________________
કરું કે જેલમાં જવાની વાત કરું, કોઈપણ વાત કરું પણ તેમાં સત્ય અને અહિંસાની વાત મૂકવાની નથી. પોતાના કલ્યાણની સાથે સમાજના કલ્યાણની વાત મૂકવાની નથી. આમ ધર્મને વ્યવહારમાં અને રાજકારણમાં આણ્યો. આવું જ ભૂમિદાનનું છે. સામ્યવાદ કહેશે કે, જમીન ગરીબોની છે ત્યારે ધર્મ કહેશે કે જમીન ઈશ્વરની છે. ઈશ્વરની છે એટલે દરેકની છે. બધા વહેંચીને ખાય. એકલપેટાને કહેશે કે, ભલે તું જીવ, પણ એ જીવન સાચું નથી. એમ દવા આપશે પણ ધર્મને સાથે રાખીને દવા આપશે. પણ મુશ્કેલીઓ પડે ત્યારે ભાગવાની વાત ના કરો. ફલાણો માણસ અડચણ કરે છે તો મારે નથી જોઈતું, તને જોઈએ એ મને ના જોઈએ. એમ કહીને સાચો માણસ ખસી જાય છે. એટલે નાગા માણસને નાગાઈ કરવાનું પ્લેટફોર્મ મળી જાય છે.
ધર્મ એની સામે પ્રતિકાર કરવાનું બળ આપે છે. અહિંસા એટલે કાયરતા નહિ. પણ એ તેજીલી તલવાર છે, જ્યારે છાતી ખુલ્લી મૂકવાની તૈયારી આવે છે ત્યારે ગોળી મારનારની તાકાત ચાલી જાય છે. એટલે રોડાં મૂકનાર એક દિવસ તો થાકવાનો છે એનો ઉપાડનાર થાકવાનો નથી. કારણ કે મૂકનારના દિલમાં ઉધમાત છે પેલામાં ઠંડી તાકાત છે, એટલે તો એ રોડાં નહિ ઊંચકાય તો પેલાનો ઉધમાત વધવાનો છે. એ સમજી જશે કે, આ સમાજના લોકો બીકણ છે. તેમને જે રીતે પજવવા હશે, તે રીતે પજવી શકાશે. અને આપણે ફાવી જઈશું. પણ જો એમનો સામનો કરનાર વર્ગ નીકળશે, તો બધાંનું કલ્યાણ કરી શકશે. એટલે ધર્મમાત્ર વ્યક્તિનો કે મોક્ષનો પ્રશ્ન નથી. તેને વ્યવહારમાં લાવવો જોઈએ.
૧૯૨
સાધુતાની પગદંડી
