________________
ર
ધ્યાન જે ભવ્યાત્મા પ્રાયશ્ચિત-વિનય-વૈયાવચ્ચવાધ્યાયમાં પ્રવૃત્ત રહે છે. તેજ ભૂમિકાને અધિકારી બની શકે છે જેને ગુરુજનેને વિનય વૈયાવચ અથવા પિતાની સ્થિતિને અનુકુલ ભણવા-ગણવા કરતાં (અધિક) વિશેષ રસ ધ્યાનમાં હોય. તે ક્યારે પણ સાચાં થાનને પામી શકતું નથી કારણ કે દાદરાનાં એક એક પગથિયા નીચેથી ચડનારે જ ઉપર પહોંચી શકે છે. દયાનનાં વિવિધ પ્રકારો હેય છે. પરમાત્માનું ધ્યાન-સિદ્ધ પરમાત્માનું (ભગવંતેનું ધ્યાન–તેથી આગળ વધતાં પોતાના આત્માને જ પરમાત્મા સ્વરૂપ ગણીને આત્મધ્યાન એવાં ધ્યાનમાં પ્રકારે હોય છે. ગુરૂજનોનાં કુપાશિષ, તેમનું માર્ગદર્શન અને અત્યંતર તપનાં બીજા પ્રકારનાં સેવન વિના ધ્યાનની ભૂમિકા પ્રાપ્ત થવી મુશ્કેલ હોય છે. પ્રધાનનાં પ્રકારોમાં ધમ ધ્યાન–શુકલધ્યાન મનાય છે. ધર્મધ્યાનમાંથી જ શુકલ ધ્યાનમાં જવાય છે.
કાર્યોત્સર્ગ કાયાને ઉત્સર્ગ-કાયાને ત્યાગ તેના મમત્વભાવને ત્યાગ તે મહાતપ છે. સમય આવે જીવ પુત્ર-પુત્રી, પત્નિ-પરિવાર, ધન-સંપત્તિ ત્યાગી શકે છે. કારણ કે જીવને શરીર વહાલું છે એવા નજદીકનાં છતાં બેવફા મિત્રની મૈત્રીનો ત્યાગ કરે તે ઉત્તમ તપ છે. “અબ ચલો સંગ હમારે, કાયા, અબ ચલો સંગ હમારે.”
મરણ પથારીએ પડેલો કેઈ ભવ્યાત્મા પિતાની કાયા આજીવન ઘણું જ સાચવી છે, પંપાળી-પાળીપોષી છે, શણગારી છે. તેને કહે છે હું કાયા ! હવે મારે
