________________
૫૩
જેઓ નિશ્ચયમાં લીન થઈ શકયા નથી તેમને માટે વ્યવહાર સાપેક્ષ ઉપાદેય છે. જે ઉચ્ચ પ્રકારની ધ્યાન દશામાં લીન થઈ આત્માની શુદ્ધિ કરી શકે છે તેના માટે વ્યવહાર ગૌણ છે તેમ કહી શકાય. છતાં તેમના માટે પણ વ્યવહાર હેય છે તેમ ન કહી શકાય. પરંતુ નિશ્ચયમાં લીન એવા છે આજકાલ જોવામાં પણ આવતા નથી વ્યવહાર એકાંતે હેય છે અને નિશ્ચય એકાંતે ઉપાદેય છે. તે કથન મિથ્યાત્વ છે. કયા ગુણસ્થાને નિશ્ચય પ્રધાન છે અને કયા ગુણસ્થાને વ્યવહાર પ્રધાન છે તેને નિર્ણય જરૂર થઈ શકે. જ્યાં પ્રમાદ છે ત્યાં વ્યવહાર પ્રધાન જોઈએ:
જ્યાં પ્રમાદ છે, આર્તધ્યાનની પ્રધાનતા છે ત્યાં વ્યવહાર ઉપાદેય છે; વ્યવહાર પ્રધાન છે. સાતમે ગુણસ્થાને જ્યાં અપ્રમત્ત દશા છે, તીવ્રપણે જ્યાં ધ્યાન દશા છે ત્યાં વ્યવહાર ગૌણ બને છે અને નિશ્ચય પ્રધાનપણે હોય છે. પરંતુ આ દશા આવ્યા પહેલાં તો વ્યવહાર પ્રધાન છે અને નિશ્ચય ગૌણ છે. આટલું જે ન સમજે અને બીજાને મિથ્યાત્વી કહે તે અધ્યાત્મવાદી નથી પરંતુ એકાંતવાદી છે. નિશ્ચય ધમ માને તે સમકિતી અને વ્યવહાર ધર્મ માને તે મિથ્યાત્વી તે વ્યાખ્યા પેટી છે. ક્રિયા છોડે તેની કરૂણ દશા થાય –
જે આત્માને કશું કરવાપણું ન હોય તે તેને કશું છેડવાપણું પણ રહેતું નથી. તેમને માટે કશો વ્યવહાર
