________________
પર
રંક કેમ? સંસારમાં રહ્યા થકો આત્મા પરનું કશું કરતો નથી તેમ માનનાર એવી દલીલ કરે છે. કેઃ “ને આ મા પરનું કરે છે તેમ માનીએ તે ઇશ્વર તુંવમાં માનનાર અને જનમાં કશે ફેર નથી રહેત.આ માન્યતા બરાબર નથી. કેમકે ઈશ્વર તે શુધ્ધ છે તેથી તેમને કર્તા માનત તે વ્યાજબી નથી. તેમને કર્તા માને તે વ્યાજબી જીવ પણ મોહો જાય ત્યાર પછી તેને કોઈ કર્તા કહેતું નથી જે જીવ કંઈ ન કરતો હોય તે સંસાર કોણે કર્યો? અને તે કોના કર્યા ભગવે છે? સંસાર છે તે સંસારને કરનાર કોણ? જવ કંઈ નથી કરતે તેમ માનનારને જ ઈશ્વર કdવવાદ લાગુ પડે છે. જેમ શુદ્ધ ઘચેલે જીવ કશુ કરવા આવે છે તે માન્યતા બરાબર નથી, તેજ રીતે અશુદ્ધ થયેલો જીવ કંઈ ન કરે તે વાત પણ બરાબર નથી. આવી માન્યતાથી લેકોમાં પાપભીરુતા પણ નહિ રહે. આમા કમને કર્તા છે. કર્મોને ભક્તા પણ આત્મા છે, ધર્મથી છૂટી શકાય છે. મોક્ષ છે. મોક્ષને ઉપાય પણ છે. એવા નયવાદના સમજપૂર્વકના સાપેક્ષ કથને સાચા છે.
વ્યવહાર એકતે હેય અને નિશ્ચય એકાંતે ઉપાદેય તે વાત ઠીક નથી :
નિશ્ચયવાદીઓ માને છે કે -નિશ્ચય એકાંતે ઉપાય છે વ્યવહાર એકાંતે હેય છે. જે નિશ્ચય દ્રષ્ટિમાં લીન થયા છે તેને માટે નિશ્ચય ઉપાદેય છે. તેમાં જરૂર કહી શકાય.
