________________
ઠીક ચાલે છે, છતાં કોટ પૂરો થવો મુશ્કેલ લાગે છે.” પણ તેમના આ પત્ર પછી તો ઘણી જમીન મળી. છેલ્લા તા. ૩-૨-૫૪ના પત્રમાં લખે છે, “ભૂમિદાન અંગે પ્રયત્ન તો થાય છે, પણ ખાસ માણસો નથી. નારાયણ, બબલભાઈ અને હું ત્રણ છીએ. બીજા મદદ તો ખૂબ આપે છે, પણ સ્વતંત્ર કરતા નથી. આપ આ સંબંધી લખશો તો વાંધો નથી. લોકોમાં પ્રચાર તો સારો થાય છે.' | ગુજરાતની પ્રજાને ભૂદાનને વિષે એટલો બધો હવે સ્પષ્ટ ખ્યાલ આવી ગયો છે કે તેણે હવે આ કામને પોતીકું ગણી લીધું છે, એમ હું માનું છું. આમાં માત્ર વિનોબાજીની ટેલનો સવાલ નથી; પણ બાપુની રામરાજયકલ્પના અહિંસક સાધનોથી જલદી સાધવાનો આ મહત્ત્વનો સવાલ છે.
બાપુએ ૪-૧૨-૪૨ના રોજ આગાખાન મહેલના કારાવાસમાં નીચેના ઉદ્ગારો કાઢ્યા છે :
એકલો રેટિયો અને ગ્રામોદ્યોગ એ બેથી આપણે કદાય એમ ન કરી શકીએ. (ગરીબીના સવાલનો નિકાલ ન કરી શકીએ.) સાથે જમીનના સવાલનો પણ ઉકેલ કાઢવો પડશે. જમીન વિષેનું મારું જ્ઞાન અધૂરું છે. કેવળ જાનવરો અને માણસોની મજૂરીથી આપણે જમીનમાંથી કેટલી સંપત્તિ પેદા કરી શકીએ એનો હિસાબ આપણે હજુ નથી કાઢી શક્યા; મગનલાલ હોત તો એમાં ઘણું થયું હોત. ખેતીની સાથે જ ગોસેવાનો સવાલ પણ છે.'
સુશીલાબહેનની ડાયરીમાંના આ બાપુઉગારો આજે અગિયાર બાર વર્ષ પછી પણ તાજા જ લાગે છે. બાપુએ તો એમ પણ માન્યું છે કે ભારતવર્ષની પ્રજાના ખમીરમાં અહિંસા અને ત્યાગ સહજ વણાયેલાં છે. વિનોબાજીએ એ જ વિશ્વાસે આ હિલચાલ ઉપાડી છે ને તે આગળ ધપી રહી છે. હું તો આ ચળવળને ગામડાંઓને એક કરનારી અને પ્રતિષ્ઠા આપનારી ગણતો હો ઈને ગ્રામસંગઠનનો ભૂદાનયજ્ઞ પાયો ગણીને આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ પણ સતત સમર્થન કરી રહ્યો છું.
ગુજરાતમાંના ભૂદાન સમિતિના સંકલ્પની સાથે જ સૌથી પ્રથમ સંકલ્પ ભાલ નળકાંઠા પ્રા. સંઘે ચાર તાલુકા પૂરતો ખસ મુકામે જ પાંચ હજાર એકરનો સંકલ્પ જાહેર કર્યો. ખસ ગામે એ સંકલ્પ પૂર્તિનું ત્યાં જ મંગલાચરણ કર્યું. ૧૯૮
સાધુતાની પગદંડી
