24211 CHAPTER X 242 CSV : एवं तावगणानां कतत्वमयुक्तम् / यस्याप्यात्मैव कर्ता धर्माधर्मयोः फलस्य चोपभोक्तति मतं तस्याप्यात्मनो नित्यत्वमयुक्तम् / [तथा हि -] bya ba dan Idan rtag pa med . kun tu son la bya ba med | bya ba med pa med dan mtshuns bdag med la khyod cis mi dgah || 17 || In a Vx of CSV rtags for rtag. In b MV, p. 116, note 3, hgro for som. * क्रियावाच्छाखतो नास्ति नास्ति सर्वगते क्रिया। निष्कियो नास्तितातुल्यो नैरामा किं न ते प्रियम् // 17 // CSV : इह करोतीति कर्ता। तस्य क्रियानिबन्धनं कर्तृत्वम्। न वकिञ्चित् कुर्वाणो निहें तुकः कश्चित् कर्तेति युज्यते / सति च क्रियावत्वे नियतं तु क्रियाप्रागव[ स्थाविशेषोऽभ्युपगन्तव्यः। पूर्वापरावस्थयोनिविशेष 1 Tib. ad. darsane (ltar na) before atma. * Tib. udod pa ; HPS mahat. . Tib.deltar. * Tib.does not support tu and ad. kriyarambha kale'sya tat- (bya ba rtsom pahi dus na hdi la bya ba dehi). . 6 Tib. gnas skabs khyad par khas blan bar byaho Il sna phyini gnas skbs dag tu khyad par med pabi bdag ni snar gyi gnas skabs bz'in du bya ba dan ldan pa nid du mi hgyur roll. regpa me dan rlun la sogs pa bya ba dan ldan pa rnams la ni rtag pa nid yan ma yin te de bz'in du hdi la yan yod par mi bgyur ro | gz'an yan bdag haihi bya ba dan Idan pa nid mi rigs te thams cad na yod pa nid du khas blnas pahi phyir ro || bya ba z'es bya ba ni byed pa po brten paham las la brten par hgyur ba z'ig go li de han mnam pa gnis te byed pahi no bo dan dnos pani no boho || de la byed pa po la brten pa byed pahi no bo ni hdi Ita ste hgro bahi bya baho de ni hgro ba po lhas sbyin la gnas te de dan "brel ba las lhas sbyin bgro z'es bya bar brjod do de ni thams cad du son ba ma yin pahi phyir rkan pa hdegs pa dan hjog pahi mtshan nid can gyi bya bas yul sa phyi gnis gton ba dan len pahi phyir bya ba dan bcas pa rigs soll gal te hdi thams cad du son banid du rtog na dehi tshe gan du hgro bar hgyur ba hdi ne bar mi gnas pa gan z'ig na yod gan gi phyir hdi do Itar yin pa dehi phyir kun tu son la bya ba med! de bz'in du las la gnas pahi bya ba hgul bahi bdag nid can sbyar la sogs pa nas phyi bahi' no bo gan yin pa dan hchod pa la sogs pahi mi hgul bahi bdag nid can gan yin pa de yah byed pa po la gnas pabi byed pa dan dnos po gnis dan mtshuns par rig par byaho 11 dehi phyir de Itar na

Page #113
88 CATUHSATAKA [242 स्यात्मनः पूर्वावस्थावत् क्रियावत्वं नास्ति। न च स्पर्शवता (?) क्रियावतां वाताम्नयादीनां नित्यत्वम्। तहदस्यापि न सद्भावः / अपि चास्यात्मनः क्रियावत्वं न युक्ताम्। सर्वगतत्वाभ्युपगमात् / क्रिया हि काश्रिता वा कर्माश्रिता वा। सा च द्विविधा। व्यापाररूपा भावरूपा च। तत्र काश्रिता व्यापाररूपा। तद्यथा गमनक्रिया। सा हि गन्तदेवदत्तस्था। तत्सम्बन्धाद देवदत्तो गच्छतीत्युच्यते। स च सर्वगतो न भवतीति पादोत्क्षेपणावक्षेपणलक्षणया क्रियया पूर्वापरदेशत्यागग्रहणाभ्यां क्रियावान् युज्यते। अयं तु यदि सर्वगतः कल्पात तदा क्वायं गच्छेदनुपस्थितश्च क भवेत्। यस्मादेतदेवं तस्मात् . नास्ति सर्वगते क्रिया। तथा कर्मस्थापि क्रिया या कम्यात्मिका संयोगादितो बाह्यरूपा (.) / या च पाकादिरकम्पामिका। सापि कर्तुस्थेन व्यापारण भावेन च दाभ्यां सम्प्रयुक्ता ज्ञेया। तस्मादेव। क्रियावाञ्छाश्वतो नास्ति नास्ति सर्वगते किया। इति स्थितम्। अथात्मा क्रियारहित इति। एवमपि ननु निष्कियो नास्तितातुल्यः / निष्कियो हि भाव आकाशकुसुमसमो न सन्। प्रात्मनश्च निष्क्रियत्वात् सर्वथासद्भावन नैरात्मा किं न ते प्रियम् / यदि नित्य पात्मा नास्ति केन हेतुना नैरात्मा ते न प्रियम्। सकलासदृष्टिनिवृत्तिहेतुतः प्रियमवश्यमेव स्यात् // 17 // ] bya ba dan ldan rtag pa mod kun tu son la bya ba med ces bya ba gnas pa yin no || ho na ni bdag bya ba dan bral bar hgyur ro z'e na de Itar na yan! bya ba med pa med dan mtshuns ma yin nam dnog po bya ba med pa ni yod pa ma yin pa nam mkhah me tog la Boge pa dan mtshuns par hgyur ro lo bdag kyan bya ba med pahi phyir rnam pa thams oad du yod pa ma yin pas bdag med la khyod cis mi dgab gal te bdag rtag pa yod pa ma yin na rgyu gan gis khyod bdag med pa la mi dgah. ste dam pa ma yin pahi Ita ba mthah dag ldog pabi rgyu yin pahi phir dagb ba kho nar bgyur dgos so|| 1 Here the first letter of the word is illegible. It can be read either d or r. Thus the reading is either dag, suddha, or reg, sparsa, used in the sense of reg pa dan Idan, spareavat, . The reading seems to be defective.

Page #114
09 243) CHAPTER X The karika is cited entirely in MV, p. 116, while in the fragments (HPS, p. 490) there is only a. . 243 CSV: yan gal te bdag ces bya ba hdi hgah z'ig mehi tsha ba nid Itar ran gi no bos yod na ni deni tshe de ran gi no bo des yod pahi phyir nes par dmigs pa z'ig na de ltar yan ma yin no !| hdi Itar de ni rgol ba dag gis = अपि च / यद्यात्मेत्ययं कश्चिदग्नेरोष्णावत् खरूपेण स्यात् तदा स तेन स्वरूपेण सद्भावावियतमुपलभ्येत। न वेवमस्ति। तथा हि स वादिभिः-। la lar kun tu son bar mthon la lar skyes bu lus tsam z'ig | la larrdul tsam z'ig mthon ste ses rab can gyis med ces mthon || 18 || In b Vx of CSV once las for lar. As regards the reading in c V's text (noir et rouge) has la lar skyes bu rdul isam z'ig which is found also in our Vx. He has, however, changed it as follows observing that it is according to the Tib. commentary : la lar mthon ste rdul tsam z'ig. But the actual wording or the order of the words is different there as I have given above. There is no reason for his making the change which is worse. In d Vxx of CS and CSV gyi for gyis ; and V with Vx of CS par for ces. V sarvagah kenacid drsto dehamatras tu kenacit drsto'pumatrah kenapi prajnenasan sa drsyate || 18 || V has here ignored Tib. skyes bu, Skt. purusa or pumas, leaving it untranslated. I may offer the following दृश्यते सर्वगः कैश्चिकैश्चित्कायमितः पुमान् / दृश्यतऽणमितः कैश्चित्पार्नास्तीति दृश्यते // 18 // CSV de la kha cig dag gis ni lus re re z'igi tha mi dad pabi bdag thams cad du son bar rtogs so || gz'an dag gis ni hgro ba mthab dag gi bdag zla ba ltar gcig kho nar rtogs so || deui tha dad pa ni lus tha dad pa las btags pa po ste | hbru mar dan chu la sogs pasi snod tha dad pas zla ba si gzugs brnan tha dad pa bz'in no || de yan thams cad du son ba z'ig stel de ltar . 12

Page #115
CATUHSATAKA [244 la lar kun tu son bar mthon no li la lart skyes bu lus stam z'ig ste hdi ltar la la dag gis ni sbran bu mchu rins dan grog ma dan glan po che la sogs parnams la bdag lus stam z'ig yin pahi phyir z'um pa dan rgyas pa nid du rtogs so || gz'an dag gis ni hdi z'um pa dan rgyas pahi chos nid du mi bzod pa na bdag, rdul phra rab tsam z'ig tu rtogs so || de bz'in gsegs pahi gsun la brten te yan dag pasi ses pa skye z'in rten cinhbrel bar thbyun baui chos nid mnon par ses pa ses rab can dag gis ni yod pa ma yin pa kho nar dmigs so || gal te de ran gi no bos yod na ni deni tshe nes par dnos po hi de kho na nid phyin ci ma log par mthon bahi sans rgyas pa dag gis bdag nid des dmigs par "gyur z'in mu stegs can rnams la yan de Itar lta ba tha dad par mi hgyur ba z'ig na hdi thams cad yod pa yan yin pas bdag ran gi dros po no bos yod pa ma yin no | =तत्र केचित्पतिशम भिन्नं सर्वगतमात्मन प्रतिपद्यन्ते। अन्ये सकलजगदामान चन्द्रवदेकमेव प्रतिपद्यन्ते। तस्य च भेदो देहभेदादौपचारिकः / तैलतजलादिपावभेदेन चन्द्रप्रतिबिम्बभेदवत्। स च सवंगतः। एवं दृश्यते सर्वगः केचित्कश्चित्कायमितः पुमान् / एव' केचिद् भ्रमरसारसपिपीलिकाहत्यादीनामात्मा कायमान इति [ तस्य ] सोचं विस्तारं च प्रतिपद्यन्ते। अन्येऽस्य संशोचविस्तारधर्ममसहमाना आत्मा परमाणुमात्र इति प्रतिपद्यन्ते। तथागतोक्तिमाश्रित्य जातसम्यग्ज्ञानाः प्रतीत्यसमुत्पादधाभिज्ञानप्रज्ञावन्तस्तु [स] नास्येवेत्युपलभन्ते। यदि स स्वरूपेण स्यात् तदा नियतं स खलु भावोऽविपरीतदर्शनेबद्दरामखेनोपलभ्येत। तोथिकानां चैवं नाना दर्शन न स्यात् / प्रस्ति चैतत् सर्वमिति नात्यात्मा स्वभावरूपेण // 18 // CSV: yan gal te bdag ran gi no bos yod na ni deni tshe de rnam par mi hgyur ba nid kyi phyir grol bar mi hgyur ro | ne 1x las. 244

Page #116
244] CHAPTER X 91 bar htshe ba dan bcas sig de la rgyab kyis phyogs pasi skyes bu la ni de ldog pa bde bar hgyur srid kyi l bdag rtag pahi ne bar htshe ba med pa la ni ma yin no | = af TI JU GOT el!A act fafalarcha gfma erai सोपद्रवस्य हि तत्र परामखस्य पुरुषस्य ततो निवृत्या कुशलं सम्भवति न त्वात्मनो नित्यस्य निरुपद्रव्यस्य / rtag la gnod pa ga la yod | gnod med thar pa ga la yod | des na gan gi bdag rtag pa | de yi thar pa mi rigs so. || 19 ||| In a V and Vx of CSV z'ig for yod. See karika 267. In b V ha for pa. In d Vx of CSV la for yi. V nityasya kasyacid duhkham aduhkhasyasti nirvstih | * nityo yasya bhaved atma tasya mokso na yujyate || 19 || Here ga la in' a and b means Skt. kutah or katham, as V himself, too, has taken elsewhere (karika 351). It cannot mean kasyacit as he writes here. He seems to have confounded it with gan la. In the same line gnod should not have been translated by duhkha for which in Tib. generally we have sdug bsnal. I should like to use here badha (See AKB, Tib., p. 23, 11. 15-16; AKV p. 35, 11. 9, 12). As regards the translation of thar pa by nirvrti, as he has done, see my note on the karika 220 where I have fully discussed it. I would translate the karika as follows: Mwag natut Aa) araf faar gra: 1 तेनात्मा शाश्वतो यम्य तस्य मोक्षो न युज्यते // 18 // ... CSV : phan pa dan gnod pa dag las khyad par med pahi phyir na gan z'ig thar pahi gnas skabs su yod par hgyur ba | hdi la de Itar med pa ni ci z'ig yod || dehi phyir rnam pa thams cad du khyad par med paai phyir bdag rtag par smra ba la thar pa mi rigs so llo - उपकारापकाराभ्या निर्विशेषात् का स्यान्मोक्षावस्था। किश्चास्या एवमभाव। तस्मात्सर्वथा निर्विशेषादात्मनित्यत्ववादिनो मोक्षो न युज्यते // 18 //

Page #117
92 CATUHSATAKA (245 245 CSV : gz'an yan ya mtshan can thams cad kyis bdag tu hdzin pa dan l bdag girl hdzin pa rnam pa thams cad zad par bya hahi phyir grol ba khas blans te deui phyir de dag la grol bahi gnas skabs na = अन्य। सर्वैः पाषण्डिकैरात्मग्राहात्मीयग्राहयोः सर्वथा क्षपणीयत्वान् मुक्तिरभ्युगता। तस्मात्तेषां मुक्त्यवस्थायाम्-। gal te bdag ces bya yod na bdag med snam pa mi rigs sin | de nid rig pa nes pa las mya nan hdas hgyur z'es byahan brdzun || 20 || In a Vx of CSV wrongly adds ba after bya . In b after snam Vx of C$ par for pa, while that of CSV ste for it. In c V with Vx of CS rigs for rig; and for nes which is supported by Vxx of CS and CSV V reads des which does not give here any sense. It seems, however, that he was aware of that reading (nes), for he gives its Skt. equivalent, nunam (a), though wrongly construed. In d V and Vx of CSV gyur for hgyur. V nunam atma yadi bhaven nairatmyam naiva bhavyate suyuktito'pi nirvanam vitatham tasya jayate || 20 || I cannot follow V specially with regard to the second half of his restoration. Nor is there anything in the Tib. text for his su in suyuktito (c) and tasya (d). I may offer the following: भवेदात्मेति चेन्नैव युक्तं नैरात्माचिन्तनम् / तत्त्वज्ञानेन नियतं निर्वाणमिति चानृतम् // 20 // CSV: gal te bdag ran gi no bos yod na ni deni tshe ran gi no bo la Idog pa med pahi phyir thar pahi gnas skabs na yan yod pa nid du hgyur ro || dehi phyir thar pahi gnas skabs naa bdag tu hdzin paui rgyu gegs dbyun med pahi bdag yod pahi phyir bdag med do z'es de Itar bdag tu hdzin pa spans pa mi rigs so dehi phyir bdag gi de kho na nid rig pa nes pas bdag tu hdzin pa 1 x gar. * Di.

Page #118
246] CHAPTER X 93 spans pa las mya nan las hdah bar thgyur ro / z'es bya ba yani brdzun te der yan nar hdzin pa yod pahi phyir ro lo = यद्यात्मा स्वरूपेण स्यात्तदा स्वरूपनिवृत्त्य भावान्मोक्षावस्थायामपि [तस्य] सजावः स्यात् / तम्माम्मोक्षावस्थायामनपनीतात्मग्राहहेतुप्रतिबन्धस्यात्मनः सजावादात्मा नास्तीत्येवमात्मनाहाहाणं न युक्ताम् / तस्मादात्मतत्त्वज्ञानेन नियवमात्मग्राहप्रहाणानिर्वाण भवतीत्यध्यनृतम्। तत्राप्यामग्राहसद्भावात् // 20 // 246 CSV: ci ste bdag yod na thar pahi gnas skabs na bdag tu hdzin pa hjug par thal bas hjigs nas grol bahi gnas skabs na bdag yod pa nid du khas mi len na de Itar yin dan ma yin nam || =प्रथात्मसद्भावे मोक्षावस्थायामात्मग्राहप्रवृत्ति प्रात्या भयान्मुक्त्यवस्खायामात्मनोऽस्तित्वं नाभ्युपगम्यते। नन्वेवमपि भवति / gal te grol ba med nid na de ni snar yan med pa nid mi ldan pa la gan mthon ba | de ni ran bz'in z'es byar bsad || 21 !! In a Vx of CSV 'yod for med, and med for nid after pa in b. - V wrongly pa for ba after mthon in c, and bar for byar in d. V yadi nasty eva nirvanam tat prag api na vidyate | drstam yan manuse nama sattvam tasyaiva bhasyate ||21|| I am unable to accept it. In c the Tib. text mi ldan pa does not mean manusa as V thinks. I may translate the karika as follows: मुक्तो यदि भवनैव भवेत्यागपि नैव सः। असंयुक्त हि यदृष्टं स स्वभाव इतीर्यते // 21 // CSV : hbrel ba can gyi chos dan mi ldan zin khyad par ran Here comes the karika.

Page #119
94 CATUHSATAKA [247 gi no bo tsam la gnas pahi dnos po tsam la cha ji tsam z'ig dmigs pa de ni dehi ran bz in no | zes bya bar rnam par bzag ste | de las gz'an paui chos dan ma hdres pahi phyir ro || dper na zad mi ses pahi gser gyi de las gz'an pasi sbrel ba can Icags yons su zad pa las rnam par byan bahi gnas skabs gan yin pa de deui ran bz'in du rnam par bz'ag pa de bz'in du grol bahi bdag gi ses pa rnam par byan bahi gnas skabs su ses pahi khyad par gyi no bo gani hdra bazig snan ba de yan dehi ran bz in yin no || zes bya bar rigs nao cun zad cig snan ba yan ma yin te bdag tu hdzin pa hjug par thal bar hgyur bahi phyir ro || dehi phyir thar pali sna rol gyi gnas skabs na yan deui ran bz'in de kho na yin par rigs so 11deg dehi phyir bdag ran gi no bos grub pa yod pa ma yin 'no | z'es bya par gnasso || __ =सम्बन्धिधर्मासंयुक्तस्य स्वरूपविशेषमात्रावस्थितस्य भावमात्रस्य यावानंश उपलभ्यते स तस्य स्वभाव इति व्यवस्था। धर्मान्तरामिश्रणात् / यथाज्ञातक्षयस्य सुवर्णस्य तदन्यस्य सम्बन्धिनो लोहस्य परिक्षयाद या विशुद्धावस्था [स] तस्य स्वभावो व्यवस्थाप्यते तथा मुक्तस्यात्मनो विशुद्धज्ञानावस्थायां ज्ञानस्य यः स्वरूपविशेषो दृश्यते तत्तस्य स्वरूपमिति युक्तिनेषदपि दृश्यते / अहङ्कारप्रवृत्तिप्रसङ्गात्। तस्मान्मोक्षस्य पूर्वावस्थायामपि स तस्य स्वभावो भवत्येवेति युक्तम् / तस्मादात्मा स्वरूपेण न सिध्यतीति स्थितम् // 2 // 247 CSV: "dir smras pagal te bdag med na dehi tshe skad cig re re la hjig pahi nan can gyi hdu byed rnams skyes ma thag tu hjig pasi phyir chad par Ita bar hgyur la ! dnos po skad cig mahi rten bdag skad cig ma ma yin pa yod pas rnam par thams cad du med par khas ma blans pa las chad par Ita ba yod pa ma yin no! bsad par bya ste | =प्रवाह। यद्यात्मा न स्यात्तदा प्रतिक्षणविनाशशीलानां संस्काराणा मुत्पत्त्यनन्तरं भङ्गादुच्छेददृष्टिः। वैनाशिकानां भावानामात्रय आत्मा त्ववैनाशिक इति सर्वथाभावानभ्यपगमात्रास्त्य च्छेददृष्टिः। उच्यते ---- / Ixoi for gan. - Read ni.

Page #120
247] CHAPTER X 96 gal te mi rtag chad yin nal da dun rtsa sogs rnams cis yod! hdi ni gal te bden hgyur na su lahan gti mug kyan mi hbyun || 22 || In a Vand Vx of CSV na ni for yin na. In b V rtsha (evidently for rtsa ba) for rtsa, and with Vx of CS ci ste yod for rnams cis yod. In d V hgyur for hbyun. Vucchedo yady anityasya tnnadeh sambhavah katham | sad idam cet tada kasyapy. avidyaiva na jayate || 22 || In the Tib. text there is nothing for V's trnadi in b, rtsa logs meaning muladi. Evidently he has confounded rtsa with rtswa which means trna. The word bden in c should be translated by satya and not by sat as he has done. In his restoration he has ignored da dun 'still", Skt. adyapi (6). In d gti mug should be rendered into Skt. by moha and not by avidya. Accordingly I may suggest the following: उच्छेदश्चेदनित्यस्य मूलाद्यद्यापि किं भवेत् / यदि सत्यं भवेदेतत्र मोहः कस्यचिद्भवेत् // 22 // CSV: hjig rten na ni mi rtag pahi don chad pas rtog pa yod pa ma yin te hdi ltar skal pa dan po nas bz'agi pa rtsa dan lcuga ma dan ljon sin la sogs pa rnams rgyu dan Ibras buki nbrel ba hjug pahi rim pa rnam par chad pa med par da dun yan hbyun bar dmigs so Il yan gal te mi rtag pa chad par hgyur na ni dehi tshe: rgyun mi hjug pahi mtsan nid can gyi hjig par hgyur te dehi phyir ji ltar rtsa la sogs pa hdi rnams da dun duhan dmigs par hgyur | dmigs pa las ni mi rtag pa la chad pa yod pa ma yin no i z'es bya bar rtogs so lhdi ni gdon mi za bar de Itar khas blan bar byaho de lta ma yin te mi rtag pa chad do z'es bya bahi Ita ba hdi gal te ji Ita bahi don can du hgyur na ni dehi tshe nes par sems can gan la yan gti mug kyan mihbyun no llo mi rtag pa yan chad pa yin pas nes par chad pa nid kyi phyir ma rig pas thjug par mi bya ba z'ig go || desi phyir hkhor ba ldog pahi sgrib pa med par bsgrub par bya bar hgyur la || hjig rten 1 X lougs. * Not in x.

Page #121
96 CATUHSATAKA [248 thams cad kyi ma rig pa spans pas hgah yan de klo na nid ma mthon ba nid du mi hgyur ba z'ig na hdi ni de Itar yan ma yin pas mi rtag pa la chad pa med do || ___ = लोके हि नानित्यार्थोच्छेदेन कल्पना। तथा हि। प्रथमकल्पात् स्थितानां मूलमूलाङ्करद्रुमादीनां हेतुफलसम्बन्धप्रवृत्तिकमोऽविच्छेदेनाद्याप्युपलभ्यते / अपि च। यद्यनित्यस्योच्छदस्तदा सन्तानाप्रवृत्तिलक्षणो विनाशः। ततश्व कथमेतानि मूलादीन्यद्याप्युपलभ्यन्ते / उपन्नम्भाच्च नानित्यस्योच्छेद इत्यवगम्यत इत्यवश्य मेवैवमभ्युपगन्तव्यम् / न चैवम् / यद्यनित्यस्योच्छेद इतीयं दृष्टियथार्था तदा नियतं न कस्यापि सत्त्वस्य मोहः / __ अनित्यस्योच्छेद इति च नियमनोच्छेदादविद्यया प्रवृत्तिन स्यात्। तस्मात्संसारविपर्यासावरणं विनैव साध्यं स्यात् सर्वस्य च लोकस्याविद्यापहाणात्किञ्चिदपि तत्त्वं नादृष्टमित्येवमपि न भवतीति नानित्यस्योच्छेदः // 22 248 CSV: ci ste dros po mthah dag hbyun bahi rgyu bdag rtag pa nid yod pas rgyu des hjug pa rtsa la sogs pa rnams la chad par lta ba yod pa ma yin no snam na de yan yod pa ma yin te dnos. po rtag pa rgyu dan rkyen la rag ma las par hbyun ba hgah la yan yod pa nid med doz'es snar bstan te yod pa ma yin pahi bon bu rwa ltar hgro ba hjug pahi rgyu nid du mi rigs pas de yod paui rgyu can hgro bahi hjug pa yod pa mal yin no Il yan na bdag yod du chud mod hdihi hgro ba thjug pahi rgyu nid ni mi rigs so || hdi ltar | अथ सकलभावोद्रबहेतोरात्मनो नित्यत्वमिति न तेन हेतुना प्रवृत्तमूलादीनामुच्छेददृष्टिरिति / तदपि न भवति। न हि क्वापि हेतुप्रत्ययानायत्तीनवो नित्यो भावो विद्यत इति प्राक् प्रतिपादितम्। असतय खरविषाणवज्जगत्प्रवृत्तिहेतुत्वं न युक्तमिति नास्ति तत्सद्भावनिबन्धना जगप्रकृत्तिः / अथवा ग्रामसद्भावो निवेश्यते जगतोऽस्य प्रवृत्तिहेतुरेव न युक्तो भवेत् / तथा हि -1 bdag ni yod par gyur nahan gzugs | gz'an las hbyun bar snan gyur la 1xla.

Page #122
CHAPTER X 97 gz'an las gnas par snan gyur z'in ! gz'an las rnam par hjig par snan || 23 |! Ind Vx of CS with X of V hjigs pa snan gyur snar for rnam par hjig par snan. V sttayam atmano rupam anyodbhutam bi drsyate | i drstvaiva sthitim anyasya vinaso'nyasya drsyate || 23 | Here in Tib. gz'an las used thrice (b, c, and d) is evidently ablative, but V has taken it twice (c and d) as genitive without authority. Consequently the thought is upset. I may suggest the following: सद्भावेऽप्यात्मनो रूपस्योद्भवो दृश्यतेऽन्यतः। दृश्यते स्थितिरन्यस्मादिनाशो दृश्यतेऽन्यतः // 23 // CSV: gal te dnos po rnams bdag gi rgyu can du hgyur na ni de rnams bdag las gz'an du gyur pahi dnos po gz'an las hbyun bar mi hgyur ba. dig na | nor bu dai bua sim dai ni ma phrad pa las me hbyun ba dan | zla ba dan phrad na nor bu chu sel las chu hdzag pa dan | sa bon la sogs pa dag las myu gu la sogs pa rnams hjugi pa dan nur nur po la sogs pahi hbyun ba chen po dag las ji ltar gon bu? mer mer po dangor gor po dan lmkhran gyur dan rkan lag hgyur ba dan | nin lag hgyur3 barnams dan de las mig la sogs pa mnams dmigs pa yan yin no || de Itar na gzugs ni gz'an las thbyun bar dmigs so || yan gal te hdi dag thams cad bdag gi byed pa po can nid yin na ni gzugs hdi thjug pa de kho na las yin par rig yoda | rgyu gz'an brtags pas ci z'ig bya 11deg desi phyir rgyu kho na las hgro ba hjug par hgyur bas bdag rgyu nid du brtag pa don med pa hdis ci bya | jiltar gzugs gz'an las hbyun ba mthon na de bz'in du gnas pa yan gz'an las yin par snan ste rgyu bud sin dan sbyors ba la sogs pa las me la sogs pahi don gnas par mthon bahi phyir ro !! gz'an las rnam par hjig par snan | 1 X hdzug. ix du. See note 1, p. 98. & Xhgyus. See MVP. (Bib. Ind.), XXXVIII. 5, p. 42, where we have rkan lag hgyur ba, 6 X sbor .X rag mod. 13

Page #123
98 CATUHSATAKA [249 ste | bud sin ma tshan ba la sogs pahi rgyu las so lo dehi phyir bdag ran gi no bos yod pa ma yin no || =यदि भावा आत्महेतुकास्त आत्मनः पृथग्भूताज्ञावान्तरान् नोभवेयुः। मणीन्धनसूर्यसंयोगादग्निरुद्भवति। चन्द्रसमागमे चन्द्रकान्तमणितः सलिलं स्रवति। बोजादिभ्योऽङ्गुरादयः प्रवर्तन्ते। कललादिभ्यो महाभूतेभ्यो यथा पिण्डादबुदाहनात् प्रशाखायाः प्रत्यङ्गेभ्यश्च तेभ्यश्चक्षुरादीम्युपलभ्यन्ते। एवं सति रूपमन्यस्मादुद्भवतीत्युपलभ्यते / अपि च यद्येतत् सर्वमात्मकट कमेव स्याद्रपस्यास्य प्रवृत्तिस्तस्मादेवेत्यु पलभ्येतैव। किं हेत्वन्तर परीक्षया। ततश्च हेतुत एव जगत्प्रवृत्तिरिति किमनया निरर्थयात्मकट कत्वपरीक्षया / यथा रूपस्यान्यस्मादुद्भवो दृश्यते स्थितिरप्येवमन्यस्मादृश्यते। इन्धनसंयोगादेतोरग्नााद्यर्थसिद्धेर्दर्शनात् / __विनाशो दृश्यतेऽन्यतः। इन्धनवैकल्यादेहेतोः / तस्मानास्तात्मा स्वरूपेण // 23 // 249 CSV : gan gi tshe rtag pa las skye ba med pa dehi tshe hjig rten na| =यदा न नित्याज्जातिस्तदा लोके-। ji ltar sa bon byas pa las myu gu byas pa skye hgyur bal de bz'in mi rtag thams cad ni | mi rtag dag las hbyun bar hgyur || 24 | V yathaiva krtakad bijad ankurah krtako bhavet anityebhyas tatha sarvam anityam kila jayate ||24 || I may slightly modify it : यथा हि कतकाहीजाज्जायते कृतकोऽङ्करः / / अनित्येभ्यस्तथा सर्वेमनित्यमेव जायते // 24 // 1 Here I could not translate the Tib. word mkhran gyur which according to Jachko means the fourth stage of the development of the fetus. The Skt. words in this connection are the following: kalala, nur nur po (In the MVp. loc. cit. read nur for chur); ghana, gor gor po ; pinda, gon bu (Accordingly I read bu for du, p, 97, note 2); arbuda, mer mer po; pesi, nar nar po (We have not it in our text); pra sakha, rkan lag hgyur ba('hands and feet').See Astang airdaya,Sarirasthana,1.55: Caraka, Sarirasthana, 4.8; Susruta, Sarirasthana, 3. 18. Cf. MKa, IV.59: gatha mayamayad bijaj jayate tanmayo'hkurin.

Page #124
99 250] CHAPTER X CSV: ji ltar rgyu dan rkyen gz'an la rag las te hbyun bahi sa bon byas pa ran bz'in gyis ma grub cin rten cin hbrel bar hbyun ba las myu gu byas pa ste | ran nid kyis rnam par gnas pa ma yin pa ran bz in med cin ran bz'in gyis ston pa ste | de bz in du mkhas pas dpe hdi dnos po gz'an rgyu dan hbras buhi gnas skabs mi snan ba chod pa dan phra ba rnams dan | tshor ba la sogs pa gzugs can ma yin pa rnams dan | rgyu las dan non mons pa las hdas pa hdu byed zag pa med pa rnams kyan ran bz'in med pahi rgyu las ran bz'in med pa hbyun ba yin no | z'es bya bar nes par byaho || = यथा हेतुप्रत्ययान्तरायत्तोद्भवात् स्वभावासिद्धाहोजात् प्रतीत्यसमुत्पादादखुरः कतकः स्वयमव्यवस्थितो निःस्वभावः प्रकृतिशून्यस्तथा पण्डितेनानेन दृष्टान्तेन भावान्तराणामप्रकाशावृताः सूक्ष्मा हेतुफलावस्था अरूपिणो वेदनादयो हेतुकर्मक्लेशातीता अनास्रवाः संस्काराश्च (?) निःस्वभावाद हेतोनि:स्वभावा जायन्त इति निर्णयम् // 24 // 250 . CSV : de Itar yin dan gan du hdu byed rnams la rtag pa dan chadi paui rdo rjehi thog hjig rten pa dan thjig rten las hdas pahi rgyu dan hbras buki nbrel barab tu hjoms pa hbab pa de yan mkhas pas rten cin hbrel bar hbyun bahi rig snags kyis ches rgyad rin por bzlog pa yin no | zes bstan pahi phyir bsad pa | . . = एवं च यत्र संस्काराणां शाश्वतोच्छेदववाशनिलौकिकलोकोत्तरहेतुफलसम्बन्धपोन्मूलनः पतति [तत्र तमपि पण्डितः प्रतीत्यसमुत्पादज्ञानप्रशंसयातिदूराद वारयतीति प्रतिपादयवाह-। gan phyir dnos po hjug thgyur ba | des na chad par mi hgyur z'in | gan phyir dnos po ldog hgyur bal des na rtag par mi hgyur ro || 25 || rnal hbyor spyod pa bz'i brgya las bdag dgag pa bsgom pa bstan pa ste | rab tu byed pa beu paho || In b Vs of CSV de nas for des na. 1x tshad.

Page #125
100 (250 CATUHSATAKA * यस्मात्प्रवर्तते भावस्तेनोच्छेदो न जायते / यस्माविवर्तते भावस्तेन नित्यो न जायते // 25 // = योगाचार चतुःशतके आत्मप्रतिषेधभावनासन्दर्शन दशम प्रकरणम् // 10 // CSV: dnos po ni hbyun bahi chos can te hbras bu myu gu la sogs paho ! gan gi phyir rgyu sa bon z'es bya ba las hbras bu myu gu hbyun ba dehi phyir sa bon z'es bya ba chad par mi hgyur ro || gal te myu gu la sogs pahi rgyun ma skyed par me dan phrad pa las yin pa Itar sa bon hgag par hgyur na ni deni tshe chad pa lta bar hgyur na myu gu la sogs pa thjug pa yod par mthon ba las ni sa bon chad? par lta mi srid do || tshig lehur byas pahi dnos pohi sgra gnis pa ni rgyu rjod par byed pa ste | hdi las hbras bu hbyun ba z'es byas nas soll yan gal te myu gu z'es bya bahi hbras bu z'ugs kyan ran gi no bos gnas pas sa bon mi ldog na deni tshe sa bon rnam par mi hbyun ba mathon bahi phyir rtag par Ita bar hgyur na | hdi ni de ltar yan ma yin te sa bon ldog2 par mathon bahi phyir roll gal te ldog par mi hgyur na ni dehi tshe de las myu gu gz'an yan hbyun bar hgyur ba z'ig na hdir ni de yan ma yin pas ! gan phyir dnos po Idog hgyur bal des na rtag par mi hgyur ro de yan ran gi no bos ma grub pas sa bon dan myu gu gnis de nid ran gz'an nid du rtog pa dag mi srid pa las hgrub pas dros po Inams ran bz'in med par ches gsal bar grub bo || ___=भावो भवनधर्मी फलमश्रादिः। यस्माद्बोजाख्यायेतो: फस्लमङ्करो भवति तम्माहोजं नामानुच्छेदम्। यद्यगुरादिसन्तानमनुत्पादयदम्निस'. योगादिव बीजं निरुध्यते तदोच्छेददृष्टिः। अङ्करादिप्रकृत्तिसद्भावदर्शनात बोजस्योच्छेददृष्टिने सम्भवति / कारिकायां तो हितोयो भावशब्दो हेतुवाचकः फलमस्माद्भवतीति कत्वा। अपि च / यद्यङ्कराख्य फले प्रवृत्तेऽपि स्वभावावस्थित्या बोजं न निवर्तेत तदा बोजस्याविकारदर्शनाच्छाश्वतदृष्टिः। न त्वेददेव भवति / 3 Not in x. 1x tshad x log.

Page #126
101 250] CHAPTER XI बीजनित्तिदर्शनात्। यदि न निवर्तेत तदा तस्मादारान्तरमपि भवेत् / न चेह तद्भवतीति यम्मानिवर्तते भावस्तेन नित्यो न जायते। सोऽपि स्वभावेनासिद्ध इति बीजाकुरौ हावपि तत्वान्यत्वकल्पनासम्भवादसिहाविति भावानां निःस्वभावत्वमतिव्यक्त सिचम् // 25 // The Skt. karika is cited in MV, p. 367.

Page #127
CHAPTER XI DUS DGAG PA BSGOM PA BSTAN PA कालप्रतिषेधभावनासन्दर्शनम् 251 CSV: hdir dus smra ba ni gzugs la sogs pa rnams gaz'an las hbyun ba mthon bahi phyir dan hjig rten gyi mnon sum ma yin paui phyir dan | hbras bu hgah mad ma mthon ba rjes su dpag las go bar bya ba ma yin pa nid kyi phyir na bdag yod pa ma yin no | z'es gan smras pa yin gyi | rnam pa thams cad du dnos po rtag pa rnams med pa ni ma yin te dus yod pahi phyir ro || hdi na sa dan chu dan me dan rlun dan nam mkhah dan sa bon la sogs pa rnams yod kyan res hgah myu gu dan me tog la sogs pa rnams kyi skye ba dan hjig pa dag med pahi phyir la ci ste res hgah yod pahi phyir dus z'es bya ba hbras bu de mthon ba las dpag pa yod do || de ni skad cig dan than cig dan yud tsam la sogs pa gsal bar bya z'in | hdas'pa dan ma hons pa dan da ltar byun ba ste dus gsum na ranm par gnas pahi dnos po las tha dad pa rtag pa z'ig go , z'es smraho || . hdi la brjod par bya ste gal te dus ses bya ba dnos po las tha dad cin bar(?) sest grub pa yod par hgyur na ni de skye ba dan hjig pahi rgyu nid du hgyur na de Itar yan ma yin te dnos po las tha dad par ldzin par thal bar hgyur bahi phyir ro || gan z'ig yod nadnos po la hjug dan Idog pahan dmigs hgyur ba de ni gz'an gyi dban hgyur te des ni hbras bur yan hgyur ro || z'es bya ba la sogs pas dgag z'in pahi phyir yan ran gi mtshan nid kyis grub pahi dus la hjug pa dan Idog pahi rgyu nid yod pa ma yin no || gz'an yan dus gsum pa gan dag dus kyi khyad par gyi no bor rnam par bz'ag pa de dag kyan lus can ma yin pa nid kyis ran 1 x sis. * X ni.

Page #128
261] .. CHAPTER XI 103 bz'in las nes par mi nus pahi phyir ran gi no bos rnam par bz'ag par mi nus kyi de dag gi bsnad par bya bahi dnos poui khyad par bum pa la sogs pahi sgo nas ni rnam par bz'ag par nus so ll de dag ni dnos po las tha dad pahi ran bz'in yin z'in tshor ba la sogs pa Itar nams su myon bahi rnam pa ma yin la gzugs dan sgra la sogs pa bz'in dban pohi sgo nas yons su gcod par bya ba yan ma yin no || deni phyir bum pa la sogs pahi sgo kho na nas de dag gi khyad par yons su gcod pahi phyir deni sgo nas dus gsum bkag pas dus dgag par mdzad par bz'ed pas bsad pa = प्रवाह कालवादी। रूपादीनामन्यस्मादुद्भवदर्शनालोकस्याप्रत्यक्षत्वात्कस्यचित्सत्यस्य * फलस्यादर्शनेनानुमानागम्यत्वाच्च मास्त्यात्मेति यदुना न [ तेन ] सर्वथा नित्यानां भावानामभावः। कालसद्भावात् / इह क्षितिसलिलज्वलनपवनाकाशबीजादिसद्भावेऽपि कदाचित्कुसुमागुरादीनामुत्पादभङ्गयोरभावादथ कदाचिद्भावात्कालो नाम तत्फलदर्शनान्मानम्। स च क्षणपलमुहतीदिव्यञ्जनीयोऽतीतोऽनागतोः प्रत्युत्पन्नश्च कालत्रयव्यवस्थिताद्वावाशिबो नित्य इति। पत्रोच्यते। यदि कालो नाम भावाशिनो ज्ञानसिद्धो भवगवत्स उत्पादभङ्गहेतुः। न वेवमस्ति। भावाशिवत्वेन ग्रहणप्रसङ्गात्। यस्मिन्भावे प्रवृत्तिश्च निवृत्तिचोपलभ्यते। अन्यायत्तो भवत्येष कार्यस्तेन च जायते // इत्यादिना (207 = IX. 7) प्रतिषिष्ठत्वादपि स्खलक्षणसिद्धस्य कालस्य न प्रवृत्तिनिवृत्ति हेतुत्वम् / / अन्य। ये त्रयः कालाः कालस्य स्वभावविशेषणावस्थितास्तेऽप्यमूत्तवेन खरूपेण निणेतुमशक्यत्वाब शक्यन्ते खभावन व्यवस्थापयितुम् / तेषामाख्यातव्यस्य भावस्य विशेषो घटादिहारा शक्यो व्यवस्थापयितुम् / ते त भावभिनखरूपा वेदनादिवदनुभवाकारा न रूपशब्दादिवदिन्द्रियहाग परिच्छेत्तव्याः। तस्माइटादिहारैव तेषां विशेषः परिच्छिद्यत इति तद्वारा कालत्रयनिषेधन कालप्रतिषेधं कर्तुकाम पाह-। ma hons bum la da Itar bahi | bum yod ma yin hdas pa med /

Page #129
104 CATUHSATAKA . (251 gan phyir de gni ma hons pa de phyir ma hons yod ma yin || 1 || In a V and Vx of CSV pa for la. In c Vx of CSV pas for pa. V nanagato vartamano ghato'tito na vidyate | anagatam dvayam yena tena na syad anagatah || 1 || According to the reading adopted by him V's French translation is right, but his Skt. is defective as it can not give that sense, nor does it include the meaning of de of de gnis in c. Follow ing the commentary given below I should like to translate thus : पनागते घटे वर्तमानोऽतीतच नो घटः / यस्मादनागतौ तौ हौ नास्ति तस्मादनागतः // 1 // CSV: ma hons pahi dus ne bar mtshon par bya bahi don du ma hons pahi bum pa ne bar bkod la ll de bz'in du hdas pa dan da Itar byun bahi dus ne bar mtshon pahi don du hdas pa dan da ltar byun bahi bum pa ne bar bkod do || de la ma hons pa ni da ltar byun bahi dus su ma phyin paho || \das pa ni de nid las hdas paho || da ltar byua ba ni skyes la ma hgags paho 11deg dus gsum po de dag kyan phan tshun bltos pa nid du gnas te gnis gnis la ma bltos par re re med pahi phyii ro !!! de ma hons pahi bum pa gan yin pa de la da Itar bahi bum pa yod pa ma yin la hdas pa yan ma yin te mtshan nid tha dad pahi phyir dan gcig la gcig mi srid pahi phyir ro || gan gi tshe de Itar ma hons pahi bum pa la da ltar ba dan hdas pa gnis yod pa ma yin pa deni tshe da lta ba dan hdas pa gnis kyan ma hons par ma hons pas de gnis kyan ma hons par hgyur ro | ji ltar ma hons pa da Itar du ma hons pa las ma hons pa yin pa de bz'in du da ltar dan hdas pa gnis kyan ma hons par ma hons pas ma hons par hgyur rogal te da Itar du ma kons pa las ma kons pa yin gyi ma hons par ma hons pa las ni ma yin no z'e na hdi ni de Itar ma yin tema hons pa grub pa yod na ni da Itar dan hdas pa gnis hgrub na gan gi tshe ma hons pa nid med pa dehi tshe ji ltar hdas pa ham da ltar byun bar hguyr | hdi la dgons nas slob dpon ma thors pa med par bstan pa bz'ed de de nid kyi phyir |

Page #130
252] CHAPTER XI 105 gan phyir de gnis ma hons pa de phyir ma hons yod ma yin || z'es bsad del gan gi phyir gni ga yan ma hons pa yin pa deni tshe gsum car yan ma hons pa nid du hgyur la gsum car ma hons pa nid yin na yan da ltar byur ba dan hdas pa gnis mi srid pahi phyir gan du ma hons pa las ma hons par rnam par bz'ag || deni phyir ma hons pani dus yod pa ma yin no || = अनागत: काल उपव्याख्यातव्य इति तदर्थमनागतो घट उपन्यस्तः / तथातीतप्रत्युपत्रकालोपव्याख्यानार्थ मतीतप्रत्युत्पनघटोपन्यासः। तत्रानागतो न प्रत्युत्पन्न काल प्राप्तः। अतीतस्ततः एवातीतः। प्रत्यु त्यत्रो जातोऽनिरुद्धः / ___ते च त्रयः कालाः परस्परापेक्षयैव स्थिताः। हौ हावनपेक्ष्यै कैको न भवतीति / यः सोऽनागतो घटो न तस्मिन्वर्तमानो घटो नाप्यतीतः। लक्षणभेदादितरेतरासम्भवाच्च। यदैवमनांगते घटे वर्तमानोऽतीतश्च हावपि न विद्यते तदा वर्तमानोऽतीतच हावप्यनागतावनागतत्वेनानागतौ। यथानागतो वर्तमानेऽनागतत्वेनानागतस्तथा वर्तमानोऽतीतश्च हावप्यनागतावनागतत्वेनानागतौ। यदि वर्तमानेऽनागतत्वेनानागतो नानागतोऽनागतत्वेनेति / नैतदेवम् / अनागतसिद्धौ वर्तमानस्यातीतस्य च हयोः सिभिः। यदि त्वनागत एव नास्ति तदा कुतोऽतीतः प्रत्युत्पनो वा भवेत्। इदमभिप्रेत्याचार्योsनागतस्याभाव प्रतिपादयितुकामस्तत एव . . यस्मादनागतौ तौ हो नास्ति तस्मादनागतः।। इत्याह। यस्मादुभावप्यनागतो तदा त्रयोऽप्यनागता एव। त्रयाणामनागतत्वे चातीतप्रत्यत्पबयोरसम्भवात्कुतोऽनागतत्वेनानागतो व्यवस्थाप्यते। तस्मानास्त्यनागतः कालः // 1 // 252 CSV: ci ste ma hons pahi bum pa rnam pa thams cad du med pa nid ma yin gyis ma hons pani no bor ma hons paki bum pa la yod pa yin te deni phyir ma yons pa la yod pas hdas pa tha dad par grub pa yod na yan ma hons pa yod pa kho naho snam du sems nal de lta na yan | -पथ मन्यते। अनागतो घटः सर्वथा नास्त्ये वेति न। अनागतस्य 14 .

Page #131
106 CATUHSATAKA [263 स्वभावोऽनागते घटे विद्यते / तस्मादनागतस्य सद्भावेन पृथगतीतस्यापि सिष्ठिसद्भाव विद्यत एवानागत इति। एवमपि --- / gal te zig pa ma hois pahi | no bo ma hons la yod na ma hons bdag nid du yod gan | de ni ji ltar hdas par hgyur || 2 || In 6 V and Vx of CS bor for bo. V anagatasya nastasya svabhavas ced anagate anagatah svato yah syat so'tito jayate katham || 2 || In a of the Tib. text z'ig pa means nasto as V says, and here nasta is used in the sense of aiiia as clear from the commentary and supported by Chinese. In order to make the sense clear I should, therefore, like to use the word atita slightly modifying the restoration of V as follows: यद्यतोतानागतयोः स्वभावः स्यादनागते। अनागतः स्वयं यः स्यादतीतः स कथ' भवेत् // 2 // CSV : gni ga gal te hdas pa ma hons pa nid du ma hons pahi bum pa la yod do snam du sems na ni dehi tshe hdas pa nid du mi rigs te khyod kyi lugs kyis ma ho's pa la yod pahi phyir te ma hons pa ran gi bdag nid bz'in no || desi phyir nes pa de nid du hgyur ro || = याभयमतीत्वमनागतत्वं चानात घटे विद्यत इति मन्यते तदातीतत्व न युक्तम्। त्वम्मतनामागतत्वस्य सद्भावात्। अनागतस्वभाववत् / तस्मात् स एव दोषः // 2 // 253 CSV: yan ma hons pani dnos po gan yin pa de ci khyod la yod dam hon te med smras pa ma hons pani no bor yod pas ma hons pa yod ces bya bar rnam par hjog go || de ltar yin na ni udi ma hons pa nid du mi hgyur ro Il gar las ses na | ___ =अपि च / योऽनागतो भावः स ते कि सबाहोखिदसन्। उत्तामनागतखभावसद्भावनानागतः सबिति व्यवस्थापितम्। तथा सत्यस्यानागतत्व न भवति। कस्मादिति

Page #132
25411 CHAPTER XI 107 gan gi phyir na ma hons dnos! ma hons bdag tu gnas hgyur ba de yi phyir na da ltar bar hgyur te ma hons nid mi srid || 3 || In 6 V wrongly du for tu. Vanagato yato bhavah svatas tisthaty anagatah anagatatvam na tato vartamanasya jayate || 3 || I do not like it and may offer the following: यस्मादनागतो भावः स्वयं तिष्ठत्यनागतः। वर्तमानो भवेत्तस्मात्र सम्भवत्यनागतः // 3 // CSV : gan z'ig la da Itar yod pa nid yod pa de ni da ltar ba nid du hgyur te da ltar yod pahi phyir da Itar bahi ran gi bdag nid bz'in no || ci ste de ni da ltar bahi bdag nid du yod pa ma yin gyi | hon kyan ma hons pani bdag nid du ste dehi phyir da Itar bar yod pa med paui phyir hdi la ma hons pa nid yod pa kho naho snam du sems na brjod par bya ste gan z'ig gi ran bz'in gan yin pa : [de] bdag nid der yod par gyur dan da ltar bar hgyur ro || hdi Itar snon po snon pohi bdag nid kyi yod pa da Itar bar hgyur kyi de ser poni bdag nid kyis ma yin pa | de bz'in du ma hons pa yan ma hons pahi bdag nid du yod pa na da ltar ba nid du hgyur bas hdi la ma hons pa nid du srid par bya ba mi nus so i gan gi tshe de ltar ma hons pa mi srid pa dehi tshe gan z'ig hdas paham da ltar bar hgyur bar bsam par byaho || dehi phyir dus gsum yod pa ma yin no ll = यस्येदानीमस्तित्व तस्थ वर्तमानत्वमिदानी सहावाहतमानस्वभाववत् / अथ न तस्य वर्तमानात्मकत्वमपित्वनागतात्मकत्व तस्मान वर्तमानो भवतीत्यस्त्य वास्यानागतत्वमिति मन्यते। उच्यते। यस्य यः स्वभावस्तत्तत्र तदात्मक वर्तमानं च। तथा हि। नौल नौलात्मकत्वसद्भावेन वर्तमान न तत् पौतात्मकत्वेन। तथानागतोऽप्यनागतात्मकत्वभावेन वर्तमान एव भवतीत्यस्यामागतत्वं सम्भावयितुं न शक्यते। यदैवमनागतो म सम्भवति तदा कोऽतीतो बर्तमानो वेति चिन्त्यम् / तस्मान्न कालत्रयसद्भावः // 3 // 254 CSV: ran gi sde pa gan dag dnos po rnams la rangi mtshan nid

Page #133
108 . CATUHSATAKA [254 khas blans nas de dus gsum kar yod pahi phyir ran bz'in mi hdod pahi dnos po kho na rgyu dan rkyen gyi tshogs pas gnas skabs de dan der hgyur ro | zes smras pa de dag la brjod.par bya ste | =ये [तु] स्वयूथ्या आहुर्भावानां खलक्षणत्वाभ्युपगमात्ते कालवये भवन्तीत्यनिष्टस्वभावा भावा एव हेतुप्रत्ययसामग्रमा तस्यां तस्यामवस्थायां भवन्तीति। तान् प्रति वक्तव्यम् / ma hons pa yod hdas pa yod | da ltar ba yod ci z'ig med / gan gi dus kun yod pa nid | de yi mi rtag nid ga las || 4 || In c Vx of CS and V nid pa for pa nid. V a nagato'sty atito'sti vartamano'sti, nasti kah | anityata kutas tasya yasya sattaiva sarvada || 4 || I accept the first half the second half being changed as below : अनागतोऽस्त्यतीतोऽस्ति वर्तमानोऽस्ति नास्ति कः / सर्वकालास्तिता यस्य तस्यास्त्यनित्यता कुतः // 4 // CSV : gan gis dnos po da ltar bar hgyur ba | hdihi ran gi no bo gan z'ig blo la snan bahi ran gi no bo de nid ma hons pahi gnas skabs dan hdas pahi gnas skabs su han khas blans paui rgol ba de la mi rtag pa lta ga la yod dehi phyir na dnos po rnams ran bzi'n gyis rtag pa nid kyis rtag pa kho par hgyur ro || de Itar yin dan de la lun dan thgal bar yan hgyur te bcom ldan hdas kyis kye ma hdu byed rnams mi rtag 1 skye z'in hjig pahi chos can yin | skyes nas hjig par hgyur ba ste | de dag ne bar z'i ba bdell zes gsuns so || येन भावो वतमानो भवत्यस्य यः स्वभावो बुधिदृश्यः स्वभावः स एवानागतावस्थातोतावस्थयोरपोत्यभ्युपगमवादः। तत्र कुतस्तस्यानित्यतादृष्टिः। तस्माद्भावाः स्वभावानित्यत्वेन नित्या एव। एवं च तस्यागमविरोधः / उक्त हि भगवता

Page #134
255] CHAPTER XI 109 अनित्या वत संस्कारा उत्पादव्ययधर्मिणः / 520 [a ] faroon aarganA: FC: #1 xfa 18 255 CSV: ji ltar ma hons pa la ma hons pa nid mi srid pas ma hons pa nid med pa de bz'in du hdas pa la yan hdas pa nid mi srid pa nid med par bstan pahi phyir bsad pa =यथानागतस्यानागतत्वासम्भवनानागतत्व नास्ति तथातीतस्याप्यतीतत्वासम्भवादेवाभावं प्रतिपादयवाह-! hdas pa las ni hdas hgyur bal ci yi phyir na hdas par hgyur / hdas pa las ni ma hdas pa ci yi phyir na hdas par hgyur || 5 || In a Vx of CSy la for las ; V with Vx of CS gyur for hgyur; and Vx of CS pa for ba. V a titaj jayate'titah so'tito jayate katham | anatitas ced a titat so'tito jayate katham || 5 || I may offer the following: स्यादतोतादतीतश्चेदतीतो जायते कुतः / qatarsaatacatat Arga fia: 1 CSV : hdas pahi dus gan yin pa de ci hdas paui ran gi no bo las hdas sam hon te ma hdas | re z'ig gal te hdas pa las hdas na ni de hdas pa z'es bya bar mi rigs so || hdas pa z'es bya ba ni thal zin pa la bya ste gan z'ig da lta de las hdas sin brgal ba de ji ltar hdas par hgyur || ho mahi dnos po las hdas pahi z'o la ho ma z'es bya ba dan byis pahi daos po las hdas pahi lan tsho la bab' pa la byis pa z'es bya bar brjod pa ma yin no || de Itar na hdas pa las hdas pa ni hdas paho | z'es bya bar mi run no || ci ste hdas pa ni hdas pa las ma hdas pa kho naho snam du 1 Its Pali version is found in the Sam y uttan i ka y a, II, 193: anioca vata samkhara uppadavyayadhammino uppajjitva nirujjhanti tesam vupa samo sukho il As regards c there is entire agreement between Tib. and Pali; but in Skt there is one sylla ble wanting and in the above restoration it is supplied by [te]. Tib. does not give the reading vyupasamah as in Pali (vupasama).

Page #135
110 CATUHSATAKA [256 sems na de Itar na yan hdas pa las ni ma hdas pa ste hdas pa las mi hdah ba hdas pahi bya bas mi ston ba cihi phyir na hdas par hgyur ba || de las hdas pa nid mi srid pa kho naho snam du dgons so || dehi phyir de Itar na hdas pa las ma hdas par yan hdas par mi rigs so ||deg dehi phyir hdas pahi dus ran gi no bos yod pa ma yin no 1 hdas pa med na yan de la mi bltos pahi hdas pa ma yin pa yan mi srid pas dus gsum char yan no bo nid kyis yod pa ma yin no || =योऽतीतः कालः स किमतीतवरूपादतीत आहोखिदनतीतः। यदि तावदतीतादतीतः। सोऽतीत इति न युज्यते। अतीतत्व नामातिक्रान्तस्य व्यापारः। य इदानीं तस्मादतोतोऽतिक्रान्तः कथं सोऽतोतः। दुग्धभावादतीत दधि दुग्धमिति बालभावादतोतस्य प्राप्तयौवनस्य बाल इति चाभिधानं न भवति / एवमतौतादतीतोऽतीत इति न युज्यते / अथ मतमतीतोऽतीतादनतीत एवेति। एवमप्यतीतादनतीतोऽतीतं नात्येत्यतीतव्यापारेणाशून्यः कस्मादतीतः। तस्मादतीतत्वासम्भव एवेत्यभिप्रायः / तस्मादेवमतीतादनतीतोऽप्यतोतो न युज्यते / तस्मानास्त्यतीतः कालः स्वरूपेण / अतीताभावे च तदनपेक्षितोऽनतीतोऽपि न सम्भवतीति न कालत्रयं खरूपेण विद्यते // 5 // 256 CSV: bye brag tu smra ba gan z'ig dus tha ms cad yod pa nid du smra bahi phyir thams cad yod par smra ba iiid bsnags par byed pa de la slar yan brgal z'in brtag par bya ste gan ma hons par don yod pa nid du rtog pa de skyes pa ham ma skyes pa zig la rtog gran | de la re zig | ____ =यो वैभाषिकः सर्वकालसद्भावं वन सवास्तिवा भेव प्रशसति तस्य पुनर्विवादः परीक्षितव्यः / यस्यानागतस्यार्थत्यास्तित्व कल्पाते स जातोऽजातो वा कल्पाते। तत्र तावत्-- / gal te ma hons skyes yod na ci ltar da Ita bar mi hgyur ci ste de la skyes med na ma hons rtag par hgyur ram ci || 6 ||.

Page #136
257] CHAPTER XI 111 111 In b Vx of CS ji for ci ; V wrongly de for da ; V with Vx of CSV ltar for lta. Vanagatas ced utpanno vartamanah katham na sah athanutpada evasya nityam kim vasty anagatah || 6 | I should like to translate differently : भवेज्जातोऽनागतचेहर्तमानो भवेन किम् / अथाजातो भवेत्तस्य शाखतः किमनागतः // 6 // CSV having read the first half of the karika runs : gal te ma hons pani dnos po skyes par hgyur te yod do z'es bya ba yons su rtog na ni de skyes pa nid du gyur pas yod pa nid kyi phyir da ltar bar thgyur gyi ma hons par mi hgyur ro || ci ste ma skyes par gyur pa de la yod pa nid du rtog na de Itar na yan ci ste de la skyes med na ma hons rtag par hgyur ram ci || gan z'ig ma skyes par gyur dan yod pa de ni mya nan las hdas pa bz'in du rtag pa kho nar hgyur te dehi phyir mya nan las hdas pa kho na ltar deni ma hons pa nid nams par thgyur ro || =यद्यनागतो भावो जात इति परिकल्पाते। स जात एवेति वर्तमानो भवेबानागतः। अथाजातस्य तस्यास्तित्व कल्पाते। एवमपि अथाजातो भवेत्तस्य शाखतः किमनागतः / यदजातं विद्यमानं च तभिर्वा पवनित्यमेव। तस्मानिर्वाणवदेव तस्यानागतो मन्तव्यः // 6 // 257 CS'V : [ अथानागतो यद्यप्यजातस्तथापि सोऽसंस्कृतवन्नाविनाशी। ] तथा हि। हेतुप्रत्ययैस्तस्यानागतभावविनाशेन वर्तमानता भवति। न चैवमसंस्कृतं स्वरूपात्यच्यवतइति नास्यासंस्कृतवन्नित्यत्वमिति। एवमपि कल्यामाने 1 Tib. ci sto me hens pa ma skyes pa yin mod kyi de ltar na yan de ni hdus ma byas Itar mi hjig pa ma yin noil Tib. rayu dan rkyen mnams kyis dehi na hons pahi dnos ponams pas HPS tasyanagatabhava vyut pa[da] hetupratyayair. Tib.om. pra.. * Tib. kalpite (brtags na).

Page #137
112 CATUHSATAKA [258 skye ba med kyan hjig pa las | gal te ma hons mi rtag na hdas la hjig pa yod min te _____de ni rtag par cis mi rtog || 7 || In c V with Vx of CS pa for la. In d Vx of CSV rtogs for rtog. * विनापि जन्मना भङ्गादनित्यो यद्यनागतः / अतीतस्य न भङ्गोऽस्ति स नित्यः किन कल्पाते // 7 // CSV : यदि स्वरूपप्रच्यतिसद्भावादनागतस्य नित्यत्व [नेष्यते भावस्यातोतस्य तहि स्वरूपप्रच्युतिर्नास्तीति स नित्य इति कल्पाताम् // 7 // 258 CSV : कस्य वा पदार्थस्य शक्यमनित्यत्व कल्पयितम्। यदा च न शक्यते तदा सर्वपदार्थानामनित्यत्वस्थासम्भवानित्यतैव सम्भाव्यते। तत्र तावत्-। hdas pa dan ni da ltar bal hdi ni mi rtag hgyur min la de dag las gz'an rnam pa ni gsum pahan de la yod ma yin || 8.|| * अनित्यो वर्तमानोऽयमतीतश्च न जायते / ताभ्यामन्या हतीयापि गतिस्तस्य न विद्यते // 8 // CSV : यस्तावदय वर्तमानः पदार्थस्तस्य तावद नित्यत्व नास्ति / स हि वर्तमानत्वात्स्वभावादच्यतेवर्तमान इति व्यपदिश्यते। यस्य चानित्यत्व स वर्तमान एव न भवत्यभावेनाभिसम्बन्धात्। भावाभावयोश्च युगपदसम्भवाद वर्तमानस्यानित्यत्वं न सम्भवति। तथा' तीतस्याप्यनित्यत्वं न सम्भवति / विनष्टो द्यतीत उच्यते। न च विनष्टस्य पुनरपि विनाशो न्याय्यो निष्पयोजनवादाश्रयाभावादनवस्थाप्रसङ्गाच्च। एवं तावद पनित्यो वर्तमानोऽयमतीतश्च न जायते / न च वर्तमानातीती मुक्त्वा तस्यानित्यत्वस्य जीयोऽवकाशो युज्यत इत्याह ताभ्यामन्या ढतीयापि गतिस्तस्य न विद्यते // 1 Tib. mi hdod na ni | ho na dhos po. 8 Tib, begins the sentence with atha va (yan na) omitting va after kasya. 4 Tib. bhavati (hgyur ro). 5 For tavat read in X tsam or sned after ji. 6 HPS sam bhavat. varta. 7 Tib. de bz'in du; HPS om. it. 8 In X read mi rtag pa nid de la for mio de las.

Page #138
269] CHAPTER XI 113 उत्पवस्य -यदानित्यता'श्रयस्यानित्यत्वमसम्भाव्यं तदोत्यत्तिशून्यस्यानागतस्याकाथादेरिव तत्स्यादित्यन्तमसङ्गतम् / न चानित्यतारहितस्याकाशादेरध्वनयकल्पना युक्ति मतो। तहसखभावभाववादिनो न युक्तमध्वत्रयम् // क // 259 CSV : प्रवाह। अस्त्येवानागतो भावस्तस्य सत्स प्रत्ययेषु जन्मदर्शनात्। न धसतः पूर्व पश्चाज्जन्म युज्यते वध्यापुत्रादेरिव / ततश्च जन्मदर्शनादस्त्ये वानागतो भाव इति। एवमपि कल्पामाने-। dios po gan zig phyis skye bal de ni gal te snar yod na de yi phyir na phya smra ba | rnams kyi phyogs ni log mi hgyur || 9 || In c Vx of CSV throughout phyug for phya. In d V with Vx of CS kyis for kyi.. * यः पश्चाज्जायते भावः स पूर्व विद्यते यदि। न मिथ्या जायते पक्षस्तस्मानियतिवादिनाम् // 8 // In d of the Skt. text for tasmat suggested by Tib. de yi phyir HPS tesam which is here superfluous and not supported by CSV. CSV : य उत्पादात्यागवस्थो भावो हेतुप्रत्ययैः पश्चाजायते स यद्युत्पादात्पूर्व खरूपतोऽस्तौति कल्पात एवं सति नियतिवादिनां प्रतिनियतस्वभावं निर्हेतुकं पुरुषकारशून्यमुपपत्तिविरुद्धं जगहण यतां नाभ्युपगमो मिथ्या स्यात्। न च न मिथ्या तेषी वादः। तत्पक्षस्य दृष्टादृष्टविरोधात्। पुरुषकारानपक्षत्वात्तेषां जगतः प्रतीत्यसमुत्पादाभावः। तदभावाच खरविषाणवत्सव जगदग्राह्यं स्यादित्ययुक्तो नियति वादः / यदि चायमनागतसद्भाववादो न्याय्यः स्यात्तदा नियतिवादिनामपि वादो न्याय्यः स्थादित्ययुक्तोऽनागतार्थसद्भाववादः // 8 // 1 Tib. mi rtag pahi%3 HPS nityatadeg. Tib. lit.asambaddham (ma bbrel ba). . In x read rigs for rig. 4 Construe: purvam asatah as in Tib (snar med pa). 5 Tib. gal te gan z'ig skye bahi sna rol na dnos po med cin no bo med pahi phyir rgyu dan rkyen rnams kyis bskyed payo bhava utpadat prak svarupa bhavan nasti (pabcat) hetupratyair utpadyate. Tib. niyativadah (phya smra ba ste; X phyug for phya), and the sentence ends here. HPS virodhat purusakaradeg. After tesam Tib. ad. darsane (Ita na). Both HPS and Tib simply jagat (hgro), but the latter indicates that it should be in the genitivo case. . For niyati Tib. curiously gnam gyis bskos pa. The phrase is the tittle by wbich the Chinese emperor is addressed in Tibet. Figuritively it means cakravartiraja. Tib, smra ba hdi ; HPS asya and - vadino for ayam and -vado respectively. 10 Tib. api after vado (smra ba yan). 11 HPS degyukto nagatarthadeg. 15

Page #139
114 CATUHSATAKA [261 260 CSV : इतचायुक्तो यतः-। gan zig hbyun bar byed pa de | snar yod ces byar mi rigs te gal te yod pa skye hgyur na skyes zin pa yan hbyun bar hgyur || 10 || In a Vx of CSV ni for de. * सम्भवः क्रियते यस्य प्राक्सोऽस्तीति न युज्यते। " सतो यदि भवेज्जन्म जातस्यापि भवेद्भवः // 10 // CSV : यस्यार्थस्य हेतुप्रत्ययैः सम्भव उत्पादन! क्रियते स जन्मनः पूर्वमस्तीति न युज्यते। यदि हि तस्या स्तित्व स्यात्तदा सतो विद्यमानस्य पुनरपि जन्म स्यात्। न च सत: पुनरपि जन्म न्याय्यं निष्पयोजनत्वात् / इति न युक्तोऽनागतपदार्थसद्भाववादः // 10 // 261 CSV : प्रवाह। यद्यनागतं न स्याद्यदेतदमागताथोलम्बन योगिना प्रणिधिज्ञान [तद्] यथार्थ न स्यात् / अस्ति चैतद्यथार्थ योगिनां ज्ञानम् / यथार्थानागतव्याकरणात् / तस्य च तथैव भावात्। न ह्यसत्सु वन्ध्यापुत्रादिवेतत्सम्भवति। तस्मादस्त्येवानागत इति।' उच्यते। ताविकया कल्पनया - / ma hons pa yi dnos mthon na ! dnos po med pa cis mi mthon | gan la ma hons yod hgyur ba | de la rin ba yod ma .yin || 11 || 1 Tib. hbyun ba ste skyed par ; HPS utpadanan sambhavah. . Tib. om. tasya... 3 For satodegrapi Tib. sadatmakasayapi (yod cin bdag pa yan). 4 Tib. om. punar. 5 See MV, p. 15 : na ca vidyamanasya punar utpattau prayajanam pasyamah; p. 13, MA, V1,3: tasmad dhi tasya bhavane na guno'sti kascij, jatasya janma punar eva ca naiva yuktam, p. 14, AKV : utpannasya punar utpattau kalpyamanayam anavastthaprasangah; siks as a m uccaya, p. 282, from Bhaga rati (=Ast as a ha grika Prajna paramata ): kim punah subhute utpanno dharma utpatayata utanutpannah. subhutir aha. naham sariputra utpannasya dharmaasyotpattim iochami na canutpannasyeti. * After atraha Tib. runs : astyevanagatas tadalambanad yogipranidhijinanad yathartha. nagatavyakaranat tasya ca tathaiva bhavat (ma hons pa ni yod pa nid de de la dmigs pa rnal hbyor pahi smon lam (X nas) ses pa yod pahi phyir dan don ji Ita babz'in du ma hon pa lun bstan pahi phyir dan de yan de kho na Itar yod pahi phyir ro II). Tib, om, hort this sentence being put at the beginning only omitting tasmat. Tib. khyod byi; HPS tattvikaya. See note 9. * In Tib. both the words are beative.

