________________
BEE તથાકાર સામાચારી
रागद्वेषाज्ञानानि त्रीणि असत्यवचनकारणानि तावत्सन्त्येव । एतत्तु अधिकं, यत् ते अशोभनक्रियावन्तः सन्ति । ततश्च ते कदाचित् शिथिलाचारसंरक्षणार्थं स्वयशः कीर्त्यादिसंरक्षणार्थं च असत्यमपि वदेत्, संविग्नगीतार्थे तु एतादृशं न संभवतीत्यतः संविग्नपाक्षिके रागद्वेषादिरूपमपि एतत् कारणं पृथक् उक्तं । आरेकां = आशङ्कां ।
→ ज्ञानेन जानात्येव, संवेगेन च तथैव कथयति । ततः तदुभयगुणयुक्ते अतथाकारः अभिनिवेशादेव ← इति गाथार्थः ।
શિષ્ય : સંપૂર્ણ ચારિત્રવાળા એવા પણ ગીતાર્થ-સંવિગ્ન સાધુના રાગ, દ્વેષ, અજ્ઞાન દોષો નાશ તો નથી જ પામ્યા. અને સંવિગ્નપાક્ષિકને તો આ ત્રણ દોષો ઉપરાંત અસત્ ક્રિયા=શિથિલાચાર પણ છે. તો આ બેય
ને ખોટો ઉપદેશ થવાની પાકી શક્યતા છે જ. તો અવિકલ્પ તથાકાર કેવી રીતે ચાલે ?
•
ગુરુ : ગાથાર્થ : જ્ઞાનથી પદાર્થોને જાણે જ છે. અને સંવેગથી એ પદાર્થોને એ જ પ્રમાણે કહે છે. તો આ બે ય ગુણોથી યુક્ત વક્તાને વિશે અતથાકાર કદાગ્રહથી થાય.
यशो. नाणेण त्ति । ज्ञानेन=कल्पाकल्पाद्यभिधायकागमेन जानात्येव= ज्ञाननिष्ठाभाग्भवत्येव, एवं च तस्याऽज्ञाननिमित्तकमृषावादो न भवतीत्युक्तं भवति । अनेनैव च सामर्थ्यादुपयोगादनुपयोग-निमित्तकमपि मृषाभाषणं तत्प्रत्याख्यातम् ।
चन्द्र. - एवं च='ज्ञाननिष्ठाभाग् भवति' इति प्रतिपादनेन । ननु अज्ञाननिमित्तकः मृषावादो मा भवतु, किन्तु ज्ञानिनोऽपि अनुपयोगाद् मृषावादः संभवति, तत्त्यागस्तु कथं भवति इत्यत आह अनेनैव च = ‘अज्ञाननिमित्तकः मृषावादो न भवति" इति यदुक्तं तेनैव च सामर्थ्याद् = एकसंबंधिज्ञानमपरसंबंधिस्मारकमितिनियमानुसारेणज्ञानात्मकसंबंधिनः सकाशात् ज्ञानाधीनस्योपयोगस्यापि ग्रहणं कृतं भवति । ततश्च उपयोगस्यापि ग्रहणात् । तत्प्रत्याख्यातं = निषिद्धं भवति । यद्यपि तेषु केवलज्ञानं नास्ति, तथापि ते यत्प्रतिपादयन्ति, तस्य तु शास्त्रानुसारि ज्ञानमस्त्येव । ततश्च तत्र अज्ञाननिमित्तकः मृषावादः न भवति । यदि च ज्ञानिनोऽपि वचने मृषावादाशङ्का क्रियेत तर्हि सर्वोऽपि व्यवहारो व्यवच्छिद्येत । यतः पुरः स्थितं घटं दृष्ट्वा 'अत्र घटोऽस्ति' इति ब्रुवाणस्य वचनेऽपि शङ्का भवेत् यत् "अस्य भ्रमज्ञानमपि संभवति, ततः तद्वचनं असत्यमपि भवेत्” इति । एवं लवणमास्वाद्य " इदं तु लवणमस्ति" इति ब्रुवाणस्यापि वचने शङ्का भवेत् "कदाचिदस्य मधुरमपि वस्तु रोगादिवशात् लवणत्वेनानुभूतं स्यात्" इत्यादि । तस्मात् यथा लोकेऽपि केवलज्ञानविरहितस्यापि तत्तद्वस्तुज्ञातुः उपयोगपूर्वकं कथ्यमाने वचने सत्यत्वव्यवहारः क्रियत एव । न तत्राज्ञाननिमित्तकः मृषावादः, न वाऽनुपयोगनिमित्तकः मृषावादः शक्यते, एवमत्रापि दृष्टव्यम् ।
ટીકાર્થ : શું કલ્પ છે ? અને શું અકલ્પ છે ? એનું કથન કરનારા આગમ દ્વારા એ સાધુ જ્ઞાનની નિષ્ઠાને પામ્યો છે જ. એટલે અજ્ઞાન દ્વારા જે મૃષાવાદનો સંભવ છે, તે એમને રહેતો નથી.
(શિષ્ય : અજ્ઞાન ન હોય પણ જ્ઞાન હોવા છતાં અનુપયોગથી મૃષાવાદ થાય તો ?)
ગુરુ : અહીં “આ સાધુ આગમ વડે જાણે છે” એ કહેવા દ્વારા આ વાત સ્વયં સમજી લેવી કે જ્યારે એ ઉપયોગપૂર્વક બોલે ત્યારે ઉપયોગની હાજરી હોવાથી “અનુપયોગના કારણે જે મૃષાવાદ થાય” એનો સંભવ
મહામહોપાધ્યાય યશોવિજયજી વિરચિત સામાચારી પ્રકરણ – ચન્દ્રશેખરીયા ટીકા + વિવેચન સહિત ૭ ૧૪૧
