________________
નગમનયની અપેક્ષાએ આત્માને વ્યાપાર ફળ પડતાપહોંચે છે:
જુસુત્રનય પર એકાંતે ભાર મુકાયે તેમાંથી બૌદ્ધ દર્શન થયું. એકજ નય પર એકાંતે ભાર મુકવાથી પૂર્ણ સત્ય પ્રાપ્ત થતું નથી. બધા ને સમજવા જોઈએ. નગમ અને વ્યવહાર નય કહે છે કેઃ આમાને વ્યાપાર ફળ પર્યત પહોંચે છે. ઋજુસુત્ર નયની અપેક્ષાએ આત્મા રાગદ્વેષરૂપી ભાવ કર્મને કર્તા છે. પરિણામે તે દ્રવ્ય કમને પણ કર્યા કરે છે કારણ આત્માને વ્યાપાર ફળ પર્વત પહોંચે છે. ભાવકર્મનું ફળ દ્રવ્યકમ અગર તે આઠ કર્મનો બંધ. દ્રવ્ય કર્મનું ફળ સંસાર અગર તે ચાર ગતિમાં પરિભ્રમણ. એકજ નય પર ભાર ન મુકાય
એક જ નય પર ભાર મુકવો અને બીજા નયની ઉપેક્ષા કરવી તે વ્યાજબી નથી. કોઈ પણ નયનો પ્રલાપ કરવો કે ઉત્થાપન કરવું તે પાપ છે. આત્મા પર કમને પ્રભાવ નથી?
છતાં કેટલાક કહે છે-“આત્મા પર કમને શે પ્રભાવ છે? આત્મા પર કમને પ્રભાવ માને તેના મૂળમાં ભુલ છે.” પરંતુ ન માને તેમાં તે સિદ્ધાંતનું ખૂન છે. એકાંતે આત્મામાં પર્યાયની લાયકાતથીજ વિકાર માને તેને શું કહેવું? મિથ્યા મતીજ ને? આભાથીજ આત્માને વિકાર અને સંસાર હોય તે તેવા સંસારને અંત કદી આવે નહિ, અને તેમની માન્યતા પ્રમાણે કર્મ ખપાવવાને