Page #140
262] CHAPTER XI 115 In c V and Vx of CS gyur for hgyur ; Vx of CS pa and Vx of CSV la for ba. * दृश्यतेऽनागतो भावः केनाभावो न दृश्यते / विद्यतेऽनागतं यस्य दूरं तस्य न विद्यते // 11 // ___CSV : उत्पादात्यागवस्थायामनागतो भावो नास्ति स्वरूपत इति प्रतिपादितम् / यदि चाविद्यमान: पदार्थो योगिभिर्दश्येत वन्ध्यापुत्वादयोऽपि दृश्येरन्। योरपि तुल्य' स्वभावासत्त्वम्। तत्रैको दृश्यते नापर इति न युज्यते। अपि च यस्या नागतोऽर्थः स्वरूपतोऽस्ति तस्य न तद् दूरं स्यात् / अस्ति चास्य दूरत्वम् / दूरा धर्माः कतम। अतीतानागताः / अन्तिका धर्माः कतमे। प्रत्युत्पन्नाः। इत्यम्युपगमात्। एव मनागतमस्य" दूरम् / तच्चास्य दुरत्वमयुक्तमिति प्रतिपादयवाह विद्यतेऽनागत यस्य दूरं तस्य न विद्यते। वर्तमानस्य विद्यमानत्वादित्यभिप्रायः // 11 // 262 CSV : यश्चानेन कल्याणमित्रसम्पर्केण धर्मश्रवणहार न्द्रियपरिपाकादिकाद' भाविनः प्रत्यया हानशीलाद्यात्मकः कर्तव्यो। धर्मः सोऽप्यनागतार्थसजाववादित्वात्तस्या त्ये वेति। तदा-। gal te byas pa med kyan chos yod na nes sdom don med hgyur ci ste cun zad byed na yan | hbras bu yod pa mi srid do || 12 || * धर्मो याक्कतकोऽप्यस्ति नियमो जायते वृथा। अथ स्वल्पोऽपि कर्तव्यः सत्कार्यस्य न सम्भवः // 12 // CSV : यदर्थमस्य कायवाभनसां संयमः स धर्मोऽस्याक्कत एवास्तीति सदुपार्जनाय नियमनमोऽस्य वृथा। तेन विनापि तस्य सम्भवात् / प्रथास्य 1 After yasya Tib. ad. darsane (ltar na). 2 Tib. does not support dure as in HPS. 3 HPS duram not supported by Tib. ___4 HPS antikam not supported by Tib. 5 Tib. de Itar na ; HPS om. it. 6 Tib. om. it. 7 HPS dure. 8 Tib. phrad pas chos milan pahi sgo nas; HPS degmitrasamparkadharma'sravanedriya'. * Tib. degpakad (smin pa las). 10 Tib. bhatena. pratyayena (byun bahi rkyen gyis). 11 Tib. bya dgos pa ; HPS om. it. 11 Tib. de la ; HPS om. tasya. 13 Tib. om. it. 1. Tib. med kyan de yod pahi phyir ro HPS tena vinipatasyasambhavat,

Page #141
116 CATUHSATAKA [263 तेन नियमेन तस्य धर्मस्य कश्चिहिशेषो निष्पाद्यते स एव विशेषः पूर्वमसन पश्चात्कियत इति व्याहन्यतेऽस्या'नागतार्थ सद्भाववादित्वमिति प्रतिपादयवाह अथ स्वल्पोऽपि कर्तव्यः सत्कार्यस्य न सम्भवः // 12 // 263 CSV : अथोदयात्पूर्वापरयोरप्यवस्थयोरस्यास्तित्वं स्यात्तदास्य[नित्य त्वम्] पापद्यते। अथानेनानित्यत्वमङ्गीक्रियते तदास्य-। mi rtag yin na ci lta bur hbras bu yod ces bya bar hgyur | gan la thog ma mthah yod pa ___de ni hjig rten mi rtag brjod || 13 || In a Vx of CSV ji for ci ; V ltar for Ita ; Vx of CSV bu for bur. In d Vx of CSV la for ni ; Vx of CSV bsad for brjod. V anitye sati satkaryam katham namasya jayate ___adyantau yasya lokasya so'nitya iti bhasyate || 13 || The first half of the original karika excepting the word bhavisyati (see below) is found in the fragments (HPS, p. 493). V's restoration of the second half is objectionable. The Tib. text does not say here that the loka is anitya, as he thinks. It means that it is said in the loka (or the loka says) that a thing which has adi and anta is anitya. I may offer the following translation: * अनित्ये सति सत्कार्यं कथं नाम* भविष्यति। आद्यन्तौ यस्य विद्येते तल्लोकेऽनित्यमुच्यते // 13 // CSV: mi rtag yin na jilta bu hbras bu yod ces bya bar hgyur | hdi gnis ni phan tshun hgal baai phyir ro z'es bya bar dogg* so || hdi ltar gan la thog ma mthah yod pa de la hjig rten mi rtag bsad | gan gi sna rol du dnos po gz'an med pa de ni hjig rten na thog 1 HPS ad. tarhi after asya. * Tib, ma hons pahi don=anagatartha ; HPS om. it. * Tib. rtag pa nid ; HPS marks here a lacuna reading capao for following apao. . X dgos.

Page #142
264) CHAPTER XI 117 ma z'es bya lal gan gi thog rol du dnos po gz'an med pa de ni mthah z'es brjod la || don gan la thog ma dan tha ma yod pa de ni mi rtag paho | z'es hjig rten mnon pa hdod do llo deni phyir thog ma dan tha ma yan yod pas rtag par smra ba med dan deni nbras bu yod par smra ba mi rigs so || =अनित्ये सति सत्कार्यं कथं नाम भविष्यति / योरप्यनयोरन्योन्यविरोधादित्याशङ्का / एवम् आद्यन्तौ यस्य विद्येते तल्लोकेऽनित्यमुच्यते // यस्य पूर्व भावान्तरं नास्ति स लोक आदिर्नाम। यस्य पश्चाद्भावान्तरं नास्ति सोऽन्त इत्युच्यते। यस्यार्थस्यादिरन्तश्च सोऽनित्य इति लोकोऽभोप्सति / तस्मादाद्यन्तसद्भावान्न नित्य उच्यते। न च तस्य सत्कार्यवादो युज्यते // 13 // 264 * CSV : gan zig hbras bu yod par smra ba la skyon mthon bas ma hons pa med de ' z'es bya bar rtogs pa desi ltar na yan | =Te Heiluare aiureaalatta arrafa afagie ciasta sgrim pa med par thar hgyur te grol la ma hons yod ma yin de ltar yin na chags med par hdod chags kyan ni hbyun bar thgyur || 14 || In a for sgrim V with Vx of CS bsgrim. For the last two lines * Vx of CSV reads : chags med par yan hdod chags ni de lta yin na hbyun bar hgyur || V ayatnatas cen nirvanam tasya na syad anagatam | vinapi ragam rakto'pi nanv evam sati jayate || 14 || V wrongly translates thar in a by nirvana and leaves out grol in b untranslated. He adds tasya for which there is nothing in Tib. Apparently he refers by it to thar, moksa, his nirvana, taking grol in the same sense. The extract given below from the CSV will, however, show that grol here does not mean mukti (or moksa), but mukta. I may translate the karika as follows:

Page #143
118 CATUHSATAKA [264 अप्रयत्नेन मोक्षः स्याम्मुक्तानां नास्त्यनागतम्। . तथा सति विना रागं स्याद्रक्तस्यापि सम्भवः // 14 // For hdod chags in the sense of rakta in d see MK, XIV. 2; and for sambhava 200.d. CSV: ma kons pahi non mons pa dan skye ba dag med pas sgrim pa med par te hphags pahi lam bskyed pa med par yan hdi grol bar hgyur ro Il grol barnams la ni "phags pahi lam gyi stobs kyis ma hons pahi non mons pa dan skye ba gnis mi skye bahi phyir ma hons pa yod pa ma yin no ll ji Itar grol ba rnams la ma hons pa med par sgrim par sgrub par byed pa yin te de rnams bz'in du hbras bu ma hons pa med par smra ba hdi yan sgrim pa med par thar par hgyur na | hdi ni de Itar yan ma yin pas hbras bu med par smra bar mi rigs so || thar par thal bar hgyur ba hbah z'ig tu ma zad kyi | hdini phyir na rgyu med pa can du skye (?) bar yan hgyur ro || zes bstan pahi phyir bsad pa | chags med par yan hdod chags ni de lta yin na hbyun bar hgyur !!deg. de chags pa med par hdod na rgyu med pa can nid du hgyur na | rgyu med pa can ni srid pa yan ma yin te dgra bcom pa la yan hdod chags yod par thal bar hgyur baui phyir ro || deni phyir rgyu med pa can gyi skye ba med do li gan gi tshe skye ba rgyu med pa can mi srid pa deni tshe ma hons pa med pa nid du mi rigs so || __ = अनागतयोः लशजन्मनोरभादप्रयत्नेनार्यमार्गोत्यादनं विनाप्यस्य मुक्तिर्भवेत्। मुक्तानामार्यमार्गफलेनानागतयों: लशजन्मनोईयोरनुत्पादादनागतं नास्ति / यथा मुक्तानामनागत' विना प्रयत्न साध्यते [तथा] तेषामिवनागतफलाभाववादेऽप्यस्मिन् विना प्रयत्नं मोक्षो भवेच्चेदेवमपोदं न भवतीत्यसत्कार्यवादो म युज्यते। न केवल मोक्षप्रसङ्ग एव क्षतिरपित्वस्मादहेतुक उत्पादोऽपि भवेदिति प्रतिपादयवाह तथा सति विना रागं स्याद्रतास्यापि सम्भवः // deg विना रागं स इष्यते चेदहेतुक एव स्यात्। अहेतुकस्य च न सम्भावना। महतोऽपि रागप्रसङ्गात्। तस्मानास्त्यहेतुक इत्यादः / यदाहेतुक उत्पादो न सम्भवति तदानागतं नास्येवेति न युज्यते // 14 //

Page #144
265] CHAPTER XI 119 265 CSV : de ni hbras bu yod pa dan med par smra ba gni gahi Itar na yan rgyus nbras bu sgrub par mi nus pa mnon par gsal bar bya baui phyir bsad pa =तव सत्कार्यासत्कार्यवादिनोरुभयोरपि दर्शने हेतुना फलसिद्धिरशक्येत्यभिव्यञ्जयवाड़-। hbras bu yod nid gan hdod dan | hbras bu med nid gan hdod la khyim gyi don du ka ba la sogs paui rgyan ni don med "gyur || 15 || In b Vx of CS cin for nid. In c Vx of CSV las for la; and in d rgyun for rgyan. * स्तम्भादौनामलङ्कारो एहस्याथै निरर्थकः / सत्कार्यमेव यस्येष्टं यस्यासत्कार्यमेव च // 15 // It is cited in MV, p. 393, and CSV, XIV. 21=346 (HPS, p. 511). CSV : grans can dan bye brag tu smra ba dag ni hbras bu yod par smra ba nid do || grans can pahi ltar na ni gan z'ig yod pa de kho na yin la gan z'ig yod pa ma yin pa de med pa kho na ste med pa la skye ba med cin yod pa la hjig pa med do z'es khas len te de ni med pa mi byed pahi phyir dan ne bar len pa . hdzin pahi phyir dan | nus pas nus pa byed pahi phyir dan z'es bya ba la sogs pas nbras bu yod pa nid skye ste | hbras bu med par smra ba yin na ni thams cad las [thams cadli hbyun bar hgyur na hdi ni de Itar yan ma yin no || dehi phyir yod pa kho na hbras bur hgyur ro snam du sems so || bye brag tu smra ba po yan ran bz'in ma byun ba las hbyun bar thal bas hjigs pas dus gsum char du yan yod pa nid du rtog cin | deg bye brag pa dan mdo sde pa dan rnam par ses par smra ba dag ni hbras bu med pa smra ba ste de dag gis ni hbras bu yod pa skye ba don med par sems sin hbras bu med pa kho na skyeho || z'es bya bar rtogs so lo See sarvatah sarvasambhavah, csV, XIV. 21=364 (HPS, p. 511); p. 120, note 2.

Page #145
120 CATUHSATAKA [266 dehi phyir rgol ba gnis po hdi dag las re z'ig hbras bu yod par smra ba la khyim gyi don du ka ba dan sgo sgegs (?): la sogs pa rnams kyi rgyan pa tra dan bya la sogs pa bkod pahi khyad par spras pani bdag nid can gan yin pa de ni mi run ste | dehi hbras bu khyim yod paui phyir dan | rnam pa gz'an du bsgrub par bya ba nid du khas len na yan hbras bu med par smra bar thal bar hgyur bahi phyir ro il gan z'ig hbras bu med par smra ba deni Itar na yan ka ba la sogs paui rgyan ji skad bsad par dgos pa med pa nid du hgyur te deni nbras bu med pahi phyir ro | mo gsam gyi bu yod pa ma yin pa ni sus kyan sgrub par nus pa ma yin te de bz'in du hbras bu med pa smra ba la yan hbras bu khyim hgrub par mi hgyur ro 11deg =सायवैभाषिको सत्कार्यवादिनावेव। सालयदर्शने यत्सत्तर्देवास्ति यब सत्तन्नास्त्येव। असतोऽनुत्पत्तिः सतश्चाविनाश इत्यभ्यप्रगमः। तत्रासदकरणादुपादानग्रहणाच्छक्तस्य शक्यकरणाच्चेत्यादिना' सदेव कार्य जायते। असत्कार्यवादश्चेत्सर्वतः [सर्व]सम्भवः स्यात् / न चेदमेवमस्ति। तस्मात्मदेव कार्य जायत इति। वैभाषिकोऽपि स्वभावानुद्भूतादुद्भवप्राप्तिभिया कालत्रयेऽपि मदेव कल्पयति। वैशेषिकसौत्रान्तिकविज्ञानवादिनोऽसत्कार्यवादिनः। ते हि सतः कार्यस्योत्पत्तिनिरर्थत्यसदेव कार्यमुत्पद्यत इति प्रतियन्ति / तस्मादनयोईयोर्वादिनोः सत्कार्यवादिनस्तावह हाथै यः स्तम्भहारकवाटादौनामलङ्कारो मकटविहङ्गादिविन्यासविशेषखचितस्वरूपः स न युज्यते। तस्य कार्यस्य गृहस्य सत्त्वात। प्रकारान्तरमाध्यत्वाभ्युपगमे चासत्कार्यवादप्रसङ्गात् / यस्यासत्कार्यवादस्तस्यापि दर्शने स्तम्भाद्यसङ्कारस्य यथोक्तप्रयोजनाभाव एव। तस्य कार्यस्यासत्त्वात / असन्हि वन्ध्यापुत्रो न शक्यः केनापि निष्पादयितुम्। एवमसत्कार्यवादेऽपि कार्य ग्रहं न सिध्यति॥°१५॥ 266 CSV : hdir smras pa | khyod kyis hdas pa dan ma hons pani dus dag bkag mod kyi de ltar na yan re z'ig da Ita ba ni yod pa yin te de yod pas ma hons pa yan yod par hgyur roma hons 1 X skyas. ? See Sa nk hy a ka rika, 9.

Page #146
280] CHAPTER XI 121 pahi gnas skabs kyi dnos po ni yons su hgyur bas da Itar ba nid du hgyur ro ll gal te mi hgyur na ni gan z'ig yons su hgyur bas da ltar bar hgyur || dehi phyir da ltar yod pas ma hons pa yod do || bsad par bya ste gal te yons su hgyur ba nid yod na ni de Itar thgyur ba z'ig na de ni srid pa ma yin te ci ste z'e na | hdi na yons su hgyur ba hdi ma hons pahi don la rtog pa na ran gi no bo nams pas rtog gam gnas pas rtog gran na gal te re z'ig ran gi no bo nams pas yin na ni deni tshe gcig hjig cin gz'an skye ba yons su hgyur ba yin pas skye ba dan hjig pa dag kho na la yons su ugyur ba z'es bya bar hgyur gyi | gnas pahi rdzas kyi chos gz'an la gnas chos gz'an hbyun ba ni yons su hgyur ba ma yin no || ci ste kho bo cag gi yons su hgyur ba ni hdi hdra ba kho na yin te hdi ltar dper na ba lan gi khu bcud kyi rdzas gnas pahi chos gz'an ho masi dnos po log dan chos gz'an z'oni dnos po hbyun bayons su hgyur ba yin pa de bz'in du yon tan gsum po rdul dan mun pa dan snin stobs rnams kyisi ma hons pahi gnas skabs log dan da Itar bahi gnas skabs hbyun ba yons su hgyur baho snam du sems na | yons su sgyur ba hdi yod pa nid du bz'ag par mi nus te hjig rten gyis ni ma hons pahi yon tan gsum po hdi dag yod pa nid du dmigs nas de dag gi yons su hgyur bar dmigs pa med pa nid do || z'o ho mahi rnam par hgyur ba yin par rnam par bz'ag par nus pa yan ma yin te ho mahi gnas skabs nid du ni ho ma la ho ma z'es bya la || ho mahi gnas skabs kho nar gnag pani lo ma la z'ohi dnos po yod par yan ma yin no ll gal te yod par hgyur na ni ho ma kho na la z'o z'es bya bar hgyur na hdi ni rigs pa yan ma yin te || dehi phyir lo ma la ni z'ohi dnos po yod pa ma yin no ll gan gi tshe ho ma la z'ohi dnos po yod pa deni tshe gz'an gan z'ig la srid par hgyur || dehi phyir yons su ugyur ba med do || o ma dan z'oni gnas skabs las tha dad par ba lan gi khu bahi razas zoes pa cui zad cig dmigs pa yai ma yin no || de Itar na =प्रवाह। यद्यपि त्वयातीतानागतौ कालौ निषिचौ तथापि वर्तमानस्वावदस्ति। तत्सद्भावनानागतोऽप्यस्ति / अनागतावस्थी भावः परिणामेन वर्तमानो भवति। यदि न भवेल्क स्य परिणामेन वर्तमानो भवेत्। तस्माद वर्तमानसद्भावनानागतोऽस्ति / ! X kyis. 16

Page #147
122 CATUHSATAKA [266 उच्यते। स्यादेवं यदि परिणाम एवं स्यात् / न तु स सम्भवति / किमिति / इहानागतस्यार्थस्य परिणामऽस्मिन् कल्पामाने स्वरूपस्य विनाशेन वा कल्पाते स्थित्या वा कल्पाते। यदि तावत्स्वरूपविनाशन तदैक विनश्यत्यन्यदुत्पद्यत इति परिणामेन विनाशोत्यादयोरेव परिणाम इति भवेत् / स्थिते द्रव्यस्य धमान्तर [तद्वृत्तिधर्मान्तरोद्भवो न परिणामः। अथास्माकं परिणाम ईदृश एव / तथा हि। यथा गोरसट्रव्यवत्तेधर्मान्तरस्य दुग्धभावस्य निवृत्तिधर्मान्तरस्य दधिभावस्योद्भवश्च परिणामस्तथा रजस्तमःसत्वानां त्रयाणां गुणानामनागतावस्था निवृत्तिवर्तमानावस्थोद्भवश्च परिणाम इति मतम् / नास्य परिणामस्यास्तित्वं स्थापयितुं शक्यते। लोकस्यैषामनागतानां गुणत्रयाणामस्तित्वोपलम्भात्तेषां परिणामो नोपलभ्यत एव / न च दधि दुग्धस्य विकार इति शक्यं व्यवस्थापयितुम् / दुग्धावस्थायामेव दुग्धस्य दुग्धत्वमिति / न च दुग्धावस्थायामेव वर्तमानस्य दुग्धस्य दधिभावः। यदि भवेढुग्ध एव दधीति भवेत्। न चेदं युज्यते। तस्मान्न दुग्धस्य दधिभावः। यदा दुग्धस्य दधिभावः स्यात्तदान्यस्यापि कस्यचित्स्यात् / तस्मानास्ति परिणामः। न च दधिदुग्धावस्थातो भिन्न गोरसद्रव्यमानं किमप्युपलभ्यते। तथा च / dios rnams yons suhgyur ba yan | . . yid kyis kyan ni hdzin mi hgyur de ltar na yan da ltar bal yod par mi mkhas rnams kyis rtog || 16 || In c for de Itar V with Vx of CS de lta. In d Vx of CSV rtogs for rtog. V manasapi na glhyante bhava hi parinaminah vartamanasya tat sattam kalpayanty avicaksanah || 16|| The defect of this reconstruction is clear from the CSV quoted above. I would change it as follows: भावानां परिणामोऽपि मनसापि न ग्यते। तथापि वर्तमानोऽस्ति कल्पयन्त्यविचक्षणाः // 16 // CSV: dnos po rnams kyi yons su ugyur ba ni mig la sogs pati dban po rag lasi pa mthon ba lnas mi hdzin pa hbah z'ig tu ma z'ad kyi chod pa dan phra ba dan gzugs can ma yin pahi don 1 Or rag lus; X: rags.

Page #148
287] CHAPTER XI 123 yons su gcod par nus pahi yid kyis kyan mi hdzin no ||de Itar skye bo blun po la bltos nas da Itar ba z'es bya bar ran gi no bos yons su brtag par nus pa yan ma yin pas dus gsum med do || 16 || __ = भावानां परिणामो हि न केवल चक्षुरादौन्द्रियायत्तदर्शनपञ्चकेन न राह्यते सूक्ष्मातापार्थपरिच्छेदसमर्थन मनसापि न प्यते। एवं जड़जनानपेक्ष्य वर्तमानो नाम स्वरूपेण परीक्षितुं न शक्यत इति नास्तीति नास्ति कालत्रयम् // 16 // 267 CSV : hdir smras.pa || dus rnams ni yod pa kho na ste| dehi rgyu dnos po yod pahi phyir ro || dus de ni ran nid kyis lus can ma yin pahi phyir, dnos po kho na ne bar bzun nas yons su gcad par nus kyi ran nid kyis ni ma yin no || dehi phyir dus mnon par gsal bahi rgyu mtshan yod pas dus yod do || bsad par bya ste | gal te deui rgyu dnos po nid yod na ni dus hdi yod par hgyur ba z'ig na srid pa yan ma yin no || ji Itar mi srid pa de Itar bstan pahi phyir bsad pa _ = अत्राह। सन्त्येव कालास्त तोर्भावस्य सत्त्वात्। ते हि स्वयममूर्तत्वाद्भावमेवोपादाय परिच्छेत्तुं शक्यन्ते न स्वयमेव। तस्मात्कालाभिव्यक्तिनिमित्तसजावादस्ति कालः। उच्यते। स्याल्कालस्यास्य सत्त्वं यदि तहेतुर्भाव एव स्यात्। न तु [स] सम्भवति। यथा च न सम्भवति तथा प्रतिपादयबाह- . gnas med dnos po ga la yod mi rtag pas gnas ga la yod | . .. gal te dan por gnas hgyur na . tha mar rhiis par mi hgyur ro || 17 || In a V and Vx of CS (with CSV, 271) z'ig for yod. For pas . in b see CSV on 271b. In c for por V and Vx of CS po, and for hgyur V gyur. In d for rnins par in accordance with CSV, V with Vx of CS snin por, and that of CSV snins par. V asthirah kasyacid bhavo'nityatvat kasyacit sthirah | adau yadi sthiro bhavas tasyanyatvm na jayate || 17 || It is not possible to follow V. For his translation of ga la in a

Page #149
124 CATUHSATAKA [267 and b see karika 244 with my note thereon. He takes tha mar in d, Skt. ante, to mean anyatva. This can hardly be supported. Undoubtedly the mistake is due to his taking the word itara given in a dictionary as one of the Skt. equivalents of tha ma, in the sense of anya 'other,' not thinking that the word is used there to mean nica 'low,' 'vile,' 'inferior.' He has, however, taken the word in its right sense in karika 355. The other defect in V's translation is that he has entirely avoided the meaning of rnins par (his soin por). I may suggest the following: . स्थिति विना कुतो भावोऽनित्यत्वेन स्थितिः कुतः। स्थितियदि भवेदादौ गच्छेदन्ते न जोर्णताम् // 17 // CSV : gnas med dnos po ga la yod | hdi na dnos po skad cig re re la skye ba dan hjig pa dan Idan pa rnams la gnas pa rnam pa thams cad du yod pa ma yin la gnas pa med pas dus kyi rgyu dnos po yod pa ma yin no ll gnas med pa nid bstan pahi phyir bsad pa mi rtag pas gnas ga la yad | mi rtag pa nid kyis zos (?) pahi dnos po la gnas pa mi srid do || gal te gnas pa yod na ni gnas pa dan Idan pahi dnos po slar rga ba dan hbrel bar mi hgyur te rga ba ni gnas.pa dan hgal bahi phyi ro || gz'an hai | gal te dan por gnas hgyur na tha mar rnins par mi hgyur ro || phyi ma rnins pa med par thal bar hgyur bahi phyir snar nid nas gnas pa med par rtogs par gyis sig || = स्थिति विना कुतो भावः / इहैकै कस्मिन् क्षण उत्पादभङ्गवां भावानां सर्वथापि स्थिति स्ति। स्थित्यभावन कालस्य हेतुर्भावो नास्ति / स्थित्यभावमेव प्रतिपादयवाह अनित्यत्वेन स्थितिः कुतः / अनित्यत्वेन भुक्तस्य (1) भावस्य स्थितिर्न सम्भवति। यदि स्थिति: स्यात् स्थितिमान् भावः पुनर्जीर्णो न स्यात् / जरायाः स्थितिविरुद्धत्वात्। अन्यच्च स्थितियदि भवेदादौ गच्छेदन्ते न जीर्णताम्। पायत्यामजोर्णत्वप्रसङ्गात्पुरस्तादेव स्थि त्यभावः प्रतीयताम् // 17 //

Page #150
289] CHAPTER XI 125 268 CSV : hdi las kyan gnas pa med do || hdi ltar | = इतच स्थिति स्ति। तथा हि / ji ltar rnam ses gcig gis ni don gnis rnam par mi ses pa de bz'in rnam par ses gnis kyis - don gcig rnam par mi ses so || 18 || For a Vx of CSV rnam ses gcig gis ji lta bur. In c V and Vx of CS omit par adding ni after. kyis. V vijanati yatha naikam vijnanam vastuyugmalam | vijanati tatha naikam vastu vijnanayugmalam || 18 || I may suggest the following: विजानाति यथा नार्थहय विज्ञानमेककम् / विज्ञानहयमेवं न विजानात्यथैमेककम् // 18 // CSV : gal te 'dnos po la gnas pa z'es bya ba z'ig yod na ni deni tshe rim gyis rnam par z'es pa du mahi ses byar thgyur ro 11deg * hdi ni srid pa yan ma yin te | ses pa dan ses bya gnis skad cig ma nid yin paai phyir ro || gan gcig gis bzun ba de gz'an gyis bzun bar nus pa yan ma yin te deui phyir gnas pa med do 11deg gnas pa med pa las kyan dnos po med pa yin dan dus kyan med do || z'es bya bar grub bo || ___ - यदि भावस्य स्थिति म भवेत्तदा[ऽय] क्रमेणानेकविज्ञानजे यो भवेत् / नास्य सम्भावनापि। ज्ञानन्न ययोईयोः क्षणिकत्वात्। यदेकेन गृहोत न तदन्येन ग्रहीतुं शक्यते। तस्मानास्ति स्थितिः / स्थि तेरभावाञ्च नभावो नापि काल इति सिद्धम् / 269 CSV: hdir smras pa gnas pa ni yod pa nid de da' ltar bahi dus kyi mtshan nid yin pahi phyir ro Il gnas pas ni daItar bahi dus mtshon par byed de l gnas pa dan bral bahi da ltar ba nid mi srid pahi phyir ro || hdi la brjod par bya ste प्रवाह। पस्त्येव स्थितिः। वर्तमानकाललक्षणत्वात्। स्थित्या हि 1xde.

Page #151
126 CATUHSATAKA [269 वर्तमानः कालो लक्ष्यते। स्थित्या विरहितस्य वर्तमानत्वासम्भवात् / अनोच्यते-। gal te dus la gnas yod na gnas pa dus su mi hgyur rol ci ste gnas med na gnas pa med par mthah yan yod ma yin || 19 || In a Vx of CSV once pa yod for yod na. V sthirata yadi kalasya sthirah kalo na jayate asthiras cet katham tisthed asann ante na vidyate || This cannot be accepted. See the commentary. I shall translate it differently : स्थितियदि भवेत्काले स्थितिः कालो भवेत्र हि। अथ स्थितिन विद्येत मान्तोऽपि स्याहिना स्थितिम् // 18 // As regards 6 CSV seems to take it differently, as shows the following extract : CSV : de la gal te dus la gnas pa yod do snam du sems na ni ho na ni gnas pa dus su mi thgyur ro || dper na rten dan rten pa dag tha dad paui phyir khyim na yod pahi lha sbyin khyim nid du mi hgyur ba de bz'in du gnas pa dus su mi hgyur te dus la yod paui phyir ro || desi phyir dus kyi ran bz'in ma yin pas de dus kyi mtshan nid ma yin no || ci ste gnas pa med na ni gnas pa dan bral bahi dus la mthah yo's su hjig pa yan yod par mi hgyur ro | dehi phyir da Itar byun bahi dus yun du gnas pa hgyur la || dus de rtag paui phyir da ltar byua bahi dros po yan rtag par hgyur na hdi ni de ltar yan ma yin te dehi phyir gnas pa med do | la स्थितियदि भवेत्काले इति मन्यते तदा स्थितिः कालो भवेत्र हि। 1 x hod.

Page #152
127 270] . CHAPTER XI यथाधाराधिययो दाइहे विद्यमानो देवदत्तो गृहमेव न भवत्येवं स्थितिः कालो भवेन्न हि। काले सद्भावात्। तस्मात्कालस्य स्वभावो नास्तीति न सा कालस्य लक्षणम् / पथ स्थितिनं स्यात्। स्थित्या रहितस्यान्तः परिक्षयोऽपि न स्यात्। ततः प्रत्युत्पत्रः काल आयात्यां तिष्ठेत्। तस्य कालस्ये नित्यत्वात् प्रत्यत्पनो भावोऽपि नित्यो भवेत्। एवमपोदं न भवति। तम्मावास्ति स्थितिः // 18 // 270 CSV: hdir smras pa gnas pa de ni yod pa nid de de dan ldan pahi dnos po la mi rtag pa nid yod pahi phyir ro |gnas pa dan bral bahi dnos po yod pa ma yin pahi phyir rten med pahi mi rtag pa nid mi srid pa z'ig na dnos po la mi rtag pa nid yod pahan yin te deni phyir de yod pas gnas pa yan yod par hgyur ro || hdi la bsad par bya ste gal te mi rtag pa nid ces bya ba hgah z'ig yod par hgyur na ni de dnos po las gz'an nid dam gcig nid du hgyur gran na I gni ga ltar yan mi hthad do || z'es bstan pahi phyir bsad pa - प्रवाह / अस्येव सा स्थितिः। तहतो भावस्यानित्यत्वात्। स्थितिरहितस्य भावस्यासस्वादनाश्रयस्यानित्यत्वस्यासम्भवे भावेऽनित्यत्वस्यापि सत्त्वम्। तस्मात्तत्सत्त्वेन स्थितेरपि सत्त्वम् // पत्रोच्यते। यद्यनित्यत्वं नाम किञ्चित्स्यात्तद्भावादन्यदेव वैकमेव वा स्यात्। उभयथापि नोपपद्यत इति प्रतिपादयवाह--। gal te mi rtag dios gz'an na | dnos po mi rtag par mi hgyur | gcig na mi rtag nid gan yin | de nid dnos po ga la gnas | 20 || In c Vx of CSV ga for gan and de for po in d. V bhavantaram anityam ced bhavo'nityo na vidyate | ekasyanityata yasya katham bhavah sa tisthati || 20 || . It cannot be accepted. I may offer the following :

Page #153
128 CATUHSATAKA [271 भिन्ने भावादनित्यत्वे भावोऽनित्यो न जायते / एकत्वे यदनित्यत्वं स हि भावः स्थितिः कुतः // 21 // CSV: gal te mi rtag pa nid dros po las gz'an nid du hgyur na ni deni tshe mi rtag pa nid mtshan nid tha dad pahi phyir dnos po rtag par hgyur na dnos po ni rtag pa yan ma yin pas mi rtag pa nid la gz'an nid yod pa ma yin no || ci ste gcig nid hdod na de Ita na yan de las tha dad pahi dnos po mi srid pahi phyir mi rtag pa nid gan yin pa de nid dros po yin pas dnos po mi rtag pa nid kyi bdag nid can yin pahi phyir gnas pa gtan mi srid pa kho na ste deni phyir gnas pa med do ll gnas pa med pas ni mi rtag pa nid kyan yod pa ma yin z'in | gnas pa dan mi rtag pa gnis med pas kyan dnos po med la 1 de med pasi phyir na dus kyan yod pa ma yin ro.|| zes bya ba grub bo || 21 || ___= पनित्यत्वं चेद्धावादन्यदेव तदानित्यत्वलक्षणभेदानावो नित्यो भवति / न च भावो नित्य इति नानित्यत्वस्थान्यत्वम्। अथैकत्वमिथते तथापि भावस्तस्मात्पृथग्न सम्भवतीति यदनित्यत्वं स एव भाव इति भावस्यानित्यत्वात्मकत्वात्स्थि तिः सर्वथैव न सम्भवति। तस्मानास्ति स्थितिः। स्थित्यभावेनानित्यत्वमपि नास्तीति स्थित्यनित्यत्वयोईयोरभावेन, नास्ति भावः / तदभावेन कालोऽपि नास्तीति सिक्षम् // 20 // 271 CSV : gan shar gnas med dnos po ga la z'igi 1 mi rtag pas gnas ga la yod || ces brjod pa de la smras pa mi rtag pa nid yod kyan gnas pa yod pa kho naho || ji ltar byas nas se na gnas pani dus na ni gnas pa ches stobs dan ldan gyi mi rtag pa nid ni ma yin la stobs chun bas stobs dan ldan pa hjoms par nus pa yan ma yin no || hdi yan mi rigs so || Z'es bstan pahi phyir bsad pa - यत्पूर्व ( 267 a-b) स्थिति विना कुतो भावो ऽनित्यत्वेन स्थिति: कुतः / 1 See 2070 IX pahi, but seo 2676 ,

Page #154
272] CHAPTER XI 129 इत्यता तबाह। अनित्यत्वे विद्यमानेऽपि विद्यत एव स्थितिः। कथं क्वत्वेति / खितिकाले स्थितिर्बलवत्तरा नानित्यत्वम्। न च दुबैलो बलवन्तं विनाशयितुं मनोतीति / इदमपि न युज्यत इति प्रतिपादयवाह-। mi rtag nid gar stobs chun der | gnas pa stobs chun ma yin na .: phyi nas de dag nes par go | balog par ci yis mtholi bar hgyur || 21 || In a Vx of CSV gni for nid ; Vx of CS gan for gar; and with V des for der. Vanityam durbalam yena durbalam san na jayate tatsthitir niyatam pascan nivsttih kena drsyate || 21 || This can hardly be accepted. I may suggest the following: दुबैलानित्यता यत्र स्थितिस्तत्र न दुर्बला। कि पश्चानियमादृष्टस्तयोः पदविपर्ययः // 21 // CSV : gal te gnas pani dus na mi rtag pa nid stobs chun na gan gis na phyi chos mthun par gnas pa de hjoms par hgyur ba phyi nas de stobs dan ldan pa nid cis yin | dehi phyir sna rol nid du de ches stobs dan ldan pa ma yin pa nid yin pa ham | yan na ya nasi ches stobsi dan ldan pa ma yin pa. hid du hgyur ro || dehi phyir duos po rtag paham gnas pa med par hgyur na hdi ni rigs pa yan ma yin no || dehi phyir de yod pa ma yin no || ...= यदि स्थितिकालेऽनित्यत्वं दुर्बल केन पश्चाद्धमसाम्ये सा स्थिति नियते। केन तस्य पश्चाहलवत्त्वम्। तस्मात्तत्पूर्वमेव वा पश्चादेव (?) वा न बलवत्तरम्। तस्माद्भावो नित्यो वा स्थितिहीनो वा स्यात् / न चेदं युक्तम् / तमान सा विद्यते // 21 // 272 . CSV : gz'an yah | - = अन्यच्च। gal te mi rtag stobs chun min! dnos po kun la yod na ni * The context requires that we should read here phyi nas as above for ya nas whioh doo not give here any suitable sense. 2 X chos. 17

Page #155
130 CATUHSATAKA [272 kun la gnas pa med pa dan | yan na thams cad mi rtag min || 22 || The last two lines are not quoted in CSV. V has unnecessarily taken liberty to change min in a and d to yin, and translated the karika accordingly. V anityam durbalam yena sarvabhavesu vidyate | sadasattvam ca sarvasminn atha sarvam asasvatam | 22 | I think none can concur here with V in regard to his translation or the changing of the reading. He himself says that in all the Tib. versions (including, I may add, Vxx of CS and CSV) the reading is min in a and d. But why has he emended it ? He says: "le verse reste incomprehensible avec la negation. C'est pour quoi j'ai pris une liberte' avec notre texte. La version chinoise toutefois confirme notre lecture." As the following extract of CSV will show the karika is not incomprehensible with the readings, nor confirms the Chinese version his emendation. Tucci writes in his Italian translation from Chinese : "Il Vaidya non intende bene, ed ha torto di sostituire al min di a ed: yin." In showing the corresponding Skt. of Tib. Tucci has evidently left out the Skt. word for min in a, alpa being the meaning of chun and not of chun min. V's restoration, specially of c, is also objectionable. The following may, however, be suggested : भवेत्सर्वेषु भावेष्वनित्यत्वं दुर्बलं न चेत् / ferfaxaa paa a at FAATIHAH 1 22! CSV: gal te mi rtag pa nid stobs chun ba ma yin pas stobs dan ldan par hgyur te dnos po kun la gnas sin || gal te dnos po mthah dagi la khyab pas gnas na ni deni tshe thams cad la yan gnas pa med do || ci ste kun la mi gnas na ni dehi tshe chos thams cad mi rtag pa ma yin gyi || deni tshe hgah z'ig ni rtag par hgyur te gan na gnas pa ches stobs dan ldan paho || Cha hgah z'ig ni mi rtag par hgyur te gan na mi rtag pa nid ches stobs dan Idan paho || de Ita na thams cad mi rtag pa ma yin paham yan na gnas pa med par hgyur ro || 1 Should we read cig?

Page #156
273] CHAPTER XI 131 = यद्यनित्य त्वं दुर्बल न भवेहबलवद्भवेत्सर्वेषु च भावेषु तिष्ठेत् / यदि भावानामेकमन्तं (1) व्याप्य तिष्ठेत्तदा सर्वेष्वपि न तिष्ठेत् / अथ सर्वेषु न तिष्ठेत्तदा न सर्वे धर्मा अनित्याः स्युः। तदा कश्चिद् [अंशो] नित्यो यत्र स्थितिबलवत्तरा। कश्चिदंशोऽनित्यो यत्रानित्य त्वं बलवत्तरम्। एवं सति न सर्वेऽनित्याः / न वा [ सर्वे] स्थिताः // 22 // 273 CSV : gz'an yan mi rtag pa nid hdi mtshan gz'i dan lhan cig hbyun ba ham dus phyis hbyun ba z'ig tu hgyur gran na de la = अन्यच्च। अनित्यत्वमिद लक्ष्येण सह वा जायते पश्चात्काले वा / तत्र gal te rtag tu mi rtag nid | yod na rtag tu gnas yod min yan na rtag par gyur zin nas phyi nas mi rtag par hgyur ro || 23 || V pitye'nityam yadi bhaven nityam satta na jayate | nitye ksine'tha tat pascad anityam kila jayate || 23 || I think it cannot be accepted. See the commentary quoted below. I may suggest the following : - यदि नित्यमनित्यत्वं भवेनित्यं स्थितिन हि। नित्यो भूत्वाथवा पश्चादनित्यः खलु जायते // 23 // CSV : gal te rtag tu mi rtag nid | yod na rtag tu gnas yod min || mtshan nid mtshan gz'i la mi hkhrul bahi phyir ro || gal te mi rtag pa nid rtag tu rjes su hbrel na ni deni tshe gnas pa rtag tu yod pa ma yin te mi rtag pa dan rjes su hbrel bahi phyir ro || yan na rtag par hgyur zin nas! phyi nas mi rtag par hgyur ro || gal le ji skad bsad pahi skyon span bar hdod nas phyi nas dnos po mi rtag par "dod na ni deni tshe dnos po de snar gnas pa dan ldan pas lhag par hgyur nas phyis mi rtag pa nid dan Idan pas mi rtag par hgyur ro || zes bya bar hgyur na | gan dios.po gcig rtag pa yan yin la mi rtag pa yan yin no || Z'es bya ba de yan rigs pa yan ma yin no ||

Page #157
132 CATUHSATAKA [274 = यदि नित्यम नित्यत्वं भवेनित्यं स्थितिन हि। लक्ष्यलक्ष्यणाव्यभिचारात्। यद्यनित्यत्वं नित्यमनुवह न तदा स्थितिनित्यम् / पनित्यत्वानुबन्धात्। नित्यो भूत्वाथवा पश्चादनित्यः खलु जायते // यदि यथोक्तदोषजिहासया पश्चाद्भावोऽनित्य इष्टस्तदा स भावः पूर्वं स्थितिमानित्यतिरिक्तो भूत्वा पश्चादनित्यत्ववानित्यनित्य इत्येको भावो नित्योऽपि भवत्यनित्योऽपि भवतीति यत्तदपि न युक्तम् // 23 // 274 CSV: yan thdus byas kyi mtshan nid rnams phan tshun mi hkhrul bahi phyir | = अपि च। संस्कृतलक्षणानामन्योन्यमयभिचारात् gal te gnas pa mi rtag dan lhan cig dnos po la yod na mi rtag log par hgyur ba ham | yan na gnas pa brdzun par hgyur || 24 || In c V wrongly pa for ba. V anityena yada sardham satta bhavenu vidyate | ___ anityam jayate mithya mithya sattapi jayate || 24 || I should like to change it as follows: पनित्यत्वेन सहिता स्थितिर्भाव भवेद्यदि / मिथ्या वा स्यादनित्यत्वं स्थितिः स्यादितथाथ वा // 24 // CSV: gal te gnas pa mi rtag dan | lhan cig dnos po la yod na de ltar na yan | mi rtag log par hgyur ba ham | yan na gnas pa brdzun par hgyur || gal te dnos po de gnas pa deni tshe dehi mi rtag pa nid log par hgyur ro || ci ste hjig na ni deni tshe gnas pa brdzun par hgyur bas gnas pa mi rigs so l gnas pa de med pas kyan dros po med pa la dnos po yod pa ma yin na yan deui rten can gyi dus med pas dus ran bz in med par grub po ||

Page #158
276) CHAPTER XI 133 = अनित्यत्वेन सहिता स्थितिर्भाव भवेद्यदि। तथापि मिथ्या वा स्यादनित्यत्वं स्थितिः स्यादितथाथ वा // यदि स भावस्तिष्ठति तदा तस्यानित्यत्वं मिथ्या। अथ नश्यति। स्थितिवितथेति स्थितिन युक्ता। स्थितेश्च तस्या अभावेन भावो नास्ति / भावस्य चाभावे तदायिणः कालस्याभावात्कालस्वभावो न सिध्यति // 24 // 275 CSV: hdir smras padnos pohi rgyu can gyi dus ni yod pa nid do | hdi Itar hdu byed hdas pahi rten can hdas pahi dus ni yod do | gal te dnos po hdas pa med na ni bdag hdas pahi dus na hdi Ita bu dan hdi lta bu z'ig tu gyur to snam du hdas pa la dmigs pa dran pa cini yul can z'ig tu hgyur | dehi phyir deni yul can gyi dran pa yod pas dnos poui rgyu can gyi dus yod pa nid do || z'es brjod do || hdir dran pa hdi nams su myon bar gyur pahi yul kho na la hjug ste da Itarbahi yul rnam par ses pas dnos su dmigs bz'in pa la ni dran pas dgos pa ci yan med do lo dehi phyir gan la dmigs pahi dran pa dmigs pahi dnos po de yod pa yin no || de yan snin po med do || z'es bstan pahi phyir bsad pal ___= अनाह। प्रस्ताव भावहेतुकः कालः / तथा हि। अस्त्यतीतसंस्काराश्रयः कालः। यद्यतीतो भावो न स्यान्ममातीते काल एवमेवमभूदिति मननेऽतोतालम्बना स्मृतिः किंविषया स्यात्। तस्मात्तहिषयकस्मृतिसद्भावादस्त्येव भावहेतुकः काल इत्युच्यते। अत्र स्मृतिरियमनुभूत एव विषये प्रवर्तते। वर्तमान विषयविज्ञानन वस्तुत उपलभ्यमानस्य स्मत्या न किमपि प्रयोजनम्। तस्माद्यदालम्बना स्मृतिरालम्बनभूतः स भावो विद्यते / तदप्यसारमिति प्रतिपादयवाह mthon zin dnos po mi snan z'in | slar yan sems skye min des na dran pa z'es bya log pa yil don la log pa kho na hbyun || 25 | . 1 x 1ta.

Page #159
134 CATUESATAKA [275 rnal hbyor spyod pa bz'i brgya pa las dus dgag pa bsgom pa bstan pa ste rab tu byed pa bcu gcig paho || 11 || In 6 V and Vx of CS kyi for skye, and yis for yi in c. V yo bhavas cetasa dTstah so'dTsto na punar bhavet | smrtir nama bhaven mithya mithya bhavo'pi jayate || 25 || Probably it is by mistake that this karika is printed in Romans instead of Italics in V's text showing thereby that it is preserved in the fragments (HPS) or elsewhere, but as it is found nowhere, so far as I know, and does not correspond to the Tib. text I take it to be his own restoration. It seems to me that there are some mistakes in the restoration as will be evident from the commentary quoted below, and as such it cannot be accepted. I may offer the following: न दृष्टो दृश्यते भावश्चित्तं न जायते पुनः। तेन मिथ्या स्मतिर्नामार्थोऽस्या मियैव जायते // 25 // = tfa mara 77:$alaanraaigedia PICT PORTUNIPPI CSV: da ltar bahi gnas skabs kyi dnos po deui ran gi no bo dnos su byed pahi ses pa da ltar bas mthon bas gan yin pa de ni slar mi snan no || don gcig rnam par ses pa gnis kyis yons su bcad par bya ba nid yin pa ni gon du bkag zin te tshul de nid kyisi mthon zin pahi dnos po mi snan no || gan gi tshe mi snan ba deni tshe deni yul can gyi sems slar yan mi skyeho 11deg dehi phyir dran pani dmigs pahi hdas pahi dnos po yin no || gal te de ran gi no bos yod na ni deni tshe dran pa de yod pahi don la dmigs pahi phyir ran gi no bos grub pa z'ig na gan gi tshe hdas pani dnos po de ran bz'in med pa deni tshe de la dmigs pahi dran pa yan ran bz'in med pa yin te deni phyir log pa yin no | z'es bya bar grub po || log pa z'es bya ba ni ran bz'in med pa dan | rten cin hbrel bar hbyun ba z'es bya ba dan don gz'an ma yin pa ste dnos po med pahi don ni log pahi don ma yin no || hdas pahi dnos po rnam pa thams cad med pa ni ma yin te dran par bya ba yin pahi phyir dan | desi sbras bu mthon baui phyir ro || 1 After this in X there seems to be a letter which could not be read.

Page #160
275] . CHAPTER XI 135 ran gi no bos yod pa yan ma yin tertag pa nid du thal bahi phyir dar | dnos su hdzin par thal bar hgyur bahi phyir ro !! rnam pa de lta buhi dnos po las skye ba na dran pa yan rnam pa de lta bu yin pas ! des na| dran pa z'es bya log pa yi | ___don la log pa kho na hbyun || z'es bya ba grub ste / sad pahi gnas skabs su rmi lam gyi gnas skabs kyi nams su myons pahi yul dran pa bz'in no ! __वर्तमानावस्थस्य तस्य भावस्य यत्स्वरूपं साक्षात्कर्तुवर्तमानेन ज्ञानेन दर्शनादस्ति न तत्युनदृश्यते। एकस्य ह्यर्थस्य विज्ञानयेन परिच्छेद्यत्वं पूर्वमेव निषिद्धम् / तेनैव न्यायेन दृष्टो भावो न दृश्यते। यदा न दृश्यते तदा तहिषयकं चित्तं पुनर्न जायते / - तस्मात्स्मृतरालम्बनमतीतो भावः। यदि स स्वरूपेण स्यात्तदा सा स्मृतिः सतोऽर्थस्यावलम्बनात्स्वरूपेण सिध्येत्। यदा तु सोऽतीतो भावः स्वरूपेण नास्ति तदा तदालम्बना स्मृतिरपि नास्ति / तस्मान्मिथ्येति सिद्धम्। मिथ्ये ति खभावनाभावः प्रतीत्यसमुत्पादश्च नार्थान्तरम् / भावाभावार्थो हि न मिथ्यार्थः / नातीतार्थः सर्वथा न भवति / स्मरणीयत्वात्तत्फलदर्शनाच्च। स्वरूपेण सबपि च न भवति। नित्यत्वप्रसङ्गाहस्तुतो ग्रहणप्रसङ्गाच्च। तादृशाद्धावान्जायते चेत् स्मतिरपि तादृशी भवति। .. तेन मिथ्या स्मृतिर्नामार्थोऽस्या मिथ्र्य व जायते // . इति सिद्धम्। जाग्रदवस्थायां स्वप्रदर्शनावस्थानुभवविषयकस्मृतिवत् // 25 // 1265 (-XI. 18)

Page #161
CHAPTER XII LTA BU DGAG PA FSGOM PA BSTAN PA दृष्टिप्रतिषेधभावनासन्दर्शनम् 276 CSV: hdir smras pa khyod kyis bdag med pa hdi chos bsal z'in rgyas par bstan la de bz'in gsegs pa yan hdi thugs su chud pa po dan nea bar hdoms pa po yin nal de cihi phyir chos hdi la hjig rten phal cher hjug par mi hgyur || gan gi phyir chos hdi ni mdzad pa po dan rnam par hchad pa po dan chos kyi che bahi bdag nid rnams kyis ches dkar ba z'ig stel deui phyir thar pa hdod pa thams cad kyis hdi la thjug par rigs ni lugs kyi khyad par ne bar bsad pa gz'an rnams ci ste hbyun || bsad par bya ste chos hdi la rab tu gsun ba po dan ruam par hchad pa po dan chos kyi ran gi no bohi bdag nid chen po dag yod mod kyi de lta na yan nan pa poui che bahi bdag nid sin tu ricd par dkahot hdi ltar | " ___ = प्रवाह। त्वया खल्वेष नैरात्माधर्मों व्यक्त विस्तरशः प्रदर्शितः। तथागतोऽप्ययमवबोधकचोपदेशकश्च। तत्किमित्यस्मिन् धर्मे लोको भूयसा न प्रवर्तते। यस्मादयं धर्मः कर्तुाख्यातुर्धर्मस्य च माहात्म्येन शक्लतर स्तस्मात्सर्वेषां मोक्षकामाणां युक्तह प्रवृत्तिः। किं विचारविशेषोपदेशान्तरः। ___ उच्यते। यद्यपि धर्मस्यास्य प्रवक्ताख्यातुर्धर्मस्य च स्वभावेन माहात्म्यमस्ति तथापि श्रोतुर्माहात्म्यमतिदुर्लभम्। तथा हि-। szur gnas blo !dan don gner bahi ! nan po snod ces bya bar bead smra po yon tan rnam gz'an du | mi hgyur han pa po lahan min || 1 || In c V and Vx of CS por for po, and V wrongly rnams for rnam. In dv Vx of CSV polayan for pa po lahan..

Page #162
276 CHAPTER XII 137 V saksi dhiman arthapatih srota drasteti bhanyate | vaktur guna na canyasya napi srotur bhavanti te !| 1 || None can accept it. I may offer the following: शङ्गुष्ठो बुद्धिमानर्थी श्रोता पात्रमितीर्यते। अन्यथा न गुणो वक्तुन श्रोतुरपि जायते // 1 // In Tib. gzu or gzu ba means 'a post,' sanku, and gnas 'standing' or 'position,' sthana, sthiti. Hence the literal meaning of gzur gnas is 'one standing on a post' implying thereby one who being firmly fixed in a position does not move in the least not inclining to any side. This idea has, as seems to me, found its full expression in the word san kustha (Panini, VIII. 3,97) which closely correspond to Tib. gzur gnas. As the following extract from the CSV will show, it means an impartial person (a paksapatita). Accordingly taking the figurative sense one may employ nispaksah or nyayastha for san kusthah in the restored karika. For gzur gnas V uses saksin which is not appropriate, nor is supported by CSV. S.C. Das has given the meaning (witness"), no doubt, but he has also given the synonym gzu bo which means 'upright' 'honest.' And undoubtedly the Tib. phrase is used here in the second sense. In a V translates don gner ba by arthapati by which he wants to mean "le maitre des objects des sens." I think it has no authority. I translate it by arthin. See CSV, 184 (HPS, p. 476) where nivrttyarthi is translated by zlog pa don du gner ba. For his drasta in b there is nothing in Tib. Possibly he takes it for Tib. snod which actually means in Skt. bhajana or patra, and not drastr. The second half of his karika is also objectionable. CSV: gzur gnas blo Idan don gner bahi nan po snod ces bya bar bsad | de la gzu bor gnas pa ni gan phyogs su ma lhun baho || phyogs su ma lhua ba yan gan z'ig ce na gan z'ig ran dan gz'an gyi 18

Page #163
138 CATUHSATAKA (276 phyogs dag la rjes su chags pa dan rgyab kyis phyogs pa dan bral baho de ni de Itar sems kyi rgyud ma non mons' pahi phyir legs par bsad pa rin po cheui khyad par tshula ba lhur byed pa kho na yin pas kun nas non mons pahi phyogs hdor bahi rtsa ba ni gzu bor gnas pa nid yin no | dehi phyir de ltar na nan pa po gzu bor gnas pa ni dam pahi chos kyi bdud rtsi phul du byun bahi snod yin no || gzu bor gnas par gyur kyan gal te blo dan Idan par hgyur na ste legs par bsad pa dan nes par bsad pa dag gi soin po dan snin po med par rnam par dpyod pas la mkhas paho4 || de ni blo dan Idan pa nid kyis snin po med pa btan nas snin po len no || de ltar gal te nan pa po blo dan ldan par gyur na ni de de ltar snod du hgyur ro | de ltar gzu bor gnas sin blo dan Idan par gyur kyan legs par bsad pa nan pa don du gner bar hgyur z'in ri mohi skyes buhi rnam pa Itar mi brtson pa ma yin tel de ltar na gzur gnas blo ldan 'don gner bahi | nan po snod ces bya bar bsad do || nan pa po rnams de Ita bu yin na ni nes par smra po yon tan rnam gz'an du ! mi hgyur nan pa po lahan min. de la smra ba poui yon tan dag ni zur dod pa dan phyin ci ma log pa dan | gsal ba dan ma hkhrugs par brjod pa dan || nan pa pohi lhag pahi bsam pa khon du chud pa dan | sems la zan zin med pa nid de de lta bu la sogs pa dag go || nan pa po yan chos dan chos smra ba po gnis la gus pa dan | yid gtod pa nid dan | gzu bor gnas pa nid dan | blo dan Idan pa nid dan | don du gner ba nid do || deni don du gner ba nid ni chos dan chos smra ba dag la gus par byed pa dan yid gtod pa nid la sogs pa dag gis rtogs par byed do || de Itar yin dan smra ba po la yon tan rnam pa gz'an du mi thgyur la || nan pa po lahan yon tan rnam pa gz'an du mi hgyur ro || nan pa po rnam pa de Ita bu yod na ni smra ba po la yon tan skyon gyi no bor mi hgyur ro || nan pa pohi skyon las ni yon tan yan skyon gyi no bor rnam par hgyur la || skyon yan yon 1 x fon ma mons. x tshol. :X dbye ba. .X naho.

Page #164
277] CHAPTER XII 139 tan gyi no bor ram par hgyur gyi || bsad zin pahi mtshan nid can gyi nan pa po thos pa las byun ba la sogs pahi yon tan phyin ci ma log pahi tshogs kyi gz'ir gyur pa yod na ni smra ba po la yon tan rnam pa gz'an du mi hgyur la nan pa po la yon tan skyon gyi no bor mi hgyur ro || CSV: blun po bdag la bstan' pa na ci bdag cag la ses rab med dam ci z'ig bya | riogs par byed pa po med de' z'es de skad du gan smra ba po ma yin no || hdi ni lrag pahi bsam pa bskul bahi mdo las rtogse par byaho.|| _ तत्र शङ्गुष्ठः यः पक्षेऽपतितः। कः पुनः पक्षेऽपतितः / यः स्वपक्षे परपक्षे चानुरागण प्रतिधेन च पक्षरहितः। स ह्येव चित्तसन्तानाले शात्सुभाषितरत्नविशेषयुतितत्परो भवतीति संक्ल पक्षक्षेपमूले शङ्की तिष्ठति। तस्मादेव सति शङ्गुष्ठः श्रोतोत्तमस्य सद्धर्मामृतस्य भाजनम् / शङ्गुष्ठभूतोऽपि यदि प्राज्ञः स्वात् स्यात्सुभाषितदुर्भाषितसारासारविचारपटुः। स हि प्राज्ञत्वेनासार त्यक्ता सार' रजाति। श्रोता देवं प्राचो भवेत्स भाजनं भवेत्। एव' शङ्गुष्ठः प्राचभूतथ सुभाषितषणार्थी संश्चित्र पुरुष इव न वीर्यहीनो भवति। एव शङ्गुष्ठो बुद्धिमानर्थी श्रीता पात्रमितीर्यते / बोटषु च तादृशेषु नून अन्यथा न गुणो वक्तनं श्रोतुरपि जायते // तब वतागुणा अपक्षपातित्वमवैपरीत्यं स्पष्टत्वमकोपवक्त व श्रोत्रध्याभयावगन्तत्वं निरामिषचित्तत्वञ्चेत्येवमादयः। श्रोतुरपि धर्म धर्मवादिमि . योः श्रधा मनोनिवेशः शङ्गुष्ठत्वं बुद्धिमत्त्वमर्थित्वं च। तस्वार्थि त्वं च धसे धर्मवादिनि च श्रद्देया मनोनिवेशादिना च प्रतीयते। एवं च सति वक्तगणो नान्यथा जायते / श्रोतुरपि गुणो नान्यथा जायते / बोपरि हि तादृशे वक्त गुणो दोषरूपो न भवति। श्रोतुर्दोषाहुणोऽपि दोषरूपेण विक्रियते दोषोऽपि च गुणरूपेण विक्रियते। उक्तलक्षणस्तु श्रोता अवसाधुताविपरीतगुणगणानामाधारो भवति। वक्तगणो नान्यथा जायते / नच बोतर्गुणो दोषरूपो भवति / नास्त्यस्माक जड़ात्मनां देशनायां कापि प्रज्ञा किमपि कर्तव्यं वा। नास्ति प्रतिपत्तेत्येवं न कोऽपि वक्ता। प्रत्येतव्यमेतद् अभि प्रा यो प दे श सूत्रे // 1 // 1 X botod (prata msa). .x rtog.

Page #165
140 CATUHSATAKA [277 277 CSV : de nid kyi phyir bcom ldan hdas kyis | = Taica Haalsrid dan srid thabs z'i ba yil thabs dan de bz'in z'i gsuns te hjig rten yons su mi ses gan | de ni thub pahi lta buri mnon || 2 | In d V na for ni. V ukto bhavo bhavopayah sivopayas tatha sivam yal lokenaparijnatam drstam tan munisannibham || 2 || V's reconstruction of d, distam tan munisannibham, is not intelligible to me, nor is it followed by his own translation. It seems to me that in d the reading lta bur does not give here any appropriate sense, and as such may be changed to lta bar, though the former is found in all the xylographs concerned including CSV. As regards the last two lines of the karika the following may be gathered here from the vstti: The teaching of Buddha regarding the four things, srid 'bhava' etc., produces its effect only on those who have proper thos pa 'sravana,' bsam pa 'manana,' and sgom pa 'bhavana. But those who do not practise them and consequently are not competent (snod 'bhajana' or 'patra') may complain saying "Why are the things not explained perfectly? We cannot understand them exactly." But this is their mistake (khrul ba 'bhranti). Only for this the Buddha, the Blessed One, cannot be blamed, because he has taught the four Noble Truths, and this being so where is the fault of the speaker? It is not the fault of the sun that a born-blind (dmus lon jatyandha') does not see the light. The '1 Read bar, "On trouve chez le sage (Boudha) tout ce que le monde ne connait pas parfaitement (Los antres precheurs sont infeieurs an Boudha, qui, seul, cannait la verite du rapsirs et du nirvana.")

Page #166
277) CHAPTER XII 141 Chinese translation is here too free. I may propose the following accepting the first half as reconstructed by V: उतो भवो भवोपायः शिवोपायस्तथा शिवम्। यलोके न परिजातं व्यक्तं तद्दर्शने मुनेः // 2 // CSV: de la srid pa ni hbras bur gyur pahi' ne bar len pahi phun po lnaho | srid pahi thabs ni rgyur gyur pahi hdu byed rams so || z'i ba ni mya nan las hdas pa ste | ne bar stshe ba thams cad log paui ran bz'in yin paui phyir ro || z'i baui thabs ni thphags pahi lam yan lag brgyad do || de ltar bcom ldan hdas kyis thar pa hdod pa rnams la hphags pahi bden pa bz'i ne bar bstan te blan bar bya ba dan dor bar bya baki nbras bu dan bcas pa dag ne bar bstan pahi phyir ro || de la thos pa dan bsam pa dan sgom pa dan Idan z'in yan dag pa ji Ita ba so so ran gis khon du chud pa rnams kyi rgyud la ni bcom Idan hdas kyis ne bar bstan pa don ji Ita ba bz'in kho na yin gyi | thos pa dan bsam pa dan sgom pa la mnon par brtson pa la doro (?) ba rnams ni bdag nid snod ma yin par ma "phags3 pa ni gan gi phyir kho bo cag gis don ji lta ba bz'in mi rtogs pas nes par hdi yan dag par ma bsad do | z'es hkhrul pa de thub pahi yin pa ltar nes par byed do || de tsam gyis ni sans rgyas bcom ldan hdas nons pa dan Idan pa yan ma yin no || hphags pahi bden pa bz'i ston par mdzad pa nid kyis skyes buhi don ma lus pa ne bar ston pahi mdzad pa po yin pahi phyir smra ba pohi skyon ga la yod || dehi phyir na thub pahi Ita bar z'es bsad de || kha cig dag gis des ne bar bstan pahi dnos pohi de kho na nid ji lta ba bz'in nes par ma zin pahi phyir ro || dmus lon gis ma mthon ba ni snan bz'in pahi ui mahi skyon ma yin te | ma loi ba nams kyis de mthoi bahi phyir roll = na Ha: agurera etajua Hi Hatari anlat: संस्काराः। शिवं निर्वाणम् / सापद्रवनित्तिस्वभावत्वात्। शिवोपाय पार्य पाष्टाङ्गिाको मार्गः। एवं भगवता मोक्षकामेभ्य आर्यसत्यचतुष्टयमुपदिष्टम् / 1 x bgyur bahi. * Here two letters could not be read in X; the first of them seems to be b. X bur. . X bphrige.

Page #167
142 CATUHSATAKA [278 सफलयोहयोपादेययोरुपदेशात्। तत्र श्रवणमननभावनावतां सम्यग्यथावत् प्रत्यात्ममवगच्छतां परम्परायां भगवतोपदिष्टोऽर्थो यथावदेव भवति। त्यक्त (१)श्रवणमननभावनाभ्युद्यमास्तु स्वयमभाजनभूता अनार्या नास्माभिरथों यथावप्रतीयत इति नूनमय न सम्यग्भाषित इति सा भ्रान्तिर्मुनेरिति निश्चिन्वन्ति / न तावता बुद्धो भगवानपराध्यति। आर्यसत्यचतुष्टयसंप्रकाशकत्वेन निरवशेषपुरुषार्थसंप्रकाशकत्वादिति कुतो वक्तर्दीषः / तस्मान्मुनेदर्शन इत्युच्यते / केचित्तटुपदिष्टं वस्तुतत्वं यथावत्र निश्चितमिति। न हि जात्यन्धेनादृष्टालोकस्य सूर्यस्य दोषो भवत्यनन्धेस्तस्य दर्शनात् // 2 // 278 CSV : hdir smras pa | de bz in gsegs dehi mion par mtho. bahi gtam thams cad ni ches don gsal ba yin na nes par legs pahi gtam ni dnos po thams cad med par ston pa lhur len pa nid kyis kho bo cag Ita bu rnams kyis rtogs par mi nus tehdi Itar bcom ldan hdas dnos po thams cad kyi ran gi no bo sun hbyin par z'ugs pahi phyir kho bo cag gi yid mgu bar mi mdzad de || bsad par bya ste | = अवाह। तस्य तथागतस्याभ्युबतासु सर्वासु कथास्वत्यर्थं व्यक्तासु [अपि] सर्वभावाभावप्रदर्शनपरत्वेन न निःश्रेयसकथास्मादृशैरवगन्तु शक्यते। एव च भगवान् सर्वभावस्वरूपदूषणप्रवृत्तत्वाबास्माकं मनः सन्तोषयति / उच्यते-। thams cad btan bas mya nan las / hdah bar ya mtshan can kun hdod | kun sun hbyin la de dag ni mi dgar hgyur baui rgyu ci z'ig || 3 ||| In d V dkah for dgar ; Tucci reads dgah which is not supported by any X examined by V and myself. V sarvatyagena nirvanam sarvapasandinam matam na tesam dusanaih sarvaih kincid vaimukhyakaranam || 3 ||| This is reconstructed by V according to the fragments of the commentary in which most of the words occur. See below. I would accept it making a slight modification : 1 According to the reading adopted by V in d, as shown above, it should readin Skt.: kificit krochrasya karapam.

Page #168
143 279] . CHAPTER XII सर्वत्यागेन निर्वाणं सर्वपाषण्डिनां मतम् / न सर्वदूषणे तेषां किञ्चिमुख्यकारणम् / / ___CSV: ['सायवैशेषिकादीनां सर्वपाषण्डिनां निखिलसुखदुःखादिभावसंतशनि-वृत्त्या मोक्षावाप्तिरिति निश्चयः / यदा चैवं सर्वत्यागेन सर्वपापण्डिनां निर्वाणमभिमतं तदा न किञ्चिन् मया वापूर्वमुक्तं यहैमुख्य कारणं भवेत् / पाषण्डिके येषामेव हि पदार्थानां निर्वाणे पुनरप्रवृत्त्या निवृति'रभिसमोहिता' तेषामेव मया नै:स्वाभाव्यप्रतिपादनपरेण शास्त्रेणास दर्शनकण्टकोडरणामकेन"] निर्वाणनगरगामिमार्गपरिशोधनमनुष्ठितम् / तकिमिति द्वदि" भयमसल्कल्पयित्वा" भवान् बिभेति। आधीयतां मनःपरितोषः क्रियतामामसादर्य धर्मों निवेश्यतां चेतसि साल शिकवस्तु"निवारण कथा // 3 // " 279 _CSV: ननु च यदि सर्व पाषण्डि नामप्ययभवाभिप्रायो यदुत सर्वत्यागेन निवाणमिति कः पुनर्भवतस्तीथिकानाञ्च विशेषः / अय विशेषो यत्तीथिकानां सर्वत्यागाभिप्रायमानं न पुनः सर्वत्यागोपायाख्यानम्। अनुपदिष्टे च सर्वत्यागोपाये। gan z'ig gton tha bs mi ses de ci z'ig gton bar byed par hgyur | des na nes par thub pa yis | 1. gz'an du z'i ba med ces gsuns || 4 || 1.1 Tib, grans can pa dan bye brag pa la sog3 pa ya mtshan can thams oad kyis bde ba dan sdug banal ba la soge pa drus Po kun nas ton mons pa mihah dag log pas. . Tib. abnyupagamah (khas blans). : 'Nb. ad. api (yan). * Tib. om. it. HPS upacaritam for aktam in Tib. (gsung pa). . Tib. ya mtahan can rnams kyis; HPS om. it. ' Tib. mya man las hdah bar; HPS nivrttir. . Tib. 11t. ista (bdod). * Read in Tib. bdag gis for deggi. 10 Here before asad- two or three letters in Tib. could not be read, but they seem to be yod pa. 11 HPS darsanakata followed by marks of a gap. 13.19 Tib. tsher ma hbyin pahi bdag nid can gyi. Here in X tsher ma is conjectured only the being legible. 1. The Tib. equivalent could not be read in X being very indistinct. " Tib. brtags nas%3; HPS likhya. W Tib. bskyed pa, lit. utpadyatam. 16 Tib. bdag nid la, lit. atmani. " Tib. kasarvavastusokanivadeg (degon mons pahi dois po thams cad mya nan les). 18 After this there is a long passage in the Tib. version which is omitted in the fragments. " Tib. om. sarva 20 HPS ad. tu.

