________________
થાય છે કે જે દુશ્મનની છાવણીમાંથી આવે છે, અને જ્યાં કાંઈ સારું નથી ત્યાંથી દુશ્મનનો ભાઈ અહી આવે છે, તેને આપણી છાવણીમાં સ્થાન અપાય શી રીતે ? પણ રામ તો વિશિષ્ટ વ્યક્તિ છે. તે તો માંગલ્ય જોવાવાળા તેમણે વિચાર્યું કે, આપણી નીતિ સ્પષ્ટ છે આપણને ડર શાનો અને સામી વ્યક્તિ ઉપર અવિશ્વાસ પણ શા માટે ? કદાચ દગો થશે તો એને કેવી રીતે મહાત કરવો તે શક્તિ મારામાં છે.પણ જગતમાં કોઈ ખૂણે પણ જો સારી ભાવના છે તો તે ઉપર વિશ્વાસ રાખું. માત્ર પૂર્વગ્રહોથી ન પ્રેરાઉં. માત્ર દુશ્મનનો ભાઈ છે માટે ખોટો જ હશે એમ એકાંતે કેમ માનું ? એટલે સાથીઓએ કહ્યું,
વિભીષણને આવવા દો. અને કોઈ જાતની કુશંકા ના કરો. આ જોખમ કંઈ નાનું સૂનું નહોતું. તે વખતે અણીની વેળા હતી. એકાદ બૃહમાં ખોટા પડયા, તો આખી બાજી પલટી જાત. પણ તેમણે જોયું કે માણસજાત ઉપર અવિશ્વાસ રાખવો એ ખોટું છે તેના કરતા વિશ્વાસ રાખવાથી જે નુકસાન થાય તે, પહેલા કરતાં ઓછું થાય. પછી તો એને
સ્થાન મળ્યું એટલું જ નહી પણ આ અદ્દભુત પ્રસંગ છે. પોતાના જ દુશ્મનનો ભાઈ તેને છાવણીમાં આશરો આપવો એટલું જ નહી, પણ પોતાની પાસે જ રાખવો લ્હાયમાં સ્થાન આપવું એ નાની સૂની વાત નથી, વારંવાર સાથે રહેવું અને અશ્રદ્ધાથી જોવું એ ખરાબ વસ્તુ છે. આ જગતમાં બન્ને તત્વો પડયાં છે. તેમાં માંગલ્ય તરફની નિષ્ઠા રાખીને તેને ગ્રહણ કરવું જોઈએ, જાગૃત રહીને ચાલ્યા કરીએ તો ઉત્તમ પ્રકારનો લાભ આખા દેશને અને તે પ્રમાણે આચારણ કરતા એટલે વિરોધીઓને પણ ખાતરી રહેતી કે એમની સત્યનિષ્ઠાં માટે બે મત છે જ નહીં. ગાંધીજીએ મી.ઝીણામાં વિશ્વાસ રાખ્યો. પક્ષપાત લાગે ત્યાં સુધી મદદ કરી, સ્પષ્ટ કહ્યું કે પાકિસ્તાન અને ભારત વચ્ચે કરારો થયા છે. તે ભારતે પ્રથમ પાળવા જોઈએ. કારણ ભારત સમૃદ્ધિપ્રધાન દેશ છે. તેણે પોતાની ફરજ ના ચૂકવી જોઈએ.
આમ માંગલ્યની નિષ્ઠા સાચા પક્ષ ઉપર પ્રેમ મેળવી શકે છે. આ કાંઈ લાખોની વાત નહોતી, કરોડોની વાત હતી. અને તે રૂપિયા પાકિસ્તાનને મળી ગયા બીજી વાત છે, શેખ અબ્દુલ્લાહની. છેલ્લા કેટલાયે સાધુતાની પગદંડી
૧૮૯
