________________
એક દિવસ ધોળકા સુધરાઈની મિટિંગમાં મહારાજશ્રીએ કહ્યું : કોઈ પણ શહેર કે કસ્બો ત્યારે જ પ્રગતિ કરી શકે કે જ્યારે તે સ્થાનિક સંસ્થા તરફ નાગરિકતાને નામે પોતે તેનો જ એક ભાગ છે એમ દિલથી માને. નાગરિકો પણ મ્યુનિસિપલના કામમાં રસ લે. અને મ્યુનિસિપલ તેમનો સહકાર સામેથી માગે.
હરિજન કામદારો મ્યુ.ના ત્રણ અંગો છે. વસતિનું પ્રમાણ વધે ત્યારે સફાઈનું કામ નિહ વધારીએ તો દવાખાનાં કે સડકો કંઈ કામ આવવાના નથી. સફાઈનો સદ્ગુણ આપણે ત્યાં બહુ જ નીચી કોટિએ ગયો છે. એ કહ્યા વગર નહિ ચાલે. ભંગી કામદારોના હાથમાં એક બહુ અગત્યનું પુણ્યનું કામ આવ્યું છે. તેને ખરા દિલથી જોડો. સામે ઉત્સાહ વધે તે માટે કાઉન્સિલરોએ પણ હાથમાં ઝાડુ લેવું જોઈએ. ખુરશીમાં બેસનાર અને ઝાડુ પકડનાર એક રીતે સરખા છે. કામ જુદાં છે. નોક૨શેઠના સંબંધોથી ના ચાલે, બાપુએ ઝાડુ અને રેંટિયાને જીવનમાં પ્રથમ સ્થાન આપ્યું. કોદાળી, ઝાડુ અને રેંટિયો એ ત્રણને આપણા હાથમાં સ્થાન મળે તો ભારતની ગરીબીનો અંત આવે.
એક દિવસ તાલુકાના કૉંગ્રેસ કાર્યકરો સાથે વાર્તાલાપ રાખ્યો હતો. મહારાજશ્રીએ પૂછ્યું કે કૉંગ્રેસને શા માટે આપણે માનીએ છીએ ? તે પ્રથમ વિચારી લેવું જોઈએ. જેમ સત્યને શા માટે માનીએ છીએ એમ કોઈ પૂછે તો તરત જવાબ આપીએ છીએ કે એ મારો સિદ્ધાંત છે. કૉંગ્રેસને શા માટે માનીએ છીએ ? સિદ્ધાંત માટે કે કોઈ લાલચ માટે ? સિદ્ધાંત માટે હોય તો પછી એને છોડવાનો, ના છોડવાનો સવાલ ઊભો થતો નથી. બાપુજીએ એમાં બળ પૂર્યું અને તેઓને સત્ય લાગ્યું એટલે ટેકો આપ્યો, ટેકો એટલે ભોગ આપ્યો, ત્યાગ કર્યો, કોઈએ પૂછ્યું કે, આવી ગે૨૨ીતિઓ ચલાવી લેવી વહેવાર ચલાવવા માટે આટલું જૂઠુ બોલવું પડે તો ચલાવી લેવું ? તો સ્પષ્ટ ના કહ્યું. રાજકોટનો સત્યાગ્રહ મોરિસગ્વાયરનો ચૂકાદો ઠાકોર વિરુદ્ધ આવ્યો પણ તેમણે આત્મશોધન કર્યું કે સામે પૂર્વગ્રહ રાખ્યા સિવાય કામ લેવું જોઈતું હતું, પણ એ નહિ રાખ્યો, એટલે ચૂકાદો ફેંકી દીધો. પ્રત્યાઘાતો ઘણા વિપરીત પડ્યાં. આજે સિદ્ધાંત વિહીન બળો કામ કરી રહ્યાં છે. તે વખતે દરેક સાધુતાની પગદંડી
૧૭