Page #169
144 CATUHSATAKA [280 In c Vx of CSV wrongly yi for yis. कि करिष्यति स त्यागं त्यागोपाय न वेत्ति यः / शिवमन्यत्र नास्तीति नूनं तेनोक्तवान्मुनिः // 4 // . _CSV: सर्वत्यागाशयेऽपि स्थिते' तोथिकमतावलम्बी त्यागोपायानभिन्नः कि त्याग करिष्यति / यत्र जानाति सर्वधर्मस्वभावशून्यतालक्षणं सर्वत्यागोपाय / / अत एव शिवमन्यत्र नास्तीति नूनं तेनोक्तवान्मुनिः // 4 // 280 CSV: ननु च तवा प्यपर्यन्तवाद ज्ञेयस्थातीन्द्रियेष्वर्थेषूपदिष्टेष्वसमक्षत्वात् तेषां संशय एव जायते किमसावर्थो यथोपदिष्टस्तथैवाहोखिदन्यथेति। न हि तहिषय निश्चय कारणमस्तीति। तत्राप्युच्यते-।. sans rgyas kyis gsuns Ikog gyur la . gan zig the tshom skye hgyur ba| de yis ston pa nid bsten te hdi nid kho nar yid ches bya ||5|| In c Vn of CSV brten for bsten. * बुद्धोतषु परोक्षेषु जायते यस्य संशयः / इहैव प्रत्ययस्तेन कर्तव्यः शून्यतां प्रति // 5 // CSV: न हि सर्वे भावाः प्रत्यक्षज्ञानगम्या अनुमानगम्या प्रपि विद्यन्ते / शक्यं चात्रानुमान कतु दृष्टान्तसद्भावात्। इह सर्व त्यागोपायः सर्वधर्मखभावशून्यता। सा चाशक्या केनचिदन्यथात्वमासादयितुम् / सूक्ष्मवायमों नित्यसविहितोऽपि सर्वजनासमक्षत्वात्। तस्य चोपपत्त्या सर्वधर्मस्वभावग्राहविनिवारणमुखेनोपपादिता यथावत्ता / अत्रैव तावदास्थीयतां निश्चयः / पथाव किमेवमेतदुताहो पन्यथत्यस्ति किञ्चिदनिश्चयकारणं तदुपदिश्यतां यदि तब निराकृतमुक्तावक्ष्यमाणप्रकरणप्रतिपादितनिश्चयेन। न च शक्यमनेन स्वल्पमप्यनिचयकारणं किश्चिदभिधातुमिति सिद्ध एवायं दृष्टान्तः। ततश्चान्यदप्यसमक्षार्थप्रतिपादकवचनं भगवतो यथार्थमिति प्रतीयतां वनयेनैव तथागतोपदिष्टत्वात्खभावशून्यतार्थाभिधायकवचनवदिति कुतो बुद्दोनोष परोक्षेषु संशयावकाशः // 5 // 1 Tib. gnas kyan; HPS sthita tirthika.. * In the following line in OS V read sramana (dge abyon) and not sravana ag reade HPS. * Tib. ad. darsane (khyod kyi ltar na). . Tib. paryantatvad (mthah yas). * Tib. thams cad ; HPS om. it. * Tib. ci ate hdi la ; HPS reade it just before asti which followe. Here follows in Tib. a passage containing two blokas, but it is omitted in the fragments,

Page #170
282) CHAPTER XII 146 281 CSv: न च तथागतवत्तोथिकानामपि शक्ष्यमविपरीतार्था भिधायिखमवसातं तेषां दृष्टधर्म एव विपर्यस्तत्वात्। तथा ह्यस्य लोकस्य तैनित्यकारणपूर्विका प्रवृत्तिरुपदिश्यते। सा चाशक्यप्रतिपादना दृष्टविरुष्पा चोपपत्तिविरुद्धा च। एवम्-। gan gis hjig rten hdi mthon dkah 1 de ni gz'an la blun pa nid | gan dag de rjes hgro de dag! sin tu yun rin bslus par hgyur || 6 || In b V wrongly ba for pa. _ * लोकोऽयं येन दुर्दष्टो मूढ़ एव परत्र सः। वञ्चितास्ते भविष्यन्ति सुचिर येऽनुयान्ति तम् // 4 // CSV: न हि सम्पूर्णे चन्द्रमसि व्याहतदर्शनसामर्थ्यो 'ध्रुवमरुन्धती वा पश्यतीति सम्भाव्यम् / तद्ददय तीर्थ को लोकस्य सत्त्वभाजनाख्यस्य हेतुफलव्यामूढ़त्वात् स्थूलमेवार्थ तावद्यदा न सम्यगोचते तदा कथमयमतिसूक्ष्म विदूरदेशकालव्यवहितं सप्रभेदमर्थं जास्यतीति' सम्भावयितुं शक्यम्। तदिम तौर्थिक खयमत्यन्तविपर्यासितदर्शन' मृगतृष्णाजलवदनुपासनीय तत्त्वदर्शनामलजलपिपासवः संसाराध्वपरिश्रमलमापनोदनाय वञ्चितास्ते भविष्यन्ति सुचिरं येऽनुयान्ति तम् // अपर्यवसानापरकोटिके संसारे ते वत वञ्चिता भविष्यन्ति ये यथार्थ• शास्तारं बुद्ध भगवन्तमवधूय' दृष्टादृष्टपदार्थस्वभावश्थामूढं मोक्षकामतया तौर्थिकमनुगच्छन्ति // 6 // 282 ___CSV: कस्मात्यनरते मोक्षकामा विपर्यस्तदर्शन तोर्थिकमनुगच्छन्ति / खभावशून्यताधर्मोपदेशश्रवणभयात् / तद्भय 1 Tib. om. artha-. . Tib. bstan par mi nus 80, and thus does not support degpratipadya of HPS. * Tib. lit. parnima- (na ba). 4 Tib. ad. kascid (bgah z'ig gis). 5 Tib. om. iti sambhavyam. * Tib. om. vi.. 7 Tib. om. iti sam. B For this Tib. phyi mahi mur (1) gtugs pa med pa can. Should we read mthah tor mur? Forvathartha avadhuya Tib. budhena bhagavata yathavad upadistam artham anupasya (gang rgyas bcom Idanhda 3 kyis donji Itaba bz'inston pa lami beten par). io HPS ad. [sta-] mevam which is not supported by Tib. 19

Page #171
146 [283 CATUHSATAKA नास्त्य हं न भविष्यामि न मेऽस्ति न भविष्यति / इत्यालम्बो चासोत्। वासश्चार्य सुचिरमहङ्कारममकाराभ्यासात्। अत एव कल्याणमित्रपरिग्रहात्सुचिराभ्यस्तमपि भावस्वभावाभिनिवेशमलं त्यक्ता-। mya ian. hdas par ran hgro gan | de ni sin tu bya dkah byed hdren slad bz'in duhan dam pa ni ma yin yid hgror spro ma yin || 7 || In a V misprint das hpar for hdas par. In c V and Vx of CS pahi slad bz'in for slad bz'in duhan. * स्वय ये यान्ति निर्वाणं ते कुर्वन्ति सुटुष्करम् / गन्तुनोत्सहते नेतुः पृष्ठतोऽप्यसतो मनः // 7 // CSV: बुद्धो भगवान् स्वयं भूत्वा स्वयमेव निर्वाषपुरमुपयातः / तस्ये त्य' दुष्करकारिणो महाकारुणिकस्य' . गन्तुनोत्सहते नेतुः पृष्ठतोऽप्यसतो मनः // न केवलमसतोऽहङ्कारममकारव्यवस्थितस्य खयमेव निर्वाणं गन्तु मनो नोत्सहते। अपि खलु 'दुष्करकारिणो' नेतुः पृष्ठतोऽप्य मतो निर्वाणं गन्तु मनो नोत्सहते // 7 // 283 ___CSV: कस्मात्पुनरस्य नेतुः पृष्ठतोऽप्यसतः पुगलस्य निर्वाण' गन्तु मनो नोत्सहते। शून्यतायां त्रासात्। कस्य पुनरस्यां त्रासो भवतीति। यस्य भवति तं प्रति 13 प्रतिपादयवाह- . m malavan 1 See HPS. p. 69 where the same line is quoted with the same reading, i.e. asti for asmi. It is quoted also in the Bodhica.rya vatara pasi jika, p. 449, reading asti and not asmi. The second half of the karika as found in the above work is as follows: iti balasya samtrasah panditasya bhavaksa yah 11 Tib. brtags nas which means here kalpayitva; but the actual reading in Tib. seems to be according to Skt. brten nas. 3 Tib. skrag pa de yan; HPS tatrayam. * Tib. mnon par zen pahi dri ma dor nas, HFS degvekan malavat. 6 Tib. ne bar gbegs te ; HPS yati. * Tib. om. tasya. thugs rje chen po mnah ba; HPS om. it. 8 HPS plural number, while Tib. singular..... * Tib. mdzad dkah ba mzad pahi3; HPS yathopa varnitagya. . 10 HPS ad. asya after api. 11 Tib. mi sproho ; for notsa hate HPS notea ham pra veda yate. 11 Tib. dehi, lit. tasya ; HPS anyasya. For rjes bz'in du in Tib. one may read slad. 10 prati is not supported by Tib.

Page #172
284] CHAPTER XII 147 ma mthon skrag par mi rtsom ste | mthon na rnam kun de bzlog hgyur des na nes par cun zad cig | ses la skrag par bsgrub par bya || 8 || For bzlog in b Vx of CSV once ldog. In d Vx of CSV once brjad for bsgrub. * त्रासो नारभ्यतेऽदृष्टे दृष्टेऽपैति स सर्वशः / नियमनैव किञ्चिने तेन नासो विधीयते // 8 // According to the reading brjod par bya in d in Vx of CSV one should read here abhidhiyate for vidhiyate. CSv: अव्युत्पन्नशास्त्रसझेता हि गोपालादयः / शतशोऽप्युपदिश्यमानायां शून्यतायां सर्वथा'नुप्रवेशाभावना दृष्टत्वाच्छु न्यतार्थस्य तेषां वासो नोत्पद्यते तस्मिन् / दृष्टेऽपैति स सर्वशः / दृष्टे हि शून्यताख्ये धर्मे स वासस्तत्पण्डितानां सर्वथापति भवनिमित्तात्मात्मीयाभिनिवेशविगमात्। रज्ज्वां जात' सविपर्यासस्य रज्जुदर्शने सति सर्पभयविगमवत्। यस्तु किञ्चिज्जानाति तस्य नियमेनावश्यम्भावितया त्रासो विधीयते // 8 // 284 CSV: किमर्थं पुनरमी किञ्चिन्ना उत्तरं पदं न पर्येषन्ते यावतेषां सातव्यपरिसमाप्तिर्भवतीति / 1 उच्यते / त्रासात् / कि पुनस्वासस्य कारणम् / पाह। अनभ्यासः। तस्य पुनः किं कारणम् / विपरीताभ्यासः / तदेव प्रतिपादयवाह-। byis rnams nes pa kho nar ni thjug byed chos la goms pa ste | de dag goms pa med pa yis ! ldog byed chos la hjigs par hgyur | 90 1 HPS sarvatha tadanuo. * Tib. rjeg su z'ugs pa med pas: HPS prave sabhave sati. . Tib. ldog and not bzlog. Tib. de; HPS om. it. B Tib. om. it . Tib. skrag par; HPS santrasao. 7 Tib. skyes pahi ; HPS upayata . Tib. ad. kilioin najinati (eun zad cig mi ses pa). 10 Tib. om yavata. 11 For bhavatiti X reads ma gvur gyi bar du go which does not give here any sense. ad. llibialul for tslivsvur gvi bar du

Page #173
148 CATUHSATAKA [285 In a Vx of CSV na for ri. * एकान्तेनैव बालानां धर्मेऽभ्यासः प्रवर्तक / धर्माविवर्तकातेषामनभ्यासतया भयम् // 8 // __CSV: संसारप्रवृत्त्यनुकूलो हि धर्मः प्रवर्तकः। पृथग्जनपर्यापवायां च भूमौ स्थितानां सत्त्वानां' प्रवत्तक एव धर्मेऽभ्यासः। भावाना स्वभावशून्यता हि निवर्तको धर्मः संसारनिवृत्त्यनुकूलत्वात्। [तदभ्यास गस्य परिपन्थयात्मस्नेहः / तदनुगतचित्तसन्तानत्वात्पृथग्जनास्तद्यावर्तकावर्मात्मुतरां बिभ्यति। स्वभावशून्यता प्रपातमिव मन्यमाना न तां यथावत्प्रतिपत्तमुत्सहन्ते // // 285 CSV: तदेवमविद्यासान्द्रान्धकारमच्छादितपदार्थतत्त्वेऽनुपलभ्यमानापरकोटि संसारमहा टवीकान्तार प्रनष्टसन्मार्गस्य कस्यचिवाम पुगलस्य भवति स्वभावशून्यताकथायां चेद्भक्तिः स . तदनुकूल प्रत्ययोप सिद्धिहारण यथोप-10] चीयमानप्रसादः शून्यतायां भवति तथा कार्य करुणावता कतजन च भगवति तथागते सद्धर्मान्तरायनिमितं कर्मात्मनो महाप्रपातहतं परिजिहीर्षणा सङ्कटमप्यवगाह्य दुर्देयमपि दत्त्वा संग्रहवस्तु चतुष्टयेन संग्राह्य सद्धर्मोऽय15 सद्धर्मभाजनेभ्य' 1'उपदेष्टव्यः। यस्तु न केवलं यथोपदिष्ट न बहु मन्यते अपि तु-। 1 Tib. sems can ; HPS prthagjananam. * For pravartaka and nivartaka dharma or karman cf. Yogi y & jna valk y a, I.23: nivarta kam hi purusam nivarta yati janmatab! pravartakam hi sarvatra punaravrttihetukamil . Tib. dnos po rnams kyi; HPS om.it. * Supplied from Tib. de la goms pabi. bhavanam svabhavasunyati. sutaram bibhyati; this is found differently in Tib.as follows: nivartako hi dharmas tada bhyas a pari panthini bhavanam svabhava bunyata omsaraniyrityanukulatvat || atmasnehanugatacitta santanatvato tibhyati (dog par bved whichos ni de la goms pahi gegs Gnos po rname kyi ra bz'in ston pa nid de hkhor ba idog pahi rjes su mthun pahi phyir ro || So schi skye bo rnams ni eems kyi gyud bdag la chags pa dan rjos su hbrel babi phyir de ldog por byed pabi chos la ohes sin tu bjigs la || FTib.anidyante (thog ma dan tha ma dan mi ldan pabi) for anudegkotike. 7 Tib. om. maha. * Tib. om. nama. * Tib. om. it. 10 Tib. bsgrubs pahi sgo nas ji ltar bphel bar. 11 Tib. maha karunikena (spin rje che ba). 12 Inx krtar, byas, is quite clear but not -jffena, ses pa, being illegible. 13 Tib. om. karma. For kyis read kyi in bdeg kid kyis. 1. Tib. yons suspan bar bdod pas; HPS parijihirsa [adbhyab]. 16 Tib. ad. sarvaprayatnena (hbad pa thams cad kyis). 16 Tib. - bhajanabhutebhyab (smod du gyur pa la). 1 Tib. ad. jane bhyab (skye bo).

Page #174
287]] CHAPTER XII 149 gan z'ig gti mug hgah z'ig gis | bsgribs sin de nid gegs byed pa de la dge legs hgro ba yan | med na thar pa. smos ci dgos || 10!! In d V ba for pa. ___ * विघ्नं तत्त्वस्य यः कुर्याइतो मोहेन केनचित् / कल्याणाधिगतिस्तस्य नास्ति मोक्षे तु का कथा // 10 // CSV: मोहेन केनचदितीर्थामात्सर्यकोसोद्यभयोटविहेषादिना तत्त्वोपदेशभाजने जने यस्तत्त्वदेशन श्रवणादिविघातं करोति तस्य सुगतरपि तावद्देव मनुष्यात्मिकाया नास्ति सम्भवो नियतं [दुर्ग-]तिगमनात् किमुतास्य मोक्षकथावकाशः स्यात् // 10 // 286 CSV : एवं परात्मनोरत्यन्तापकारितां पश्यता भगवता तथागते'मोक्तम्-। tshul khrims las ni nams bla yi || Ita las cis kyan ma yin no 1 tshul khrims kyis ni mtho ris hgro | Ita bas go hphan mchog thob hgyur || 11 || In c Vx of CSV bde bgror (= sugati) for mtho ris (= svarga). In d V du, and Vx of CS tu for thob. * शीलादपि वर संसो न तु दृष्टेः कथञ्चन / ...शोलेन गम्यते स्वर्गो दृध्या याति परं पदम् // 11 // CSV: सूत्र उक्त / वर शोलविपनो न तु दृष्टिविपन्न इति // 11 // 287 CSV: एवमतिमहार्थतामस्य तत्त्वदर्शनस्यावत्यैतदविघाताय विदुषा यतितव्यम् / न चानेन तद्दिघातभयदर्शिना सता सर्वत्रैवानवधार्य पात्रविशेषमेतबेरामादर्शनमुपदेष्टव्यमपावेषु। अपात्रे हि तदुपदेशोऽनायैव० स्यात् / ["उक्तं च . Tib. lha dan; HPS om. it. 1 Tib.gegs 3 HPS vighatakam. . Tib. nan hgror bgro bas%3; HPS apa- for durgatis. HPS ad. era. Tib. om, atyanti. 6 Tib. drstva (gzigs nas). Tib. om. tathagatean; * Tib. sin tu don che ba fiid du, HPS degmaharghatam. * Tib. om. it. 10 Tib. lit. anarthahetur eva (don ma yin pa bi rgyu kho nar). 11.11 Supplied from Tib:

Page #175
150 CATUHSATAKA [287 उपदेशो हि मूर्खाण प्रकोपाय न शान्तये / . पयःपानं भुजङ्गानां केवल विषवर्धनम् // (See p. 23.) इति / / भगवताप्युक्तम्-वर खलु काश्यप पुगलदृष्टिः सुमेरुमात्रा न त्वेवाभिमानिकस्य शून्यतादृष्टिः। तत्कस्माद्धे तोः। सर्वदृष्टिगतानां शून्यता निःसरणम् यस्य खलु शून्यतादृष्टिस्तमहमचिकित्साम् [इति वदामि] इति / 11 ] अत एव dam pa min la bdag hdzin mchog | bdag med ston pa ma yin te gcig ni nan hgror nid sgro ba / tha mal ma yin si nid duho || 12 // In a Vx of CSV yin for min, and la for ba in c. * अहङ्कारोऽसतः श्रेयान तु नैरात्मदर्शनम्। ___ अपायमेव यात्येकः शिवमेव तु नेतरः // 12 // CSV: नैरात्माधर्माधिमुक्तिविरहितो ह्यात्मग्राहाभिनिविष्टोऽसद्धर्मसमा. श्रयादृष्टिगहनानुचारी नरो'ऽसन्नित्युच्यते। तस्यासतो वरमात्मदेशना दुश्चरितनिवृत्त्यनुकूलत्वात् तस्याः / तथा ह्यसावात्मस्नेहानुगमना द्वितमात्मनो'sभिवाञ्छन् दुश्चरितनिवृत्तिं बहु मन्यते। निवृत्तपापस्य चास्य सुगतिगमन भवति सुलभम्। नैरात्मयोपदेशस्तस्य प्रतिक्षेपविपर्यासबोधाभ्यां कायचित्तसन्तान नियतमुपहन्ति। तदेवम् . , अपायमेव यात्येकः शिवमेव तु नेतरः / नैरात्मादर्शनविप्रतिपनो ह्यविहानपायमेव याति न शिवम् / यस्तु नेतरः म शिवमेव याति नापायम्। इतरशब्दोऽयमनुत्कृष्टवाची। कश्चानुत्कष्टः। यः शून्यतार्थं विपरीत मधिगच्छति प्रतिक्षिपति वा। तत्पतिषेधेन नेतरः / नेतर इत्युक्लष्ट इत्यर्थः। यत एव शून्यतोपदेशादितरोऽपायनिष्ठ स्तत एव blun la ne bar bstan pa ni hkhrugo hbah z'ig go || (p. 23) z'eg kyan bead do || bcom ldan hdas kyis kyan hod sruns gan zag tulta bari rab taam ni blahi mnon pahi na rgyal can ston pa nid du lta ba ni mayin noll de cihi phvir z'o na hod sruns Ita bar gyur pa thams cad la nos par hbyun ba ni ston Danid yin na gan ston pa nid du Ita ba de ni gsor mi run no [zes nas bead do] res gsuns so|| This quotation is from the Katyapaparivarta,8864-65 (varam khaludeg kasmad dhetoh in $ 64, and ervadrstio vadami in $ 65) with some unimportant variations in both Skt. and Tib. 1 Tib. mi; HPS om. it. . Tib -anubandhad (rjes su hbrel bas) for anugamanad. * Tib. hitam sukham ca (phan pa dan bde ba). 4 Tib. bdag nid la; HPS atmana. 5 Tib. ad. -dharma- (chos) after nairatmya-. . Tib. gan z'ig; HPS om. it. 7 ston pa nid kyi don phyin ci log tu; HPS viparitam sunyatartham. . Tib. mthar thug; HPS degnivista.

Page #176
288] CHAPTER XII 161 शून्यतोपदेशान्नेतरो निर्वाणनिष्ठो जायते। शून्यतादर्शनप्रत्ययेन' सर्वत्र सङ्गपरित्यागान्त्रिहतले शकर्मगणी नियतं निवृतिपद मुपयाति। [अथवा योऽसबेरात्माधर्म शृणोति स प्रतिक्षेपविपर्ययबोधाभ्यामपायमेव याति। यो न शोति स पुण्यकर्म प्रत्ययेन खर्ग'मेव // ' ] 12 // 288 CSV: कि पुनरिद नैरात्मा नाम यदसत्सु नोपदेष्टव्य सत्सु चोपदेष्टव्यमिति तत्प्रतिपादयन्नाह.-। z'i sgo gnis pa med pa dan Ita ba nan rnams hjigs byed cin | sans rgyas kun gyi yul hgyur bal bdag med ces ni bya bar brjod || 13 !! In 6 Vxx of OS and CSV hjig for hjigs. In c Vx of CSV gyur for kgyur, and Vxx of cs and CSV la for ba. __ * अद्वितीयं शिवहार कुदृष्टीनां भयङ्करम् / . विषयः सर्वबुद्धानामिति नैरात्मामुच्यते // 13 // ___CSV: यदहितीय शिवहारं तन्नैरात्माम्। यत्कुदृष्टीनां भयङ्करं तवेरामाम् / यो विषयः सर्वबुद्धानां तन्त्रैरात्मप्रमुच्यते। तत्रात्मा नाम योऽपरायत्तस्वरूपः स्वभावः / [ तदभावो नैरात्माम् / ] तच्च धर्मपुहलभेदात प्रतिपद्यते। धर्मनैरात्मा पुगलनैरात्मप्र चेति। तत्र पुगलो नाम य: स्कन्धानुपादाय प्रज्ञप्यते / स च स्कन्धेषु पञ्चधा मृग्यमाणो न सम्भवति। धर्मास्तु स्कन्धायतन धातुसंशब्दिताः पदार्थाः। तदेषां धर्माणां पुगलस्य च यथाख .. हेतुप्रत्ययाधीनजन्मत्वाटुपादाय प्रज्ञप्यमानत्वाच्च स्वायत्तमपरायत्तं निजम 1 Tib. rkyen gyis; HPS pratyayah (yam). . Tib. mya nan las hdns pahi go hphan du: HPS nirvrttimupa'. 1. Tib. yan na dam pa ma yin gan z'ig bdag med pahi chos-nan pa de ni spang pa dan phyin ci log tu rtogs pas non hgro kho nar hgro la ll gan z'ig minan pa de ni bsod nams kyi las kyi rkyen gyis bde hgro nid duho || .. Lit. Bugatideg (bdo hgro). Tib. om. ucyate. 6 Tib. de ladeg, HPS tacca.. 7 HPS yad for yah. Before aparayao Tib. ad, bhavanam (dios po rnams kyi). * HPS -svarupas va bhava". . Tib. do med pa ni bdag med pabo; HPS om. it. 10 HPS ad. skandhapancakasyopadanakhyasyopadata. 11 Tib. lit. prativate (brtags). 11 Tib. skye mched =ayatana ; HPS skandha ghanadhatuo.

Page #177
152 CATUHSATAKA [289 तक रूपं नास्तीति पुलस्य धर्माणां च नःस्वाभाव्य व्यवस्थाप्यते / यस्य चार्थस्य खरूपसिद्धिर्नास्ति तस्य केनान्येनात्मनास्तु सिद्धिरिति। तस्मात्सर्वथासिद्धलक्षणा' एव' पदार्था मूखंजनस्य विसंवादकेनात्मना प्रतीत्य वो पादाय वा वर्तमाना मूढधियां सङ्गास्पदं भवन्ति'। यथास्वभाव तु सम्यग्दर्शनेः प्रतिभाव्यमाना धर्मपुद्गलयोः [सङ्गापरिक्षयवाहका भवन्ति। ] सङ्ग परिक्षयश्च निर्वाणावाप्तिकारणम् / विदितनैरात्मास्य हि सर्वेषु' भावेषु परिक्षीण सङ्गस्य न क्वचित्काचिप्रार्थना कुतो वा निमित्तोपलम्भ इत्यहितीयमेव शिवहारमेतन् नैरात्माम् / तचैतत्कुदृष्टीनां भयङ्करम् / ' नैरात्मा हि वस्तुनः सर्वथानुपलम्भात्कुदृष्टीनां वस्तुस्वरूपपरिकल्पसमाश्रयणाद"त्यन्तविनाशदर्शनाद्भयङ्करमेतरात्माम् / विषयः सर्वबुद्धानां नैरात्माम्। सर्वबुधानामिति श्रावकप्रत्येकबुद्धानुत्तरसम्यक्सम्बधानाम् / ज्ञानविशेषविषयत्वेनावस्थानाविषयः सर्वबुद्धानामित्युच्यते। धर्मशरीराव्यतिरेकवर्तिता वा सर्वेषां सम्यक्सम्बुद्धानामावेदयन्नाह विषयः सर्वबुद्धानामिति। विशेषणमालया सर्वधर्म नैरामामुक्तमाचार्येण // 13 // 289 CSv: एतच्च नैरात्मा सता मन्दधियो जनस्य नोपदेष्टश्यम् / यस्मात् -1 chos hdi yi ni min las kyan dam pa min pa hjigs pa skye | gz'an la hjigs pa mi skyed pahi | stoabs ldan z'es bya gan z'ig mthon | 14 | In c V and Vx of CS bskyed for skyed. * अस्य धर्मस्य नाम्नोऽपि भयमुत्पद्यतेऽसतः / बलवावाम को दृष्टः परस्य न भयङ्करः // 14 // 1 Tib. om. akrtakam; HPS krtakerapath. . Tib. dehi phyir; HPS om. it. 3 Tib. svalaksanasiddah (rangi mtshan iiid kyig ma grub pa). * Tib. om. it. 5 Tib.om it. * Tib. om. it; HPS ca for ra. 7 Tib. hgyur la ; HPS sambhavanti. * Tib. chags pa yons su zad pa hdren par bgyur ro| * Tib. thams cad; HPS om it. 10 Tib. ksipa sesadeg (chagy pa ma lus pa zad pala). 11 HPS om. here a few lines. 11 Tib. parikalpana srayinam (yon su brtage pahi rten can). 13 Tib. phrengis ni; HPS- malaya-. 14 Tib. ohos thams oad ; HPS om. it. 15 Tib. skyo bo ; HPS om.it.

Page #178
290] CHAPTER XII 153 ___CSV: बलवत्रैरात्मादर्शनसर्वासदर्शनीम्मूलनसमर्थत्वात्। दुबैलमसद्दर्शनमुन्मूलनीयत्वात्। नियतं चैतद्यदुर्बल: सबलादिभेतीति। तस्मान दुर्बलस्य कुदर्शनेनात्मीकतचित्तसन्तानस्यायं धर्म उपदेष्टव्यो भयहेतुरिति जत्वा // 18 // 290 ___CSV: ननु चोपदेष्टव्य एवाय' धर्मः सकलकुदर्शनप्रमाथित्वात् / तथा अवश्यं परप्रवादिनः सह धर्मेण निग्रहीतव्याः। ततश्च वादार्थिना सता परमतविजिगीषुणा धर्मोऽयमपात्रेष्वप्यु पदेष्टव्य इति / उच्यते। नैतदेवम् / यस्मात् - / chos hdi de bz'in gsegs rnams kyis | rtsod pahi ched du ma gsuns so de Itahan hdis ni gz'an smra rnams bsregs te me yis bud sin bz'in ||15|| In V and Vx of CS te for so, and hdi for hdis in c. In d. V wrongly gsregs 'for bsregs and V and Vx of CS yi for yis. * वादस्य हि कते धर्मों नायमुक्तस्तथागतः / * . परवादांस्तथाप्येष दहत्यग्निर्यथेन्धनम् // 15 // In a for hi kyte suggested by me HPS reads krtasah which does not give any sense. In order to avoid this difficulty V emends the reading vadasya kstasah as given by HPS by vivadasya kste. But it is to be noted that CSV frequently reads vada and not vivada. V reconstructs the second half as follows: tathayam anyasabadanam dahako'gnir yathendhanam || It cannot be accepted. The word agnih cannot be construed here with indhanam. _CSV: यदि चाय धर्मो वादस्य कृते उपदिष्टः] स्यात् स्यादेतदेवम् / न त्वय वादार्थ मुपदिष्टो विमोक्षमुखेनोपदेशात्। यद्यप्येव '[ परवादांस्तथाप्येष दहत्यग्निर्यथन्धनम् // ' 1 Tib. stobs chun ba; HPS abalavan. * Tib. chos dan mthun par. It means 'agreeing with dharma'. . For apatresv api Tib. patresu (snod dag la) which cannot be accepted. 4 Tib. tatha hi (hdi Itar). Tib. bstan par bgyur. Tib. degched du; HPS degdartha upa'. de Itahan hdis ni gz'an emra rnams bsrege te me yis bud sin bz'in 1 - 20

Page #179
154 CATUHSATAKA [291 affidiagufElsa' NA: qrare fatada i nanemategatदत्तोऽग्नियद्यपि दाहाद्यर्थो न भवति तथापि दहनस्वभावेनेष्टं कार्यमनुविदधान Aaafa zefa | 07 ] 84 291 CSV : yan ji Itar chos hdi dad pa can gyi rgyud la ne bar skye ba na pha rol poai smra ha dag sreg par hgyur z'e na bsad pa = pi gaia qA: 78127: alla sqara: Taletesfa i ga-1 chos hdi gan gis ses gyur pa | de ni gz'an la mi dgah ste des na bdag la chos hdi ni : hjig pahi sgo dan hdra bar snan ||16|| In a V ba for pa, and dkah for dgah in b; both the readings of V are wrong. V dharmo'yam yena vijnato bhavet so'nyasya na priyah vinasadvaravat tena drsto dharmo'yam atmanah ii 16|| V's reconstruction of h is defective. See the commentary quoted below. I would translate the karika as follows: oraifa ya Wa afara agai धर्माऽयमात्मनस्तेन नाशहारमिवेक्ष्यते // 16 // CSV : dam pahi chos kyi de kho na nid mthon bahi bdud rtsi myans pa ni de las gz'an pahi Ita bahi ro la mnog med par byed pahi phyir de las gz'an pahi Ita ba thams cad la de mi dgaho || slob dpon dam pahi chos kyi bdud stsiui ro myang pa Ita bur gyur pa skye bo blo dan Idan pahi yid tshim par byed pahi tshig gsun ba des na bdag la chos hdi ni hjig pahi sgo dan hdra bar snan || slar mi skye bas hjig pa mthon bahi phyir chos hdi ni bdag med pahi chos rtogs pahi rgyud la dam pa ma yin pahi Ita ba rtgod pahi don du ma bstan yan chos hdi ni pha rol pohi smra ba sel bar byed pa kho nahol me fe bar len pa ni btso ba la sogs pahi bya babi don du yin la bud kin beregs pahi don du ma yin mod kyi de Ita na yan sreg par byed pahi ran bz'in yin pas hdod pahi bya ba rjes su syrub cia bud bin yan sreg par byed do

Page #180
2921 CHAPTER XII 155 thams cad hjig pahi rgyu yin no snam du slob doon la snan no || hdi ni mi dmigs pahi bdag nid can yin pani phyir hgah z'ig yan hjig paui rgyu ma yin pas hjig pahi sgo dan hdra bar z'es bsad dol yan na bstan pahi chos la dgons nas hjig pahi sgo dan hdra bar zes' bsad do i mya nan las hdas pa ni gtan du bahi hjig pa yin la der rjes su hjug pahi sgo ni rnam par thar pahi sgo ston pa nid rtogs pahi bdag nid can yin labstan pahi chos kyan slob doon la de dan hdra bar snan ste ji Itar hphags pahi chos kyi ran bz'in thugs su chud od pa dan Idan pa Ita ba gz'an maon par mi hdod pa de bz'in du lun gi chos rtogs pa yan gz'an la mi dgah snam du dgons so|| =सद्धर्मतत्त्वदर्शनामृतरसास्वादनेन हि दर्शनान्तररसस्यासन्तोषकरत्वान्न स तदन्येषु सर्वेष दर्शनेषु प्रीयते। आचार्य प्रास्तादितसतमामृतरसस्येव बुधिमतो जनस्य मन:सन्तोषकरं वचनमाह ___ धर्मोऽयमात्मनस्तेन नाशद्वारमिवेक्ष्यते // पुनरनुत्पादेन विनाशदर्शनाइमाँऽयं नैरात्माधर्मावगन्तसम्ताने सर्वासद्दर्शनविनाशहेतुरित्याचार्यस्य दृश्यते। अयमनुपलम्भात्मक इति न कस्यचिदपि विनाशहेतुरिति नाशहारमिवेत्युच्यते। अथ वोपदिष्टधर्माभिप्रायावाशहारमिवेत्युच्यते। .निवाणं ह्यात्यन्तिको विनाशः। तदनुसारि हारं विमोक्षहारं शून्यतावगमात्मकम् / उपदिष्टोऽपि धर्म प्राचार्यस्य तादृशो दृश्यते। यथार्य धर्मखभावावगमेन ज्ञानाच्छ्रहावतो दर्शनान्तरे नाभिरूचिरेवमागमधीवममे नान्यत्र प्रोतिरित्यभिप्रायः // 16 // 292. CSV: ci ste hplags pa rnams la yan cihi phyir hdi skrag pahi rgyur mi hgyur z'e na || bdag la chags pa log pahi phyir ro il gan la bdag la chags pa yod pa de ni de dan rjes su mthun pahi dros pohi Ita ba hdod kyi de dan mi mthun pahit bdag med par lta ba ni ma yin no || = अथााणामपि किमेष उत्चासहेतुर्न भवतीति चेत् / पात्मनेहनिवृत्तेः। यस्थात्मस्नेहस्तस्य तदनुकूला वस्तुदृष्टिरिष्टा न तदननुकूला नैरात्मादृष्टिः / 1x pas.

Page #181
[292 Sot 156 CATUHSATAKA de nid du bdag med snam du de Itar gan la dgons gnas pa de ni yod pas ga la dgah | med pas hjigs par ga la hgyur" || 17 || In c V and Vx of CS gan for ga; the former is, however, supported by CSV in the course of explanation. V wrongly dkah for dgah in the same line. Vanatmacinta tattvena tasmad yasya mata bhavet ! sata kasya bhavet pritir asata ca bhayam katham || 17 || I would suggest the following: तत्त्वतो नैरामामिति यस्यैवं वर्तते मतिः / qe marria: Alfathiaa pat nuA Il poll CSV: de nid du bdag med snam du de Itar gan la dgons gnas pa hphags pa de ni yod pas ga la dgah | med pas hjigs par ga la hgyur || gan z'ig la phyi dan nan gi dnos pohi ran gi no boyons su mi rtog pahi phyir z'es bya bahi dnos po hgah yan ran bz'in gyis yod pa ma yin no smra bar dgons pa rnam par gnas pa de ni gan med par mthon ba las de bdag med pa las hjigs par hgyur ba yod par Ita ba yod pas yons su tshim par ga la hgyur || de nid kyi phyir de dag gi rjes su chags pa dan khon khro ba dan bral baho z'es bya ste | yod par Ita ba la rjes su chags pa med pahi phyir la bdag med par Ita ba la yan khon khro ba med pahi phyir ro | dehi phyir gnis la mi spyod cin rtshod pa med pa hdi ni mya nan las hdas pahi gron khyer du bde blag tu hgro ste | dehi phyir mya nan las hdas pa dam pahi gnas yun pahi phyir na bdag med pa de desi thjigs paui rgyu ma yin no || तत्त्वतो नैरामामिति यस्यैवं वर्तते मतिः। पार्यस्य तस्य भावात्कुतः प्रीतिरभावन कुतो भयम् // यस्य बाह्यस्यान्तरस्य च भावस्य स्वरूपापरिकल्पनया न कविनावः

Page #182
294] CHAPTER XII 157 खभावनास्तीत्यभिप्रायो वर्तते कुत्र तस्याभावदर्शनेन तस्मात्रैरात्मा[दर्शना]द भयं छतो [वा] भावदर्शनात्परिसन्तोषः। तस्मादेव तयोरनुरागस्य प्रतिघस्य चाभाव इति। भावदर्शनेऽनुरागाभावात्रैरात्मादर्शनेऽपि प्रतिघाभावात्। तस्मादुभयमनाचरन् निर्विवादोऽयं निवाणनगरी सुखेन गच्छति। तस्मान् निवाणं परमं स्थानमिति तन्त्रैरात्मा न तस्य भयहेतुभवति // 17 // 293. CSV: dnos por Ita ba la mnon par z'en pahi mu stegs can mya nan las hdas pa la gyan sar hdu ses pa rnams ni mya nan las hdas pa las hjig rten gcod par byed cin skye bo sdug bsnal mthah yas pahi rgyu dnos por lta ba la sbyor ba na hgro ba rnams kyi sdug bsnal inu mthah med pasi sa bon du gyur pa yin no || desi phyir | = भावदर्शनाभिनिविष्टास्तौर्थिका निर्वाण प्रपातसंजिनो निर्वाणालोकस्योच्छेदं कुर्वन्तोऽनन्तदुःखहेतुभावदर्शनयोगगतानां जनानामपर्यन्तदुःखबीजभूता भवन्ति। तस्मात्-। don min sa bon gyur pa yi | mu stegs can man mthon nas ni chos hdod pa vi skye bo la su z'ig snin brtse skye mi hgyur || 18 || In b Vx of CSV mdo for man. In d Vx of CSV mi brtse bar for brtse skye mi. Vanarthabijabhutams tams tan drstva tirthikan bahun dharmakame jane kasya kipa nama na jayate || 18 || There is nothing in the Tib. text for V's tams tan in a and b. I may suggest the following: बोजभूताननथस्य विलोक्य तोथिकान् बहन् / धर्मकामे जने कस्य करुणा नैव जायते // 18 // 294 CSV: yan cihi phyir sems can rnams dge bahi bar bsams pa can yin yan phal cher mu stegs can rnams kyi lugs dan rjes su hbrel gyi bde bar gsegs pa poui dan ma yin z'e na de ni phra bahi phyir ro lloji Itar bde bar gsegs pa po rnams kyi chos hdi phra ba

Page #183
158 CATUHSATAKA 5294 nid dan | de las gz'an pa rnams kyi rigs pa nid [ma] yin pa de Itar bstan pahi phyir bsad pa = कस्मात्पुनः सत्त्वाः कुशलान्तराशया अपि भूयसा तोथिकानां मतमनुबन्नन्ति न तु सौगतानामिति / तस्य सूक्ष्मत्वात्। यथा च सौगतातामयं धर्सः सूक्ष्म एव तदन्येषाञ्चायुक्त एव तथा प्रतिपादववाह-। sa kya gos med bram z'e stel gsum rnams kyi yan chos yid dan | mig dan ra ba yis hdzin pa ! deui phyir thub pahi gz'un lugs phra || 19 || In b Vx of CSV pa mnams kyihan for rnams kyi yan. In d V and Vx of CS de for deni, and sinra for phra supported by both the commentary and the Chinese version. V sakyena cetasa dharmo nagnakena tu caksusa srutya glhito viprena muniproktas tatah sivah || 19 | So far as the first three lines, a, b, and c, are concerned V's Skt. is good. But I wish he had kept the order of the words in the Tib. text. With regard to the last line, d, his rendering can hardly be defended. Apparently he has confounded gz'un in the text with gsun when he writes for the former prokta (in muni-prokta). The word gz'un with lugs makes a phrase gz'urilugs meaning samaya 'comprehension', 'doctrine'. And, again, in writing siva undoubtedly for lugs he seems to have confounded the latter with legs 'good'. Besides, he has taken the wrong reading smra for phra 'suksma'. . I may give the following: शाक्यरचेलकै विप्रेस्त्रिभिथित्तेन चक्षुषा / कर्णेन गाते धर्मः सूक्ष्म स्तत्ममयो मुनेः // 17 // CSV : bram ze rnams ni hdon pa soin por byed paste de rnams kyi de ni rna bahi yul lo ll gcer bu pa dag ni gtsan sprar! spyod pa dan bral bahi phyir lus dri na bahi hdam hphel bz'in pas gos sin khru ras dan bral ba gran ba dan rlun dan ni ma dan skra hbal ba la sogs pahi sdug bsnal gyi gz'ir gyur pa rnams te de 1 Sbrar? X indistinct.

Page #184
296] CHAPTER XII 159 rnams kyi lugs de ni mthon bas go bar bya ba yin te | dehi phyir de rams kyi chos ni mig gis rnam par ses par bya ba yin no ll da kya dios po thams cad ran bzin med par Ita bahi mi mas sems kyi rgyud snan bar byas sin dam pa ma yin pahi Ita ba ma lus pas hjigs sin tshan tshin du gyur pahi ma rig pahi mun pa bcom pa | hdus byas rmi lam dan mig hphrul dan sgyu mahi na chun [ma] dan gzugs brnan dan sprul pa dan mtshuns par mthon ba non mons pahi dri ma ma lus pa bsal bas sems kyi rgyud dri ma med par gyur pa mnams ni de Itar mnam par bz'aga pa dag kho nas nes par bya ba yin te deui phyir de dag gi dge bahi bsam pa ni yid kyi rnam par ses pas go bar bya ba yin pas thub pahi gz'un lugs phra ba yin no ll desi phyir ma nes pas bsod nams hdod kyan skye bo bde bar gsegs pa pohi chos la mi hjug go !! . . =विप्रा हि पाठं सारं कुर्वन्ति। स तेषां कर्णविषयः। अचेलका हि शौचाचाररहितत्वाह ईमानदेहदुर्गन्धपशाचे लस्नानशाटिकारहिता हिमवातसूर्य केशलुचनादिदुःखाधारभूताः / तेषां स आचारो दर्शनेनावगन्तव्यः / तस्मात्तेषां धर्मचक्षुषा विज्ञेयः। शाक्यास्तु सर्वभावनिःस्वभावत्वदर्शनसूयॊज्ञासितचित्तसतानाः समस्तासद्दर्शनभोता उन्मूलितगहनाविद्या तिमिराः संस्कृतं स्वप्नेन्द्रजालमायायुवति प्रतिबिम्ब निर्माणसमं पश्यन्तो निखिलल शमलापोकरणेन निर्मलभूतचित्तसन्तानाः समाहिताश्चैव निणेतव्याः। तस्मात्तेषां कुशलभावना मनोविज्ञानेनावगन्तव्येति मुनेः समयः सूक्ष्मः। तस्मादनिश्चयेन पुण्यकामोऽपि ‘जनो न सौगते धर्मे प्रवर्तते // 18 // 295 CSV: hdir smras pa | gal te blo rags pahi phyir hjig rten phyi rol pa la bsten nathjug na ho na hdir yan de Itar rjes su sgrub par gyis sig / phyi rol pahi bya ba rjes su mi hgrub ste hdi ltar | = प्रवाह। यदि स्थू लबुधित्वालोको बायोपासने प्रवर्तते अथेहाप्येवमनुविधीयताम्। न बाह्य कार्यमनुविधीयते। तथा हि-। ji ltar bram ze rnams la chos | . phal cher phyi hchos brjod pa Itar ix gi. .xguag. See MV, pp. 45, 46, 463 ; BO, IX. 31. x nas.

Page #185
160 CATUHSATAKA [296 de bz'in gcer bu rnams la chos phal cher blun pa brjod pa yin || 2011 V brahmananam yatha dharmah kriyaprayah prakirtitah | nirgranthanam tatha dharmo jadaprayah prakirtih || 20 !) I do not think Tib. phyi hchos in b can be translated by kriyaas V has done. The karika may be translated thus : ब्राह्मणानां यथा धर्मः प्रायेण बाह्य उच्यते / नग्नकानां तथा धर्मः प्रायेण जड़ उच्यते // 20 // OSV : bram ze rnams ni bzlas brjod dan sbyin bsreg dan bkra sis dan hgyod tshans la sogs pani bya ba dag gis: gz'an dag las rned pa dan bkur sti la sogs pa hdod pas phyi hchos par "dod do || de dag gi chos ni phal cher phyir hchos pa zig ste | phyir hchos gtso bo yin no | z'es bya bahi don to chos hdi ni thar pa hdod pa rnams la hgag pal yin te hkhor bahi rjes su mthun pani phyir la lloji ltar thar pahi bar du gcod par byed paui phyir bram ze rnams kyi chos phyi hchos phal che ba thar pa hdod pa rnams kyis spyod par bya ba ma yin pa de bz'in du gcer bu rnams kyi chos sems blun pa nid du byed paui rgyu yan blun pa phal che bahi phyir spyod par bya ba ma yin pas de Itar ne bar bstan pa rjes su mi sgrub bo | =ब्राह्मणा मन्त्रजपदानहोममङ्गलप्रायश्चित्तादिभिः कार्यैरन्येभ्यो लाभसत्कारादीच्छया बाह्यमिच्छन्ति। तेषां धर्मः प्रायेण बाह्यः। बाह्यप्रधान इत्यर्थः / अयं धर्मों मोक्षकामाणां निषिद्धः। संसारानुकूलत्वात्। यथा मोक्षपर्यन्तोच्छेदकत्वेन ब्राह्मणानां प्रायेण बाह्यो धर्मों मोक्षकामै चरितव्यस्तथा नग्नकानामपि धर्मचित्तजाधकरणहेतुडप्राय इति नाचरितव्यः। अत एवमुपदेशो नानुविधीयते // 20 // 296 CSV: gan gi phyir bram ze hdi rnams kyi chos phyi thchos phal che ba de nid kyi phyir hjig rten phal cher = यस्मादेषां ब्राह्मणानां धर्मो बाद्यप्रायस्तस्मालोकस्य प्रायेण -- / 1x bgab ba.

Page #186
297] CHAPTER XII 161 ji ltar rig pa blans pa las 1 bram ze gus pa skye ba ltar de bz'in non mons blans pa las gcer bu pa la brtse bar hgyur || 22 | In a Vx of CSV rigs for rig. V yathaiva vedagrahane bhaktir viprasya jayate 1 nirgranthasya tatha klesagrahane jayate matih || 23 || V takes rigs pa in a to mean 'Veda', but in Tib. the actual word for it is rig byed. In the Tib. text there is nothing for his mati in d. In accordance with the Vstti quoted below and the Chinese version one may suggest the following restoration : विद्याग्रहणतः अदा विप्रेषु जायते यथा। कपा क्लेशग्रहणतो नग्नेषु जायते तथा // 21 // CSV: ji ltar hlon par byed pa tsam gyis sems rans par gyur paai hjig rten ni rig? pa blans pa las bram ze mnams la gus pa skye ba de bz'in du non mons pa blars pa las mgo skyes hbal ba la sogs pa lus yons su dub pa las gos med pa rnams la brtse ba skyeho || - - यथा पाठक्रियामात्रेणोलसितचित्तस्य लोकस्य विद्याग्रहणादामणेषु श्रहा जायते तथा लशग्रहणाकेशलुञ्चनादिदेहपरिखेदादचेलकेषु कपा Arya upu 297 CSV : hdi rnams kyi lus yons sunon mons pahi sdug bsral nams su myon ba ni chos kyi ched du hgyur ba hdi ni mi srid de nes pa spyod pasi Ibras bu yin pahi phyir ro !! z'es bstan pahi phyir ro || =एषां शरीरपरित शदुःखानुभवो धर्मनिमित्तं भवतीति / नेदं सम्भवति / दुश्चरितफलादिति प्रतिपादनात् / sdug bsnal las kyi mnam smin, phyir | ji ltar chos su mi hgyur ba | de bz'in skye ba las kyi ni mnam smin yin phyir chos ma yin || 22 ||| 1 X rigs. > X te mgo. mgo skyes-murdhaja, siroruha, kesa. 21

Page #187
162 CATUHSATAKA [298 In d Vx of CSV rnams for mam; and omits yin adding na after phyir. V klesakarma vipakena yatha dharmo na jayate janmakarmavipakena tatha dharmo na jayate || 22 || I think a slight modification, such as follows, is here necessary. शः कर्मविपाकेण यथा धर्मो न जायते / जन्म कर्मविपाकेण तथा धर्मो न जायते // 22 // CSV: sdug bsnal las kyi rnam smin phyir | ji Itar chos su mi hgyur bal z'es bya ba smos so ll ji ltar sgren mos rgyu ba rnams, kyi hdi pahi sdug bsnal gyi nams su myon ba yan dmyal bahi sdug bsnal gyi nams su myon ba bz'in chos kyi ched du mi hgyur ba Itar bram ze mnams kyi yan | de bz'in skye ba las kyi ni mam smin phyir na chos ma yin | = : HAfquia JAT VAT a ora 1 इत्याह। यथा नग्नचारिणमिह दुःखानुभवो नरकदुःखानुभववधर्मनिमित्तं न Hafa al TATATU जन्म कर्मविपाकेण तथा धर्मो न जायते // 22 // 298 CSV: gal te las kyi rnam par smin pa yin pahi phyir mig la sogs pa tar sdug bsnal dan skye ba chos su mi hgyur na ho na chos gan z'ig yin z'e na bsad par bya ste -यदि कर्मविपाकाच्चक्षुरादिवहुःखं जन्म च न धर्मस्तहि को धर्म इति। sud-1 chos ni mdor nu mi htshe bar de bz'in gsegs pa rnams kyis gsurs | ston nid mya nan hdas par te hdir ni de gais hbah z'ig go || 23 || In a V wrongly htsi for htshe. In c V and Vx of CS ste for te. In d V na for ni.

Page #188
298] CHAPTER XII 163 ___ * धर्म समासतोऽहिंसां वर्णयन्ति तथागताः / शून्यतामेव निर्वाणं केवलं तदिहोभयम् // 23 // The Skt. original is quoted in MV, p. 352. CSV: chos ni mdor na mi htshe bar de bz'in gsegs pa rnams kyis gsuns htshe ba ni gz'an la gnod par z'ugs pasi phyir sems can la gnod pahi bsam pa dan | des kun nas bslan bahi lus dan nag gi las yin la || mi htshe ba ni de las bzlog pahi sgo nas dge ba bcuhi las lam mo l gan yan cun zad gz'an la phan hdogs pa de thams cad kyan mi htshe bahi khons su hdu ba yin no || de bz'in gsegs pa rnams kyis chos ni mdor bsdu na mi htshe ba de nid yin no Z'es bstan to ston nid mya nan hdas par te ! hdir ni de gnis hbah zig go || raa bz'in ston pa nid du gan bsad pa de nid sans rgyas bcom dan hdas rnams kyist mya ian las hdas par gsuis so ||deg mi htshe ba dan ston pa nid ces pahi chos de gnis ni mtho ris dan byau grol thob par byed pa ste | dehi phyir hdir ni de gais hbah z'ig go || thbah z'ig ces bya ba ni yons su dag pa stel de bz'in gsegs pasi bstan pa hdi kho nar hdi gnis chos yons su dag par dmigs kyi gz'an du ni ma yin no | Z'es ran dan gz'an gyi bdag nid la mtho ris dan byan grol gyi bde ba yan dag par bskyed par hdod pas rtog par byaholl =धर्म समासतोऽहिंसा वर्णयन्ति तथागताः। हिंसा परापकारापनत्वात्सत्त्वस्यापकारचिन्ता तत्समुत्क्षिप्त कायकर्म वाकर्म च / पहिंसा तहिपरोतमुखेन दश कुशलकमपथाः। यदीषदपि परोपकारक तत्सर्वमप्यहिंसान्तःसंग्रहीतम्। तथागता हि धर्म समासतः संक्षेपतः सैवाहिसेति प्रतिपादयन्ति। शून्यतामेव निर्वाणं केवलं तदिहोभयम्। या स्वभावशून्यतोच्यते तदेव बुद्धा भगवन्तो निर्वाणं वर्णयन्ति। अहिंसा शून्यता चेति तधर्मयं स्थगविमुक्तिप्रापकम्। तस्मात् 1 X kyi.

Page #189
164 CATUHSATAKA [299 केवलं तदिहोभयम्। केवल मिति परिशुद्धम्। तथागतप्रतिपादितेऽस्मिन्नेव धर्महयमिदं परिशुधमुपलभ्यते नान्यत्रेति स्वपरामनोः स्वर्गस्य विमुक्तोच मुखं सम्यगुत्पादयितुकामन प्रत्येतव्यम् // 25 // 299. CSV: yan ciui phyir phyi rol pa hdi dag bde bar gsegs pasi bstan pa hdi mthon bz'in du yan chos gois po hdi la mi gus se na ran gi phyogs la chags pahi phyir ro|| hdi ltar | = कस्मात्पुनरेषां वाह्यानां सुगतशासनमिदं पश्यतामपि धर्महयेऽस्मिवादर इति। स्वपक्षरागात्। तथा हि-। ran phyogs hjig rten thams cad la . skyes sa bz'in du sdug hgyur na desi ldog par byed paui rgyu | khyod la gan gis sdug par hgyur || 24 || In 6 Vx of CSV pa for sa. In d V and Vx of CS bsnal for var, V svapaksah sarvalokasya priyah syaj janmabhumivat | nivsttihetus te tasya yena duhkhaya jayate || 24 || I may suggest the following: स्वपक्षः सर्वलोकस्य जन्मभूमिरिव प्रियः / तवित्तिकरो हेतुर्भवेत्केन तव प्रियः // 24 // CSV: ran gi phyogs la chags pa ni hkhor ba thog ma med pa nas goms pa z'ig steran gi skye bahi gnas.Itar hjig rten gyi de yons su btan bar mi nus te dehi phyir ran gi Ita ba la mnon par z'en pas byis pa rnams de bz'in gaegs paui chos hdi la mi hjug go|| mkhas pas ran skye bahi sa yin yan rgud paui rgyur gyur pa la re ba spans nas hbyor ba byan bahi yul la brten par rigs lall hdi ji ltar yin pa de latr ran gi phyogs la chags pa spans nas gz'an gyi phyogs yin yan yon tan dan Idan pa la yid gz'ug par bya ho|| ____ = स्वपक्षरागोऽनादिसंसारादभ्यस्तः। स च वजन्मस्थामवलोकन परित्यक्तु न शक्यते। तस्मात्सदेर्शनाभिनिवशेन बालास्तथागतधर्मेऽस्मिन प्रवर्तन्ते। पण्डितास्तु खजन्मभूमेरपि व्यसनहेतुभूताया माशां प्रहाय

Page #190
300] CHAPTER XII 165 विशुदवभवं देशमाश्रयितुमर्हन्ति। यथेदं तथा स्वपक्षरागं प्रहाय पक्षान्तरेऽपि गुणवति मनः प्रवर्तयितव्यम् // 24 // 300 CSV: deui phyir de Itar phyogs su lhun ba med par gyur pas 1 =meqalquifaar-1 rigs pahi don ni gz'an las kyan | blo Idan legs pa hdod pas blan | ui mas sten mig dan pa la | kun gyi spyi thun ma yin nam || 25 || rnal hbyor spyod pa bz'i brgya pa las lta ba dgag pa bsgom pa bstan pa ste rab tu byed pa bcu gnis paholl In 6 V pas for pe; Vx of CSV blans for blan. In c Vx of CS ma sa for mas ; Vx of CSV adds sa after mas omitting pa and reads stens for sten. V parasmas api yuktartham dhiman abhisamipsate arkbimbam hi samanyam sarvasyaksimato na kim | 25 || In this restoration Tib. legs in band sten in care left out untranslated, and -bimba in c is added though there is nothing of it in the Tib. text. Here arkabimba may have been taken by V from the Chinese version which reads for it jih lun 'sun's disc.' He should have written -ipsali for -ipsate. The following translation may be suggested : - ग्राह्योऽन्यतोऽपि युक्तोऽर्थः श्रेयस्कामेन धीमता। / जव मर्को नेत्रवतां सर्वसाधारणो ननु' // 26 // // योगाचारे चतुःशतके दृष्टिविप्रतिषेधभावनासन्दर्शनं हादर्श GATTAPI CSV: blo gros dan ldan pa bdag nid kyi yin pa Ita bur sems pas gan la lar legs par bsad pa dmigs pa de de las blan bar byaho|| chos hdi thgah z'ig du phrag dog gis gnas pa ni ma yin te | thams cad du no bo mtshuas pahi phyir roll dper na thams cad la rjes su chags pa dan khon khro ba dan bral bahi phyir ni ma snan bahi bya ba la mig dan ldan pa thams cad la thun mon ba; yin pa de - For nanu for ma yin nam (=min nam) see 193, 195, 199 (=VIII. 18, 20, 24). . Read ni (1). s X mons pa.

Page #191
166 CATUHSATAKA [300 bz'in du chos hdi yan gal te bsgrubs pas rdzogs par hgyur naran gi ste pa dan gz'an gyi sde pa thams cad la phan hdogs pa yin no|| dehi phyir de ltar rig par byas nas gus pu dan ldan pas chos hdi bdag tu bya bar rigs so|| __=बुद्धिमान् यात्मीयमिव चेतसा यत्र कापि सुभाषितमुपलभेत तत् तस्मादादद्यात्। न कापोह धर्मे मात्सय वर्तते। सर्वत्र समरूपत्वात् / यथा सर्वत्रानुरागप्रतिधविरहितत्वादनीयः सूर्यः सर्वेषां चक्षुष्मता साधारणस्तथायमपि धर्मों यदि सिया समाप्यते स्ववर्गस्य परवर्गस्य च सर्वस्यैवोपकारकः / तस्मादेवं विदित्वा श्रद्धावतायं धर्म प्रात्मीयः कर्तुं युक्तः // 25 //

Page #192
CHAPTER XIII DBAN PO DAN DON DGAG PA BSGOM PA BSTAN PA इन्द्रियार्थ प्रतिषेधभावनासन्दर्शनम् CSV : hdir rigs pahi don ni gz'an las kyan | blo ldan legs par hdod pas blan | z'es gan smras na gan z'ig blo dan ldan pas blan bar bya ba rigs pahi don de yan gan z'ig yin z'es hdzer to | bsad par bya ba ste phyi nan gi dnos po thams cad ran bz'in gyis bdag med par mthon baho gal te dnos po thams cad ran bz'in med pa z'es bya ba hdi nid rtogs par mi nus te yod pa ma yin pahi bon buhi rwa la sogs pa la ni mnon sum nid yod pa ma yin no |bum pa la sogs pa mnams dan snon po la sogs pa rnams ni maon sum yod pa nid yin no || deni phyir bum pa la sogs pasi dnos po thams cad ran bz'in dan bcas par yod pa kho na ho z'e na | hdi ni mi rigs te | hdi ltar | ग्राह्योऽन्यतोऽपि युक्तोऽर्थः श्रेयस्कामेन धीमता। इति (XII. 25) यदुक्तं तत्र यो धीमता ग्राह्यो युक्तोऽर्थः स पुन: क इति कथ्यताम् / उच्यते / बाह्याध्यात्मिकाः सर्वे भावाः स्वभावेन निरात्मका दृश्यन्ते। यदि सर्वेषां भावानां स्वभावेनाभाव इति। नेदं प्रत्येतुं शक्यते / नास्त्यसतां खरविषाणादीनां प्रत्यक्षवं घटादीनां नौलादीनाञ्च प्रत्यक्षत्वमस्ये वेति / तस्माइटादयः सर्वे भावाः सखभावा एवेति। नेतद्युज्यते। तथा हि-। gzugs mthon tshe na bum pa ni thams cad kho na mthon mi hgyur | bum pa mnon sum z'es bya bahan de nid rig pa su z'ig smra || 1 || In a CSV che for tshe. MV bya han for bya bahan in c and rigs for rig in d. * सर्व एव घटोऽदृष्टो रूपे दृष्टे हि जायते / ब्रूयास्कस्तत्त्ववित्राम घटः प्रत्यक्ष इत्यपि // 1 //

Page #193
168 CATUHSATAKA [802 This karika is cited in MV, p. 71. CSV : an gi sgras ni desi ne bar len pa snon po la sogs pa dag kyan mnon sum yin no , z'es de kho na nid ses pa su z'ig smra bar hgyur | o bum pa rdzas brgyad kyi bdag nid can yin pahi phyir ro || mig gis ni gzugs gcig pu mthon gi | dri la sogs pa dag ni ma yin te yul tha dad pahi phyir ro || desi phyir bum pa thams cad mig gis mi mthon bahi phyirdeg || = अपि शब्देन तदुपादाननीलादिरपि प्रत्यक्ष इति कस्तत्त्वज्ञो ब्रूयात् / ' घटस्य द्रव्याष्टकत्वात् / चक्षुषा ह्येकं रूपं दृश्यते न गन्धादि। विषयभेदात् / तस्मान्न सर्वो घटचक्षुषा दृष्ट इति deg // 1 302 CSV : ji ltar ji skad bsad pahi tshul gyis' bum pa la sogs pa rnams mron sum nid yin par mi rigs pa de ltar de las gz'an pahi dban pos yons su bcad par bya ba brten nas gdags pa bsnams par bya ba dan myan bar bya ba dan reg par bya ba rnams mnon sum nid yin pa bsal bahi phyir bsad pa ! __ =यथा यथोतोन न्यायेन घटादीनां प्रत्यक्षत्वं न युज्यते एवमिन्द्रियान्तरण परिच्छेद्यानां प्रतीत्य प्रज्ञापयितव्यानां (?) घातव्यानां खादयितव्यानां स्पष्टव्यानां च प्रत्यक्षत्वं निराकर्तमाह-। rnam par dpyad pa hdi nid kyis | blo mchog Idan pas dri z'im dan | manar dan hjam pa thams cad dag | so sor dgag par bya ba yin || 2 || In a V wrongly dbyad for dpyad. * एतेनैव विचारण सुगन्धि मधुरं मृदु। प्रतिषेधयितव्यानि सर्वाण्युत्तमबुद्धिना // 2 // CSV : dri z'im z'es bya ba hdis ni snas yons su bcad par bya ba sna mahi me tog dan pa dma dan ut pal dan tsan dan la sogs pa snahi dban pohi yul mthah dag ne bar mtshon par byed do gz'ugs la sogs pa mthon ba med par mun khun du yod dri tsam hdzin paui phyir ro || de bz'in du mnar dan z'es bya ba hdis kyan 1 Dravyasta kam=catvari mahabhuteni, catvari ca upadaya-rupani (hbyun chen po bz'i dan ggyur byas pahi gz'ugs bz'i ste | CSV). 2 X gyi.

Page #194
303] CHAPTER XIII 169 bu ram dan lan tshw dan nim pa la sogs palcehi dban pohi yul thams cad ne bar mtshon par byed do || hjam pa z'es bya ba hdis ni sin bal dan bye ma dan rdo ba la sogs pa lus kyi dban poai yul thams cad ne bar mtshon par byed do || de dag kyan rdzas brgyad kyi ne bar len pa can yin pas bdag nid ji lta bahi dban po dag gis yul re re hdzin pa yin dan rnam pa thams? cad mi hdzin pa hi phyir sna mahi me tog dan bu ram dan sin bal la sogs pa dag bdag gi mion sum yin no | z'es de kho na nid ses' pa su z'ig smra || sgra dgag pa ni phyis rgyas par hchad do | = सुगन्धीतीदं नासिकापरिच्छेद्यं जातिकुसुमपद्मोत्पलचन्दनादिं निखिलं नासिकेन्द्रिय विषयमुपलक्षयति। रूपादिदर्शनं विना कारागारगतगन्धमानग्रहणात्। एवं मधुरमितीदं शर्करालवणनिम्बादिं सर्व रसनेन्द्रियविषयमुपसक्षयति। मृहितीदं दारु(?)कम्बलसिकतापाषाणादिं सर्व कायेन्द्रियविषयमुपलक्षयति / तेऽपि द्रव्याष्टकोपादाना इति यथाखमिन्द्रियैरेकैकविषयतया ग्राह्यन्ते न सर्वथति जातिकुसमर्शकरादारु(?)कम्बलादीन्यात्मनः प्रत्यक्षाणोति कस्तत्त्वज्ञो ब्रूयात् / शब्दप्रतिषेधः पश्चाद् (XIII. 18-20) विस्तरशो व्याख्यास्यते // 2 // 303 / CSV: ci ste bum pa gzugs las tha dad pa med mod kyi gzugs kyis de khyab par byas nas ni gnas pas gz'ugs mthon bas bum pa thams cad mthon bar hgyur ro z'e na hdi yan snin po med do z'es bstan pahi phyir bsad pa ___ = अथ यदि घटो रूपादभित्रो रूपं तं व्याप्य वर्तत इति रूपदर्शनेन सर्वो घटो दृश्येतेति चेत् / इदमप्यसारमिति प्रतिपादयबाह-। gal te gzugs mthon ba yis de thams cad mthoi bar hgyur na ni ma mthon ba yi gzugs mthon ba mthon ba min par cis mi hgyur || 3 || V rupe drste yatah sarvam etad dnstam bhavisyati __rupe'drste kuto drstam adrstam najva jayate || 3 || V's yatah sarvam etad in a-b cannot be supported. I may offer the following: 22

Page #195
170 CATUHSATAKA [804 यदि दृष्टेन रूपेण दृष्टः सर्वः स जायते। दृष्टमदृष्टरूपेण किमदृष्टं न जायते // 3 // CSV: gal te gzugs tsam z'ig mthon bas ma mthon yan bum ga thams cad kho na mthon bar hgyur na ni bum pa ma mthon bas mthon ba gzugs mthon ba ma yin par ciui phyir mi hgyur ! yan na hdi ni don gz'an yin te | bum pa rdzas brgyad kyi ne bar len pa can yin yan gal te rdzas gcig gzugs mthon bas ril mthon bar rtogi na ni re z'ig de dag dan so sor mi gnas pahi gzugs de nid de las gz'an rdzas bdun ma mthon bas na ma mthon ba yin no zes cihi phyir mi rtog ||deg desi phyir gzugs nid maon sum ma yin paui phyir bum pa yan mion sum nid du mi rigs so || ____यदि दृष्टेन रूपमात्रेणादृष्टोऽपि सर्व एव घटो दृश्येतादृष्टेन घटेन दृष्टं रूप किमदृष्टं न जायते। अथ वेदमर्थान्तरम्। घटो द्रव्याष्टकोपादानकोऽपि यद्येकन द्रव्येण रूपेण दृष्टेन कृत्सो दृष्टः कल्पाते तैस्तावदपृथगवस्थितं तदेव रूप तदन्येनादृष्टेन द्रव्यसप्तकेनादृष्टमिति किं न कल्पाते। तस्मादूपमेव न प्रत्यक्षमिति घटस्यापि प्रत्यक्षत्वं न युक्तम् // 3 // 304 CSV: ci ste ji skad bsad paui rnam par dpyad pas bum pa la mnon sum nid mi srid mod bum pahi gzugs ni re z'ig maon sum yin te | dehi phyir rgyud nas bum pa yan maon sum nid du hgyur ro snam du sems na hdi ni yod pa ma yin no | gzugs la mnon sum nid yod na ni hdi de skad du brjod par hgyur ba z'ig na gzugs la mnon sum nid srid pa ni ma yin no z'es bstan pahi phyir bsad pa| -अथ मन्यते यदि यथोक्तोन विचारण घटस्य प्रत्यक्षत्वं न सम्भवति घटरूपं तु तावत्प्रत्यक्षं। तस्मात्परम्परया घटोऽपि प्रत्यक्ष एव जायत इति / नेदं भवति। रूपस्य प्रत्यक्षत्वे तत्तथोच्येत। न तु रूपस्य प्रत्यक्षत्वं सम्भवतीति प्रतिपादयवाह-। gzugs ni hbah zig kho na la | mnon sum nid ni srid ma yin . dangs. xrtogs. * X adds de again.

Page #196
305] CHAPTER XIII 171 - gan phyir de la pha rol gyi | cha dan tshu rol dbus yod phyir || 4 || In a V hgah for hbah. In c Vx of CSV lahan for la. V rupasya kevalasyaiva pratyaksatvam na jayate | kutas tasya bahirbhagah kuto madhyam kuto'ntaram || 4 | The second half is objectionable. The following may be suggested : रूपस्यैव केवलस्य प्रत्यक्षत्वं न विद्यते। अंशः परवापरच मध्यमश्वास्ति तस्य यत् // 4 // CSV: dri la sogs pa dan hbrel ba brjod par mi hdod pahi gzugs hbah z'ig la yan rna bari du. tshu rol dan dkyil dan pha rol gyi cha rnams mthon baai phyir mnon sum nid mi rigs so || tshu rol dan pha rol dan dbus kyi cha de dag la yan slar tshu rol dan pha rol dan dbus kyi cha gz'an dag yin la de dag la yar gz'an yin z'in de dag la yan gz'an yin no || z'es de Itar rna bar@phyi gzugsa te rdul phra-rab kyi mthar thug nas gnas so = अनोप्सितगन्धादिसस्बन्धाभिधानस्य केवलस्य रूपस्यापि कर्ण परापरमध्यांशानां दर्शनात्प्रत्यक्ष त्वं न युज्यते। तेषामपि परापरमध्यांशानां पुनरन्ये परापरमध्यांशाः। तेषामप्यन्ये तेषामप्यन्य इत्येवं कर्णे पश्चादूरुपमा UTATEMIER 11 8 ! 305 CSV: brtags: bz'in pahi | =F@TATARI rdul la cha sas yod med ces ! dpyad pa der yan thjug par hgyur dehi phyir bsgrub par bya ba yis / bsgrub bya hgrub par mi hthad do || 5 || "In 6 V wrongly dbyad as in 302" for dpyad. (In the vocabulary, p. 173, he writes the same word as dbyan). In c V and Vx of CS de for dehi, and V wrongly bsgrug for bsgrub. V anor amso'sti nastiti vicaras tatra vartate tasmat sadhyena sadhyasya sidddir naivopapadyate | 5 || 1 X is not here clear. . 2.2 X indistinct. ' X brtogs.

Page #197
172 CATUHSATAKA [305 Here in b the Tib. word yan which is an important one is left out untranslated. I should, therefore, like to modify the restoration slightly as below : अणोरंशोऽस्ति नास्तीति विचारोऽत्रापि वर्तते / तस्मात्साध्येन साध्यस्य सिद्दिनँवोपपद्यते // 5 // CSV: rdul de la yan mdun dan rgyab kyi phyogs kyi chahi dbye ba dan | tshu rol dan dbus dan pha rol gyi chahi dbye ba las cha sasyod med ces dpyad pa der yan thjug par hgyur | gal te de la mdun dan rgyab kyi chahi dbye ba dag yod na ni desi tshe bum pa ltar deui rdul phra rab nid nams par hgyur ro || ci ste med na de Itar na yan gsal byed med cio ma bzun bahi no bo can de la yod pa nid med do || deni phyir de mon sum nid srid par ga la hgyur || desi phyir bsgrub par bya ba yis , bsgrub bya hgrub par mi hthad do il desi phyir de ltar na mnon sum nid ma grub par mi hthad do ! dehi phyir de ltar na mnon sum nid ma grub cid bsgrub thar bya bar gyur pas bsgrub par bya ba ste dnos po rnams ran bz'in dan bcas pa jid du gz'an gyi khas blans grub pa | mi hthad do || = अणोरपि तस्य पुरम्पचादिगंशभेदात्परापरमध्यांशभेदाच्च अंशोऽस्ति नास्तीति विचारोऽत्रापि वर्तते / यदि तत्र पुरःपश्चादंशभेदः स्यात्तदा घटवत्तस्य परमाणुत्वहानिः। अथ न स्थादेवमप्यप्रकाशस्याग्रहीतरूपस्य तस्य नास्त्य स्तित्वम्। अतः कुतस्तस्य प्रत्यक्षत्वसम्भवः / ___ तस्मात्साध्येन साध्यस्य सिद्धिनैवोपपद्यते // तस्मादेवं प्रत्यक्षत्वमसिद्ध नोपपद्यते॥ तदेवं प्रत्यक्षत्वमसिद्ध साध्यभूतमिति साध्यम्। भावानां सस्वभावत्वं त्वन्याभ्युपगमसिहं नोपपद्यते // 5 // 1x bes.

