________________
પડેલી છે. અને એક ખામી પણ પડેલી છે. જો આપણે ખામીની દૃષ્ટિએ જોઈશું તો ખામી જ લાગશે. પણ ખૂબીઓની દૃષ્ટિએ જોઈશું તો બધે જ ખૂબીઓ લાગશે. જૈન શાસ્ત્રમાં વાસુદેવની વાત આવે છે. એક કૂતરું ભયંકર રોગથી મૃત્યુ પામેલું. લોકો નાકે ડૂચો દઈને ચાલ્યા જતા હતા. વાસુદેવે આ જોયું તેમને દુર્ગંધ તો લાગી પણ, પણ ઊભા રહ્યા અને દાંતનું નિરીક્ષણ કર્યું. સાથીઓએ પૂછ્યું ત્યારે કહ્યું, આ વસ્તુ બધે જ માત્ર ખરાબ નથી. એના દાંત આખા શરીરની અંદર નમૂનેદાર હતા. આપણે જ્યાં જ્યાં જઈએ, ત્યાં ત્યાં ખામી દેખાશે. તે જોવું સહેલું છે, પણ ખૂબી ખોળવી એ અઘરું કામ છે. કેટલીયે વાર આપણે જોઈએ છીએ તો વખાણ જ કર્યા કરે છે. અથવા કેટલેક ઠેકાણે વખોડવા લાગી જઈએ છીએ. આનું કારણ રાગ અને દ્વેષ આપણામાં ભરાયેલા પડ્યાં છે. સમતુલાની આંખ આવી નથી. આ આપણાં અને આ આપણાં નહિ. કાં તો મિત્ર બનાવીએ છીએ. કાં તો દુશ્મન બનાવીએ છીએ. મિત્ર જે કાંઈ કરે તે બધું જ સારું દુશ્મન સારું કરે તે બધું જ ખોટું જોઈએ. ત્યારે સાચાને સાચો કહેવો એ જ ખૂબી છે. સાચો મિત્ર એ છે, કે આળસુની માફક જેવો હોય તેવો બતાવી દે. માત્ર ખુશામત નહિ. એમ માત્ર દોષ દિષ્ટ નિહ. જગતમાં કોઈ પણ વસ્તુ નકામી નથી. તેમ કોઈ સંપૂર્ણ સારું પણ નથી. કોઈ માણસને જોઈને પ્યાર આવી જાય. અને કોઈને જોઈને અણગમો આવી જાય છે. આપણને ગમતું બોલે તે સારો, પણ અણગમું બોલે તે નકામો આ બધું વિચારીને વિવેકની ગળણીથી ગાળીને જ્યાં જેટલું હોય ત્યાં તેટલું લેવું, અને આપવું. ગાંધીજીએ એજ દૃષ્ટિએ સાથીઓ સામે જોયું. એક વાર કસ્તુરબાએ સાર્વજનિક (એકભાઈએ આપેલી રકમ પોતાના પુત્રને આપી. માત્ર પાંચ રૂપિયા ગાંધીજીને) એ ખબર પડી તો તેમણે એ વાતની પોતાના જાહેર છાપામાં આપી દીધી. અબ્બાસ તૈયબજીએ આ માટે ઠપકો આપ્યો. આટલી નાની ભૂલ માટે આટલી બધી સજા ! તેવું જ સીતાજી જંગલમાં ગયાં ત્યારે વિલાપ કરતાં હતાં. એ વિલાપ વૈભવ વિલાસ કે જંગલમાં મારું શું થશે ? તે માટે નહોતો પણ મારો રામ મારા સિવાય જીવી કેમ શકશે ? તેનું શું થશે ? એ કલ્પનાથી રોતાં હતાં. આ ષ્ટિ હતી. મારી બધી જ પ્રવૃત્તિ સત્ય માટે છે. સત્યથી વેગળી કોઈ
૧૬૪
સાધુતાની પગદંડી