Page #198
306] CHAPTER XIII 173 306 CSV: gz'an yan dban po gzugs can gyis bzun bar bya bahi don yons su brtags pa na =qari agafer JTITSE aftanfya - 1 kun kyan yan lag tu gyur nas | slar yan yan lag can du hgyur | dehi phyir yi ge brjod pa yan | hdi na yod pa ma yin no || 6 || In a Vx of CSV na for nas. In c V and Vx of CSV de for deni. In d V ni for na. V sarvebhyo'vayavebhyo hi jayate'vayavi punah || uktanam api varnanain satteyam tan na vidyate || 6 || It cannot be accepted. The following may, however, be suggested : सर्वोऽप्यवयवो भूत्वा जायतेऽवयवी पुनः / तस्माहर्णस्य वचनमप्यत्र नैव विद्यते // 6 // CSV: bum pa ni yan lag gyo mo la bltos nas yan lag can yin la || gyo mo? dag kyan ran gi yan lag la bltos nas yan lag can du hgyur ro || de bz'in du rdul phra rab kyi bar du sbyar bar byaho || de yan rdzas brgyad la bltos nas sam mdun dan rgyab dan dbus kyi cha la bltos nas slar yan yan lag can yin pas hgah la yan ran gi no bos yan lag nid dan yan lag can nid yod pa ma yin te deni phyir bum pa la sogs pa rnams la mnon sum nid med do || ji ltar rdul phra rab la rnam par dpyad pa de bz'in du min mi mthar gnas, pahi yi ge la yan ste rdul phra rab ltar ma grub pasi phyir ro || dehi phyir yi ge brjod pa yan || hdi na yod pa ma yin no II yi ge brjod pa yan mi srid do snam du dgons so l rnam pa gcig tu na bum pa la sogs pa med na dehi brjod par byed pa yi ge yan mi srid de don med' na ses pa dan brjod pa dag hjug pa mi srid pasi phyir 1 X mod

Page #199
174 CATUHSATAKA [307 ___yi ge brjod pa yan | . hdi na yod pa ma yin no || = घटः खल्ववयवं कपालमपेक्ष्यावयवी। कपालावग्यात्मनोऽवयवमपच्यावयविनौ। एवं परमाणुपर्यन्तं योजनीयम् / सोऽपि द्रव्याष्टकमपेक्ष्य पुरः पश्चान्मध्यञ्चेत्यं शान् वापेक्ष्य पुनरवयवोति कुत्रापि खरूपेणावयवत्वमवयवित्वं वा नास्ति / तस्मान्न घटादीनां प्रत्यक्षत्वम्। यथा परमाणोर्विचारस्तथानन्तनामगतस्य वर्णस्यापि। परमाणुवदसिद्धेः / तस्माइणस्य वचनमण्यत्र नैव विद्यते॥ वर्णस्य वचनमपि न सम्भवतीत्य भिप्रायः। एकप्रकारण घटादीनामभावे तेषां वाचको वर्णोऽपि न सम्भवति। अर्थाभावे ज्ञानवाचकयोः प्रहत्त्यसम्भवाद् वर्णस्य वचनमप्यत्र नैव विद्यते // 6 // 307 CSV: gan dag gzugs kyi skye mched kha dog dan dbyibs kyi bdag nid rnam pa gnis su mam par bz'ag ste desi sgo nas bum . pa mnon sum nid du rtog par byed pa de dag la brjod par byed pa ste] hdir dbyibs hdi rtog pa nit kha dog las gz'an nid dan | gz'an ma yin pa nid du rtog gran na l de la re z'ig/ =ये तु रूपायतनं वर्णसंस्थानात्मना हिधा व्यवस्थाप्य तद्दारा घटस्य प्रत्यक्षवं कल्पयन्ति तान्प्रति वक्तव्यम्। इह संस्थानमिदं कल्यामान बदन्यत्वे नानन्यत्वेन वा. कल्पाते। तत्र तावद-। gal te mdog las dbyibs gz'an na ji Ita bur na dbyibs hdzin ugyur | hon te gz'an min na lus kyis | mdog kyan.ci ste mi hdzin hgyur || 7 || In 6 Vx of CS Itar for lta. In d CSV cis te for ci ste; and Vx of CS hdzin mi for mi hdzin. V samsthanam varnato bhinnam tad varnagrahanam katham | athabhinnam sarirena varnasyagrahanam katham || 7 | In 6 V wrongly translates dbyibs hdzin by varnagrahanam, dbyibs 17na.. AK I. 10: rupam dvidha Bhasya: rupam dvidha varnah samsthanam ca (groge rnamgiis dankha dog dan dbyibs co||D. See MVt 101: DSn 617.

Page #200
307] CHAPTER XIII 175 hon Theaning samsthana or akrti and not vara as he has done. I may suggest the following: वर्यादन्यत्संस्थानं चे संस्थान ग्राह्यते कथम् / अनन्यदथ कायेन वर्णोऽपि किं न गृह्यते // 7 // gal te mdog las dbyibs gz'an na ! ji Ita bur na dbyibs hdzin hgyur || snon po la sogs pahi kha dog ni mig gi dban poui yul yin na | gal te de las dbyibs [gz'an) par gyur na kha dog las tha dad pahi phyir sgra la sogs pa ltar mig gi gzun byar mi hgyur ba z'ig na ] kha dog ltar mig gis hdzin pa yan yin pas de las gaz'an me yin no l ji Itar snon po dan ser po la sogs pa tha dad pa rnams las ga' yan run ba gcig bzun nas cig sos kyan hdzin pa de Itar kha dog las gz'an pahi gzugsni mi hdzin te hon te gz'an min na lus kyis mdog kyan ci ste mi hdzin hgyur || gal te ji skad bsad pasi skyon span bar hdod pas dbyibs kha dog las gz'an ma yin pa brtags ni ji ltar mun khun du lus kyis rin po la sogs pa hdzin pa de bz'in du de las tha mi dad pahi phyir dbyibs ltar kha dog kyan ci ste mi hdzin te bz'un dgos na hdzin pa yan ma yin no || desi phyir dbyibs hdzin yan ma bzun ba hi phyir kha dog las dbyibs gz'an ma yin pa ma yin no |de nid dan gz'an nid du rtog pa las ma rtogs par rtog pa gz'an biz'ag par nus par ma yin no | dehi phyir kha dog ltar dbyibs kyan mi rigs la || de med pas kyan hgah la yan mnon sum nid yod pa ma yin no z'es bya bar hgrubi bo || वर्णादन्यत्संस्थानं चेत्संस्थानं पद्यते कथम्। नीलादिवर्णो हि चक्षुरिन्द्रियविषयः। यदि तस्मात्संस्थानम[अन्य]भूतं वर्णानिन्वमिति शब्दादिवत्र चक्षुर्ग्राह्यं भवेत् / ग्राह्यते तु वर्णवच्चक्षषति न तस्मादन्यत् / यथा भिन्नेषु नौलपीतादिष्वन्यतरगृहीत्वेतरयते तथा वर्णादन्यद्र न राहते। अनन्यदथ कायेन वर्णोऽपि किं न प्यते // 1 Read dbyibg 's amsthana' or take gzugs in the sense of abgibs. See note 2. * In the sense of akrti, samsthana. See note 1.

Page #201
176 CATUHSATAKA [308 यदि यथोक्तदोषजिहासया संस्थानं वर्णादनन्यत्कल्पितम्। तथा सति यथा कारागार कायेन दीर्धादि रयते तथा तदभेदात्संस्थानवहर्णोऽपि किं न यद्यते। ग्राह्योऽपि न ग्राह्यते। तस्मात्संस्थानस्य ग्रहणेऽप्यग्रहणासंस्थानं वर्णावानन्यत्। न च तत्त्वान्यत्वकल्पनातोऽप्रतीतौ शक्यं कल्पनान्तरं स्थापयितुम् / तस्मादणवत्संस्थानमपि न युक्तम्। तदभावाच्च न कस्यचिदपि प्रत्यक्षत्वमिति सिध्यति // 7 // 308 CSV: hdir smras pa | gzugs kyi skye mched ni yod pa kho na te deui rgyu yod pahi phyir ro || hdir gzugs kyi rgyu ni hbyun ba chen po bzi yin la || de dag ni re zig yod pa yin no || de dag yod pas de dag gi hbras bus gzugs kyi skye mched kyan yod par hgyur rozes smraho || hdi yan yan dag pa ma yin no]zes bstan pahi phyir bsad pa ! = प्रवाह। विद्यत एव रूपायतनम्। तडेतुसद्भावात् / इह रूपहेतु. यत्वारि महाभूतानि। तानि तावविद्यन्ते। तेषां सद्भावेन तेषां फलमिति रूपायतनमपि विद्यत इत्युच्यते। इदमपि न सम्यगिति प्रतिपादयबाह-। gzugs ni Ita z'ig ma gtogs, par gzugs kyi rgyu ni mi span no ! gal te de ltar hgyur na ni gni ga yan ni mig nid kyis / hdzin par ci yi phyir mi hgyur || 8 || In a V and Vx of CS blta for lta ; Vx of CSV rtogs for gtogs. V dosto na hetu rupasya rupadarsanavarjitah | ___saty evam ubhayam caksur eva grhnati no katham || 8 || Grammarians would not allow eva just at the beginning of a pada as V has done in d. The following may be suggested here : रूपदर्शननिर्मुक्त न दृष्टं रूपकारणम्। ___ एवं चेदुभयं कस्माञ्चक्षुषेव न गृह्यते // 8 // CSV: rdzas brgyad lhan cig thbyun ba nes pa hbyun ba chen po bz'i ma gtogs par gzugs mi dmigs la ll gzugs kyi skye mched ma gtogs par yan gzugs kyi rgyu mi dmigs so | gzugs kyi skye

Page #202
309] CHAPTER XIII 177 mched ni mig gi dban pos bzun bar bya ba yin la gzugs kyi rgyu ni lus kyi dban pos bzun bar bya ba yin no || deni phyir gal te gzugs kyi rgyu z'es bya ba cun zad cig ran gi no bos hgrub par hgyur na ni dehi tshe gzugs kyan ran gi no bos grub par hgyur ba z'ig na gzugs kyi rgyu gzugs las tha dad par grub pa gan yin pa hdi ni srid pa yan ma yin no || deui phyir gzugs kyi rgyu med na rgyu med pahi gzugs kyan yod pa ma yin no z'es bya bar grub bo ci ste ho na ni tha dad pa ma yin par gnas pani gzugs kyi rgyu las gzugs yin par dag (?) go snam du sems nade yan srid pa ma yin no gal te de Itar hgyur na ni gni ga yan ni mig nid kyis | hdzin par ci yi phyir mi hgyur || gzugs kyi rgyu yan gzugs las tha mi dad pahi phyir mig gi dban pos rgyu dan hbras bu gnis ka yan hdzin par hgyur na hdi mi srid pa ma yin te| dban po tha dad pahi yul yin pahi phyir dan mtshan nid tha dad pahi phyir ro | - द्रव्याष्टकसहभावनियतमहाभूतचतुष्टयविनिर्मुक्तं रूपं नोपलभ्यते। रूपायतनविनिर्मुक्तोऽपि रूपहेतुर्नोपलभ्यते। रूपायतनं चक्षुरिन्द्रियग्राह्यम् / रूपहेतुस्तु कायेन्द्रियग्राह्यः। तस्माद्यदि रूपहेतुरिति किञ्चित्स्वरूपेण सिध्येत्तदा रूपमपि स्वरूपण सिध्येत्। रूपहेतो रूपाद्यः सिद्धो भेदो न तस्य सम्भवोऽपि। तस्माद्रूपहेतोरभाव निर्हेतुकं रूपमपि न सिध्यति / अथाभेदावस्थिताद्रूपहेतो रूपं भवतीति मन्यते / तदपि न सम्भवति / एवं चेदुभयं कस्माच्चक्षषैव न ग्राह्यते // रूपहेतोरपि रूपाभेदाच्चक्षुरिन्द्रियेण हेतुफलयोरुभयोरपि ग्रहणं जायेत। न चेदं सम्भवति। इन्द्रियाणां भिन्नविषयत्वालक्षणभेदाच // 8 // 309 ____CSV : de nid bstan pahi phyir bsad pa | = तदेव प्रतिपादयन्नाह-। sa ni brtan z'es bya bar mthon i de yan lus kyis hdzin par hgyur! 1 See MK. IV. 1-4. 23 .

Page #203
178 CATUHSATAKA [309 des na reg pa hbah z'ig hdi sa ho z'es ni bya bar brjod || 9 | In a all wrongly bstan for brtan (CSV only once here). In c Vx of CS and V ni for hdi. V bhumir ity agamo distah sa sarirena glhyate motpindasya tatah ko'pi sparso bhumir itiritah || 9 | V's agamah in a which cannot be allowed is due to his wrong reading bastan for brtan as shown above. In c he wrongly takes hbah z'ig to mean ko'pi in Skt., the Tib. equivalent of which is hgah zig. See karika 304 (=XIII. 4). There is nothing for his -piada in mrtpinda in c. And in d there should have been Tritam and not iritah as the word is connected with iti and not sparsah. Besides, his restoration does not give the sense of the Tib. text. The karika may be translated as below: ___ कठिना दृश्यते .भूमिः सापि कायेन ग्राह्यते।। - तेन हि केवलं स्पर्शो भूमिरषेति कथ्यते // 8 // CSV: hdzin pahi las kyi? rten gyi dnos por gnas pahi phyir rten nid yin pas brtan pa nid kyis na sa ni brtan pa z'es bya bar mthon la de yan lus kyis hdzin te | 3 deni sra ba lus kyi dban poai bzun bya yin pahi phyir roll gan gi phyir hdi de ltar yin pa des na reg pa hbah z'ig hdi sa ho z'es ni bya bar brjod || gzugs kyi skye mched ni mig gi dban pohi bzun bar byaho dehi phyir de Itar na rgyu dan hbras bu gnis tha mi dad pa med de mtshan nid tha dad paai phyir dan | hdzin par byed 1 In fact the first half says: kathinyam dreyate bhumes tac ca kayena glhyate Blumi 'earth' is nothing but kathinya 'heardness.' See Vibhanga 82; AK and AKV I. 35 (p. 69): catvari mahabhutani, prthividhatur abdhatus tejodhatur vayudhatuh. prthividhatuh katamah. khakkhalat va m itivistarah. tesam ca sprasta v. yat vad iti tesam ca khakkhalatvadinam sprastavyatvad, yasmat tani sprastavyani, varnadayas tu drastavyah srotavya ghratavyah svadayitavyahm katham gamyate sprastavyani tanity atha na hi k athin y adini caksu radibhir ghy ante. kim tarhi. kayendriyenaiva. it yato'vagamyate sprastavyani taniti. syan matam te'pi varnada yah sprastavya ity ata aha napi var nada ya h ka yendriye pa. kim. grahyata iti prakstam. See MV, pp. 66, 67. * X kyis. * Actually the text, a and b, is quoted here adding or omitting a few unimportant words.

Page #204
309] CHAPTER XIII 179 pa tha dad pahi phyir ro || tha dad pa yod na yan rgyu med pahi smra bar sgyur ro | de nid dan gz'an nid dan bral bahi dnos po hdi thgah z'ig la ran gi no bos yod pa nid du rtog' par rigs pa yan ma yin te | dehi phyir gz'ugs kyi rgyu yod pa ma yin no || gzugs kyi rgyu med na yan gzugs ran gi no bos yod pa ma yin no z'es bya bar grub bo || de nid kyi phyir bcom ldan hdas kyis gan dag na la gzugs su mthon | gan dag na la sgrar ses pa | log par spon ba z'ugs pa ste | skye bo de dag na mi mthon 12 ho na ji ltar blta bar bya z'e na| . sans rgyas rnams ni chos nid lta 1 hden pa rnams ni chos kyi sku chos nid z'es bya ma yin te de ni ses par nus ma yin || z'es gsun so =कृतिकर्मण पाश्रयवस्तुन्यवस्थानादाश्रयत्वेन काठिन्येन ___ कठिना दृश्यते भूमिः सापि कायेन ग्राह्यते / तस्याः काठिन्यस्य कायेन्द्रियग्राह्यत्वात्। येनैतदेवं . तेन हि केवलं स्पर्शो भूमिरेषेति कथ्यते // रूपायतनं तु चक्षुरिन्द्रियग्राह्यम् / तस्मान्नैवं हेतुफलयोरभेदो लक्षणभेदाह्राहकभेदाच्च। भेदेऽप्यतुवादः / / न च तत्त्वान्यत्वविरहितस्य कस्यचिदप्यस्य भावस्य स्वरूपेण सद्भायः कल्पयितुं युज्यते। तस्मानास्ति रूपस्य हेतुसद्भावः। रूपस्य हेत्वभावे च न रूपं खपणास्तीति सिहम्। तस्मादुक्तां भगवता ये मां रूपेण अद्राक्षुर्ये मां घोषेण अन्वयुः / मिथ्याप्रहाणप्रसूता न मां द्रक्ष्यन्ति ते जनाः // अथ कथं द्रष्टव्य इति चेद् धर्मतो बुद्धा द्रष्टव्या धर्मकाया हि नायकाः। धर्मता चाप्यविन्जेया न सा शक्या विजानितुम् // 1 x rtag. 2 See note 5. 3 See AK, I. 12. 4 Cf. Majjhima, I. 408. GSee Mv, p. 448: vajracchedika, p. 43: BCP, p. 4213 JRAS, 1906, p.948.

Page #205
180 CATUHSATAKA [310 sfa veni 310 CSV: hdir kha cig dag ni? re bum pa ni ran gi no bos blta bar bya ba ma yin z'in | blta bar bya ba ma yin par ma yin mod kyi | bita bar bya ba nid dan hbrel ba las blta bar bya bar ni hgyur na | blta bar bya bar gyur pas kyan mron sum du hgyur ro z'es zer ro || Thdi yan mi rigs z'es bstan pahi phyir bsad pa | = qal: afea i canail at: Tiggosfa a CT ea : 1 द्रष्टव्यत्वसम्बन्धादृष्टव्यो भवेत्। द्रष्टव्यभूतश्चेति प्रत्यक्षो भवेदिति। इदमपि न युक्तामिति प्रतिपादयन्नाह-। blta bya skyes pas bum pa ni . hdi la yon tan hgah mi hgyur des na blta bya nid skye ltar yod pani no bohan yod ma yin || 10 In 6 Vxx of CS and CSV hgar for hgah. V jatamatre ghate deste gunah ka scin na bhasate evam jatasya distasya satsvarupam na vidyate || 10 || I cannot agree with V. In a and c blta bya is translated by drsta, but it should have been drastavya, as is clear from the use of bya. See karika 314deg (=XIII. 14), and MK XIV 1deg, 3deg, 44 (Tib. text). There is nothing in Tib. for V's bhasate; nor can it be meant by hgyur. The karika may be translated as below : द्रष्टव्यत्वेन जातेन नास्मिन् कश्चिद्गुणो घटे। द्रष्टव्यत्वजातिवत्तत्सद्रूपोऽपि न विद्यते // 10 // CSV: gal te blta bar bya ba nid ni maon par gsal ba ham cis khyad par du gyur pa yin pa z'ig na | gni ga ltar hdi la blta bar bya ba nid dgos pa med do || hdir blta bar bya ba nid hdi yons su brtags nas don blta bar bya bahiran gi no bo ham | blta bar bya ba ma yin pahi ran gi ko bo z'ig la rtog | rez'ig gal te blta bar bya baui ran gi do bo la yin na deni tshe de brtags pas ci z'ig bya || gan gi varni yons su rtog pa de ni med par yan yod pa nid pas BX * Actua.

Page #206
311]] CHAPTER XIII 181 brtags par mi rigs so || ci ste blta bar bya ba ma yin par gyur pa la blta bar bya ba nid rtog na de yan mi rigs te lus can ma yin pa rnams kyan blta bar bya ba nid du thal bahi phyir dan | blta bar bya ba nid skyes pa [blta bar bya ba nid] med pa la hgal bahi phyir ro blta bar bya ba nid skye ba med pa | des na blta bya nid skye ba ltar te | ji ltar blta bar bya ba dan blta bar bya ba ma yin paui bum pa la rnam pa thams cad du blta bar bya ba nid mi rigs pas skye ba mi srid pa de bz'm du blta bar hya bar ma gyur pahi bum pa yod pani no bohan yod pa ma yin la yod pa ma yin pahi bum pala ni blta bar bya ba nid la rtog par rigs pa yan ma yin pas hdi ni mi rigs so l! = यदि द्रष्टव्यत्वमभिव्यक्तं विशेषणभूतं वोभयथापोह द्रष्टव्यत्वं निष्पयोजनम् / इह द्रष्टव्यत्वमिदं परिकल्पा[-मानं] द्रष्टव्यस्यार्थस्य स्वरूपमद्रष्टव्यस्याथस्य वा स्वरूप कल्पाते। यदि तावद्दष्टव्यस्य खरूपं तदा कि तेन परिकल्पितेन। यदर्थ परिकल्पाते [तस्य] तहिनापि भावादेवेति न युक्ता कल्पना। अथाद्रष्टव्यभूतस्यापि द्रष्टव्यत्वं कल्पाते। तदपि न युक्तम् / अशरीराणामपि द्रष्टव्यत्वप्रसङ्गाज्जातेन द्रष्टव्यत्वेनास्य विरोधाच द्रष्टव्यत्वं न जायते। द्रष्टव्यत्वजातिवत्तत् / यथा द्रष्टव्यस्याद्रष्टव्यस्य च घटस्य सर्वथा द्रष्टव्यत्वं न युज्यत इति जातिन सम्भवति तथाद्रष्टव्यभूतो घटः सद्रूपोऽपि न विद्यते // असतो घटस्य द्रष्टव्यत्वकल्पनापि न युने तोदमयुक्तम् // 10 // 311 CSV: hdir smras pa | yul gzugs la sogs pa mnon sum dag ni yod pa kho na ste | deni ndzin par byed pa mig la sogs pahi dban po yod pahi phyir ro Il yod par gyur dban po hdi rnams ni gdon mi za bar ran gi yul hjug par hgyur dgos lal gan du de rnams hjug pa srid pa gzugs la sogs pa don de dag ni mnon sum yin no || bsad par bya ste gal te dban po rnams kyi yons su gcod par nus X brtag. ? It is, in fact, c of the kari ka to which ba is added after skye. X rtag.

Page #207
182 CATUHSATAKA [311 par hgyur na ni gzugs la sogs pahi don dag tu hgyur ba z'ig na ! hgyur ba nid kyan ma yin no ji Itar z'e na udi na mig la sogs pa lna po ni spyir thbyun ba las gyur pa nid du ne bar ston la de rnams kyi bya ba ni yul tha dad pas tha dad pa z'ig go || hdi Itar mig gis gzugs kho na mthon gi sgra mi thos la || ma bas kyan sgra thos kyil gzugs mi mthon no ll gan gi tshe de Itar =अनाह। सन्त्येव प्रत्यक्षा रूपादिविषयास्तद्वाहकचक्षुरादीन्द्रियसद्भावात्। सद्भूतान्येतानीन्द्रियाण्यवश्यं स्वविषयेषु प्रवर्तन्त इत्यभिप्रायः। यत्र तेषां प्रवृत्तिः सम्भवति ते रूपाद्यर्थाः प्रत्यक्षाः। उच्यते / स्य रूपादयोऽर्था यदीन्द्रियाणां परिच्छेत्तं शक्ति: स्यात् / नैव त्वस्ति। कथमिति चेत् / इह चक्षुरादीनि पञ्च सामान्यतो भौतिकानीत्युपदर्श्यते। तेषां कार्य [तु विषयभेदेन भिद्यते / तथा हि चक्षुषा रूपमेव दृश्यते न शब्दः श्रूयते। कर्णेनापि शब्दः श्रूयते न रूपं दृश्यते। यदैवम् / mig ni hbyun gyur rna de bz'in | mig gis mthon gi gz'an gyis min des na nes par las rnam smin | thub pas bsam mi khyab par gsuns || 11 || : In a all hgyur for gyur; Vx of CS and V's xylographs (rouge et noir) sna? for rna. In b after mthon all gis for gi. In d Vx of CSV pa for pas. V caksur darsanato'bhinna caksusam sravanam tatha acintyam karmano nunam vipakam proktavan munih || 11|| The first half of it can in no way be accepted. I may suggest the following: भौतिकमक्षि कर्णश्च दृश्यतेऽक्षणापरेण न / नूनं कर्मविपाकं तदचिन्त्य मुक्तवान्मुनिः // 11 // CSV: mig ni thbyun gyur rna de bz'in | mig gis mthon gi gz'an gyis min deui tshe hthad pa dan hgal bahi bya ba srid paui phyir mig la sogs pa mnams kyi ran gi no bo rtog pa ga la yod || hbyun ba las gyur pa nid du mtshuis (?) bz'in du yul hdzin pa tha dad pa brtag 1xkyis. ? In the present case this reading can also be admitted though not supported by CSV. 3 X mdzune. But these two words are not here appropriate.

Page #208
311] CHAPTER XIII 183 par ni mi rigs so ]] mig la sogs pa mnams kyiyod pa nid ni yul hdzin pa las rjes su dpag pa yin na de yan thgal bas mi srid de deui phyir dban po yod pas yul rnams mron sum nid du mi rigs so || gal te de ltar mig la sogs pa rnams mi srid na | dehi phyiri ji Itar mig la sogs pahi dban po hdi rnams las kyi rnam par smin pahi no bor rnam par bz'ag ce na ci kho bo cag gis hdi rnams kyi rnam par smin pahi no bo nid bkag gam || gal te mig la sogs pa rnams ugog par sgrub pas de ji Itar ma bkag ce na || kho bo cag ni ram par dpyod pa don ran bz'in tshol ba lhur byed pa nid kyi phyir ro | kho bo cag ni hdir dros po mnams ran gi no bos grub pa hgog gis3 mig la sogs pa byas sin rten cin hbrel bar hbyun bahi las kyi rnam par smin pa nid ni mi thgog paho jo gan mig hbyun ba las gyur pa yin yan gzugs kho na mthon gi sgra mi thos z'es bya ba la sogs pa hdi ni mthon ba yan yin no | gan gi phyir hdi de ltar yin pa | des na nes par las rnam smin thub pa bsam mi kyab par gsuns || dros po ran bz'in med pa rnams kyan bya bahi Ibras bu nes pahi phyir bcom ldan hdas kyiso las rnams kyi hbras bu rnam par smin pa bsam gyis mi khyab par gsuis so || 11 || = भौतिकमक्षि कर्णश्च दृश्यतेऽक्षणापरेण न। तदोपपत्तिविरुद्ध कार्यसम्भवात्कुतश्चक्षुरादीनां स्वरूपकल्पना। तुल्येऽपि भौतिकत्वे विषयग्रहणभेदः कल्पयितुं न युज्यते। चक्षुरादीनां सद्भावो विषग्रहण कर्मणानुमीयते। तदपि विरोधन न सम्भवतीतीन्द्रियसद्भावन विषयाणां प्रत्यक्षत्वं न युक्तम् / यद्येवं चक्षुरादीनि न सम्भवन्ति ततः कथमेषां चक्षुरादौनामिन्द्रियाणां कर्मविपाकस्वरूपव्यवस्था। किमस्माभिरेषां विपाकखरूपं प्रतिषिद्धम्। यदि चक्षुरादीनां प्रतिषेधः साध्यते कथं तेन न तत्प्रतिषिद्धम्। अस्माकं विचारस्यार्थस्वभावन्यायतत्परत्वाबास्माभिरिह भावानां स्वभावसिद्धेन प्रतिषेधेन चक्षुरादिक्कतः प्रतीत्यसमुत्पन्नः कर्मविपाकः प्रतिषिद्धः / __ यच्चक्षुभौतिकमपि रूपमेव पश्यति न शब्दं शृणोतीत्यादि / दृश्यते होदमपि। यस्मादेतदेवं 1xkyis. 2 These two words sooms to be unnecessary xda. .xgi.

Page #209
184 CATUHSATAKA [312 नूनं कर्मविपाकं तदचिन्त्य मुक्तवान्मुनिः / / निःस्वभावानामपि भावानां कर्मफलनियमेन भगवान् कर्मफलविपाकमचिन्त्यमुक्तावान् // 11 // 312 CSV: hdir smras pa | mig la sogs pa ni ran bz'in gyis yod pa nid de desi sbras bu rnam par ses pa mthon baui phyir ro || bsad par bya ste gal te deni nbras bu rnam par ses pa nid yod na ni mig la sogs pa yod par hgyur na srid pa ni ma yin no ll ji lta z'e na de la re z'ig | = Tale i fagni da tretfa wataa i gaircifa lagtatai उच्यते / स्याञ्चक्षुरादिसद्भावो यदि तत्कार्य विज्ञानमेव स्यात् / न तु.सम्भवति / mufafai ga araq-1 rkyen ma tshan phyir ses pa ni | Ita bahi sna rol yod ma yin | hon te phyis na ses don med | gsum pa byed pa don med hgyur | 12 || In a V wrongly rgyen ma tshad for rlyen ma tshan. In d CSV once par for pa after gsum. V's note on gsum pa byed pa is not required at all. V amitapratyayajnanam destapurvam na vidyate | athante jnanavaiyarthyam darsanam ca nirarthakam || 12 | Nothing of it can be accepted. I. may offer the following: tai galu enna ga uaigaa, अथ पश्चानिरर्थं स्यात्तृतीयायां किया था // 12 // CSV: re z'ig Ita bahi sna rol du ni mig gi rnam par ses pa yod pa ma yin no | mig gi lta ba bdag poui rkyen ma tshan bahi phyir ro || ci ste lta bahi thog rol du rtog na ni deui tshe ses pa don med te gal te rnam par ses pa med pahi mig gis gzugs mthon na ni ho na rnam par ses pa yons su rtog pa don med do || gsum pa byed pa don med hgyur te frtog pa gsum pa ni Ita ba dan ses pa gnis cig car hbyun ba..? 1 Here in the Tib. text follow two verses and a prose passage quoted from a workoj * Three letters in X could not be read here. works.

Page #210
313] CHAPTER XIII 185 de lal.. med doi hdi lta bas na lta ba ste byed pa don med par bgyur ro || Ita ba dan ses pa gnis cig car yod na ni rnam par ses pa gan z'ig Ita ba dan dus mtshuis pa la de lta ba la rag las te hbyun bar mi rigs so |ba lan gi rwa gyas gyon lhan cig hbyun ba dag la ni cig sos cig sos la rag las te skye ba nid mi srid de de bz'in du lta ba dan lhan cig hbuyn bahi rnam par ses pa lta ba las rag las te skye ba nid du ma hgyur bas lta ba don med pa kho nar hgyur ro ||deg gan gi tshe de ltar rnam par ses pa mi srid pa deni tshe de yod pas mig la sogs pa rnams.. yod brtag pa gan yin pa de mi rigs so I ____ =न तावद्दर्शनात्पूर्व चक्षुर्विज्ञानं चक्षुषो दर्शनाधिपतिप्रत्यय वैकल्यात्। पथ दर्शनात्पश्चात्कल्पाते / तदा ज्ञानं निरर्थकम्। यदि विना विज्ञानेन चक्षुषा रूपदर्शनं तदा विज्ञानकल्पना निरर्था / हतीयायां किया था // वृतीया कल्पना ज्ञानदर्शनयोईयोयुगपदुद्भवः...तन...न भवति। अनेन दर्शनेन दर्शनक्रिया निरर्था। विज्ञानदर्शनयोः सहभावे विज्ञानं येन दर्शनेन तुल्यकालं तस्य दर्शनस्यायत्तं भवतीति न युक्तम् / सहभूतयोः सव्येतरयोगोविषाणयो रितरदितरायत्तं जायत इति न सम्भवति। तथा च दर्शनेन सहभूतं विज्ञानं दर्शनायत्तं न जायत इति दर्शनं निरर्थमेव / / यदैवं विज्ञानं न सम्भवति तदा क तत्सद्भावेन चक्षुरादीनां...सद्भावपरीक्षेति न तद्युक्तम् // 12 // 313 CSV: [अनाह। न खलु चक्षः करणरूपम् / किं तहि / कारकमेव / तस्य कारकभावाभ्यपगमात् / 1 Here also three letters are illegible in X. . Here a few letters are illegible in x.. . . For adhipatipratyaya see NIV. pp. 76-77. Poussin'snote no. 7, and Visudd him agga, ad. Bhikkhu A. P. Buddhadatta, Alutgama (Ceylon), 1914, p. 415 : jetthakatthena upakara ko dhammo adhipatipacayo.deg yam yam dhammam garum katva ye ye dhamma uppajjanti sittacetasika te te dhamma tesam tesam dhammanam adhipatipaccayena paccayo'ti. .See MV, pp. 139, 224, 547. 6.5 Not in HPS; Tib.: hdir smras pa mig ni byed pahi no bo ma yin pa kho na ste bo no ci z'e nabyed pa po nid de de byed pa pohi dnos por khas blans pani phyir! gsum par byed pa don med hgyur t'es gan smras pa de ni mi rigs soll de Itar brtags na yan mig Ita bahi bya ba dan bral ba nid lu hgyur rol! ji Itar z'e na gal te mig gis 24

Page #211
186 CATUHSATAKA [313 टतीयायां क्रिया वृथा इति यदुक्तं (312=XIII-12) न तद्यताम् / एवं कल्पितेऽपि चक्षुदर्शनकार्यविरहितमेव भवेत्। कथमिति चेत्। यदि चक्षु ] रूपं पश्येद्देशं गत्वा वा पश्येदगत्वा वा पश्ये दुभयथा च दोष इति प्रतिपादयवाह--। mig ni hgros dan Idan hgyur na | thag rin yun rin gis mthon hgyur | . ha can ne dan ches rin du gzugs de gsal ba ci ste min || 13 | In 6 Vx of CSV rins for rir. * पश्येच्चक्षश्चिराद्दर गतिमद्यदि तद्भवेत् / अत्यभ्यासे च दूरे च रूपं व्यक्त न त किम् // 13 // CSV: यदि चक्षुः प्राप्तकारित्वादिषयदेशं गच्छेत्तदोन्मिषितमात्रेण न चन्द्रतारकादीनान् ग्रहीयात् / [गतिमतोऽर्थदेशोपग्रहणं] तुल्यकाल विप्रशष्टविषयग्रहणं [च] अयुक्त गतिकालस्य भिन्नत्वात्। पश्यति च चक्ष रुन्निषितमात्रेण समीपस्थवहिदूरदेशस्थमपौ त्ययुक्तमेतत् / यदि [च] प्राप्तकारि चर: स्यात्तदात्यभ्यासेऽपि पश्येदक्षिस्थामञ्जनशलाका1० दूरे च व्यतादर्श स्यात् / न चेतत्सम्भवतीत्ययुक्तमेतत् // 13 // 1 1 Tib. om. it. Before rupam HPS has -sthah partyet. 9 HPS om. it. . It is not supported by Tib. * Tib. simply mig; HPS caksusab. * Tib. hgro ba dan ldan pahi don gyi (x gyis) yul fio bar ldzin pa dain | HPS has here & gap indicating nine letters or syllables. 6 Here ca is to be inserted as supported also by Tib. reading dan. See note 5. * Tib. ma rigs. HPS degvisyagrahanayuktam. 8.. Here some words in our X are very indistinct. * HPS; it is supported by Tib. yan, according to which api may preferably be used, 10 HPS ad. va. 11 In this connection the meaning of aprapta or asamprapta, (Pali asampatta, as often used) in such words as aprapta-karin, etc. is thus given in the VT $286 (VI, 8) : asampattavasena ti attanam asampattassa gocarassa vasena. attana visaya desam va asam patta vasena cakkhusotani hi rupagaddehi asampattani. sayam va tani asampattaineva arammanam ganhanti. The arguments are summarized there thus : ten'etam vuccati: oakkhusotam pan'etesu hot'sampattagihakam | vinnan'uppattihetutta santaradhikagocare | 1 || tatha hi dura desattham phalikaditirohitam mahantan ca nagadinam vannam cakkhu udikkhatil 2! akasadigato kucchicamma'nantarito'pi ca | mahanto ca ghanadinam saddo sotassa gocaro ||3|| gantva visa yadesantam caritva ganhatiti cel adhitthanavidhane'pi tassa so gocaro siya || 4 || bhatappa bandhato so ce yati indriyasannidhim

Page #212
315] . CHAPTER XIII 187 314 CSV: अपि च। यदि चक्षुर्गवा रूपं पश्यति तत्किं दृष्ट्वा तद्देश गच्छत्यु तादृष्ट्वा / उभय शापि दोष इति प्रतिपादयवाह gal te gzugs mthon mig hgro na ! son bas yon tan hgah yan med yan na blta byar hdod pa ni nes ses bya ba brdzun par hgyur || 14 || In 6 V wrongly pas for bas. In c Vx of CSV par or pa In d Vx of CSV hdod for nes; V and Vx of CS z'es, and Vx of CSV ces for ses ; V and Vs of CS brjod for brdzun. __* गतेन न गुणः कश्चिद्रूपं दृष्ट्वाक्षि याति चेत् / द्रष्टव्यं नियमेनेष्टमिति वा जायते वथा // 14 // ___CSV: यदि रूपं दृष्ट्वा रूपदेशं चक्षुर्यातीति कल्पाते गतेन तेन गमनेन चक्षुषो न किञ्चिप्रयोजनम्। विषयदर्शनार्थं चक्षुषो गमनम्। स च विषयः पूर्वमेवेहस्थेन दृष्ट इति न किञ्चिदमनस्य प्रयोजनम् / अथादृष्ट्वा गच्छति / तदा दिक्षितविषयदर्शनं नियमेन न प्राप्नोति / अदृष्ट्वा बन्धस्येवानभिलक्षितदेवगमनादृष्टव्यस्य नियमेन दर्शन न प्राप्नोति // 14 // 315 Csv: अधेतहोपपरिजिहीर्षया यदि-। mig ma son bar hdzin na ni hgro ba hdi kun mthon hgyur te! kammacittojasambhuto vanno saddo cacittajo||5|| na tesam gocara honti na hi sambhonti te bahi vutta ca avisesena pathe tamvisaya'va te ||6|| yadi c'etam dvayam attasamipam yeva ganhati akkhivannam tatha mulam passeyya pakhumassa ca || 7 || disadesavavatthanam saddassa na bhaveyya ca * Biya ca saddabhedissa sakanne sarapatanan'ti || 8|| In 30 Burmese reading is ghantadeg for ghana. In 7d pakhumassa is Siamese reading, while in the Ceylone edition referred to it is bhamukassa. PA (II. 5 ; pp. 51-60) has a long discussion which begins as follows: idam idanim manag mimamsamahe. prapyakarinindriyany a prapya karini veti. tatra prapyakariny eveti kana. bhaksaksapadamimamsa kasamkhyah samkhyanti. caksuhsrotretarani tani tatheti tathagatah. caksurvarjyaniti ta tatha syadvadavadatahsdayah. AK, I. 43c-d: mig dan yid dan rna ba ni yul dan ma frad (=apraptarthany aksimanah. brotrani). See AKB and AKV with Poussin's note, loc. cit.; NS, III. 1. 44 ff.; NK, p. 23. 1 Tib. gzugs; HPS visayam. Tib. dehi yul du; HPS degkim vilayam drstva visayadesam for degkimdeg debam. . Tib. ad. tatah kim (de las cir hgyur). After it Tib. ad. tat (de).

Page #213
188 CATUHSATAKA [316 gan la hgro ba yod min pa de la rin med bsgribs pahan med || 151 ___In d Vhdi for rin ; Vx of CSV sgrib, and V with Vx of CS bsgrib for bsgribs. * स्टलीयादगतं चक्षुः पश्येत्सर्वमिदं जगत् / यस्य नास्ति गतिस्तस्य नास्ति दूरं न चावतम् // 15 // CSV: यो हि मन्यते चक्षुः श्रोत्रं मनोऽप्राप्तविषयमित्यागमा दप्राप्तविषयमेव चक्षुरिति तं प्रत्युच्यते। प्राप्तकारितामात्रप्रतिषेधपरत्वादागमस्य तावदविरोधः। क्वचिद्दिधेः प्राधान्यं यत्र तस्याविरोधः। कचिप्रतिषेधस्य प्राधान्यं यत्र तदविरोधः / तदत्र विधे रसम्भवात्प्राप्तकारिताप्रतिषेधमात्रेणाप्राप्तविषयत्वं व्यवस्थाप्यते। विधिमुखेन त्वमाप्तविषयत्वे. कल्पामान इहस्थमेव चक्षुः सर्वं जगतपश्येत् / यस्य हि गतिर्नास्ति तस्य कुतो दूरम् / समीपस्थोऽपि ह्यनेनार्थोऽगत्वा द्रष्टव्यो विदूरस्थोऽपौति दूरकतोऽपि विशेषो न स्यात् / यदा चागत्वा पश्यति तदेहस्थमिव विदूरस्थ मपि पश्येत् / गतौ हि सत्यामाते गति विघातादावृतं नेक्षत इति युक्तम् / यदा त्वगत्वा द्रष्टव्यं तदावते गतिप्रतिबन्धाभावादनावृत इव दर्शनं स्यात् // 15 // 316 CSV: यदि च दर्शनखभावं चक्षुः स्यात्तदा स्वभावस्य सर्वत्रैवाव्याघातात् स्वरूपमपि पश्येत् / तथा हि लोके / dnos po kun gyi rau bz'in ni | dan por bdag la snan hgyur na mig ni mig nid kyis hdzin par ci yi phyir na hgyur ma yin || 16 In d Vx of CSV gan z'ig gis for ci yi phyir. स्वभावः सर्वभावानां पूर्वमात्मनि दृश्यते / ग्रहणं चक्षुषः केन चक्षुषैव न जायते // 16 // 1 HPS Srotramanodeg. AK. I. 43 : apraptarthany aksimanah srotrapi (mig dan vid dan rna ba ni | yul dai ma phrado!). 3 Tib. de mi hgal baho3; HPS tadvirodhab. * Tib. vicarasya (rnam par dpyad pa) for vidheh. Tib.ad. evam (hdi lta). 6So Tib.; HPS degsthe. 7 Tib. dehi tshe; HPS tad ihao 8 Tib. thag rin po na gnas pa ; HPS duram api. . Tib. om. gati-.

Page #214
317] CHAPTER XIII 189 CSV: यथा चम्मकमल्लिकादिषुः सौगन्ध्य पूर्व स्वाश्रय एवोपलभ्यते पयात्तत्सम्पत्तैिलादिष्वपि। यथा चाग्ने रोष्णा खतोऽवस्थितं तद्योगात् परतोऽप्युपलभ्यते / एवं यदि चक्षुदैर्शनस्वभावं स्यात्तदा स्वात्मन्येव ताव दर्शन स्यात्। कस्मात्पुनश्चक्षुषो ग्रहणं चक्षुषैव न भवति / भावानां स्वभावस्य च खात्मन्येव प्रथमतरं विद्यमानत्वाञ्चक्षुषैव चक्षुषो ग्रहणं न्याय्यम् / न चक्षुः खात्मानं पश्यतौति लोष्टादिवत् परदर्शनमप्यस्य न सम्भाव्यते // 16 // 317 CSV: यस्तु मन्यते न केवलस्य चक्ष षो रूपदर्श नसामर्थ्य मस्ति। अपि तु त्रयाणां चतूरूपचक्ष विज्ञानानां सामग्रयां सत्यां रूपदर्शनं भवतीति / तदप्यसारम्। यस्मात् -- / migʻla rnam ses yod min z'in | rnam par ses pa Ita med la | gni ga gzugs la yod min na ! de dag gis gzugs ji ltar mthon || 17 || In 6 V and Vx of CS ses la yari Ulta for par ses pa lta. In c V gnis for gni ga. In d V and Vx of CS gi for ji. In d Vx of CSV gzuns for gzugs. * चक्ष षोऽस्ति न विज्ञानं विज्ञानस्य न दर्शनम् / उभयं नास्ति रूपस्य ते रूपं दृश्यते कथम् // 17 // CSV: चक्षु षस्तावविज्ञानं नास्ति / न हि चक्षु विषयं जानात्यविज्ञानस्वरूपत्वात्। भौतिकं हि चक्षुः। तस्य जड़त्वादिषयबोधो' न सम्भाव्यते / एवं चक्षु षोऽस्ति न विज्ञानम् / नापि विज्ञानस्य दर्शनमस्ति। विज्ञानं हि विजानाति न तु पश्यति। यदि तु विज्ञानं पश्येत्तदा तस्यापि रूपदर्शनं स्याहिज्ञानसद्भावात्। रूपस्य तूभयमपि 1 Tib. campakotpalidikusumanam (me tog tsam pa ka dan ut pa la la sogs dag gi). Tib. ran lagnas pahi; HPS degvyavadeg for'vai. 3 Tib. paratmatoo (gz'an gyi bdag nid la). 4 Tib. mig blta bahi ran bz'in du ; HPS caksusor darsanasvabhavyam. 5 Tib. om. tavad.. 6 Tib. kharadio (bon bu la sogs). According to Skt. the Tib. reading should have been sa gon for bon bu. In X read rtogs for rtog. 8. For vijnanamdeg -sadbhavat Tib. na tad rupavat. kutas tasya darsanam. tan nastiti gatavan na pasyati (de ni gzugs can ma yin pa z'ig ste de la lta ba ga la yod de med pas na son baltar mi mthon io]]).

Page #215
190 CATUHSATAKA [819 नास्ति। न विज्ञानमनवबोध'खरूपत्वात्। नापि दर्शनं रूपालोचनाभावात् / यदा चैवमन्योन्यार्थविकलानीन्द्रियविषयविज्ञानानि तदा तत्मामग्रामपि सत्यां नैव ते रूपं दृश्यत इति सम्भावयितुं शक्यम् / / रूपदर्शनाङ्गविकलत्वादन्धसमुदायवदित्यभिप्रायः। यदा चैवं रूपस्य दर्शनाभाव स्तदा को नामाहं ति तत्त्वविद्रूपं दृश्यत इति वक्तुं द्रष्टुं वा // 17 // 318 ___CSV: यथा च तत्त्वविवाहति रूपं द्रष्टुमेवं शब्दमपि श्रोतुं नाहेति / रूपदर्शनवच्छब्दश्रवणस्याप्यसम्भवात् / ' इह यदि शब्दः श्रूयते स श्रवणदेश सम्प्राप्तो वा श्रूयेतासम्प्राप्तो वा। यदि तावत्सम्प्राप्तः श्रूयते स श्रवणदेश व्रजव्छब्द कुर्वाणो व्रजति नि:शब्दो वा। तत्र यदि पूर्वः कल्पस्तदा gal te smra z'in sgra hgro na | gan gis smra ba por mi hgyur hon te mi smra bar hgro nahan | gan gis de la ses pa skye || 18!! In d V and Vx of CS bskyed for skye. न वक्ता जायते केन शब्दो याति ब्रुवन् यदि / अथ यात्यब्रुवंस्तस्मिन् प्रत्ययः केन जायते // 18 // CSV: ततथ वक्त त्वाद्देवदत्तवच्छब्दोऽसौ न भवति। अथाब्रुवन् याति तदा तस्मिञ्छब्द निःशब्द व्रजति शब्दोऽयमिति कस्यावसायो भवेत् / न चारहीतस्यास्यास्तित्वमिति न युक्तमेतत् // 18 // 319 CSV: किञ्चान्यत्-। gal te phrad do sgra hdzin na ! sgra yi dan po gan gis hdzin | sgra ni rkyan bahan mi hon na rin bu ji ltar hdzin par hgyur || 19 || 1 Tib. rtogs (x rtog) pahi ran ba' in ma yin pahi phyir. HPS degjijanm avabodhai. 2 Tib. adarsanatmakatvat (lta ba ma yin pahi bdng nid can yin pahi phyir). 3 Tib.om. it. ... Tib. om. itideg bukyam. 5 Til vuggla Ita ba med pa ; HPS rupas adarsanasambhavat. 7 Tib. merig (=vid) for rigs. ea hi phyir (abhavat). in. Tib.a-(-1of asamprapatah is left out. 10 Tib.om. asau. * Tib. bgro ba ,TPS vrajan.

Page #216
320] CHAPTER XIII 191 In a Vx of CSV te for de. In c V wrongly rgyad for rkyari and V and Vx of CS par for bahan. In d V wrongly ren for rin. * प्राप्तश्चेन ह्यते शब्दः तस्यादिः केन ग्राह्यते / न चैति केवलः शब्दो ग्राह्यते केवलः कथम् // 18 // CSV: यदि श्रोत्रेन्द्रियस्थान प्राप्तः शब्दो ग्टह्यते तस्यादिः केन गृह्यते / / प्राप्तग्राहित्वाच्छ्रोत्रस्य शब्दस्यादेग्रहणं नास्ति / न चान्यदिन्द्रियं तस्य ग्राहक सम्भवतीति नैव केनचिदस्यादि गह्यते। ततवाररह्यमाणत्वाच्छब्द एवासी न भवतीत्यभिप्रायः / "नवद्रव्यकत्वाच्च 'परमाणोर् न चैति केवलः शब्दः / भवता च शब्दमात्रमेव श्रोत्रेण ग्राह्यते न गन्धादय इति न युज्यते। यहा' शब्दस्याग्रहणमस्तु / यवा गन्धादयोऽपि गृह्यन्ताम् / न चैतदेवमिति न प्राप्तविषयत्वं शब्दस्य // 19 // 320 CSV: अथ यदेतदुक्तं प्राप्तश्चेत ह्यते शब्दस्तस्यादिः केन ग्राह्यते। इति / यदि तस्यादिन ग्टहीतस्तदा को दोष इति / अयं दोषो यदस्य शब्दत्वमेव विशीर्यते। तथा हि-। . ji srid sgra thos ma gyur pa | de yi bar du sgrar mi hgyur | sgra med pa yan mthar sgra nid | hgyur na de ni mi rigs so || 20 || In a V ba for pa. * यावन्न श्रूयते शब्दस्तावच्छब्दो न जायते। - अशब्दस्यापि शब्दत्वमन्ते तच्च न युज्यते // 20 // CSV: यो न श्रूयते सोऽश्रूयमाणत्वाइन्धादिवच्छब्द एव न भवति / अथ मन्यसे यदा श्रूयते तदा शब्दो भविथतोति। एतदप्यसभा थम्। न हि 1 Tib. debi dan po gangis hdzin; HPS om. tasyadeg te. For sambhavadeg Tib. bhavadeg (yin pas). 3 In X read dan po for dban po. * Tib. o.cagrhito'rtho'sau sabda eva nadeg (dehi phyir ma bzun bahi don de nisgra fiid du mi hgyur ro). 6 Tib. ad. evam (de Itar), and -dravyatmakatvat (bdag nid) for -drayakatvat. * HPS ad, sabda. 7 Tib. ekadha (rnam pa gcig tu), and ad. Grotrena (rna). 8 Tib. yao na, translated by atha va.

Page #217
192 CATUHSATAKA 1321 गन्धादेः पश्चाच्छब्दत्वं दृष्टम्। तहदेवास्याप्यशब्दस्य पश्चाच्छब्दत्वमयुक्तमिति // 20 // 321 CSV: एवं तावदिन्द्रियाणां विषयग्रहणासामर्थ्य मुद्राव्य मनमोऽपि विषयग्रहणासामर्थ्य मुद्भावयबाह-। dban po rnams dan bral sems kyis | son stehan ci z'ig byed par hgyur | de Itar yin dan srog hdi ni | rtag tu yid med ci ste min || 21 || . V and Vx of CS kyan for dan, and kyi for kyis ir a, and lta for ltar in c. * वियुक्तमिन्द्रियै चित्तं किं गत्वापि करिष्यति। एवं सतोह जीवोऽयमनस्कः सदा न किम् // 21 // CSV: यदि चित्तं विषयदेशं गत्वा विषयं परिच्छिनत्तीति कल्पात तदयुक्ताम्। इदं चित्तमिन्द्रियसहितं वा विषयदेशं गच्छेत्केवलं वा। न तावदिन्द्रियसहितं याति / इन्द्रियाणां देह एव सदा सविधानात् / गमने च सति देहस्य निरिन्द्रियत्वप्रसङ्गात्। अथ केवलं गच्छति तदापि वियुक्तमिन्द्रियश्चित्तं किं गत्वापि करिष्यति। न हि चक्षुरादौन्द्रियहारतिरस्कृतस्यास्य रूपादिदर्शनसामर्थ्य मस्ति / अन्धादीनामपि दर्शनादिसद्भावप्रसङ्गात् / अथापि कथञ्चिबिषयदेशगमनेनार्थोंपलब्धिरस्य परिकल्पाते तदाप्यर्थबोधापर्यवसानत्वादनिवृत्तिः / ____ एवं सतोह जीवोऽयममनस्कः सदा न किम् // अचिन्तक एवात्मा सर्वकालं प्राप्नोति। न चाचिन्तकस्यात्मत्वं सम्भावयितं युक्तम्। स्तम्भा दीनामप्यात्मत्वप्रसङ्गात् / तदेवं युक्त्या विचार्यमाणानामिन्द्रिय विषयविज्ञानानां सद्रूपा]'सम्भवात् खरूपसिद्धिरसतो। यदि ह्येषां स्वरूपसिहिः स्यात्तदोपपत्त्या विचार्यमाणा 1 Tib. sgra med pa; HPSSabdasya for asabdasya. ? Hero in Tib, follows a passage not to be found in Skt. of HPS. 3 Tib. don rtoge pa mthar thug pa med pahi phyir mi ldog par hghyur ro || HPS tadapy aparyyavasanatvad arthabodhasyanivrttau satyam. * Tib. bdag fiid; HPS degatmakatvam. 6 After stambha in Tib. there is one word more which could not be read in X. Tib. bdag nid du thal bar hgyur bahi phyir ro | HPS stam bhadivad acintakatvat. 7 HPS has here a lacuna : Tib. yul dan rnam pa ses pa rnams la yod pabi no bo * Tib. abhavat (med pas).

Page #218
322] . CHAPTER XIII 193 यथास्थितेन खरूपेण स्फुटतरमुपलभ्यरन् / न चोपलभ्यन्ते। तस्मात्स्वरूपशून्या इति सिहम् // 21 // 322 ___CSV: यदि तर्खेषां स्वभावो नाम नास्ति तत्कथमेषां विशेषपरिच्छेदात्मिका संज्ञा विशेषयवस्था हेतुत्वेनोपदिश्यते। उच्यते / सत्स पदार्थेषु तविशेषपरिच्छेदात्मिका संज्ञा स्यात्। यदा तेषां पदार्थानामसत्त्वं प्रतिपाद्यते तदा तद्वारा कुतः] स्वरूपसिद्धिः स्यात्। किं खल्वेष विषयपरिच्छेदः सर्वथा नास्ति / न नास्तीति। नि:स्वभावस्य भावस्य विद्यमानत्वात्। तथा हि-। snar mthon ba yi don gan z'ig! yid kyis smig rgyu Itar hdzin pa ! de ni chos kun rnam bz'ag la 1 hdu ses phun po zes bya ho || 22 / / In c V and Vx of CS gz'ag for bz'ag. * मनसा ग्राह्यते योऽर्थः पूर्वदृष्टो मरीचिवत् / सर्वधर्मव्यवस्थासु स संज्ञास्कन्धसंजकः // 22 // CSV: इह चक्षुः प्रतीत्य रूपञ्च चक्षुर्विज्ञानमुत्पद्य निरुध्यमानं सहेन्द्रियविषयनिरुध्यते। तस्मिन्निरुद्दे पूर्वदृष्टो' योऽर्थः स एव पश्चान्मनसा ग्गृह्यते। कथं पुनरसन्निहितस्य ग्रहणं सम्भाव्यत इत्याह [मरोचिवदिति / यद्यपि नाल्पमानमपि मरी]"चिकायां जलमस्ति अपि च हेतुप्रत्ययवशात् प्रवर्तत एव जलाकारसंज्ञा एवमविद्यमानस्वरूपेऽपि पूर्वपटहीतऽर्थे मरीच्यामिव यदा विज्ञानमुत्पद्यते तत्सर्वधर्मव्यवस्थाकारणम्। सर्वधर्मव्यवस्थाकारणत्वाच स एव संचास्कन्ध इत्यु तास्तथाविधसंज्ञाविशेषसम्प्रयोगात्। संज्ञावशेन च सर्वधर्मव्यवस्था विज्ञातव्या न पुनः पदार्थस्वरूपनिबन्धना खभावस्य सर्वथायुज्यमानत्वात् // 22 // 1 Tib. om. it as well as tarhi after yadi. . Tib. de rnams kyi ; HPS esa. 8 HPS ad. padartha.. 4 Tib. yukta (rigs) for syat. (Tib. gai gi tshe: HPS om. it. * HPS ad. ca. + HPS has a lacuna; Tib. bstan pa dehi tshe de rnams kyi sgo nas hdugo ga la hgyur 8 Tib. ran bz in med pahi diios po yod pahiphyir | HPS svabhavasya vidyadeg tor nihsvadeg bhavasya vidyai. . Tib. snar mthor bahi; HPS purvavaddrsto. 10 HPS marks here a lacuna. Tib. smig rgyu Itar z'es bya ba smros se smig rgyu la chu bag tsam kyan mod mod kyi 1 Tib. om. purva.. 11 HPS ad. here vikalpakam. 25

Page #219
194 CATUHSATAKA 1323 323 Csv: यद्येवमस्ति तहि स्वभावतः संज्ञास्कन्धः। न हि तस्मिन्बसति सर्वधर्मव्यवस्था शक्या कर्तमिति / उच्यते। सापि हि संज्ञा विज्ञानसम्पयुक्तत्वाद विज्ञानव्यतिरेकेणा सती। तदपि च विज्ञानं संज्ञाव्यतिरेकेणा सिद्धत्वात् स्वरूपतो नास्ति / इतोऽपि नास्ति। यस्मात्-। mig dan gzugs la brten nas yid | sgyu ma bz'in du skye bar hgyur gan la yod pa nid yod de sgyu maa z'es byar mi rigs so || 23 || * चक्षुः प्रतीत्य रूपञ्च मायावज्जायते मनः / / विद्यते यस्य सद्भावः सा मायेति न युज्यते // 23 // _._CSV: न हि तद्दिज्ञानमुत्पादात्प्रागस्ति . यदुत्पत्तिक्रियात्रयत्वेन प्रवर्तेत। सत्वपि चक्षुरादिषु प्रत्ययेषु विज्ञानस्य खरूपासम्भवात् / उत्पत्तिक्रियाया अप्रवृत्तेरुत्पादो न युज्यते। उत्पद्यते चैतविज्ञानमित्यतः किं निश्चेतुं पार्यतेऽन्यत्र मायाधर्मतायाः। उक्तं हि भगवता तद्यथा भिक्षवो मायाकारो वा मायाकारान्तेवासो [ वा] चतुर्महापथ विविध मायाकर्म विदर्शयेत् / तद्यथा हस्ति कायमखकायं रथकायं पत्ति कार्य च। तं चक्ष मान् पुरुषः पश्येन्निध्यायेद्योनिशचोपपरीक्षेत / तस्य तं पश्यतो निध्यायतो योनिशचोपपरोक्षमाणस्यासत्तोऽप्यस्य ख्यायाद्रिततोऽपि तुच्छ. तोऽप्यसारतोऽपि। तत्कस्य हेतोः। किमस्मिन् मायावते सारमस्तीति / एवमेव भिक्षवो यत्किञ्चिहिज्ञान मतोतानागतप्रत्युत्पन्नमाध्यात्मिकं वा बाझं वौदारिक वा सूक्ष्म वा होनं वा प्रणीतं वा यहा दूरे यहात्यन्तिके तद्भिक्ष : पश्येबिध्यायेद्योनिशचोपपरीक्षेत। तत्पश्यतो निध्यायतो योनिशचोपपरीक्ष 1 Tib. tatah (de bas na ni) for tasminn asati. Inx read magtogs for ma rtogs... | Tib. hdi las kyan [ma] yin te; HPS om. it. * Tibabhivat (med par) for -asmbhabat. See p. 196, note 4. * Tib. ad. vistarasah (rgya cher) 'copiously.' * Tib. rtahi tshogs dan; HPS om. asvai. * This word, patti., could not be verified as the X is very illegible here. 8 Tib. dan; HPS om. ca. Tib. ad. iti baku (?) satam jayate (z'es brgya cher hbyun z'in). . This should be the actual form. asattah=asat-tah. HPS asatab; Tib. yod pa ma yin par. See p. 196,1.1. 10 Tib. dge slon dag; HPS om. it. 11 Tib. ad. ucitam (run bar). 13 Tib. om. it.

Page #220
324] CHAPTER XIII 196 माणस्यासत्तोऽप्यस्य ख्यायाद्रिक्तातोऽपि तुच्छतोऽप्यसारतोऽपि रोगतोऽपि गण्डतो'ऽपि शल्यतोऽप्यघतोऽप्यनित्यतोऽपि दुःखतोऽपि शून्यतोऽप्यनात्मतोऽप्यस्य ख्यायात्। तत्कस्य हेतोः। किमस्मिन् विज्ञानस्कन्धे सारमस्तीति। यथोपलभ्यते विचार्य माणस्य तथा स्वरूपासम्भवा मायायुवति प्रख्य विज्ञानमिति शक्यमवसातुम् / ततश्च सूक्तमेव तत् . चक्ष : प्रतीत्य रूपञ्च मायावज्जायते मनः / इति / यदि पुनरस्य स्वरूपं स्यात्तदा वरूपतो विद्यते यस्य सद्भावः सा मायेति न युज्यते // न हि लोके स्वभावादशून्या सद्भूता' स्त्री मायेति युज्यते। एवं विज्ञानमपि स्वरूपतो विद्यमानत्वान्मायोपमं न स्यात्। उपदिश्यते च मायोपमं विज्ञानम् / अतो निःस्वभावं विज्ञानम् / यदा च नि:स्वभावं विज्ञानं तदा निःस्वभावविज्ञानसम्प्रयुक्ता संज्ञा निःस्वभावेति स्थितम् // 23 // 324 _CSV: अनाह। आश्चर्यमेतत् / न चेन्द्रियाणां कथमपि विषयग्रहण सम्भाव्यते उत्पद्यते[चचक्ष : प्रतीत्य रूपाणि च विज्ञानमिति। उच्यते / किमेतदेवाचयं त्वया दृष्टम् / इदं किं नाशय यन्त्र निरुद्धाबानिरुवाद बोजादपुरोदयो युज्यते। उत्पद्यते च बीजं प्रतीत्या गुरः। तथा तस्योपचितस्य कर्मणो निरुद्धस्य न क्वचिदवस्थानं सम्भवति।1 12 कल्पशतसहस्रान्तरित मिरोधादपि कर्मणः साक्षा'"दुत्पद्यत एव फलम् / घटादयश्च स्वकारणात् तत्त्वान्यत्वेन विचार्यमाणा न सम्भवन्ति। तथाप्युपादाय प्रज्ञप्त्या मधूदकादीनां" सन्धारणाहरणादिक्रियानिष्पादन योग्या भवन्ति। तदेवम् / 1 See p. 194, note9. 2 In X read nad for nas. 3 Tib. hbras. See MVt (Chinese-Sanskit-Tibetan Vocabulary) 9487. * Tib.-abhavat (med pahi phyir. See p. 194, note 4. 5 In X add ma after na chun. See MV, p. 46. 6 Tib. ad. purvavat. 7 Tib. miston z'in yod par hgyur bahi; HPS bunya sambhuti. Here in Tib. follow four verses quoted from some work the introductory line being uktam hi bhagavata (bcom Idan hdas kyisdeg gsuns so|I). HPS om. them. . Tib. om. tvayadrstam. 10 Tib. anirudhyamanad for aniruddhad (hgag bz'in pahi). 11 For krtasyasambhavati Tib. krtam upacitam karma nirudhyaticiram praptam na kvacid avatisthate (byas sin bsags pani las thgaga nas yun sin tu rin por lon pa la bgah yan gnas pa med modkyill).. 12 Tib. ad. kintu (hon kyan). 18 For kalpa satasahasra- Tib. anekakalpa- (bakal padu mas). 14 Tib. vastutah (dhos su). 15 T'ib. ad. vividham (rnam pa ltar). 10 For na sambhavanti Tib. na bhavanti (yod pa ma yin mod). 17 Tib. degdakadugdhanam (ho ma). 18 Tib. om. -nispadana..

Page #221
196 CATUHSATAKA [325 gan tshe mkhas la sa sten na no mtshar can min can med pa de tshe dban rtogs de hdra la ya mtshan z'es bya ci z'ig yod || 24 || * यदा न किञ्चिदाश्चयं विदुषां विद्यते भुवि। इन्द्रियाणां गतावेवं तदा को नाम विस्मयः // 24 // CSV: कार्य हि स्वकारणमनुविदधदृश्यते। यथा' गोर्गोरखादश्व: शाले: शालिरित्यादि / भूतानां रूपशब्दादीनां च विधिरेष न दृश्यते / तथा हि। कायेन्द्रियग्राह्यत्वान्महाभूतान्य श्रावणानि। तेभ्यश्चाक्षुषं रूपं श्रावणः शब्द उत्पद्यत इति। परमेतदाश्चर्यम् / एवं घ्राणादिविषये चक्ष रादिषु च योज्यम् / अथ वा नैवेयमिन्द्रियाणामर्थगतिविस्मयकारणंम् / यदि हौन्द्रियाणामेव केवलमर्थगता वेतचित्रा स्यात्तदैतहिस्मयस्थानम् / यदा तु सर्वमेव यथोदितेन न्यायेन जग हिदुषां विस्मयकरमिन्द्रजालमिव तदा नेदमाश्चर्यम् / प्रदेशत्ति हि किञ्चिदसम्भावनीयमुपलभ्यमानं विस्मयकरं जायते न सर्वत्रेव तुल्यरूपम्। न ह्यग्नेरोषणा विस्मयायेति // 24 // 325 CSV: अत एवानियतस्वरूपत्वाद्यथाप्रत्ययं तथा तथा विपरिवर्त. मानवाहिदुषाम् / mgal mehi hkhor lo sprul pa dan rmi lam sgyu ma chu zla dan | khug sna nan gi brag cha dan | smig rgyu sprin dan mtshun srid pa || 25 || rnal hbyor spyod pa bz'i brgya pa las dban po dan don dgag pa bsgom pa bstan pa ste rab tu byed pa bcu gsum paho| In a V ba for pa. In c Vx of CSV khu rna for khug sna ; V wrongly grug for brag; and V with Vx of CS ca for cha. In d all srid pa mtshuns for mtshuns srid pa. 1 Tib.dper na; HPS om. it. * Tib. la sogs pa lta bu yin na3; HPS degityadinam bhudeg. 3 Tib. yujyate (rigs so).. * Before abravanani HPS ad. aciksupani. 5 For -gatau Tib. dam pa (=sat) which does not give any suitable sense. One may read here rtogs as before. 6 In X for grol read hgro.

Page #222
3251 197 CHAPTER XIII * अलातचक्रनिर्माणस्व प्रमायाम्बुचन्द्र कः / धूमिकान्तःप्रतिश्शुल्कामरोयम्भैः समो भवः // 25 // / योगाचार चतुःशतक इन्द्रियार्थभावनासन्दर्शनं नाम त्रयोदशं प्रकरणम् // 13 // CSV: यथा सज्वलन'स्येन्धनस्याशुभ्राम्यमाणस्य तगतदर्शनविपर्यासनिबन्धनत्वाञ्चक्राकारोपलब्धिर्भवति। न च तत्रास्ति चक्रस्वरूपलेशोऽपि / यथा च निर्मिताः समाधिप्रत्ययसम्भूताः स्त्रियः सद्भूताः स्त्रिय इव कामिनां संन शहेतुर्भवन्ति। मुनिभिर्निमाणसमाधिबलेना निर्मितमुनिस्वरूपाः मस्तमुनिस्वभावरहिता [अपि] सद्भूता मुनय इव सत्त्वानामशेषजन्ममनोऽन्धकारोबलनेन स्वर्गापवर्गमार्गहेतुर्भवन्ति। ते तु चित्तचैत्तेन्द्रिय रहितत्वान्न सद्भूताः / यथा च निद्रा'सम्प्रयुक्त विज्ञानसमायुक्तात्मभावप्रत्ययः स्वमात्मभावो जाग्रदात्मभाव स्वात्मनि नेहविपर्यासनिबन्धनः। स चासद्भूतः प्रबुद्धस्य तथा दर्शनाभावात् / यथा च मायाकारयन्त्र निबन्धना मायाक्कत युवतयस्तत्स्वरूपानभिज्ञानां चित्तमोहनपरा एव सद्भूतस्त्रीशून्या जायन्ते। यथा च जलचन्द्रः सद्भूतचन्द्रशून्यः प्रतीत्यसमुत्पादबलात्तथोत्पद्यमानश्चन्द्रविपर्यासनिबन्धनो भवति बालानाम् / यथा च प्रतीत्यसमुत्पादबलादेव तथाविधकालदेशनिमित्तानि प्रतीत्य धमिका जाता विदूरस्थानां सद्भूतधूमविपर्यासनिबन्धना भवति। यथा च गिरिगह्वर'कन्दरा दीना मन्तः प्रतिश्रुत्का प्रतीत्य जायमाना सद्भुतशब्दाभिमानं जनयति जनानाम् / यथा च मरीचिका देश कालविशे षसन्निहितादित्यरश्मिप्रत्यया जलस्वरूपविविक्ता घिदूरस्थानी जलविपर्यासं जनयति / यथा चाभ्राणि 1 Tib. me dan bcas pabi; HPS sajalasya. 2.2 Tib. sprul pahi tin ne hdzin gyi rkyen las byun bahi bud med dag yod par bgyur babi bud med rnams ltar hdod chags can rnams la kun nas non mons pahi rgyur bgyur z'in|l hub pa rnams kyis sprul pahi tin ne hdzin gyi stobs kyis sprul pahi thub pahi ran gi no bo ned in yod par gyur pahi thub pahi ran bz'in dan bral barnams bden par gyur pahi thub a dag Itar skye ba ma lus pahi yid kyi mun pa hjoms pa na sems can rnams kyi mtho ris an byan grol gyi lam gyi rgyur bgyur la || HPS nirmananisanadhivisesapratyayasamud bhu. ani vicitra kriyavicesaniepadanat Sadbhutayogisam jnadareanamanoviparyasad atpada yanti. Tib. om. -indriya-. * HPS ad. yoginam. Or svapna-, Tib. gnid ; HPS siddha-. * For kyis in rnam par mi bes pa rnams kyis in X read kyi. 7 Tib. tshan tshin (gahana). a Tib. kandaradari (ri khrod kyi sul dai). * Tib. rlun gi zab rnams kyi (=vatagambhiranam ?). For girio dinam HPS girigh varo. laradinam. 10-Tib. om. it. 11 Tib. skye bo rnams la; HPS avidusam. " For pratyaya Tib. inx rten for which read rkyen.

Page #223
198 CATUHSATAKA [325 विदूरतः पर्वताद्याकारं विपर्यासमुपजनयन्ति। एवमविदुषां यथावत्प्रतीत्यसमुत्पादस्वभावाकुशलानामविद्याविपर्यासाक्षिप्तकर्मप्रत्ययो विज्ञानादिजन्म संसारसह बाह्येन भाजनेन' [जायमानोऽलातचक्रादिव] मषामोषधर्मकः स्वभावशून्य एव सन् बालजनविसंवादकः प्रतिभाति। विदितधर्मस्वभावाय सर्वत्रैव सङ्गपरिक्षयादिमुक्तिमाश्रिता] भवन्तीति खितमेतदलातचक्रादिवनिःस्वभावः संसार इति // 25 // 1 In X add mi before mkhas. Tib. hkhor ba (hkhor ba rnam par ses pala sogs pahiskye ba); HPS degjanmasagarab. . Tib. phyirol gyisnod dan boas par%3; HPS sa bahyena * Tib. skye bz'in pa mgal mehi hkhor lo la sogs pa Itar. HPS has a lacuna here. 5 Tib, zad pas rnam par grol ba la brten par. * The skt. text as in HPSends here, but in Tib.follows here along passage. * The Karika is quoted in MV, pp. 173, 552. Cf. (i) mayamaricisvapnodakacandrapratigrutkapratibh sopa masarvadharmanay a vati. rpah. LV,x, p. 181. (ii) prati bhasa bimbamayabhta'maricya supiaona tu | alatacakragandharvaprati. brutkasamodbhavah || LA, IX, 173. / (iii) gandharvanagarasvapnamayanirmapasadrsah | Op. cit. x, 144. See MV, pp. 334, 419. Mi In (ii) the printed text reads deg mayabhadeg for mayabhra'.

Page #224
CHAPTER XIV MATHAR HDZIN PA DGAG PA BSGOM PA BSTAN PA अन्तग्राहप्रतिषेधभावनासन्दर्शनम् 326 do .. CSV : अनाह। यदि प्रतीत्यसमुत्पन्नत्वादलातचक्रा दिवत्रिःखभावो भवः कस्य तर्होदानी स्वभावोऽस्तु। न कस्यचित्पदार्थस्य स्वभावः शक्यः कल्पयितुम् / तथाविधस्य पदार्थस्य सर्वथानुपलभ्यमानत्वात् / तथा हि dnos po gan z'ig gz'an hgah lahan || rag las pa z'ig mi hgyur na deni bdag nid hgrub hgyur na ! de ni gan lahan yod ma yin||1|| In 6. V lus for las; V and Vx of CS pa ni for pa z'ig, and nahan for lahan in d. * आयत्तं यस्य भावस्य भवेन्नान्यत्र कुत्रचित् / . सिध्येत्तस्यास्तिता नाम कचित्स च न विद्यते // 6 // _CSV : यदि हि कस्यचित्पदार्थस्य निष्यत्तौ क्वचित्किञ्चिदायत्तं न स्यात्तदास्यापरायत्तस्य स्वतन्त्रस्य स्वत एव व्यवस्थितत्वात्स्वभावतोऽस्तित्वं कल्पयितु युक्तम् / न त्वेष सम्भवोऽस्ति यहेतुप्रत्ययजन्मनां परायत्तता न स्यात् / पहेतुको वा पदार्थः कश्चित्सम्भवेदिति। यतश्चैवं निहें तुक [ त्व- प्रसङ्गात् कस्यचित् पदार्थस्य क्वचित्स्वरूपं नास्ति तम्मानास्ति कस्यचित्स्वभावः / खभाषाभाञ्चालातचक्रादि ववास्ति खभावसिद्धि रिति स्थितम् // 1 // 327 _CSV : यदि चामो पदाथा अलातचक्रादि वद् विसंवादका इत्यवस्तुका न स्युस्तदा नियतमुपपत्त्या विचार्यमाणा जातरूपादिवत्स्पष्टतर| Before -adideg Tib. ad. -nirmapasvapna- (sprul pa dan rmi lam). 3 Tib.ad. bhavasya (diios po). Tib. om. idanim. * Literally Tib., too, has no -tva- (id), but it is to be supplied as HPS has done. s In x read hgah zig for hgahi rin (?). 6 Tib. hkhor lola Bogs; HPS om. -adi-. According to Tib. the compound is to be explained as avabhavena siddhih (ran bz'iin gyis grub pa). One may, however, read gyi for gyis. & Before -adi. Tib. ad, -nirmana- (sprul pa). * Tib. balu ba33; HPS vaisamvadaka visamvadakatvad avastuka.

Page #225
200 CATUHSATAKA [327 मुपलभ्यमानस्वरूपाः स्युः। न चैते विचाराग्निसंतापिता विपर्यास निबन्धनत्वात् स्वरूपाभावं नासादायन्ति / न हि वस्तूपपत्तिरहितं. युज्यते। सर्वथा तस्य विसंवादकत्वात् / अत एवाचार्यो वस्तुभिनिवेशशिथिलीकरणायातः पर यथा च घटादीनां स्वरूप न सम्भवति तथोपपत्तिमाह-। gzugs nid bum z'es gcig ma yin | gzugs ldan bum gz'an yod min pa ! bum pa la gzugs yod min z'in gzugs la bum pa yod ma yin || 2 || * रूपमेव घटो नैक्यं घटो नान्योऽस्ति रूपवान् / न विद्यते घटे रूपं न रूपे विद्यते घटः // 2 // CSV : इह यदि घटो नाम कश्चित्यदार्थः स्यात्स दर्शनेन्द्रियग्राह्यत्वाद्रूपा देन वा परिकल्पितोऽभेदेन' वा। तत्र तावद रूपमेव घटो नैक्यम् / न यदेव रूपं स एव घट इति रूपघटयोरैक्यं न भवति / यदि हि रूपघटयोरेक्यं स्यात्तदा यत्र यत्र रूपं तत्र तत्र [ घट इ ] ति सवत्रैव रूपे घटः स्यात्। पाकजगुणोत्पत्तौ रूपविनाशे घटविनाशः स्यात्। न चैतत् सम्भवतीति रूपमेव घट इति नास्त्ये कत्वम्। अथैतदोषपरिजिहोर्षया रूपादन्यो घटो रूपवान् परिकल्पेत तद्यथार्थान्तरभूतैर्गोमिर्गोमान् देवदत्त इति / एतदप्ययुक्तम्। यस्माद घटो नान्योऽस्ति रूपवान्। . यदि रूपादन्यो घट: स्यात्स1 रूपनिरपेक्षो रह्येत। न हि गोभ्यो व्यतिरितो देवदत्तो गोव्यतिरेकेण न ग्राह्यते। तहबटोऽपि रूपनिरपेक्षो गृह्येत। न च ग्राह्यत इत्यतो रूपश्यतिरिक्तो घटो नास्ति / यदा च नास्ति कथमविद्यमान स्तहत्तया ग्राह्यते। न ह्यविद्यमानो वधातनयो गोमानिति 1 Tib. ad. -matra- (tsam) after viparyasa-. . Tib. dhos po ni hthad pa dan bral ba ma yin te | HPS deg vastdpapattyapi. 3 Tib. om. it. * Tib. avisamvadaktvat (mi bslu ba iiid yin pahi phyir). s In x read chad for ched. * In x read de for da. * In X add tha between mi and dad. * Tib. sambhavati (srid). * HPS3; and it is supported by Tib. (bum paho zes). 10 Tib. tatha hi (hdi ltar). 11 Tib.de; HPS svarupa'. 1. In x read bltos or ltos for rtog. 11 Tib. yod pa ma yin pa ; HPS asamvidyamanao.

Page #226
328] CHAPTER XIV 201 बपदिश्यते। एवं रूपवान् घट इत्यपि न युज्यते। अन्यत्वासम्भवादेव च रूपघटयोराधाराधेयकल्पनाया अपि नास्ति सिद्धिरिति न विद्यते घटे रूप न रूपे विद्यते घटः / / रूपघटयोरन्यत्वे सति घटे रूपमिति स्यात्कुण्ड इव दधि। रूपेऽपि घट इति स्यात्कट इव देवदत्तः। न चैतत्सम्भवतीति नास्ति घटः स्वभावतः / यस्य च नास्ति स्वभाव 'उपलभ्यते च तदलातचक्रादिवसभावशून्यम्। यथा च घटः स्वभावतो नास्ति तथा सर्वभावा अपि स्वभावतो मृग्यमाणा न मन्तीति सिहा भवत्यलातचक्रादि प्रख्यता भवस्य // 2 // 328 CSV : प्रवाहुरेके। यद्यपि रूपघटयो[रन्यत्वं न सम्भवति तथापि भावघटयोरन्यत्वमस्ति। यस्मादन्य एव घटोऽस्माक मन्येव' च सत्ता। सत्ता हि नाम महासामान्य घटश्च विशेषः। द्रव्यं सत्तायोगात्सदिति व्यपदिश्यत इति / तान् प्रत्युच्यते-। gnis mtshan mi mthun mthon nas ni gal te dios las bum gzan na | ma yin de ltar duos po yan | bum pa las gz'an cis mi hgyur||3|| In c Vx of CSV pohon for po yon. __ * वैलक्षण्यं दयोदृष्ट्वा भावादन्यो घटो यदि / . न, "भावोऽपि घटादन्यो किमेवं न भविष्यति // 3 // . - CSV : घटादिद्रव्याणामनुप्रवृत्तिलक्षणत्वात्सामान्य भावः। व्यावृत्तिसक्षणत्वाच्च घटो विशेषलक्षण इति। यदि तयोर्वलक्षण्यं भावघटयोदृष्ट्या 1 Inx read grub for gyur. * Tib. ril bar (X la bar) z'on dan z'o Itar=kunde kundadadhivat. * Tib. wrongly ad. na (min). . Before -adi Tib. ad. -nirmana (sprul ba). Tib. gz'an nid mi srid mod kyi de lta na yao dnos po dan bum pa ghis la *Tib. ad. darsane (1tar na). Tib. gz'an nid ; HPS anyathaiva. .See kari bhadra's vrtti on the Nyayapravesa (GOS), p. 29 : tatra param satta bhavo mahasatteti cocyate. Generally it is known as parasamanya. See Pre. bastapada -bhasya with the Nyayakandali, pp. 311-313. Tib. ad. tasya (de ni). Accorcing to it the sentence is : ghatat ca viteso dravyam | tesyasattayogatdeg(degla bum pa ni khyad par gyirdzas yin la|de niyod padan hbrel balasdegI). 10 It refers to the Vai sesikas. 1 The actual reading in HPS is ghatad anyo no bhavo'pi. But it does not give any snita ble sense, nor is supported by Tib. HPS samanyo. 26

Page #227
202 CATUHSATAKA [329 भावादन्यो घटो भवत्येवमेव वैलक्षण्याद्भावोऽपि किमर्थ घटादन्यो' न भविष्यति। ततश्चान्यबुद्विध्वनिप्रवृत्ति निमित्तमन्यत्वमपरमनुप्रवृत्तिलक्षणं न कल्पयितव्यम्। वैलक्षण्यादेवान्यबुद्विध्वनिप्रवृति सिद्धेः / . कल्पाते चापरमन्यत्वमिति / नास्ति तर्हि भावघटयो।लक्षण्यापेक्षमन्यत्वम्। ततश्च यदुक्तं वैलक्षण्यं दूयोदृष्ट्वा भावादन्यो घट इति तन। यथा च भावोऽनुप्रवृत्तिलक्षणत्वाइटादन्य एवमन्यत्वमप्यनुप्रवृत्तिलक्षणत्वाइटादन्यत्स्यात्। न च तस्यान्यत्वस्यापरमन्यबुद्विध्वनिप्रवृत्ति निमित्तमस्ति / यदि स्यादन्यत्वानामपर्यवसानदोषः स्यात्। अथ विनैवान्यत्वेनान्यबुद्धिरन्यत्वे भवति। तहदेवान्यत्रापि सम्भाव्यतामित्यलमन्यत्वेनाकिञ्चित्करण कल्पितेन / असति चान्यत्वे नास्ति कुतश्चित्कस्यचिदन्यत्वमिति सिद्धम्। अपि चेदं चिन्त्यते। किम्भूतायाः सत्ताया अन्यत्वेन योगोऽस्तु / किमन्यभूताया अनन्यभूताया वा। यद्यन्यभूतायास्त दा व्यर्थोऽन्यत्वेन योगः / अथानन्यभूतायाः। एवमपि विरुद्धेनान्यत्वेन योगादन्यत्वेन योगो न प्राप्नोति / अन्यत्वाभावाच्च घटादन्यो भाव इति न युज्यते। ततश्च' लोके विपर्यास प्रमाणीकृत्य घटत्वरूपमेव सडु विध्वनिप्रवृत्तिनिमित्तत्वाद्भाव इति व्यवस्थाप्यते। तस्य च रूपाच्चतुर्धा विचार्यमाणस्य नास्ति स्वभाव इति तत्त्वविदपेक्षयालातचक्रादिवत्स्वभावशून्यो घट इति सिद्धम् // 3 // 329 CSV : अत्राह / विद्यत एव घटो गुणाश्रयत्वात्। न सन् गुणाश्रयो दृष्टः। भवति च गुणाश्रयो घटः। एको घटो हौ घटाविति / एकत्वादयो गुणपदार्थसंग्रहीता घटश्च द्रव्यम्। द्रव्याधयित्वं च गुणानां सम्भवतीति / अतो गुणात्रयत्वादस्त्येव घट इति। अत्रोच्यते। त्वन्मतेन-। 1 Tib. dnos po yan bum pa las ; HPS 'vailaksanyad ghatad api kimartham bhavo'nyo. 1 In the second half of the karika there are two negatives, but the commentary in both the texts, Skt. and Tib., takes only one of them. The karika may be explained as follows: If you say having seen the diverseness of them two that the ghata is different from bhava, then we may reply: no; for in that case why is it that bhava, too, will not be different from ghata * TiD. om. pravrtti. * Tib. om. iti. See note 5. * HPS anyatvam iti nasti | tarhi bhavai]. Tib. anyatvam atha bhavaghatayor. anyatvah nasti tatahi...(gz'an iiiddeg | ho nadiios po dan bum pa dag ladeggzan iiidyod pa ma yin no | dehi phyirdeg|). * Tib.om.yad uktam. 7 Tib. om. it. * Tib. vioa ryamape (dpyad pa na). * Tib. bum pa ni; HPS ghatas cn.

Page #228
329] CHAPTER XIV 203 gal te gcig bum mi hdod na ! bum pahan gcig tu mi hgyur rol Idan hdi mtshuns pahan ma yin pal des kyan gcig tu mi hgyur ro|| 4 || In c Vx of CSV ni for hdi. * एको यदि घटो नष्टो घटोऽप्येको न जायते / न चायं समयोयॊगस्तेनाप्येको न जायते // 4 // CSV : पदार्थभेदाद्ययेको घटो न भवतीति मन्यसे घटोऽपि तहाको न भवति। यथैकत्व'मेकसंख्या घटो न भवत्येवं द्रव्यत्वेनै कसंख्यायाः पृथग्भूतत्वाइटोऽम्येको न भवति। हित्वादिति भावः / अपि चास्य घटस्यैकरूपस्य वैक संख्या परिकल्पाते ऽनेकरूपस्य वा। यद्येकरूपस्य तदा व्यर्थे वैकत्वकल्पना। अथानेकरूपस्य तदापि विरुद्धत्वादयुक्तीव। तस्माल्लोके घटस्वरूपस्यै वासन्निहितार्थान्तरस्यैक[व]कल्पना विजे या। अथ द्रव्याश्रयिणो गुणा इति कृत्वैकत्वयोगाहट ऐवको भवति न त्वेकत्वं घटो' भवतीति' / प्रत्रोच्यते न चायं समयोर्योगस्तेनाप्ये को न जायते // योगो नाम समयोरेव न विषमयोः / तत्रैकगुणो दृष्टो घटः / ' द्रव्यगुणयोश्च समता यस्मान्न भवति तस्मात्तयोर्योग एव न भवति। योगाभावात् तत्र यदिष्टमके त्वयोगावट एवैको भवतीति तन्न। यदि चात्र योगो दृष्टस्तदैकेनापि घटस्य योगः स्याटेनाप्येकस्य / 10 स च नेवं सम्भवतीति योग एवानयोर्नोपपद्यते / योगाभावाच्च नैवेको घटो भवतीति न घटोऽप्येक इति। 1 Tib.ad. idam (de). Tib. dvitvadivad (gfiis oid la soge pa bz'in no). . Tib. om. asya. * HPS ca for va. 5 HPS "kalpe vaneka. * Tib bum par; HPS, byartha (7). . Tib. ad. iti or iti cet (z'es na). Tib. ad. yatha yogo dvistha ity ubhayor api bhratror bhratstvasam bandha iti na kincid anucitamiva. ekaghatau tu na samau, ghata evaikatvayogad, ckatve ca ghatayegat. guna dra vya srayina ity abhyupagamat (dper na ldan pa gnis la gnas pas spun goi ka la yan spun zla nid dan hbrel ba yin gyi gan yan run ba ni ma yin pa bz'in no ll goig dan bum pa gnis ni mtshuns pa ma yin te bum pa kho na gcig nid dan Idan pahi phyir la gcig nid bum pa dan mi ldan pahi phyir te lyon tan rnams ni rdzas la brten paho z'es khas blans pahi phyir ro||). * Tib. mthon la bum pa ni; HPS ghatas ca dravyam. 10 After tada Tib. ghatasyapy ekena yogo 'eparsasyapy anekenayogah syat (bum pa yan geig dan idan par bgyur ba ma rig kyan du ma ldan par hgyur nall). 11 Tib. srid pa yan ma yin pas ; HPS bhavatiti. " Tib. na bhavatiti (med pas) for nopadeg. 13 Tib. om. it..

Page #229
204 CATUHSATAKA [330 तदत्र पूर्वान कारिकाया' योममभ्युपत्य दूषणमुक्तम्। उत्तराईन तु योगासम्भवे. दूषणमुक्तम्। अपिशब्दश्च दृषणकारणसमुच्चयार्थो द्रष्टव्यः // 4 // . 330 CSV : अपि चेदमयुक्ततरं परसमये दृश्यते यद्व्यायिणो गुणा व्यवस्थाप्यन्ते न गुणायिणो विशेषगुणाः। युज्यते च गुणानामपि गुणायित्वम्। वह यत्परिमाणो घटस्त दायिणापि' रूपेण तावतैव भवितव्यम्। ततस द्रव्यवद्रूपस्यापि महत्त्वं प्रापोतीति-। gan tshe rdzas ji tsam gzugs na | de tshe gzugs chen ci ste min | gal te phyir rgol gz'an min na| . gz'un lugs bsnad par bya bar hgyur || 5 | In a Vx of CSV adds de after tshe ; for ji all excepting Vx of CSV once ci. * यावद्दव्यं यदा रूपं तदा रूपं महन्न किम् / समयो जायते वाच्यः प्रतिवाद्यपरो यदि // 5 // CSV : यदा यावद्दयं यावान् द्रव्यस्यायाम विस्तारात्मकः सनिवेशस्वतावद्रूपं रूपस्यापि तावानवायामविस्तारात्मकः सनिवेश इति परणाभ्युपगम्यते' तदा नियतमणुमहति द्रव्ये रूपेणापि तत्राणु महता भवितव्यम् / तत्किं नु' खखत कारणं यहव्यवद्रुपस्याणुमहत्त्वे नेष्येते। अथ स्याद्रूपं गुणोऽणु त्वं महत्त्वमपि च गुण एव। न च गुणे गुणस्य सबिवेशो भवतीति समय एषोऽस्माकम्। ततश्च यद्यपि यावद् द्रव्यं रूपमपि तावदेव तथापि सिद्धान्तविरोधभयाद्रपस्याणुत्वमहवे न स्त इति। उच्यते / __ समयो जायते वाच्यः प्रतिवाद्यपरी यदि // यदि हि तव स्वयूथ्य एव प्रतिवादी स्यात्तं निर्वतयितु युक्तं तव सिद्धान्ताभिधानम्। तस्य तं बाधितु सामर्थ्यात् / ' यदा तु प्रतिवादी परस्त 1 Tib.om. it. . Tib. yogasambharena, lit. yogasambhavadvarena (ldan pa mi srid pahi sgo naa), * Tib. dehi rten can gyi; HPS tadafrayenapi. Mark that apara does not mean here 'other' as is generally known, but not other' na parah). The Tib. is very clear : gz'an min=na parah. In X read dkyus (ayama) for kyis. . Tib. lit. abhyupagamakale (khas blans pahi tshe). HPS na. .Tib. rdzas bz'in dudeg, HPS dravyarupasya. * As supported by Tib. (de la gnod par nus pas). Hiy PS tad adhitum asamarthyat. 10 In X read yin na ni de la for what appears there to be bn la mid la.

Page #230
205 331] CHAPTER XIV प्रति सिहान्सविरोधोद्भावनमकिञ्चित्करं सिद्धान्तनिराकरणप्रवृत्तत्त्वात्तस्य / मुक्तिलोकविरोधोद्भावनं तु तं प्रति ज्यायस्तद्वारण तस्य निवर्तयितु शक्यत्वात् / तस्मादपरिहार एवायं यदिदमागमविरोधोद्भावनमिति स एवाविचलो दोष इति नास्ति भावघटयोरन्यत्वम्। तदव सत्तान्यत्वप्रतिषेधेनान्येषामपि घटत्वादीनां सामान्यविशेषाणां प्रतिषेधो विन्न यः संख्यावसामान्यगुणानां महत्ववविशेषगुणाना मिति // 5 // 331 CSV: अत्राह। उक्तो भावस्य घटा दिभ्योऽन्यत्वप्रतिषेधः। घटस्य तु स्वभावाप्रतिषेधादस्येव स्वरूपतो घटाख्यो भाव इति। अत्रो'च्यते mtshan nid kyis kyan mtshan gzi ni gan du grub pa yod min pa der ni grans sogs tha dad par dios po yod pa ma yin no || 6 || * लक्षणेनापि लक्ष्यस्य यत्र सिद्धिर्न विद्यते। ___ संख्यादिव्य तिरेकेण तत्र भावी न विद्यते // 6 // CSV: इह घटसत्त्वयोर्व्यावृत्त्यनुवृत्तिलक्षण अवता घटस्य व्यावृत्ति लक्षणं व्यवस्थापितं परण। तदमुना लक्षणेनापि लक्ष्यस्य नास्ति सिद्धिः। न हि व्यावृत्तिमात्रेण शक्यं वस्तुस्वरूपं निधारयितुं यलच्यतया सेत्स्यति / एकस्तावगुणत्वाहटो न भवति। अणुम हदिति रूपादयश्च गुणत्वादेव घटाख्यान भवन्ति। सत्तापि द्रव्यगुणकर्मसु सामान्याहटो न भवति / तदयं संख्याणमहद्रूपादिभ्यो व्यावर्तमान इत्यं स्वभाव इति न शक्यं व्यवस्थापयितुम् / तदेवं यत्र परवादिपक्षे लक्षणेनापि लक्ष्य स्थ घटस्वरूपस्य नास्ति सिद्धिस्तत्र पक्षे संख्यादिव्यतिरेकेण सिद्दस्वरूपण घटाख्यो भावो न विद्यते / ततश्च स्वभावशून्यो घट इति सिचम्। अथ वा संख्यादयो घटस्य लक्षणम्। तैलक्ष्यमाणत्वावटो लक्ष्यः / तस्य लक्षणेनापि पृथक स्वरूपसिद्धि रशक संख्यादिव्यतिरेकेण 1 For -pravrttatvat Tib. -cittatvat (thugs pahi phyir). * Tib. bye brag gi yon tan rnams: HPS visesanam. * Tib. bum padeg : HPS patadeg. Tib. om. atra. 5 Tib. ad. tat- (de). * Tib. degkarmanam (deglas rnams kyi). . Tib. om. siddha-. . Tib.ekadha (rnam pageig tu). * Tib.om. it. 10 Tib. -gusiddhi, reading legs (X logs) su grub. 11 Tib. nusti (yod pa ma yin te) for a sakyao.

Page #231
206 CATUHSATAKA [333 तत्स्वरूपस्यानुपलभ्यमानत्वात्। यदि हि तल्लक्ष्य स्वरूपं लभते तदा नियत संख्यादिव्यतिरेकेण ग्राह्यतेदं तसंख्यादि व्यतिरिक्त घटस्वरूप मिदं पुनरस्य संस्थादिक लक्षणमिति। न चैतदेवमित्यतो लक्षणेनापि लक्ष्यस्य यत्र सिदिन विद्यते। __ संख्यादिव्यतिरेकेण तत्र भावो न विद्यते // इति नास्ति स्वभावतो घटः॥६॥ 332 - CSV: उक्तस्तावलक्ष्यलक्षणयोरन्यत्वप्रतिषेधः। येषां तु रूपादिभिर्घटस्यैक्यमिति सिद्धान्तस्तप्रतिषेधायेदमुच्यते-। mtshan nid rams dan so so ni min phyir bum pa gcig ma yin ' re reni bum pa med na ni man iiid hthad par mi hgyur ro || 7 || * घटस्य न भवेदैक्यमपृथत्वादि लक्षणैः / / एकैकस्मिन् घटाभावे बहुत्वं नोपपद्यते // 7 // CSV : रूपादीनि खलु नानालक्षणानि येषां तैरपृथक्वं• घटस्येष्टम् / तेषां रूपादिभिलक्षणैरपृथक्वाद घटस्यै क्यं नोपपद्यते। बहुभिरनन्यत्वात् / स्यात्तत्र मतम् / यदि घटस्यै क्य न भवति हन्त बहुत्वं प्राप्तमिति। अत्रोच्यते। यस्माद्रूपादिष्केकैकस्मिन् घटस्थाभावो दृष्टस्तस्माइहुत्वमपि नास्तीति // 7 // 333 . CSV : प्रवाह। यदि रूपादिभिलक्षणैरपृथक्लाइटस्यैक्यं नास्ति तेषां परस्परसंयोगाहटस्यै क्यं भविष्यतीति अत्रोच्यते / reg ldan reg dan mi ldan dan | Ihan cig sbyor ba z'es bya med desi phyir gzugs sogs rnams sbyor ba | rnam pa kun tu rigs mi yin |J8 || 1 Tib. la sogs: HPS om. adi.. . For ghataavaripam Tib. svarupepa (rangi ho bos). * Tib. Bamkhyadi vyatiriktam (grans la soge pa las tha dad par). Tib. B0 80 ma yin pa nid du; HPS prthaktvam. Tib. ad. dar bane. . Tib. do 80 ma yin pahi phyir ; HPS aprthaktvam.

Page #232
334] CHAPTER XIV 207 In b and c V wrongly spyor for sbyor. In c V and Vx of CS de for dehi. In d Vx of CSV ad. hdi between tu and rigs. ___ * न ह्यस्पर्शवतो नाम योगः स्पर्शवता सह। रूपादीनामतो योगः सर्वथापि न युज्यते // 8 // _CSV : तत्र स्पष्टिः स्पर्शः कायेन्द्रियग्राद्यता। स्पर्शो ऽस्यास्तौति स्पर्शवत् / प्रष्टव्यमेव कायेन्द्रियग्राह्यत्वात् स्पर्श वत्। तेन स्पर्शवता स्पष्टव्येन रूपरसगन्धानामस्पर्शवतां योगः संयोगः संस्पर्थो न सम्भवति। यथा घटस्याकाशेन / यत एतदेवं रूपादीनामतो योगः सर्वप्रकारं न सम्भवति। यदा च न सम्भवति तदान्योन्यसंस्पर्शकताद्रपादीनां विशेषात्ममुदायनिबन्धनो घट इति यदुक्तं तन्न युक्तम् // 8 // 334 ___CSV : अथ विनाप्यन्योन्यसंस्पर्शन तत्समुदाय एव घट इति स्यात्। एतदपि नास्ति / यस्मात्-। gzugs ni bum pahi yan lag stel des na re z'ig de bum min | gan phyir yan lag can med pa des na yan lag kyan yod min ||9 In 6 Vx of CSV de ni for des na. In d V wrongly yon for yod. * घटस्यावयवी रूपं तेन तावत्र तहटः / .. यस्मादवयवो नास्ति तेन नावयवोऽपि तत् // 8 // ___CSV : रूपादिसमुदयरूपस्य घटस्य प्रत्येक रूपादयोऽवयवभूतत्वाद घटव्यपदेशभाजो न भवन्ति। घटोऽवयवी अवयवाश्च रूपादय इति रूप तावदवयवत्वाइटो न प्राप्नोति / यथा च रूपमेवं गन्धादयो वायाः / ननु च रूपस्यावयवत्वादस्ति तासाववयवी नाम कश्चित् / न यवयविनरपेक्षा अवयवा युज्यन्त इति / उच्यते। इह रूपादौनां प्रत्येक घटत्वाभाव' 1 Tib. so' (de) for sparso'. * In X read de for what seems to be re. * HPS asparba vata. * Tib. yadaivam (gangi tshe de ltar yin pa) for yadadeg sambhavati. . Tib. lit. tatha hi (hdi ltar), but often the Tib. phrase is used for yasmat. . Tib. lit. bhavati (yin). In X read med for de.

Page #233
208 CATUHSATAKA 1336 कुतः कश्चिदषयवी। महि रूपादिव्यतिरेकेणावयवी नाम परिच्छेत्तु पार्यते। न चापरिच्छिद्यमानस्वरूपस्य सत्त्वमास्थातु शक्यमित्यसन्नवयवो। यस्माचावयवी नास्ति तस्माद्रूपमवयवत्वेनापि न सम्भाव्यत इति न स्त एवावयवावयविनौ // 8 // 335 CSV : इतव रूपादिसमुदायो न घटः। यस्मात् / gzugs rnams kun lahan gzugs nid nil mtshan nid mi mthuo ma yin no gcig la bum pa yod hgyur zin | gz'an dag la min rgyu ci z'ig | 10 In a V and Vx of CS la for lahan. In b V na for no. * सर्वेषामपि रूपाणां रूपत्वमविलक्षणम्। . .. एकस्य घटसद्भावो नान्येषां किं नु कारणम् // 10 // In d for kim nu as required and supported by Tib. HPS kim na which is followed by V. ____CSV : सर्वेषामपि रूपाणामिति रूपस्कन्धसंग्रहीतत्वाद्र्पगन्धादयो रूपाणीत्युच्यन्ते / तानि रूपाणि घट इव पटादिष्वपि सन्ति। न च तानि घटादिभेदेऽपि स्खलक्षणं व्यभिचरन्ति। सर्वत्रैव तुल्यलक्षणत्वात्। तव यथैकस्य रूपस्य घटत्वेनावस्थान तथान्यस्यापि पटादि सम्बन्धिनो रूपस्य कस्माद घटखेनावस्थानं नेयते। युज्यते तु तस्यापि घटवेनावस्थानं लक्षणाभेदाद घटा'वस्थितरूपादिवत्। एवं त्वनभ्युपगमे कारण मेव न सम्भवति। ततस सर्वेषामेव घटत्व प्राप्रोति। यहा घटस्थापि घटत्व न प्राप्नोति / यथा च घटादीनामभेदप्रसङ्ग एवं रूपगन्धादीनामप्यभेदप्रसङ्गः: प्रानोति। एकस्माद घटादनन्यत्वात् // 10 // 336 CSV : अथ मन्यसे यद्यपि घटादन्यत्वमेषां [नास्त्येव तथापि] रूपसा रसादिभ्यो भेदोऽम्ति। तस्मादभेदप्रसङ्गाभाव इति। एतदप्ययुक्तमिति प्रतिपादयवाह--। 1 Tib. om. ucyante. . Tib. snam bu la sogs : snam bu means kambala, but it is taken here in the sensa of pata. HPS ghatadi.. J Tib ghatatva Tib. rgyu: HPS karana'. Tib. thal bar. HPS om. prasabga. *TIb. mayin pa iid yin modkyilde ltar na yan%3; HPS om. it.

Page #234
338]] CHAPTER XIV 209 . To sogs dag las gzugs gz'an z'in bum las min z'es khvod hdod na de inams ma gtogs ran med gan ! de gzugs las gz'an ji Itar min 11 ___In b Vx of CSV ad. pa between brum and las and om. khyod; ind reads rtogs for gtogs in c, and gan du for de omitting las in d. * रूपमन्यद्रसादिभ्यो न घटादिति ते मतम् / स्वयं यस्तै विना नास्ति स नान्यो रूपतः कथम् // 11 // In c for sa nanyo supported by Tib. and the commentary HPS so'nanyo, and V follows it.. __CSV : यदि भिवेन्द्रियग्राह्यत्वाद्रसादिभ्यो रूपमन्यावस्थाप्यते घटादपि तद्रूपमन्यदिति किं न व्यवस्थाप्यते। रूपादन्येभ्यो रसादिभ्यस्तस्याव्यतिरिक्तात्वाद्रसादिस्वात्मवद्रूपादन्य एव प्राप्नोति। न चान्यत्वमिष्यत इत्ययुक्त मेतत् // 11 // . 337 CSV : यदा चैवं रूपादीनां घटकारणत्वं न सम्भवति तदा नियतम् / bum pa la ni rgyu yod min ran nid hbras bur mi hgyur te dehi phyir gzugs sogs las gz'an du bum pa hgah yan yod ma yin ||12|| In c V and Vx of CS de for deni. * घटस्य कारणं नास्ति स्वयं कार्य न जायते / ___ रूपादिभ्यः पृथक्कश्चिड्वटस्तस्मान्न विद्यते // 12 // Csv : रूपादिव्यतिरेकेण कार्यभूतस्य घटस्यानुपलभ्यमानत्वाबास्ति स्पादिव्यतिरितो घट इति सिद्धम् // 12 // 338 * CSV : अथ मन्यसे नैव हि रूपाद्युपादानी घटः। कि तहि / स्वावयवानि कपालानि कारणान्यपक्ष्य घटस्य कार्यत्वं कपालानां च कारणत्वमिति। एतदप्ययुक्तमित्युद्भावयवाह - 1 Tib. tha mi dad pahi phyir ; HPS tagya vyati'. * Tib. asaram ity ahs (snin po ined do z'en biad pa). 27

Page #235
[339 210 . CATUHSATAKA bum pa rgyi las hgrub hgyut z'in | rgyu ni gz'an las grub gyur na gan la ran las grub med pa de yis gz'an po ji Itar bskyed 13 In b Vx of CSV hopur or gyur. * घटः कारणतः सिद्धः सिद्धं कारणमन्यतः / सिधिर्यस्य खतो नास्ति तदन्यज्जनयेत्कथम् // 13 // 1 __CSV : यदि घटकारणानि कपालानि प्रतीत्य घटः सिध्यति तानीदानौं कपालानि किमपेक्ष्य सिध्यन्ति / न हि तावत्तानि स्वभावसिहानि निर्हेतुकत्वप्रसङ्गात्। अथ तेषामप्यन्यत्कारणमिष्यते। न तर्हि कपालानां स्वरूपसिधिरस्ति। तेषामपि कारणान्तरश रिकापेक्षत्वात्। येषां च कपालानां स्वतःसिधिर्नास्ति कथ सान्य न्यत् स्वरूपतः साधयिष्यन्तीत्यसन् घटः। योऽयं घटप्रतिषेधक विधिरेष एव सर्वकार्याणामसिद्धौं योज्यः // 13 // 339 CSV : प्रवाह। समुदितानां रूपादीनां घटाभिधानाब रूपादिबहुत्वेऽपि घटबहुत्वप्रसङ्ग इति / तदप्ययुक्त समूहस्यैवासत्त्वात् / तथा हि-। hphrod pa hdus par gyur kyan gzugs! dri nid du ni mi hthad de des na bum pa bz'in tshogs pa! gcig nid du ni mi rigs so. | 14 | * समवायेऽपि रूपस्य गन्धत्वं नोपपद्यते / र समूहस्यैकता तेन घटस्येव न युज्यते // 14 // CSV : समुदिता अपि रूपादयो न समुदायावस्था: स्वं स्व लक्षणे विजहति। ततश्च यथा' समुदायावस्थायां रूपस्य स्वरूपापरित्यागाद् गन्धत्व न सम्भवत्येवमनेकाश्रयस्य समूहस्यैकत्वं न सम्भाव्यते। म हि समुदायो This karika is quoted in MV, p. 89 with the reading patalh for ghatab. Evidently the change is made by one not knowing the context in the original work. Tib. tada (dehi tshe). . Tib. simply yah (gan); HPS yatas cayam.. * Tib.om. it. Tib.ad. api (yan). * Compare, as Poussin has pointed out, in MV, p. 89, for the last two padas of tho kirikisan yatasaptati, Mdo,XVII, 27 b, 5. 1 Tib.ji ltar; HPS om.it. * Tib. -parideg for aparideg: rangi no bos yons su btain balue=rvarurepa parityagat.

Page #236
341] CIJAPTER XIV 211 रूपादिभ्यो न व्यतिरिक्तस्ते च रूपादयः परस्यरतो भिद्यते / रूपादिभ्ययाव्यतिरिकासमुदायः कथभेकः स्यात् / दृष्टान्तमाह घटस्येवेति / यथा घटस्य न भवत् पश्चमपृथकाहि सक्षण रित्युत' तथेहापि समूहस्यास्ति नेकत्वमपृथक्षादि लक्षणेरिति। एवं समूहस्यै कता सेन घटस्येव न युज्यते // 14 // 340 . .. ... .. CSV : ततश्च समूहस्यासन्भवाद्रूपादिसमूहेऽपि घटकल्पना न युक्ता। यथोपवर्णितेन च विचारण--- ji ltar gzugs sogs ma gtogs par | bum pa yod pa ma yin pa de bz'in rlun la sogs pa ni ma gtogs grugs kyan yod ma yin || 15 ||" * रूपादिव्यतिरेकेण यथा कुम्भो म विद्यते / वाथ्वादिव्यतिरेकेण तथा रूपं न विद्यते // 15 // : __CSV : रूपादिव्यतिरेकेण यथा कुम्भो न सिद्ध एवं कुम्भमत्रत्युपादानी अपि रूपादयो वाय्वादिमहाभूतचतुष्टयव्यतिरश्शेण न युज्यन्ते / “नितुकत्वप्रसङ्गात् // 15 // ___ 341 ___CSV': यथा च वाटवादिव्यतिरेकेण रूपगन्धादेरसम्भव एवं महाभूतानामन्योन्यव्य तिरेकेण सिद्धाभावात् स्वरुप सिहप्रभावमुजावयबाह-। tsha ba me nid du hgyur te | ___. . tsha ba min pa ji ltar bsreg| 1 HPS prthaktvat vilaksa maih. See karika 332 (=XIV.7). * For tatha (Tib. de bz'in du) HPS tava. * Tib. so so min phyir: HPS prthaktvadilai. * In xadd phyir after dehi .Quoted in MA, p. 244, with better rendings: gzugs la sogs pa ma gtogs par | ji ltar bum pa yod min ltar de bz'in rlun sogg ma gtogs par | gzugs kyan yod pa ma yin no !! Quoted in MV, p. 71. . Tib. ran gi no bos ; HPS ropadio

Page #237
212 CATUHSATAKA [342 des na bud sin zes bya bal yod min de med me yod min || 16|| In. 6 V wrongly bsgreg for bsreg. In d Vx of CSV om med. * अग्निरेव भवत्युष्णमनुष्ण दह्यते कथम्। नास्ति तेनेन्धनं नाम ततेऽग्निर्न विद्यते // 16 // CSV : इहाग्निदग्धा भूतत्रयं दायम् / तदेत दिन्धनाख्य भूततयः मग्निरेव दहति नान्यः। इन्धनमेव च दह्यते नान्यत्। तत्रेन्धनं यद्यग्नि रुष्णमपि दहति तदाग्निरेव तदुष्ण भवति नेन्धनम्। अनुष्णस्यापि दाहासम्भवादनुणमपि नेन्धनम् / तदेवं सर्वथापि दाह्यस्यासम्भवाबास्तो न्धनं नाम यद भूतन यात्मकं स्यात् / यदा चैवमग्निव्य तिरकेणेन्धनं नापरं सम्भवति तदेधनाभावे निर्हेतुकोऽप्यग्निर्न सम्भवतीति तदृतेऽग्निर्न विद्यते // 16 // 342 CSV : अनाह। अनुष्णात्मकमेवेन्धन काठिन्यादिरूपत्वात् / तच्चोष्णस्वभावेनाग्निनाभिभवाटुष्ण भवति। उष्ण' च सदृह्यते इति। एवमपि कल्पामान इन्धनाख्यो'ऽर्थ:-।। gal te zil mnan tsha na yan | de yan ci ste me ' mhgyur | hon te me tsha na dios gzlan | me la yod ces byar mi rup || 17 || * अभिभूतोऽपि याष्णः सोऽप्यग्निः किं न जायते / प्रथानुष्णः परोऽप्यग्नौ भावोऽस्तोति न युज्यते // 6 // CSV : यद्यग्निमाभिभूत इन्धनाख्योऽर्थोऽनुष्णस्वभावोऽप्य ष्णो भवतीति कल्पाते सोऽप्यग्निरस्त ष्णरूपत्वात् / ततश्च स एवेन्धनाभावः / अथामुष्णः परोऽप्यग्नौ भावोऽस्तौति न युज्यते // Tib. ad. mahi- (chen po.) 1 Tib. om. etad. . In X read sreg for chig. * Inx read mes for ches. * After nasti HPS ad, tena which is not supported by Tib. .So the Agn in dhanapariksa in MK.x. 1 Tib.ad.sah (do). HPS Pensparodeg. >> Tib. om. 18 V&.

Page #238
344] CHAPTER XIV 213 अथाभिभूतोऽप्यसावर्थोऽनुष्ण एवेष्यते स तयग्न: परोऽपि भाव इन्धनात्य। भूतत्रयमुष्णविरुदत्वादनुष्यस्वभावमग्नावस्तोति न युज्यते। ततश्च भूतत्रयरहितमम्निमात्रमेव स्यात् / न चैषां महाभूतानामन्योन्यं विनाभावः। यदि स्यात् सिद्धान्तविरोधय स्यात् / अग्नो चापरस्य पदार्थस्य धनाख्यस्याभावान् नितकत्वञ्चाम्न : स्यादित्ययुक्तमेतत् // 17 // 343 CSV : अथ मन्यसे तेजोट्रव्यपरमाणौ भूतत्रयस्याभावादिनापोन्धनेनास्त्य वाग्निरिति। उच्यते-। gal te rdul la sin med na des na sin med me yod de gal te de lahan sin yod na 1 gcig gi bdag can rdul yod min || 18 || * इन्धनं यद्यणोनास्ति तेनास्त्यग्निरनिन्धनः / अगुरेकात्मको नास्ति स्यात् तस्यापोन्धनं यदि // 18 // ततश्च स एव निर्हेतुकत्व दोषप्रसङ्गः / अत एव चाहतुकत्व दोषप्रसङ्गाद वैशेषिकाणामिव स्वयूथ्याना'मयुक्तो द्रव्यपरमाखभ्युपगमः। वैशेषिकपरमाणु वादश्च नवम एव प्रकरणे निषिद्धत्वान पूननिषिध्यते / प्रधाग्नेरहेतुकत्वप्रसङ्ग भौत्याणावपोन्धनभावः' परिकल्पेत तत: अणुरकात्मको नास्ति स्यात्तस्यापोन्धनं यदि / यद्यणोरिन्धनमस्तीति कल्पाते न तर्हि तेजद्रव्यपरमाणुरेकरूपोऽस्तीत्यभ्यु पेयम् // 18 // 344 CSV : न च केवलं परमाणोरवेकात्मकस्याभावोऽष्टानां द्रव्यानां सहोत्पादनियमादपि खलु तदन्यस्यापि पदार्थस्य - 1 Tib. om. it. ? Tib. na caiguin vinabhavas tasya siddhanta virodhat (hdi rnams la ni phan tahun mod Dr hbyun ba yod pa ma yin pa de hgrub pabi mthah dan bgal bahi phyir ro I). ? For sa eva Tib. tadartha ka eva (de nid kyi don du). . Tib. rgyu med can nid ; HPS "hetukadoo. 5 Tib. thal ba3; HPS simply -dosah. . Tib. rgyu nedpahid; HPS deghetukado. 7 Vaibhagikasand Sautrantikas. See Sarvasiddhanta sa mgraha, IV. iii.4: iv.4, 13. For further references see Keith: Buddhist Philosophy, 1923, p. 160, note 1. & lib. ci ste : HPS yatha. * Tib. yod par : HPS svabhavah. 10 Tib. dehi phyir; HPS om. it.

Page #239
214 CATUHSATAKA [345 dnos po gan gan yons brtag pa | de dan de la gcig nid med | gan gis gcig kyan yod min pa des na du ma dag kyan med||19|| In a Vx of CSV yan for gan before yons, and brtags for brtag; and in c yad for yod. * तस्य तस्यैकता नास्ति यो यो भावः परीक्ष्यते। न सन्ति तेनानेकेऽपि येनैकोऽपि न विद्यते // 18 // . CSV : यथा भूतानामेकात्मकत्वं नास्ति तदितरसद्भावात्। एवं भौतिकमपि नास्ति भूतैविनाहेतुकत्वप्रसङ्गात् / एवं चित्तेन विना चैत्ता न सम्भवन्ति। नापि चैत्तैर्विना चित्तम्। तथा लक्षणैर्जात्यादिभिविना लक्ष्यं. . रूपादिकं नास्ति। नापि लक्ष्येण विना निराश्रयं लक्षणं / सम्भवति / यतश्चैवमेकस्य पदार्थस्य कस्यचित्मिदिर्नास्ति तदैक कानां समुदायाभावे सत्यनेकसिद्धिरपि दूरोत्सारितेत्याह-- न सन्ति तेनानकेपि येनैकोऽपि न विद्यते // एकस्याप्यसिहौ' सत्यां समूदितानामपि नास्ति सिद्धिः // 18 // 345 / CSV: अथ स्यात्। स्वयूथ्य प्रत्येवैतद्दूषणमुपपद्यते सहोत्यादनियमाभ्युपगमात् / परं प्रति तु नेदं दूषण नित्यानां पृथिव्यादिपरमाणु नां तदितरभावसद्भाववियुक्तानामस्तित्वेनाभ्युपगमादिति। . तत्राप्ययुक्ततामुड़ावयवाह gal te gsum duos de gz'an rnams | med der gcig yod ces hdod na 1. gan gis kun la gsum nid yod | des na gcig nid yod min yin || 20 || In a for gsum Vx of CS gan la, and Vx of CSV gari na both omitting gz'an. In V and Vx of CS hdod for yod. In c for gis Vx of CSV gri. 1 Tib.ad. maha- (chen po). * Tib. de las gaz'an yod pas; HPS ta ditarasminn itarasad bhavet. : HPS ad- kevalain. * Tib. ma grub pa: HPS siddhau for asiddhau. 5 For paramo davanam Tib. simply na tu para prati (pha rol po la ni mi yin te).

Page #240
346] CHAPTER XIV 215 . * भावांस्त्रयो न सन्तान्ये तत्रैकोऽस्तीति चेम्मतम् / त्रित्वं येनास्ति सर्वत्र तेनैकत्वं न विद्यते // 20 // . CSV: having read the first half of the karika एतदप्यसम्यक् / किं कारणम् / त्रित्व येनास्ति सर्वत्र तेनैकत्व न विद्यते // परस्यापि हि न कश्चिदेको नाम पदार्थोऽस्ति। यस्मात्तत्रापि पृथिवीपरमाणो द्रव्यत्वमेकत्वं सत्त्व चेत्येतचितयमस्ति / तथा गुणे गुणत्वं सत्त्वत्वच्चे ति। यस्माचितय मस्ति तस्मान कश्चिदेको नाम पदार्थोऽस्ति / तथा सायस्य' त्रिगुणात्मकं सर्वमित्येकः कथित्यदार्थो नास्तीति न कश्चिदुक्तं' दूषणमतिवर्तते // 20 // 346 अपि चाय दूषणमार्गः सर्वेषामेव वादिना पक्षतिराकरणाय विदुषा प्रयोक्तव्य इति शिक्षयनाचार्य पाह-। yod dan 'med dan yod med dan | yod med min zes bya bahi tshul | __hdi ni mkhas pas gcig nid sogs | dag, la rtag tu sbyar bar bya|| 21|| In a Vx of CSV once pa for dan at the end. In d V wrongly 'pyan for sbyar. * सदसत् सदसश्चेति सदसवेति च क्रमः / . एष प्रयोज्यो विहभिरकत्वादिषु नित्यशः // 21 // ___CSV: 'एकत्वमन्यत्वमुभयं नोभयमित्येकत्वादयः / . एतेव्यकत्वादिष पक्षेषु वादिना व्यवस्तितेषु सदसत्त्वाद्यपलक्षितो दूषणक्रमः स्वधियाः यथाक्रममवतार्यः। तत्र सत्कार्यवादिनः कार्यकारणयोरकत्वमिति पक्षः। तस्य हि: कारणात्मना तत् कायें यवस्थितमेव सत् कार्यात्मना विपरिणमते / न बसच्छक्यं कर्त्तम् / यदि यसत्पद्यत तदा सर्वतः सर्वसम्भवः स्यात् / 1 Tib. anekam (du ma). . Tib.ad. api (yan). 3 Tib. om. uktam * Tib. hdaho: HPS iti vartato for ati'. * Tib.nd. atmatvam (bdag hid). * Tib. plural (rnams). In x read kyia for kyi. In Tib. this word is put just before svadhiya which follows. . Tib. sudhiya (blo bzan pos). . Tib. ad. darkano (ltar na). . HPSwan for asat%3; Tib. om. hy asat.

Page #241
216 CATUHSATAKA [346 न च सर्वतः सर्वसम्भवो दृष्टः। क्षीरादेरिव प्रतिनियतदध्यादिदर्शनात् / सदस्य वादिनः' कार्यकारणयोरकत्वाभ्युपगमात्सदेव कार्य मुत्पद्यत इत्येवमेकत्वपक्षः। तस्मिन्नेकत्वपक्षे सत्कार्यवादपरामर्शन' नित्यं दूषणमभिधेयम् / तञ्चोक्तं स्तम्भादीनामलङ्कारो रहस्याथै निरर्थकः / सत्कार्यमेव यस्येष्टम् इत्यनेन / ' तथा सम्भवः क्रियते यस्य प्राक् सोऽस्तीति न युज्यते / सतो यदि भवेज्जन्म जातस्यापि भवेद्भवः // ' धर्मो यद्यवतोऽप्यस्ति नियमो जायते वृथा। अथ [ कार्य किञ्चिदपि सत्कार्यस्य न सम्भवः // इत्युक्तम् ] de ltar mkhas pa rnams kyis hbras bu yod par smra bas ne bar mtshon pasi sun hbyin pa gcig nid kyi phyogs la sbyar bar byaho || Ibras bu med par smra ba ni rgyu dan Ibras bu dag gz'an nid du smra ba dag go || de dag gis ni yod pa skye ba don med par sems sin hbras bu med pa kho na skyeho z'es togs te de dag gi gz'an nid kyi phyogs la yan hbras bu med pas ne bar mtshan pahi sun hbyin par brjod par byaho de yan hbras bu med nid gan hdod la .. khyim gyi don du ka ba la sogs paui rgyan ni don med hgyur || z'es bsad do gan dag rgyu dan hbras bu gnis geig nid du hgyur la gz'an nid du yan hgyur ro snam du rtog pa de dag ni hbras bu yod pa dan med par smraho || de dag ni lhas sbyin srog gi bdag nid du 1 Tib. ad. darsano (ltar na). * For -paramarsena Tib.lit. -adhikaradvara or radhikaramukhena (dhan bah .xi. 15. +xI. 10. 5 XI. 12. oun zad byad niyan | hbras buyod ma mi srid do || 'es basad dol sgo nas). * Tib.

Page #242
346] CHAPTER XIV 217 inam par gnas sin lhas sbyin gyi bdag nid du rnam par mi gnas par skye bar hdod la de bz'in du gan bu dan dpun rgyan la sogs pa gser gyi bdag nid du rnam par gnas sin gan bu dan dpun rgyan la sogs pahi bdag nid du rnam par mi gnas pa rnams skye bar rtogs so || de dag gi gcig nid dan gz'an nid gni gahi phyogs la hbras bu yod pa dan med par smra ba dgag pas ne bar mtshon pahi sun hbyin pa brjod par byaho || de yan hbras bu yod nid gan hdod par z'es pa la sogs pas bsad de || rgol ba gnis kyi phyogs kyi skyon phyogs gcig la sbyar bar bya ba hdi ni khyad par * ro || i gan dag gi ltar na bum pa la sog; pahi dnos po med par ran gi rgyu dag las gcig nid dan gz'an nid du brjod du med pa dag dros po rdzasl su yod pahi rgyu can yin pa de dag la yod pa dan med par smra ba bzlog pahi sgo nas yod pa yan ma yin med pa yan ma yin pa z'es bya ba dpyad par sun hbyin pa brjod par bya ho || de yan gni ga srid na ni de dag bkag pahi sgo nas gni ga ma yin pa z'es bya bar thgyur na gan gi tshe hdi gni ga mi srid pa deni tshe gan bkag pas gnis ma yin pahi rtog par hgyur z'es don gyis bsad zin pa nid do I de Itar na go rim ji Ita ba bz'in du yod dan med dan yod med pa yod med min z'es bya bahi tshul | hdi ni mkhas pas gcig nid sogs | dag la rtag tu sbyar bar bya ||| gz'an dag ni gal te gcig nid dan gz'an nid la sogs pahi tshul kho nas dnos po rnams bkag gam hon te tshul gz'an gyis kyan yin z'e na | brjod par bya ste yod dan med dan yod med dan yod med min z'es bya bahi tshul | hdi ni mkhas pas gcig nid sogs | dag la rtag tu sbyar bar bya || yod pa dan med pa dan | yod kyan yod la med kyan med pa dan | yod pa yan ma yin med pa yan ma yin pa z'es bya bahi tshul hdi ni mkhas pa rnams kyis gcig nid la sogs pa phyogs bz'ia 1 X rjas. IX bz'in. 28

Page #243
218 CATUHSATAKA (346 la rtag tu kho na sbyar bar by aho || de la yod pa z'es bya ba ni bdag? pa z'es bya bahi don to || med pa z'es bya ba ni bdag pa ma yin pa z'es bya bahi don to Il yod kyan yod la med kyan med ces bya ba ni bdagkyan bdagi la med kyan mi bdagi ces bya bahi don to yod pa yan ma yin med pa yan ma yin z'es bya ba ni bdagpa yan ma yin mi bdag? pa yan ma yin z'es bya bahi don to gcig nid sogs dag la z'es bya ba ni gcig nid dan gz'an nid dan gni ga dan gni ga ma yin pa z'es byaho || de la gnis sam man po mams la gcig nid dam gz'an nid dan | gni ga dan gni ga ma yin pa z'ig tu hgyur gran na de la gan dag gi snam bu dan dka po gcig nid ces bya ba phyogs yin pa de la yod pa z'es bya bahi tshul hdi yul dan dus dan mtshan nid las sbyar bar byaho || de la re z'ig yul las ni gal te snam bu dan dkar po dag gcig nid yin na gan dan gan na dkar po yod pa de dan de na snam bu yan yod par hgyur bar bya dgos so ll gan dan gan na snam bu yod pa de dan de na dkar po han yod par hgyur bar bya dgos so ci ste gan dan gan na dkar po yod pa de dan de na snam bu yod par mi hgyur z'in | gan dan gan na snam bu yod pa de dan de na dkar po yod par mi hgyur na ni de na snam bu dan dkar po dag gcig nid yin no z'es gan hdod na de mi hthad de yul tha dad pahi phyir ro || dus las kyan stes de la dus ni rnam pa gsum ste | hdas pa dan ma hons pa dan da ltar rol de la hdas pa la ni hdas pahi gnas skabs kho nar snar skyes pahi dkar po mthon no || gal te snam bu dan dkar po dan gcig nid yin na ni dehi tshe gal te dkar po snar skyes na ni snam bu yan snar skyes par hgyur dgos so || ci ste snam bu phyis skyes nadkar po yan phyis skye bar hgyur dgos to il gal te dkar po snar skyes na ni da lta na snam bu phyis skye ba yin la gan z'ig snar skyes pa dan gan z'ig phyis skyes pa de dag ni gcig nid du mi hgyur te skye bahi rim pa tha dad pahi phyir ro | gz'an yan gal te snam bu dan dkar po dag gcig nid du hgyur na ni deni tshe dkar po z'ig na snam bu hjig par hgyur dgos la || snum bu z'ig na yan dkar po hjig par hgyur dgos na | gan gi tshe dkar po z'ig na dkar po hjig par hgyur gyi snam bu thjig par mi hgyur la | snam bu z'ig na yan snam 1 X bdog. : For med X mi bdog.

Page #244
3461 CHAPTER XIV 219 bu kho nar hjig par hgyur gyi dkar po hjig pa ni ma yin te | de la snam bu dan dkar po dag gcig nid do z'es gan hdod pa de ma yin te hjig pa dan mi hjig pa tha dad pahi phyir ro / gz'an yan dkar po z'es smra na dkar po z'es bya ba kho na smras par hgyur gyil snam bu z'es smras pa ni ma yin no lisnam bu z'es smras na yan snam bu kho na smras par hgyur gyi dkar po z'es smras pa ni ma yin no ll gan gi phyir dkar po z'es smra na dkar po z'es bya ba kho na smras par hgyur gyi snam bu z'es smras par mi hgyur la snam bu z'es smras na yan snam bu kho na smras par hgyur gyi dkar po ma yin pa deni phyir yan de dag gcig tu mi hgyur gyi smras pa dan ma smras pa tha dad pahi phyir ro | mtshan nid [dan mtshan gz'i tha dad]" las kyan ste hdi na mtshan nid ni dkar pohi no bo vin la / mtshan gz'i ni snam bu yin na gal te de gnis gcig nid du hgyur na ni dehi tshe gal te dkar po mtshan nid yin na snam bu yan mtshan nid kho nar hgyur rolt gal te snam bu mtshan nid du mi hgyur na ni dkar po yan mtshan nid du ma gyur cig ll gal te dkar po kho na mtshan nid du hgyur gyi snam bu ma yin la snam bu kho na mtshan gz'ir hgyur gyi dkar po ni ma yin na ni de la snam bu dan dkar po dag geig nid de z'es gan hdod pa der mi hgyur to 1 mtshan nid dan mtshan gz'i tha dad pahi phyir ro ji ltar snam bu dan dkar po dag gcig nid bkag pa de bz'in du dnos po thams cad kyi gcig nid dgag pa yan rgyas par brjod par byaho | hdir smras pa / snam bu dar dkar po dag gcig nid dgag pa ni smras na gz'an nid la brjod par byaho 1 brjod par bya ste gal te snam bu dan dkar po dag gz'an nid yin z'in | gal te yon ton rdzas la brten pasi phyir dkar po snam bur mi hgyur na ni ji Itar gal te mchod sbyin lhas sbyin z'es bya bahi spun zla ma yin na. Iha sbyin yan mchod sbyin gyi spun zlar mi hgyur ba nid yin pa Itar snam bu yan dkar por mi hgyur rol! gal te dkar po dan Idan pa las snam bu dkar por hgyur ro z'es hdod na de la yan brjod par bya ste gal te dkar po dan ldan pas snam bu dkar por hgyur na snam bu de ci dkar po dan Idan pas dkar pohi mtshan nid thob pa z'ig gam hon te ma thob pa + Omitted in X. See below.

Page #245
220 CATUNSATAKA [348 z'ig yin gran na gal te re z'ig dkar pohi mtshan nid thob pas snam bu dkar po nid du hgyur na ni hdih snam bu nid nams par hgyur ro | ci ste dkar pohi mtshan nid ma thob pa yin na ni dkar pohi mtshan nid ma thob pahi phyir ldan pa yod kyan snam bu dkar por mi hgyur te de la dkar po dan Idan pas snam bu dkar po yin no z'es bya ba gan hdod pa de nii ma yin no U ji ltar snam bu dkar por ma hgyur ba de bz'in du snam buhi khyad par gan dag sncn po dan ser po dan dmar po dan dmar ser dan ser skya dan phug ron kha dogi dan nag po dan rin po dan thun nu dan hjam po dan rtsub pa la sogs pa de dag las snam bu gz'an nid yin pahi phyir thams cad du srid pa med par hgyur ro | thams cad du srid pa med pas kyan snam bu nid du mi hgyur ro | ji ltar snam bu nid du mi hgyur ba de bz'in du dros po thams cad kyan yon ton gyi khyad par de dan de dag la gz'an nid yin pahi phyir thams cad du srid pa med par hgyur ro! hdir smras pa I yod pa dan med pa dag gio gcig nid dan gz'an nid la ni dgag pa smra na gni gahi phyogs la yan dag pa brjod par byaho || brjod par bya ste gap gi snam bu dan dkar po dag gcig nid du yan hgyur la gz'an nid du yan hgyur ro z'es bya ba phyogs yin pa de la gcig nid dan gz'an nid dgag pa snar bsad pa dag kho nas dgag pa rnam par bsad do gni ga ma yin pa gan gi phyogs yin pa de ni mdor pa sdus nas dgog pa brjod par byaho || gal te snam bu dan dkar po dag gcig nid ma yin la gni ga nid kyan ma yin na ni goi gahi mtshan nid ma thob pahi phyir dkar po yan dkar po nid ma yin z'in dkar po ma yin pa yan ma yin la snam bu! yan snam bu nid ma yin z'in snam bu ma yin pa yan ma yin no | dehi phyir mtshan nid gni ga ma thob pahi dkar po la ciui phyir dkar po z'es brjod kyi nag po z'es ma yin gan gi phyir dkar po de la dkar po z'es bya ba brjod kyi nag po z'es bya ba ma yin pa dehi phyir dkar po nid du yod do mtshan nid gni ga ma thob pahi snam bu de la yan cihi phyir snam bu z'es brjod kyi bum pa z'es ma yin gan gi phyir snam bu de la snam bu de la snam bu z'es bya ba nid brjod kyi bum pa z'es bya ba ma yin pa deui phyir snam 1 X um. it. X bis.

Page #246
346] CHAPTER XIV 221 bu nid du yod do | de Itar dkar po nid dan snam bu nid du grub dan gdon mi za bar de dag gcig nid dam gz'an nid du hgyur dgos la gcig nid yin na ni slar yan gcig nid hgog pahi rim pa kho na brjod par byaho || gz'an nid yin na yan gz'an nid "gog pahi tshul lo || de bz'in du dnos po thams cad la yan thgog pahi tshul gryas par brjod par byaho z'es rnam par thchad do | =एवं विद्भिः सत्कार्यवादोपदर्शितं दूषणमेकत्वपक्षे प्रयोज्यम् / असत्कार्यवादिनो हि कार्यकारणयोरन्यत्ववादिनः। ते हि सदुत्पत्तिनिरथेति मन्यमाना असदेव कार्यमुत्पद्यत इति प्रतिपद्यन्ते / तेषामन्यत्व पक्षेऽप्यसत्कार्योपदर्शितं दूषणमभिधेयम् / तच्च स्तम्भादीनामलङ्कारो रहस्यार्थ निरर्थकः / यस्यासत्कार्यमेव च // इत्युक्तम् / / ये तु कार्यकारणयोरेकत्वमन्यत्वं चेति कल्पयन्ति ते सदसत्कायवादिनः / ते हि देवदत्तस्य जीवात्मत्वं व्यवस्थितं देवदत्तात्मत्वं त्वव्यवस्थितमुत्पद्यत इतीच्छन्ति। तथा च मञ्जरीके यूरादीनां सुवर्णात्मत्वं व्यवस्थितं मञ्जरीकेयूरात्मत्वं त्वव्यवस्थितमुत्पद्यत इति प्रतिपद्यन्ते / तेषामकत्वान्यत्वोभयपक्षस्य सदसत्कार्यवादप्रतिषेधोपदर्शितं दूषणमभिधेयम्। तश्च सत्कार्यमेव यस्येष्टम् इत्यादिनोक्तम् / वादहयपक्ष दोष एकस्मिन् पक्षे प्रयोज्य इति विशेषः / - येषां तु दर्शने घटादीनामभावन स्वहेतुभ्योऽन्यत्वमेकत्वं चानभिलाप्य भावद्रव्यं च सद्धेतुक तेषां सदसहादनिराकरणहारा सदपि न भवत्यसदपि न भवतीति विचारेण दूषण मभिधेयम् / तच्चोभयासम्भवे तनिषेधेन नोभयं भवतीति यदेदमुभयं नं सम्भवति तदा कस्य निषेधेन नोभयं भवतीति कल्प्यते इत्यर्थ इत्यनेनोक्त मेव / एवं च यथाक्रम सदसत् सदसच्चेति नोभय चेति च क्रमः / एष प्रयोज्यो विदगिरेकत्वादिषु नित्यशः // 1XI. 15. 2XI. 15. * The corresponding Tib. passage is not quite clear to me. I could not trace the passage referred to here. It seems to be some where in the commentary.

Page #247
222 CATUHSATAKA [346 अन्ये तु व्याचक्षते। एकत्वान्यत्वादिव क्रमेण भावानां प्रतिषेधोऽथवा क्रमान्तरेणापीति चेत् / उच्यते सदसत् सदसच्चेति नोभय चेति च क्रमः / / एष प्रयोज्यो विवद्भिरेकत्वादिषु नित्यशः // सच्च। अमञ्च। सदपि च सतोऽभावोऽसञ्च। न सन्न चासत् / इत्ययक्रमो विद्भिरेकत्वादिषु चतुर्ष पक्षेषु नित्यशः प्रयोज्यः / तत्र सदित्यात्मेत्यर्थः / असदित्यनात्मेत्यर्थः। सच्च सतोऽभावोऽसच्चेत्यात्माप्यात्मनोऽभावोऽनात्मापीत्यर्थः / न सत्र चासदिति नात्मापि न चानात्मापोत्यर्थः। एकत्वादिष्वित्ये कत्वमन्यत्वमुभय नोभयमिति। तत्र योबहना वैकत्वमनकत्वमुभयमनुभयं वा भवति / तत्र येषां पटशुक्लयोरकत्वमिति पक्षस्तेषां सदित्यय क्रमो विषयतः काललक्षणतश्च प्रयोज्यः। तत्र तावहिषयतः। यदि पटशुक्लयोरेकत्वं यत्र यत्र शक्लस्तत्र तत्र पटेनापि भवितव्यम् / यत्र यत्र च पटस्तत्र तत्र शुक्ल नापि भवितव्यम्। अथ यत्र यत्र शुक्लो न तत्र तत्र पटो न च यत्र यत्र पटस्तत्व तत्र शुक्लस्तदा पटशुक्लयोरकत्वमिति यदिष्यते न तदुपपद्यते। विषयभेदात् / कालादपि। तत्र कालस्त्रिविधः। अतीतोऽनागतो वर्तमानच। तत्रातोतेऽतोतावस्थायामेव पूर्वजातः शुक्लो दृष्टः / यदि पटशुल्लायोरेकत्वं तदा यदि शक्तः पूर्वजातः पटेनापि पूर्वजातेन भवितव्यम्। अथ पटः पश्चाज्जातः शुक्ल नापि पश्चाज्जातन भवितव्यम्। यदि शुक्ल पूर्व जाते वर्तमानः पट: पश्चाज्जायते यत् पूर्वजातं यच्च पश्चाज्जातं न तयोरेकत्वम् / उत्पत्तिक्रमभेदात् / अन्यच्च यदि पटशुक्लयोरेकत्वं तदा शुक्ल पटो विलौयेत। पटेऽपि च शुक्लो विलीयेत / यदा शुलः शुक्ल विलीयेत न पट: पटेऽपि पट एव विलोयेत न शक्लस्तन पटशक्लयोरेकत्वमिति यदिष्यते तन्न भवति। विलयाविलययोर्भेदात्। अन्यच्च / शुक्ल इत्यु तो शुक्ल इत्येवाह न घट इति। पट इत्य के च पट इत्येवाह न शुक्ल इति / यस्माच्छुक्ल इत्यु तो शक्ल इत्ये वाह पट इत्यु तोऽपि च पटमेवाह न शुलमिति तस्मान्न तयोरकत्वम्। उक्तानुक्तयोर्भेदात् / लक्ष्यलक्षणयोर्भेदाच्च। इह लक्षणं शुक्लरूपम् / लक्ष्यः पटः। यदि तयोरकत्वं तदा यदि शुक्लो लक्षणं पटोऽपि लक्षणमेव स्यात् / यदि पटो न लक्षणं शुक्लोऽपि न लक्षणं स्यात् / यदि शुक्ल एव लक्षणं न पट: पट एव च लक्ष्यो न शुक्लस्तत्र पटशुक्लयोरेकत्वमिति यदिष्यते तन्न भवति। लक्ष्यलक्षणयोर्भेदात् /

Page #248
347] . CHAPTER XIV 223 यथा पटशुक्लयोरकत्वं प्रतिषिच तथा सर्वेषां भावानाभेकत्वप्रतिषेधो विस्तरशोऽभिधेयः / प्रवाह। पटशुक्लयोरेकत्वप्रतिषेध उक्ते ऽन्यत्वं वक्तव्यम्। उच्यते / यदि पटशुक्लयोरन्यत्वं तदा गुणो द्रव्याधेय इति शुल्लो घटो न भवेत्। यथा यदि यज्ञदत्तो देवदत्तस्य भ्राता न भवेद्देवदत्तोऽपि यज्ञदत्तस्य साता न भवेत् / एवं पटोऽपि शुक्लो न भवेत् / यदि शुक्लयोगात् पटः शुक्ल इतोष्यते। तत्राप्युच्यते। यदि शुक्लयोगात् पटः शुक्लः स्यात् किमयं पट: शुक्लयोगाच्छ क्ललक्षण प्राप्नोत्यथ न प्राप्नोति। यदि तावच्छ ललक्षणं प्राप्नोति। पटस्तेन शुक्ल एव स्यात्पटत्वं चास्य होयेत / अथ शुक्ललक्षणं न प्राप्नोति। शुक्ललक्षणापास्या योगसत्त्वेऽपि पटः शुल्लो न भवति। तत्र शुक्लयोगेन पटः शुक्ल इति यदिष्यते तन्न भवति। यथा पट: शुक्लो न भवति तथा ये पटस्य विशेषा नीलः पोतो रतो रक्तपीत: कपिल: कपीतवर्णः कृष्मो दी| ह्रखः कोमल: कठिन इत्यादयस्तेभ्योऽपि पटोऽन्य एवेति सर्वसम्भवाभावः। सर्वसम्भवाभावे च पट एव न भवति / यथा पटो न भवति तथा सर्वेऽपि भावाः / गुणविशेषा हि तत्तेभ्यो भिन्ना एवेति सर्वसम्भवाभावः। अलाह। यदि सदसतोरकत्वमन्यत्वं च प्रतिषेध्यमुच्यते उभयपक्षः सम्यग्वक्तव्यः / उच्यते। यस्य पटशुक्लयोरकत्वमन्यत्वं चेति पक्षस्तस्यैकत्वमन्यत्वं च पूर्ववचनैरेव प्रतिषेध्यत्वेन व्याख्यातम् / __ यस्य पक्षो नोभयं तस्यापि प्रतिषेधः संक्षिप्योच्यते। यदि पटशुक्लयो. नकत्वं न चान्यत्वमुभयलक्षणाप्राप्ते: शुल्लोऽपि शुक्ल एव न भवत्य शुक्लोऽपि न भवति। पटोऽपि पट एव न भवत्यपटोऽपि न भवति / तस्मादुभयलक्षणाप्राप्तस्य शुक्लस्य किमिति शुक्ल इत्यभिधानं न लषण इति / यस्मात्तस्य शुक्ल इत्यभिधानं न कृष्ण इति तस्माच्छल एव। लक्षणहयाप्राप्तस्य च तस्य पटस्य किमिति पट इत्यभिधानं न घट इति। यस्मात्तस्य पटस्य पट इत्ये वाभिधानं न घट इति तस्मात्पट एव / तथा च शक्ल एव एट एव च सिध्यति। अवश्यं च तयोरेकवेनान्यत्वेन वा भवितव्यम। एकत्वे सति पुनरप्यकत्वप्रतिषेधक्रम एवाभिधयोऽन्यत्वे त्वन्यत्वप्रतिषेधक्रमः। तथा सर्वस्यापि भावस्य प्रतिषेधक्रमो विस्तरशोऽभिधेय इति // 21 //

Page #249
224 CATU SATAKA 1347 347 CSV: hdir smras pagal te de Itar ma grub pahi phyir dros po rnams kyi ran bz'in med na mgol ba de dag hthad pa gan gis dnos po yod par rtog ce na de la hthad pa hgah yan med kyi | hon kyan अत्राह। यद्येवमसिद्धेर्नास्ति भावानां स्वभावः कयोपपत्त्या वादिनो भावान् कल्पयन्ति। न तत्र काचिदुपपत्ति.। किन्तु-। ji ltar rgyun la Ita nes na rtag pa yod ces bya bar hgyur | de bz'in tshogs la lta nes na | dnos po yod ces bya bar hgyur || 22 |! In a V and Vx of CSV rgyu for rgyun, and Vx of CSV blta for Ita. In 6 V and Vx of CS byar hgyur na for bya bar hgyur. In c Vx of CSV blta for Ita. V yatha kudrstito hetor nityata nama jayate kudrstitas tatha skandhe bhavatvam nama jayate || 22 | This cannot be accepted as V has adopted the wrong reading rgyu for rgyun in a and translated tshogs in c by skandha for which we have phun po in Tib. I may offer the following: सन्तानहष्टिदोषे हि नित्यो नाम भवेद्यथा / सामग्रोदृष्टिदोष हि भावो नाम भवेत्तथा // 22 // CSV: ji ltar mar mehi me lce skad cig re re-la hjig cin sna ma dan phyi ma skad cig rgyu dan hbras bu hbrel ba Inam par ma chad par gnas pa la rgyu dan rkyen gyi tshogs pa yod na yod pahi rgyun hbyun ba de bz'in du hdu byed skyes ma thag tu hjig pa thams cad la bdag nid ji lta buhi rgyu dan rkyen gyi tshogs yod na yod pahi rgyun rgyu dan hbras buki nbrel ba mnam par ma chad par gnas pa thog ma med pa hbyun no || deni phyir ji ltar rgyun deui ran gi no bo ji ltar gnas pa Itar nes par hphrigs sin phyin ci log tu nes pahi phyi rol bahi dran sron rnams la snon gyi gnas rjes su dran z'in hdir skad cig mar hjig pa maon sum ma yin pas phun po gcig nas gcig tu brgyud pahi rgyun la nes par mthon ba yin dan bdag gam gz'an yan run ste dnos po rtag

Page #250
347] CHAPTER XIV 225 pa yod do snam par hbyun ba de bz'in du tshogs pa de dan de la brten na s hbyun ba dan hbyun ba las gyur pa dan sems dan sems byun ba dan | mtsan nid gz'i dan mtsan nid la sogs pahi bdag nid can dan deni ne bar len pa can rtswa dan phyam dan rdzas la sogs pa tshogs pa khyim la sogs pa dan gzugs dan dri la sogs pahi ston (?) tshogs pa bum pa la sogs pa dan dnos po tshogs pa bdag dan nam mkhah la sogs pa yod do || tshogs pa las logs sig tu mtsan nid ma grub pahi chos hbyun ba dan hbyun ba las gyur pa dan sems dan sems las byun ba dan | bum pa la sogs pa gzugs brnan dan brag cha la sogs pa dan hdra ba de dan de las so so so sor hjig i ten pahi phyin ci log tsad mar byas te hiig rten gz'ug par bya bahi phyir ne bar blans nas sam brten nas ran dan spyihi mtsan nid du hdogs pa tsam z'ig byed la de dag kyan skye ba na tshogs pa kho na skye z'in tshogs pa kho na ugag par ugyur ro | dehi phyir tshogs pa de ji lta ba bz'in ma ses pa dan blta ba nes pas rgol ba dag la sogs pas so la ran gi no bos yons su grub parrtogcin phyin ci log tsam las rig pa med pasi dios po kho na rtogs so || यथा प्रदीपाग्निशिखायां प्रतिक्षणं विनश्यन्त्यां पूर्वापरयोः क्षणयोर्हेतुफलसम्बन्धेऽविच्छेदेनावस्थिते हेतुप्रत्ययसामग्रीसद्भावे सन् सन्तानो जायते तथा सर्वेषां संस्काराणामुत्पादानन्तरं भग्नानां खतो यथावद्धेतुप्रत्ययसामग्रीसद्भावे भावाश्रययोर्हेतुफलयोः सम्बन्धस्याविच्छेदेनावस्थानमनादि प्रवर्तते / तस्मात्तस्य सन्तानस्य यथावस्थितस्वभावदर्शने नियतं सन्दिग्धानां विपरीतनिश्चयानां बाह्यानामृषीणां पूर्वनिवासमनुसारतामिह क्षणभङ्गाप्रत्यक्षेण स्कन्धपरम्परासन्तानस्य नियतं दर्शनमहं परो वेति च युज्यते नित्यो भाव इति / मतिः। तथा तां तां सामग्री प्रतीत्य भूतभौतिकचित्तचैत्तलक्ष्यलक्षणाद्यात्मक तदुपादानकं तृणधरणी'द्रव्यादिसामग्रीक राहादि रूपगन्धादि सामग्रीकं घटादि भावसामग्रीक(?)मात्माकाशादि च भवति। सामग्रीतः पृथग्भूतो लक्षणासिद्धो धर्मों भूतभौतिकचित्तचैत्तघटादिः / प्रतिबिम्बप्रतिशुल्कादिवत्ततस्ततः पृथक्पृथग् लौकिकं विपर्यासं प्रमाणं कृत्वा लोकप्रतिपादनायोपादाय प्रतीत्य वा 1 Tu the sense of 'a beam.' * Here Tib.ston which is doubtful is left out untranslated, - 29

Page #251
226 CATUHSATAKA - [348 स्वसामान्यलक्षणप्रज्ञप्तिमात्रं क्रियते। तेषामपि जाती सामग्रेव जायते सामग्रेव निरुध्यते। तस्मात्सा सामग्री यथावन्न ज्ञायते दृश्यते चेति दोषण वादिप्रभृतयो रागस्वभावेन परिनिष्पन्नं कल्पयन्तो विपर्यासमानादविद्याभावमेव प्रतिपद्यन्ते // 22 // 348 CSV: gal te de Itar duos po med pas kho bo cag gi dros por Ita ba phyin ci log yin na khyod kyan dnos po khas mi len na dnos po med par blta bar hgyur na de yan sin tu mi rigs tel mthon ba dan ma mthon ba dau hgal bahi phyir ro z'e na bsad par bya ste | bdag ni dnos po med par smra ba ma yin te | Iten cin hbrel bar thbyun ba smra ba yin pahi phyir ro || ci khyod dnos por smra ba z'ig gam z'e na ma yin terten cin hbrel bar hbyun ba smra ba yin pa nid kyi phyir ro || khyod ci smra ba z'ig na rten cin Ibral bar thbyun bar smra baho || yan rten cin hbrel bar hbyun bahi don gan z'e na | ran bz'in med pahi don dan ran bz'in gyis ma skyes pahi don dan | sgyu ma dan smig Igyu dan gzugs brnan dan dri zahi gron khyer dan spul ba dan rmi lam dan mtshuns pahi ran bz'in can gyi hbias bu hbyun bahi don dan ston pa nid bdag med pahi don to | hdi Itar | यद्येवं भावाभावादस्माकं भावदर्शनं विपरीतं तवापि भावानभ्युपगमे भावन विना दर्शनं भवेत्। तच्चात्यन्तमयुक्तं . दर्शनादर्शनविरोधादिति चेत् / उच्यते। भावो नास्तीति न वयं ब्रूमः। प्रतीत्यसमुत्पादवादात् / किं ते भाववादः / न / प्रतीत्यसमुत्पादवादादेव। कस्ते वाद इति चेत् / प्रतीत्यसमुत्पादवादः। कः पुनरर्थः प्रतीत्यसमुत्पादस्य / निःस्वभावोऽर्थः। खभावे. नानुत्यनोऽर्थः। मायामरीचिप्रतिबिम्बगन्धर्वनगरनिर्माणस्वप्नसदृशस्वभावककार्योत्पादोऽर्थः। शून्यतानात्मार्थः। तथा हि-। gan la brten nas hbyun yod pa de ni ran dban ma hgyur rol hdi kun ran dban med pa ste des na bdag ni yod ma yin || 23 || In 6 V na for ni. V pratitya sambhavo yasya sa svatantro na jayate | asvatantram idam sarvam tenatma naiva-vidyate || 23 |

Page #252
348] CHAPTER XIV 227 I should like to modify the second half taking bdag in d to mean atmana, svayam : प्रतीत्य सम्भवो यस्य स स्वतन्त्रो न जायते / न स्वतन्त्रमिदं सवे स्वयं तेन न विद्यते // 32 // CSV: hdi na gan la ran gi no bo dan ran bz'in dagi ran dban dan gz'an la rag ma las pa nid yin pa de la ni ran las grub pas rten cin hbrel bar hbyun ba yod pa ma yin na hdus byas thams cad rten cin hbrel bar hbyun ba yan yin no || de ltar na dnos po gan la brten nas hbyun ba yod pa de ni ran dban du mi hgyur te | rgyu dan rkyen la rag las skye bahi phyir 1o || hdi kun rai dban med pa ste deui phyir dnos po gan la yan bdag ste ran bz'in yod pa ma yin no ll deni phyir hdir rten cin hbrel bar hbyun ba ran dban bahi no bo dan bral bahi phyir fan dban bahi no bo dan bral bahi don ston pa nid kyi don yin gyi thams cad dnos po med pahi don ma yin no |dehi phyir hdi la rten cin thbrel bar hbyun ba byas sin sgyu ma dan hdra ba kun nas non mons pa dan ranm par byan bahi rgyu la skur pa btab pas de med par lta ba phyin ci log yin la ran bz'in yod pa ma yin paui phyir na dnos por Ita ba yan phyin ci log yin no || dehi phyir de Itar na dnos po ran bz'in dan bcas par smra ba rnams la rten cin hbrel bar hbyun ba med pa dan rtag pa dan chad par Ita bahi skyon du hgyur ro . ci ste gal te ran dban med pahi don rten cin hbrel bar thbyun bahi don yin na ni ho na gan khyed kyis neda cag la gnod par hgyur ba khyeddan ned cag la khyad par ci yod snam du sems na bsad par bya ste gan khyed kyis rten cin hbrel bar hbyun bahi don ji Ita ba bz'in rtogs4 ba dan brjod pa mi ses pa hdi ni khyad par ro ji ltar byis pa g'zon nu tha snad la ma byan bas gzugs brnan la bden par gyur par lhag par sgro btags pas ji lta ba bz'in gnas pahi ran bz'in ston pa nid bsal nas ran bz'in dan bcas par rtogs na gzugs brnan rtog mi ses pa de bz'in du khyod kyis kyan rten cin hbrel par hbyun ba khas blans kyan gzugs brnan 1 X dan. ' X nes. 3 X khyod. ! X rtog.

Page #253
228 CATUHSATAKA [349 dan mtshuns pani rten cin hbrel bar hbyun ba ran bz'in gyis ston pa nid du gyur kyan ran gi no bos ji ltar gnas pa bz'in khon du chud par mi ses te ran bz'in med pa nid du mi hdzin pahi phyir dan | yod pa ma yin pa ran gi no bo la yod paui ran gi no ho nid du lhag par sgro btags na hdzin pahi phyir ro || brjod kyan mi ses te ran bz'in med pa nid du mi brjod pahi phyir dan dnos poui ran gi no bo nid du brjod pahi phyir ro | dehi phyir de ltar rtogs pa dan brjod mi ses pa na bdag nid dan gz'an nid bslu bar byed do || dehi phyir kho bo cag chos tshogs che ba hdir gnas. pas bstan bcos byed paui rtsom pa hdi hbras bu med pa ma yin no || CSV : इह यस्य स्वरूपं स्वभावश्च स्वतन्त्रमपरायत्तं च तस्य खत एव सिधा न प्रतीत्यसमुत्पादः। संस्कृतास्तु सर्वे प्रतीत्यसमुत्पन्नाः। एवं यस्य भावस्य प्रतीत्यसमुत्पादः स न स्वतन्त्रः। हेतुप्रत्ययाभ्यामुत्पादान् न स्वतन्त्रमिदं सर्वम् / तस्माद्यस्य भावस्याधिपतिनं [स] स्वभावेन विद्यते। तस्मादिह प्रतीत्य- . समुत्पन्नस्य स्वतन्त्रस्वरूपविरहात् स्वतन्त्र स्वरूपहितोऽर्थः शून्यतार्थः। न सर्वभावाभावोऽर्थः। तस्मादिह प्रतीत्यसमुत्पन्नं मायावत्। संक्लेशव्यवदानहेत्वपवादात्तदभावदर्शनं विपरीतम् / निःस्वभावत्वाद्भावदर्शनमपि विपरीतम् / तस्मादेवं भावसस्वभावत्ववादिनां प्रतीत्यसमुत्पादाभावः शाश्वतोंच्छेददृष्टिश्च दोषः। अथ यद्यखतन्वार्थः प्रतीत्यसमुत्पादार्थस्तहिं को भवतास्माकं विरोध: कश्च भवतोऽस्माकं विशेष इति। उच्यते। अयं विशेषों यद्भवान्यथा तर्कितमुक्त च प्रतीत्यसमुत्पादं न वेत्ति / यथा व्यवहाराव्य त्पन्नो बालकुमारः प्रतिविम्बस्य सत्यतयाध्यारोपणन यथावदवस्थितस्वभावशून्यतायाकरणात्मस्वभावत्वप्रतीतो प्रतिबिम्बस्य कल्पनां न जानाति भवानपि तथा प्रतीत्यसमुत्पादाभ्युपगमेऽपि प्रतिबिम्बसम प्रतीत्यसमुत्पादं स्वभावेन शून्यताभूतमपि वरूपेण यथावदवस्थितं नावगच्छति निःस्वभावत्वस्याग्रहणादसत्स्वरूपस्य च सत्स्वरूपत्वेनाध्यारोपितस्य ग्रहणात्। उक्तमपि च [ भवान् ] न जानाति। निःस्वभावत्वस्याकथनाद्भावस्वरूपस्य कथना। तमादेवं तर्कितमुक्तं चाज्ञात्वात्मानमन्यं च वञ्चयति [ भवान् ] / तस्मादिहास्माकं महति धर्मरागेऽवस्थानाच्छास्त्रकारस्य नायमारम्भी निरर्थकः // 23 //

Page #254
350] CHAPTER XIV 229 349 CSV: gan gi phyir thgal la yan no bo nid kyi skye ba yod pa ma yin pa de nid kyi phyir | विरोधेऽपि च यस्मानास्ति स्वरूपस्योत्पादस्तस्मादेव-। hbras bu med par dnos po ni kun la hdu ba yod ma yin hbras buhi don du gdu ba gan | de ni hphags pa ma hdus paho || 24 || V vina karyena bhavesu samavayo na vidyate karyarthah samavayo yah sa aryasyasamanvitah || 24 || I think V's asamanvitah for ma hdus paho in d can in no way be supported. For hdus pa in the sense of samavaya see karika 339a. I should like to change it as follows: विना फलेन भावानां समवायो न विद्यते / सोऽसमवाय भार्याणां समवायः फलाय यः // 24 // CSV: gal te dnos po rnams kyi hjug pa ran bz'in par hgyur na ni de rtag pa dan hbras bu la bltos par mi hgyur te ran bz'in ni hbras bu la mi bltos so || gcig gi dnos pos mil thgags kyan hbras bu cun zad kyi sgrub par mi nus pas tshogs pahi hbras bu bsgrub par bya ba la phan tshun hdu bar yan hgyur la gan z'ig thbras buhi ched du hdu ba de ni deui ran bz'in gzigs pahi hphags pa mnams la hdu ba med pa z'ig ste bden par gyur pa nid de mon par mi bz'ed .do || Ses bya bahi don to || ___= यदि भावानां प्रकृत्तिः स्वाभाविको स्यात्ते नित्याः स्य : फलनिरपेक्षाश्च / खभावो हि फल निरपेक्ष;। नैको भावोऽनिरोधेऽपि स्वल्पमपि फलं साधयित शकोतीति सामग्रमाः साध्ये न फलेनान्योन्यं समवायो भवति। फलनिमितस्तु यः समवायः स तत्स्वभावदर्शिनामार्याणामसमवायः। सत्यमेव स नाभिमतो जयोऽर्थः // 24 // 350 CSV : de nid kyi phyir mam par ses pa dnos poui ran gi no bo Ihag par sgro hdogs par byed pa non mons pa can gyi mi ses 'xni.

Page #255
230 CATUESATAKA (350 pahi dban gis dnos po rnams la chags pa dan Idan z'in hkhor ba thjug pahi sa bon du gyur pa rnam pa thams cad du hgags pa las hkhor ba ldog par rnam pa bz'ag go z'es bstan pahi phyir bsad pa! =qa va fani HTGECIAtaufa i Hit Taats Kag रागवतः [ पुरुषस्य ] संसारप्रवृत्तिबीजस्य सर्वथा निरोधात्संसारनिवृत्तिव्यं वस्थितेति प्रतिपादयवाह-। srid pahi sa bon rnam ses te yul rnams de yi spyod yul lol yul la bdag med mthon na ni srid pahi so bon hgag par hgyur || 25 || . rnal hbyor spyod pa bz'i brgya pa las mthar hdzin pa dgag pa bsgom pa bstan pa ste rab tu byed pa bcu bz'i paho || In c for na V nas, and Vx of CSV ba. V bhavabijam hi vijnanam visayas tasya gocarah | drstva vinayanairatmyam bhavabijain nirudhyate || 25 I should like to make the following change : बीज भवस्य विज्ञान विषयास्तस्य गोचराः / / __ दृष्टे विषयनैरात्मे भवबीजं निरुध्यते // 25 // H ati : Tahsanirafaduntaa 19aila agesi antuA CSV : ji skad bsad pahi tshul gyis yul ran bz'in med par mthon bas chags paui rgyu rnam par ses pa srid pahi sa bon du gyur pa rnam pa thams cad du log pa las nan thos dan ran sans rgyas dan mi skye bahi chos la brjod pa thubi pahi byan chub sems dpah rnams la hkhor ba Idog pa ram par bz'ag go || de bz'in gsegs pahi ye ses hbyun bahi sa bon byan chub kyi sems de ni de rnam, la mi ldog ste | thams cad la de bz'in gsegs pahi ye ses rnedo pa gdon mi za bar hbyun bahi phyir ro Il gan dag gis byan chub kyi sems rnam pa de lta bu ma bskyed pa de dag gis kyan phyis gdon mI za bar bskyed nas byan chub sems dpahi spyod pas bla na med pahi ye ses thos par bya kho na ste hdi ni hphags 1 X thob, * X rnad;

Page #256
231 360] CHAPTER XIV pa dam pa chos pad ma dkar pohi mdo la sogs pa la btsal bar byaho || = यथोक्तेन क्रमेण विषयस्य निःस्वभावत्वदर्शनादागहेतोभवबोजभूतस्य विज्ञानस्य सर्वथा निवृत्तेः श्रावकाणां बुद्धानामनुत्पादधर्मकथनसमर्थानां बोधिसत्त्वानां च संसारनिवृत्तिव्यवस्थिता। तथागतज्ञानोद्भवबोज बोधिचित्तं तु तत् तेषां न निवर्त्तते। सर्वेषां तथागतज्ञानलाभस्यावश्यकत्वात्। ये तु तथाविधं बोधिचित्तं नोत्यादयन्ति तेऽपि पश्चादवश्यमुत्पाद्य बोधिसत्त्वचय यानुत्तरज्ञानायारम्भ कुर्यः। इदं चार्यसहर्म पुण्डरीकसूत्रादौ मृग्यम् // 25 //

Page #257
CHAPTER XV HDUS BYAS KYI DON DGAG PA SGOM PA BSTAN PA संस्कृतार्थप्रतिषेधभावनासन्दर्शनम् 351 CSV: hdir smras pa | hdus byas ran bz'in gyis yod pa nid de deni mtsan nid skye ba la sogs pa yod pahi phyir ro || ben buhi rwa la sogs pa yod pa ma yin pa la hdus byas kyi mtsan nid yod pa ma yin na hdus byas la ni hdus byas kyi 'mtshan nid skye ba la sogs pa yod pa yan yin no || dehi phyir hdus byas yod de z'e na bsad par bya ste | =अवाह। विद्यत एव संस्कृत स्वभावेन तल्लक्षणोत्पादादिसद्भावात् / ' खरविषाणादि तु नास्ति / न हि तस्य संस्कृतलक्षणमस्ति / संस्कृतस्य तु संस्कृतलक्षणमुत्पादाद्यस्ति। तस्मादस्ति संस्कृतमिति। उच्यते-। tha mar med pa skye bar hgyur des na med pa ga la skye yod pa gdod mar skye hgyur bal des na yod pa ga la skye | 1 || In c V and Vx of CS hdod nas for gdod mar, and skyes for skye. V abhavac ced bhaved anyas tadabhavah kuto bhavet istam ced bhavato janma tada bhavah kuto bhavet | 1 || I think it should be changed and the following may be suggested : असदन्ते जायते चेत्तेनासज्जायते कुतः / सदेवान्ते जायते चेत्तेन सज्जायते कुतः // 1 // CSV: gal te desi mtsan nid lhag cige tu hgyur na ni hdus byas yod par hgyur na yod pa yan ma yin no l ji ltar byas te 1 X kyis. * See MV, p. 145 with Poussin's note ; Anguttara N. I, p. 61: tin'imani bhikkhave uppado pannayati vayo pannayati tbitassa annathattam pannayati. 3 x lha z'ig.

Page #258
351] CHAPTER XV 233 z'e na hdi na skye ba hdi hdus byas kyi dnos po bskyed pa na hdus byas med pa ham yod pa z'ig bskyed gran na de la re z'ig gan hbras bu med par smra ba de de Itar na sa bon gyi gnas skabs na myu gu med pahi phyir rgyn dan rkyen gyi tshogs pas sa bon gyi mthah skad cig las myu gu skyeho || deni phyir rgol ba dehi tha mar med pa skye bar hgyur | z'es bya ba phyogs yin no ll yod pa ma yin pa ni hbyun bar rigs pa yan ma yin pa ste || bon buhi rwa la togs pa than skye bar thal baui phyir ro || de ndi kyi phyir ) des na med pa ga la skye z'es bya ba smos so || des na z'es bya ba ni yod pa ma yin pa nid kyi rgyu ho il ga la z'es bya ba ni mi srid pa la ste / yod pa ma yin pahi phyir med pa la skye ba med do z'es bya bahi don te | ci ste nes pa hdis hjigs nas nbras bu yod par smras pa yod pa kho na la skye ba hdod na de Ita na | yod pa gdod mar skye hgyur bal dess na yod paga la ste || gal te skye bahi ches pha rol sa bon gyi gnas kho nar myu gu skye bar rtog na deni tshe skye bar mi hgyur te yod pahi phyir || ci ste yod pa la skye bar yons su rtog na deni tshe skye ba thug pa med par hgyur z'in || de la slar skye bas byis pahi phyogs1 suyar hgyur na de ni srid pa yan ma yin pas yod pa la yan skye ba yod pa ma yin || ___=यदि तस्य लक्षण अतिरिक्त स्याविद्यमानमपि संस्कृतं न विद्यत / कथं कल्वेति। इहोत्यादोऽयं संस्कृतं भावमुत्यादयति चेविद्यमानमविद्यमान वा संस्कृतमुत्पादयति। तत्र तावद्यस्यासत्कार्यवादस्तस्य बोजावस्थायामराभावाचे तुप्रत्ययसामग्रा बोजस्यान्तारक्षणादगुरो जायते। तस्मात्तस्य वादिनः असदन्ते जायते चेद् इति पक्षः। न तु युज्यतेऽसत उद्भवः खरविषाणादेरप्युत्पादप्रसङ्गात् / तस्मात् तेनासज्जायते कुतः 1 X bog su. 30

Page #259
234 CATUHSATAKA [352 इत्युक्तम् / तेनेत्यसत्त्वं हेतुः। कुत इति न सम्भवति। असत्त्वादसतो नोत्याद * इत्यर्थः। अथैतद्दोषभयात्सत्कार्यवादे सत एवोत्पाद इष्यते / तथा सति सदेवान्ते जायते चेत्तेन सज्जायते कुतः // यद्युत्पादादतिप्राग् बोजावस्थायामेवाङ्गुरोत्पादः कल्पाते तदा नोत्पादः। सद्भावाद [ एव]। अथ सत उत्पादः परिकल्पाते तदोत्यादानवस्थाप्रसङ्गः / तस्य पुनरुत्पादाहालपक्षः स्यात् / न च स सम्भवतीति न सतोऽप्युत्पादः॥१॥ 352 CSV : gz'an yan | = अन्यच्च। hbras bu yis ni rgyu bthig pa | des na med pa skye mi hgyur | grub pa la grub yod ma yin | dehi phyir yod pahan mi skye ho || 2 || In c V and Vx of CS las for la , Vx of CSV la sgrub byed for pa la grub. In d V and Vx of CS de for deni, Vx of CSV pa for pahai, and ye for ho. V hetor vinasah karyena tenabhavo na jayate | nispannan naiva nispattir bhavo'py evam na jayate || 2 | I should like to change it as follows : फलेन नाश्यते हेतुस्तेनासन्नैव जायते। न सिधिरस्ति सिद्यस्य तेन सबापि जायते // 2 // CSV : gan gi phyir myu gu skye bz'in pas rgyu sa bon z'es bya ba buig pa dehi phyir myu gu med pa kho na sa bon las skye ho z'es bya ba han mi rigs so li ji ltar nas dan gro la sogs pa dag la yod pa ma yin pahi sa luhi myu gu de dag rnam par hgyur bas skye ba ma yin pa de bz'in du yod pa ma yin pas sa luhi sa bon kyan skye ba ma yin pa z'ig na hbru mar byua na ti la la sogs pa dag Itar myu gu skye ba na sa bon de hjig pa yan yin no || dehi phyir med pa mi skyeho || grub la sgrub byed yod ma yin | desi phyir yod pa mi skye yi ||" 1 See v. I. above. nispan

Page #260
353] CHAPTER XV 235 grub zin pasi myu gu ni slar hgrub pa ma yin pas yod pa yan mi skyho || = यस्माज्जायमानेनारेण बीज नाम हेतु श्यते तस्मादसवेवाङ्गारो बोजाज्जायत इत्यपि न युज्यते। यथा यवगोधूमादिष्वसन्तस्ते शाल्यगुरा विकारण न जायन्ते तथासत्त्वेन शाल्यङ्गुरा विकारेणापि न जायन्ते। उद्भूते तैले तिलादिवदगुरोत्पादे तहीजं नश्यति। तस्मानासज्जायते / न सिद्धिरस्ति सिद्धस्य तेन सन्त्रापि जायते। सिद्धो बङ्गुरो न पुनः सिध्यतीति न सतोऽप्युत्पादः // 2 // 353 CSV : skye bahi dus mi srid pahi phyir yan skye ba yod pa ma yin par brjod pahi phyir bsad pa = उत्पादकालासम्भवादप्युत्पादो न भवतीत्युझावयवाह-। de tshe skye ba yod min z'in | gz'an tshe skye ba yod ma yin | de tshe gz'an tshe mi skye na nam z'ig skye ba yod par hgyur || 3 || Vx of CSV dehi for de in a and re for nam in d. V tato bhavo na bhavati nanyato'pi sa jayate | tato'nyato na cej janma tada janma kuto bhavet || 3 !! Here in the Tib. text de tshe in a and c and gz'an tshe in band c mean tada and anyada respectively and not tatah and anyatah as V says. He seems to have translated skye ba in a and b by bhava in the sense of a thing (chose'). This cannot be supported. Nor can nam z'ig which in fact means Skt. kada (See karika 361d) be taken in the sense of tada. I may, therefore, suggest the following :. जातिस्तदा न भवति न जातिरन्यदापि च / सदान्यदा न चेज्जातिः कदा जातिर्भविष्यति // 3 // CSV : gan gi tshe myu gu hdi bdag gi dnos po rned pa yin pa deni tshe ni grub pani no bo yin pahi phyir hdi la skye ba mi srid do Il gan gi tshe hdi ma grub pani no bo yin pahi dus der yod hdi skye ba mi rigs te | ma grub pahi med pa nid kyis rten

Page #261
236 CATUHSATAKA [354 pahi skye bahi bya ba mi hgrub pa gz'an gyi tshe skye ba mi srid do || cun zad cig grub cin cun zad cig ma grub par yin pa la yan phyogs gnis gar briod pahi skyon du thal bahi phyir dehi tshe ran gz'an gyi ni skye ba mi srid do ll gan gi tshe de Itar dus gsum char ru yan skye ba mi srid pa dehi tshe de rnam pa tha dad pa gz'an mi srid pas nam z'ig skye ba yod par hgyur te ll gan du hdi skye bar hgyur bahi dus de yod pa ma yin no snamdu dgons so|| = यदाङ्गुरोऽयमात्मभावं लभते तदा सिद्धरूप इति नास्य जातिः सम्भवति / यदायमसिद्धरूपस्तदा [ अपि ] अस्य जातिन युज्यते। असिद्धस्यासद्भावेना• त्रिता जाति म न सम्भवतीत्यन्यदा जातिन सम्भवति / किञ्चिसिध्यति किञ्चित्तु न सिध्यतीतीहाप्युभयोः पक्षयोरक्तदोषप्राप्तेन तदा स्वपस्योर्जातिः सम्भवति / यदैवं कालांशत्रयेऽपि जातिन सम्भवति तदा तत्प्रकारान्तरासम्भवात्कदापि जातिनं भवति। यत्नास्योत्पादः स कालो नास्तीत्यभिप्रायः // 3 // 354 CSV : hdir smas pa | ho ma z'ohi dios por hgyur bar skye ba yin no || hdi yan mi rigs te | ho ma.la z'ohi dios po mi srid pahi phyir ro || re z'ig ho mahi dnos por gnas pani ho ma la ni desi bdag nid du skye ba med de | dehi ho mahi bdag nid der yod pahi phyir ro !! dehi phyir de ltar na | = अवाह। दुग्ध दधिभावन जायते। इदमपि न युज्यते। दुग्धस्य दधिभावासम्भवात्। दुग्धभावनावस्थितस्य दुग्धस्य ताक्त्तदात्मनोत्पत्तिन भवति। तस्य तस्मिन्दुग्धात्मना सद्भावात्। तस्मादेवं सति-। de la de yi dnes po ru ji Itar skye ba yod min ltar | de bz'in gz'an gyi dnos por yan | de la skye ba yod ma yin || 4 || V yatha tasyaiva bhavasya tasmaj jatir na vidyate bhavasyapi tathanyasya tasmaj jatir na vidyate || I should like to change it slightly as follows: तत्रैव तस्य भावस्य यथा जातिन विद्यते। तथान्यस्यापि भावस्य तत्र जातिन विद्यते //

Page #262
355] CHAPTER XV 237 CSV: ji Itar ho mahi no bor gnas pani lo ma la skye ba mi srid pa de bz'in du ho ma las gz'an z'oni dros por skye ba yan mi srid do || gah las ho ma z'o yin na z'es bya bar hgyur ba ho ma z'o z'es bsnad pa yan ma yin tel gan gi tshe z'o yin pa deni tshe de ho ma yin la || yan gan gi tshe de ho ma yin pa deni tsbe de z'o ma yin pas ho ma z'or hgyur ro z'es bya bar mi run io || __= यथा दुग्धस्वभावेनावस्थितस्य दुग्धस्य जातिन सम्भवति तथा दुग्धादन्यस्य दधिभावस्यापि जातिर्न सम्भवति। यस्माइग्धे दधनि भूते दुग्धं दधीति न व्यपदिश्यते। यदा दधि तदा न तदुग्धम्। अपि च यदा तहुग्ध तदा न तहधीति दुग्ध दधि जायत इति न युज्यते // 4 // 355 CSV : hdi las kyan hdus byas la, skye ba med de | hdi ltar | = इतोऽपि न संस्कृतस्योत्यादः। तथा हिthog ma bar dan tha ma rnams | skye bahi sna rol srid ma yin gnis gnis dag ni med pa ru | ji ltar re re rtsom par hgyur || 5 || In d V ci for ji, and Vx of CSV rtsam for rtsom. V adir madhyam tahantas ca janmanah pran na vartate dvayor abhave prarabdham ekaikam jayate katham || 5 || I may suggest the following change : आदिमध्यावसानानां प्रागुत्पत्तेन सम्भवः / प्रवृत्तं कथमेकैकं सत्यभावे हर्ययोः // 5 // In c of this restoration pravrtta is used for Tib. rtsom pa in d which literally means arambha or arabhyate, but I have followed bere CSV which evidently explain the word by hjug pa meaning here nothing but pravrtti. CSV: thog ma bar dan tha ma rnams | skye bahi sna rol srid ma yin! hdir thog ma dan bar dan tha ma dag ni dnos poni skye ba dan 1 For the expression adimadhyavasana see MV. p. 546, 1. 7.

Page #263
238 CATUHSATAKA [356 gnas pa dan hjig pa ste | re zig de dag skye bahi sia rol gyi gnas skabs no yod pani no bor med pas skye bahi sna rol na hdus byas mi srid do | ci ste skye bahi dus na skye ba len la gnas pani dus na gnas pa yin z'in thjig pahi dus na hjig pasi snam na hdi yan mi rigs to || hdi ltar | gnis gnis dag ni med pa ru | ji Itar re re rtsom par hgyur || hdir skye bahi dus na gnas pa dan mi rtag pa' gnis med pas gnas pa dan thjig pa dan bral bahi hdus byas nid med paui phyir skye bar yan mi hgyur ro i de bz'in du gnas pahi dus dan hjig pahi dus su yan gnis gnis dag med par re re hjug pa mi srid la l de med pas hdus byas ma yin no || आदिमध्यावसानानां प्रागुत्पत्तेन सम्भवः। इहादिमध्यावसानान्युत्पादस्थितिभङ्गाः। ते तावदुत्पादप्रागवस्थायां सत्खरूपेण म विद्यन्त इति प्रागुत्पत्ते: संस्कृतं न सम्भवति। अथोत्पत्तिकाले ग्टहीतजन्मनः स्थितिकाले तिष्ठतो भङ्गाकाले भङ्गो भवतीति मन्यते तदपि न युज्यते / तथा हि ___ प्रवृत्तं कथमेकैकं सत्यभावे हयोईयोः / इहोत्पादकाले स्थितिभङ्गयोर्डयोरभावात् स्थितिभङ्गविरहितस्य संस्कृतस्याभावाबास्त्यत्यादः। तथा स्थितिकाले भङ्गकाले च योईयोरभावादकैकस्य प्रहत्तिन सम्भवति / तदभावाच्च नास्ति संस्कृतम् // 5 // 356 CSV: hdi las kyan hdus byas kyi skye ba mi rigs te gan gi phyir | = इतच न युक्तः संस्कृतस्योत्पादः। यत:-- / gz'an gyi dnos po med par ni | bdag gi dros po hbyun ba med de yi phyir na bdag gz'an ni gnis ka las hbyun yod ma yin || 6 || V yena bhavad vinanysmat svayam bhavo na jayate tena svas ca paras ceti dvayor nunam na sambhavah || 6 | 1 Here mi rtag pa (=mi rtag pa nid)=hjig pa, anityata=vyaya=bhanga. See MV, p. 545, n. 6.

Page #264
357] CHAPTER XV 239 I think it is not right. I may, however, propose the following : प्रभाव परभावस्य स्वभावो नैव विद्यते। उभाभ्यां स्वपराभ्यां तदुत्पादो नैव विद्यते // 6 // CSV hdir bum pa la ran las grub pani no bo med do gyo mo la bltos pahi phyir ro il gyo mo de dag la yan bdag gi dnos po med de gseg ma la bltos pahi phyir ro II deni phyir de Itar na gz'an gyi dnos po gyo mo med na bum pa la bdag gi dnos po yod pa ma yin no || de bz'in du gyo mo dag la gyo moni bdag gi dnos po med na gyo mo dag bum pa la bltos nas gz'an pa nid duhan mi hgyur ro il gan gi phyir de Itar bdag gi dios po med par hgah yan gz'an nid du mi hgyur badehi phyir gois ka las skye ba mi srid de l bdag dan gz'an dag mi srid pahi phyir ro || ran gi no bo med pas ran las skye ba mi srid do ll gz'an yan ran gi no bos ma grub pahi phyir gz'an las yan mi srid pas skye ba med do || __=इह घटस्य स्वतःसिद्ध स्वरूपं नास्ति कपालापेक्षणात्। कपालानामपि तेषां नास्ति स्वभावः शर्करापेक्षणात्। तस्मादेवमसत्यन्यभावे कपाले नास्ति घटस्य स्वभावः / तथा कपालानां कपालखमावाभावे तेषां घटमपेक्ष्यान्यत्वमपि न भवति / यस्मादेवं स्वभावं विना कस्यचिदम्यन्यत्वं नास्ति तस्मादुभयत उत्पादो न सम्भवति / अन्यच्च स्वरूपासि रन्धतोऽपि न सम्भवतीति नास्त्य त्पादः // 6 // 357 CSV : gz'an yan skye ba yode pa hdi skye ba pohi sia rol bam phyis sam cig car rtog gran na de la gal te sna rol tu yin na ni mi rigs terten med pahi phyir ro || ci ste phyis yin na de yan mi rigs te ma skyes pa ni yod pa ma yin pahi phyir dan | skye ba don med paai phyir ro || ci ste cig car yin na ni deni tshe gnis ICf. MK, I.3: avidyamane sva bhave para bhavo na vidyate ! XXI. 13 : na svato jayate bhavah parato naiva jayate na svatah paratas caiva jayate jayate kutah || 1.1: na svato napi parato na dvabhyam napyahetutah | utpanna jatu vidyante bhavah kvacana kecana !! MKa IV. 22: sato va parate vapi na kineid vastu jayate 11 .xmed.

Page #265
240 CATUHSATAKA . [368 yan phan tshun bltos pa med pa nid du hgyur ro || deni phyir de ltar na] -अन्यच्च। किमयमुत्पाद उत्पत्तुः पूर्व वा पश्चाहा युगपहानुबद्धः / तत्र यदि पूर्वम्। न युज्यते। आश्रयाभावात् / अथ पश्चात्। तदपि न युज्यते। अजातस्यासत्त्वादुत्पादवैयर्थ्याच्च। अथ युगपत् / तदा इयमप्युपकार. निरपेक्षम्। तस्मादेवं सति-। sion dan phyis dan cig cer z'es | brjod pa nid du mi nus pa dehi phyir skye dan bum pa la cig car hbyun ba yod mi yin || 7 || In a V wrongly sdon for snon, and ci for cig. V purvam param ca yugapad v@ktum eva na sakyate | ghatasya janmanas cato yuga pan naiva sambhavah || 7 || I should like to modify it as below : पूर्व पश्चाच्च युगपदक्तुं खलु न शक्यते / तस्माघटस्य जातेश्च युगपनास्ति सम्भवः // 7 // For d see 361b in both the versions, Skt. and Tib. Here sambhava is to be taken in the sense of utpada, jati, udbhava (byan ba). CSV : gan gi phyir skye ba po dan skye ba la rim par brjod mi srid pa dehi phyir skyes dan bum pa lat cig car hbyun ba yod mi yin no ll gan gi tshe yod pa ma yin pa deni tshe bum pa skyelo z'es bya bar mi rigs so || -यस्मादुत्पत्तरुत्पादस्य च क्रमकथनं न सम्भवति तस्माहटस्य जातेश्च युगपबास्ति सम्भवः // यदा सद्भाव एव नास्ति तदा घटो जायत इति न युज्यते // 7 // 358 CSV: hdir smras pa ] bum pahi skye ba yod pa nid de gal te hdi skye bar mi hgyur na ni ] deni tshe hdini rnin pahi no bor 1 Tib. anutpadah (skye ba med pa). See p. 239, note 2. * After it Xad. ba.

Page #266
358] CHAPTER XV 241 mi hgyur ba z'ig na | hdi la gog po nid kyi mtshan nid can rnin paui ro bo yod par mthon ba yan yin no || dehi phyir rnin pahi no bo yod pas skye ba yod pa nid do || bsad par bya ste | gal te hgah z'ig la rnin pa nid yod na ni skye ba yod par hgyur na | srid pa han ma yin no || ji Itar z'e na | hdi ni gal te rnin pa z'es bya ba cun zad cig yod na ni snar skyes pa nin de phyis skye ba z'ig yin gran na gni ga ltar yan mi skyeho z'es bstan pahi phyir bsad pa ___ =अनाह। अस्त्येव घटस्योत्पादः। यद्ययं नोत्पद्यत नास्य तदा जीर्णं रूपं भवेत्। दृश्यते चास्य हानिलक्षणं जीर्ण रूपम्। तस्माज्जीर्णरूपसद्भावेनास्त्ये वोत्यादः। उच्यते। भवेदुत्यादो यदि जीणंमिति किञ्चिद्भवेत् / न पुनः सम्भवति। कथमिति चेत् / इह यदि जीर्ण मिति किञ्चित्स्यात् पूर्वमेव तज्जातं पश्चाहा जायते। उभयथापि न जायत इति प्रतिपादयवाह-। siar skyes pa yi phyir na ni | snar skyes rnin par mi hgyur z'in | phyi nas kun tu skyes pa yan phyi nas skyes par mi hgyur ro || 8 || In a Vx of CSV pahi for pa yi. In 6 V wrongly rned for rnin. V purvasya purvajattaval labhah ko'pi na vidyate pascat samjayayamano 'pi pa scaj jato na vidyate || 8 || According to the commentary I may suggest the following: नेव जीणे पूर्वजातं पूर्वजातत्वहेतुना। पश्चात्सर्वत्र जातं चेत्पश्चाज्जातं न वर्तते // 8 // CSV : rnin paui rnin pa nid gan yin pa de ni hjig rten gyi dios po snar skyes pa la rtog na | bum pahi snar skyes pahi gnas skabs ni rnin pa nid du mi rigs te deni tshe de la gsar pa z'es bsnad pani phyir ro | phyis skyes pahi gnas skabs khe tsham ma la yan phyis skyes pahi phyir sar pa yin pa rnin pa nid du ga la hgyur || gal te snar skyes pa de da ltar rnin pa yin no z'es na ci sta de nid yin nam gz'an yin | gal te de de nid yin na ni deni tshe sar pahi gnas skabs ma nams pahi phyir de rnin pa ma yin no ! ci ste gz'an yin na ni de ya de Itar skyes pahi phyir sar pa kho 31

Page #267
242 CATUHSATAKA [359 nar hgyur bas de rnin pa ma yin no || deni phyir de latr na rnin pa nid med pas de yod pas mtshon pasi skye ba mi srid do 11deg -जोर्णस्य यज्जीयत्वं तद्यदि लोके वस्तुनः पूर्व जातं कल्पाते घटस्य पूर्वजाताया अवस्थाया जीर्णत्वं न युज्यते। तदा तस्या नूतनेति व्यपदेशात्। पवाज्जातायाथावस्थाया पविकलायाः पश्चाज्जातत्वेन नूतनत्वम्। कुतो जीर्णत्वम् / यदि पूर्व जाता सा साम्प्रतं जीर्णेति। कि [सा] मैवान्या वा। यदि सा सैव तदा नतनाया अवस्थाया अविनाशाब सा जीर्णा / अथान्या। सापि तहज्जातति नूतनैवेति न जीर्णा। तस्मादेवं सति जोर्णत्वाभावदर्शित उत्पादो न सम्भवति // 8 // 359 CSV hdi las kyan skye ba mi srid do || dus gsum char du yan de mi rigs paui phyir ro || de nid bstan pahi phyir bsad pa ! = इतोऽपि नास्त्य त्यादः। न हि स कालत्रयेऽपि युज्यते। तदेव प्रतिपादयवाह-1 da Itar ba yi dnos po ni . de nid las hbyun ma yin z'in ] ma hons las hbyun yod min la I. hdas pa las kyan yod ma yin || 9 !! In a Vx of CSV pahi for pa yi, and in b byun for hbyun. V anagatan na bhavati natitad api jayate | vartamanasya bhavasya tasmad eva na sambbah || 9 || I should like to make the following change : वर्तमानस्य भावस्य तस्मादेव न सम्भवः / नानागतासम्भवोऽस्ति नातीतादपि विद्यते // 8 // CSV: da ltar bahidon hdi nid las de nid hbyun ba ni med de | rgyu dan Ibras bu dag cig car med pahi phyir la / cig car pa nid du yod na yan rgyu dan hbras buli dnos po mi hthad pahi phyir ro || ma hons pa las byuu ba yod min te ma hons pa yod pa ma yin pahi phyir bdag nid can [ma] yin pahi phyir ro || hdas pa las kyan hbyun ba yod pa ma yin tol hdas pa yan yod pa ma yin pahi phyir ro Il gan gi tshe dus gsum char

Page #268
360] CHAPTER XV 243 du yan hbyun ba yod pa ma yin pa deui tshe ran bz'in gyis skye ba med do z'es bya ba gnas so || वर्तमानोऽर्थः। स खलु तम्मादेव न सम्भवति। हेतुफलयोरयोगपद्यात् / योगपद्यभावेऽपि हेतुफलभावानुपपत्तेः / नानागतासम्भवोऽस्ति / अनागतस्यासहावन निरात्मकत्वात्। नातीतादपि सम्भवो विद्यते। अतीतस्थाप्यसद्भावात्। यदा कालत्रयेऽपि सम्भवो नास्ति तदा नास्ति खरूपेणोत्पाद इति स्थितम् // 2 // - 360 CSV: gz'an yan gal te dnos po de dag la ran gi no bos yod na ni deni tshe ran bz'in la ldog pa med pas dnos po skyes pani ran bz'in ma byua ba las hbyun ba med pahi phyir gsed nas hons par hgyur ro || hgags pahi ran bz'in la yai byun nas yodi pa med pahi phyir gsed ru hgro bar thgyur na hdi ni srid pa yan ma yin no ll boom ldan hdas kyis dge slon dag de Itar na mig ni skye ba gan nas hons pa ma yin la hgag pa ni gan yan hgro ba ma yin no zes gsuns la de bz'in du h phags pa glan po tshal gyi mdo las gal te chos rnams ran bz'in yod hgyur na rgyal ba nan thos boas pas de mkhyen hgyur ther zuga chos ni mya nan hdah mi hgyur | mkhas rnams nam yan spros dan bral mi hgyur || zes gsuns so || dehi phyir da ltar na don gai zig | = अन्यच्च। यदि तेषां भावानां स्वभावेन सद्भावस्तदा स्वभावस्यानिहत्तेर्जाता भावाः खभावनानुद्भूतत्वादुद्भवाभावात्कुत आगच्छन्ति। निरुद्ध खभावत्वेऽपि भूत्वा सद्भावाभावाक गच्छन्ति। न चेदं सम्भवति। उक्त हि भगवता-एवं चक्षुर्भिक्षव उत्पद्यमानं न कुतथिदागच्छति निरुध्यमानं न कचिनच्छति। एवम् प्रा यं हस्ति क क्ष्य सूत्रे ऽप्यु लाम् 1x med. ...xthu. But see MV, p. 388%3 MVt.el. Sakaki, 7283. * It is from the Para martha sunya ta as quoted in BCP, pp. 581 ff. adding samnicayam between kvacit and gacchati and the following after gacchati : iti hi bhiksavab caksur a bhutva bhavati bhutva ca prativigacchati. See Pita putrasa magama quoted in Ss, pp. 250 fi.; Poussin's note, BCP, p. 582..... * Kanjur, Mdo, M, fols. 155-179; Feer, p. 261 ; Nanjio, 193-4. It is quoted in MV, 388,6143,88 pp. 133, 404; SS, p. 67; MVt,865-75.

Page #269
244 CATUHSATAKA यदि को चि धर्माण भवेत्स्वभाव: तत्रैव गच्छेय जिनः सश्रावकः / कूटस्थधर्माण सिया न निवतो / a faqat ua aid afue a: 11 तस्मादेवं यस्यार्थस्य skyes pa la ni hon ba dan || de bz'in hgags la hgro ba med | de Itar yin na ci lta bur! srid pa sgyu ma hdra ma yin i| 10 || In a V wrongly pa for ba. V and Vx of CS hgag for. hgags in b and lta for Itar in c. For ci in c Vx of CSV ji. V utpannasyagatir nasti niruddhasya tatha gatih | bhavo mayapatikasah kathem evam na jayate | 10 ! I may change it slightly as follows : उत्पन्नस्यागतिर्नास्ति निरुतस्य गतिस्तथा / एवं सति कथं नैव भवो मायोपमो भवेत् // 10 // CSV: de las nes par ran bz'in med do l gal te de la ran bz'in med naci z'ig yod ce na brjod par bya ste gan kun las non mons pa dan rnam par byan bahi rgyur byas pani no bo rten cin hbrel bar hbyun ba de yod la ) sgyu mar byas pahi glan po che dan rta la sogs pa dan hdra ba de yai byis pa phyin ci log pa. dag gis ran bz'in dan bcas pa nid du yons su rtog go || hphags pa rnams kyis ni sgyu ma dan smig rgyu la sogs pa ltar ran bz'in med pa don ji Ita ba bz'in du yous su gcod de | ji skad du m d o las du m d o las sems can mi dan sed skyes kyan run ste ? hdir skye si ba hgah yan skye mi hgyur | 1 Quoted in MV, pp. 388, 514. In the Tib. version ko ci in a is omitted. For tatraiva gaccheya in b Tib. reads de mkhyen hgyur which literally means, as required, tam a vagacchet, here in Buddhist Skt. tam a vagaccheya, Tib. mkhyen meaning to know.' The meaning of the line is not quite clear to me. Here sed seems to be for bed bu, Skt. manava.

Page #270
360] CHAPTER XV 245 chos kun ran bz'in sgyu hdra ston pa ste mu stegs can gyis ses par nus ma yin ||1 z'es gsuns la llo slob dpon yan hphags pahi ye ses la bltos nas rnam par dpyod pahi hbras bu brjod pahi phyir gsuis pa ni de ltar yin na ji Ita bur | .. srid pa sgyu ma hdra ma yin !! z'es bya ba sterten cin hbrel bar hbyun ba ni ji Ita ba bz'in mthon ba sgyu ma byas pa lta bur hgyur gyi mo gsam gyi bu Ita bu ni ma yin no ll gal te rnam par spyod pa hdis skye ba rnam pa thams cad du bkag pa las hdus byas skye ba med par bstan par hdod na ni dehi tshe de sgyu ma lta bu nid du mi hgyur gyi mo gsam gyi bu la sogs pa dag gis ne bar gz'al bar hgyur ba z'ig na rten cin hbrel bar hbyui ba med par thal bar hgyur bahi hjigs pas de dag dan bstun pa mi byed kyi de dan mi hgal ba sgyu ma la sogs pa, dag dan ni byed do || dehi phyir hphags pa ni sgyu ma byas pa Ita buhi srid pa snin po med pa nid du gzigs pa na snin po med pahi hkhor ba la chags pa thams cad yons su zad pas rnam par grol bar hgyur bas hdi la mi rigs pa ci yan med de || hdir rten cin hbrel bar hbyun ba la skur ba ma btab pas hjig rten paui rnam par bz'ag pa thams cad mi hjig la yan dag pa ji lta ba bz'in khon du chud pas thar pa hgrub pahi phyir ro || ___ = ततो दनं नास्ति स्वभावः / यदि तस्य स्वभावो नास्ति किमस्तीति चेत् / उच्यते / यसले शव्यवदानहेतुनिबन्धनं कृतकं रूपं प्रतीत्यसमुत्पन्नं तदस्ति / मायाकतगजतुरङ्गादिवत् / तच्च विपर्यस्तै लैः सखभावमेव कल्पाते। आर्यैस्तु मायामरौचिवविःखभावोऽर्थो यथावत्परिच्छिद्यते। यथोत सूत्रे . सत्त्वो नरी मानव जात युज्यते जातो मृतोऽस्मिन्त्र च कोचि जायति। मायेव धर्मा हि खभावशून्या ज्ञातु समर्थास्तु न भोन्ति तोथिकाः // इति। आचार्योऽप्यायं ज्ञानमपेक्ष्य विचारफलमुद्धावयबाह एवं सति कथं नैव भवो मायोपमो भवेत् // इति। प्रतीत्यसमुत्पत्रं हि यथावदृष्टं मायिकसदृशं वन्ध्यापुत्र इव 1 See vrtti, 375 (=XV-25) where it is quoted again;

Page #271
246 CATUHSATAKA [361 नास्ति। यद्यनेन विचारणोत्यादस्य सर्वथा प्रतिषिहत्वात्संस्कृतं सर्वथा नोत्पद्यत इति प्रतिपिपादयिषितं तदा तन्मायावदेव न जायते। वन्ध्यापुत्रादिभिरुपमायां तु प्रतीत्यसमुत्पादाभावप्रसङ्गभयान तैरुपमीयते। अपि तु तदविरद्धैर्मायादिभिः। तस्मान्मायावतस्येव भवस्यासारतावलोकनेऽसारसंसारसर्वरागक्षयाहिमुतिर्भविष्यतीतीह न किञ्चदाचार्यस्यायुक्तम् / इह प्रतीत्यसमुत्पादानपवादेन लौकिकसर्वव्यवस्थाया अविनाशे यथावत्सम्यगवगमान्मोक्षः सिध्यतीति // 10 // 361 CSV : de Itar hdus byas sgyu ma byas pa Ita bur brjod nas desi mtshan nid rnams kyan yod paui ro bo ma yin par bstan pahi phyir bsad pa =एवं संस्कृतं मायाकतमिवोत्ता तल्लक्षणान्यपि न सद्रूपाणीति प्रतिपादयवाह skye dan gnas dan hjig pa rnams | cig car hbyun ba yod min z'in | rim gyis hbyun ba yod min na ! nam z'ig hbyun ba yod par hgyur || 11 || For car in 6 V and Vx of CS char evidently for tshar. In d V wrongly kyis for gyis. ___ * उत्पादस्थितिभङ्गानां युगपबास्ति सम्भवः / क्रमशः सम्भवो नास्ति सम्भवो विद्यते कदा // 11 // CSV: re z'ig phan tshun hgal bahi phyir skye ba dan gnas pa dan hjig pa rnams skad cig ma geig la hbyui ba ni med do || rim gyis kyan hbyun ba yod pa ma yin te gnis gnis dag med par re re hbyun ba med pahi phyir ro || rim dan cig car ma gtogs par grub pahi rgyu gz'an ma gzigs pahi phyir. nam z'ighbyun ba yod par hgyur zes bya ba smos so [] अन्योन्यविरोधात्तावदुत्पादस्थितिभङ्गानामकस्मिन् क्षणे न सम्भवः / क्रमशोऽपि नास्ति सम्भवः। हयोइयोरभाव एकैकस्यासम्भवात् / क्रमयोगपद्याभ्यामन्यत्र सिहेर्हेत्वन्तरानवलोकनादुक्तं सम्भवो विद्यते कदा॥ इति // 11 // 1Quoted in CSV, 201(=IX. 1); HPS, p.482.

Page #272
3627 CHAPTER XV 247 362 CSV : gz'an yan | skye ba la sogs pa hdi rnams hdu byed kyi phun poli khons su gtogs pahi phyir hdus byas nid yin te deni phyir nes par de rnams la yan hdus byas kyi mtshan nid gz'an dag gcig hbyun bar bya dgos so || z'es bstan pahi phyir bsad pa | =अन्यच्च। उत्पादादीनामषां संस्कारस्कन्धान्तगतत्वात् संस्कृतत्वम् / तम्मानियतं तेषामप्यन्यैः संस्कृतलक्षणैरकान्तेन भवितव्यमिति प्रतिपादयबाह-। skye ba la sogs thams cad la slar yan thams cad hbyun ba ste ! de las hjig pa skye hdra z'in | gnas pa thjig dan hdra bar snan || 12 | In c V and Vx of CS phyir for las. V utpadadisu sarvesu punah sarvasya sambhavah | tasmad utpadavad bhango drsyate bhanga vat sthitih || 12 || I should like to modify it very slightly : उत्पादादिषु सर्वेषु सर्वेषां सम्भवः पुनः / . तस्मादुत्पादवहङ्गो भगवदृश्यते थितिः // 12 // CSV : skye ba la sogs te skye ba dan gnas pa dan hjig pa hdus byas nid du khas blans pa rnams la slar yan thams cad hgyur ba ste yan thams cad hbyun bar hgyur ro || han hbyun ba yin na ni skye ba la skye ba gz'an du hgyur ro ji ltar skye ba la skye ba gz'an yin pahi tshul de las hjig pa skye hdra z'in ste ] hjig pa la yan hdus byas yin pas mtshan nid gsum dan ldan no u desi phyi hjig pa la yan hjig pa gz'an yod pas hjig pahi hjig par hgyur ro || de dag la yan gz'an dag yin z'in | de la yan gz'an dag tu hgyur bas thug pa med de | thug pa med pa yin na yan dnos po thams cad mi hgrub pas hdus byas kyi mtshan nid Inams ran bz'in gyis med do 11 = उत्पादादिषु संस्कृतत्वेनाभ्युपगतेषूत्यादस्थितिभङ्गेषु सर्वेषां सम्भवः पुनः।

Page #273
248 CATUHSATAKA [363 पुनः सर्वेषां सम्भवो भवेत्। पुन: सम्भवे चोत्पादस्योत्यादान्तरं भवेत् / यथोत्पादस्योत्पादान्तरन्याय[स्तथा] तस्माटुत्पादवद्भङ्गः। भङ्गस्यापि संस्कृतत्वेन लक्षणत्रययोगः / तस्माद्भङ्गस्यापि भङ्गान्तरसद्भावाद्भङ्गस्य भङ्गो भवेत् / तेषामप्यन्ये तेषामप्यन्य प्रत्यनवस्था। अनवस्थायां च सर्वेषां भावानामसिद्धेर्न सन्ति स्वभावेन संस्कृतलक्षणानि // 12 // 363 CSV: gz'an yan mtshan nid hdi rnams hbyun ba na mtshan gz'i las tha dad pahi no bo can z'ig gam tha mi dad pa z'ig mtshan nid kyi las la hjug gran na de la re z'ig | = अपि च। एषां लक्षणानां सम्भवे लक्ष्याशिवरूपेणाभिन्नरूपण वा लक्षणकर्मणि प्रवृत्तिः। तत्र तावत्। mtshan las mtshan gz'i gz'an z'e na mtshan gz'i mi rtag nid ga las | yan na bz'i ga yan yod pahi | no bor gsal bar yod ma yin || 13 || In a V and Vx of CS dan for las ; Vx of CS med for gz'i. In c Vard Vx of CS gahan and pa yi for ga yan and paui respectively. V bhinnam cel laksanal laksyam laksyasyanityata kutah | caturnam api tad vyaktam satsvabhavo na vidyate | 13|| I should like to change it as follows :: लक्ष्यं चेल्लक्षणादन्य लक्ष्यस्यानित्यता कुतः।। चतुर्णामथवा व्यक्तं सद्भावो' नैव विद्यते // 1 // CSV : ji ltar tsha ba dan dran ba dan bde ba dan sdug bsnal ba la sogs pa dag gcig la gcig med par thgyur bas gz'an nid du gnas pa de bz'in du mtsan gz'i yan mtshan nid las tha dad par hjug pa na mi rtag pa nid med par yan hbyuo bar hgyur na hdus byas ni mi rtag pa nid med par hbyun ba ma yin pas hdini gz'an nid mi rigs so | ci ste nes pa hdi span bar hdod nas mtshan nid dan mtshan gz'i gz'an ma yin pa nid du rtog na ni dehi tshe skyon gz'an hdi yin te | di ltar 1 Yod pani no bo =sad bhava, see 369 (=XV. 19), Tib. d, Skt. c.

Page #274
CHAPTER XV 249 yan na bzi ga yan yod pahi | ni bor gsal bar yod ma yin !! kal te mtshan nid gsum dan mtshan gz'i gcig nid du khas len na ) desi tshe mtshan nid gsum dan mtshan gz'i ste bz'i char yan dnos po med par hgyur roll ji ltar z'e na | hdir gcig nid du khas blans pa yin na ni mtshan gz'i nid du' mi rigs pahi phyir la mtshan gz'i yai mtshan nid du mi rigs pahi phyir bz'i car yan med par hgyur baham | yan na ran gi no bo ma grub pahi phyir de nid dan gz'an nid du khas blais par mi byaho || ___-यथा शीतोष्णसुखदुःखादीनामेकैकस्याभावादन्यत्वं वर्तते तथा लक्ष्यमपि लक्ष्यणाद्भिन्न प्रवर्तते चेदनित्यत्वं न भवेत्। संस्कृतं च विनानित्यत्वं न सम्भवतोति नास्यान्यत्वं युक्तम् / अथास्य दोषस्य परिजिहीर्षया लक्ष्यलक्षणयोरमन्यत्वं कल्पाते तदायमपरो दोषः। तथा हि . चतुर्णामथवा व्यहं सद्भावो नैव विद्यते // यदि लक्षणत्रयः लक्ष्य चैकमेवाभ्युपगम्यते तदा लक्षण त्रयं लक्ष्य' चेति चत्वारा ऽपि भावा न भवेयुः। कमिति। इहै क्याभ्युपगमे लक्ष्यं न युज्यते। सस्थमपि च लक्षण न युज्यत इति चत्वार्यपि न भवन्ति / अपि च खरूपासिया तवमन्यत्वं च नाभ्युपगन्तव्यम् // 13 // 364 CSV : hdir smras pa ) skye ba la sogs pa rnams ni yod pa nid de de dag gi rgyu mtshan gyi rgyu yod pahi phyir ro || hdir myu gu la sogs pa rnams rgyuhi tshogs pa de dan de la brten nas hbyun bar de la mkhas pa rnams hchad do ll gal te skye ba la sogs pa rnams med na ni rgyuhi tshogs pa don med pa nid du hgyur na | don med pa yan ma yin no || dehi phyir skye ba la Bogs pa rnams yod pa nid do || bsad par bya ste | gal te hgah z'ig las hgah z'ig skye bar hgyur na ni skye ba la sogs pa dag tu hgyur na ) srid pa yan ma yin no z'es bstan pahi phyir bsad pa ! - अनाह। सन्त्ये व त्पादादयस्तेषां निमित्तहेतुसद्भावात्। इहाइरादयस्तां तां हेतुसामग्री प्रतीत्योत्पद्यन्त इति तदभिज्ञा व्याचक्षते। यद्यत्1 X da See 351 (=XV. 1), note 2. : V refers it to MK, V. 7 and says : laksya, laksana, bhava, and a bhava. This is not right. 4 For laksya and laksana see MK, V. 2-7. 32

Page #275
250 CATUHSATAKA [36 पादादयो न स्यहेतुसामग्री व्यर्था स्यात् / न तु व्यर्था। तस्मात्सन्त्य वोतपादादयः। उच्यते। स्युरुत्पादादयो यदि किञ्चित्कुतश्चिदुत्पद्येत। न ह सम्भवतीति प्रतिपादयवाह dios po dnos las mi skye ste dios po dros med las mi skye! dnos med dios med mi skye ste dnos med dnos las mi skye ho || In c Vx of CS and CSV po for first med. * न भावाज्जायते भावो भावोऽभावान जायते। Hasta Shia1157171 Hare Atuall'88 !!? CSV : re z'ig dnos po myu gu grub pani no bo ni dios po sa bon rnem par ma gyur pa las skye ba mi srid de rnam par hgyur bz'in pa ma yin pahi se bon skyed par byed. pa nid du mi rigs pahi phyir la grub pahi myu gu dros pohi no bo slar yan skye bar mi rigs paui phyir | dios po med pa las kyan mi skye ste dnos po med pas mes tshig pahi sa bon la ni hbras bu bskyed pahi nus pa med la skye bahi no bo can gyi dnos po la yan slar skye ba med pas duos po med pa las mi skye ho || duos po med pa dnos po med pa las kyan mi skye ste doos po med pa las cun zad kyan skye bahi nus pa med pahi phyir la || dnos po med pa la mo gsam gyi bu la sogs pa Itar skye ba mi srid pahi phyir dnos po med pa las kyan dnos po med pa mi skye ho || duos po med pa ni dnos po las kyan mi skye ste bsad zin pahi nes pa thog tu hbab pa nid kyi phyir ro || de Itar na dros po las kyan duos po med pa mi skyho || gan gi tshe. dnos po dan duos po med pa las dnos po dan dios po med pa skye ba yod pa ma yin pa deni tshe skye ba mi srid pas rgyu, dan rkyen gyi tshogs pas duos po ci z'ig yod de | hdi ni gyi naho !| - भावस्तात्सिद्धरूपोऽङ्गुरो भावादविकताहौजाज्जायत इति न सम्भवति। न ह्यविक्रियमाणस्य बीजस्य जनकत्वं युज्यते। न च सिद्धेस्याङ्करस्य 1 This karika is in fact identical with MK, XXI. 12, from which the original Skt. is given above. The Tib. version is also the same. V seems not to have noticed it and gives the following which is admirable : bhavo na jayate bhavad bhavo 'bhavan na jayate nabhavo jayate 'bhavad abhavo bhavato na call

Page #276
365] CHAPTER XV 251 भावस्य रूपं :पुनरपि जायत इति युक्तम् / अभावादपि न जायते। अभावादग्निदग्धे बीजे फलजनकशोरभाव उत्पत्तिलक्षणवतो भावस्य पुनरप्युत्पादो न भवतीत्यभावाब जायते। अभावादप्यभावो न जायते। न ह्यभावात्किञ्चिदुत्पत्तुं शक्नोति। अभावस्य नन्ध्यापुत्रादिवदुत्पादासम्भवानाभावादप्यभावो जायते। भावादप्यमावो न जायते। उत्तदोषवजपातात् / तथा च भावादप्यभावो न जायते। यदा भावादभावाच्च भावोऽभावश्च न जायते तदा जातिनं सम्भवतीति कोऽस्ति हेतुप्रत्ययसामग्रा भावः / तुच्छोऽयम् // 14 // 365 CSV : hdi las kyan yod pa ma yin te skye ba dan hjig pa dag mi rigs pasi phyir ro || hdir skye ba duos pohi ran bz'in gyi don nam dros po med paui ran bz'in rtog gran na | de bz'in du hjig pa yan rtog pa na i dnos po ham duos po med pa z'ig la rtog gran na rnam pa thams cad du me srid do z'es bstan pahi phyir bsad pa] : =इतोऽपि नास्ति भावो। उत्पादभङ्गयोरयुक्तत्वात् / इहोत्पादो भावस्य स्वभावार्थोऽभावस्य वा स्वभावार्थः कल्पाते। एवं भङ्गोऽपि कल्पाते चेद्भावस्थाभावस्य वा कल्पाते। सर्वथापि न सम्भवतीति प्रतिपादयवाह dnos po duos por mi hgyur te ] dnos med dros por mi hgyur rol dnos med dnos med mi hgyur te ___dhos po dhos med mi hgyur ro || 15 || V bhavo na jayate bhavo 'bhavo bhavo na jayate | nabhavo jayate'bhavo bhavo'bhavo na jayate || 15 || This is good. The following may also be proposed : भावो नैव भवेद्भावोऽभावो भावो भवेन्न च। भवेदभावो नाभावो भावोऽभावो भवेन च // 15 // CSV : de la dros po z'es bya ba ni skyes sio bdag nid kyi dios po rned pahi don te de slar yan dios por mi hgyur z'in | slar yau skye bar mi hgyur te | yod pa skye ba don med pasi phyir ro || de Itar na dros po dnos por mi hgyur ro ||

Page #277
252 CATUHSATAKA (365 dros po med pa yan dnos por mi hgyur ro || dnos po med pa zles bya ba yod pa ma yin pa ji Itar duos po hyur te mo gsam gyi bu yan skye bar thal bahi phyir rol de latar na dnos po med pa yan dios por mi hgyur ro de Itar na re z'ig dros pohi dros po med pa dan dnos por mi hgyur bas skye ba mi srid do L. del ni hjig pa yan mi srid, de | ji ltar ze na | re zig dios po med pa ni duos po med par mi hgyur te / yod pa ma yin pa la ni ri bon gi rwa ltar yan dnos po med pa med pahi phyir ro || deui phyir dnos po med pa duos po med par mi hgyur ro || dnos po yan dios po med par gyi? hgyur te | phan tshun hgal bahi phyir ro | dros po med pa med na ni thjig pa med la skye ba dan hjig pa ed do z'es bya bar grub po || ji skad du | bcom ldan hdus kyis hdus byas hdus ma byas kun rnam par: dben | dran sron de dag rnam rtog mi mnah ste hgro ba kun la hdus ma byas thob cin| rtag tu lta bar gyur pas rnam par dben || z'es gsuns so ll -तत्र भाव इति जातो लब्धात्मभावोऽर्थः। स पुनरपि भावो न भवेत् / पुनरपि न जायेत। सत उत्पादवैयर्थ्यात् / एवं च / भावो नैव भवेद्भावः / अभावोऽपि भावो न भवेत्। प्रभाव इत्यसन् कथं भावो भवेत्। वक्ष्यापुत्रस्याप्युत्यादप्रसङ्गात्। एवं सत्यभावोऽपि भावो न भवेत्। एवं तावद्भावस्य न भावो न चाभावो भवेदिति न सम्भवत्युत्यादः। भङ्गोऽप्यस्य न सम्भवति / कथमिति। प्रभावस्तावनाभावो भवेत्। न ह्यसतः खरविषाणस्येवाभावः। तस्मादभावो नाभावो भवेत् / भावोऽपि नाभावो भवेत् / परस्परविरोधात् / अभावाभावे भङ्गाभावः। उत्पादभङ्गाभावे च नास्ति संस्कृतमिति सिध्यति / यथोक भगवता संस्कृत संस्कृतसर्वविविक्ता नास्ति विकल्पन तेषमृषीणाम् / 1xda. .xkyi. * X pha.

Page #278
366] CHAPTER XV 253 सर्वगतीषु प्रसंस्कृतप्राप्ता दृष्टिगतेहि सदैव विविता // sfa v puen 366 CSV hdir smras pa | skyes pa mi skye la ma skyes pa yan mi skye ste dnos po dan duos po med pa dag la skye ba bkag pahi phyir ro i ho na ci z'e na / skye bz'in pahi don skyeho || hdi yan mi rigs so z'es bstan pahi phyir bsad pa =qaigi grat a graseratsra a giai fafaut fe Hrarभावयोर्जातिः। किं तींति चेत् / जायमानोऽर्थो जायते। इदमपि नु युक्ताfafa afagigjan-1 skye bz'in pa ni phyed skyes phyir ! skye bz'in pa ni skye mi hgyur yai na tham's cad skye bz'in pa 1 nid ni yin par thal bar hgyur || 16 || In a V yi for ni. * जायमानाईजातत्वाज्जायमानों न जायते। अथवा जायमानत्वं सर्वस्यैव प्रसज्यते // 16 // CSV: skye bz'in pa ni phyed skyes phyir | skye bz'in pa ni skye mi hgyur | gal te gan cun zad cig skyes sin cun zad cig ma skyes pa de skye bz'in pa yin na de ltar na ni ho na skye bz'in pa de yod pa ma yin te skyes pa dan ma skyes pa dag la rjes su z'ugs pas gz'an gsum pa skye bz'in pahi dus kyi rnam pa med do || deni phyir med pa nid kyis skye bz'in pa mi skyho il gal te gni gahi no bo skye3 bz'in pa yin na ni dehi phyir dehi gan cun zad cig skyes pa de ni skyes pahi khons su gtogs pahi phyir mi skye ste | dnos po ni mi skyeho z'es brjod pahi phyir ro || desi cun zad ma skyes pa gan yin pa de yan mi skye ste dnos po med pa mi skyeho z'es brjod pahi phyir ro || ci ste skyes pa dan ma skyes pa dag la skye bz'in pa nid rtog na de lta yin na | hdas pa dan ma thons i Quoted in MV, p.179. Quoted in MV, p.-80. 8 X skyes.

Page #279
254 CATUHSATAKA [354 pa gnis kyan skye bz'in pa nid du hgyur ro ! z'es bstan paui phyir bsad pa| yan na thams cad skye bz'in pa nid ni yin par thal bar hgyur || z'es bya ba smos so || skye bahi bya ba thob par gyur pa skyes z'in pa ni mi gnas pani phyir hdas pa kho nar hgyur la ma skyes pa ni ma hons par hgyur ro || deni phyir hdir skye bz'in la skye ba rtog na yan na dus gsum po thams cad skye bz'in pahi kho's su gtogs pa ham | yan na skye bz'in pa ze's bya ba gan na yan med dozes bya bar gnas so |J =जायमानाईजातत्वाज्जायमानो न जायते।। यदि यस्य किञ्चिज्जातं किञ्चिदजातं तज्जायमानं तयेवं न तज्जायमानम् / जाताजातानुप्रवेशन नापरस्तुतीयो जायमानस्य कालाकारः। तस्मादसत्त्वेन जायमानो न जायते। यद्युभयरूपं जायमानम्। तस्मादेव तस्य यत्किञ्चिज्जातं तज्जातान्तर्गतत्वान्न जायते। भावो न जायत इत्यु तोः। तस्य यत्किञ्चिदजातं तदपि न जायते। नाभावो जायत इत्यु क्तः। अथ यदि जाताजातयोर्जायमानत्वं कल्पाते। तथा सत्यतीतानागतयोर्जायमानत्वं स्यादिति प्रतिपादयन्नाह अथ वा जायमानत्वं सर्वस्यैव प्रसज्यते // इत्युक्तम् / प्राप्तजन्मव्यापारो जातो नावतिष्ठत इत्यतीत एव भवति / प्रजातोऽनागतो भवति। तस्मादेवेह जायमानस्य जातिः कल्पाते। अथवा कालत्रये सर्वमेव जायमानान्तर्गतमथवा न किमपि जायमानमस्तीति स्थितम् // 16 // 367 CSV : gz'an yan skye bz'in pahi dnos por gnas pa yons su brtag pa gan yin pa de ci skye bz'in pahi bdag nid du bya ba ham skye bz'in pahi bdag nid du bya ba ma yin pa z'ig tu. hgyur gran na gni ga Itar yan skyon du hgyur ro z'es bstan pahi phyir bsad pa | =अपि च यो जायमानो भावो वर्तत इति परिकल्पाते स किं जायमानात्मना कार्य उत जायमानात्मनाऽकायः। उभयदर्शनेऽपि दोष इति प्रतिपादयवाह-1 1364(=xV. 14). ? As bsad (aha) is already mentioned smos (uktam) is not necessary here.

Page #280
358] . CHAPTER XV 255 skye bz'in pa yi bdag nid du | bya ba skye bz'in par mi hgyur | skye bz'in pa yi bdag nid du | mi byahan skye bz'in par mi hgyur || 17 ||| V jayamanasvarupena jayamano na jayate | jayamanasvarupena jayamano na jayate || 17 || V has not here translated bya ba, karya, in band mi bya, akarya, in d. 1 propose the following: जायमानात्ममा कार्यों जायमानो न जायते / जायमानात्मनाऽकार्यों जायमानो न जायते // 17 // CSV : skye bz'in pahi ran bz in gan yin pa de ni dehi bdag nid du rnam par goas pahi phyir bya ba ma yin la !! gan z'ig skye bz'in pahi bdag nid du mi bya ba de yan skye bz'in par mi hgyur te skye bz'in pahi bdag nid du ma gyur pahi phyir rol gan z'ig skye bz'in pahi bdag nid du bya ba de yan skye bz'in pa ma yin pa ltar skye bz'in par mi hgyur bas skye bz'in pa med do || skye bz'in pa med pas kyan skye bz'in pa me skyeho || . =यो जायमानस्वभावः स तदात्मना व्यवस्थितन कायः। यो जाय. मानात्मनाऽकार्यः सोऽपि न जायमानो भवेत् / जायमानात्मनाऽभूतत्वात् / यो जायमानात्मना कायः सोऽप्यजायमान इव जायमानो न भवतीति न जायमानः। जायमानाभावाच्च जायमानो न जायते // 17 // 368 CSV : hdir smras pa | skye bz'in pahi don de ni yod pa nid de hdas pa dan ma hons pani bar na gnas pahi phyir ro || hdir hdas pa dan ma hons pahi bar na skye bz'in pa z'es bya ba yod te gal te med na ni ci la bltos nas hdas pa dan ma hons pa rnam par hjog par hgyur !! de yod na ni ma hons pahi don de la ma hons pa dan thal ba z'es bya ba de la hdas pa z'es brjod do I dehi phyir skye bz'in pa la bltos pa nid kyis dus gnis po de rigs so || bsad par bya ste | _ --अनाह। अस्त्ये क स जायमानोऽर्थोऽतीतानागतयोमध्येऽवस्थानात् / इहातोतानागतयोमध्ये जायमानो नाम विद्यते। यदि न विद्यत किमपेक्ष्या

Page #281
256 CATUHSATAKA [369 तोतानागतयोर्व्यवस्था स्यात् / तत्सद्भावे हि सोऽनागतोऽर्थोऽनागतो नाम अतिक्रान्तश्च सोऽतीतो नामोच्यते। ततो जायमानापेक्षणादेव तत्कालवयं युज्यते। उच्यते gan gi gnis po bar med par | srid pa yod pa ma yin pa ! de la skye bz'in pa med do gan phyir de lahan bar yod phyir || 18 || In a Vx of CSV gis for gi. अन्तरेण विना यस्य हयस्यास्ति न सम्भ वः / जायमानो न तस्यास्ति स्यात्तस्याप्यन्तरं यतः // 18 // . CSV : यस्य वादिनोऽन्तरेण विना मध्यं विनातीतानागतस्य दयस्य नास्ति सम्भवः [तस्य] जायमानो नास्ति। कथं कृत्वा / स्यात्तस्याप्यन्तरं यतः। यथा जायमानस्यातीतानागतान्तर्वतित्वमेवं तस्यापि जायमानस्य जाताजातरूपस्य मध्ये न भवितव्य यदपेक्ष्य जाताजातव्यवस्थानं स्यात्। तच्चैतदशक्य' जाताजातयोरन्तरा ढतीयं जायमानं नाम व्यवस्थापयितुम्। सर्वत्रैव जाताजातयोरन्तरा जायमानकल्पनानवस्थाप्रसङ्गात् // 18 // 369 CSV : अत्राह। नेवाईजातो जायमानो यतो यथोपवर्णितदोषप्रसङ्गः स्यात्। किं तर्हि। यस्य निरोधेन जातः पदार्थो भवति स जात प्रागवस्थारूशेऽर्थो जायमान इत्युच्यत इति तदेव प्रतिपादयवाह-। gan gi phyir na skye bz in pa | hgags pas skyes pa skye hgyur bal de yi phyir na skye bz'in pa gz'an yan yod pani no bor snan || 19 || 1 According to the wording of CSV antarenao sam is reconstructed by V. 2 Tib. ad, darsane (Itar). This is throughout the work. 3 Tib. de la ; HPS marks here a lacuna. * HPS asakyam | jatajadeg. 5 Tib. ad. yasya (gan la). 6 Tib. (hgags pas). HPS nirodhe. * HPS unnecssarily suggests jath for jata- (Tib. skyes pabi). Tib. om. ucyate.

Page #282
81] CHAPTER XV 267 In 6 Vx of CS hgag for hgags, and V with Vx of CS pa for pas. * जायमान निरोधेन जात उत्पद्यते यतः। ततोऽन्यस्यापि सद्भावों जायमानस्य दृश्यते // 18 // CSV : यस्माज्जायमाननिरोधेन जातः पदार्थो भवति तस्मादधजातव्यतिरेकेणा'प्यस्त्य व जातमानः पदार्थ इति // 18 // 370 CSV : अत्रोच्यते gan tshe skyes pa de yi tshell skye bz'in pa la srid pa med | gan tshe skyes pa skye bz'in pa de tshe ci phyir skye bar hgyur || 20 | * जातो यदा तदा नास्ति जायमानस्य सम्भवः / जात उत्पद्यते कस्माज्जायमानो यदा तदा // 20 // CSV : जातो यदा तदा नास्ति जायमानस्य सम्भवः / यदा तावदयं पदार्थो जात इत्युच्यते तदा जायमानो नास्ति। जायमाना. सम्भवाञ्च जात इत्येव नास्ति येन जातेन जायमानोऽनुमीयेत। अथ जातोऽपि जायमानः स्यात्तस्य तद्युत्पादासम्भवो जायमानत्वादिति प्रतिपादयबाह जात उत्पद्यते कस्माज्जायमानो यदा तदा // यदा जात एवार्थों जायमान इत्युच्यते तदा स जायमानोऽर्थः कस्मादुत्पद्यत इति परिकल्पाते। सिद्धत्वाटुत्पादपरिकल्पोऽस्य न युक्त इत्यभिप्रायः। ततश्च जायमानो जायत इति न युज्यते // 20 // 371 CSV : पनाह। जन्माभिमुखत्वादजातोऽपि जायमानो जात इत्युच्यते। ततच जात एव जायमानो न चास्योत्पादवैयर्थ्य मिति। एवमपि यदि skye bz'in pa ni ma skyes pa kho na skyes z'es byas par grags | khyad par med phyir de yi tshe bum pa med pa cis mi rtog || 21 || 1 Read ma gtogs for ma rtogs in X. * Tib. gan gis ; HPS ato. * Tib. ad. padartho'yam (don hdi). 33 5 In X road rtog for rtogs. - HPS jayamanam. * Tib. fiid; HPSevam.

Page #283
258 CATUHSATAKA [372 In 6 V and Vx of CS skyeho z'es for skyes ses and omit byas making the line metrically defective there being only six syllables instead of seven. In the same line Vx of CSV grag for grags. * अजातो जात इत्येव जायमानः कृतः किल / भेदाभावाहटोऽभावस्तदा किं न विकल्पाते // 21 // CSV : अजातो जात इत्येव जायमानः कृतः किल / यद्यजात एव जायमानः पदार्थो जन्माभिमुख्यात्परेण जात इति कल्पितो जाताजातयोः भेदाभावाइटोऽभावस्तदा किं न विकल्पाते // जातावस्थ एव हि पदार्थी घट इत्यभिधीयते। जाताजातयोश्चक्यात् प्रागभावन जातोऽपि घटोऽभाव एवेति स्यात् / न चैतत्सम्भवतीत्य युक्तमेतत् // 21 // . . 372 CSV : अथापि स्यात् / नैव जायमानाजातयोभदाभावः। उत्पत्ति क्रिययाविश्यमानो हि पदार्थो जायमान इति। उच्यते। सच skye bz'in pa ni ma rdzogs kyan | ma skyes pa las phyi rol hgyur | de Itahan gan phyir skyes pa las | phyi rol gyur phyir ma skycs skye || 22 || In c Vx of CSV Itar for Itahari. * अनिष्पन्नोऽप्यजातात्तु जायमानो बहिष्कृतः। तथापि जायतेऽजातो यतो जाताहहिष्व तः // 22 // CSV : अनिष्पन्नोऽप्यजातात्तु जायमानो बहिष्कृतः / यद्यप्यमागतादनिष्पवरूपोऽपि पदार्थो जायमानो बहिर्व्यवस्थापितः तथापि जायतेऽनातो यतो जाताइहिष्क तः // यथाऽजातान्जायमानो बहिष्क तः क्रियाविशादेवं जातादपि बहिष्क त एवा निष्पवरूपत्वात / ततश्चाजात एव जायत इत्यापमिति नास्ति जायमानो' नाम // 22 // 1 Tib. kho na%3; HPS evam for eva. HPS kutah, but it is not supported either by CSV or Tib., nor does it give here any suitable sense. The reading krtah is, however, supported by Tib. byas, and should somehow or other be construed with jayamana), as jayamanah kstah. . HPS ghatabha'. * Tib.ad. evam sati (de ltar yin na). Tib.om.sace. HPS jato. After eva Tib. ad. sah (de). HPS Omanap.

Page #284
374] CHAPTER XV 259 373 __CSV : न च केवलं जातादहिभूतत्वादजात एव जायते। इतवाजात एव जायते। यस्मात्परस्य skye bz'in pa snar ma byun yan | phyi nas yod pa min par grag/ des kyan ma skyes pa skye ste ma byun z'es bya skye ma yin || 23 || In 6 V nin (misprint) for min. . In c Vx of CSV skyeho for skye ste. - * नासीत्याग जायमानोऽपि पश्चाच्च किल विद्यते / तेनापि जायतेऽजातो नाभूतो नाम जायते // 25 // CSV : 'नासीबाभूदित्यर्थः। योऽसाविदानी जायमानत्वेन व्यपदिश्यते स नासीत्। 'वर्तमानावस्थायाः प्राग तोते काले स जायमानोऽर्थोंविद्यमानोऽपि पवाकिल जायमानो भवति। अतोऽप्यजात एव जायमानो भवति. जनिक्रियावशकाले। ततश्चास्याजातत्वेनाभूतत्वम्। न चाभूतस्यालब्धात्मभावस्य निराश्रया जनिक्रिया प्रवर्तितुमुत्महत इत्याह नाभूतो नाम जायते / इति // 23 // . 374 CSV : अपि च / rdzogs pa yod ces byar hgyur la 1 ma byas pa ni med ces brjod | gan gi tshe na skye bz'in pa med pa de tshe gan der brjod || 24 || जायतेऽस्तीति निष्पम्रो नास्तीत्यक्कत उच्यते / जायमानो यदा नास्ति' तदा को नाम स स्मृतः // 24 // 1 Tib. tatha hi (hdi Itar) for yasmat. - HPS ad. asic chabdas ciranukrantabhidhayi. . Before nasit Tib, ad: jayamanavasthayah prak kutrapi (skye bz'in pabi gnas skabs kyi shar to gandu). * HPs ad. prakcha bdas tv avadhivacana. 5 Tib. om. vartaprag. . Tib. om. it.. 7 Tib. med pa%3 HPS bhavas.

Page #285
260 CATUHSATAKA [375 ___CSV : अस्तीत्यनेन निष्पन्न उच्यते। निष्पन्न एव हि पदार्थोऽस्तौति जायते। अस्तोति भवतीत्यर्थः। नास्तीत्येनेनाप्यक्तोऽनिष्पक उच्यते। तदेतदवस्थाहयं विरहय्य ___जायमानो यदा नास्ति तदा को नाम स स्मृतः // इत्थमयं पदार्थो भवतीति जायमानावस्थो भावो यदा न शक्यते व्यपदेष्टुं तदा सावनिर्धाय॑माणस्वरूपत्वादसन्नेवेति युक्त मवसातुम् // 24 // 375 CSV : तदेवं यथोपवर्णितेन विचारण जायमानस्यासम्भवात्-। gan tshe rgyu ni ma gtogs par | hbras bu yod pa ma yin pa de yi tshe na hjug pa dau | ldog pa hthad pa nid mi hgyur !! 25 || rnal hbyor spyod pa bz'i brgya pa las hdus byas kyi dona dgag pa sgom pa bstan pa ste rab tu byed pa bco lua paho || * कारणव्यतिरेकेण यदा कायं न विद्यते / प्रवृत्तिश्च निवृत्तिश्च तदा नैवोपपद्यते // 25 // // इति योगाचार चतुःशतके संस्कृतार्थप्रतिषेधभावनासन्दर्शनं पञ्चदर्थ प्रकरणम्॥ CSV : यदा कारणात्पृथग्भूतं काय विचार्यमाणं न सम्भवति तदा निराश्रया प्रवृत्तिः कार्यस्योत्पादो निवृत्तिश्च कारणस्य विनाशश्च न विद्यते / [ यथोक्तं भगवता सत्त्वो नरो मानव जात युज्यति जातो मृतोऽस्मिन्न च कोचि जायति। मायेव धर्मा हि स्वभावशून्या जातु समर्थास्तु न भोन्ति तौर्थिकाः // इति विस्तरः। तथा संक्रान्तिजम्ममृत्यु थासंक्रान्तिजम्ममृत्यवः / जानाति य इदं तेन समाधिव दुर्लभः // 1 For yuktam Tib. asakyam (dehi phyirdeg mi nus so). 3 V and Va of CS ad, here dam du.

Page #286
375] . CHAPTER XV 261 इति / तदेवं परोक्ष्यमाणा भावाः स्वभावसिक्षा न भवन्तोति सेव मायापमता वशिष्यते भावानाम् // 25 // 1 HPS om. it: Tib. jiskad du boom ldan hdas kyis ____sems can mi dandeg(See 360=xV 10)|| t'es rgya cher gsuns la|de bz in du skye ba dan ni hchi bpho yail skye ba med cid thchi bpho med gan z'ig hdi na ses gyur pa dobi tin ne hdzin rned mi akah || zes hbyun iol . Tib. iid; HPS evam for eva. * HPS ad. gatva.. 'Tib. ad. ekaikabah (so so nas).

Page #287
CHAPTRR XVI SLOB DPON DAN SLOB MA RNAM PAR GTAN LA DBAB IA SGOM PA BSTAN PA गुरुशिष्यविनिश्चयभावनासन्दर्शनम् 376 CSV : इदानीं समनुक्रान्तः पञ्चदशभिः प्रकरणैः शास्त्रकायें परिसमाप्य शास्त्रारम्भप्रयोजनं दुवादाशेष परिहारं चोपदर्शयन् षोड़शं प्रकरणमारभते-। rgyu hgah z'ig gis ston pa yan | ston pa min pa Ita bur snan | rab tu byed pa thams cad kyis / de ni sor sor hgog par byed, || 1 || In c V and Vx of CS kyi for kyis. * केनचिहेतुना शून्यमशून्यमिव दृश्यते / तस्य प्रकरणः सर्वैः प्रतिषेधो विधीयते // 1 // CSV : नानवधार्य यथार्थी शून्यतां कश्चिच्छतः संसार सङ्गमवधूय निर्वाणस्य हा मुत्पादयितुम् / स च शून्यतार्थों जगता मतीवोत्चासकरत्वादप्रियावदननिपुणपुरुषेण राज्ञः प्रिय'भार्यामरणक्रम विदनसौमनस्थोत्पादनवत् कयापि युक्त्या विदुषामवतार्य: / अहङ्कारममकारस्नेह विपर्यस्तो हि लोकोऽनित्य एव वस्तुनि क्षणभङ्गादर्शनात्10 संस्कारमानप्रवाहस्य सम्यगर्थानवसायाच्छ्न्यतादर्श नविबन्धभूतां नित्यतामवधार्य प्रत्यवतिष्ठमानो जगदशून्यमेव प्रतिपन्नः। तदस्याशून्यता प्रतिषेधाय प्रथमप्रकरणारम्भ इत्यादि योज्यम् / 1 rib. da ni; HPS om. it. 2 rgol ba nan pahi lhag ma; HPS krtvanyasega. 3x hgas. Tib. -ratim (dgah) for sprham. 6 Tib, sa ca sarvadharmasvabhava sunyata (chos thams cad ran bz'in gyis ston pa nid de yan). Tib. ad. atmatmiyabhiuivesa payuvasikftanam asrutavatam (bdag dan bdag gi ba la mnon par z'en pahi z'ags pas dban du byas pa thos pa dan mildan pa rnams). 7 Tib.om. priya. 8 According to Tib. otarya for otaryah. See note 5. * Tib -graha (bdzin) for -sneha-. 10 Tib. ma mthon bas%3; HPS -dar sanat for adar sanat. 11 In Tib, read here gyur pa (bhuta) for bgyur ba. Tib.ad. -dariana- (ita bar).

Page #288
377] . CHAPTER XVI 263 स्वभावविरहितार्थश्चात्र शून्य तार्थ इत्यसक्दावेदितम् / तदेवं केनचिछेतुना स्वभावरहितमपि वस्त्वे वाशून्यं येषां ख्याति तेषां तस्यासहाहहेतोः सर्वः पञ्चदशभिरपि प्रकरणः प्रतिषेधो विधीयते // 1 // 377 CSV : यद्येवमर्थमेषां प्रकरणानामारम्भो नन्वत एवाशून्यत्वं सिद्ध भावानाम् / तथा हि। एषा प्रकरणानां वक्ता तावद्भवानस्ति / प्रकरण'[नामभिधेयोऽर्थोऽशून्यता-] हेतुव्यावर्तको हेतु रस्ति / वचनं चेदं प्रति विशिटार्थकतावधि ध्वनिसमुदायरूपं पञ्चदशप्रकरणात्मकमस्तीति वक्तृवाच्यवचनानां सद्भावासिद्धमशून्यत्वं भावानामिनि व्यर्थ एव भवतः सर्वप्रकरणप्रारम्भपरिश्रमायास इति प्रतिपादयन्नाह-। ' gan tshe smra po brjod bya nahan | ston po z'es byar mi run no gan zig brten nas kun hbyun ba| de ni gsum lahan yod ma yin ||2|| In a Vx of CS and CSV bo for po. In c V wrongly gis for 'ig. In d V misprint uod for yod. Only the following words of the original karika which are put between the two asterisks are found in the fragments. V reconstructs the remaining portion as follows taking sunya- in b of the fragments to be sunyam: * yada vaktasti vacyam ca na sunya-* m nama yujyate | yah pratityasamutpadah sa trisv api na vidyate || 3 || I can accept his d only proposing the following change. That his explanation of the karika and specially of d is not right (see pp. 163-164) is evident from the vrttih. ___* यदा वक्तास्ति वाच्यं च न शून्य- मिति युज्यते / यं प्रतीत्योद्भवेत सर्व स त्रिष्वपि न विद्यते // 2 // CSV: gan tshe smra po brjod bya nahan | deni tshe ston po z'es byar mi run ho | 1-1 Tib. rab tu byed pahi brjod par bya bahi don ston pa ma yin pahi; HPS after prakarana marks a lacuna. 2 Before asti Tib. ad. api (yan). 3 In X read tshig for tshige. . . Tib, om. prati..

Page #289
264 CATUHSATAKA [377 han gi sgra ni tshig bsdu bahi don duho!! gan gi tshe khyod smra ba po yod cin | brjod par bya ba rab tu byed pa bco Inas bstan par bya bahi don yod la khyod kyi tshig ston pa nid kyi don rab tu grub par byed pa yan yod pa deni tshe dnos po thems cad grub bol mo gsam gyi bu yod pa ma yin pa ni don gan gi yan smra ba por mi rigs sin deni tshig kyan yod pa ma yin la deni tshig gis bstan par bya bahi don yan med na hdi gsum ni yod pa hdi yin pas dnos po rnams ran bz'in dan bcas pa nid du grub bol bsad par bya ste hdi ni rigs pa ma yin no gan las se na hdi Itar | gan z'ig brten nas kun hbyur bal de ni gsum lahan yod ma yin rau bz'in bya ba ni tshig gi lhag maho || hdi na smra ba po gan yin pa de yan kho bo cag gi ltar na rten cin hbrel bar hbyuo ba yin dan smra ba po nid du rnam par bz'ag stel tshig dan brjod par bya ba la brten nas smra ba por hdogs kyi mi smra ba? ni ma yin no || gan gi tshe de Itar yin pa dehi tshe smra ba poui ran bz'in med la tshig dan brjod par bya ba la yan smra ba poui ran gi no bo yod pa ma yin no |gal te yod na ni skye bo don med pa nid du hgyur ro || dehi phvir smra ba poui ran bz'in ran nam de la med de dehi phvir stoi pa yin no de bz'in du brjod par bya ba yan smra ba po dan tshig la brten ras gdags kyi" | ran bz'in nid kyis3 ni ma yin z'es bya ba la sogs pa dan tshig la yan sbyar bar byaho || dehi phyir gsum po de dag gi ran.bz'in ni gsum char la yan yod pa ma yin pas smra ba po dan brjod par bya ba dan tshig rnams ran bz'in ston pa nid du grub pa kho na ste deui phyir skyon med do * यदा वत्तास्ति वाच्यं च न शून्य-*मिति युज्यते / = च-शब्दो वचनसङ्गहाथैः। यदा भवान् वक्तास्ति / वाच्यं पञ्चदभिः प्रकरणेय॑त्पाद्योऽर्थोऽस्ति / भवतो वचनं च शून्यताप्रसाधकमस्ति तदा सर्वे भावाः सिध्यन्ति / नास्ति वध्यापुत्रः। यस्यार्थस्य वक्ता न युज्यते तस्य वचनमपि न विद्यते। तस्य वचनेन व्युत्पाद्योऽर्थोऽपि न विद्यते। भावानां 1 It seems that one should add here : dan brjod par bya ba. 1 X kyis. X kyi.

Page #290
378] CHAPTER XVI 266 वेतचितयसद्भावात्मिध्यति सस्वभावत्वम्। उत्यते। नैतद्युक्तम्। कथमिति चेत् / एवम् __यं प्रतीत्योद्भवेत्सर्वं स विष्वपि न विद्यते // __ स्वभाव इति वाक्यशेषः। इह यो वता सोऽप्यस्माकं दर्शने प्रतीत्यसमुत्पनः कतृत्वेन व्यवस्थाप्यते। वचनं वाच्यं च प्रतीत्य वक्ता प्रज्ञप्यते नावचनः / यदैवं तदा नास्ति वस्तुः स्वभावः। ततश्च वायवचनयोरपि नास्ति वक्तरूपम् / यदि स्याहार्थ एव स्यात्पुरुषः। ततो नास्ति तत्र वक्त: खभावो रूपं वा। तस्माच्छून्यम् / तथा वाच्यमपि वक्तारं वचनं च प्रतीत्य प्रज्ञपयिष्यते। खभावो नास्तीत्यादिति च वचनेऽपि योजयितव्यम् / तस्मात्तेषां त्रयाणामपि स्वभावस्त्रिष्वपि न विद्यत इति सिध्यत्येव वक्तवाच्यवचनानां स्वभावशून्यत्वम्। तस्माददोषः // 2 // 378 CSV : hdir smras, pa ) gal te thams cad ston pa yin na dehi tshe dban po dan don dag rnam pa thams cad du med pas hgro ba bon buhi rwan dan hdra bar hgyur na dban po dan don bden pahi no bo hdi yod pa yan yin pas dnos po thams cad ran bz'in dan bcas pa kho na yin no || hdi la brjod par bya ste = प्रवाह। यदि सवें शून्यं तदेन्द्रियार्थयोः सर्वथाभावाज्जगरखरविषाणवदापद्येत / सत्यरूपो चैताविन्द्रियार्थाविति सखभावा एव सर्वे भावाः / पत्रोचते gal te ston pahi nes pa yis | ston pa ma yin hgrub hgyur na mi ston nes pas ston pa nid | ci ste hgrub par hgyur ma yin || 3 || In c Vx of CSV ni for nid. V sunyasya dosena yadasunyam siddham bhavisyati asunyadosena kutah sunyatvam naiva setsyati || I shall modify it as follows: CSV : यदि शून्यस्य दोषेणाशून्यमेव हि सेत्स्यति / किमशून्यस्य दोषण शून्यमेव न सेत्स्यति // 1 Read navaoyavacanah, see p. 264, note 1. Lit.janab for purusah. 34

Page #291
1379 266 CATUHSATAKA gal te ston paui nes pa yis | ston pa ma yin hgrub hgyur na de lta jin dan de las bzlog pahi sgo nas khyod la. mi ston nes pas ston pa nid | ci ste hgrub par hgyur ma yin || gal te hgro bo ston pa ma yin par hgyur na ni deni tshe hgro ba ldog pa med pahi ran bz'in gyis gnas pahi phyir rtag par hgyur z'in ma skyes pa dan ma hgags par hgyur na de ltar yan ma yin te brten nas dmigs pahi phyir ro || de Itar na ston pa ma yin pahi nes pas khyod la ston pa nid kyi don hgrub pas ci ste mi hgyur || ston pa nid du smra ba bsal ba brtsoms kyis ran gi phyogs hgrub par rigs pa yan ma yin no || = यदि शून्यस्य दोषणाशून्यमेव हि सेत्स्यति / एवं तर्हि तहतिरेकमुखेन भवतः किमशून्यस्य दोषेण शून्यमेव न सेत्स्यति // यदि जगच्छ्न्यं न भवेत्तदा तदविपरीतखभावनावस्थानानित्यमजातमनिरुई च भवेत्। न चैवं भवति / प्रतीत्योपलम्भात्। एवमशून्य दोषेण भवतः शून्यतार्थः किं न सेल्यति। शून्यतावादापकरणारम्भेण स्वपक्षसि हिरपि न युज्यते // 3 // 379 CSV : phyogs gz'an khas blans pahi rgol bas ni gdon mi za bar =u216717ETATICalqnx-1 gz'an gyi phyogs ni bzlog pa dan | ran gi phyogs ni sgrub pa ste ! gal te sun hbyin byed phyogs goig | dgah na sgrub byed la cis min || 4 || In 6 V and Vx of CS bsgrub for sgrub. In c V and Vx of CS cig for gcig, and in d gan for dgah which is supported by the Chinese version. V anyapaksanisedhena svapaksah siddhiman yadi | duste pakse svapakso'yam siddhim kim nama napnuyat || I cannot accept it and suggest the following :.

Page #292
380] CHAPTER XVI 267 वारणं परपक्षस्य सिद्धिः पक्षस्य चात्मनः / पक्षे विद्यते किं न साधके // CSV: gz'an gyi phyogs ni bzlog pa dan || ran gi phyogs ni sgrub pa ste ! gnis bya ba z'ig na khyod ni ston pa nid du smra ba bsal brtsom la z'ugs pahi phyir || gal te sun hbyin byed phyogs gcig 1 dgah na sgrub byed, la cis min || khyod sun hbyin par byed pasi phyogs Itar sgrub par byed pani phyogs la yan dgah ba dag go | dehi phyir gal te ril bsgrub par bya ba dan mtshuns par mi hgyur na ran gi phyogs sgrub pahi phyir re z'ig hthad' pa cun zad cig brjod dgos na ston pa nid du smra ba la ni thams cad brgrub par bya ba dan mtshuns par yan hgyur ro || dehi phyir ran gi phyogs sgrub pahi nus pa dan bral baai phyogs su udzin pa mthon? z'in | phyogs su ma lhur z'in dbu ma lam na: z'ugs pa khyod la mthon ba dan ma mthon ba dan hgal ba med pas hgal la yan hjog pa mi srid do|| =वारणं परपक्षस्य सिद्धिः पक्षस्य चात्मनः / इयो म भवतः शून्यतावादनिराकरणारम्भस्य प्रवृत्तेः प्रीतिश्चेदूषके पक्षे विद्यते किं न साधके // दूषके पक्ष इव भवतो यः साधकः पक्षस्तत्रापि प्रोतिर्भवेत् / तस्माद्यदीह सर्व साध्यसमं न स्यात्स्वपक्षसाधनाय तावत्किञ्चिदप्युपपत्तिर्वाच्या। शून्यतावादे तु सर्व साध्यसमम्। तस्मात्स्वपक्षसिदिसामर्थ्य होनपक्षग्रहणं दृश्यते। पक्षानासक्तमध्यमकमार्गे प्रविष्टस्य तु भवतो दर्शनादर्शनाविरोधाहिरोधस्यापि स्थापनं न सम्भवति // 4 // 380 CSV: ci ste re z'ig khyod kyis ston pa nid du smra bahi phyogs hdi yons su brtag pa na mi rigs pas yod pa ma yin no || deui phyir hdi med pa nid du grub na phyogs gz'an med pas sel 1 X thad, 3 X thoi xnas.

Page #293
268 CATUHSATAKA [381 bar byed pa kho bo cag gi phyogs su grub par hgyur ro snam na | hdi yan yod pa ma yin te | = अथ तावद्भवान्मन्यते शून्यतावादपक्षोऽयं न परीक्षोचित इति नास्ति। तस्मादस्याभाव एव सिद्धे पक्षान्तराभावानिराकर्तृणां सिध्येदस्मार्क पक्ष इति। तदपि नास्ति / gal te yons su brtags pa na med gan de phyogs mi hgyur na des na gcig nid la sogs gsum | kun kyan phyogs ma yin par hgyur || 5 || In a Vx of CSV pas for pa V nigrahe sati yenayam pakso nama na jayate | .. ____ekatvadi trayam sarvam tena pakso na jayate || 5 || This should be changed and the following may be suggested : अस्ति यत्र परीक्षायां पक्षः स न भवेद्यदि। ___ एकत्वादि वयं सर्वमपि पक्षस्ततो न हि // 5 // CSV : ji ltar kho bo cag gi phyogs yons su brtags pa na med pas yod pa ma yin pa de bz'in du rgol ba rnams kyi gcig nid dan gz'an nid dan brjod du med pahi phyogs rnams kyan rnam par dpyad pa na yod pa ma yin pas de rnams kyan phyogs ma yin pa nid du hgyur ro || dehi phyir yons su brtags pa na phyogs thams cad yod pa ma yin pas khyod kyi phyogs yons su hdzin pa mi rigs so || =यथास्माकं पक्षः परीक्षायामभावावास्ति तथा वादिनामकत्वान्यत्वानभिलाप्यपक्षा अपि विचार न सन्तीति तेऽपि पक्षा नैव स्युः। तस्मात्परोक्षायां सर्वेऽपि पक्षा न भवन्तीति न युक्तो भवतः पक्षपरिग्रहः // 5 // 381 CSV: hdir smras pa | khyod kyis ston pa nid kyis gcig nid la sogs pahi phyogs thams cad mi rigs par brjod do || =अवाह। भवता शून्यतयेकत्वादयः सर्वे पक्षा अयुक्ता उत्ताः / 1 I think here in c goig nid la soge geum (=ekatvadi trayam) refers to trayo bhavah (= dravyatvam, ekatvam, sattvam) mentioned in 385(=XIV. 20) and explained in the vrtti. But here the vrtti says that these three bhava sare ekatva, anyatva, and ana bhilapya, Ct. op. cit. 346 (=XIV. 21) : ekatvam anyatram ubhayam nobhayam ity ekatvadayah; LA, p. 176 : sarvam bho Gautama ekatvam sarvam anyatyam sarvam ubhayatvam anu. bhayatvam.

Page #294
381] . CHAPTER XVI 269 gan du mnon sum gyis bum der] ston pahi gtan tshigs don med hgyur hdi na gz'an lugs las byun bahi | gtan tshigs yod min gz'an du yod || 6 || In a V wrongly kyis for guis. In c Vx of CSV gz'un for gz'an, and hbyun for byun ; V misprint lug for lugs. V has reconstructed only the first half as follows: ghatah pratya ksato drstah sunyahetur nirarthakah! I may suggest the following: व्यर्थस्तत्र शून्यहेतुयत्र प्रत्यक्षतो घटः / रहान्यसमयोद्भूतो हेतुरन्यत्र सन्न हि // CSV: gan du mnon sum gyis bum der ston pahi gtan tshigs don med hgyur | gan du bum pa mnon sum gyis dmigs pahi phyogs de la ston pahi gtan tshigs don med do || mo gsam gyi bu yod pa ma yin pa ni hgah z'ig gi yan mnon sum ma yin na bum pa hdi ni mnon sum yin te deni phyir mnon sum nid kyi gtan tshigs kyil bsal bahi phyir ston pa nid, kyi gtan tshigs mi rigs pa nid do z'e na ] snar bum pahi mnon sum nid bsal zin pahi phyir des kho bo cag la gnod pa ma yin nam | gal te bum pa mnon sum nid kyod kyis bsal gyi bdag gis ni ma yin de dehi phyir khyod la bum pa mnon sum ma yin gyi | kho bo cag ltar na ni bum pa mnon sum nid yin pahi phyir hdi mi rigs so z'e na hdi ni yod pa ma yin te gan gi phyir] hdi na gz'an lugs las byun bahi ] gtan tshigs yod min gz'an du yod | hdi na ste ston pa nid rigs par smra ba ni gz'un lugs gz'an du grags pahi gtan tshigs khas len pa med de | gz'an gyi gz'un lugs de nid mi rigs pa nid du bstan par hdod pahi phyir ro Il gan du rgol ba rnams la lta ba mtshuns pa yod pa der ni gnigs kyan don der khas blans pas tshad ma nid du rigs pa kho na yin gyi | rigs pa smra na ni hthad pa dan bcas pani don nam grub pahi mthah kho na yons su hdzin te deui phyir hdi la gz'an gyi gz'un lugs 1 X kyis.

Page #295
270 CATUHSATAKA [382 su grags pahi gtan tshigs kyis gnod pa mi srid pas spon ba nid kyis gtan tshigs la don med pa nid med do || = व्यर्थस्तत्र शून्यहेतुयंत्र प्रत्यक्षतो घटः / यत्र घटः प्रत्यक्षेणोपलब्धः पक्षस्तत्र शून्यहेतुनिरर्थकः। असन् वण्यापुत्री न कस्यचित्प्रत्यक्षः। घटस्त्वयं प्रत्यक्षः। तस्मात्प्रत्यक्षत्वहेतोरपाकरणाय शून्यताहेतुन युज्यत इति चेत् / ननु पूर्व घटप्रत्यक्षस्यापाकृतत्वादस्त्यस्माकं तेन विरोधः। घटप्रत्यक्षत्वं भवतापालतं न मया। तस्माहटो भवतो न प्रत्यक्षः / अस्माकं तु घटस्य प्रत्यक्षत्वानेदं युक्तमिति चेत्। नेदमस्ति / इहान्यसमयोद्भूतो हेतुरन्यत्र सब हि // वह शून्यतायुक्तिवादे समयादन्यत्र प्रसिद्धो हेतुर्नाभ्यपगम्यते / अन्य समयसत्त्वस्यायुक्तत्वेन प्रतिपिपादयिषितत्वात्। यत्र वादिनां दर्शनं समं तत्र हयोरप्यर्थस्याभ्यपुगमायुक्तमेव प्रामाण्यम्। युक्तिवादे सोपपत्तिकोऽर्थः सिद्धान्तः परिग्राह्यते। तस्मादिहान्यसमयप्रसिद्धेन हेतुना बाधाऽसम्भवेन प्रतिक्षेपान वैयर्थं हेतोः // 6 // 382 CSV: ci ste ston pa nid smras pa nid smra ba khyod kyis ston pa nid kyi dnos po smra la ston pa nid ma yin pa la ma bltos pasi ston pa yod pa yan ma yin pas dnos po thams cad ran bz'in dan bcas pa nid du sgrub po snam na bsad par bya ste gal te ston pa nid ces bya ba ran gi no bos grub pas hgah z'ig yod na ni dnos po rnams ran bz'in dan bcas par hgyur na yod pa ni ma yin no zes bstan pahi phyir b sad pa | ____ =अथोक्तशून्यतावादिना भवतो शून्यताभावेऽशून्य तानिरपेक्षः शून्यताभावोऽपि न भवतीति सर्वे भावाः सस्वभावाः सिध्यन्तीति मतम् / उच्यते। यदि शून्यता नाम स्वरूपसिई किञ्चित्स्यात् स्युभीवाः सखभाषाः। न वस्तीति प्रतिपादयवाह-। mi ston med par ston pa ni gan las hbyun ba nid du hgyur | ji lta bur na cig sos ni med par gnen po hbyun bar hgyur || 7 || In a Vx of CSV ston min for mi ston adding ston par after par.

Page #296
382) CHAPTER XVI 271 In 6 V and Vx of CS byun for hbyun. In d V wrongly gner bo for gnen po. V a sunyena vina sunyasambhavo jayate katham | itarena vina tasya sahayo jayate katham || 7 || Here V's, sahaya 'compagnon' can in no way be defended. I shall translate : अशून्येन विना शून्यं कुतः खलु भविष्यति / कथं विनैवतरण प्रतिपक्षो भविष्यति // 7 // CSV : gal te ston pa ma yin pa z'es pahi dnos po hgah z'ig yod na ni deni tshe de yi gnen por gyur pa ston pahi dnos po cun zad cig tu hgyur na ston pa ma yin pa ni srid pa yan ma yin te rgyu med par hgah la yan nam khahi me tog ltar yod pa nid mi srid pahi phyir roll gan tshe ston pa ma yin pa mi srid pa dehi tshe deni gnen po ston pa yan cig sos ston pa ma yin pa med par mi srid do || hdi Itar yod pa ma yin pahi kbyi ni sprehuhi gnen por mi hgyur te ).thams cad du hgal bahi don gz'an med par hgal bahi don gz'an mi srid paai phyir ro || deni phyir ston pa ma yin pa med par ston pa yod pa ma yin la de med pa yin dan ston pa nid ces bya ba cun zad kyan med do z'es bya bar grub bo || ji skad du ston nid Ita ba thams cad ni nes par hbyen par thub pas gsuns | gan dag ston pa nid Ita ba de dag sgrub tu med par gsuns || z'es gsuns la || bcom ldan hdas kyis kyan. | hod, sruns: hdi Ita ste | dper na mi nad pa z'ig yod la | sman pas de la sman btan nas sman des deni nad thams cad bskyoda de / sman Ito na hdug pa nid" mi hbyun na hod sruns des ji snam du sems | mi de nad de las thar par hgyur ram | gsol bai bcom ldan hdas de ni mi hgyur lags te llegan sman des nad thams cad bskyod nas sman Itar mchis pa nid ma byun na ni mi deni 1 KP throughout erud. 2 X om. dper na, it is added from KP, $ 66. 3 X bskyed. *KP ad. de. - KP hdi. * Evidently this sentence with the preceding one, gol ba, should have come just after the following on..

Page #297
272 CATUNSATAKA [383 grodi nad in tus tshabs che bar hgyur lags so || bcom ldan hdas kyis bkah stsal bahod srun de bz'in du Ita bar gyur pa thams cad las hbyun ba ni ston pa nid yin na ] hod sruns gans ston pa nid kho nar lta ba de ni gsor mi run no | Z'es bsad do z'es gsuns so II .. - यद्यशून्यं नाम कश्चिद्भावः स्यात् स्यात्तदा तत्प्रतिपक्षभूतं किञ्चिच्छन्यो भावः। अशून्यस्य तु सम्भव एव नास्ति / अहेतुकस्य कस्याप्याकाशकुसुमस्यैव सद्भावासम्भवात्। यदा नाशून्यस्य सम्भवस्तदा प्रतिपक्षं शून्यमपीतरणाशून्येन विना न सम्भवति। तथा हि। असन् कुक्कुरः कपः प्रतिपक्षो न भवति। सर्वत्र हि विरुद्धमर्थान्तरमन्तरेण विरुद्धमर्थान्तरं न सम्भवति। तस्मादशून्येन विना शून्यं न भवति। तेन विना च शून्यं नाम न किञ्चिदस्तीति सिद्धम् / यथोक्ता शून्यता सर्वदृष्टीनां प्रोता निःसरणं जिनः / येषां तु शून्यता दृष्टिस्तानसाध्यान् बभाषिर // भगवताप्युक्त तद्यथापि नाम काश्यप कश्चिदेव पुरुषो ग्लानो भवेत्। तस्में वेद्यो भैषज्यं दद्यात्। तस्य तझैषज्यं सर्वदोषानु'च्चाल्य कोष्ठगतं न निगच्छेत्। तत्किं मन्यसे काश्यप अपि नु स ग्लानपुरुष स्तस्माद् ग्लान्या परिमुक्तो भवे द्यस्य तझैषज्यं सर्वकोष्ठगतान् दोषानुच्चाल्य कोष्ठगतं. न निःसरत् / ' पाह। नो भगवन् / गाढ़तरं च तस्य पुरुषस्य तहेलान्य भवेद्यस्य तझैषज्यं सर्वदोषानुञ्चाल्य 1 कोष्ठगतं न निःसरेत्। भगवानाह। एवमेव काश्यप सर्वदृष्टिगतानां शून्यता निःसरणं यस्य खलु पुनः काश्यप शून्यतादृष्टिस्तमहमचिकित्यमिति वदामोति // // 383 CSV : hdir smras pa | ston pa z'es bya ba cun zad kyan med pas ston pa nid kyi phyogs su ma hgyur mod kyi | de lta na yan phyogs med pa yan phyogs nid du yons su gzun bas phyogs nid 1 grod=Skt, kuksi, kostha, 'belly.' X gro and KP bru; but in either case the meaning is not clear. KP om. it. * X om. it. Quoted in BCA, p. 4143; SS, pp. 25-26. KP, p. 976865). 6 Tib. lit. nars (mi). Tib. roga (nad) for dosa. . Tib.om. purusa. ... This sentence is omittod in Tib. 10 KP degcata. Tib.simply sarvan (thams cad).. 11 KP deggato. li KP degvan. 18KP Otarai 1KP ad...

Page #298
383] CHAPTER XVI 273 du hgyur la' | mi mthun pahi phyogs la ma bltos par phyogs srid pa yan ma yin pas mi mthun pahi phyogs su yan hgyur ro || phyogs dan mi mthun pahi phyogs yod pa las kyan dnos po thams cad hgrub bo || hdi yan mi rigs so z'es bstan pahi phyir bsad pa | 1 =Taip I Jafa at ala farfeefa areilfa atfen yarargaस्तथाप्यपक्षोऽपि पक्षत्वेन परिग्टहीत इति पक्ष एव भवति। विपक्षनिरपेक्षस्य पक्षस्याभावाच्च भवेहिपक्षः। पक्षविपक्षयोः सद्भावाच सर्वे भावाः सिध्यन्ति / इदमपि न युज्यत इति प्रतिपादयवाह-। gal te phyogs nid du hgyur na phyogs med phyogs kyi no bor hgyur de Itar phyogs med nid med na gan z'ig mi mthun phyogs su hgyur || 8 || In a Vx of CSV gsal for gal. In d V misprint mthum for mthun. V pakse saty eva paksasyapakso rupam bhavisyati | asty apakse ko nama tadvipakso bhavisyati || 8 |! I do not think it can be accepted. The following may be suggested : 999: 0a69: eina pa waqfc i एवमभावेऽपक्षस्य को विपक्षो भविष्यति // 8 // CSV: gal te phyogs nid du hgyur na! phyogs med phyogs kyi no bor hgyur | gal te phyogs med pa nid yod na ni de de Itar hgyur na srid pa yan ma yin te mi mthun pahi phyogs med paui phyir ro || mi mthun pa hi phyogs med pa de ni rgol ba thams cad bsal bas bstan zin to Il yan gan gitshe de Itar phyogs med nid med na gan z'ig mi mthun phyogs su hgyur || phyogs med pahi' phyir mi mthun pahi phyogs kyan med pas yons su z'in pa thon z'ig || = a: qua: erau na waar 35

Page #299
274 CATUHSATAKA [384 1997 va qi adufa 7 yarafa i faqalara fagar H194 g'afegalara gefsia: 1 for at __एवमभावेऽपक्षस्य को विपक्षो भविष्यति // पक्षाभावाहिपक्षोऽपि नास्तीति त्यज्यतामाग्रहः // 8 // 384 CSV: hdir smras padnos po rnams kyi ran bz'in ni yod pa kho na ste' | khyad par gyi no bo amigs pahi phyir ro || hdi tar | =yanyi Fa HaraI EHTA: 1 faqueatqatqi 791 - 1 gal te dnos po yod min na ! me ni ji Itar tsha bar hgyur | tsha ba me yan yod min z'es gon nid du ni bzlog par byas || 9 || In d V wrongly gan for gon. V bhava eva yada nasti vahnir usnah katham bhavet | usno'gnir api nastiti kasya nama viparyayah || 9 || This is not right. I should like to suggest the following: अग्निरुष्णः कथं नु स्याद्यदि भावो न विद्यते। .. उष्णोऽग्निरपि नास्तीति प्रागेव वारणं कृतम् // 8 // CSV: gal te dnos po yod min na me ni ji ltar tsha bar hgyur | dehi phy; khyod par dmigs pa hdi las dros po rnams kyi ran bz'in yod pa nid do || brjod par bya ste | hdi ni ma rigs so ll gaa gi phyir tsha ba me yan yod min z'es/ gon nid du ni bzlog par byas || me tsha bahi ran bz'in nid ni snar tsha ba me nid du hgyur te tsha ba min pa ji ltar sreg | des na bud sin z'es bya ba | yod min de med me yod min || z'es bya ba der bzlog zin to || deni phyir khyad par med pas dnos po rnams kyi ran gi no bo med do ||

Page #300
385] CHAPTER XVI 275 __ = अग्निरुष्णः कथं नु स्याद्यदि भावो न विद्यते / तस्माहिशेषोलपम्भादस्त्येव भावानां स्वभावः / उच्यते / इदमपि न युक्तम् / यतः __उष्णोऽग्निरपि नास्तीति प्रागेव वारणं कृतम् // उष्णखभावोऽग्निः प्राक . अग्निरेव भवत्यु ष्णमनुषणं दह्यते कथम् / नास्ति तेनेन्धनं नाम तहतेऽग्निनै विद्यते // इत्यत्र निवारितः। तस्माविशेषाभावान्नास्ति भावरूपम् // 8 // 385 CSV : gz'an yan gal tel . -अन्यच्च / यदि-। dnos po mthon nas dnos po ni med pa z'es bya bzlog hgyur na! de ltar phyogs ni bz'i char la nes pa spans pa gan z'ig mthon || 10 || V drstaiva bhavam bhavasyabhavo nama viparyayah | duste paksaturiyamse prahanam yasya drsyate || 10 || This cannot be defended. The following may be suggested : भावदर्शनतो भावाभावो नाम निवार्यते। ___ एवं पक्षचतुष्कस्य को दृष्टो दोषवर्जितः // 10 // 6 पक्षचतुष्का CSV : dnos po mthon nas dnos po ni 'med pa zes bya bzlog hgyur na | gal te dnos po yod? dmigs nas desi dnos po med pa bzlog na ni rigs par bstan pa z'ig stel dnos pohi dros po med pa dmigs nas dros po yan bzlog par cihi phyir mi hgyur | tshul hdi nid kyis de Itar phyogs ni bz'i char la / nes pa spans pa gan z'ig mthon || hdi han yod dan med dan yod med dan yod med min zes bya bahi tshul ] hdi ni mkhas pas gcig nid sogs dag la rtag tu sbyar bar bya || 1341.(=XIV. 16). 9 X med.

Page #301
276 CATUSHATAKA [386 z'es bya ba der b sad zin to || hdi phyir de ltar na phyogs bz'i ga la yan skyon mthon bahi phyir phyogs hgah yan yons su gzun bar mi rigs so || ___ =भावदर्शनतो भावाभावी नास निवार्यते / यदि भावस्य सद्भावोलम्भात्तदभावनिवारणं युक्तमुपदश्यते भावस्याभावोपलम्भाद्भाववारणमपि किं न भवेत्। अनेनैव क्रमेण सदसत् सदसच्चेति सदसनेति च क्रमः / / एष प्रयोज्यो विविद्भिरैकत्वादिषु नित्यशः // इति तत्रोक्तम् / तस्मादेवं पक्ष चतुष्टयेऽपि दोषदर्शनात्कस्यापि पक्षस्य परिग्रहो न युक्तः // 10 // 386 CSV: hdi las kyan phyogs yons su hdzin par mi rigs te rdul la cha sas yod med ces | dpyad pa der yan hjug par hgyur | deni phyir bsgrub par bya ba yis . bsgrub bya hgrub par mi hthad do || 2 z'es snar bsad pahi phyir ro || dehi phyir tshul hdis rnam par dpyad na dnos po sin tu z'ib pa इतोऽपि पक्षपरिग्रहो न युक्तः / अणोरंशोऽस्ति नास्तीति विचारोऽत्रापि वर्तते। तस्मात्साध्येन साध्यस्य सिद्धिनें वोपपद्यते // इति पूर्वमुक्तः। तस्मादनेन क्रमेण विचारेऽतिसूक्ष्मस्य-। rdul phran la yan yod pasi dros | gan du med der ji ltar hbyun || sans rgyas rnams la med nid kyan | de nid phyir na ma hbrel baho || In d V wrongly nam hbrel paho for na ma hbrel baho. V yad anor api sadbhavas tato'bhavah katham bhavet | buddhanam jatv abhavo'pi tasmad eva prasajyate || 11 I should like to restore it differently : 1346 (=XIV. 21). ? Here in X the actual reading for mi hthad do is mi mthon no. Accordingly one may rond in Skt. na khalu di syate for naivopapadyate. .305 (3XIII. 5).

Page #302
386] CHAPTER XVI 277 यत्राणोरपि सद्भावो नाम्ति तत्र कथं भवः / अभावोऽपि च बुद्धानां तस्मादेव न युज्यते // 11 // CSV: rdul phran la yan yod pahi dnos | gan du med der ji ltar hbyun | gan du rdul phra rab tsam la yan bden pahi no bo.yod pa ma yin pa der ji ltar hbyun z'in skye ste dnos po skye ba po rnam pa thams cad du med pas der [mi]l skye ba kho naho || snan ba med pahi spyod yul mnah ba dros po thams cad kyi de kho na nid ji lta ba bz'in thugs su chud pahi ni mahi hod zer gyi tshogs kyis ma rig pahi mun pa mthah dag bsal ba / mi ses pahi mun pa mthug pohi mtsan moni gnid kyis log pahi hgro ba rans pa sad par mdzad pa si lhur bz'es pa byan chub tu yan dag par mnon par rdzogs par sans rgyas pani sans rgyas rnams la med nid kyan | ___de nid phyir na ma hbrel baho || de nid kyi phyir de nid kyi ye ses la bltos nas dnos po hgah yan ma dmigs pas yod pa hdi Itar med pa nid kyan mnon par mi b sed do || yan na ran bz'in ma skyes pahi phyir de med pa yan mi srid pas sans rgyas rnams la mednid kyan ste ] nan thos dan ran sans rgyas dan bla na med pa yan dag par rdzogs pahi sais rgyas rnams la mi bised de || .. =यत्राणोरपि सद्भावो नास्ति तत्र कथं भवः / परमाणुमात्रस्यापि यत्र सत्यं खरूपं नास्ति तत्र कथं भव उत्पद्यते / भावोत्पत्तिः सर्वथा नास्तीति तत्रानुत्पाद एव। निराभासगोचरकसर्वभावतत्त्व यथावदवगमसूर्यकिरणनिकरापाकताखिलाविद्यातिमिराणां निबिड़ाज्ञानतिमिररात्रिनिद्राविपर्यस्तजगदुल्लासोद्दोधनतत्पराणां बोधौ सम्यगभिसम्बुद्धानाम् अभावोऽपि च बुद्धानां तस्मादेव न युज्यते // तस्मादेव च तत्त्वज्ञानमपेक्ष्य कश्चिदपि भावो नोपलभ्यत इति [ यथा] भाव एवमभावोऽपि नाभिमतः / अथवा स्वभावनाजातत्वादभावोऽपि न सम्भवतीति अभावोऽपि च बुडानां ___ Not in x. * X ad. here pa.

Page #303
278 CATUHSATAKA [387. श्रावक प्रत्येकबुद्धानुत्तरसम्यक्सम्बद्धानां नाभिमतः // 11 // 387 CSV : yons su rtogs par byed pas ni gdon mi za bar gnis med par smra ba hdi thams cad du son pa yin no z'es bya bar nes par byaho || hdi Itar | == परिप्रेक्षयावश्यमयमयबादः सर्वत्र प्राप्नोतीति निश्चेतन्यम् / तथा हि। gal te kun la gnis min na 2 gz'an gan z'ig la yod dnos yod | gal te khyod lahan de rigs na brgal ba gz'an po ci ste byed. || 12 || In d V wrongly brgyal pa for brgal ba. V sarvasya cen na dvitiyah kasyanyah san bhavisyati matam ced, bhavato'py etad vijito'nyo bhavet katham || 12 || Clearly this cannot be accepted. The following may be suggested : सद्भावोऽन्य स्य कस्य स्यात् स्यात्सर्वत्रादयं यदि / naifa afe agai fafratsaer: Tinata 11 821 CSV : gan du gnis ma yin pa gnis su med par smra ba hdir mi gyur pas duos po gan z'ig la dnos poni no ba yod || re z'ig dios po rtag pa gan dag yin pa de dag la ni rau gi no bos yod pa ma yin pas yod pa dan med pa nid kyi rtog pa dag brtag par mi nus te | yod pa dan med par rtog pa hjug pahi rgyu duos po rtag pa yod pa ma yin pahi phyir ro || dnos po gan dag skye ba dan Idan pa de dag kyan rtag pani no bor med pasran bz'in gyi mtshan nid dan mtshan nid mi mthun pa yod pa yin dan ran bz'in yod pa dan med pahi rtog pa dag mam par gz'ag par mi nus pa ] hdus byas dan hdus ma byas las ma gnis pahi duos po gz'an yod pa nid du bz'ag par nus pa yan ma yin no || deui phyir rigs pas thob par bya bahi phyir drans sin gsal bahi don ni rgol ba dag gis gnis smra ba ran gi blos phyin ci log tu brtags pa spans te gnis med par smra ba hdi ran gi blo le bz'ag pas los pa nid do! 1 X rtog. Accordingly yons surtog par byod pas=pari kalpanaya. 2 After this Vx of CSV adds : rnam par spyod bz'in pahi don. This seems to be a part of the commentary meaning vicaryamane' rthe. * X gyur ba. 4 X gtegs..

Page #304
388] CHAPTER XVI 279 ci ste hthad pa gan z'ig gisi don hdi mi hgrub pa srid na ni ho na gan gis kho bo cag kyan yid ches par gyur pade brjod par gyis sig / hon te ji skad bsad pasi don dan hgal bahi hthad pa gan z'ig kyan brjod par mi nus na ni deni tshe gal te kho bo cag gis bsad pahi hthd pa kho nas khyod, la yan mthah gnis spans pa de rigs na cihi phyir rtsod pa gz'an pa byed || - यत्राहयमद्दयवादस्तत्राप्राप्तस्य कस्य भावस्य मावस्वरूपं भवेत् / ये तावद्भावा नित्यास्तेषां स्वरूपण सद्भावो नास्तौति सद्भावासद्भावकल्पना परीक्षित न शक्या। सद्भावासद्भावकल्पनाप्रत्तिहेतोनित्यस्य भावस्या भावात्। ये भावा उत्पत्तिमन्तस्तेषामपि नित्य स्वरूपं नास्तीति स्वभावलक्षण प्रतिकूललक्षणानां स्वभावेनं सद्भावासद्भावकल्पना व्यववस्थापयितुं न शक्यते / तस्माद्युक्ति गम्यत्वेन नौते स्फु टेऽर्थे वादिनः खबुद्धिविपर्यासकल्पितं इयवाद विहायाहयवादमिमं स्त्रबुद्धौ स्थापयितुमईन्ति। अथ कयाप्युपपत्त्यायमों न सिध्येत् ननु न येनास्माकमपि मनःप्रत्ययो भवेत्तदुच्यताम्। न तु काचिद्यथोक्तार्थविरुद्धोपपत्तिर्वक्तुं शक्यते। तस्मादुतोपपत्तित एव तवाप्यन्तहयप्रहाणे युक्त किं वादान्तरेण // 12 // 388 CSV : gan gi phyir hjig rten pa dan hjig rten las hdas pasi dnos po ran dan gz'an gyi gz'un lugs kyis yons su brtags pa rnams la gnis su med pahi no bo hdir dbyer med pa de nid kyi phyir | ___ = यस्मात्स्वपरसमयपरिकल्पितानां लौकिकलोकोत्तराणां भावानामइयरूपमिहाविभक्त तस्मादेव- / dnos po kun gyi dnos med la rnam par dbye ba mi rigs te rdzas rnams kun la gan mthon ba de ni rnam dbyer mi hgyur ro || 13 || In d Vx of CSV mnams for rnam. V abhave sarvabhavanam vibhago naiva yujyate . bhave'pi sarvabhavanam sa vibhago na jayate || 12 || .xgi. 3 X 6gyur ba.

Page #305
280 CATUHSATAKA [388 There is nothing in the Tib. text for V's bhave' pi -bhavanam. I should like to suggest the following accepting his first half : 'बभाव सर्वभावानां विभागो नेव युज्यते / सर्वव्याणि यः पश्येत्स भवेन्न विभाजकः // 13 // CSV : rgyu dan rkyen las skyes pahi phyir ran bz'in byas pa can nid du thal bahi phyir duos po rnams kyi ran bz'in gan. yin pa de ni rgyu med pa can kho na yin la rgyu med pa la yan yod pa nid mi srid pas yodi par dgag pa la brten nas dnos po med pa kho na ai bz in yin te dios po ma yin pahi phyi ro || dehi phyir ran bz'in hdi thams cad la dbyer med pahi no bo yin pahi phyir dros po thans cad ran bz'in gyis ma skyes par ran gi no bo gcig pa ste | hdi Ita ste dios po med pahi ran bz'in gyi no boho || dper na bum pa dan khan z'inla gogs pa tha dad kyan thams cad sgrib pa med pa nid mtshuns pahi phyir gzugs med pa tsam gyis no bo nam mkhah ran gi no bo tha dad pa yod pa ma yin pa dan ) yan dper na dnos po rnams bdag nid ji lta ba bz'in du hdus byas thams cad mi rtag pa nid dan | zag pa dan bcas pa thams cad sdug bsnal ba nid do z'es bya ba la sogs pa tha: mi dad pa de bz'in du rdzas thams cad la gan z'ig mthon ba yan rdzas tha dad par rnam par bz'ag par minus so || de nid kyi phyir dnos po gcig gi lta po gan de ni kun gyi Ita por bsad . gcig gi ston nid gan yin pa de nid 4 kun gyi ston pa nid || ces snar bsad do || de nid kyi phyir bcom ldan hdas kyis gan gis dnos po rnams dnos po med ces ses gyurs | de ni dnos po kun la gz'ar yan chags pa med' | gan z'ig dros po kun la gz'ar yai chags med pal hdi ni mtsan ma med pasi tin ne hdzin la reg: | ces gsuns so || = हेतुप्रत्ययजातत्वातखभावन कतकात्व प्राप्तेर्भावानां यः स्वभाव: स निर्हेतुक एव। निहतुकवे च सत्त्वं न सन्भवतीति भावप्रतिषेध प्रतात्य 1 X med. 2 X hkhar z'on (?). 3 X gyis. ! X ni, but see VIII. 160=191d. 6 X adds pa.

Page #306
389] . CHAPTER XVI .281 भावस्याभाव एव स्वभावो भावस्याभावात्। तस्मादयं स्वभावः सर्वेषामभिन्नरूप इति सर्वे भावाः स्वभावनाजाता एकरूपा यदुताभावस्वभावरूपाः। यथा घटग्राहक्षेत्रादिषु भिबेष्वपि सर्वत्र निरावरणत्वसामान्यादरूपमात्ररूपमाकाशं भिन्नस्वरूपं न भवति, यथा च भावा यथास्वं सर्वे संस्कृता अनित्या एव, सर्वे सासवा दुःखा एवेत्यादि न भिन्नमेवं यः सर्वेषां द्रव्याणां द्रष्टा सो]ऽपि द्रव्याणां भेदं व्यवस्थापयितुं न शक्नोति। अत एव भावस्यै कस्य यो ट्रष्टा द्रष्टा सर्वस्य स स्मृतः / ___एकस्य शून्यता येव सैव सर्वस्य शून्यता // इति पूर्वमुक्तम्। अत एवोक्त भगवता भावानभावानिति यः प्रजानति स सर्वभावेषु न जातु सज्जते। .. यः सर्वभावेषु न जातु सज्जते सानिमित्तं स्पृशते समाधिम् // ' इति // 13 // 389 CSV : gz'an yan Jgz'an rtog pa sion du gton bar gyur pas kyan ji skad bsad pahi don khas blan bar bya ba ham yan na brgal z'in brtags pas lan gdab par byaho || ci ste gan la cun zad cig srid pa de la lan gdab par rigs kyi | gan gi lta na thams cad dios po med pa de la brjod par bya ba dan tshig dan smra ba po rnams dan rtogs par bya dan rtogs par byed pa dan rtogs pa po rnams rnam thams cad du med pas ji Itar lan gdab par bya deui phyir de la lan ma smras pa nid do snam na galte de Itar | - अन्यच्च / परकल्पनायाः पूर्वं त्यागेनापि यथोतोऽर्थों वाभ्युपगन्तव्योऽनुयुक्तापरीक्षया परिहारो वा वक्तव्यः। अथ मन्यते-यस्य किञ्चिदपि संम्भवति युज्यते तस्य परिहारः। यस्य तु सर्वेषां भावानामभावस्तस्य वाच्यवचनवक्तृणां प्रतिपाद्यप्रतिपादकप्रतिपत्तॄणां च सर्वथाभावात्कथं परिहारो वक्तव्यः। तस्मात्र परिहार उक्त इति। यद्येवम्-। 1191 (VIII. 16). .See MV, pp. 133, 265,277. 3 This samadhi is not enumerated in MVt. $ 21. For aninitta instead of animitta see Ponssin's MV, p. 29, n. 83; p. 123, n.33 and MVt. p. 28, n. 2. ! X simply rtog pa for rtogs par bya. 36

Page #307
[390 282 CATUHSATAKA med phyir gz'an gyi phyogs la lan brjod pa med par grags na ni] gtan tshigs kyis bzlog ran phyogs kyan | ci yi phyir na sgrub mi hgyur || 14 || In 6 V and Vx of CS min for med. V abhavad anyapaksasya prativacyo na cet kila | manahinah svapakso'pi kasmat siddho na jayate || 14 || It cannot be supported. I would offer the following: नाभावात्परपक्षस्य परिहारः किलोच्यते। .. 912 a Fuaisfu faqat gat gia: 1/881. CSV: gal te gz'an la thams cad med pas lan mi hdebs na khyod kyis hthad pa hgah z'ig gis khyod kyi ran gi phyogs ston pa nid kyi gtan tshigs kyis bzlog pa ci ste mi srgrub | ma grub pa ni khas blan bar rigs pa yan ma yin pas hdi ni yod pa ma yin no || . ___ = यदि परस्य सर्वाभावादपरिहारस्त्वया कयापि युक्त्या शून्यता. हेतुनिराक्तस्तव स्वपक्षः किं न साध्यते। न चासिधिरभ्युपगन्तुं युज्यत इति ad hafa u p8 390 CSV:gan yan | sun hbyin byed pahi gtan tshigs rned ] sla z'es hjig rten na brjod na gz'an gyi phyogs la skyon brjod pa nid du ci yi phyir mi nus || 15 || In 6 V omits sla, and V and Vx of CS omit na after rten and add yan at the end. V yad dusto'dhigato hetur iti bhasapi laukiki) . yena doso'nyapaksasya vaktum eva na sakyate || 15 || I think it cannot be supported. The following may, however, be suggested here : सुलभो दूषको हेतुरिति लोकेऽभिधीयते। परपक्षस्य दोषः किं वक्तुमेव न शक्यते // 15 //

Page #308
391] CHAPTER XVI 283 CSV: sun hbyin byed pahi gtan tshigs rned | sla z'es hjig rten na brjod na de yan mi rigs so || gal te sun hbyin pa byed pahi gtan tshigs yod par hgyur na ni deni tshe rned sla bahi phyir de khyod la yani yod pas khyod kyis kyan | gz'an gyi phyogs la skyon brjod pa | nid du ci yi phyir mi nus || khyod kyis gaz'an gyi phyogs la sun hbyin pa brjod par mi nus pas sun hbyin par byed pahi gtan tshigs rned par mi slaho 11deg सुलभो दूषको हेतुरितिं लोकऽभिधीयते / तदपि न युक्तम् / यदि दूषको हेतुः स्यात्तदा सुलभत्वात्स तवाप्यस्तीति त्वयापि परपक्षस्य दोषः किं वक्त मेव न शक्यते // त्वया परपक्षस्व दूषणमुद्भावयितु न शक्यत इति दूषको हेतुर्म सुलभः // 15 // 391 CSV : ci ste hthad pa med par yan | =अथ विनाप्युपपत्तिम् / yod ces bya ba tsam zig gis | gal te de nid dros yod na med ces bya ba tsam z'ig gis med par yan ni cis mi hgyur || 16 || V sannamamatrena yada bhavah kascid bhavisyati | abhavah kim na bhavati so'py asannamamatratah | 16 | I should like to change it: एकनास्तीतिमात्रेण भावश्चेत्तत्त्वतो भवेत् / नास्तीतिमात्रेण केनाभावोऽपि न हि किं भवेत् // 16 // * Or 1 Here are three verses introduced as bhagavatadeg iti vistarasa uktam (bcam ldan bdas kyiso z'es rgyas par gsuns soll ). astitimatrena yadi bhavo vidyeta tattvatah nastitimatrena katham abhavo'pi bhaven na hi || The OSV appears to support such rendering. But according to the Chinese version the samo Tib. text may be translated thus: sannamamatrenai kena syad bhavas tattvato yadi kimasannamamatrenai kenabhavo'pi no bhavet ||

Page #309
284 CATUHSATAKA [392 CSV: ji ltar khyod kyil yod do z'es bya bahi tshig tsam gyis deos po hdi kho na nid yod do z'es bya ba hjog pa de bz'in du nahi med do z'es bya bahi tshig tsam gyis kyan don dam par dnos po yod pa ma yin no z'es bya bar ci ste rnam par mi hjog | deni phyir yu bu cag gnis kyi gnis su smra ba bsal bas gois med par smra ba spros pa thams cad bcos pa hdi gz'un btsugs par hgyur ro || =यथा तवास्तोति वचनमात्रेणायं भावस्तत्त्वतोऽस्तीति स्थाप्यते एवं मम नास्तीतिवचनमात्रेणापि परमार्थतों भावो नास्तीति किं न व्यवस्थाप्यते / तस्मादावयोर्वादद्दयापाकरणात्कृत्रिमसर्वप्रपञ्चोऽध्यवादोऽयं मध्ये समु fta: 1188 392. CSV: hdir smras pa don dam par duos po med na ni dehi tshe med pa la yod do z'es bya bahi min hdir mi hgyur ro |l yod pa ma yin pahi mo gsam gyi bu la ni yod do z'es bya bahi min hdi ru mi run no || bsad par bya ste | = Tapi fe utata atat 7 pagina: affa 918 7 स्यात्। न ह्यसतो वध्यापुत्रस्य सन्निति नामह युज्यते। उच्यते-। gan phyir yod bdog ces min btags de phyir med par mi hgyur na! gan phyir yod ces min byas pa ! de phyir yod par mi hgyur ro || 17 ||In a V and Vx of CS mi for min, and the former gtags for btags. In c V and Vx of CS mi for min. For a different reading of the last two lines see CSV quoted below. V sadartho yan na grathitas tenabhavo na jayate astiti yasman na krtam tena bhavo na jayate || 17 || The main defect here lies in V's misreading mi gtags for min btags. btags is perfect of hdogs pa, and min dogs means 'to give a name.' bdog is to be taken here in the sense of 'to be. I would translate the karika as follows: 1 X kyis.

Page #310
392] CHAPTER XVI 285 सदिति यत्कृतं नाम तेनासन्नव जायते। सदिति यत्कृतं नाम तेन सन्नैव जायते // 17 // CSV: gan phyir yod bdog ces min btags | de phyir med par mi hgyur na | gal te hdi Itar na gan phyir med ces min byas pa de phyir yod par mi hgyur ro | min ni min can gyi ran gi | no bohi rjes su mi byed do || de rnams ni min can gyi dros poui ran gi no bo dan dus mtshuns pa yan ma yin te de rnams sna rol dan phyis hdod pas byed pahi phyir ro || hdi Itar mig legs pa la z'ar ba z'es bya ba dan | tshe thun ba la tshe rin po z'es bya ba dan | choms poi la lhas btsas pa z'es bya ba la sogs paadon dan mi mthun pahi min rnams kyan dmigs pa yin no || dehi phyir | gan phyir yod ces min byas pa! dehi phyir yod par mi hgyur ro || rnam pa gcig tu na hdon pa gz'an yin te gan phyir med mi bdog ces min | btags pa de phyir yod hgyur min || gal te yod pa la yod do z'es min byas pa las dnos po ran gi no bo yod pa nid du rtog na ni rigs pas rnam par dpyad pa na yod pa ma yin pa nid kyis yod pa ma yin pa la med do z'es min btags pa las yod pa nid dgag pa cihi phyir mi nes te ] hdi yod pa nid du rtog pa ltar med pa nid du yan btags par rigs so || . = सदिति यत्कृतं नाम तेनासदैव जायते। यद्येवं यत्रामासदिति कृतं तेन सन्नैव जायते / नामानि नामिनो नैव स्वभावमनुकुर्वते // न हि तानि नामिनो भावस्य स्वरूपेण कालेन वा सम्प्रयुक्तानि। पूर्व पश्चाच्च तेषामभीष्टत्वात्। तथा हि। सुलोचने काण इति अल्पायुषि दीर्घायुरिति तस्कर देवरक्षित इत्यादीन्यर्थ प्रतिकूलानि नामान्युपलभ्यन्ते / तस्मात् . Ixpa. .xpas. .

Page #311
286 CATUHSATAKA [393 सदिति यत्कृतं नाम तेन सबेव जायते // एकधा त्वन्यः पाठः - नेवासदिति यदाम कृतं तेन न सद्भवेत्। यदि सतः सदिति नामकरणाद्भावः खभावेन सन्नेव कल्पाते युक्त्या विचारऽसत्वेनासतोऽसदिति नामकरणात्सत्त्वप्रतिषेधः किमिति न निश्चीयते। अस्त्र सद्भावकल्पनावदसद्भावोऽपि युक्तं प्रज्ञापयितुम् // 17 // 393 CSV: hdir kha cig na re sgra rnams ni don gyi ran gi no bo ston par byed pa ma yin te gal te ston na ni deni tshe me z'es smras na kha htshig par hgyur la bum pa z'es smras na kha khens par hgyur ro || deni phyir kho bo cag gi don gyi ran gi no bo la mi reg pahi sgra rnams kyil brjod par bya ba dan brjod par byed pahi brda hjig rten pas thams cad yod do z'es brjod do z'es zer ro || de la brjod par bya ste - अत्र केचिदाहुः। शब्दास्तावबाथै स्वरूपमभिदधति। यद्यभिदध्य. स्तदाग्निरुष्ण इत्युक्ते मुखप्रदाहो भवेत्। घट इत्युक्त मुखं पूर्णं भवेत् / तस्मादस्माकमर्थ स्वरूपास्पशिभिः शब्दैर्वाच्यवाचकेन लौकिकेन सङ्केतेन सर्वमस्तीत्युच्यते। अत्रोच्यते-। gal te thams cad hjig rten pas brjod pas hjig rten pa yod na dnos gan de nid du yod pa | de ni hjig rten par cis hgyur || 18 || . Vuktatvat sarvalokena loko yadi bhavisyati | tasmad eva hi yo bhavah sa loko jayate katham || 18 || Evidently V takes hjig rten pa in the sense of loka, but, in fact, it means laukika. There is nothing in the Tib. text for his tasmad eva hi in c. I would translate : कथितं लौकिकैनेति सर्व चेल्लौकिकं भवेत् / को भवेत्तत्त्वतो भावः स केन लौकिको भवेत् // 18 // CSV : gal te dnos po yod paui ran bz'in can nid ran gi no bo la mi rego pahi sgra rnams kyis hjig rten pa brjod cin deni 1xkyis. . X rig.

Page #312
394] CHAPTER XVI 287 ran gi no bo yod na ni dehi phyir ran gi no bos yod pahi phyir de don dam pa kho nar hgyur gyi | hjig rten pa ni ma yin no || ci ste de hjig rten pa nid du yod pa nid yin gyi | ran bz'in gyis ma yin na ni deni tshe hjig rten pa de don dam pa nid du hgrub cin | don dam pa mthon ba las rnal hbyor pa rnams hkhor ba las grol bar yan hgyur ro z'es bya bar rigs so || = यदि सहस्तुनः सस्वभावत्वस्वरूपास्पर्शिभिः शब्दरभिधीयमानं लौकिक तत्स्वरूपं भवेत् तदा] तत [एव] स्वरूपण सद्भावात्स परमार्थ एव भवेत्र तु लौकिकः। अथ तस्य लौकिकत्वमेवास्ति न स्वभावस्तदा तस्य लौकिकस्स परमार्थत्वमेव सिध्यति। परमार्थदर्शनाच्च योगिनः संसारान्मुच्येरनिति युक्ताम् // 18 // 394 CSV : hdir smras pa | khyod kyis thun mon du smra mod kyi | de lta na yan dnos po bsal bas khyod la dnos po rnams med pa nid du hgyur ro || bsad par bya ste | tshig hdi ni kho bohi bsam pa las ma hdas par gnas soll gal te bdag dons po bkag pa las yod pa nid dan hgal ba med pa nid khas len par hgyur na ni deni tshe bgags pasi smra ba thams cad sel ba bsgrubs par ma hgyur te med pa nid du smra ba sin tu tha chad pa khas blans paui phyir ro z'es bstan pahi phyir bsad pa | =अनाह। यद्यपि त्वया सामान्यत उच्यते तथापि भावापाकरणात तवाभाव एव भवति। उच्यते। नेदं वचनं मदाशयमतिक्रान्तम्। यदि मम भावप्रतिषेधादस्तित्वविरुई नास्तित्वमभ्युपगम्यते तदा[वगन्तव्यं] न प्रतिषेधन सर्ववादनिराकरणं साध्यते अभाववादस्यातिक्षुद्वैरभ्युपगमादिति प्रतिपादयः बाह gal te dnos kun med paai phyir | med pa nid du hgyur na ni de ltar yin na phyogs rnams kun dios po med par mi rigs so || 19 || In V and Vx of CS gyur for hgyur in b and ita for itar and dan for na in c. 1 x bgag gas.

Page #313
288 CATUHSATAKA [395 V. asattvat sarvabhavanam abhavo yadi vidyate tatha ca sarvapaksesu bhavo'san naiva yujyate || 19 || I should like to propose the following: अभावात्सर्वभावानामभाव एव चद्भवेत् / सत्येवं सर्वपक्षाणामभावो नैव युज्यते // 18 // 395 CSV: dnos po yod na ni de de bkag pas dros po med par smra ba hgyur na gan gi tshe ji skad bsad pa hi tshul gvis dnos po nid mi srid pa deni tshe =भावसद्भावे हि तत्र तविषेधादभाववादो भवेत् / यदा तु. यथोलेन न्यायेन भाव एव न सम्भवति तदा-। dnos po med phyir dnos med la srid pa yod par mi hgyur ro] dros pa med par dnos po ni med par ga la hgrub par hgyur || 20 || In d Vx of CSV pa for par. V abhavatvad abhavasya bhavo'stiti na vidyate abhavatvad asan bhava iti siddhir bhavet katham || 20 | I think it cannot be accepted, and suggest the following: भावाभावादभावस्य सम्भवो न भविष्यति।। अभावो हि विना भावं कुतः सिद्धो भविष्यति // 20 // CSV: dnos po med phyir dnos med la|| srid pa yod par mi hgyur ro cini phyir dnos po med ce na dnos po med pa med pahi phyir ro gan las dnos po med pa med ce na | hdiItar | dnos po med par dros po ni med par ga la hgrub par hgyur || dros po hjig pa gz'an du hgyur bahi mtshan nid can ni dnos po med paho z'es hjig rten smra ba la dnos po de yan nes par dpyad pa na yod pa ma yin pas gan z'ig med pas dnos po med par srid par hgyur | gan gi tshe dnos po med pa yod pa mi srid pa deni 1 X hdir.

Page #314
396] CHAPTER XVI 289 tshe dnos por rtogs pa dros po med pa la bltos pas de med pa yin dan dnos po med pa med par grub bo || ___ =भावाभावादभावस्य सम्भवो न भविष्यति / कुतो भावाभाव इति चेत् / अभावाभावात्। कुतोऽभावाभाव इति चेत् / एवम् / __अभावो हि विना भावं कुतः सिद्धो भविष्यति // भावस्यान्यथालक्षणो विनाशो ह्यभाव इति लोक उच्यते। स च भाव एकान्तेन विचार नास्तीति कस्याभावादभावः सम्भविष्यति। यदाभावो न सम्भवति तदा भावप्रतीतिरभावमपेक्षत इति स नास्ति / अभावोऽपि न सिध्यति // 20 // 396 CSV: hdir smras pa | rgyu med pahi don la grub pa med pahi phyir khyod kyis .gdon mi za bar ston pa nid du bsrgub pa la gtan tshigs bstan par bya dgos la 1 gtan tshigs yod pas kyan dnos po thams cad stor pa nid ma yin te gtan tshigs ltar gz'an yan yod pahi phyir ro || bsad par bya ste | gal te . =अनाह। अहेतुकस्य भावस्यासिद्धेरवश्यं त्वया शून्यतासाधनाय हेतुः प्रदर्शयितव्यः। हेतुसद्भावाच न सर्वेषां भावानां शून्यता। हेतुवदन्येषामपि सद्भावात्। उच्यते। यदि-। ston pa gtan tshigs las hgyur bal de phyir ston par mi hgyur na dam bcah gtan tshigs las gaz'an ni | . ma yin des na gtan tshigs med || 21 || In a Vxx of CS and CSV gyur pa for hgyur ba. : V sunyam pramanato jatam atah sunyam na vidyate. pratijnanya na pramanat pramanam tan na vidyate || In d evidently pramanam is misprint for pramanam. Tib. gtan tshigs means hetu and not pramana as V has written. I would suggest : शून्यता जायते हेतोभवत्तेन न शून्यता। प्रतिज्ञा हेतुतो नान्या तेन हेतुन विद्यते // 21 // CSV : rgyuhi sna rol du ston pa nid yod pa ma yin paui phyir la | phyis yod pahi phyir ston pa nid byas par hgyur la byas . 37 .

Page #315
290 CATUHSATAKA [397 pa ma yin na yan sgyu mas sprul pahi ban glan mo? Itar bslu bar hgyur na ston pa nid ni ye mtshuns pani no bo yin pasi phyir bslu ba yan ma yin pas ston pa nid rgyus bsgrub par bya ba ma yin no || ci ste ses par byed pahi rgyu la bsams nas brjod na yan gtan tshigs mi srid pa nid do || ji Itar z'e na hdir gtan tshigs hdi dam bcah hgah z'ig bsgrub paui phyir brjod pa z'ig na gal te dam bcaua ba de las gtan tsigs de gz'an yin na ni l de ltar vin na phyogs kyi chos ma yin pahi phyir dam bcah bahi don go bar mi byed pas gtan tshigs la dam bcah ba las gz'an nid yod pa ma yin no ll gan gi tshe gz'an du mi hgyur ba dehi tshe gz'an nid med pahi phyir dam bcah bahi ran gi no bo bz'in du hdi gtan tshigs ma yin pas gtan tshigs med pa ste | dehi phyir dnos po rnams ran bz in med par grub po|| . __ =हेतोः पूर्व शून्यता न भवतीति / पश्चाद्भवतौति शून्यतायाः कृतकत्वम् / कृतकं च मायागजप्रपञ्चवद्विसंवादकम्। शून्यता त्वक्षरसामान्यरूपेति न विसंवादिकेति शून्यता न हेतुसाध्या। अथ ज्ञापकं हेतुमभिप्रेत्योक्तम् / तथापि हेतुने सम्भवति। कथमिति। इह हेतुरिति कस्याश्चित्प्रतिज्ञायाः साधकं वचनम् / यदि तस्याः प्रतिज्ञायाः स हेतुस्ततोऽन्यः स्यात्। तथा सति पक्षधर्मों न भवतोति प्रतिज्ञातार्थानवगम इति हेतोः प्रतिज्ञाया अन्यत्वं न भवेत्। वदान्यो न भवति तदान्यत्वाभावाप्रतिज्ञायाः स्वरूपवदयं हेतुन भवतीति हेतुन विद्यते। तम्मासिहं भावानां निःस्वभावत्वम् // 21 // 397 CSV: hdir smras pa I gal te gtan tshigs med pas gtan tshigs dan bsgrub par bya ba ston pa nid ma yin par mi hgyur nal ho na re z'ig ston pa nid kyi dpe yod la de yod pas de dan hdra bar dios po gz'an yan hbyun bar hgyur ro || bsad par bya ste | dpe de yan rtog pa na gtan tshigs kyi don dan ma hbrel ba kho na z'ig gam hbrel ba bz'in rtog gran re z'ig gal te hbrel na ni gtan tshigs kyi sun hbyin pa nid kyis bsal to || ci ste ma hbrel na ni deni tshe de gnis la dam bcah bahi don sgrub pasi nus pa nid med pas cun zad kyan mi byed, la de brtags pas ci dgos zes bstan pahi phyir bsad pa | 1 ban glan mo=vrsa bhi. It seems that one should read here glan po=gaja. ax bcas.

Page #316
398] . CHAPTER XVI 291 =अनाह। यद्यपि हेतोरभावाडेतुमाध्ययो शून्यता ननु च शून्यतादृष्टान्तस्तावदस्ति / तत्सद्भावाच्च तहदन्येषामपि भावागां भावो भवेत् / उच्यते। स चेदृष्टान्तः कल्प्यते हेत्वर्थनासम्बद्ध एव कल्प्यते सम्बद्धो वा। यदि तावत्सम्बद्धः। हेतोदूषणेनेव निराकरणम्। अथासम्बहः। तदा तयोः प्रतिज्ञातार्थ सिद्धासामर्थ्यादेव न किञ्चित्कियते। [ततश्च] किं तेन कल्पितेनेति प्रतिपादयबाह--। gan phyir ston pahi dpe yod pa ! de ni ston par mi hgyur na bya rog ji Itar de bz'in du bdag kyan nag ces brjod nus sum || 22 | In d Vx of CSV nas ses for nag ces. V yasmac chunvasva drstantas tena sunyam na jayate kako yatha tathatmapi krsno vaktum na sakyate || 22 || There is nothing in the Tib. text for V's na in d. I should like to change his restoration slightly: यदस्ति शून्यदृष्टान्तस्तेन शून्यं न चेद्भवेत्। आत्मापि काकवत्कृषण इति वक्तुं न शक्यते / CSV: gal te gtan tshigs kyi don dan ma hbrel bahi dpe las don grub par sems na ni deni tshe bya rog gi nag pohi? dpe bdag kyan nag por hgyur ba hdi ni srid pa yan ma yin pas dpe mi rigs te dios po med pasi phyir ro | =यदि हेत्वर्थासम्बडादृष्टान्तादर्थसिधिमन्यते तदा काकस्य कृष्णदृष्टान्लेनामापि कृष्णो भवेत् / न चेदं सम्भवतीति न युज्यते दृष्टान्तो भावाभावात् // 22 // 398 gal te gtan tshigs kyan med la dpe yan med cin dnos po thams cad kyan med na khyod kyi bstan bcos byed pasi tshiga hdi don gan du bsgrub par bya bahi phyir yin | brjod pas bya ste | gal te nes brtags pa na dnos po hgah z'ig gi ran bz'in dmige na ni dehi tshe khas len par byed pa de lta yin dan ston pa nid du Ita ba yan phyin ci log nid du hgyur ro z'es bstan pahi phyir bsad pa ___ X pahi. .x tshigs.

Page #317
292 CATUNSATAKA [398 rufe atqua Erimisfa arfer [ act ] haarafu zararमभावे तवेदं शास्त्रकारवचनं कस्यार्थस्य साधनाय। उच्यते। यदि नियमन परीक्षायां कस्यचिद्भावस्य स्वभाव उपलभ्येत / तदा ] तादृश [एव] अभ्युपगमो भवेत् / शून्यतादृष्टिस्तु विपरीतैवेति प्रतिपादयबाह--- / gal te ran bz'in gyis dnos yod | ston mthon yon tan ci z'ig yod , rtog pas mthon ba hchin ba ste de ni hdi ru hgag par bya || 23 || In b Vx of CS mi for ci. V and Vx of CS rtogs for rtog in c and dgag for hgag in d. V svabhavatas ced bhavo'sti sunyadrstya hi ko gunah|| drsto vibandho jnanena tad evatra niruddhyate || 23 || I should like to offer the following: को गुणः शून्यतादृष्ट्या स्याचेद्भावः स्वभावतः। बन्धः कल्पनया दृष्टे: सैवेह प्रतिषिध्यते // 23 // CSV: gal te ran bz'in gyis dros yod | ston mthon yon tan ci z'ig yod | ston pa nid ne bar bstan pa ni de kbo na nid bstan par bya bahi phyir yin la de kho na nid kyan ran bz'in dan no bo yin no | gal te dnos po hgah z'ig la yod na ni deni tshe de nid don dam pa yin pas grol ba don du guer ba la de mthon ba kho na mdzes kyi ston pa nid mthon ba ni ma yin no l de ni deni tsbe yon ton du mi hgyur ba hbah z'ig tu ma zad kyi skur ba hdebs pa la z'ugs pahi phyir skyon toid dv hgyur ro |gan gi tshe dnos po ran bz'in med pa rnams phyin ci log las ran bz'in dan bcas pa nid du snan ba na hjig rten gyi mnon par z'en pahi hgyur z'in | dros por lhag par z'en pahi rgyu can las dan non mons pa las skye bahi rgyun skye bahi phyir de las hkhor bar hjug par hgyur ba dehi tshe dros po ran bz'in med pa rnams ran bz'in med pa nid du mnon par gsal bar byed pahi bstan bcos hdis sgro hdogs pa dan skur ba hdebs pa spans pahi sgo nas ran bz'in med pa nid ston z'in || hjig rten yan dnos po rnams kyi ran bz'in med pa nid bton

Page #318
398] : CHAPTER XVI 293 nas gzugs brnan dan sprul pa dan sgyu ma la sogs pa ltar dros po rnams la mnon par z'en pa na dnos po la mnon par z'en pahi rgyu can las dan non mons pa zad pas hdod chags la sogs pahi hchin ba mthah dag chad pa las nes par grol bar hgyur ro || deni phyir bstan bcos hdis dnos po rnams ran bz'in gz'i med pa tsam z'ig'ston to || bcom ldan hdas kyis chos thams cad ni ston pa ste ran bz'in med pahi tshul gyis so || chos thams cad mtshan ma med pa ste mtsan ma med pa ne bar gzun nas so chos thams cad smon pa med pa ste mi smon pa yi tshul gyis so I chos thams cad ni ran bz'in gyis hod gsal ba ste ses rab kyi pha rol tu phyin pa yons su dag pas so z'es bya ba dan de bz'in du gan z'ig rkyen las kyes pa de ma skyes | de la skye ba ran bz'in yod ma yin rkyen la rag las gan de ston par bsad | gan z'ig ston nid ses de bag yod yin! z'es ji skad gsuos pa lta buho || : yan hdir rten cin hbrel bar hbyun ba la bsnon pa ni ma yin no || Z'es bsad pa rtog pas mthon ba hchin ba ste . . de ni hdi ru hgag par bya 1 rtog pa ni yan dag pa ma yin paui ran bz'in gyi don sgro hdogs pa ste | dehi sgo nas sems can rnams beings par dmigs nas hkhor bahi sdug bsnal bcad par bya bahi phyir don de bzlog par bya bahi phyir thugs rje chen po mnah z'in sems can gyi sdug bsnal gyis sdug bsnal bahi de bz'in gsegs pa rnams dan | byan chub sems depah rnams rten cin hbrel bar byun ba dan hgal ba duos po rnams ran bz'in med pa tsam z'ig ston par mdzad de || de Itar na hdi ni mdor bsdus na sans rgyas kyi gsun gi don yin no z'es slop dpon gyisbstan bcos hdis rnam par bsad do 11deg = को गुणः शून्यतादृष्ट्या स्याञ्चेद्भाव: स्वभावतः / शून्यतोपदेशो हि तत्त्वप्रतिपादनाय / तत्त्वं च स्वभावः स्वरूपम्। यदि कस्य 1 X gyi.

Page #319
294 CATUHSATAKA [399. चिद्वावस्य सद्भावः स्यात्तदा तत्त्वं परमार्थो भवेदिति मोक्षप्रार्थिनस्तद्दर्शनमेव शोमनं न तु शून्यतादर्शनम्। स हि तदा न गुणो[ऽपि तु] केवलमेवापवाद प्रवृत्तत्वाद्दोष एव। यदा नि:स्वभावानां भावानां विपर्यासेन संखभावत्वं दृश्यते सदा लोकस्याभिनिवेशहेतुर्भवति / भावाध्यवसायहेतुककमले शतो जन्मप्रबन्धोत्पादेन ततः संसारप्रवेशः / तदा निःस्वभावानां भावानां निःस्वभावत्वप्रकाशक शास्त्रमिदमारोपापवादप्रहाणहारा निःस्वभावत्वं दर्शयति / लोकोऽपि भावामां निःखभावत्वमभ्यस्य प्रतिबिम्बनिर्माणमायादिष्विव भावाभिनिवेश तधेतुककर्म के शक्षयाद्रागादिसकलबन्धच्छेदेन विमुक्तो भवति / तस्माच्छास्त्रमिदं भावानां निमूलस्वभावत्वमा दर्शयति : यथोक्तं भगवता- .. शून्याः सर्वधर्मा नि:स्वभावयोगेन। निनिमित्ताः सर्वधर्मा अप्रणिधान योगेन / प्रकतिप्रभास्वराः सर्वधर्माः प्रज्ञापरिमितापरिशुध्येति // 1 एवम् यः प्रत्ययेर्जायति स ह्यजातो न तस्य उत्पादु सभावतोऽस्ति / यः प्रत्ययाधौनु स शून्य उतो यः शून्यतां जानति सोऽप्रमत्तः // इति / अपि चेह प्रतीत्यसमुत्पादस्य नासम्भव इत्याह बन्धः कल्पनया दृष्टे: सैवेह प्रतिषिध्यते // कल्पना ह्यभूतस्वभावमथैमारोपयति। तेन सत्त्वानां . बन्धमुपलभ्य संसारदुःखच्छेदाय तमधे निवर्तयितु महाकारुणिका: सत्त्वदुःखदुःखितास्तथागता बोधिसत्वाच प्रतीत्यसमुत्पादाविरुई भावानां निःस्वभावत्वमानं दर्शयन्ति / एवमिदं समासतो बुद्धवचनार्थ इत्याचार्येणानेन शास्त्रेण व्याख्यातम् / 23 // 399 CSV: gan dag ji ltar gnas pahi gsuo rab kyi don ji lta ba bz'in ma rtogs pas na dios po kha cig dnos po yod bdag kha cig dnos po med par yons su gsal bar byed pa de dag gi rtog pa dan phyin ci log pa nid du bstan pahi phyir bsad pa 1 See Astasahasrika Praji a par a mita (Bib. Ind.) p. 405%; MV (with Poussin's notes), pp. 238,278, 444,504. An a vatapta hradapasa m kra m a pasutra quoted in MV, pp. 239, 491, 500, 504 ; BCP, p. 355 ; Subhas ita sa mgraha, p. 21 (with wrong readings in b). * The meaning of the Tib. word bsnon is not here quite clear to me. bsnion can=mi srid pa, as says S.C. Das in his dictionary.

Page #320
399] CHAPTER XVI 295 -ये तु यथावस्थितप्रवचनाधस्य यथावदनवबोधेन कच्चिका वास्तव. रूपं कञ्चिच्चावास्तवं परिदीपयन्ति तेषां कल्पना विपर्यासं च प्रदर्शयबाह-। gcig yod gcig med ces bya ba de nid min hjig rten pahan min des na hdi yod hdi ces med brjod pa nid du nus ma yin || 24 In 6 Vx of CSV mi for min. V sad ekam ekam namast tattvam loko'pi naiva yat| tenedam sad asad veti vaktum eva na sakyate || 24 || This should be changed and the following may be proposed : एक सदसदेकं च नेदं सत्त्वं न लौकिकम्। तेनेदं सदिदमसहता मेव न शक्यते // 24 // CSV:gan gi tshe thjig rten pahi dios po bsad par hdod pa dehi tshe phyi nan gi don gyi dbye bas phur po lna char yan hjig rten pahi rtog pa tshad mar byas te khas blan bar bya la gan gi tshe hjig rten las hdas pasi de kho na nid rnam par bsad pahi hdod pa deni tshe ni hphags pahi ye ses la bltos nas phun po lna char yan ran bz'in gyi ston par bsad par byaho || de las gz'an du gan run gcig hdod cin gan run mi hdod paui rgol bas ni de kho na nid dan thjig rten pa yan bsad par mi hgyur ro Il gan gis hdi de Itar yin. pa des na hdi yod hdi ces med brjod pa nid du nus ma yin || gal te sems dan sems las byun ba mnams yod na ni deni tshe bum pa dan snam bu la sogs pa rnams kyan yod de hjig rten mithah dag la grags pahi phyir ro || ci ste bum pa dan snam bu la sogs pa de rnams ranm par dpyad pa na med na ni deni tshe sems dan sems las byun barnams kyan med par hgyur te gni ga yan rigs pa dan bral bahi phyir ro || de ltar na hdi yod la hdi ni med do z'es bya bar brjod pa nid du mi nus so || =यदा लोझिको भावो वक्तु मिष्यते तदा बाह्याध्यामिकभेदेन स्कन्धपञ्चकमपि लौकिकी कल्पनां प्रमाणं कृत्वाभ्युपगन्तव्यम् / यदा तु लोकोत्तरं तत्वं व्याख्यातुमिष्यते तदार्यज्ञानमपेक्ष्य स्कन्धपञ्चकमपि स्वभावशून्यं व्याख्येयम्।

Page #321
296 CATUHSATAKA [400 ततोऽन्यत्र यद्युक्तामिष्यते यच्च युक्त नेथते वादिना [ तत् ] तत्त्वं लौकिक वा नेष्यते। येनैतेदेवं तेनेदं सदिदमसहक्तुमेव न शक्यते // यदि चित्तचैतसिकानि स्यु स्तदा घटपटादयोऽपि स्यः सकललोकप्रसिद्धेः। अथ ते घटपटादयो विचार न स्युस्तदा चित्तचैतसिकान्यपि न स्यरुभयोरपि युक्तिविरहात्। एवं सतीदं सदिदमसदिति वक्तुमेव न शक्यते // 24 // 400 CSV: dir smras pa | bdag gis khyod la lan gdab par mi nus mod kyi de ltar na yan gan dag khyod la lan hdebs par hgyur ba | de bz'in gsegs pahi bstan pa la mnon par brtson pa dag hgyur bar hgyur ro || bsad par bya stekhyod kyi re ba hdi ni brdzun pa zig ste ] hdi ltar | ___प्रवाह / यद्यपि मया तव परिहार: कत्तुं न शक्यते तथापि करिष्यन्ति केचित्तव परिहारम्। उद्भविष्यन्ति हि तथागतशासनऽभियुक्ताः / उच्यते। मिथ्येयं तवाशा। तथा हि-। yod dan med dan yod med z'es | gan la phyogs ni yod min pa de la yun ni rin po nahan | __klan ka brjod pa nus ma yin || 25 || rnal hbyor spyod pa bz'i brgya pa las slob dpon dan | slop ma rnam par gtan la dbab pa bstan pa ste | rab tu byed pa bcu drug paha || * सदसत्सदसच्चेति यस्य पक्षो न विद्यते। उपालम्भश्चिरेणापि तस्य वक्तं न शक्यते // 25 // 1 // योगाचारचतुःशतके गुरुशिष्यविनिर्णयसन्दर्शनं षोड़शं प्रकरणम् // 16 // CSV : phyogs yons su hdzin pa yod na ni rnam pa gz'an du bsgrubs pa las de Itahan dus ches yun rin ba z'ig gis de la sun hbyin pa srid na | gan la yod pa dan med pa dan gni gaui phyogs spans pas : phyogs yons su hdzin pa nid yod pa ma yin pa 1 Quoted in MV, p. 16; Subhasita sa mgraha, p. 27. In the latter the karika is wrongly attributed to Nagarjuna. See Mu se on, 1900, 2, p. 240. 2 X adds here gan la which seems not to be required.

Page #322
297 400]. CHAPTER XVI de la ni yod pa dan med pa gni gaui phyogs spans pas dus yun rin pos kyan sun hbyin pa brjod par mi nus pa nid do || nam khahi gzugs can nid, da lta mi srid pas dus yun rin pos kyan srid par bya bar mi nus pa de bz'in du rgol ba dag gisi kyan dehi rten phyogs gsum ga yan mi srid pas ston pa nid du smra bahi sun. hbyin pa yun rin pos kyan brjod par mi nus te | mkhas pas ston pa nid du smra ba la sun "byin pa nam mkhahi ri mo dan lcags kyi gzugs pahi gzir ba dan hdra bar khon du chud par byaho || yan ji ltar nam mkhahi ni mani lod zer gyi tshogs kyis bsal z'in z'ig par gyur pahi mun pa rnams kyise dus yun rin pos kyan ni mahi hod zer gyi tshogs gsal ba mog mog por bya bar mi nus pa de bz'in du zab cin rgya che bas basm. gyis mi khyab pahi rten cin hbrel bar hbyun ba bsgoms pas rtogs pahi ni mahi hod zer gyis rgol ba mthah dag gi gz'un lugs kyi mun pa rnams bsal ba yan yin no z'es bya bar khon du chud par byaho || yan bsad pa ji Itar hdi ni ni mahi hod zer mtshuns pa med pa yis dus yun rin bar mun pahi tshogs chen thzoms sin hzoms hgyur 1tar | de buoin gro bai don byed guis su med pahi mi ma yai | yod dan med pa la sogs gz'un lugs mun pa thzoms byed yin || rtog geni gz'un lugs mun pas bkab pa yi | blo yi mig hdi da ltar phye byas nas bsod nams gan thob de yis skye bo hdi | yons kyis de nid blo mig gis mthon sog |! slob dpon hphags pa lhahi z'al sna nas kyi byan chub sems dpaui rnal hbyor spyod pa bz'i brgya pa las | slob dpon dan slob ma rnam par gtan la dbab pa sgom pa bstan pa z'es bya ba ste rab tu byed pa bcu drug pahi hgrel baho || bz'i brgya pahi hgrel ba slob dpon zla ba grags pahi z'al sia nas kyis mdzad pa rdzogs so || =सति हि पक्षपरिग्रहेऽन्यथासिद्धे महता कालेन चिरेण तस्य दूषणं सम्भवति / यस्य तु सदसदुभयपक्षप्रहाणेन पक्षपरिग्रह एव नास्ति तस्य सदसदुHU92481mfatura gav aai a mal amie Eat and 3 X gz'us. 5 X la for ba. 1 X gi. X kyis. X kyi. * As unnecessary de Itahan of the text is left out untranslated. 38 & A

Page #323
298 CATUHSATAKA [400 न सम्भवतीति चिरेणापि कालेन सम्भावयितु न शक्यते। एवं वादिभिरपि तदाश्रयपक्षवयासम्भवाच्छू न्यतावाददूषणं चिरेणापि वक्त न शक्यते / पण्डितेहि शून्यतावाददूषणमाकाशचित्रायःप्रतिमयोगतिवदवगन्तव्यम् / यथा नभसि सूर्यकिरणसमूहेन निरस्तैस्ति मिरैश्चिरेणापि कालेन स श्यामौकत न शक्यते एवं गम्भौरोदाराचिन्त्यप्रतीत्यसमुत्पादभावनावगमसूर्यकिरणेन सकलवादिसमयतिमिराणि निरस्यन्त इत्यबगन्तव्यम्। अपि चोच्यते / यहासदृशः सूर्य चिरं महान्तं तिमिरसमूहमुन्मूलयनुन्मूलयत्येवं जगदर्थकराहयसूर्योऽपि सदसदादिसमयतिमिरमुम्मूलयति। तार्किकसमयतमोहतबुद्देश्चक्षुरधुनेदमुन्मोल्य / __ लब्धैः पुण्यैः पूर्ण पश्यतु तत्त्वं जनोऽत्र धौनेत्रः // 25 // प्राचार्याय देवपादीये बोधिसत्त्वयोगाचार चतुःशतके गुरुशिष्यविनिर्णयभावनासन्दर्शननामकस्य षोड़शप्रकरणस्य वृत्तिः। // चतुःशतकहत्तिराचार्यचन्द्रकीर्तिपादकता सम्पूर्णा //

Page #324
ADDITIONS AND CORRECTIONS The two successive figures refer to the page and the line respectively. 3.12. Add रागाद्यसिद्धि before प्रतिपा. .. 4.14. Read 4 for 3. 5.13. Add In a Vx of CSV dus for du. 9.14. Read प्रवृत्ते- for प्रवृत्त-. 11. 9. Should one read yod for med ? -21. Read 12 for ll. 12. 8. Add. In c Vx of CSV la for las. 15.17. Read and for ann. - 28. Read sila for ila. 20. 7. Read एवं भिक्षव आदरः क्रियते for भिक्षवस्तद्दर्शनेन त आदरः | and विपाककामेन for विपाकस्य कामन / -28. Read निन्दान्या तु for निन्दान्यत्र 21.11. After bz'in noil add : gan gi tshe'bcom ldan hdas sa kya thub pas ba ra na sir khyod ma hons pahi dus na de bz'in gsegs pa dgra bcom pa yan dag par rdzogs pahi sans rgyas byams a z'es bya bar hgyur la ) yan dehi tshe hkhor los sgyur bahi rgyal po dun z'es bya ba hbyun bar hgyur z'in | der gron khyer hdi nid du khyod bz'ugs pa dan yons su mya nan las hdus pa la mchod pa chen po byas te rab tu byun nas dgra bcom pa nid kyis yons mya nan las hdus par hgyur ro z'es byan chub sems dpah mi pham pa z'es bya ba lun ..bstan par mdzad pa dan || -25. For सर्व कामयसे जड़: read : सर्वधर्मेषु हेयेषु किं पुनरधर्माणां कथनेन / उतात्वात्। विमुक्तिसुखकामस्य कश्चिदपि रागी न ज्ञायते। तधि निरवशेषरागच्छेदनेन प्राप्यमिति / अजितसूत्रवत्। यदा भगवान्छाक्यमुनिराणस्यां [तदा] त्वमनागते काले तथागतोऽहन् सम्यक्सम्बुद्धो मैनेयो भविष्यसि। अपि च तदा चक्रवर्ती राजा शाहो नाम भविष्यति। तस्मिन्नेव नगरे परिनिर्वाण महासमादरं जावा प्रवज्याहवेन परिनिवृतो भविष्यसि / बोधिसत्खोऽजिती नाम देशमा वारियर्थात / ततस्तत्परिवारमध्येऽजितो नाम भिक्षुर्भविष्यति। स हन्ताहं चतुर्कोपेश्वरचक्रवर्ती शको भवेयमिति प्रणिधानं विधाय भगवतेवं दुःखं वारयितव्यमिति 'प्रवज्य स्वं दुःखभव कामससे जड़:

Page #325
300 CATUHSATAKA 22.29. Add the following note on this karika, 193 (=VIII. 18): The original is found in SS, p. 11 : sunyata punyakamena vaktavya naiva sarvada. nanu prayuktam asthane jayate visam ausadhami. 24. 8. This karika, 194 (=VIII. 19) is quoted in MV, p. 370. See JA, 1902, II, p. 257. 25. 8. Read 372 for 272. 28.10. Read tan for ton. 30. 4. This karika is quoted also in MV of Buddhapalita, Tib. text (BB), p. 10, with a wrong reading, i.e. drstanta (dpe) for drsto'nto. 33. 1. Read #friat for year. 41.13. Read Itar for bar (?). 62.27. Read dan for dan. 69. 7. Read नास्त्यहं for नास्माह. 78.25. Read स्यात्पुरुषः for स्याप्पुरुषः. 96.30. In a, b, and c of this karika Vx of CSV hgyur for gyur. 97. 5. Read sattayam for sttayam. 100. 2. Read fe faadfast for [a ] fara mi. 115.21. Read weat for 769). 158. 4. Read #tatar- for atalar-. . 165.23. Read zu for 3EUR. 182.31. The X of India Office clearly reads mtshuns. 183.32, note 2. Read seem for seems. 199.15. Read for EUR. 202. 6. Read gut: for gut:. 211.16. Read वाया for वाथा. 215.11. Read fatto for facio. -18. Read °सच्चेति for °सचेति. -20. Read एतेष्व क° for एतव्य. 227. 4. Read 38 for Rs. 236.32. Add at the end 8 || 251. 4. Read वन्ध्या for नन्ध्या . 254. 1. Read [367 for [354 255. 1. Read [368 for [358.

Page #326
INDEXES The figures in the first two Indexes refer to the karikus and in others to the pages. 231 20 N 326 236 343 197 :277 247 अपकुर्वापस्य निर्वायां पनिरुणः कथं नु स्यात् *अग्निरेव भवस्युषणम् पजातो नात इत्यव परीरंशोऽस्ति नास्तीति पणोरकस्य यत्स्थान *अहितौयं शिवहार अनागते घटे वतचनागतोऽस्यतीतोऽस्ति *अनित्य कतकं दृष्टा अनित्यत्वन सहिता *नित्ये सति सत्कार्य *अनिवी वर्तमानीऽयम् *बनियनोऽप्यनातातु अपचः पक्षरूप: स्यात् *चमतोत्यास्तिता नास्ति अप्रयन मोचः स्यात् अभावात्सर्वभावानाम् भभावे परभावस्य पभावे सर्वभावानाम् *अभिभूतोऽपि यगुणः *पहातचक्रनिर्माणअशून्येन विना शून्य चमदन्ते नायते चेत् अस्ति यन्न परीक्षायाम अस्मिन्धमेंऽल्पपुण्यस्य *पस्य धर्मस्य नामोऽपि महारोऽसतः श्रेयान् SANSKRIT KARIKAS ... 186 हिंसा नित्य पात्मा च ... 384 *पाकाशादौनि कल्पान्ते ... 341 पात्मम सचित्तस्य ... 371 आत्मा यदि भवेन्मोचे 305 भादिमध्यावसामाना 214 भादिन विद्यते यस्य ... 288 *धामोचाद यस्य धर्मस्थ ... 251 *आयत्नं यख भारस्य ... 254 *बा विनाशाचखं नाम ... 204 *इन्धनं याणो ति ... 274 * यद्यपि तत्त्वज्ञो 263 उता भवा भवोपायः 258 सक्छदशेदनित्यस्य 372 उच्यते खर्गकामेभ्यो 383 उत्पन्नः शाश्वताशावात् 202 उत्पन्नस्थागतिर्नास्ति 264 *उत्पादशितिमानां 394 उत्पादादिषु सर्वेषु - 356 *इंगो यस्य नास्तीत ... 383 पायाइन्धनाध्याद , 342 एक सदसदेकच 325 एकान्तेनैव पाखाना 382 एकनासोतिमालेख 351 *एको यदि घटो नेटो ... 880 *एनेनव विचारण : 80 कठिना दृश्यते भूमिः. ... 289 कथितं खौकिकेति .... .487 *करवं बाबते मिच्या 192. 360 ... 361 362 181 399 284 391 329 302 309 ... 393 035

Page #327
302 CATUHSATAKA 298 262 275 *कर्तुं नाम विजानन्ति कस्यचिकन चित्सार्धम् *कारणं बिकृति गच्छन् / *कारण व्यतिरेकेण *किं करिष्यति स त्याग *किं करिष्याम्यसत्सर्वम् *वनषिद्ध तुना शून्यम् को गुणः शून्स सादृष्टया क्रियावाञ्छाचतो नास्ति कशः कर्मविपासा *गतेन न गुणः कषित् *ग्रजीयादगतं चक्षुः ग्रहणं पूर्वभार्गव यायोऽन्यतोऽपि युक्तोऽर्थः *घटस्य कारणं नास्ति *घटस्य न भवेदैक्यम् *घटस्थावयबो रूपं *घटः कारणतः सिद्धः *तुः प्रतीत्य रूपञ्च *चक्षुषोऽस्ति न विज्ञानम् *चेतनाधातुरन्यत्र *तन्यच मनीमावे नातिस्तदा न भवति जातिधरणसझावात् *जाती यदा तदा नास्ति नानाति य इमं धर्मम् *नायतेऽसीति निष्पनी *जायमाननिरोधन जायमानामना कार्यों *नायमानाजातलात् नोवः सुवादिमात्रामा ज्ञानं प्रत्ययकल्यात् जानन मोचकाल स्यात् चममा .... 241 *तवैव रज्यते कश्चित् / 179 तत्वता नैरात्म्यमिति 209 बामो मारभ्य तऽदृष्ट 375 *तस्य तस्यकता नास्ति 279 दुर्बला नित्यता यत्र __... 184 *दुःखाभिभूता दृश्यन्ते 376 दृश्यतेऽमागतो भावः 394 दृश्यते सर्वगः कैश्चित 242 *दंवकिति याति ... 297 द्रष्टव्यत्व न जातेन . 314 *धम समासतोऽहिसा 315 *धर्मों यकृतोऽस्ति 216 न दृष्टो दृश्यत भावश् 300 *न भावाजायते भागी / 337 नरघु प्रतिकूलषु 332 *म बक्ता जायते केन 334 *न विना हेतुना भावी 338 नष्टः फलेन यह तुम्। ... 323 *न ह्यस्पर्शवतो नाम ,... ... 317 *नान्यया भाषया नछः ... 237 नाभावात्परपचस्य 238 *नाशून्य शून्य बद्दष्टम् *नासोत्याग नायमामोऽपि .... 232 निकृष्टस्योच्यते दानं 70 नृषु दुःखादिषु 291 नव नौर्ण पूर्वजातम् ... 374 *परस्सति किं नाम् ... 369 *पश्येत्चिराहरे ... 367 पूर्व पसाच युगपद 366 प्रतीस्य सम्भवो यस्य 234 *प्रदेशिनि न सस्मिन् 312 *प्राप्तचे द गृहात शब्दः 222 फलम नाश्यते हेतुम् ... 354 मामशाना पचा प ... 2668 353 189 4 206 ... . . ....295

Page #328
INDEX 303 330 293 320 240 308 336 327 304 340 NA 363 307 359 290 बोर्ष भास्य विज्ञानं बौनभूतानमार्थस्य *बुद्धीतषु परोक्षेषु भवेत्सर्वेषु भावेषु भवेदात्म ति चेन्नै व भवेज्जातोऽनागत भाषदर्शनतो भावाभावस्य नास्पर्शवतः *भावस्य कस्य यो द्रष्टा भाषा परिणामोऽपि भावाभावादभावस्य *भावास्वयो न सन्त्यन्ये भावो नैव भवनावो भिन्ने भावादनित्यत्वं भौतिकमचि कच .. *मनसा रयते योऽय: मुन्नी यदि भवेन्न व यत्राणोरपि सङ्कायो * यथा बौनस्य दृष्टोऽन्तो यचाहि ततका होजात् यदस्ति शून्यदृष्टान्तम् *यदा न किषितायें *यदा वनाऽस्ति वाच्य च / *यदा सर्वेषु भूतेषु यदि दृष्टेन रूपेण यदि नित्यमनित्यत्वं यदि शून्यस्य दोषेण यद्यतीतामागतयोः *यसवात्मा ममानामा *यस्मात्प्रवर्तते भावस यादमागती भाव: *यस्मिन् भावे प्रवृत्तिच यस्य पूर्व प्रदेशोऽति *यः पचावायते भावः 350 *यावद्दव्यं यदा कपम् ___ *यावन्न शूयते शब्दस 280 *येषां गुणानां कर्तृत्वम् रूपदर्शननिर्मुक्त 245 *रूपमन्यद्र सादिभ्यो 256 *रूपमेव घटी ने क्यम रुपम्यव केवनख *पादिव्यतिरीकेण 191 बक्ष्यं चेल्लक्षणादन्यल 266 *लक्षण नापि बत्यस्य 395 *लोकोऽयं येन दुर्दुष्टी 345 *लौकिकी देशना यत्र 365 वरं लौकिक मेवेदं 270 वर्णादन्यत्मशान' चेत् 31 बर्तमानस्य भावस्य 322 *बादस्य हि कृते धर्मों ... 246 बारणं परपञ्चस्व 386 मारणं प्रायपुण्यस्य 200 विघ्न तत्वख यः कुर्याद 249 विजानाति यथा नार्थ397 विद्यायहणतः श्रद्धा 324 *विना कल्पनयास्तित्व 377 *विनापि जन्ममा भकाद 227 विना फलेन भावानां 303 विना पखेन यतीर् 273 *वियुक्तमिन्द्रियवित्त' 378 *वैलक्षण्यं योर्दष्टा 252 व्यर्थतन शून्धतुर 228 शाठी बुद्धिमानों 250 शाक्य रखकैविप्रैः 253 शाशतस्य कुतो बाधा 207 शाश्वतं कारण यस्य 215 *शौलादपि वरं नसी 259 शून्यता नायते हैतीर 379 296 178 357 349 208 321 328 286 396

Page #329
304 CATUSHATAKA ... शून्यता पुण्यकामेन *श्रुत्वा शरीरनैगुण्यं संश्लेषौ शावतो भावो *सदसत्सदमति सदिति यत्कृतनाम *मजावेऽप्यात्मनी रूपसहागऽन्यस्य कस्य स्थात् सन्तानदृष्टिदोषे हि *समवायेऽपि रूपस्य *सम्भवः क्रियते यस्य *सम्यग्दृष्ट पर स्थान *सर्वएव घटोऽदृष्टो *मर्वकार्येषु निष्पत्ति सर्वत्यागेन निण *सर्व कार्याधमुत्पन्न ... 193 *सर्वेषामपि रूपाण . __... 199 सर्वोऽप्य क्यगे भूत्वा ... 219 सुलभो दूषको हेतुर् . 195, 346, 400 स्कन्धाः मन्ति न निर्माण ... 392 *स्तम्भादौनामलढारी ... 248 शितियदि भवेत्कार 387 स्थिति बिना कुतो भावो ... 347 स्यादतीतादतीतवेद .... 339 खपक्षः सर्वखोकस्य ... 260 *वपक्षे विद्यते रागः खभाषः सर्वभावानां 301 खयं ये यान्ति निर्वा 198 हेतुः कश्चन देशः स्याद 278 हतार्यत् पारिमाण्डल्यम् ... 201 ICO II .. .. .. 397 .. 370 .. .. 324 375 .. kun kyan yan lag tu gyur nas kun yod ma yin ci bya z'es rkyen ma tshan phyir ses pa ni skye dan skye bar skes bu ni skye dan gnas dan hjig pa mnams skye ba dran pa yod pahi phyir skye ba med kyan hjig pa las skye ba la sogs thams cad la skye bz'in pa snar ma byun yan skye bz'in pa ni phyed skyes phyir skye bz'in pa ni ma skyes pa skye bz'in pa ni ma rdzogs kyan skye bz'in pa yi bdag nid du skyes pa la ni hon ba dan khyod kyi bdag gan nahi bdag min khyod la ran phyogs chags yod cin mkhha la sogs rnams rtag go ceg gan gis hjig rten hdi mthon dkah gan gi gnis po bar med par gan gi phyir na skye bz'in pa gan gi phyir na ma hons dros gan gi phyoga hgah rgyu yin z'in TIBETAN KARIKAS 306 gan gi yon tan byed po dan 184 gan du mnon sum gyis bum der 312 gan phyir dnos po hjug hgyur ba 229 gan phyir ston pahi dpe yod pa 366 gan phyir yod bdog ces min bta.gs. 232 gan tshe skyes pa de yi tshe 257 "gan tshe mkhas la sa sten na 362 gan tshe rgyu ni ma gtogs par 373 gan tshe nan bdag bud med min 366 gan tshe hbyun ba thams cad la 371 gan tshe emra po brjod bya nahan 372 gan tshe rdzas ji tsam gzugs na .. 367 gan z'ig gton tha bs mi ses de .. 360 gan z'ig gti mug bgah z'ig gis 228 ganzig hbyun bar byed pade .. gan z'ig yod na dnos po la .. 205 gan la brten nas hbyun yod pa 281 gan la dan po yod min z'in 368 gan la hdir skyo yod min pa 369 gan la sar gyi phyogs yod pa 253 gan las hjig rten bstan hbyun ba .. 212 gal te kun la gnis min na .. 279 .. 285 .. 280 185 .. 348

Page #330
INDEX 305 358 322 357 399 220 181 192 :::::::::::::: gal te kun la bdag yod na gal te grol ba med nid na gal te dnos kun med pahi phyir gal te dnos po yod min na gal to goig bum mi hdod na gal te rtag tu mi rtag nid gal te ston pahi nes pa yis gal te thams cad hjig rten pas gal te dus la gqas yod na gal te bdag ceg bya yod na gal te mdog las dbyibs gz'an na gal te rdul la sin med na gal te gaas pa mi rtag dan gal to phyogs nid du hgyur na gal te phrad de sgra hdzin na gal te byas pa med kyan chos gal te ma hons skyes yod na gal te mi rtag dnos gz'an na gal te mi rtag chad yin na gal te mi rtag stobs cun min gal te smra z'in sgra bgro na gal te z'ig pa ma hons pahi gal te zil mnan tsha na yan gal te gzugs mthon ba yis de gal te gzuge mthon mig hgro na gal te yona su brtage pa na gal te ran bz'in gyis dnos yod gal te ses pa yod rtag na gal te gsum dnos de gz'an rnams mgal mehi hkhor lo sprul pa dan hgah lahan gan dan lhan cig tu rgyu hgah z'ig gis ston pa yan rgyu ni:rnam par hgyur ba na rgyu med par ni duos po med rgyu yi zlum po gan yin pa - sgrim pa med par thar bgyur te dnos rnams yons su hgyur ba ran dnos pa gan z'ig phyis skye ba dnos po kun gyi dnos med la dnos po kun gyi ran bz'in ni dnos pa gan gan yons brtag pa dnos po gan z'ig gz'an hgah lahan dnos po dnos por mi bgyur te dnos po dnos las mi skye ste dnos po gcig gi Ita po gan dnos po rtag pa las skyes pa dnos po mthon nas dnos po ni dnos po med phyir duos mod la . 39 239 .. 246 .. 394 384 ... 329 273 378 393 269 .. 245 307 343 274 383 319 .. 262 256 270 247 .. 272 .. 318 .. 252 .. 342 .. 303 .. 314 .. 380 .. 398 235 345 ... 325 .. 179 . 376 .. 209 203 .. 213 264 268 259 .. 388 .. 316 344 326 .. 365 .. 364 191 .. 211 .. 385 .. 395 svar skyes pa yi phyir na ni svar mthon ba yi don gan z'ig .. snon dan phyis dan cig car z'es .. gcig yod gcig med ces bya ba .. chin dan bcin dan thabs las gz'an .. chos gan z'ig la thub pa yis chos chags de bz'in geogs rnams kyis chos hdi gan gis ses gyur pa chos hdi de bz'in gsegg rnams kyis .. chos hdi yi ni min las kyan chos ni mdor na mi htshe bar ji ltar kla klo skad gz'an gyis ji ltar rgyun la Ita nes na ji ltar rnam ses gcig gis ni ji ltar bram ze mnams la chos ji ltar mi mthun mi rnams la ji ltar gzugs sogs ma gtogs par ji ltar rig pa blans pa las ji ltar sa bon m thah mthon z'in .. ji ltar sa bon byas pa las .. ji srid egra thos ma gyur pa hjig rten pa hdi nid bla yi .. gois mtshan mi mthun mthod nas ni rtag pa gan gi rgyu yin pahi rtag la gnod pa ga la yod rtog pa med par hdod chags la blta bya skyes pas bum pa ni ston pa gtan tshigs las hgyur ba tha mar med pa skye bar bgyur thams cad btan bas mya nan las thams oad hbras buhi don skye ba thar pa bdag cig yod na ni thog ma bar dan tha ma rnans thogs lan dnos po rtag pa ni mthon zin dnos po mi sran z'in da Itar ba yi dnos po ni dam pa min la bdag hdzin mchog .. de nid du bdag med snam du de nid ses pas gal te hdir de tahe skye ba yod min z'in de la de yi dnos po ru don min sa bon gyur pa yi don min sa bon gyur pa yi bdag ni mya dan hdah bgyur z'es bdag ni yod par gyur naban gzuge bde ba la sogs dan ldan srog . mdun gyis len z'in rgyab kyis ni .. hdas pa dan ni da ltar ba 291 290 289 298 194 347 268 295 176 340 296 200 249 320 225 328 210 244 178 310 396 351 278 201 223 355 219 275 359 287 292 197 353 354 293 293 182 248 234 216 258

Page #331
306 CATUH SATAKA 297 267 .. 301 208 391 hdas pa las ni hdas hgyur ba 255 mtshan nid kyis kyan mtshan gz'i ni 331 rdul phran gcig gi gnas gan yin .. 214 mtshan nid rnams dan so go ni 332 rdul phran la yan yod pahi dnos . 386 mtshan las mtshan gz'i gz'an z'e na.. 363 rdul la cha sas yod med ces .. 305 rdzas ni bya ba ji bz'in du .. 236 Adug benal las kyi rnam smin phyir .. rdzogs pa yod ces byar hgyur la sdug bsnal las thar mi rname la .. 224 z'i sgo gnis pa med pa dan .. 288 gnas med dnos po ga la yod gz'an gyi dnos po med par ni .. mnam pa dpyad pa hdi nid kyis 302 gz'an gyi phyoga ni bzlog pa dan .. phyogs ses bya ba phyogs can ni 206 gz'an du ses pa yod pahi khams hphrod pa hdus par gyur kyan gzugs .. 339 gzugs nid bum z'es goig ma yin .. 327 bum pa rgyu las hgrub hgyur z'in .. 338 gzugs m thon tshe na bum pa ni bum pala ni rgyu yod min . 337 gzugs ni Ita z'ig ma gtogs par .. 308 bya ba dan Idan rtag pa med 242 gzugs ni bum pahi yan lag ste byed med mya nan hdah hgyur z'in .. 186 gzugs rnams kun lahan gzugs nid ni .. 335 byis mnams nes pa kho nar ni .. 284 gzugs ni hbah z'ig kho na la .. 304 dban po mnams dan bral sems kyis .. 321 gzur gnas blo Idan don gner bahi .. 276 h bras bu med par rgyu la ni yan dag mthon na gnas mchog la : 196 hbras bu med par dros pe ni 349 yod ces bya ba tsam z'ig gis . .. hbras bu yis ni rgyu bz'ig pa 218, 352 god dan med dan yod med dan, 195, 346, 400 h bras bu yod nid gan hdod dan . 265 yon tan mams kyis mnam kun tu .. 241 sbyin pa dman pa la gauns sin .. 189 ran phyogs hjig rten thams cad la .. 299 ma brten par ni yod nid med rigs pani don ni gz'an las kyan 300 ma mthon ekrag par mi rtsom gte .. 283 reg dan mi ldan dnos po la ma hons pani dnog mthon na .. 261 reg ldan reg dan mi ldan dan ma hons pa yod hdas pa yod ro sogs dag las gzugs gz'an z'in .. 336 ma hons bum la da Itar bahi la la sdug bsnal zil mnan z'in mi rtag nid gar sto bs chun der 271 la lar kun tu kon bar mthon mi rtag byas par mthon gyur nas .. 204 lus la yon tan med thog nas .. 199 mi rtag yin na ci lta bur 263 ses yod yid tsam z'ig la ste .. 238 mi ston med par ston pa ni 382 sa ni brtan z'os bya bar mthon .. mi htshe ba dan bdag rtag pa sans rgyas kyis gsuns Ikog gyur la .. mig dan gzugs la brten nas yid 323 sa kya gos med bram ze ste ... 294 mig ni hgros dan Idan bgyur na 313 sun hbyin byed pahi gtan tshigs rned mig ni hbyun gyur ma de bz'in sema pe can dan ldan bdag kyan mig ma snon bar hdzin na ni .. 316 bsam bz'in pa na bya ba ni .. 198 mig la mnam ses yod min z'in 317 bsod namg cun du.chos hdi la .. 180 med phyir gz'an gyi phyogs la lan .. 389 bsod nams hdod pas ston pa hid . 193 mya nan hdas par ran hgro gan 282 bsod name rin pa dan par zlog mya nan hdas la phun po mnams .. 221 grid dan bral la thar pani tshe - 222 tsha ba me nid du hgyur te 341 grid dan srid thabs z'i ba yi 277 tshul khrims las ni fiams bla yi .. 286 srid pahi sa bon rnam bes te 850 la la de nid la chags te 177 230 . 333 231 ::::::::::::::::::::: 311

Page #332
INDEX 307 III BHAGAVAD-VAKYAS IN THE COMMENTARY + एव स भिक्ष: ... 20 पड़ मान भिक्षवा नाममाव ... पति भिक्षवसदनातमभूतम संस्कृतम् 56 बिदुःख 'मरवशेषमिदं प्रोगम एव चक्षुभिचव उत्पद्यमान ... ... 243 वर खस्नु काश्यप पुनदृष्टिः + सदाचापि नाम काश्यप कश्चिद ... 272 शून्याः सर्वधर्मा निःखभावयोगेन तिद्यथा भिक्षयो मायाकारा वा . ... 194 244 . IV SANSKRIT KARIKAS CITED IN THE COMMENTARY अतीता सथता यत् .32 यदि को चि धर्माणि भवेत् खभाव: पनित्या वत संस्कारा ... ... 109 यः प्रत्यय यति स धजातो ... +पादौ दानादिकधया ... ' ... 23 यो मा रूपेण षट्राक्षर् ... उपदेशो हि मुर्खाया 3 शून्यता दृष्टीना धर्मती बुहा द्रष्टव्या ... 179 सित्त्वो नरी मानव जात युज्यते नात्यहं न भविष्यामि . * ... 69 146 1 संक्रान्ति जन्ममृत्यश्चा মালালিনি : সালনি ... 281 संस्कृताऽसंस्कृत सवविविक्ता ... 252 23 .. 252 TIBETAN KARIKAS CITED IN THE COMMENTARY skye ba dan ni thchi hpho yan .. 261 dri bral gos la tshon bz'in du .. skye ma hdu byed rnams mi rtag .. 108 hdus byas hdus ma byas kun rnam par gan gis dnos po rnams duos po med ces dben ses gyur. . .. 280 blun la ne bar bstan pa ni gan dag na la gzugs su mthon .. 179 ran nid byun bar gyur de la .. gan z'ig rkyen las kyes pa de ma skyes 283 sans rgyas rnams ni chos nid Ita . gal techos rnams ran bz'in yod hgyur na 243 sems can mi dan sed skyes kyan runste ston hid lta ba thams cad ni .. 271 44 179 244 VI VERSES CITED IN NOTES anicca vata samkhara 109 nivartakam hi purusam avidyamane svabhave .. 239 parivratkamukasunam astitimatrena yadi bhavo 283 bandhya bandhananirmukta iti balasya santrasah 146 bhavo na jayate bhavad eko bhavah sarvatha yena dretah 19 satkena yugapad yogat jaha na vi sakkamanajjo .. 24 sannamamatrenaikena na svato jayate bhavah .. 239 samyogs canoranvantarena na svato napi parato ... 239 svato va parats vapi + Reconstructed from Tibetan. : :: :: :: :

Page #333
CATUHSATAKA VII PASSAGES CITED IN NOTES a praptarthany aksimanahsrotrani .. 187 tatra para msatta bhavo ... 201 asam pattavasenati attanam . 186 tasmad dhi tasya bhavane na guno'sti 144 idam idanim manag mimamsamahe .. 187 tin'imani bhikkhave' uppado .. 232 utpannasya punar utpattau 114 na ca avidyamanasya punar .. kim punah su bhute utpannadharma 114 pratibhasa bim bamayabhra gandharvanagarasva pnamaya . 198 mayamaricisvapnoda kacandra catvari mahabhutani prthividhatur . 178 rupamatma svamivat je egam janai se savvam janai .. 19 sarvam bho gautama ekatvam .. 268 jetthakatthena upakarako dhammo .. 185 .. 198 .. 17 VIII SUTRAS, SASTRAS, AND ACARYAS Ajitasutra .. 21 Mandukyakarika .. 52 Anavata ptahradapasankramanasutra .. 294 Mulamadhyamaka Karika 33, 39, 52, 57, 60, Abhidharmako sa .. 178, 179, 187 180, 212, 249, 250 Abhidharmako sa-bhasya 1, 91, 187 Mulamadhyamakakarikavrtti 14, 17, 19, Abhidharmako sa-vyakhya 1, 36, 91, 114, 24, 25, 27, 30, 32, 33, 52, 60, 89, 118, 187 101, 114, 119, 159, 163, 176, 179, Astasahastrika Prajnaparam ita 114, 294 185, 210, 211, 232, 237, 243, 244, Astangahfdaya .: 98 253, 260, 281, 294, 296 Anguttamikaya .. 232 Meghaduta ... 1, 13 Acarangasutra 19, 52 Yogavasistha ... 52 Udana .. 56 Yogiyajnavalkya .. 148: Udana varga . 169 Syadvadamanjari .. 19 Kasyapa-parivarta 150, 272 Lalitavistara .. 198 Kundakundacarya .. 24 Iankavatara 198, 268 Gunaratna 19, 60 Vajracchedika 179 Caraka .. 98 Vasu bandhu .. 48 Candrakirtti 41, 57 Vibhanga .. 178 Nyayakandall 187, 201 Vibhavini Tika .. 186 Nyayapravesa .. 201 Visuddhimagga .. 185 Nyayasutra 187 Vimsatikarika .. 48 Nyayopade sa Vedantasutra Pita putrasamagama .. 243 Sankara Paramartha sunyata Siksasamuccaya 114, 243 Pramanatattvalankara 187 Sunyatasaptati .. 201 Prasastapada bhasya Saddarsanasam uccaya .. 19, 60 Pancatantra 23 Samyuttanikaya 61, 109 Panini .. 137 Samayaprabhfta (Samayapahuda) .. 24 Buddha palita 30(add) Sammohavinodini .. 61 Bodhicaryavatara panjika 146, 179, 243, Sarvasiddhantasangraha .. .. 213 272, 294 Suttanipata .. 61 Bhagavata-purana . 52 Subhasitasangraha 22add, 272, 294, 296 Mahayanasutralankara .. . 14 Haribhadra Mahavyutpatti . 97, 98, 243 Hastikaksyasutra, Arya ... .. 243 Madhyamikavatara, 7, 41, 98, 114, 211 .. .. 48 48 243 Si 201

Page #334
विव भारती प्रा लि निकेतन